នគរបី/ញ៉ុកថែម
រឿងនគរបីនេះជារឿងរ៉ាវផ្នែក១ កាលពីក្នុងរវាងខាងចុងសតវត្សទីពីរនិងខាងដើមសតវត្សទីបីនៃគ្រិស្តសករាជ។ កាលចាប់ផ្ដើមកើតរឿងឡើង គេមិនបានកត់ត្រាជាអក្សរទុកមកតាំងពីដំបូងទេ គ្រាន់តែជារឿងនិយាយតំណាលតៗគ្នាមក។ ដល់សម័យតមកក្រោយទៀត ប្រជាជនចិននិយមយករឿងនគរបីនេះទៅលេងល្ខោន ដែលយើងហៅថាលេងហ៊ី ទើបនាំឱ្យរឿងនគរបីនេះសាយភាយចេញទៅ មានអ្នកចេះដឹងរឿងរ៉ាវនេះកាន់តែច្រើនឡើងៗ ទើបអ្នកប្រាជ្ញចិនរួបរួមចងក្រងកត់ត្រាទុកជាអក្សរតមក។ ដល់សម័យស្រុកចិនចេះឆ្លាក់ពុម្ពអក្សរហើយ គេបានបោះពុម្ពុផ្សាយរឿងនគរបីនេះជាសៀវភៅឡើង ជាដើមហេតុនាំឱ្យរឿងនគរបីសាយភាយទូទៅក្នុងប្រទេសចិនរហូតដល់នានាប្រទេសផង។
បើយើងពិគ្រោះមើលសេចក្ដីផ្ទៃរឿងនៃនគរបីនេះ នឹងយល់ថា អ្នកនិពន្ធរឿងនេះមានបំណងចង់ចងក្រងផ្ទៃរឿង ឱ្្យទៅជាតំរាសិក្សាខាងផ្លូវនយោបាយស្រុកទេសផង ខាងផ្លូវកិច្ចកលក្នុងសឹកសង្គ្រាមផង ហើយតែងបានល្អហូរហែគួរឱ្យសរសើរដល់គំនិត និងសេចក្ដីព្យាយាមរបស់អ្នកនិពន្ធរឿងនគរបីនេះណាស់។ ហេតុនេះហើយបានជារឿងនគរបីនេះបានផ្សាយចេញក្រៅ មិនត្រឹមតែក្នុងស្រុកចិន រហូតដល់នានាប្រទេសផង។
ចំពោះប្រទេសៀម គេបានប្រែរឿងនគរបីចេញពីភាសាចិនជាលើកដំបូង កាលពី ព.ស. ២៣៤៥ ក្នុងសម័យដែលមិនទាន់មានរោងពុម្ពសម្រាប់បោះពុម្ពសៀវភៅនៅឡើយ។ ដល់សម័យកើតរោងពុម្ពសៀវភៅផ្សេងៗបានហើយ គេក៏បានចាត់ការបោះពុម្ពរឿងនគរបីនេះផ្សាយជាច្រើនលើកដែរ។ រឿងនគរបីដែលគេបានចាត់ការបោះពុម្ពលើកក្រោយបង្អស់ក្នុងព.ស. ២៤៧០ ប្រហែលជាច្បាប់បោះពុម្ពលើកក្រោយនេះហើយ ដែលអ្នកឧកញ៉ាវិបុលរាជសេនាកន តំណាងរាស្ត្រ បានប្រែចេញជាខេមរភាសាចប់សព្វគ្រប់ តែគ្មានឱកាសនឹងបោះពុម្ពផ្សាយរឿងនេះ តមកជាច្រើនឆ្នាំ។ ក្រោយបំផុតលោកបានយកសំណៅប្រែរឿងនគរបីមកប្រគល់ឱ្យពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យដើម្បីឱ្យចាត់ការបោះពុម្ពុផ្សាយតាមត្រូវការ។ យើងសូមពោលជាតំណាងតាងនាមពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ សូមសម្ដែងអំណរអរគុណចំពោះអ្នកឧកញ៉ាវិបុលរាជសេនាកន ហើយសូមសរសើរសេចក្ដីព្យាយាម ដែលបានខំខ្វល់ខ្វាយប្រែរឿងដ៏វែងនេះត្រាតែចប់សព្វគ្រប់។ ប៉ុន្តែក្នុងឱកាសសព្វថ្ងៃនេះ ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យមិនអាចចាត់ការបោះពុម្ពផ្សាយជាសៀវភៅដាច់ដោយឡែកទៅបាន ទើបនាំយករឿងនេះមកចុះផ្សាយក្នុងទស្សនាវដ្ដី កម្ពុជសុរិយានេះជាបណ្ដើរៗទៅសិន។
