មុខវិជ្ចា:សៀវភៅតាមមុខវិជ្ជា


សីលធម៌ធ្លាក់ចុះ កែប្រែ

បាតុភាពសង្គមមូយដែលបានកើតឡើងគឺមិនមែនជារឿងចៃដន្យទេ ដូចជា ៩០ មក ៦៨ យើងអាចសិក្សាបាតុភាពនេះតាមទ្រឹស្តីសង្គមវិជ្ជា យើងសាកល្បងពិចាណារ ។ និន្នាការផ្តល់តម្លៃលើសំបកខាងក្រៅនៃសង្គមខ្មែរ ។ នៅក្នុងសង្គមខ្មែរបច្ចុប្បន្ន មនុស្សនាំគ្នាឲ្យតម្លៃទៅលើរូបភាពច្រើនជាងខ្លឹមសារ ។ និន្នាការនេះកើតមានគ្រប់ទីកន្លែង និង គ្រប់វិស័យ ។ មិនថាក្នុងវិស័យនយោបាយ សេដ្ឌកិច្ច សង្គមកិច្ច ឬជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃឡើយ ។ ក្រុមអ្នកវិភាគសង្គមខ្មែរបានមើលឃើញថា នៅពេលដែលមនុស្សទូទៅហាក់ដូចជានាំគ្នាផ្តល់តម្លៃទៅលើរូបភាព តែភ្លេចគិតពីខ្លឹមសារ សង្គមអាចបាត់បង់និរន្តភាព និងភាពរឹងមាំទៅថ្ងៃអនាគត ។ នេះជាបញ្ញាដែលមិនអាចមេីលរំលងបាន ។សង្គមខ្មែរមានការផ្លាស់ប្តូរគួរឲ្យកត់សំគាល់បន្ទាប់ពីបានឆ្លងផុតពីសម័យកាលសង្រ្គាមមកកាន់សន្តិភាពវិញ ។ ពីសង្គមមួយដែលរស់ក្នុងរបាំងប្រពៃណីតឹងរឹងមកជាសង្គមបើកទូលាយ ។ ពីសង្គមមួយដែលអ្នកនយោបាយផ្តួលរំលំគ្នា ដោយប្រើអាវុធមកជាសង្គមដែលប្រើការបោះឆ្នោត និង ពីសង្គមដែលហែកហួរដោយសង្គ្រាមស៊ីវិល មកជាសង្គមសន្តិភាព ។ ទាំងនេះ គឺជាការវិវឌ្ឍន៍ដែលមានលក្ខណៈជ្រាលជ្រៅនិងហាក់ដូចជាគួរឲ្យមានមោទនៈ ។ ក៏ប៉ុន្តែការវិវឌ្ឍន៍មួយចំនួនបានឈានទៅរកទិសអវិជ្ជមានដ៏គ្រោះថ្នាក់ ។ ចំណុចលេចធ្លោមួយក្នុងចំណោមនោះគឺនិន្នាការនៃការផ្តល់តម្លៃលើរូបភាពខាងក្រៅច្រើនជាងខ្លឹមសារ ។

ជាការពិត បម្រែបម្រួលសង្គមពីសម័យកាលមួយទៅសម័យមួយ គឺជាចលនាដែលមិនអាចទប់បាន បុ៉ន្តែគេអាចតម្រង់ទិសវាបានប្រសិនបើគេបានគិតគូរជាមុន។នៅកម្ពុជានិន្នារនៃការផ្តល់តំលៃ មនុស្សដោយផ្អែកលើសម្បកក្រៅហាក់កំពង់តែដណ្តើមទីតាំងឈរជើងកាន់តែរឹងមាំឡើងជាលំដាប់ពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ។បច្ចុប្បន្នគេហាក់ដូចជាគោរពកោតខ្លាចមនុស្សដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិ បុណ្យ សក្តិដែលគេមើលឃើញភ្លាមៗ។ទស្សនះបែបហាក់បាននិងកំពុងអូសទាញមនុស្សឲ្យរត់តាមកាន់តែច្រើនឡើង។ជាក់ស្តែងអ្នករៀនសូត្រមួយចំនួនចង់បានសញ្ញាបត្របង្អួតគេ ជាជាងការចង់បាន ចំណេះដឹងពិតប្រាកដ។អ្នកមានលុយទទួលបានការគេារពទោះបីជាលុយនោះបានមកពីប្រភពណាក៏ដោយ។ប្រហែលជារត់តាមនិន្នាការនេះមន្រ្តីរាជការមួយចំនួនមានរថយន្តទំនេីប និងផ្ទះសម្បែង តម្លៃខ្ពស់ហួសពីប្រាក់ខែរបស់ខ្លួន។ −នៅក្នុងទិដ្ឌភាពនយោបាយវិញក៏ដូចគ្នា÷ទ្រឹស្តីប្រជាធិបតេយ្យបានរីកដុះដាលដល់គ្រប់មជ្ឈដ្ឌាន ពោលគឺមនុស្សគ្រប់គ្នាហាក់បានស្គាល់ពាក្សប្រជាធិបតេយ្យ បុ៉ន្តែថាតេីគេត្រូវអនុវត្តរបេៀបណាដេីម្បី ឲ្យប្រជាធិប្យតេយ្យប្រព្រឹត្តទៅដោយត្រឹមត្រូវតាមន័យពិតប្រាកដរបស់វា សំណួរនេះអាចឆ្លុះបពាា្ចំងបានពីភាពប្រទាំងប្រទេីសនៃការអនុវត្តប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន។ដោយសារតែមនុស្ស ហាក់ឲ្យតម្លៃទៅលេីរូបភាពសំខាន់ជាងខ្លឹមសារនេះហេីយបានជាពា្្ញឹកពា្ញយ អ្នកនយោបាយតែងតែបំភ្លេចខ្លឹមសារប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្តោតតែលើរូបភាពសំបកក្រៅ។ទីបំផុតប្រជាពលរដ្ឌជាអ្នកវង្វេង ហើយជាពា្ញឹកពា្ញយពួកគេបានក្លាយជាអ្នកទទួលរងគ្រេាះព្រេាះភាពមិនច្បាស់លាស់របស់អ្នកនយោបាយ។


នៅក្នុងបរិបទសង្គមទូទៅវិញ កែប្រែ

ការផ្តល់តម្លៃទៅលើរូបភាពសំបកក្រៅបាននិងកំពង់ធ្វេីឲ្យមនុស្សកាន់តែភ្លេចសីលធម៌និងគុណធម៌របស់មនុស្សដែលជាទូទៅគេមិនអាចមេីលឃេីញភ្លាមៗនេាះឡេីយ។ មនុស្សខ្លះមានគុណធម៌និងចំណេះដឹងខ្ពង់ខ្ពស់ប៉ុន្តែគ្មានទ្រព្យសម្បត្តិហុឺហាដូចគេក៏ត្រូវគេបំភ្លេចចេាលមិនឲ្យតម្លៃ។អ្នកអង្គុយស្រាវជ្រាវសរសេរសេៀវភៅច្រេីនជាអ្នកដែលគ្មានទ្រព្យពីព្រេាះសង្គមមិន ឲ្យតម្លៃដល់ការងាររបស់ពួកគេ។គ្រេាះថ្នាក់សង្គមនៅត្រង់ថា សំបកក្រៅមិនបពា្ជាាក់អំពីតម្លៃពិតប្រាកដរបស់មនុស្ស ឬវត្ថុអ្វីមួយនេាះឡើយ។ការផ្តល់តម្លៃលើទិដ្ឌភាពខាងក្រៅងាយធ្វើឲ្យមនុស្សយល់ ច្រឡំនៅក្នុងការសម្រេចចិត្ត ម្យ៉ាងទេៀតការឲ្យតម្លៃទៅលេីសម្ភារនិយមដែលជាគ្រេឿងបន្លំភ្នែកបានធ្វេីឲ្យរិចរឹលដល់ការងារជាច្រើនដែលមានប្រយេាជន៏សម្រាប់សង្គមេហីយវាបានធ្វើឲ្យមនុស្សជាច្រេីន បាក់ទឹកចិត្ត។ ជាងនេះទៅទេៀតគេហ៊ាន និយាយពាក្ស ត្រូវការមនុស្សធនធាន មិនត្រូវការធនធានមនុស្សទេ េនះជាកត្តាមួយ ៩០ មក ៦៨។ ់


