ផ្លាតុង

ប្លាតុង (PLATON)

សម្រាប់ទស្សនវិជ្ជាលោកខាងលិចជាមួយគ្រូរបស់គាត់សូក្រាតនិង សិស្សរបស់គាត់អារីស្តូត។ប្លាតុង ក៏ជាគណិតវិទូ អ្នកនិពន្ធនៃទស្សនវិជ្ជាបែបសន្ទនា និង ជាអ្នកបង្កើត សាលាទស្សនវិជ្ជា ជាន់ ខ្ពស់អាកាដឺមី (Academi) នៅក្រុង អាតែនដែលជាវិទ្យាស្ថានគរុវិជ្ជាជាន់ខ្ពស់ដំបូងបង្អស់នៅលោកខាងលិច។ប្លាតុងគឺជាសិស្សរបស់សូក្រាតនិង បានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពីការត្រិះរិះរបស់សូក្រាត ។មរណៈភាពរបស់គាត់ក្នុងឆ្នាំ ៣៤៧ មុន គ.ស។

លក្ខណៈទូទៅរបស់ប្លាតុង

ប្លាតុងក៏ជាអ្នកនយោបាយម្នាក់ដែរក្នុងចំណោមអ្នកយោបាយទាំងឡាយ។ចំណង់ចំណូលចិត្ត របស់គាត់គឺផ្តោតទៅលើរដ្ឋយោបាយនិង ច្បាប់ ធាតុទាំងនេះ ជាកត្តាជុំរុញ ឲ្យគាត់ ចាប់អារម្មណ៍ ទៅលើប្រជាជន ចង់ឲ្យប្រជាជន មានភាពប្រសើរសំបូរសប្បាយ និង សុភមង្គលព្រមទាំង ធ្វើឲ្យ សង្គមទាំងមូល ស្ថិតក្នុងស្ថេរភាពទាំងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចទាំងផ្នែកនយោបាយ ។ល។ប្លាតុង ព្យាយាម ដោះ ស្រាយរាល់បញ្ហាទាំងឡាយដែលគេតែងតែជួបប្រទះក្នុងរដ្ឋក្នុងសង្គម ក៏ដូចជាក្នុងជីវភាព រស់នៅផងដែរដោយប្រើវីធីមួយ គឺបង្កើតរដ្ឋគំរូ ដែលមានមេដឹកនាំប្រកបដោយគំនិតស្នេហាជាតិមានសុភវិនិច្ឆ័យ។រដ្ឋគំរូនោះ លោកប្លាតុង បានធ្វើការប្រៀបធៀបរវាងទំរង់គ្រប់គ្រងនយោបាយ ដែលមានលក្ខណៈមិនគ្រប់គ្រាន់ជាច្រើន ដូចជាទំរង់សក្តិភូមិ (Timocracy) គណាធិបតេយ្យ (Oligarchy)និង ប្រជាធិបតេយ្យ (Democracy) ទំរង់ទាំង ៣ នេះ គាត់ឲ្យឈ្មោះថាជាទំរង់អាក្រក់ គ្មានសេ្ថរភាពហើយទីបំផុតក្លាយទៅជាទុជនាធិបតេយ្យ(Tyranny)។

អត្ថន័យរដ្ឋគំរូរបស់លោកប្លាតុង បានបង្ហាញឲ្យឃើញនូវភាពយុត្តិធម៌ ក្នុងការដឹកនាំដោយជ្រើសរើសយកអ្នកទស្សនវីទូដ៏វៃឆ្លាតពីព្រោះចំណេះដឹងពិតប្រាកដនិង ចិត្តសាងកុសលចំពោះអ្នកដទៃ មានតែនៅក្នុងជំពូកមនុស្សប្រភេទនេះទេ ដែលបានធ្វើសម្បទាន។តួរអង្គដែលតំណាង ឲ្យរដ្ឋ គំរូរបស់លោកប្លាតុង គឺអ្នកធ្វើការក្នុង Polis (ក្រុងក្រិចបុរាណ)។នៅក្នុងគំនិតនយោបាយ ផ្ទាល់ របស់ប្លាតុង ពាក្យសង្គមនិង រដ្ឋ គឺរលាយចូលគ្នាក្នុងបូរី។ប្លាតុងមានជំនឿថា “គ្រប់បុគ្គល ទាំងអស់ ពុំមានចំណេះដឹងពិតប្រាដកទេហេតុដូច្នេះហើយបានជាពួកគេយកចិត្តទុកដាក់គោរពតាមបុគ្គល តែមួយអ្នកក្តី ឬរដ្ឋ “ ។ វណ្ណៈខ្ពស់បំផុតដែលកំពុងកាន់ អំណាចពុំត្រូវអនុញ្ញាត ឲ្យមាននូវករណី លើកលែង ឬករណីចាំបាច់ឡើយ គឺត្រូវធ្វីការបូជាជីវិតដើម្បីរដ្ឋដើម្បីវឌ្ឍនភាពរបស់រដ្ឋ។

ពលរដ្ឋទាំងអស់ ត្រូវផ្សារសាច់ឈាមរលាយចូលទៅក្នុងរដ្ឋហើយរដ្ឋ ក៏កើតឡើងដោយសារតែពលរដ្ឋដែរ។ដូច្នេះពុំអាចអ្នកណាម្នាក់ ក្នុងរដ្ឋាភិបាលមានសុភមង្គលតែឯកឯងបានទេ ហើយអ្នកដទៃទៀត រស់លើគំនរទុក្ខ និង ស្ទឹងទឹកភ្នែកបានន័យថា ពលរដ្ឋទាំងអស់ ក្នុងប្រទេស ត្រូវតែមានសុភមង្គលដូចៗ គ្នា។នៅក្នុងទ្រឹស្តីនយោបាយរបស់លោកប្លាតុង គឺបង្ហាញឲ្យឃើញ នូវគំនិតផ្តាច់ការទាំងឡាយដែលពុំអាចធ្វើការបិទបាំង នៃជំរៅអត្ថន័យរបស់វា ហើយមិនមាន ការពិបាកយល់ទេ ព្រោះវាជាមូលដ្ឋានសុខមាលភាពរបស់រដ្ឋ ។