ឯផ្ទៃរឿងនគរបីនេះ បើសរុបសេចក្ដីឱ្យខ្លីតាមអត្ថាធិប្បយារបស់ក្រុមព្រះតំរង់រាជានុភាព អ្នកប្រាជ្ញប្រវត្តិសាស្ត្រជាតិថៃ ដូចមានសេចក្ដីតទៅនេះ៖
"រឿងនគរបីនេះចាប់ផ្ដើមមានរឿងកើតឡើងក្នុងរជ្ជកាលអធិរាជលីង កាលពី ព.ស. ៧១១ (រវាង គ.ស. ១៥៨) ដែលជាបឋមហេតុបណ្ដាលឱ្យព្រះរាជាណាចក្រចិនបែកខ្ញែកចេញទៅជាបីភាគ ដែលចិនហៅថា "នគរបី"។ ព្រះមហាក្សត្រព្រះអង្គនេះ ឥតសមត្ថភាព ទ្រង់ជឿស្ដាប់ពាក្យទូលញុះញង់របស់ពួកខន្ទី (ពួកមនុស្សប្រុសកំរៀវក្នុងព្រះរាជដំណាក់) ពួកមន្ត្រីតូចធំក្នុងក្រុងក៏គ្មានអ្នកណាមួយខ្លាំងពូកែ ល្មមជាទីគោរពកោតក្រែងរបស់ជនទូទៅ រាជការផែនដីក៏ល្អៀងឃ្លៀងឃ្លាតចាកផ្លូវសុចរិតយុត្តិធម៌ ពួកចោរកំណាចក៏ឡើងចាងទូទៅដរាបដល់ទ្រង់ទិវង្គតទៅ។ ក្សត្រអង្គនេះទ្រង់មានព្រះរាជបុត្រពីរព្រះអង្គ ព្រះអង្គច្បងព្រះអធិរាជបុត្រពៀន មានគោរម្យងារជា ស្ដេចហុងណុង ទ្រង់ទទួលគ្រងរាជ្យជាតំណព្រះរាជវង្ស តែព្រះនាងហឺ ជាព្រះវរជននីស្ដីរាជការផែនដីជំនួស ព្រោះព្រះរាជបុត្រនៅកុមារណាស់។ ព្រះរាជបុត្រអនុជព្រះអធិរាជបុត្រសៀ គោរម្យងារជា អ្នកឧកញ៉ាឝានយ៉ាង កំព្រាព្រះជននី ព្រះអធិរាជិនីវិធវាតុង ជាអយ្យិកា ចិញ្ចឹមតាំងពីនៅជាទារក ហើយក៏ខ្វល់ខ្វាយចង់ឱ្យចៅបានរាជសម្បត្តិ ទើបនាងទាំងពីរទៅជាអរិនឹងគ្នា។ ក្រោយព្រះចៅអធិរាជលីងទិវង្គតទៅនោះ ហឺជិន ជាបងព្រះនាងហឺបានធ្វើជាមន្ត្រីធំក្នុងព្រះរាជវាំង ធ្វើកលឧបាយឱ្យគេសម្លាប់ព្រះអធិរាជិនីតុង ហើយគិតកម្ចាត់ពួកខន្ទីចេញទៀត ប៉ុន្តែព្រះនាងហឺរារាំងការពារពួកខន្ទី។ តមក ហឺជិនលបមានចុតហ្មាយសម្ងាត់ទៅដល់តុងជួ ចៅហ្វាយស្រុកឡុងស៊ីឱ្យលើកទ័ពទៅបង្ក្រាប់ពួកខន្ទី ពួកខន្ទីបានដឹងរឿង ក៏ធ្វើកលល្បួងឱ្យហឺជិនចូលទៅក្នុងវាំង ព្រួតដៃគ្នាចាប់ហឺជិនសម្លាប់ទៅ។ ពួកខាងហឺជិនបានដឹង ខឹងណាស់ក៏នាំគ្នាដុតព្រះរាជវាំងហើយលើកគ្នាចូលលុកលុយកាប់សម្លាប់ពួកខន្ទីជាចលាចល។ ក្សត្រគ្រងរាជ្យទ្រង់គេចរត់ទៅស្នាក់នៅទីដទៃ។ ឯតុងជួ កាលបានឱកាសជាប្រយោជន៍ដល់ខ្លួន ក៏លើកទ័ពចូលក្រុងបង្ក្រាបការចលាចលរាបទាបហើយ ទើបដកព្រះមហាក្សត្រ និងព្រះនាងហឺជាព្រះវរជននីចេញចាករាជសម្បត្តិ លើកស្ដេចលៀវសៀ ជាព្រះអនុជឡើងគ្រងរាជ្យ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះចៅអធិរាជសៀន។ តុងជួ ក៏តាំងខ្លួនឯងជា "ស៊ាំងគួ" (តំណែងអគ្គមហាសេនាបតី រឺ ចៅហ្វាទឡ្ហៈ) សម្រេចរាជការផែនដី។ កាលតុងជួបានឡើងជាស៊ាំងគួហើយ ក៏តាំងប្រព្រឹត្តអំពើទុច្ចរិតផ្សេងៗ។ ពួកមន្ត្រីនៅក្រុងគ្មានអ្នកណាមួយអាចកម្ចាត់តុងជួចេញ ក៏នាំគ្នារត់ចេញទៅនៅខេត្តក្ដៅអស់ជាច្រើន។ ក្នុងចំណោមពួកដែលរត់ទៅនោះមានមន្ត្រីពូកែម្នាក់ឈ្មោះឆោវឆវ់ បានបបួលចៅហ្វាយស្រុកជាច្រើនស្រុកលើកទ័ពទៅបង្ក្រាបតុងជួ ប៉ុន្តែធ្វើការមិនសម្រេច ព្រោះមិនរួមសាមគ្គីគ្នា ដោយចៅហ្វាយស្រុកអស់នោះគិតតែចង់បានប្រយោជន៍ និងអំណាចតែសព្វៗខ្លួន ម៉្លោះហើយទៅជាទាស់ទែងច្បាំងតែគ្នាឯង។
តមកមិនយូរប៉ុន្មាន វ៉ាងយីនជាមន្ត្រីធំនៅទីក្រុងក៏គិតធ្វើកលឧបាយកម្ចាត់តុងជួចេញបានសម្រេចដោយយកស្ត្រីរូបឆោមឆើតធ្វើជានុយ ប៉ុន្តែវ៉ាងយីនមិនអាចចាត់ការស្រុកទេសឱ្យរៀបរយទៅបាន ថែមទាំងក្សត្រទ្រង់រាជ្យក៏ឥតមានសមត្ថភាព ទើបជាហេតុឱ្យពួករបស់តុងជួមាន លីជា គ័រស៊ឺ ជាដើមធ្វើការសងសឹកសម្លាប់វ៉ាងយីនទៅទៀត ហើយបង្ខំឱ្យព្រះចៅអធិរាជសៀនតាំងពួកខ្លួនឱ្យធ្វើជាធំក្នុងទីក្រុង។ នៅទីបំផុត ពួកនេះគិតកម្ចាត់ព្រះចៅអធិរាជសៀនចេញ។ ទ្រង់គេចរត់ចោលទីក្រុងទៅ ទ្រង់បានសេចក្ដីលំបាកវេទនាជាអនេក ហើយមានព្រះរាជឱង្ការឱ្យហៅឆោវឆវ់ចូលមកជួយទំនុកបម្រុងទ្រង់ក្នុងឱកាសនោះ។ ឆោវឆវ់លើកទ័ពចូលទៅបង្ក្រាបពួកក្បត់បានរាបទាបនៅទីក្រុង ហើយបានទទួលតំណែងជាស៊ាំងគួសម្រេចរាជការផែនដី តែបណ្ដាខេត្តក្រៅនៅតែបះបោររឹងទទឹងតាំងពីកាលតុងជួ លីជា គ័រស៊ឺមកនោះ។ ឯពួកមន្ត្រីដែលរត់ចោលក្រុងទៅក្នុងសម័យតុងជួ ក៏បានត្រឡប់ចូលមកទីក្រុងវិញ ក្នុងពេលដែលឆោវឆវ់បានធ្វើស៊ាំងគួដោយស្ម័គ្រចិត្តចុះចូលនឹងឆោវឆវ់ក៏មាន ដែលនៅស្ងៀមៗ ចាំមើលបំណាំក៏មាន ដែលនៅរឹងទទឹងក៏នៅមាន។