ការបំរើសេវាជូនប្រជាជនរបស់មន្ត្រី កែប្រែ

ភាពក្រអឹតក្រទមដល់ប្រជាជនដែលមកសំុសេវាមកពីមន្រ្តីគេជាឯកឧត្តម េបីមិនអេានលំទោននិងការងារក្រេាមតុកំុសង្ឃឹម េដាយហេតុថាពេលនេះហើយជាពេលលុយមកដល់ដើម្បីការមានបានរបស់គេមិនមែនគេទទួល

បេៀវត្សពីប្រជាជនត្រូវបំរើប្រជាជនវិញទេ។តើក្អែលកខ្វក់នេះលាងជ្រះទេ។

មន្រ្តីក្រេាមអំណាចត្រូវតែសាច់ញាតិរបស់គេ ពីព្រេាះពេលប្រជាជនមករកសេវាបំរើត្រូវទៅជួបមន្រ្តីក្រេាមដេីម្បីនិយាយពីក្រេាមតុជំនួសគេ ទោះជាប្រជននេាះក្រីក្រក៏ដោយ គ្មានទេមនសិការការងារ

មន្រ្តីក្រេាមអំណាចត្រូវតែេចះឪនលំទោន ឬេធ្វីជាទាសាទាសីទើបរស់នៅសុខក្នុងមុខតំណែង ទេាះជាអ្នកជំនាញការងារក៏ដេាយ ពាក្សគួរឲ្យឈឺចាប់គឺគ្មានអ្នក ការងារនៅតែធម្មតាបានផលយ៉ាងណា

ក៏គេមិនខ្វល់ដែរ ពីព្រេាះខុសយ៉ាងណាឲ្យតែមានលុយជូនផ្នាក់លេី គេនៅរក្សាមុខតំណែងគេដ៏ដែល។ពួកគេគិតតែពីស្វែងរកផលប្រយេាជន៏ផ្ទាល់ខ្លួនដេីម្បីបង្កើនទ្រព្យធនយ៉ាងសម្បូរបែបក្នុងខណះ ដែលជីវភាពប្រជាជន និង សេដ្ឌកិច្ចជាតិស្ដិតក្នុងស្ដានភាពក្រីក្រនៅឡើយ កត្តាទាំងនេះធ្វើឲ្យមានគម្លាតគ្នាយ៉ាងខ្លាំងរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រ ធ្វើឲ្យមានការបែងចែកវណ្ណះក្នុងសង្គម ធ្វើឲ្យមានភាព ច្រណែនគ្នាក្នុងសង្គម ដែលជាហេតុនាំឲ្យមានទំនាស់សង្គម ចង់មិនចង់អ្នកខ្សោយត្រូវតែគាំទ្រការឃោសនាទោះជាពិតឬមិនក្លាយជាការពិតដែលអ្នកឃោសនានោះអះអាងថាគេនិងបំបាត់ស្ដានភាព នេះបាន។ ខ្លាំងជាងនេះ ពេលដែលការដាក់ចេញវិធានការបំបាត់ភាពមិនប្រក្រតីក្នុងសង្គមរបស់ថ្នាក់លើែលែងមានប្រសិទ្ទភាព ភាពទទួលខុសត្រូវការងារចំពោះមុខងាររបស់មន្រ្តីដែលទទួលភារកិច្ច លែងមានក្នុងរបាយការណ៏ មានតែពាក្សបពេា្ជារលើកជើង ស្ដានភាពនេះអ្នកឆ្លេៀតឧ៍កាសកេងចំណេញងាយស្រួលក្នុងការទទួលផល នេះជាកត្តាមួយ ៩០ មក ៦៨។

ការបន្តវេនក្នុងសង្គមកម្ពុជានាពេលបច្ចុប្បន្ន កែប្រែ

ក្រោយថ្ងៃរំដោះ៧មករា១៩៧៩ កម្ពុជាបានជួបនូវវិបត្តិដ៏ធំជាច្រើនសម្រាប់សង្គមកម្ពុជា ក្រោយពេលដែលខ្មែរក្រហមបានកម្ទេចចោលនូវធនធានមនុស្សព្រមទាំងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធរូបវ័ន្តនិងកម្មសិទ្ធិបុគ្គលនានាចោលស្ទើតែទាំងអស់ ការកសាងពីចំណុចសូន្យក្នុងការបណ្តុះបណ្តាលធនធានមនុស្សត្រូវបានចាប់ផ្តើមសារជាថ្មី វាប្រៀបដូចជាការកសាងធនធានមនុស្សពីយុគសម័យបុរេប្រវត្តិឡើងវិញដោយអនុវត្តនូវទ្រឹស្តីមួយ អ្នកចេះច្រើនបង្រៀនអ្នកចេះតិច អ្នកចេះតិចបង្រៀនអ្នកមិនចេះ។ ជាភ័ព្វសំណាងនៃសង្គមខ្មែរហាក់កំពុងស្គាល់ការផ្លាស់ប្តូរមួយគួរឲ្យកត់សំគាល់នាតំណាក់កាលអំឡុងពាក់កណ្តាលទស្សវត្ស៨០និងបន្តមកចុងទសវត្ស៩០ និងបន្តហក់ងើបយ៉ាងខ្លាំងក្លានៅដើមសហវត្សថ្មីនេះ ធនធានមនុស្សដែលជាយុវជនបានបណ្តុះបណ្តាលតាមរយៈគ្រឹស្ថានរដ្ឋនិងឯកជនបានបន្តហូរចូលយ៉ាងច្រើនក្នុងសង្គមកម្ពុជា យុវជនកំពុងបង្ហាញពីតួនាទីកាន់តែសំខាន់ឡើងក្នុងសង្គមប៉ុន្តែ ការបន្តរវេនមនុស្សជំនាន់ចាស់និងយុវជនស្រករក្រោយហាក់កំពុងជួបវិបត្តិមួយពិបាកដោះស្រាយ ។ ការតភ្ជាប់ជំនាន់មនុស្សពីមួយទៅមួយគឺពីមនុស្សចាស់ទៅយុវជនស្រករក្រោយដែលគេហៅថា ជាការបន្តវេននោះកំពុងជួបឧបសគ្គធំធេង។ មនុស្សចាស់មួយចំនួនប្រកាន់គំនិតអភិរក្សហួសហេតុដោយមិនចង់ប្រគល់ ការងារឱ្យក្មេងស្រករក្រោយឡើយ រីឯយុវជនជំនាន់ក្រោយខ្លះដែលអាងលើសញ្ញាបត្រ ហាក់ដូចជាមើលស្រាលមនុស្សចាស់ដែលគ្មានសញ្ញាបត្រស្មើនឹងខ្លួន ការមិនចុះសម្រុងគ្នានេះត្រូវគេមើលឃើញថាជាវិបត្តិធំធេងសម្រាប់សង្គមខ្មែរដែលត្រូវតែដោះស្រាយ។ មិនថានៅតាមមន្ទីរក្រសួងសាធារណះ ឬក៏នៅតាមកន្លែងធ្វើការផ្សេងទៀតឡើយមនុស្សជំនាន់ចាស់ និងមនុស្សស្រករក្រោយហាក់កំពុងបង្ហាញគម្លាតគ្នាគួរឲ្យកត់សម្គាល់។ បញ្ហានេះមានសភាពកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរនៅក្នុងរដ្ឋបាលសាធារណៈនិងនៅតាមមន្ទីរក្រសួងជាច្រើន មនុស្សចាស់និងយុវជនស្រករក្រោយហាក់មិនអាចធ្វើសមាហរណកម្មផ្នត់គំនិតនិងការងារជាមួយគ្នាទាល់តែសោះ មនុស្សចាស់អាងលើអាយុ អាងលើបទពិសោធន៍ និងអតីតភាពការងារយូរឆ្នាំក៏មើលស្រាលក្មេងៗ ដែលមានបទពិសោធន៏ការងារនៅក្មេងខ្ចី បើទោះពួកគេមានសញ្ញាប័ត្រខ្ពស់ជាងក៏ដោយ។ ចំណែកក្មេងស្រករក្រោយវិញដោយអាងលើសញ្ញាបត្រនិងចំណេះដឹងខាងពត៍មានវិទ្យា និងបច្ចេកវិទ្យាថ្មីខ្លះដែលចាស់គ្មាន ក៏ផ្តើមពើងទ្រូង ហើយមើលស្រាលសមត្ថភាពមនុស្សចាស់វិញ។

