ធម្មសមុហកថា/សតិប្បដ្ឋាន៤

មហា​សតិបដ្ឋាន​សូត្រ «ព្រះ​សូត្រ​សម្តែង​អំពី​ការ​ចម្រើន​សតិ​ប​ដ្ឋាន​ ៤​» សូត្រ​នេះ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​សំ​ដែង​យ៉ាង​ពិស្តារ​នៅ​ក្នុង​ សុត្តន្ត​បិដក ទីឃ​និកាយ​ ចតុត្ថភាគ​ មហាវគ្គ​ បិដក លេខ​១៧​ ចាប់​ពី​ទំព័រ​ទី​ ២៤៤ ដល់ ៣០៤ ។ នៅ​ក្នុង​ប្រកាស​នេះ​ នឹងសូម​លើក​យក​តែ​សេចក្តី​សង្ខេប​មក​ចែក​ជូន​ដល់​សាធុ​ជន ដើម្បី​បាន​ជា​ប្រទីប​ក្នុង​ការ​សិក្សា​សតិបដ្ឋាន សម្រាប់​ជា​កិច្ច​បដិបត្តិ​។ បើ​សាធុជន​មាន​បំណង​ចង់​អាន​សេចក្តីពិស្តារ​ សូម​ទាញ​យក​តាម​តំណ​ភ្ជាប់​ខាង​លើ​ចុះ។ សេចក្តី​សង្ខេប​នៃសតិបដ្ឋាន​សូត្រ​មាន​ដូច​តទៅ៖

សម័យ​មួយ ខណៈ​ដែល​ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ​គង់​នៅ​ក្នុង​ កម្មាសទម្មនិគម របស់​អ្នក​ដែន​កុរុ ទ្រង់​សម្តែង​នូវ​ការ​ចម្រើន​សតិប​ដ្ឋាន ឲ្យ​ភិក្ខុ​ទាំងឡាយ​ស្តាប់ ដោយ​ទ្រង់​លើក​យក​មាតិកា​ធម៌ ឡើង​ជា​ឧទ្ទេស​ដូច្នេះ​

ភាគឧទេ្ទស សតិបដ្ឋាន ៤ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ផ្លូវ​នេះ​ជា​ផ្លូវ​មូល​តែ​មួយ ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដើម្បី សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​សត្វ​ទាំង​ឡាយ ដើម្បី​កំចាត់​បង់​នូវ​សេចក្តី​សោក និង សេចក្តី​ខ្សឹក​ខ្សួល ដើម្បី​រំលត់​ទុក្ខ និង ទោមនស្ស ដើម្បី​បាន​សម្រេច​នូវញេយ្យធម៌ (អរិយមគ្គ) ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​ជាក់​ច្បាស់​នូវ​ព្រះ​និព្វាន ផ្លូវនេះ​គឺ​សតិប​ដ្ឋាន ៤ ប្រការ​ ​។

សតិបដ្ឋាន​គឺ ការ​តាំង​សតិ សម្បជញ្ញៈ ព្យាយាម​ពិចារណា កាយ វេទនា ចិត្ត និង ធម៌ ដើម្បី​កំចាត់​បង់​អភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស ក្នុងលោក ដោយ​បែង​ចែក​ការ​ពិចារណា​ជា​៤ ប្រការ​គឺៈ

១) កាយានុបស្សនា ពិចារណា​ឃើញ​កាយ​ក្នុង​កាយ​ជា​ប្រ​ក្រតី មាន​សេចក្តី​ព្យាយាម មាន​សម្បជញ្ញៈ​ មាន​សតិ​កំចាត់​បង់​អភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស​ក្នុង​លោក​បាន​។

២) វេទនានុបស្សនា ពិចារណា​ឃើញ​វេទនា ក្នុង​វេទនា​ទាំង​ឡាយ​ជា​ប្រ​ក្រតី មាន​សេចក្តី​ព្យាយាម មាន​សម្បជញ្ញៈ មាន​សតិ​កំចាត់​បង់​អភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស​ក្នុង​លោក​បាន ។

៣) ចិត្តានុបស្សនា ពិចារណា​ឃើញ​ចិត្ត​ក្នុង​ចិត្ត​ជា​ប្រ​ក្រតី មាន​សេចក្តី​ព្យាយាម មាន​សម្បជញ្ញៈ មាន​សតិ​កំចាត់​បង់​អភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស​ក្នុង​លោក​បាន ។

៤) ធម្មានុបស្សនា ពិចារណា​ឃើញ​ធម៌ ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ​ជា​ប្រក្រតី​មាន​សេចក្តី​ព្យា​យាម មាន​សម្បជញ្ញៈ មាន​សតិ​កំចាត់​បង់​អភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស​ក្នុង​លោក​បាន ។