ទស្សនវិជ្ជារបស់ប្លាតុង

តាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុងថា “ពិភពលោក កើតឡើងដោយធាតុ ២ យ៉ាង គឺពិភពទស្សនៈនិង រូបធាតុ។ពិភពទស្សនៈមិនសំដៅទៅលើរចនាសម្ព័ន្ធគំនិតនោះទេប៉ុន្តែជាពិភពសច្ចៈដែលសម្តែង បង្ហាញនូវភាពជាក់ស្តែង។ចំណែករូបធាតុនិយមនៅក្នុងដំណើរវិវត្តន៍របស់ខ្លួន គ្មានភាព សច្ចៈ ទេ” ។ប្លាតុងបានបង្ហាញថា “គ្មានរូបធាតុណាមួយ មិនប្រែប្រួលបាត់បង់នូវស្ថានភាពរបស់វាទេ គឺមានតែការប្រែប្រួលប៉ុណ្ណោះ ដែលមិនប្រែប្រួល “ ។បានន័យថាគឺមានតែពិភពទស្សនៈទេ ដែ ល មានភាពសច្ចៈនិង មិនប្រែប្រួល ចំណែកឯរូបធាតុវិញ មានលក្ខណៈស្រពិចស្រពិលមិន មានភាពសច្ចៈ គឺវាមិនឆ្លើយតបទៅ នឹងសភាពលក្ខណៈខាងក្រៅខ្លួន របស់វាគ្រប់ពេលវេលា នោះទេ ប្លាតុងបានរិះរកទស្សនៈរបស់មេដឹកនាំដ៏ល្បីល្បាញជាងគេ ដែលមាននៅ ក្នុងស្នាដៃ របស់ គាត់ស្តីអំពី “ពលកម្មនិង ពេលវេលា” ដែលត្រូវបានគេទទួលស្គាល់និង ចាត់ទុកថាជាទេវកថា ឬ ជាសតវត្សមាសដ៏ល្អ អាចយកធ្វើជាគំរូបាន ហើយជាស្នាដៃដែលប្រកាន់ភ្ជាប់នូវរបបនយោបា យ ល្អប្រសើរ។

នៅអតីតកាល ប្រវត្តិសាស្រ្ត ធ្វើដំណើរលើផ្លូវដែលមិនត្រូវដើរចេញពីសតវត្សមាសទៅ កាន់ សតវត្សដែក គឺថារចនាសម្ព័ន្ធរបស់រដ្ឋគំរូ មានតែនៅក្នុងសតវត្សមាសទេ។ តើរដ្ឋគំរូរបស់ប្លាតុង មានសញ្ញាណយ៉ាងដូចម្តេច ? បើតាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុង ដែលបាននិយាយនៅក្នុងស្នាដៃ រដ្ឋ សញ្ញាណដ៏សំខាន់របស់រដ្ឋជាគំរូ គឺភាពយុត្តិធម៌។ភាពយុត្តិធម៌បើតាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុងគឺ ស្ថិតនៅត្រង់ថាពលរដ្ឋម្នាក់ត្រូវតែមានការងារធ្វើ ហើយអាស្រ័យទៅតាមឧបនិស្ស័យរបស់គេ។

ដូច្នេះភាពយុត្តិធម៌របស់រដ្ឋ គឺពលរដ្ឋត្រូវមានការងារធ្វើ ហើយធ្វើសកម្មភាព ស្របទៅតាម សមត្ថភាពនិង អត្ថិភាពរបស់ខ្លួនផ្ទាល់។លោកប្លាតុងបានធ្វើការបែងចែក យ៉ាងច្បាស់ នូវឋានា នុក្រមស្រទាប់របស់មនុស្ស ក្នុងសង្គមថា ពួកទស្សនៈវិទូ ដែលដឹកនាំប្រទេស (វណ្ណៈជាន់ខ្បស់) អ្នកយាមនិង ទាហានមន្រ្តីរាជការ (វណ្ណៈកណ្ណាល អ្នកសិប្បករនិង កសិករ (វណ្ណៈក្រោម ។មិនតែ ប៉ុណ្ណោះ ប្លាតូបានពិនិត្យយ៉ាងហ្មត់ចត់ លើបញ្ហាការសិក្សានិង ការអប់រំ។ប្លាតុងបាន ធ្វើការបែងចែកដូច្នេះ “អាស្រ័យលើឧបនិស្ស័យរបស់មនុស្ស គឺភាពវៃឆ្លាត ភាពម៉ឺងម៉ាត់និង ការ ទទួលខុសត្រូវក្នុងភាពជាអ្នកដឹកនាំ”។

សម្រាប់លោកប្លាតុង រចនាសម្ព័ន្ធល្អ គឺនៅកន្លែងណាដែលពលរដ្ឋម្នាក់ៗ ធ្វើការ ដើម្បី ប្រយោ ជន៍ របស់ខ្លួននៅក្នុងទិសដៅអភិវឌ្ឍន៍សង្គម។រដ្ឋ និង សង្គមពលរដ្ឋរបស់ប្លាតុង គឺមានលក្ខណៈ តែមួយ ។តាមការពិនិត្យវណ្ណៈទាំងឡាយ ដូចជាមេដឹកនាំ (ក្សត្រ)កងទ័ព (អាមាត្យឈ្មួញ សិប្បករនិង ម្ចាស់ដី លោកប្លាតុង បានបង្ហាញថា “វណ្ណៈដែលមានតួរនាទីសំខាន់ជាងគេក្នុងរដ្ឋគឺ មេដឹកនាំ (ក្សត្រ) និង កងទ័ព (អាមាត្យ) ។