ការមិនចុះសម្រុងគ្នានេះបាននិងកំពុងបង្កឱ្យមានគម្លាតដាច់ពីគ្នាកាន់តែឆ្ងាយរវាងជំនាន់មនុស្សមួយទៅមនុស្សមួយទៀត ដែលពិបាកនឹងតភ្ជាប់គ្នា នៅកន្លែងធ្វើការ មនុស្សចាស់ហាក់ព្រួយបារម្ភអំពីមហិច្ឆតាចង់ដណ្តើមកៅអីរបស់់ខ្លួនពីសំណាក់ក្មេងស្រករក្រោយខណៈដែលយុវជនខ្លះវិញមើលស្រាលមនុស្សចាស់ ថា ធ្វើការតាមបែបបុរាណហួសសម័យ ហើយមិនព្រមទទួលស្គាល់សមត្ថភាពក្មេងជំនាន់ក្រោយព្រោះខ្លាចអន់។ ម៉្យាងទៀតមនុស្សចាស់ខ្លះ ក្រាញននៀលនិងតួនាទីមិនព្រមផ្ទេរការងារឲ្យទៅស្រករក្រោយឡើយ បើទោះបីជាដល់អាយុចូលនិវត្តន៏ទៅហើយក្តី ក៏មិនព្រមឈប់ ដែលធ្វើឱ្យអ្នកស្នងការងារបន្តអស់សង្ឃឹម។ ជាការពិតគ្រប់សង្គមនានាលើសកលលោក យុវជនជាអ្នកស្នងបន្តរវេនពីមនុស្សចាស់ ប្រៀបដូចជាទំពាំងស្នងឫស្សី នៅក្នុងសង្គមមួយមនុស្សចាស់ និងមនុស្សជំនាន់ក្រោយជាធាតុផ្សំពីរលក្ខណៈជាវិចារវិទ្យា ដើម្បីបន្តរនិរន្តរភាពនៃការអភិវឌ្ឈប្រទេសជាតិ មនុស្សចាស់ដែលពោពេញដោយបទពិសោធន៏ការងារត្រូវផ្ទេរចំណេះដឹង ចំណេះធ្វើ និងបទពិសោធន៏ទាំងឡាយរបស់ខ្លួនទៅឱ្យកូនចៅ ឬមនុស្សស្រករក្រោយ ហើយរីករាយនិងឃើញពួកគេមានសមត្ថភាពលើសពីអ្វីដែលខ្លួនមាន ចំណែកក្មេងជំនាន់ក្រោយវិញត្រូវត្រៀមខ្លួនទទួលយកបទពិសោធនិងចំណេះដឹងពីមនុស្សចាស់។ នេះជាទស្សនៈជឿនលឿនសម្រាប់គ្រួសារមួយក៏ដូចជាសង្គមមួយដែលមនុស្សគ្រប់គ្នាគួរប្រកាន់យក។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលជំនាន់ទាំងពីរនេះមិនចុះសម្រុងគ្នាហើយចាំតែមើលបំណាំគ្នា បូញមាត់ និងបត់ដំដៃដាក់គ្នា តើអនាគតប្រទេសជាតិនិងទៅជាយ៉ាងណា?។ នៅក្នុងសង្គមកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន សញ្ញាដ៏គ្រោះថ្នាក់នេះហាក់កំពុងកើតឡើងយ៉ាងពេញបន្ទុកដែលជាសញ្ញានៃវិបត្តិសង្គមដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយប្រៀបបីដូចជាជម្ងឺមហារីក។ នៅតាមកន្លែងធ្វើការនានា គេតែងតែលឺការរអ៊ូរទាំអំពីភាពមិនចុះសំរុងគ្នានេះស្ទើគ្រប់ទីកន្លែង។ ការមិនចុះសម្រុងគ្នាដោយសារបក្ខពួក និងនិន្នាការនយោបាយជារឿងមួយ រីឯការមិនចុះសម្រុងគ្នាដោយសារវ័យ និងរបៀបធ្វើការខុសគ្នាជារឿងមួយទៀត សម្រាប់ក្រសែភ្នែកអ្នកវិភាគសង្គមខ្មែរ មានមូលហេតុច្រើនយ៉ាងដែលនាំឱ្យកើតមានវិបត្តិនេះ។ មូលហេតុទាំងនោះវាផ្តើមចេញពីបម្លាស់ប្តូររបបសង្គម និងនយោបាយជាចម្បង។ កាលពីមុនការឈានទៅកាន់តំណែងតួនាទីក្នុងរដ្ឋាភិបាល ក៏ដូចជាក្នុងសង្គមត្រូវពឹងពាក់លើប្រវត្តិរូបតស៊ូខាងនយោបាយ។ នេះជាហេតុផលដែលមនុស្សចាស់ជាច្រើនមានតំណែងសំខាន់តែគ្មានសញ្ញាបត្រខ្ពស់។ បច្ចុប្បន្នសង្គមបានផ្លាស់ប្តូរ មនុស្សសម័យនេះអាងលើសញ្ញាបត្រ ទោះជាសញ្ញាបត្រខ្លះមិនបញ្ជាក់ពីសមត្ដភាពពិតប្រាកដក៏ដោយ។ ការវិវឌ្ឈន៍ខុសគ្នារវាងសង្គមក្នុងសម័យបច្ចេកវិទ្យាទំនើបបច្ចុប្បន្ន ខុសពីសម័យសង្គមចាស់បុរាណពីមុន ក៏រួមចំណែកធ្វើឱ្យផ្នត់គំនិតមនុស្សផ្លាស់ប្តូរខុសគ្នាដែរ។ មនុស្សសម័យមុនខ្លះបត់បែនមិនទាន់សភាពការណ៏ ខណៈដែលមនុស្សជំនាន់ក្រោយដើរលឿនហួសពេកដែលគេនឹកស្មានមិនដល់ ក្រៅពីនោះបញ្ហាផលប្រយោជន៍ដែលកំពុងគ្របសង្កត់លើផ្នត់គំនិតមនុស្សជាទូទៅបានជម្រុញឱ្យម្នាក់ៗហាក់ដូចជាគិតភាពចង់មានចង់បាន ដោយឱ្យតម្លៃទៅលើសម្ភារៈនិយមជាជាងចំណេះដឹងដែលលប់បាត់លើការអៀនខ្មាស់និងសីលធម៍ សុជីវធម៍ដែលដូនតាបានបន្សល់មកសម្រាប់អនុវត្តក្នុងសង្គម។ តើហេតុផលខាងលើជាបាតុភូត ៩០ មក ៦០ ឬទេ? សម្រួលអត្ថបទពីម្ចាស់ដើម ដោយ virak chy