ភាគនិទ្ទេស

១-កាយានុបស្សនា ការពិចារណាឃើញកាយ ក្នុងកាយចែកជា ៦ បព្វៈគឺៈ

១) អានាបាណបព្វៈ ការ​ពិចារណា​ខ្យល់​ដង្ហើម​ចេញ​ចូល (អានា​បាណ​ស្សតិ) គឺ​ភិក្ខុ​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ក្តី នៅ​ទៀប​គល់​ឈើ​ក្តី នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ដ៏​ស្ងាត់​ក្តី អង្គុយ​ពែន​ភ្នែន​តាំង​កាយ​ឲ្យ​ត្រង់ តម្រង់​សតិ​ឆ្ពោះ​ទៅរក​កម្មដ្ឋាន មាន​សតិ​ពេលដក​ដង្ហើម​ចូល មាន​សតិ​ពេល​ដក​ដង្ហើម​ចូលវែង និង ដក​ដង្ហើម​ចេញ​វែង ក៏​ដឹង​ថា អាត្មា​អញ​ដក​ដង្ហើម​ចូល​វែង ដក​ដង្ហើម​ចេញ​វែង​។ កាល​ដក​ដង្ហើម​ចូល​ខ្លី និង ដក​ដង្ហើម ចេញ​ខ្លី ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​ដក​ដង្ហើម​ចូល​ខ្លី ដក​ដង្ហើម​ចេញ​ខ្លី ។ បុគ្គល​គប្បី​សិក្សា​ថា អា​ត្មា​អញ​កំណត់​ដឹង​នូវ​ខ្យល់​ទាំង​ពួង ហើយដក​ដង្ហើម​ចេញ និង ចូល ។ បុគ្គល​គប្បី​សិក្សា​ថា អាត្មា​អញ រម្ងាប់​កាយ​សង្ខារ ទើប​ដក​ដង្ហើម​ចេញ និង ចូល ។ ការ​កំណត់​ដឹង​ខ្យល់​ក្នុង​លក្ខណៈ​នេះ ប្រៀប​ដូច​ជាង​ក្រឡឹង ឬ កូន​សិស្ស​នៃ​ជាង​ក្រឡឹង​ដែល​មាន​ភាព​ជំនាញ​ក្នុង​ការ​ទាញ​ខ្សែ​ក្រឡឹង​វែង ឬ ខ្លី ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អញ​ទាញ​ខ្សែ​ក្រឡឹង​វែង ឬ ខ្លី។

២) ឥរិយាបថបព្វៈ ការ​ពិចារណា​ឥរិយាបថ​ទាំង ៤ គឺ ពេល​ដើរ​ក៏​ដឹងច្បាស់​ថា​ដើរ ពេល​ឈរក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា​ឈរ ពេល​អង្គុយ​ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អង្គុយ ពេល​ដេក​ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ដេក។ ពេល​កាយ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ឥរិយាបថ​ណា​ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ឥរិយាបថ​នោះ ឬ​ថា ខ្លួន​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ឥរិយាបថ​ណាៗ ក៏​កំណត់​ដឹង​កាយ​ថា ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ឥរិយាបថ​នោះ​ៗ​។

៣) សម្បជញ្ញបព្វៈ ការ​ពិចារណា​ដោយ​សតិ​សម្បជញ្ញៈ គឺ​សេចក្តី​ដឹង​ខ្លួន​ក្នុង​ការ​ឈាន​ទៅ​មុខ ការ​ថយ​ក្រោយ ការ​ក្រឡេក​មើល ការ​សម្លឹង​មើល ការ​បត់​ដៃ​ចូល និង លា​ចេញ ការ​គ្រង​សង្ឃា​ដី បាត្រ និង ចីវរ ការឆាន់ ការផឹក ការទំពារស៊ី ការលិទ្ធ ការ​បន្ទោរ​បង់ នូវ​ឧច្ចារៈ​ និង បស្សាវៈ ការ​ដើរ ការ​ឈរ ការ​អង្គុយ ការ​ដេក ការ​ភ្ញាក់ ការ​និយាយ ការ​នៅ​ស្ងៀម​។

៤) មនសិការបព្វៈ គឺ​ការ​ពិចារណា​ឃើញ​នូវ​អាការៈ​ ៣២ ប្រការ ដែល​មាន​ក្នុង​កាយ​នេះ ចាប់​តាំង​ពី​បាត​ជើង រហូត​ដល់​ចុង​សក់ ពី​ចុង​សក់​ចុះ​មក​ដល់​បាត​ជើង មាន​ស្បែក ហ៊ុម​ព័ទ្ធ​ជុំ​វិញ​ពេញ​ទៅ​ដោយ​វត្ថុ​មិន​ស្អាត ដោយ​ប្រការ​ផ្សេង​ៗ គឺ​សក់ រោម ក្រចក ធ្មេញ ស្បែក សាច់ សរសៃ ឆ្អឹង ខួរក្នុងឆ្អឹង តម្រងនោម (ទាច) បេះដូង ថ្លើម វាវ ក្រពះ សួត ពោះវៀនធំ ពោះវៀនតូច អាហារថ្មី អាហារចាស់ ប្រមាត់ ស្លេស្ម ខ្ទុះ ឈាម ញើស ខ្លាញ់ខាប់ ទឹកភ្នែក ខ្លាញ់រាវ ទឹកមាត់ ទឹកសំបោរ ទឹករំអិល និង ទឹកមូត្រ ។ ទ្រង់​ប្រៀប​ធៀប​ថា ធញ្ញ​ជាតិ​ផ្សេងៗ​គឺ​ស្រូវ​ខ្សាយ​ ស ស្រូវ​ខ្សាយ​ក្រហម សណ្តែក​ខៀវ សណ្តែក​រាជមាស គ្រាប់​ល្ង អង្ករ បុគ្គល​ដែល​មាន​ភ្នែក​ភ្លឺ ពេល​ស្រាយ​មាត់​ការុង ចេញ​ហើយ​ក៏​មើល​ឃើញ​ថា នេះ​ជា​ស្រូវ​ខ្សាយ ស នេះ​ជា​ស្រូវ​ខ្សាយ​ក្រហម នេះ​ជា​សណ្តែក​ខៀវ​ជា​ដើម​យ៉ាង​ណា បុគ្គល​ពិចារណា​អាការៈ​៣២ ក៏​យ៉ាង​នោះ​ដែរ​។