ឯឆោវឆវ់នោះ ជាមនុស្សមានសតិបញ្ញាវាងវៃ ជាមេទ័ពមានសមត្ថភាពជាអ្នកអាចគ្រប់គ្រងបង្គាប់បញ្ជាខេត្តក្រៅនានាអាចធ្វើឱ្យទីក្រុងមានអំណាចមានកំលាំងកើនចម្រើនឡើងជាងកាលជាន់មុននោះ។ ប៉ុន្តែឆោវឆវ់ច្រើនធ្វើការតាមតែទំនើងចិត្តខ្លួន ពួកនាម៉ឺនដែលមិនមែនជាបក្សពួកឆោវឆវ់ច្រើនស្អប់ គិតកម្ចាត់ចេញ តែគ្មានអ្នកណាហ៊ានកម្ចាត់ចេញទេ ព្រោះពួកនៅក្រុងស្រឡាញ់ឆោវឆវ់ដោយភាគច្រើន។ ឆោវឆវ់ប្រើអំណាចមុខក្រសួងជ្រុលហួសពេក ជាហេតុឱ្យព្រះចៅអធិរាជសៀនទ្រង់ក្រំព្រះទ័យយ៉ាងខ្លាំង ដល់ទៅទ្រង់យកព្រះលោហិតសរសេរព្រះឱង្ការសម្ងាត់ ហៅរកអ្នកស្វាមីភក្ដិឱ្យគិតកម្ចាត់ឆោវឆវ់ចេញ។ ដំណឹងនេះផ្សាយដល់ខេត្តក្រៅ បណ្ដាពួកចៅហ្វាយស្រុកដែលមានកំលាំង មិនមែនជាបក្សពួកខាងឆោវឆវ់ ក៏យល់ថាឆោវឆវ់ជាសត្រូវនឹងផែនដីដូចជាតុងជួដែរ ទើបនាំគ្នារឹងទទឹងឡើង។ ឯឆោវឆវ់ដែលប្រកាន់សក្ដិខ្លួនជា ស៊ាំងគួ ក៏យល់ថាត្រូវតែបង្ក្រាបខេត្តក្រៅដែលរឹងទទឹងជាសត្រូវនឹងផែនដី ទើបជាហេតុឱ្យកើតជាចំបាំងឡើង ដោយទាំងសងខាងអាងថាច្បាំងបង្ក្រាបពួកក្បត់ផែនដី។ ផលនៃការច្បាំងគ្នាជាយូរអង្វែងនោះ ប៉ែកខាងកងទ័ពឆោវឆវ់ច្បាំងបង្ក្រាបខេត្តក្រៅបានចំនួនច្រើន បង្ក្រាបមិនបានតែបណ្ដាខេត្តដែលនៅក្រោមឱវាទស៊ុនឈៀន និង លៀវប៉ី ប៉ុណ្ណោះ។
ស៊ុនឈៀនជាម្ចាស់ស្រុកគ័ងទុង ជាខេត្តធំៗតាំងនៅទិសខាងកើត ជាអ្នកគ្រប់គ្រងស្រុកទេសបានល្អតាំងនៅក្នុងសីលធម៌ មានមនុស្សនិយមរាប់អានច្រើន ត្រាតែមានកំលាំងខ្លាំងពូកែឡើងច្រើន។ ឯលៀវប៉ីនោះ ដំបូងជាមនុស្សអនាថា តែមានត្រកូលខ្ពស់ជាប់សែស្រឡាយក្នុងរាជវង្សហាន ជាអ្នកមានអធ្យាស្រ័យល្អ ហើយគាប់ចួនបានមនុស្សពូកែមានថ្វីដៃមកចូលធ្វើជានាយទាហានច្រើននាក់ ទើបមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីឡើង តមកបានខុងមិងជាទីប្រឹក្សាខាងសឹកសង្គ្រាម បានណែនាំឱ្យចងមិត្តនឹងស៊ុនឈៀន ព្រួតដៃគ្នាតស៊ូនឹងឆោវឆវ់ទើបរក្សាខ្លួនបានសុខ ហើយគាប់ចួនបានខេត្តស៊ឺឈ័ន តាំងនៅទិសខាងលិចជាបង្អែក ទើបតាំងឡាក់ឋានបានមាំមួន។ ឯព្រះចៅអធិរាជសៀនជាព្រះមហាក្សត្រប្រទេសចិន តែព្រះនាមដូចរូបអ្នកតា តែពង្សាវតារចិននៅរាប់ថា ជាព្រះមហាក្សត្រប្រទេសចិនទាំងមូល។