ព្រះពុទ្ធសាសនាជា«ឃ្លាំងឱសថ»សម្រាប់ព្យាបាលជំងឺសង្គម! កែប្រែ

នៅ​កម្ពុជា ពលរដ្ឋ​ជាង ៩៥ ភាគ​រយ​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា ហើយ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ត្រូវ​បាន​ចាត់ទុកជា​សាសនា​របស់​រដ្ឋ។ ប៉ុន្តែ សង្គម​មួយ​នេះ​បែរ​ជា​សម្បូរ​ដោយ​បញ្ហា​ចាក់​ស្រេះ​រាប់​រយ​ជំពូក​ដែល​បណ្តាល​មក​ពី​ការ​ស្រុត​ចុះ​នៃ​សីលធម៌​សង្គម​ទៅ​វិញ។ អំពើ​ហិង្សា ការ​កេង​ប្រវ័ញ្ច ការសេព​គ្រឿង​ស្រវឹង និង អំពើ​អសីលធម៌​ជា​ច្រើន​ទៀត​កើត​មាន​ជា​រៀង​រាល់​ថ្ងៃ។ នេះ​ស​បញ្ជាក់​ថា ទស្សនវិជ្ជា​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ដែល​ប្រៀប​បាន​នឹង​«ឃ្លាំង​ឱសថ»​សម្រាប់​ព្យាបាល​ជំងឺ​សង្គម​នោះ​មិន​ទាន់​ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ប្រាស់​ដើម្បី​ទាញ​យក​ប្រយោជន៍​ឲ្យ​សមស្រប​នៅ​ឡើយ។ តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ដូច្នេះ? នៅ​កម្ពុជា មាន​ពិធី​បុណ្យ​បែប​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ច្រើន​ណាស់​ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំ។ ពិធី​បុណ្យ​សាសនា​ធំៗ​មាន​ដូច​ជា មាឃ​បូជា វិសាខ​បូជា និង​ភ្ជុំបិណ្ឌ ជា​ដើម។ ក្រៅ​ពី​ពិធី​បុណ្យ​ធំៗ ប្រជា​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​​ខ្មែរ​ក៏​តែង​ប្រារព្ធ​ពិធី​បុណ្យ​តាម​បែប​សាសនា​ជា​ច្រើន​ទៀត​នៅ​តាម​ផ្ទះ​សម្បែង និង​ទី​វត្ត​​អារាម​នានា។

ជា​ការ​ពិត តម្លៃ​ជា​សាកល​របស់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​គឺ​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ទស្សន​វិជ្ជា​ដែល​បង្កប់​ដោយ​អត្ថន័យ សន្តិភាព និង អហិង្សា។ ការ​អត់​ឱន​និង​មិន​បៀតបៀន​គ្នា​ដែល​ជា​ស្នូល​នៃ​ទស្សន​វិជ្ជា​​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ក៏​ជា​គោលការណ៍​គោរព​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ដែល​ពិភព​លោក​ប្រាថ្នា​ចង់​បាន។ ប៉ុន្តែ បច្ចុប្បន្ន​នេះ មនុស្ស​ជា​ច្រើន​ហាក់​ដូច​ជា​គោរព​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​តែ​សម្បក​ក្រៅ តែ​បែរ​ជា​​បណ្តោយ​ខ្លួន​ឲ្យ​ធម៌​ប្រមាទ​ដឹកមុខ​ទៅវិញ។

ជាក់​ស្តែង អំពើ​ហិង្សា ការ​សេព​គ្រឿង​ញៀន គ្រឿង​ស្រវឹង ការ​ឈ្លក់​វក់វី​នឹង​អំណាច បុណ្យ​ស័ក្តិ ទឹក​ប្រាក់ និង​សម្ភារៈ​និយម​ជា​ដើម​កំពុង​តែ​វាយ​លុក​យ៉ាង​ពេញ​ទំហឹង​ទៅ​លើ​មនុស្ស​ខ្មែរ​ជា​ច្រើន។ នៅ​កម្ពុជា ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន​សរុប​ប្រមាណ​ជា ១៥ លាន​នាក់ មាន​អ្នក​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ដល់​ទៅ​ជាង ៩៥% ។ នៅ​ទូ​ទាំង​ប្រទេស​មាន​វត្ត​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​សរុប​ចំនួន​ជាង ៤ ៣០០ វត្ត និង មាន​ព្រះ​សង្ឃ​សរុប​ប្រមាណ​ជា ៥ ម៉ឺន​អង្គ។ ចំនួន​នេះ​អាច​ពន្យល់​បាន​អំពី​ជំនឿ​ដ៏​មុត​មាំ​របស់​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ទៅ​លើ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ហើយ​វា​ក៏​ស័ក្តិសម​ណាស់​ដែល​ប្រទេស​នេះ​ចាត់ទុក​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ជា​សាសនា​របស់​រដ្ឋ។

ប៉ុន្តែ គួរ​អ្វី​ដែល​គួរ​កត់​សម្គាល់​នោះ​គឺ ទស្សន​វិជ្ជា​ដ៏​មាន​តម្លៃ​របស់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ដែល​ប្រៀប​បាន​នឹង​«ឃ្លាំង​ឱសថ»​សម្រាប់​ព្យាបាល​ជំងឺ​សង្គម​នោះ​មិន​ទាន់​ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ប្រាស់​ឲ្យ​បាន​​ត្រឹមត្រូវ​ដើម្បី​លើក​កម្ពស់​សុខមាលភាព​សង្គម​នៅ​ឡើយ​ទេ។ មនុស្ស​វ័យ​ចំណាស់​មួយ​ចំនួន​​ដែល​តាំង​ខ្លួន​ជា​អ្នក​គោរព​និង​ប្រតិបត្តិ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​តែ​បែរ​ជា​ប្រព្រឹត្ត​ផ្ទុយ​ពី​គោល​ការណ៍​សាសនា​ទៅវិញ ខណៈដែល​យុវវ័យ​ជំនាន់​ក្រោយ​ភាគ​ច្រើន​បែរ​ជា​ចាត់​ទុក​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ថា​«ហួស​សម័យ»​ឬក៏​ជា​កិច្ចការ​របស់​មនុស្ស​ចាស់​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។

តាម​ពិត​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​មាន​តម្លៃ​សម្រាប់​មនុស្ស​គ្រប់​វ័យ​និង​គ្រប់​ស្រទាប់​សង្គម ប៉ុន្តែ​អ្វី​ដែល​​នៅ​ខ្វះ​គឺ​វិធីសាស្ត្រ​ដើម្បី​ទាក់​ទាញ​មនុស្ស​ឲ្យ​ចូលរួម​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ជាក់ស្តែង សមាគម​ព្រះ​សង្ឃ​មួយ​ចំនួន​ដែល​បាន​អនុវត្ត​កម្មវិធី​អប់រំ​តាម​បែប​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​នៅ​តាម​សាលា​ក៏​បាន​​ទាក់ទាញ​យុវវ័យ​ជា​ច្រើន​ឲ្យ​ស្តាប់​ព្រះធម៌​អប់រំ​ចិត្ត​ផង​ដែរ។ ដូច្នេះ ទន្ទឹម​នឹង​ការ​ស្តី​បន្ទោស​​យុវវ័យ​ថា​មិន​ចាប់​អារម្មណ៍​ទៅ​លើ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា គេ​ក៏​ត្រូវ​ចោទ​សួរ​ដែរ​ថា​តើ​ស្ថាប័ន​​សាសនា​បាន​ធ្វើ​អ្វីខ្លះ​ក្នុង​ន័យ​បញ្ជ្រាប​ការ​អប់រំ​ទស្សនវិជ្ជា​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ទៅ​ដល់​យុវ​ជន​​ស្រករ​ក្រោយ?