៥) ធាតុមនសិការបព្វៈ គឺ​ពិចារណា​ឃើញ​កាយ​នេះ​តាម​ដែល​តាំង​នៅ តាម​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ដោយ​ភាព​ជា​ធាតុ​ថា ក្នុង​កាយ​នេះ​មាន ធាតុដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ ។ ទ្រង់​ប្រៀប​ធៀប​ថា ដូច​បុគ្គល​អ្នក​សម្លាប់​គោ ឬ​កូន​នៃ​អ្នក​សម្លាប់​គោ​មាន​ភាព​ជំនាញ ពេល​សម្លាប់​គោ​រួច​ហើយ បាន​បែង​អវយវៈ​គោ​នោះ​ចេញ​ជា​ផ្នែក​ៗ ហើយ​អង្គុយ​លក់​នៅ​ក្បែរ​ផ្លូវ​បែក​ជា​៤ យ៉ាង​ណា ព្រះ​យោគាវចរ​ ពិចារណា​នូវ​ធាតុ ក៏​យ៉ាង​នោះ​ដែរ។

៦) នវសីវតិកាបព្វៈ គឺ​​ពិចារណា​​សាក​​សព​​ដែល​មាន​​លក្ខណៈ​​ផ្សេង​​ៗ​​គ្នា​៩​​យ៉ាង​​បាន​​ដល់ៈ​

១- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្ម​សាន ដែល​ស្លាប់​ហើយ មួយ ពីរ បី ថ្ងៃ មាន​លក្ខណៈ​ហើម​ប៉ោង ហៀរ​ទឹក​រងៃ។

២- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្មសាន មាន​សត្វ​ក្អែក សត្វ​ត្រដក់ សត្វ​ត្មាត សត្វ​ឆ្កែ​ជា​ដើម​ ខាំ​ស៊ី​។

៣- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្ម​សាន​នៅ​សល់​តែ​គ្រោង​ឆ្អឹង​ប្រកប​ដោយ​សាច់ ​និង ឈាម មាន​សរសៃ​រួប​រិត។

៤- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្មសាន នៅ​សល់​តែ​គ្រោង​ឆ្អឹង​ដែល​មិន​មាន​ស្បែក តែ​មាន​ឈាម​ប្រឡាក់​ប្រឡូស និង​មាន​សរ​សៃ​រួប​រិត​។

៥- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្មសាន នៅ​សល់​តែ​គ្រោង​ឆ្អឹង​ដែល​មិន​មាន​សាច់ ​និង ឈាម​ តែ​នៅ​មាន​សរសៃ​រួបរិត​។

៦- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្ម​សាន នៅ​សល់​តែ​គ្រោង​ឆ្អឹង ដែល​មិន​មាន​សរសៃ​រួប​រិត ហើយ​ខ្ចាត់​ខ្ចាយ​ទៅ​គ្រប់​ទិស​ផ្សេង​ៗ។

៧- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្ម​សាន នៅ​សល់​តែ​កំណាត់​ឆ្អឹង​ពណ៌​សដូច​ជា​ពណ៌​នៃ​ស័ង្ខ។

៨- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្ម​សាន​នៅ​សល់​តែ​កំណាត់​ឆ្អឹង​ដែល​នៅ​ជា​គំនរ ដែល​កន្លង​ទៅ​ជាង ១​ឆ្នាំ​ហើយ​។

៩- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្មសាន​នៅសល់ តែ​ឆ្អឹង​ពុក​ផុយ ជា​កំទេច​តូច​តាច ។

ក្នុង​ខនីមួយ​ៗ ទ្រង់​ប្រៀប​ធៀប​ឲ្យ​ពិចារណាឃើញ​អាការៈ​របស់​សាក​សព​នីមួយ​ៗ​ថា មាន​អាការៈ​យ៉ាង​ណា ហើយ​ឲ្យ​បង្អោន​កាយ​របស់​ខ្លួន​ចូល​ទៅ​ប្រៀប​ធៀប​ថា សូម្បី​តែ​កាយ​យើង​នេះ​ក៏​មាន សភាព​យ៉ាង​នោះ មាន​លក្ខណៈ​យ៉ាង​នោះ មិន​រួច​ផុត​ពី​សភាព​នោះ​បាន​ឡើយ​។

ម៉្យាង​វិញ​ទៀត ក្នុង​កាយា​នុបស្សនា​នី​មួយ​ៗ​នៃ​បព្វៈ​ទាំង​នេះ ទ្រង់​ប្រៀប​ធៀប​ឲ្យ​ពិចារណា​តទៅ​ទៀត​ជា ៣ លំដាប់​គឺៈ

១/ ឲ្យ​ពិចារណា​កាយ​ខាង​ក្នុង កាយ​ខាង​ក្រៅ កាយ​ទាំង​ខាង​ក្នុង កាយ​ទាំង​ខាង​ក្រៅ ។ ២/ ឲ្យ​ពិចារណា ទាំង​ធម៌​ដែល​ជា​ហេតុ​កើត និង ធម៌​ដែល​ជា​ហេតុ​រលត់ ក្នុង​កាយ​របស់​ខ្លួន ។ ៣/ ឲ្យ​ពិចារណា​ចូល​ទៅ​តាំង​សតិ​ឆ្ពោះ​ទៅ​មុខ​ថា កាយ​មាន​នៅ ក៏​ត្រឹម​តែ​ដើម្បី​អាស្រ័យ​នូវ​ការ​ចម្រើន​ញាណ (សេចក្តី​ដឹង) ចម្រើន​សតិ (សេចក្តី​រព្ញក)ប៉ុណ្ណោះ មិន​អាស្រ័យ​តណ្ហា និង ទិដ្ឋិ មិន ប្រកាន់​មាំ​អ្វី​ៗ​ក្នុង​លោក​ឡើយ ។ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សរុប​ថា “ម្នាល​ភិក្ខុទាំង​ឡាយ ភិក្ខុ​ពិចារណា​ឃើញ​កាយ​ក្នុង​កាយ​យ៉ាង​នេះ​ឯង”​។