រីឯឈ្មួញកសិករនិង ដែលមានជីវិតផ្សារភ្ជាប់នឹងផលិត ផលសម្ភារៈនោះពួក គេមិនអាច ជៀសផុត ពីការអាស្រ័យនូវរដ្ឋនោះទេទីបំផុតពួកវណ្ណៈទាំងពីរ នេះប្រឹងប្រែងសន្សំទ្រព្យ សម្បត្តិ ដែលជាហេតុនាំឲ្យកើតមានឡើងនូវអ្នកមានពេក និង អ្នកក្រពេក” ។ ដើម្បីរក្សាស្ថានភាពនេះប្លាតុង ទាមទារឲ្យមានការបង្កើត ប្រព័ន្ធអប់រំពិសេសមួយសម្រាប់ក្រុមអ្នកដឹកនាំ និង អ្នកការពារ។នៅ ក្នុងមូលនៃប្រព័ន្ធអប់រំនេះ ត្រូវមានសិល្បៈតូរ្យតន្រ្តី និង អត្តពលកម្មចូលរួមផងដែរ ។ តូរ្យតន្រ្តីពង្រឹ ងដួងប្រលឹងអប់រំឲ្យស្រលាញ់ជាតិមាតុភូមិ ចំណែកឯអត្តពលកម្មពង្រឹងរាង្គកាយឲ្យ រឹងមាំរៀបចំ ពលរដ្ឋដើម្បីរដ្ឋរបស់ខ្លួន ។

តាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុង ការសិក្សាវិទ្យាសាស្រ្តជាការស្វែងរកពិភពសច្ចភាពហើយមិនភូតភរ ដូចជាលក្ខណៈរូបធាតុទេ ។បន្ទាប់ពីបានបញ្ចប់នូវមុខវីជ្ជាទាំងអស់នេះយុវវ័យមានការចេះដឹង និង ប្រកបដោយសីលធម៌នោះ អាចរៀបចំខ្លួនដើម្បីដើរតួរជាមេដឹកនាំ។ពេលនេះគេសិក្សាវិភាគ អំពីសិល្បៈនិង ដឹកនាំជជែកពិភាក្សា បន្ទាប់មកសិក្សាទស្សនវិជ្ជា ដែលជាប្រភពដើមនៃរាល់ ប្រព័ន្ធចំណេះដឹង ។នៅចុងកម្មវិធីសិក្សាពួកគេត្រូវតែងតាំងឱ្យមានមុខងារជាបុគ្គលិករដ្ឋ ប៉ុន្តែមិន ទាន់មានមុខងារដឹកនាំរដ្ឋទេ លុះត្រាតែមានវ័យចាប់ពី ៥០ ឆ្នាំឡើងទៅ ស្គាល់នូវទិសដៅ នៃ ជីវិតច្បាស់លាស់។ចេះធ្វើការអង្កេតពិនិត្យទទួលយកនូវទស្សនៈដែលជឿនលឿននិង មាន ការ សម្របសម្រួលទទួលយកបទពិសោធន៍ជាច្រើនអំពីរដ្ឋ។

គេនៅពេលនោះគេមានលក្ខណសម្បត្តិពេញលេញ ក្លាយជាមេដឹកនាំរដ្ឋពិតប្រាកដ។បើតាម ទស្សនៈរបស់ប្លាតុង ទិសដៅរបស់រដ្ឋដែលប្លាតុង គិតថាជារដ្ឋគំរូគឺត្រូវជួយផ្គត់ផ្គង់អតិបរមា ដល់កង្វះ ខាតក្នុងជីវិតប្រជាពលរដ្ឋ ទាំងសម្ភារៈ ទាំងស្មារតី។ស្ថានភាពនៃជីវិតនេះហើយ ដែលគេ បាន គិតទទួលយកនៅក្នុងសម័យបុរេក្រិចនិង រូម។ដូច្នេះរដ្ឋគំរូរបស់ប្លាតុងត្រូវតែអាស្រ័យនឹង ការបែង ចែកជាក្រុម ដែលប្រកបដោយគុណធម៌ទាំងឡាយបួនយ៉ាងគឺ

1. ចំណេះដឹងជ្រៅជ្រះ
2. សេចក្តីក្លាហាន
3. វិចារណញ្ញាណ
4. យុត្តិធម៌។

ចំណេះដឹងជ្រៅជ្រះក្នុងនាមជាអ្នកបំពេញតួនាទី ជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋ។សេចក្តីក្លាហាន ជាគុណ សម្បត្តិរបស់ទាហានមានតួនាទី ជាអ្នកការពារ។ទីបីនិង ទីបួន គឺវិចារណញ្ញាណនិង យុត្តិធម៌ជាគុណធម៌ដែលមានគ្រប់ពលរដ្ឋទាំងអស់នៅក្នុងរដ្ឋគំរូ ។

ទន្ទឹមនឹងនេះគួរតែធ្វើការកត់សំគាល់ផងដែរ នៅក្នុងសំណេរស្នាដៃរដ្ឋគំរូរបស់ប្លាតុង គេសង្កេត ឃើញមានការផ្សព្វផ្សាយនូវទេវកថាបុរេក្រិច ស្តីអំពីមនុស្សប្រាំជំនាន់ ដែលបានផ្លាស់ប្តូរដែល ស្ថិត នៅក្នុងកំណាព្យរបស់កវីGesioda ថា “ពលកម្មនិង ពេលវេលា”។ទីមួយ ឬសតវត្សមាស គឺជាជំនាន់មនុស្សដែលទទួលបាននូវអ្វីជាគំរូ។

នៅក្នុងជំនាន់នោះ គេមានគុណធម៌គ្រប់បែបយ៉ាងទាំងអស់ ហើយឋិតក្រោមការ ដឹកនាំរបប រាជានិយម។ជំនាន់ក្រោយមកបានចប់ផ្តើមឃ្លាតចេញ ពីតំណាក់កាលសតវត្សមាស។កើត ឡើង នូវតំណាក់កាល ដែលបានកាត់ផ្តាច់នូវគុណធម៌ទាំអស់។គឺនៅក្នុងទេវកថានេះ ត្រូវ នឹង ស្នាដៃរបស់ប្លាតុង ដែលនិយាយអំពីរបបនយោបាយនិង រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ ដែលរបបរាជានិយមនិង អភិជនាធិបតេយ្យបានកាត់បង់នូវស្ថានសួគ៌របស់ខ្លួន រីឯរចនាសម្ព័ន្ធ នយោបាយ សង្គមបួន ទៀត កំណត់ភាពទន់ខ្សោយរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ក្នុងការប្រឹងប្រែងដើម្បីគុណធម៌និង សីលធម៌ នៅក្នុងជីវិត។ទស្សនៈរបស់ប្លាតុង មានគោលការណ៍ នៅក្នុងអតីតកាល ដែលអ្នកទស្សនវិទូ មើលឃើញគំរូនយោបាយរបស់ខ្លួន។