ជា​ការ​ពិត ព្រះពុទ្ធ​បរម​គ្រូ​ទ្រង់​បាន​ឈ្វេង​យល់​រួច​ស្រេច​ទៅ​ហើយ​ថា សាសនា​របស់​ព្រះអង្គ​នឹង​ត្រូវ​ផុត​រលត់​ត្រឹម​រយៈពេល​៥០០០​ព្រះ​វស្សា។ ការ​ផុត​រលត់​នៃ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​មិន​មែន​បណ្តាល​មក​ពី​សាសនាដ​ទៃ​ណា​មក​បំផ្លាញ​ឡើយ​តែ​គឺ​ដោយសារ«អ្នក​គោរព​និង​ប្រតិបត្តិ»​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ខ្លួនឯង​ដែលជា​អ្នក​បំផ្លាញ។ បញ្ហា​ចាក់ស្រេះ​ក្នុងសង្គម​ដែល​កើតមាន​បច្ចុប្បន្ន​​ទំនង​ជា​ភស្តុតាង​ដែល​អាច​បញ្ជាក់​ពី​បញ្ហា​នេះ​បាន។

យ៉ាងណា​ក៏ដោយចុះ ការពង្រឹង​ព្រះពុទ្ធសាសនា​គឺជា​កិច្ច​ការដែល​មិន​អាច​មើល​រំលង​បាន។ ទន្ទឹម​នឹង​នោះ សំណួរ​មួយ​ទៀត​ដែល​សំខាន់​ហើយ​ត្រូវ​រក​ចម្លើយ​នោះ​គឺ តើ​ហេតុ​អ្វី​បានជា​ប្រទេស​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​បែរ​ជា​សម្បូរ​ហិង្សា​និង​អបាយ​មុខ​ផ្សេងៗ​ទៅ​វិញ? មូលហេតុ​គឺ​មក​ពី ទាំង​«អ្នក​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា»​និង​ទាំង​ស្ថាប័ន​គ្រប់​គ្រង​កិច្ចការ​សាសនា​មិន​ទាន់​ផ្តល់​តម្លៃ​គ្រប់​គ្រាន់​ដល់​សាសនា​របស់​រដ្ឋ​នៅ​ឡើយ​ពោល​គឺ ពួកគេ​ច្រើន​តែ​ធ្វើ​គម្រប់​កិច្ច​ឬ​និយាយ​​តាម​បែប​ផ្សេង​ចូលចិត្ត​និយាយ​តែ​មាត់​តែ​មិន​អនុវត្ត​ដូច​មាត់​ថា។

ដូច្នេះ អ្នក​តម្រង់ទិស​សង្គម​ទាំង​ឡាយ​គួរ​ទាញ​យក​«ឱសថ»​ចេញ​ពី​ឃ្លាំង​ព្រះពុទ្ធសាសនា​មកប្រើ​ប្រាស់​ឲ្យ​អស់​លទ្ធភាព​ដើម្បី​ព្យាបាល​ជំងឺ​សង្គម​ជា​ពិសេស​ដើម្បី​បន្សាប​មេរោគ​ហិង្សា​និង​ការ​ប្រមាទ​ចេញ​ពី​មនុស្ស​ខ្មែរ​គ្រប់​គ្នា។ ប្រសិន​បើ​មេរោគ​ទាំង​នោះ​អាច​ព្យាបាល​បាន​មែន សង្គម​ខ្មែរ​នឹង​ស្គាល់​តម្លៃ​សីលធម៌​ឡើង​វិញ ហើយ​ប្រទេស​ជាតិ​នឹង​ស្គាល់​សុខ​សន្តិភាព​និង​ការគោរព​សិទ្ធិមនុស្ស​យ៉ាង​ពេញលេញ​ជាក់​ជា​មិន​ខាន៕

គុណប្រយោជន៍​នៃ​ការ​ធ្វើ​សមាធិ កែប្រែ

សមាធិ ជាការ​អនុវត្ត ​ដ៏​ចំណាស់​មួយ ក្នុង​ពុទ្ធសាសនា។ នៅ​ពេល​ឮពាក្យ​ថា​សមាធិភ្លាម នោះ​គេ​នឹកគិត​ភ្លែត​ដល់​ធម៌ ដល់​សាសនា។ ប៉ុន្តែ​ចាប់​ពី​ជាង​២០​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះមក សមាធិ បាន​ទទួល​ការ​ស្វាគមន៍​ពី​សំណាក់​ពិភពវេជ្ជសាស្ត្រ​និង​វិទ្យាសាស្ត្រ។ សមាធិ មាន​គុណប្រយោជន៍​ច្រើនណាស់​សម្រាប់​សុខភាព ប្រសិន​​យើង​អនុវត្ត​ធ្វើ​ជា​ប្រចាំ​ រៀង​រាល់​ថ្ងៃ ពី១០​ ទៅ​៣០​នាទី​ម្តង និង​ក្នុង​រយៈ​ពេល​ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ។ ធ្វើសមាធិ អាច​ពន្យឺត​ភាព​ចាស់ទ្រុឌទ្រោម​នៃ​ខួរក្បាល និង​ជួយ​ឱ្យ​ខួរក្បាល​មាន​សមត្ថភាព​ប្រសើរ​ឡើង ព្រមទាំង​អាច​ជួយ​គ្រប់គ្រង​អារម្មណ៍​បាន​ទៀត កាត់​បន្ថយ​អារម្មណ៍​ឡើង​ស្ត្រេស និង​សម្រួល​ដំណេក។

​នៅ​ពេល​ឮ​ពាក្យ​ថា​ សមាធិ យើង​នឹង​នឹក​គិត​ដល់​ភ្លាម ដល់​ការ​ប្រារព្ធ​សាសនា ប៉ុន្តែ​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៧០​មក គ្រូពេទ្យ​ឯកទេស​ផ្នែក​ចិត្តសាស្ត្រ​ជាតិ​អាមេរិក បាន​ប្រែក្លាយ​សមាធិជា​វិធីសាស្ត្រ​ព្យាបាលសម្រួល​ផ្លូវចិត្ត អារម្មណ៍​ ដែល​លែង​មាន​លក្ខណៈ​សាសនា។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៩ សាស្ត្រាចារ្យ​វេជ្ជសាស្ត្រ​ Jon Kabat-Zinn បាន​សម្រេច​រៀប​ចំ​ជា​កម្មវិធី​សិក្សា​សមាធិ​រយៈ​ពេ​ល ៨ សប្តាហ៍​មាន​ឈ្មោះ ថា MBSR "Mindfulness based stress reduction" ដែល​ប្រែតាម​ពាក្យមួយ​បាន​ថា កាត់​បន្ថយ​ស្ត្រេស​ទាំង​នៅ​មាន​ស្មារតីពេញ។

តាំង​ពី​នោះ​មក​ ការធ្វើ​សមាធិបាន​ក្លាយ​ជា​ជម្រើសកាន់​តែ​ច្រើន​ឡើងៗ​របស់​ពិភពវេជ្ជសាស្ត្រ ! ក្រុមគ្រូពេទ្យ​​អាមេរិក បាន​ចាប់​ផ្តើម​មុន​គេ បន្ទាប់​មក​គឺ​បារាំង។​ សមាធិ​ទំនង​ជា​ផ្តល់​ប្រយោជន៍​ច្រើន​ដល់​សុខភាព​ និងផ្តល់​ឥទ្ធិពល​ល្អ​​ដល់​ខួរ​ក្បាល ដូច​ជា​ លើក​ទឹក​ចិត្ត កាត់​បន្ថយ​ស្ត្រេស បង្កើន​ការ​ផ្តុំ​អារម្មណ៍ បំភ្លេច​ការឈឺចុកចាប់​រ៉ាំរ៉ៃ និង​ជួយ​សម្រួល​ដំណេក។

សមាធិ​បច្ចេកទេស​ប្រឆាំង​នឹង​ស្ត្រេស

ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​មក​នេះ សមាធិ​លែង​មាន​រូបភាព​ជា​សាសនា​ទៀត​ហើយ ! សមាធិ​ត្រូវ​បាន​គេ​រាប់​ជា​បច្ចេកវិទ្យា​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ឡើង​ស្ត្រេស និង​ជំងឺ​គេង​មិន​លក់​​ទៅ​វិញ ដ៏​ពេញ​និយម។ នៅ​អឺរ៉ុប ជាក់​ស្តែង​នៅ​បារាំង គេ​អាច​រក​រៀន​​ធ្វើ​សមាធិ នៅ​តាម​មជ្ឈមណ្ឌល​សម្រាក​លំហែ មិន​មែន​នៅ​តែ​តាម​ទី​វត្តអារាម ឬ​ទី​សាសនា​ទេ។ សមាធិ គឺ​ជាការ​ផ្តល់​ពេល​វេលា​ឱ្យ​ខ្លួន​ឯង អង្គុយ​និង​អង្កេត​មើល​ស្ថានភាព​​អារម្មណ៍ ស្វែង​រក​ ​ភាព​ស្ងប់ និង​ភាព​ធូរស្បើយ ឆ្ងាយ​ពី​​ភាព​ពុះ​កញ្ជ្រោល សំឡេង សម្ពាធ ពី​​ថ្ងៃ​។ នៅ​ពេល​អារម្មណ៍​បាន​ស្ងប់​ មូល​ល្អ នោះ​ស្ត្រេស​ក៏​ធ្លាក់​ចុះ ហើយ​ការ​ងងោគងងុយ​នឹង​លេច​ឡើង​ ដំណេក​ក៏​បាន​ស្ងប់​ល្អ​ដែរ។