២-វេទនានុបស្សនា ការ​ពិចារណា​វេទនា​ក្នុង​វេទនា​ទាំង​ឡាយ គឺ​ការ​ពិចារណា​ការ​សោយ​នូវ​សេចក្តីសុខ ទុក្ខ មិន​សុខ មិន​ទុក្ខ​ក្នុង​ខ្លួន​ឯង ចែក​ចេញជា​៩ ប្រភេទ​គឺៈ

១- ពេល​សោយ​សុខ​វេទនា ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​សោយ​សុខ​វេទនា​។

២- ពេល​សោយ​ទុក្ខ​វេទនា ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​សោយ​ទុក្ខ​វេទនា​។

៣- ពេល​សោយ​អទុក្ខម​សុខ​វេទនា ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​សោយ​អទុក្ខម​សុខ​វេទនា។

៤- ពេល​សោយ​សុខ​វេទនា​ប្រកប​ដោយ​អាមិស ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ សោយ​សុខ​វេទនា ​ប្រក​ប​​ដោយ​អាមិស ។

៥– ពេល​សោយ​សុខ​វេទនា​មិន​ប្រកប​ដោយ​អាមិស ក៏ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​សោយ​សុខ​វេទនា មិន​ប្រកប​ដោយ​អាមិស​។

៦- ពេល​សោយ​ទុក្ខ​វេទនា​ប្រកប​ដោយ​អាមិស ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​សោយ​ទុក្ខ​វេទនា ប្រកប​ដោយ​អាមិស។

៧– ពេល​សោយ​ទុក្ខ​វេទនា មិន​ប្រកប​ដោយ​អាមិស ក៏ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មាអញ​សោយ​ទុក្ខវេទនា មិន​ប្រកប​ដោយ​អាមិស​។

៨- ពេល​សោយ​អទុក្ខម​សុខ​វេទនា​ប្រកប​ដោយ​អាមិស ក៏ដឹង​ច្បាស់ថា​អាត្មា​អញ សោយ​អទុក្ខម​សុខ​វេទនា​ប្រកប​ដោយ​អាមិស​។

៩- ពេល​សោយ​អទុក្ខម​សុខ​វេទនា​មិន​ប្រកប​ដោយ​អា​មិស​ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ សោយ​អទុក្ខម​សុខ​វេទនា​មិន​ប្រកប​ដោយ​អាមិស​។

ក្នុង​វេទនា​ទាំង​ ៩​ប្រការ​នេះ ទ្រង់​បង្រៀន​ឲ្យ​ភិក្ខុ​ពិចារណា វេទនា ជា ៣ លំដាប់​គឺៈ

១/ ឲ្យ​ពិចារណា​វេទនា​ខាង​ក្នុង ឲ្យ​ពិចារណា​វេទនា​ខាង​ក្រៅ ឲ្យ​ពិចារណា​វេទនា​ទាំង​ខាង​ក្នុង ទាំង​ខាង​ក្រៅ​។ ២/ ឲ្យ​ពិចារណា​ទាំង​ធម៌​ជា​ហេតុ​កើត ទាំង​ធម៌​ជា​ហេតុ​រលត់ ក្នុង​វេទនា​ទាំង​ឡាយ​។ ៣/ ឲ្យ​តាំង​សតិ​ឆ្ពោះ​ទៅ​រក​កម្មដ្ឋាន​ថា វេទនា មាន​ជា​ប្រក្រតី​ក៏​ត្រឹម​តែ​សម្រាប់​ចម្រើន​ញាណ និង​ការ​ចម្រើន​សតិ​ប៉ុណ្ណោះ មិន​អាស្រ័យ​តណ្ហា និង ទិដ្ឋិ ឬ​ប្រកាន់​មាំ​អ្វី​ៗ​ក្នុង​លោក​ឡើយ​ ។

ព្រះអង្គ​ត្រាស់​សរុប​ថា “ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ភិក្ខុ​ពិចារណា​ឃើញ វេទនា​ក្នុង​វេទនា​ទាំង​ឡាយ ជា​ប្រក្រតី យ៉ាង​នេះ​ឯង” ។

៣-ចិត្តានុបស្សនា ការ​​ពិចារណា​​ឃើញ​​ចិត្ត​​ក្នុង​​ចិត្ត គឺ​​ពិចារណា​​ចិត្ត​​របស់​​ខ្លួន ឲ្យ​​ឃើញ​​សភាវៈ ដែល​​ប្រាកដ​​ក្នុង​​ខណៈ​នោះ និង​​ដឹង​​ច្បាស់​​តាម​​សេចក្តី​​ពិត ដោយ​​ការ​​តាម​​ដាន​​ចិត្ត ៨​​គូ​គឺៈ

១- ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​រាគៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​រាគៈ ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា​ ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​រាគៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​រាគៈ​។

២- ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​ទោសៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​ទោសៈ ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​ទោសៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​ទោសៈ ។

៣- ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​មោហៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​មោហៈ ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​មោហៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​មោហៈ ។

៤- ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​ថីន​មិទ្ធៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​ថីន​មិទ្ធៈ ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​ថីន​មិទ្ធៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​ថីន​មិទ្ធៈ ។

៥- ចិត្ត​ជា​មហគ្គតៈ ចិត្ត​មិន​មែន​ជា​មហគ្គតៈ ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា​ ចិត្ត​​ជា​មហគ្គតៈ ចិត្ត​មិន​មែន​ជា​មហគ្គតៈ។

៦- ចិត្ត​មាន​ចិត្ត​ដទៃ​ក្រៃ​លែង​ជាង ចិត្ត​មិន​មាន​ចិត្ត​ដទៃ​ក្រៃ​លែង​ជាង ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ចិត្ត​មាន​ចិត្ត​ដទៃ​ក្រៃ​លែង​ជាង ចិត្ត​មិន មាន​ចិត្ត​ដទៃ​ក្រៃ​លែង​ជាង​។