ការបែងចែករបបអ្នកដឹកនាំរបស់ប្លាតុង

ប្លាតុងបានបែងចែកនូវទ្រង់ទ្រាយដឹកនាំដូចតទៅ៖ - របបរាជាធិបតេយ្យ (Monarchy) - របបអភិជនាធិបតេយ្យ (Aristocracy) - របបសក្តិភូមិ (Timocracy) - របបគណាធិបតេយ្យ ( Oligrachy ) - របបប្រជាធិបតេយ្យ ( Democracy ) - របបទុជនាធិបតេយ្យ ( Tyranny )

ប្លាតុង បានបែងចែកដូច្នេះ ភាពត្រឹមត្រូវជាគូ នឹងវិចារណញ្ញាណ បន្ទាប់មកគុណធម៌និង ភាព ខ្វះខាត (អគុណធម៌)បន្ទាប់មកសុភមង្គល និង អពមង្គល ។ប្លាតុង បានចាត់ទុករបបរាជាធិបតេយ្យនិង អភិជនាធិបតេយ្យជារបបនយោបាយដឹកនាំល្អប្រសើរជាងគេ ដែលមានយុត្តិធម៌ ជាកន្លែង ដែលមានមេដឹកនាំទាំងអស់ព្រួយបារម្ភអំពីភាពរុងរឿងរបស់រដ្ឋ ដែលជាលក្ខណៈត្រឹមត្រូវ និងជា គំរូ។ ទ្រង់ទ្រាយរចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ ៤ ទៀត គឺសក្តិភូមិ (Timocracy) គណាធិបតេយ្យ (Oligrachy) ប្រជាធិបតេយ្យ ( Democracy)និង ទុជនាធិបតេយ្យ (Tyranny) បានឃ្លាតចាកពីរដ្ឋគំរូ។និយាយ ឲ្យខ្លីទៅទ្រង់ទ្រាយដឹកនាំរដ្ឋទាំង ៤ខាងលើ គឺជាការដឹកនាំមួយដែលមេដឹកនាំ មានការ ស្រលាញ់ អំណាចហួស។របបអភិជនាធិបតេយ្យ (Aristocracy) គឺជាការដឹកនាំមួយដ៏ល្អប្រសើរ មាន ទំនុក ទុកចិត្តពីប្រជាជន។អំណាចរបស់រដ្ឋនៅក្នុងដៃអ្នកដែលប្រសើរជាង ដែលបានផ្តល់ ឲ្យ ដោយ សុទ្ធចិត្តពីប្រជាជន។អំណាចរបស់រដ្ឋ ដឹកនាំប្រកបទៅដោយគុណធម៌ និង វ័យឆ្លាត ។នៅ លើ គោលការណ៍ និង ទ្រង់ទ្រាយនៃរចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំបែបនេះ គឺមានសមភាពតាំងពី កំណើត ម្ល៉េះ។

ប្លាតុងបានអះអាងថា “សមភាពពីកំនើត បង្ខំឲ្យមានច្បាប់សមភាពសម្រាប់ទាំងអស់គ្នា ដែល បានសរសេរទុកនៅក្នុងច្បាប់ និង ជាកាតព្វកិច្ចសម្រាប់ទាំងអស់គ្នា ធ្វើសកម្មភាពចំពោះ គ្នាទៅ វិញទៅមក ក្នុងលក្ខណ្ឌដ៏ប្រកបមួយ គឺពោរពេញទៅដោយកម្លាំងកិត្យានុភាព វីរភាព និង វិចារណ ញ្ញាណ”។

ប៉ុន្តែទស្សនៈរបស់ប្លាតុង (Plato) ចំពោះតួនាទីរបស់មេដឹកនាំរដ្ឋគំរូ គឺចំពោះអ្នក ណាមួយ ដែលស្ម័គ្រចិត្តមិនចង់ធ្វើជាអ្នកដឹកនាំទាល់តែសោះ តែចង់ធ្វើការកែកំហុសរបស់អ្នកដទៃ។អ្នកដែលមិនមែនជាអ្នកដឹកនាំគំរូ គឺសំដៅទៅលើអ្នកណាដែលស្រលាញ់ខ្លួនឯងស្រលាញ់លុយ និង ស្រលាញ់បុណ្យសក្តិ។ពីព្រោះអ្នកដឹកនាំណាមួយដែលមានលក្ខណៈដឹកនាំ ល្អសុទ្ធសាធ នោះ មិនមែនធ្វើសកម្មភាព ដើម្បីតែខ្លួនឯងនោះទេ គឺដើម្បីភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងជូនអ្នក ដែល នៅក្រោមបង្គាប់របស់ខ្លួន។

ប្លាតុង (Plato) បានបង្ហាញថាបើនៅក្នុងរដ្ឋសុទ្ធតែមនុស្សល្អនោះលទ្ធភាពក្នុងការកាន់អំណាចនឹងមានច្រើន។ប៉ុន្តែមេដឹកនាំពិតបា្រកដ ត្រូវមានគុណសម្បត្តិល្អ សម្រាប់ខ្លួនឯងផង និងសម្រាប់ អ្នកនៅក្រោមបញ្ជាផង។ហេតុដូច្នេះ អ្នកដែលដឹកនាំល្អបំផុត មានលក្ខណៈវិសេស វិសាលឆ្លាតវៃជាងគេមានសមត្ថភាពខ្ពស់ជាងគេមានវង្សត្រកូលប្រកបទៅដោយគុណធម៌ ហើយ លើសពីនេះទៅទៀត គឺត្រូវគិតគូរដល់អ្នកដទៃ និង រដ្ឋ។មានន័យថាការងាររួម គឺជាការងារ របស់ ខ្លួនផ្ទាល់ជ័យជំនះទៅលើការងាររួមក៏ជាជ័យជំនះរបស់ខ្លួនឯងដែរ។ត្រូវតែជ្រើសរើសមេដឹកនាំដែលមានគុណសម្បត្តិដូច្នេះ។ព្រោះទិសដៅនៅក្នុងជីវិតគឺដើម្បីវឌ្ឍនភាពរដ្ឋ។