បង្កើត​ឱកាស​ស្ងប់​ល្អ ​​ចេះ​ស្តាប់​អារម្មណ៍​និង​សរីរាង្គ​ខ្លួន​ប្រាណ​ ផ្តោត​ឬ​ផ្តុំ​អារម្មណ៍​​ទៅ​លើចលនា​ដង្ហើម ទៅ​លើ​ពេលវេលា​ជាក់ស្តែង នេះ​ហើយ​ជា​កម្មវត្ថុ​នៃហាត់​រៀន​ធ្វើ​សមាធិ​ ដែល​តែង​អាច​ប្រព្រឹត្ត​​ជា​ក្រុម (១ម្តង​មួយ​ម៉ោង) ដោយ​ម្នាក់ឯង​។ ស្តាប់​ទៅ​ងាយ​ទេ តែ​ជា​លំហាត់​ដ៏​លំបាក។

ក្រៅ​អំពី​ជា​លំហាត់​សម្រាកលំហែ​​អារម្មណ៍ ការ​ធ្វើ​សមាធិ ពិភពវេជ្ជសាស្ត្រ​បានងាក​មក​ជ្រើសរើស​ប្រើ​​ជា​វិធី​សាស្ត្រ​ព្យាបាល​ទប់​ស្កាត់​ការ​លាប់​ជំងឺ​ធ្លាក់​ទឹក​ចិត្ត ឬ​ហៅ​ថា​វិធីសាស្ត្រ​ព្យាបាល​អារម្មណ៍​ទាំង​នៅ​មាន​ស្មារតីពេញ​លេញ។ ដើម្បី​ប្រឈម​រស់​ជាមួយ​នឹង​ជំងឺ​មហារីក គ្រូពេទ្យ​ឯកទេស​នៅ​ប្រទេ​សលោក​ខាង​លិច​ក៏​បាន​ស្នើ​ឱ្យ​ អ្នក​មាន​ផ្ទុក​ជំងឺ​មហារីក អ្នក​កំពុង​ទទួល​ការព្យាបាល ឬអ្នក​ទើប​ងើប​ពី​ឈឺ ប្រតិបត្តិ​ការ​ធ្វើ​សមាធិ​ ជា​ប្រចាំ។

សមាធិ​កាត់​បន្ថយ​ភាព​ចាស់​ជរា

ស្រទាប់​ប្រព័ន្ធ​ប្រសាទ​ដ៏​ក្រាស់​ក្នុង​លលាដ​ក្បាល​មនុស្ស មាននិន្នាការ​ស្រក​ចុះ​ទៅ​តាម​ភាព​ចាស់​ជរា​របស់​យើង។ ការ​ធ្វើ​សមាធិ ពន្យឺត​​ការ​ស្រក​ស្រទាប់​ប្រព័ន្ធប្រសាទ​ផង និង​ទន្ទឹម​ពេល​ជាមួយ​គ្នា​នោះ វា​ក៏​អាច​បន្ថយ​ល្បឿន​នៃ​ភាព​​ចាស់​ទ្រុឌទ្រោមរបស់​ខួរក្បាលផង។​ ការ​សិក្សា​លើ​ខួរ​ក្បាល​​អ្នក​ធ្វើ​សមាធិ ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ និង​ជា​ច្រើន ម៉ោង (ចាប់​ពី ១៥០០០ ទៅ​៣ម៉ឺនម៉ោង​) ​សមាធិ ចាប់​មាន​ឥទ្ធិពល និង​​ចាប់​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​លើ​ខួរក្បាល មិន​ឱ្យ​ចាស់​ជរា​ទៅ​តាម​អាយុ ពោល​គឺបើ​តាម​រូបភាព​ស្កាន ​អ្នក​ធ្វើ​សមាធិ​ រក្សា​ម៉ាសមាឌ​ខួរក្បាល​បាន​ល្អ​ជាង និង​ស្រក​ចុះ​តិចជាង អ្នក​មិន​ធ្វើ​សមាធិ​ ដែលមាន​វ័យ​ស្របាល​គ្នា។​

ជា​ធម្មតា ខ្លួន​ប្រាណ​មនុស្ស​យើង​មាន​អារម្មណ៍ មាន​ញាណ​ទទួល​ដឹង​អ្វីៗ​សព្វ​យ៉ាង គឺ​ដោយ​សារ​តែ​ការ​ផ្តល់​សញ្ញា​ ផ្តល់​ព័ត៌មាន ​ប្រទាក់​គ្នា​ឆ្លង​ពី​ប្រព័ន្ធ​ប្រសាទ​មួយ​ទៅ​ប្រព័ន្ធ​ប្រសាទ​មួយ​ទៀត។ ហើយ​ការ​ធ្វើ​សមាធិ​នឹង​សម្រួល​​ឱ្យ​ប្រព័ន្ធ​ប្រសាទ​មាន​ចំណង​ប្រទាក់​ភ្ជាប់​គ្នា​​ថ្មីៗ​បន្ថែម​ទៀត។ មាន​ន័យ​ថា បុគ្គល​ណា​បាន​ធ្វើ​សមាធិ ងាយ​នឹង​ចងចាំ ទទួល​យក និង​ឆាប់​ចេះ​ នូវ​អ្វី​ដែល​ថ្មី ព្រោះ​ខួរក្បាល​មាន​ដំណើរការ​​ល្អ​។ ម្យ៉ាង​វិញ ការ​ធ្វើ​សមាធិ​ទំនង​ជា​បាន​មនុស្ស​យើង​ឱ្យ​​ងាយ​សម្រប​ខ្លួន​នៅ​នឹង​ស្ថានការណ៍ ព្រមទាំង​មានទឹក​ចិត្តស្រស់ថ្លា​​ប្រសើរ​ឡើង។

ការ​សិក្សា ថ្មី​បន្ថែម ​​​នឹង​អាច​វាយ​តម្លៃ​អំពី​ឥទ្ធិពល​នៃ​ការ​ធ្វើ​សមាធិ​ចំពោះ​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ទំហំ​ខួរក្បាល ដែល​ចេះ​តែ​រួញ​ទៅ​ ទៅ​តាម​វ័យ​ចំណាស់​របស់​មនុស្ស និង​ដែល​ធ្វើ​មនុស្ស​ចាស់​បាត់​បង់​បន្តិច​ម្តង​ការ​យល់​ដឹង និង​ការ​ចង​ចាំ។ គ្រូពេទ្យ​ឯកទេស​មនុស្ស​ចាស់ ចាប់​អារម្មណ៍​ខ្លាំង​ណាស់ នឹង​វិធី​សាស្ត្រ​ធ្វើ​សមាធិ ទាំង​នៅ​មាន​ស្មារតី​ពេញ​លេញ។ ស្ត្រេស មាន​កង្វល់​ និង​ធ្លាក់​ទឹក​ចិត្ត​ សុទ្ធ​សឹង​ជា​កត្តា​​ដែល​នាំ​ឆាប់កើត ឆាប់​មាន​ការ​វិវត្ត​ជំងឺវង្វេង​វង្វាន់​ ហើយ​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​លើក​ឃើញ​ សមាធិ​ ជា​វិធី​សាស្ត្រ​មួយសម្រាប់​ទប់​ស្កាត់​ ឬ​កំរិត​ផលវិបាក​នៃ​សង្គមព្រោះ​ជំងឺ​វង្វេងវង្វាន់។ អ្នក​ស្រាវជាវ ជាតិ​បារាំង បែលហ្សិក អង់គ្លេស អាល្លឺម៉ង់ ស្វីស អេស្ប៉ាញ ​កំពុងសិក្សា​​រួម​គ្នា​​លើ​មនុស្ស​ចាស់​ចាប់​អាយុ​៦៥​ឆ្នាំ​ឡើង​ទៅ អំពី​ឥទ្ធិពល​នៃ​ការ​ធ្វើ​សមាធិ និង​ការ​សិក្សា​ភាសា​បរទេស ចំពោះ​ភាព​ចាស់​នៃ​ខួរ​ក្បាល ដែលនឹង​អាច​ផ្តល់​លទ្ធផល​នៅ​ក្នុង​ពេល​ឆាប់ៗ​ខាង​មុខ។