៧- ចិត្ត​ជាស​មាធិ ចិត្ត​មិន​មែន​ជា​សមាធិ ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ចិត្ត​ជា​សមាធិ ចិត្ត​មិន​មែន​ជា​សមាធិ ។

៨- ចិត្ត​ដែល​រួច​ផុត​ហើយ និង​ចិត្ត​ដែល​មិន​ទាន់​រួច​ផុត ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ចិត្ត​ដែល​រួច​ផុត​ហើយ និង​ចិត្ត​ដែល​មិន​ទាន់​រួច​ផុត ​។

នៅក្នុងចិត្តទាំង ៨ គូ នេះ ទ្រង់ឲ្យភិក្ខុពិចារណាចិត្តជា ៣ លំដាប់គឺៈ

១/ ឲ្យ​ពិចារណា​ចិត្ត​ខាង​ក្នុង ចិត្ត​ខាង​ក្រៅ ចិត្ត​ទាំង​ខាង​ក្នុង ចិត្ត​ទាំង​ខាង​ក្រៅ ។ ២/ ឲ្យ​ពិចារណា​ធម៌​ជា​ហេតុ​កើត និង ធម៌​ជា​ហេតុ​រលត់​ក្នុង​ចិត្ត​របស់​ខ្លួន ។ ៣/ ឲ្យ​តាំង​សតិ​ឆ្ពោះ​ទៅ​រក​កម្មដ្ឋាន​ថា ចិត្ត​មាន​ជា​ប្រក្រ​តី ក៏​ត្រឹម​តែ ដើម្បី​អាស្រ័យ​នូវ​ការ​ចម្រើន​ញាណ ចម្រើន​សតិ​ប៉ុណ្ណោះ មិន​អាស្រ័យ តណ្ហា និង ទិដ្ឋិ​ មិន​ប្រកាន់​ខ្ជាប់​អ្វី​ៗ​ក្នុង​លោក​ឡើយ។ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​សរុប​ថា “ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ភិក្ខុ​ពិចារណា​ឃើញ ចិត្ត​ក្នុង​ចិត្ត យ៉ាង​នេះ​ឯង​” ​។​

៤-ធម្មានុបស្សនា ការ​ពិចារណា​ឃើញ​ធម៌​ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ​ជា​ប្រក្រតី គឺ ពិចារណា​ថា ក្នុង​ខណៈ​នេះ មាន​ធម៌​អ្វី​នៅ​ក្នុង​ចិត្ត​របស់​ខ្លួន ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ធម៌​នោះ​ៗ ដោយ​ពិចារណា​ធម៌​ទាំង​ជា​កុសល អកុសល និង អព្យា-​​ក្រិត ដោយ​បែង​ចែក​ការ​ពិចារ​ណា​ជា​ ៥ ពួក​គឺៈ

ពួកទី ១ នីវរណបព្វៈ នីវរណៈ គឺ​ពួក​ធម៌​ដែល​រារាំង​ចិត្ត មិន​ឲ្យ​សម្រេច​នូវ​កុស​លធម៌​ មាន ៥​ប្រការ​គឺៈ

១) កាមច្ឆន្ទៈ ការ​ត្រេកអរ​ក្នុង​កាម ។ ២) ព្យាបាទៈ ការ​ព្យាបាទ ។ ៣) ថីនមិទ្ធៈ ការ​រុញរា ងោក​ងុយ ងុយ​ដេក ។ ៤) ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចៈ សេចក្តី​រាយ​មាយ​អណ្តែត​អណ្តូង ។ ៥) វិចិកិច្ឆា ការ​សង្ស័យ​មិន​ចេះ​ចប់ ។

ទ្រង់​បង្រៀន​ឲ្យ​ភិក្ខុ​កំណត់​ពិចារណា​នីវរណ​ធម៌ តាម​លំដាប់​ដូច្នេះ​គឺៈ

១/ ពេល​មាន​នីវរណ​ធម៌ ខ ណា​មួយ​នៅ​ក្នុង​ចិត្ត ក៏​ឲ្យ​ដឹងច្បាស់​នីវរណធម៌​នោះ ។ ២/ នីវរ​ណធម៌ ខ នីមួយ​ៗ​ដែល​មិន​កើត​ឡើង​ដោយ​ហេតុ​ណា ក៏​ដឹង​ច្បាស់​នូវ​ហេតុ​នោះ ។ ៣/ នីវរណធម៌ ខ នីមួយ​ៗ​ដែល​កើត​ឡើង និង​លះ​បាន​ដោយ ហេតុ​ណា ក៏​ឲ្យ​ដឹង​ច្បាស់​នូវ​ហេតុ​នោះ​។ ៤/ នីវរណធម៌ ខ នីមួយៗ​ដែល​លះ​បង់​បាន​ហើយ មិន​កើត​ឡើង​តទៅ​ទៀត​ដោយ​ហេតុ​ណា ក៏​ដឹង​ច្បាស់​នូវ​ហេតុ​នោះ ។

ពួកទី ២ ខន្ធបព្វៈ បញ្ចក្ខន្ធ (ខន្ធ ៥) គឺ​ពួក​ធម៌​ដែល​ពោល​អំពី​ឧបាទាន​ក្ខន្ធ ឲ្យ​ពិចារណា កំណត់​ដឹង​ខន្ធ​៥ គឺ រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ តាមស្ថាន ៣​ប្រការ​គឺ ១.ការ​មាន គឺមាន​យ៉ាង​ដូចម្តេច ២.ការ​កើត គឺ​កើត​ឡើង​បាន​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច ៣.ការ​រលត់ គឺ​រលត់​ទៅ​បាន​យ៉ាងដូចម្តេច ?