គុណសម្បត្តិដ៏សំខាន់ សម្រាប់មេដឹកនាំតាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុង (Plato) គឺសីលធម៌ ភាពនឹងហ្ន៎និង មិនឆេវឆាវ។ប្លាតុង (Plato)បានចង្អុលបង្ហាញគុណសម្បត្តិមេដឹកនាំ ដើម្បីអាចបង្កឱកាសឲ្យ អ្នកធ្វើការជុំវិញបណ្តុំទៅដោយមនុស្សស្ម័គ្រចិត្ត ធ្វើការដោយសុទ្ធចិត្ត ហើយសុទ្ធតែជាមនុស្ស មានគុណសម្បត្តិល្អប្រពៃហើយក៏ជាសម្ព័ន្ធមិត្តដ៏ល្អប្រសើរ របស់ប្រជាពលរដ្ឋផងដែរ។

ទាំងអស់នេះ ត្រូវដឹកនាំដោយវិចារណញ្ញាណ។ ភាពឆ្លាតវៃ គឺជាផ្លូវចង្អុលបង្ហាញគំនិត ដ៏ល្អ ប្រសើរ។អពមង្គល នឹងកើតឡើងមិនចេះចប់ ទាំងចំពោះរដ្ឋទាំងចំពោះពលរដ្ឋ ក្នុងខណៈណា ដែលអ្នកដឹកនាំមិនមែនជាទស្សនៈវិទូ ពីព្រោះទស្សនៈវិទូនេះហើយ គឺជាផលវិជ្ជមាននៃសច្ចធម៌ និង អត្ថិភាពហើយក្រៅអំពីទស្សនៈវិទូនេះ គឺមិនដែលនាំមកនូវ សមិទ្ធិផលអ្វីដ៏គាប់ប្រសើរ ធំធេង ទេសម្រាប់បច្ចេកបុគ្គល (ខ្លួនឯង)ក៏ដូចជាសម្រាប់រដ្ឋ ឬពលរដ្ឋ។លក្ខណៈធម្មជាតិរបស់ ទស្សនៈ វិទូ គឺជាលទ្ធភាពល្អលើកកម្ពស់គំរូទស្សនៈនិង ភាពក្លាហាន។

លក្ខណៈធម្មជាតិរបស់ទស្សនៈវិទូ ជាបងប្អូន នឹងការលើកកម្ពស់នូវភាពរុងរឿង។មានតែនៅ ក្នុងរដ្ឋប្រកបដោយយុត្តិធម៌ទេ ដែលជាកន្លែងអភិជននឹងដឹកនាំពោរពេញទៅដោយភាពសម្បូរ សប្បាយ ប៉ុន្តែមិនមែនសម្បូរមាសបា្រក់ទេ គឺសម្បូរសប្បាយដោយសុភមង្គលប្រកបដោយ សីលធម៌និង វិចារណញ្ញាណ នៅក្នុងជីវិត។ច្បាប់ បង្ខំឲ្យកំណត់ទិស មិនមែនដើម្បីភាព សម្បូរ សប្បាយតែម្នាក់ឯងទេ គឺដើម្បីរដ្ឋទាំងមូល។នៅក្នុងរដ្ឋបច្ចុប្បន្ន ត្រូវតែមាននូវភាពយុត្តិធម៌ ព្រោះអំណាចរបស់រាជា (អ្នកដឹកនាំ) តាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុង (Plato) គឺឆ្លើយតបទៅ នឹងគុណធម៌ ពេញលេញ។

បើសិនជាមេដឹកនាំមួយចំនួននោះ គឺជាអភិជនពិត ប៉ុន្តែការដឹកនាំរបស់ពួកនោះពុំសូវ គ្រប់ លក្ខណៈគុណធម៌ ដែលចង់បានទេ នោះឯង គឺជាមូលហេតុឲ្យកើតការស្រលាញ់ អំណាចហួស ដូច្នេះ ការដឹកនាំបែបនោះ គឺជាបែបសក្តិភូមិ (Timocracy)។

លក្ខណៈរបបសក្តិភូមិ (Timocracy)

សម្រាប់របបសក្តិភូមិ (Timocracy) គឺមានលក្ខណៈ ជាគូប្រកួតប្រជែងនិង ការប្រឹងប្រែងដើម្បីអំណាច នៅក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋបែបនេះ គេមិនចង់ដាក់មនុស្សវ័យឆ្លាត នៅក្នុងតួនាទីទេ គឺគេមិន ឲ្យតំលៃ ចំពោះមនុស្សមានគុណធម៌និង ភក្តីទេ ប៉ុន្តែឲ្យតំលៃចំពោះមនុស្ស ដែលមានលក្ខណៈ ធម្មជាតិកាចសាហាវ មានកំណើតមក សម្រាប់ធ្វើសឹកសង្រ្គាម មានការអប់រំឲ្យធ្វើអំពើហឹង្សា ហើយ មិនមែនឈរលើគោលការណ៍ ជឿជាក់លើខ្លួនឯងនោះទេ។មនុស្សនៅក្នុងសក្តិភូមិមាន លក្ខណៈកាចសាហាវនិង មានការចេះដឹងទាប ប៉ុន្តែគេស្តាប់មេដឹកនាំអំណាច ដោយឥតលក្ខ័ន្ត។

ទ្រង់ទ្រាយដឹកនាំនេះ (សក្តិភូមិ) មានលក្ខណៈ ប្រហាក់ប្រហែល នឹងលក្ខណៈអភិជន។តើ ទ្រង់ទ្រាយដឹកនាំទាំងពីរនេះ មានលក្ខណៈខុសគ្នាយ៉ាងណា ?ដូចម្តេច ដែលហៅ ថាសក្តិភូមិ (Timocracy) ? ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាឲ្យបានទូលំទូលាយត្រូវយល់ថា ហេតុដូចម្តេចត្រូវ បាត់ បង់ រចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋគំរូ ? មូលហេតុនៃការបាត់បង់រចនាសម្ព័ន្ធគំរូប្លាតុង (Plato) គិតថា មក ពីមិន អាចថែរក្សានិង បន្តនូវគុណសម្បត្តិនៃសីលធម៌ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយ ហេតុដូច្នេះ ហើយបានជាកើតឡើងលើលោកនេះ នូវសីលធម៌មួយដែលមានគុណធម៌តិចជាងហើយ មនុស្ស ដែលមានសីលធម៌ច្រើន ក៏កាន់តែតិចមនុស្សដែលមានសីលធម៌តិចជាងមុនកាន់តែកើន ឡើង ពួកគេមានទិសដៅប្រឹងប្រែងដើម្បីក្លាយជាអ្នកមាន។