សមាធិ​សម្រួល​ការ​គ្រប់គ្រង​អារម្មណ៍

ឥទ្ធិពល​មួយ​ទៀតរបស់​សមាធិ គឺឥទ្ធិពល​ទៅលើអារម្មណ៍​ ! ខួរក្បាល​មនុស្ស​មាន​ពីរ​ភាគ​ អារម្មណ៍​វិជ្ជមាន​នៅ​ភាគ​ខាង​ឆ្វេង និង​អារម្មណ៍​អវិជ្ជមាន​នៅ​ខួរ​ក្បាល​ផ្នែក​ខាង​ស្តាំ។ ចំពោះ​អ្នក​ធ្វើ​សមាធិ ដែន​អារម្មណ៍​វិជ្ជមាន​នឹង​រីករាល​ឆ្លង​ទៅស៊ី​​ខូង​ចូល​ដល់​ក្នុង​ដែន​អារម្មណ៍​អវិជ្ជមាន។ ដោយ​សារ​តែ​មូលហេតុ​នេះ​ហើយ ទើប​នៅ​ប្រទេសលោក​ខាង​លិច មាន​អ្នក​ចូល​ចិត្ត​ធ្វើ​សមាធិ​កាន់​តែ​ច្រើនឡើងៗ។ ​ថ្វី​បើ​ការ​ធ្វើ​សមាធិ បាន​នាំ​ឱ្យ​យើង​មាន​ភាព​ធូរស្បើយ​ក្នុង​អារម្មណ៍​មែន ប៉ុន្តែសមាធិគ្មាន​​លទ្ធិពល​លើ​អាកប្បកិរិយារបស់​យើង​ទេ។ នេះ​បើ​គេ​ជឿ​តាម​ការ​សិក្សា​វិទ្យាសាស្ត្រ​ចំនួន​២០ ដែល​បាន​វិភាគ​ឃើញ​ថា ការ​ធ្វើ​សមាធិ បាន​នាំ​ឱ្យ​បុគ្គល​អ្នក​ធ្វើ​នោះ ស្រស់ស្រាយ ចេះ​យោគយល់​ចិត្ត​ អារម្មណ៍​ល្អ បាត់​ទុក្ខកង្វល់ ធ្លាក់​ស្ត្រេស​មែន តែ​មាន​កំរិត​បំផុត​ចំពោះ​អត្តចរិក អាកប្បកិរិយា​ពី​កំណើត។

ប៉ុន្តែ​សូម​ចង​ចាំ​ថា ទោះ​ធ្វើ​សមាធិ​ជា​វិធីសាស្ត្រ​ព្យាបាល​ជំងឺ ឬ​ដើម្បី​បន្ធូរ​អារម្មណ៍​ក្តី ក៏​សមាធិ​អាច​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ល្គិក​ណា​តែ​អ្នក​អនុវត្ត​ធ្វើ​ជា​ប្រចាំ ដោយ​ញឹកញាប់ ឬប្រសើរ​បំផុត​ត្រូវ​ធ្វើ​​​ជា​រៀង​រាល់​ថ្ងៃ។ ប៉ុន្តែ​មិន​មែន​ដាច់​ខាត​ត្រូវ​ទៅ​ធ្វើ​នៅ​មជ្ឈមណ្ឌល ឬ​មណ្ឌល​សាសនា​ទេ មានវិធី​រៀន​ធ្វើ​សមាធិ​ច្រើន​បែប​ច្រើន​យ៉ាង​ណាស់ និង​ធ្វើ​នៅ​តែ​ផ្ទះ តែ​ម្នាក់​ឯង​ក៏​បាន។ អ្វី​ដែល​ចាំ​បាច់​ម្យ៉ាង​ គឺ​ភាព​ស្ងប់ស្ងាត់ ! ហើយ​បើ​អ្នក​គ្មាន​ពេល​ទំនេរ​ទេ ១០​នាទី​ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ​ គឺ​គ្រប់​គ្រាន់​ហើយ​សម្រាប់​ធ្វើ​សមាធិ។

សូម​ចាប់​ផ្តើម​ថ្ងៃ​នេះ ជាមួយ​យើង​ខ្ញុំ

ជ្រើសរើសទី​​ស្ងប់​ស្ងាត់ គ្មាន​ទូរទស្សន៍ គ្មានទូរស័ព្ទ … សូម​ស្តាប់​និង​នៅ​ជាមួយ​ខ្លួន​អ្នក …អង្គុយ​ក៏​បាន ទម្រេខ្លួន​ក៏​បាន តែ​កុំ​គេង … ដក​ដង្ហើម​មួយៗ ស្រូបខ្យល់​ចូល ដកដង្ហើម​ចេញ …. ផ្តោត​អារម្មណ៍​តែ​ទៅ​លើ​ចលនា​ដង្ហើម ….ស្តាប់សភាព​​រាងកាយ ហើយ​បន្ធូរ​អារម្មណ៍​ … បន្ត​ដក​ដង្ហើម​វែងៗមួយៗ ហើយ​រាប់​ដង្ហើម​ចេញ​រាប់​ដង្ហើម​ចូល​របស់​អ្នក … ​តាមដានដំណើរ​​ខ្យល់​ដង​ដង្ហើម​របស់​អ្នក​ដែល​ចូល​តាម​រន្ធ​ច្រមុះ​ រួចធ្លាក់​ចុះ​ទៅ​ក្នុងពោះ …ប្រសិន​បើ​អ្នក​បែក​​អារម្មណ៍ គិត​ដល់​រឿង​អ្វី​ផ្សេងសូមមើលបញ្ហានោះ... រួច​ងាកមក​គិត​អំពី​ ​ចលនា​ដង្ហើម​របស់អ្នក​វិញ​ បន្ត​ស្រូប​ចូល និង​ដក​ដង្ហើមចេញ​វែងៗ ... សូម​កុំចុះ​ចាញ់​នៅ​ពេលបែក​អារម្មណ៍... ដាស់​​ស្មារតីត្រលប់​ស្តាប់​ដង្ហើម​វិញ​​...

គម្លាត​កាន់​តែ​ឆ្ងាយ​រវាង​អ្នកមាន និង​អ្នកក្រ​ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ កែប្រែ

ការ​រីក​ដុះដាល​ព្រោងព្រាត​នៃ​ក្លឹប​រាត្រី ​ខារ៉ាអូខេ ​និង​ក្លឹប​កម្សាន្ត​សប្បាយ​ផ្សេងៗ​ទៀត​នៅ​ក្នុង​រាជធានី​ និង​ទីប្រជុំ​ជន​មួយ​ចំនួន​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស​ជា​សក្ខីភាព​នៃ​តម្រូវការ​សប្បាយ​ចាយ​លុយ​មិន​ចេះ​អស់​របស់​ពួក​អ្នកមាន។