ពួកទី ៣ អាយតនបព្វៈ អាយតនៈ ១២ គឺ​ពួក​ធម៌ ដែល​ពោល​អំពី​អាយ​តនៈខាង​ក្នុង​ ៦ បាន​ដល់ ភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ អណ្តាត កាយ ចិត្ត និង អាយតនៈ ខាងក្រៅ៦ បាន​ដល់ រូប សម្លេង ក្លិន រស ផោដ្ឋព្វៈ ធម្មារម្មណ៍ ។

ទ្រង់​​សម្តែង​​កំណត់​​ជា​​វគ្គ ឲ្យ​​ពិចារណា​​អាយតនៈ​​ដូច្នេះ​​គឺៈ ១/ ឲ្យ​កំណត់​អាយតនៈ​ខាង​ក្នុង​ អាយតនៈ​ខាង​ក្រៅ គ្រប់​ចំណុច​នី​មួយ​ៗ ។ ២/ ត្រូវ​ដឹង​ឲ្យ​ច្បាស់​ថា សំយោជនៈ​កើត​ឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ អាយតនៈ​នោះ​ៗ ។ ៣/​ ត្រូវ​ដឹង​ឲ្យ​ច្បាស់​ថា សំយោជន​កិលេស​ដែល​មិន​ទាន់​កើត​ឡើង កើត​ឡើង​បាន​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច ដែល​កើត​ឡើង​ហើយ លះ​បង់ បាន​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច ដែល​លះបង់​បាន​ហើយ មិន​កើត​ឡើង​ទៀត បាន យ៉ាងដូចម្តេច ។

ពួកទី ៤ ពោជ្ឈង្គបព្វៈ ពោជ្ឈង្គៈ គឺ​អង្គ​ធម៌​ជា​គ្រឿង​ត្រាស់​ដឹង​មាន ៧ ប្រការ​គឺៈ

១-សតិសម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ​សតិ សេច​ក្តី​រព្ញក​បាន ។

២- ធម្មវិចយ​សម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ ការ​ពិចារណា​ធម៌​ឲ្យ​ល្អិត​ល្អន់ ។

៣- វិរិយ​សម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ សេចក្តី​ព្យាយាម ។

៤- បីតិសម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ សេចក្តី​ឆ្អែត​ស្កប់​ស្កល់​ក្នុង​ចិត្ត​។

៥- បស្សទ្ធិ​សម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ សេចក្តី​ស្ងប់កាយ ស្ងប់ចិត្ត ។

៦- សមាធិ​សម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ ការ​តាំង​ចិត្ត​មាំ ចិត្ត​ស្ងប់ ។

៧- ឧបេក្ខា​សម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ ការ​តាំង​ចិត្ត​ជា​កណ្តាល ។

វិធី​ពិចារណា គឺ​ពិចារណា​ឲ្យ​ដឹង​ច្បាស់​ក្នុង​ខណៈ​នោះ​ៗ ថា ពោជ្ឈង្គៈ ៧ ខ នីមួយៗ​ មាន​នៅ​ក្នុង​ខ្លួន​ឬ​ទេ ដែល​មិន​ទាន់​កើត កើត​ឡើង​បាន​យ៉ាង​ដូចម្តេច ដែល​កើត​ឡើង​ហើយ ចម្រើន​ឲ្យ​ពេញ​បរិបូរណ៍ បាន​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច ។

ពួកទី ៥ សច្ចបព្វៈ សច្ចៈ ៤ ទ្រង់​បង្រៀន​ឲ្យ​ភិក្ខុ​ឃើញ​ធម៌​ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ ដឹង​ច្បាស់​តាម​សេចក្តី​ពិត​ថា នេះ​ជា​ទុក្ខ (ទុក្ខសច្ចៈ) នេះ​​ជា​​ហេតុ​​នៃ​​សេចក្តី​ទុក្ខ​(សមុទយសច្ចៈ) នេះ​​ជា​​ទី​​រំលត់​​ទុក្ខ(និរោធសច្ចៈ) នេះ​​ជា​​ផ្លូវ​បដិបត្តិ​​ដើម្បី​​ចេញ​​ចាក​​ទុក្ខ(មគ្គសច្ចៈ)​ ។

បន្ទាប់​​ពី​​នោះ​​មក​ទ្រង់​សម្តែង​អំពី​ទុក្ខអរិយ​សច្ច​និទ្ទេស​ថា ទុក្ខ​អរិយសច្ច បាន​ដល់ ជាតិ ជរា ព្យាធិ មរណៈ សោកៈ បរិទេវៈ ទុក្ខ ទោមនស្សៈ ឧបាយាសៈ ការជួបប្រទះនូវរបស់ មិនជាទីស្រឡាញ់ ក៏​ជា​ទុក្ខ ការ​ប្រាស​ចាក​នូវ​របស់​ជាទី​ស្រឡាញ់​ក៏​ជា​ទុក្ខ ការ​មិន​បាន​វត្ថុ​ដែល​ជាទី​ស្រឡាញ់ ក៏​ជា​ទុក្ខ និង​ទ្រង់​សរុប​ថា ឧបាទានក្ខន្ធ ក៏​ជា​ទុក្ខ យ៉ាង​នេះ ។