ក្នុងលក្ខណៈនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យ ខូច បង់ នូវរចនាសម្ព័ន្ធរបបអភិជន។តែទោះជាយ៉ាង ណាក៏ដោយ ក៏ប្លាតុង (Plato) ពុំបានអះអាងថា ទ្រព្យសម្បត្តិជាប្រភពនៃសភាវៈអាក្រក់នោះទេ។ សម្រាប់ប្លាតុង (Plato)ការប្រឹងបែ្រងដើម្បី ទ្រព្យ សម្បត្តិ គឺជាការសន្សំសម្ភារៈដែល នៅ ក្នុង ទស្សនៈវិជ្ជារបស់លោកបានកំណត់ថា ជាកាយវិការ មួយនាំឲ្យទស្សនៈសច្ចធម៌ ប្រែក្លាយ ជា ស្រអាប់ ស្រពិចស្រពិល។ក្រៅពីនេះ គឺភាពមាននិង ក្ររបស់ប្រជាពលរដ្ឋនាំឲ្យមាន ការខូចខាត នូវទំនាក់ទំនងនយោបាយធម្មតានៅក្នុងសង្គម។

នៅលើគោលការណ៍នេះ បើនិយាយពីរដ្ឋគំរូប្លាតុង (Plato) បានគិតថា “ទ្រព្យសម្បត្តិប្រពន្ធ និង កូនរបស់ពីរក្រុមដ៏សំខាន់ គឺអ្នកដឹកនាំនិង អ្នកការពារ ត្រូវតែស្ថិតនៅជាកម្មសិទ្ធិរួម” ។ នៅ ក្នុង ខណៈណាដែលធ្វើឲ្យខូចនូវលក្ខណៈគោលការណ៍នេះ ទោះរចនាសម្ព័ន្ធអភិជនក៏ដោយ វា នឹង បាត់បង់នូវស្ថានភាពពិតរបស់ខ្លួនហើយទន្ទឹមនឹងនេះរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋគំរូក៏បាត់បង់ដែរ។ការ ប្រឹង ប្រែងដើម្បីទទួលបាននូវស្ថានភាពពត៌មានអំពីសំភារៈឬរូបធាតុនេះ ដែលធ្វើឲ្យមនុស្សកាន់តែ ការងឿងឆ្ងល់ថា ហេតុអ្វីបានជាស្ថានភាពពិតរបស់រូបធាតុ មិនស៊ីគ្នា និង ពិភពគំនិត។ ទន្ទឹមនឹងនេះ ពលរដ្ឋដែលមានលក្ខណៈវិសេសជាងគេពេលនេះ ជាជោគជ័យមួយមិនគ្រប់ គ្រាន់ទេគេប្រឹងប្រែងថែមទៀត ដើម្បីពង្រឹងនិង ពង្រីកតួនាទីរបស់គេនៅក្នុងសង្គម។ក្នុង ខណៈ នេះ គឺមានតែទ្រព្យសម្បត្តិទេ ដែលគេត្រូវការ ហេតុដូច្នេះហើយ នៅក្នុងសង្គម នឹងនាំឲ្យ មាន ការលើកកម្ពស់ទ្រព្យសម្បត្តិពីលើសីលធម៌។

ដូច្នេះហើយ ប្លាតុង (Plato) បានបង្ហាញថា “សេចក្តីស្រេកឃ្លានអំណាច នៅក្នុងរបបសក្តិភូមិ (Timocracy) ធ្វើឲ្យខូចខាតប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងអំណាចដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់តែម្តង”។ លក្ខណៈរបបគណាធិបតេយ្យ(Oligarchy)

បន្ទាប់ពីរបបសក្តិភូមិ (Timocracy)ប្លាតុង (Plato)បានហៅរបបថ្មីមួយទៀត គឺរបបគណា ធិបតេយ្យ(Oligarchy) ដែលកើតចេញអំពីសក្តិភូមិ (Timocracy) នៅក្នុងលទ្ធផលនៃ ការដឹកនាំ នៅក្នុងសង្គម ។នៅក្នុងរបបគណាធិបតេយ្យ (Oligarchy)ចូលរួមក្នុងការដឹកនាំប្រទេសមានតែពួ កអ្នកមានទ្រព្យសម្បតិ្តខ្ពង់ខ្ពស់ រីឯពួកក្រីក្របានកាត់ផ្តាច់ស្រលះ។ បើសិនជានៅក្នុងរបបសក្តិភូមិ (Timocracy) សារៈសំខាន់មានតែកេរ្តិ៍ឈ្មោះនោះ នៅក្នុងរបប គណាធិបតេយ្យ (Oligarchy)ទិសដៅសំខាន់ គឺទ្រព្យសម្បត្តិបើសិនជាប្រៀបធៀប របបគណា ធិបតេយ្យ (Oligarchy) ទៅនឹងរបបសក្តិភូមិ (Tomocracy) គឺទី ១ អាក្រក់ជាងទី ២ ទៅទៀត ។ ការ ប្រមូលសន្សំមាសរបស់មនុស្សបានធ្វើឲ្យខូចខាតដល់ប្រព័ន្ធសក្តិភូមិ (Timocracy)ជាបឋមពួក គេ បានបោះបង់ នូវប្រព័ន្ធដែលគេកំពុងប្រើប្រាស់ ហើយដើម្បីបំពេញនូវទិសដៅនេះ គេត្រូវ បង្កើត ច្បាប់ ដែលគិតគូរតិចតួចណាស់ជាមួយនឹងមនុស្ស។