លុះឆោវឆវ់អនិច្ចកម្មទៅ ឆោវភីជាកូនឆោវឆវ់បានទទួលតំណែងជាស៊ាំងគួតំណមកជំនួសបិតា រួចបានដកព្រះចៅអធិរាជសៀនចេញពីរាជសម្បត្តិ ហើយប្រកាសតាំងខ្លួនឯងឡើងជាព្រះមហាក្សត្រប្រទេសចិន ផ្លាស់រាជវង្សថ្មីហៅថា រាជវង្សវ៉េយ កាលពីព.ស. ៧៦៣។ ប៉ែកខាងលៀវប៉ី ក៏បានតាំងខ្លួនជាក្សត្រឡើងដែរ ចាត់តាំងរាជវង្សហានឡើងថ្មីទៀតនៅខេត្តដែនស៊ឺឈ័ន។ ខាងស៊ុនឈៀនមិនចង់នៅចំណុះឆោវភី ឬ លៀវប៉ី ក៏តាំងជាឯករាជ្យឡើងនៅខេត្តដែនគ័ងទុង។ តាំងអំពីកាលនោះមក ប្រទេសចិនទាំងមូល ក៏បែកខ្ញែកចេញជានគរបី គឺបែកចេញជាបីអាណាចក្រសឹងមានឥស្សរៈដាច់ដោយឡែកពីគ្នា។ អាណាខេត្តរបស់ព្រះបាទឆោវភី ហៅថា វ៉េយគួ។ អាណាខេត្តរបស់លៀវប៉ីហៅថា ឝ៊ូគួ។ អាណាខេត្តរបស់ព្រះបាទស៊ុនឈៀនហៅថា អ៊ូគួ។ អំណឹះកាលតមក កាលអស់បុណ្យព្រះបាទលៀវប៉ី ឆោវភី ស៊ុនឈៀន ហើយអ្នកគ្រប់គ្រងប្រទេសជាតំណមក ជាអ្នកឥតសមត្ថភាពទាំងបីគួ ទើបស៊ឺម៉ាចោវ ដែលជាអ្នកសម្រេចរាជការផែនដីខាងវ៉េយគួបង្ក្រាបឝ៊ូគួបានមុន រួចតមក ស៊ឺម៉ាយាន បុត្រស៊ឺម៉ាចោវ ដណ្ដើមរាជសម្បត្តិវ៉េយគួបានផ្លាស់រាជវង្សថ្មីហៅថារាជវង្សជិន ហើយបង្ក្រាបអ៊ូគួបានមួយគួទៀត ទើបមហាអាណាចក្រចិនត្រឡប់ចូលរួបរួមគ្នាមូលតែមួយបានឡើងវិញ។ ចប់រឿងនគរបីដោយសង្ខេបខ្លីត្រឹមប៉ុណ្ណោះ"។
(សង្ខេបរយៈសម័យក្នុងរឿងនគរបីនេះ ដូច្នេះគឺសម័យរាជវង្សហានរៀវរោយ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទអធិរាជសៀន ២១ឆ្នាំ ក្នុងសម័យតុងជួ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទអធិរាជសៀន ៣០ឆ្នាំ សម័យនគរបី ៦០ឆ្នាំ ប្រមូលសម័យកាលក្នុងរឿងនគរបីនេះជារយៈ ១១១ឆ្នាំ)។
នៅទីបំផុត យើងមានសេចក្ដីសង្ឃឹមថាអស់លោកអ្នកអានរឿងនគរបី ដែលជាសេចក្ដីប្រែរបស់អ្នកឧកញ៉ាវិបុលរាជសេនា "កន" តំណាងរាស្ត្រ គង់មានសេចក្ដីពេញចិត្តដោយច្រើនមិនខាន ដ្បិតរឿងនេះមានសេចក្ដីផ្ទៃរឿងជាប់ទាក់ទងគ្នាហូរហែ គួរឱ្យចង់មើលចង់ដឹង។ ឯអក្ខរាវិរុទ្ធ និងពាក្យពេជន៍ខ្លះ យើងបានពិនិត្យកែសម្រួលទៅតាមសម័យនិយម ដែលលោកអ្នកប្រែបានអនុញ្ញាតឱ្យកែបានតាមតម្រូវការ ដូចមានសេចក្ដីបញ្ជាក់ក្នុងអារម្ភកថារបស់លោកស្រាប់។