ទ្រង់​សម្តែង​សមុទយ​អរិយសច្ចនិទ្ទេស​ថា ទុក្ខ​សមុទយ​អរិយ​សច្ចៈ ដូច​ម្តេច​?​ អ្វីជា ​បិយរូប​ សាតរូប (សភាវៈ​ដែល​គួរ​ឲ្យ​ស្រឡាញ់ ពេញ​ចិត្ត​នាំ​ឲ្យ​កើត​តណ្ហា) ក្នុង​លោក? ទ្រង់​អធិប្បាយ អាយ​តនៈ ខាង​ក្នុង មាន​ចក្ខុ​ជា​ដើម អាយ​តនៈខាង​ក្រៅ មាន​រូប​ជា​ដើម វិញ្ញាណ ៦ មាន​ចក្ខុវិញ្ញាណ​ជា​ដើម សម្ផស្ស ៦ មាន​ចក្ខុសម្ផស្ស ជាដើម វេទនា ៦ មានរូបវេទនា ជា​ដើម សញ្ញា ៦ មាន​រូប​សញ្ញា​ជា​ដើម សញ្ចេតនា ៦ មាន​រូប​សញ្ចេតនា​ជា​ដើម តណ្ហា ៦ មាន​រូប​តណ្ហា ជា​ដើម​ វិតក្កៈ ​៦ មាន​រូប​វិតក្កៈ ជា​ដើម វិចារៈ ៦ មាន​រូបវិចារៈជា​ដើម គ្រប់​ចំណុច​នីមួយ​ៗ ជា​បិយរូប សាត​រូប ក្នុង​លោក ។​តណ្ហា​​ពេល​កើត​ឡើង ក៏​កើត​ឡើង ក្នុង​ធម៌​ទាំង​នេះ ពេល​តាំង​នៅ ក៏​តាំង​នៅ​ក្នុង​ធម៌​ទាំង​នេះ ។

ទ្រង់​សម្តែង​និរោធ​អរិយ​សច្ច​និទ្ទេស​​ថា ទុក្ខ​និរោធអរិយសច្ចៈ ដូចម្តេច? អ្វី​ជា​បិយរូប សាត​រូប ក្នុង​លោក? សេចក្តី​អធិប្បាយ​នៃ ការ​រំលត់​តណ្ហា (និរោធសច្ចៈ) នេះ​មាន​ន័យ​ផ្ទុយ​គ្នា​ពី​សមុទយ​សច្ច និទ្ទេស ខាង​ដើម ។

ទ្រង់​សម្តែង​មគ្គ​សច្ច​និទ្ទេស​ថា តើ​ទុក្ខ​និរោធគា​មិ​នី​បដិបទា ដូចម្តេច? ទ្រង់​អធិប្បាយ​ថា បាន​ដល់ អរិយមគ្គ ប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ មាន​សម្មាទិដ្ឋិ ជា​ដើម ។ បន្ទាប់​ពី​នោះ ទ្រង់​អធិប្បាយ អរិយមគ្គ ប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ ប្រការ​គ្រប់​ចំណុច ដូច​ជា​សម្មាទិដ្ឋិ គឺ​ការ​យល់ ដឹង​ក្នុង​ទុក្ខ​ក្នុង​សមុទ័យ ក្នុង​ទុក្ខនិរោធ និង ក្នុង​ទុក្ខនិរោធគា​មិនី​បដិបទា ជាដើម ។

បន្ទាប់​​មក​​ទៀត ទ្រង់​​បង្រៀន​​ឲ្យ​​ភិក្ខុ​​ឃើញ​​ធម៌ ក្នុងធម៌​​ទាំង​​ឡាយ ក្នុង​លក្ខណៈ​ផ្សេង​ៗ ​៣លំដាប់​គឺៈ ១/ ឲ្យ​ពិចារណា​ធម៌​ខាង​ក្នុង ធម៌​ខាង​ក្រៅ ធម៌​ទាំង​ខាង​ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ខាង​ក្រៅ ។ ២/ ឲ្យ​ពិចារ​ណា​ធម៌​ជា​ហេតុ​កើត​និង​ធម៌​ជា​ហេតុ​រលត់ ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ ។ ៣/ ឲ្យ​តាំង​សតិ ឆ្ពោះ​ទៅ​រក​កម្មដ្ឋាន​ថា ធម៌​មាន​នៅ​ជា​ប្រក្រតី ក៏​ត្រឹម​តែ​ដើម្បី​អាស្រ័យ​នូវ​ការ​ចម្រើន​ញាណ និង ការ​ចម្រើន​សតិ​ប៉ុណ្ណោះ មិន​អា​ស្រ័យ​តណ្ហា និង​ ទិដ្ឋិ មិន​ប្រកាន់​ខ្ជាប់​នូវ​អ្វីៗ​ក្នុង​លោក​ឡើយ ។ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​ថា “ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ភិក្ខុ​ពិចារណា ឃើញ​ធម៌ ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ ​ជា​ប្រ​ក្រតី យ៉ាង​នេះ​ឯង” ​។

ភាគនិគមន៍

អា​និសង្ស​នៃ ការ​ចម្រើន​សតិបដ្ឋាន​ ៤ ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់​សម្តែង​អានិសង្ស​នៃ​ការ​ចម្រើន​សតិប​ដ្ឋាន​ជា​និគមវចនៈ ថា បុគ្គល​ចម្រើន​សតិបដ្ឋាន​អស់​រយៈ​ពេល ៧ ឆ្នាំ ៦ ឆ្នាំ ៥ ឆ្នាំ ៤ឆ្នាំ ៣ឆ្នាំ ២ឆ្នាំ ១ឆ្នាំ ។ អស់​រយៈ​ពេល ៧​ខែ ៦​ខែ ៥ខែ ៤ខែ ៣ខែ ២ខែ ១ខែ អស់​រយៈ​ពេល កន្លះ​ខែ ឬអស់​រយៈ​ពេល ៧ ថ្ងៃ គង់​នឹង​បាន​សម្រេច​ផល​ណា​មួយ បណ្តា​ផល​ទាំង ២​យ៉ាង​គឺ អរហត្តផល​ក្នុង​បច្ចុប្បន្ន ឬ បើ​មាន​ឧបាទាន​សល់​នៅ ក៏​នឹង​បាន​ជា​ព្រះ​អនាគា​មី ។ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​សរុប​ថា “ផ្លូវ​នេះ​ជា​ផ្លូវ​មូល​តែ​មួយ ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដើម្បី​សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​សត្វ​ទាំង​ឡាយ ដើម្បី​កំចាត់​បង់​នូវ​សេចក្តីសោក និង​សេចក្តី​ខ្សឹ​ក​ខ្សួល ដើម្បី​រំលត់​ទុក្ខ និង​ទោមនស្ស ដើម្បី​សម្រេច​នូវ​ញេយ្យ​ធម៌ (អរិយមគ្គ) ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​ជាក់​ច្បាស់​នូវ ព្រះ​និព្វាន ។ ផ្លូវ​នោះ គឺសតិប​ដ្ឋាន ៤ ប្រ​ការ តថា​គត​អាស្រ័យ​ផ្លូវ​នេះ​ឯង ទើប​ពណ៌នា​ដូច​ពោល​មក​នេះ។