នៅពេលណាដែលពួកគេ ឲ្យតំលៃមធ្យោបាយគាបសង្កត់កាន់តែខ្លាំងឡើងនោះ គេនឹងឲ្យ គុណ ធម៌ កាន់តែតិចដែរ។ប្លាតុង(Plato) បានបង្ហាញថា ដោយនៅក្នុងរដ្ឋ គេឲ្យតំលៃ ទៅលើ ភាពមាន ស្តុកស្តម្ភទ្រព្យសម្បត្តិ មានន័យថា គេនឹងមានការចុះថយចំពោះតំលៃទៅលើគុណធម៌ដែរ។ការឲ្យតំលៃទៅលើទ្រព្យសម្បត្តិកាន់តែកើនឡើង ការលើកកម្ពស់អ្នកមាននាំឲ្យមានការ តែង តាំងពួកនេះនៅក្នុងម៉ាស៊ីនដឹកនាំនៅពេលនោះ អ្នកក្រពុំមានលទ្ធភាព ចូលកាន់តំណែងបាន ឡើយ។ ដូច្នេះ ប្លាតុង (Plato) បានបង្ហាញថា ការកំណត់ស្ថានភាពទ្រព្យសម្បត្តិ បានក្លាយជាច្បាប់និងឋានានុក្រម នៃរបបគណាធិបតេយ្យ (Oligarchy)។យ៉ាងណាមិញ នៅពេលណា របបគណាធិប តេយ្យ(Oligarchy) កាន់តែរឹងមាំនោះ ការឲ្យតំលៃទៅលើទ្រព្យសម្បត្តិ ក៏កាន់តែខ្លាំងដែរ។ដូច្នេះ យើងឃើញយ៉ាងច្បាស់ថារបបនេះ អាចថែរក្សាគង់វង្សបានមានតែប្រើមធ្យាបាយហឹង្សាទេ។

ប្លាតុង (Plato) បានបង្ហាញថារបបគណាធិបតេយ្យ (Oligarchy) នឹងត្រូវបែកបាក់ជារដ្ឋពីរ គឺ រដ្ឋសម្រាប់អ្នកមាននិង រដ្ឋសម្រាប់អ្នកក្រ។រដ្ឋទាំងពីរប្រឈមមុខនឹងគ្នាជានិរន្តន៍។ឧក្រិដ្ឋកម្ម នឹងកើតមានឡើងជាញឹកញាប់នៅក្នុងរបបនេះ ដោយសារតែគំនិតឆ្កួតលីលា។ភាពកំណាញ់ និង ភាពកេងចំណេញ បានក្លាយជាគុណសម្បត្តិមួយសម្រាប់មនុស្សហើយប្រសិន បើមនុស្ស ប្រភេទនេះ មានទីតាំងរបស់ខ្លួនក្នុងរបបសក្តិភូមិ (Timocracy) សេចក្តីស្នេហា នឹងយសស័ក្តិ នឹង ក្លាយជាសេចក្តីស្នេហាមាសប្រាក់។

លក្ខណៈរបបប្រជាធិបតេយ្យ(Democracy)

បន្តទៅនេះ ជារចនាសម្ព័ន្ធ ឬរបបនយោបាយ ដឹកនាំរដ្ឋតាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុងថា របប ប្រជាធិបតេយ្យ (Democracy) ជារបបកើតចេញអំពីប្រព័ន្ធគណាធិបតេយ្យ (Oligarchy)។លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានកើតឡើងនៅពេលណា ដែលអ្នកក្របានទទួលជ័យជំនះនៅពេលនោះពួក សត្រូវរបស់គមួយចំនួន ត្រូវបានសម្លាប់ហើយមួយចំនួនទៀត ត្រូវបានបណ្តេញចេញ រីឯអ្នកដែលនៅសល់បានបន្តការរស់នៅក្នុងគោលការណ៍សមភាព ក្នុងឋានៈជាពលរដ្ឋ។

នៅក្នុងរដ្ឋដែលមានសិទ្ធិសេរីភាពពេលលេញឥតលាក់លៀម និង មានសទ្ធិធ្វើអ្វីដែលខ្លួនចង់ធ្វើមិនចាំបាច់ត្រូវឱនលំទោនចំពោះអ្នកណានោះទេ បើខ្លួនមិនចង់ធ្ធើ (ព្រោះជាសទ្ធិរបស់ខ្លួន)។ដូច្នេះ មើលទៅហាក់ដូចជារបបនយោបាយមួយនេះ ល្អប្រសើរបំផុតជាងគេ។ប៉ុន្តែ នៅក្នុងរបប នេះ ពុំមានអ្នកណាមួយមានទួនាទីត្រូវតែដឹកនាំនោះទេ។នៅក្នុងរបបប្រជាធិបតេយ្យ មនុស្ស មានអំណាច កេរ្តិ៍ឈ្មោះ យសស័ក្តិ គឺអាស្រ័យពួកមហាជនមើលឃើញ ជ្រើសរើសយក។យ៉ាង ណាមិញ នៅក្នុងរបបប្រជាធិបតេយ្យ ក៏មិនមែនអាស្រ័យទៅលើបុគ្គលណា ដែលចូលរួម ក្នុង សកម្មភាពដឹកនាំរដ្ឋ។

ដូច្នេះ តាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុង (Plato) នៅក្នុងរបបប្រជាធិបតេយ្យនឹងកើត ឡើងនូវភាព អួតអាង ការឲ្យមានសេរីភាពហួសហេតុ ការមិនមានទំទួលខុសត្រូវ ចំពោះពាក្យសម្តី និង ភាពឥត ខ្មាសទាំងនេះ គឺជាវីរភាពរបស់គេ ។ នៅក្នុងរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអ្នកឭសូរតែពាក្យសរសើរ ដោយ ឥតព្រំដែនតែអំពីសទ្ធិសេរីភាពប៉ុណ្ណោះ។នៅពេលដែលអ្នកមិនស្តាប់បង្គាប់បះបោរឡើង ធម្មតា ពេលនោះឪពុកតែងតែមានទំលាប់គំរាមគំហែងកូន របស់ខ្លួនបើសិនជាគ្រូវិញ គឺតែងតែ ប្រតិកម្ម ចំពោះកូនសិស្សរបស់ខ្លួន ។