កាល​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ត្រាស់​សម្តែង​ចប់​ហើយ ភិក្ខុ​ទាំង​នោះ ក៏​មាន​ចិត្ត​ត្រេកអរ រីក​រាយ ចំពោះ​ពុទ្ធភាសិត​នេះ​ក្រៃ​ពេក ៕

ចំណុចគួរសង្កេត សូម​សង្កេត​មើល​ថា ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ​ទ្រង់​សម្តែង​សតិប​ដ្ឋាន ទុក​ក្នុង​ទី​ផ្សេង​ៗ​ច្រើន​កន្លែង ដូច​មាន​ប្រាកដ​ក្នុង​ព្រះសុត្តន្តបិដក និង ព្រះអភិធម្មបិដក ប៉ុន្តែ​ដែល​ត្រាស់​សម្តែង​ទុក​ដោយ​ពិស្តារ ដែល​ហៅ ថា​ព្រះ​សូត្រធំ​នោះ មាន​ប្រាកដ​ពីរ​កន្លែង​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​ក្នុង​ព្រះ​សូត្រ​នេះ និង​ក្នុង​មជ្ឈិម​កាយ មូល​បណ្ណាសកៈ ។ ចំណុច​ដែល​គួរ​សង្កេត​តទៅ​ទៀត​នោះ​គឺ អដ្ឋកថា របស់​ទីឃនិកាយ មហាវគ្គ និង អដ្ឋកថា របស់​មជ្ឈិម​និកាយ​មូលបណ្ណាសកៈ កត់​ត្រា​ទុក​ច្បាស់​ថា សតិបដ្ឋាន ក្នុង​មជ្ឈិម​និកាយ មូល​បណ្ណាសកៈ មាន​ឈ្មោះ​ថា សតិប​ដ្ឋានសូត្រ រី​ឯក្នុង​ទីឃ​និកាយ មហាវគ្គ​នេះ មាន​ឈ្មោះ​ថា មហា​សតិប្បដ្ឋាន​សូត្រ ។ អដ្ឋក​ថា​ទាំង​ពីរ​ក្បាល​នេះ កត់​ត្រា​ទុក​ច្បាស់​ថា ព្រះ​សូត្រ​ទាំង ២ ​នេះ ចាត់​ចូល​នៅ​ក្នុង​ព្រះ​សូត្រ ដែល​មាន​អត្ថ​ជ្រាល​ជ្រៅ ទាំង​៨ សូត្រ​គឺ នៅ​ក្នុង​ទីឃនិកាយ​ពីរ​សូត្រ​គឺ មហានិទានសូត្រ និង មហាសតិប​ដ្ឋានសូត្រ ក្នុង​មជ្ឈិម​និកាយ ៦ សូត្រ​គឺ សតិប​ដ្ឋាន សូ​ត្រ សារោបមសូត្រ រុក្ខោបមសូត្រ រដ្ឋបាលសូត្រ មាគ​ណ្ឌិយសូត្រ និង អានេញ្ជ​សប្បាយ​សូត្រ ។ ព្រះ​សូត្រ​ទាំង​នេះ ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់​សម្តែង​ដល់​ពុទ្ធបរិស័ទ​ដែនកុរុ ព្រោះ​ពួក​គេ មាន​ការ​ចាប់ អារម្មណ៍ ក្នុង​ការ​រៀន​ធម៌ និង បដិបត្តិធម៌​យ៉ាង​ខ្លាំង​ក្លា​ណាស់ លោក​ឧបមា​ទុក​ថា បុរស​ដែល​បាន​ប្រអប់​មាស​ហើយ យក​ផ្កា​មាន ប្រភេទ​ផ្សេងៗ​មក​ទុក​ក្នុង​ប្រអប់​នោះ យ៉ាង​ណា ឬ​បុរស​បាន​ហិប មាស​ហើយ យក​រតនៈ ៧​ប្រការ មក​ទុកក្នុង​ហិប​នោះ យ៉ាង​ណា ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់​បាន​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​អ្នក​ដែន​កុរុ ហើយ​ក៏​ទ្រង់​សម្តែង ព្រះ​ធម៌​ទេសនា ដែល​មាន​អត្ថ​ដ៏​ជ្រាល​ជ្រៅ ដល់​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​នោះ យ៉ាង​នោះ ​ដូច​គ្នា ​៕

ខ្លឹមសារដែលគួរសិក្សា សារសំខាន់ដែលគួរសិក្សាដោយលំអិតគឺៈ

-១- វិភាគ​អត្ថន័យ និង​គោល​ការណ៍ របស់​សតិបដ្ឋាន ​៤ ។

-២- វិភាគ​សារៈ​សំខាន់​នៃ​ការ​ចម្រើន​សតិប​ដ្ឋាន ៤ ។

-៣- ហ្វឹកហាត់ចម្រើនសតិប​ដ្ឋាន តាមដែលទ្រង់អធិប្បាយ ។

-៤- វិភាគ​ផល​នៃ​ការ​ចម្រើន​សតិប​ដ្ឋាន ៤ ៕