នៅក្នុងជួរប្រជាជន នៃរបបប្រជាធិបតេយ្យនិង កើតឡើងនូវភាពមិនសុខ មានអារម្មណ៍ ហាក់ ដូចជាចង្អៀតចង្អល់រហូត ដូចជាមានអ្វីមករារាំងគេជាប់ជានិច្ច ទីបំផុតពួកគេលែងគិតអំពីច្បាប់សំខាន់ គេចង់បានមិនត្រូវឲ្យមានអំណាចណាមួយកមគ្របសង្កត់លើគេឡើយ។ក្នុងលក្ខណៈ នេះហើយ ដែលនាំឲ្យកើតមាននូវរបបផ្តាច់ការ។ ដូច្នេះ ចេញអំពីសេរីភាព នឹងកើតឡើង នូវរបប ទាសភាពដ៏ព្រៃផ្សៃនិង កាចសាហាវបំផុត។

លក្ខណៈរបបទុជនាធិបតេយ្យ(Tyranny)

ទុជនាធិបតេយ្យ(Tyranny)គឺជារបបផ្តាច់ការដែលមានទ្រង់ទ្រាយរចនាសម្ព័ន្ធរឹងមាំ ហើយក៏ជា របបកាចសាហាវ។ពេលដែលពួកមហាជន ឱនលំទោនស្តាប់បង្គប់តាមនៅពេលនោះ មេដឹកនាំ នឹងក្លាយជាមេដឹកនាំផ្តាច់ការ ហើយមេដឹកនាំចាប់អារម្មណ៍ ទៅនឹងសេចក្តីសម្រេច ចិត្តរបស់ តុលាការ ដែមានលក្ខណៈអយុត្តិធម៌កាត់ផ្តាច់ពីមនុស្សដោយប្រើមធ្យោបាយដាក់ទណ្ឌកម្ម យ៉ាង កាចសហាវ នៅពេលនេះ គេបានឈរនៅលើផ្លូវនៃមេដឹកនាំរដ្ឋដែលមិនមែនជាតំណាង របស់ ប្រជាជនទេ គឺជាមេដឹកនាំផ្តាច់ការ។

កម្មវិធីមួយរបស់មេដឹកនាំផ្តាច់ការ គឺការទាក់អារម្មណ៍របស់ប្រជាជន ដើម្បីធ្វើសង្រ្គាមដើម្បី ឲ្យប្រជាជនមានអារម្មណ៍ត្រូវគ្នា ជាមួយមេដឹកនាំជានិច្ច។ដើម្បីការពារអំណាចមេដឹកនាំ ផ្តាច់ ការ ត្រូវការតាមដានសកម្មភាពអ្នកណា ដែលក្លាហានមានទឹកចិត្ត ទូលំទូលាយប្រកបដោយ វិចារណញ្ញាណនិង ប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃ។ភាពរឹងមាំរបស់អំណាចផ្តាច់ការ គឺធ្វើយ៉ាងណាដើម្បី បោសសំអាតពួកនេះចេញ ពីជួររដ្ឋាភិបាល។មធ្យោបាយរបស់មេដឹកនាំផ្តាច់ការ នៅពេល ដែល គេធ្វើអំពើកាចសាហាវទៅលើប្រជាជន កាន់តែខ្លាំងនោះ គេកាន់តែត្រូវការអ្នក ការពារខ្លួន របស់ គេកាន់តែច្រើនថែមទៀត។

ដូច្នេះប្រជាជនដែលមានសេរីភាពត្រូវធ្លាក់ចូលទៅក្នុងស្ថានភាពនូវអំណាចផ្តាច់ការសេរី របស់ ពួកគេត្រូវបាត់បង់ទៅក្នុងរបបផ្តាច់ការ សេរីភាពត្រូវបានប្រែក្លាយទៅជាទាសភាពយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ និ ង ជូរចត់ជាទីបំផុត ក្នុងភាពជាទាសករ។បើនិយាយពីគុណសម្បត្តិរបស់មេដឹកនាំផ្តាច់ ការ ខ្សោយ បំផុត ប្លាតុង (Plato) បានបង្ហាញថា ទោះបីគេមានទំនាក់ទំនង ជាមួយអ្នកណាក៏ដោយ ក៏ គេតែងតែចង់ទាមទារឲ្យអ្នកនោះ ក្លាយជាទាសកររបស់គេ។មេដឹកនាំផ្តាច់ការប្រៀប ដូចជា អំណាច គ្មានច្បាប់ របស់មនុស្សម្នាក់ សម្រាប់ប្រជាជនទាំងអស់ នៅក្នុងសង្គមហើយផលប្រយោ ជន៍ របស់ពួកគេ បានកំណត់ខ្ពស់ជាងផលប្រយោជន៍របស់ប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់។ប្លាតុង (Plato) បានបង្ហាញទៀតថា “របបផ្តាច់ការ គឺជារបបកាចសាហាវជាទីបំផុតពីព្រោះ៖ ទី១ ប្រជាពលរដ្ឋ នៅក្នុងរបបនេះ មិនមែនចាប់ផ្តើមគោរពឱនលំទោន ចំពោះមនោគមន៍វិជ្ជានោះទេ ចំពោះមនុស្សម្នាក់ ។ ទី២ ចំណុចសំខាន់សម្រាប់រដ្ឋ ត្រូវអាស្រ័យនឹងមនោគមន៍វិជ្ជា របស់ខ្លួន។ផលប្រយោជន៍រដ្ឋត្រូវ តែមានតំលៃខ្ពស់ជាង ផលប្រយោជន៍របស់បុគ្គល ឬផលប្រយោជន៍ពលរដ្ឋក្នុងសង្គម។មេអំ ណាចផ្តាច់ការនិង ផលប្រយោជន៍ឯកជន របស់ខ្លួនតែងតែត្រូវបានកំណត់ថាជាផលប្រយោជ ន៍របស់ប្រជាជនទូទៅ ហើយគោលបំណងរបស់រដ្ឋ បានត្រូវគេយកមកប្រើជាគោលបំណងរបស់ ប្រជាជន”។