នៅ​ជ្រុង​ម្ខាង​ទៀត ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​ដើរ​ត្រាច់​រង្គាត់​គ្រប់​ច្រក​ល្ហក​ដើម្បី​ស្វែង​រក​អាហារ​បំពេញ​ក្រពះ​ដោយ​លំបាក។ ​អ្នកខ្លះ​ត្រូវ​ប្រថុយ​ជីវិត​ឆ្លង​ដែន​ខុស​ច្បាប់​ទៅ​ស្វែង​រក​ការងារ​ធ្វើ​នៅ​ប្រទេស​ជិត​ខាង​រហូត​ត្រូវ​គេ​បាញ់​សម្លាប់​យ៉ាង​អយុត្តិធម៌​ក៏មាន។ ​ទាំង​នេះ​ជា​សក្ខីភាព​នៃ​ភាព​ក្រីក្រ​តោក​យ៉ាក​របស់​ជនជាតិ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន។​ ដោយ​មិន​រាប់​បញ្ចូល​អ្នកមាន​ជីវភាព​មធ្យម ទិដ្ឋភាព​ទាំងពីរ​ដូច​បាន​រៀបរាប់​ខាងលើ​កំពុង​ផុស​ត្រដែត​ឡើង​ហើយ​ញែក​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ទាំងពីរ​ក្រុម​ឲ្យ​ឃ្លាត​ពី​គ្នា​កាន់​តែ​ឆ្ងាយ​ទៅៗ​រហូត​ហៅ​គ្នា​មិន​ឮ។

ជា​ការពិត​ណាស់​ ក្នុង​សង្គម​មនុស្ស​តែង​មាន​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ​ជា​រឿង​ធម្មតា។ ​គ្មាន​សង្គម​ណា​មួយ​នៅ​លើ​លោក​យើង​នេះ​ដែល​មនុស្ស​រស់​នៅ​ស្មើ​ភាព​គ្នា​នោះ​ឡើយ។ ​ការ​ស្រមើ​ស្រមៃ​ចង់​កសាង​សង្គម​មួយ​ស្មើភាព​របស់​ពួក​ខ្មែរ​ក្រហម​ដែល​មេដឹកនាំ​ក្រុម​នេះ​ឈឺ​ចាប់​ដោយ​សារ​វណ្ណៈ​សង្គម​នោះ​ ទីបំផុត​បាន​នាំ​ប្រទេស​ជាតិ​ឲ្យ​ធ្លាក់​ក្នុង​វាល​ពិឃាត​ដ៏​វិនាសកម្ម​មួយ។

ដូច្នេះ ​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ​គឺ​ជា​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​ដែល​មិន​អាច​ចៀស​វាង​បាន។ ប៉ុន្តែ ​អ្វី​ដែល​គួរ​ឲ្យ​កត់​សម្គាល់​សម្រាប់​សង្គម​ខ្មែរ​បច្ចុប្បន្ន​នោះគឺ​នៅ​ត្រង់​ថា​ ក្រោយ​សម័យ​ប៉ុលពត​ខ្មែរ​រាល់​រូប​បាន​ចាប់​ផ្តើម​កសាង​ជីវភាព​គ្រួសារ​ពី​បាត​ដៃ​ទទេ​ដូចៗ​គ្នា។ ប៉ុន្តែ ​ជាង​៣​ទសវត្សរ៍​ក្រោយ​មក ​គម្លាត​រវាង​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ​បាន​ចែក​ភព​ពីរ​ឲ្យ​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​ស្រឡះ។​ មាន​ហេតុ​ផល​ច្រើន​យ៉ាង​ដែល​អាច​លើក​មក​ពន្យល់​បញ្ហា​នេះ​បាន​ដោយ​មាន​ទាំង​កត្តា​ចៃដន្យ ​កត្តា​សង្គម និង​កត្តា​នយោបាយ។

ពិត​ហើយ​ថា ​មាន​គ្រួសារ​ខ្មែរ​ជាច្រើន​បាន​ក្លាយ​ខ្លួន​ជា​អ្នក​មាន​ដោយ​មិន​ដឹង​ខ្លួន​ដោយ​សារ​អចលនទ្រព្យ​ដូចជា​ដីធ្លី​ឬ​ផ្ទះ​សម្បែង​ជាដើម​ដែល​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ទទេ​ក្រោយ​ពី​របប​ខ្មែរ​ក្រហម​ជាពិសេស​អ្នក​ដែល​មាន​ផ្ទះ​សម្បែង​ ក្នុង​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ​តែម្តង។ ​ក្រៅពី​នោះ ​អ្នក​ដែល​ពូកែ​ខាង​ធ្វើ​ជំនួញ​ក៏​អាច​ក្លាយ​ជា​ថៅកែ​បាន​យ៉ាង​ស្រួល​ដោយសារ​តែ​ក្រោយ​របប​ខ្មែរក្រហម ខ្មែរ​ដែល​ចេះ​ធ្វើ​ជំនួញ​ពិត​ប្រាកដ ​មាន​ចំនួន​តិចតួច​ប៉ុណ្ណោះ។ ​ប៉ុន្តែ ​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ជំនួញ​នេះ​ក៏មាន​អ្នកជំនួញ​ខ្លះ​ប្រព្រឹត្ត​ទុច្ចរិត​ដោយ​ឆ្លៀត​ឱកាស​ដែល​សង្គម​មាន​អំណោយផល​ដល់​អ្នកមាន​លុយកាក់​ដើម្បី​រក​ផលប្រយោជន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ដោយ​មិន​ខ្ចី​គិតគូរ​ពីផល​វិបាក​ដល់​សង្គម​ឡើយ។

នៅ​មិន​ទាន់​អស់​ទេ ​អ្វី​ដែល​ជា​កត្តា​ធំ​បំផុត​មួយ​ទៀត​ នោះ​គឺ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ឥទ្ធិពល​នៃ​អំណាច​របស់​ខ្លួន​ ឬ​របស់​សាច់​ញាតិ​ខ្លួន​ដើម្បី​រក​ផល​ប្រយោជន៍​ដែល​គ្មាន​អ្នកណា​ហ៊ាន​ប៉ះពាល់។ កត្តា​ចុងក្រោយ​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ជាច្រើន​ក្លាយ​ជា​អ្នកមាន​ដោយ​ស្រួល​បំផុត​ហើយ​បាន​បន្ត​ភាព​មានបាន​របស់​ខ្លួន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​បច្ចុប្បន្ន។ ​ដោយសារ​តែ​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​បាន​មក​ដោយ​ស្រួល​បែប​នេះ​ហើយ​ បានជា​ពួកគេ​ចាយ​វាយ​ដោយ​គ្មាន​ញញើត​ដៃ​ឡើយ។

ចំណែក​ឯ​អ្នក​ក្រីក្រ​វិញ​ ពួកគេ​អាច​កសាង​ជីវភាព​គ្រួសារ​ឲ្យ​រីក​ចម្រើន​ទៅ​មុខ​ដោយ​លំបាក​ពី​ព្រោះ​តែ​សង្គម​ហាក់​ដូច​ជា​អំណោយ​ផល​សម្រាប់​តែ​អ្នកមាន​ច្រើន​ជាង​អ្នកក្រ។​ នៅ​ពេល​មាន​បញ្ហា​ធំៗ​កើត​ឡើង​ដូចជា​ជំងឺ​ឈឺថ្កាត់​ជាដើម​ អ្នកក្រីក្រ​គ្មាន​អ្វី​ក្រៅពី​លក់​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​បន្តិច​បន្តួច​ដូចជា​គោ​ក្របី​ ឬ​ស្រែ​ចម្ការ​ដើម្បី​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​នោះ​ឡើយ។ ការ​សិក្សា​ជា​ច្រើន​បង្ហាញថា​បញ្ហា​សុខភាព​គឺ​ជា​មូលហេតុ​ដ៏​សំខាន់​មួយ​នៃ​ភាពក្រីក្រ​ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ។

ដូច្នេះ ​រដ្ឋាភិបាល​គួរ​យកចិត្ត​ទុកដាក់​ឲ្យ​បាន​ខ្លាំង​លើ​ការ​ពង្រឹង​ប្រព័ន្ធ​សុខាភិបាល​ដែល​មាន​គុណភាព​និង​តម្លៃ​ថោក​សម្រាប់​ពលរដ្ឋ​របស់​ខ្លួន។ ​ក្រៅពី​នោះ​ការ​បែង​ចែក​ភាគផល​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ដោយ​សមភាព​ ពោល​គឺ​ការ​ធ្វើ​ឲ្យ​សង្គម​មាន​អំណោយ​ផល​ចំពោះ​មនុស្ស​ទូទៅ​ជា​ពិសេស​ចំពោះ​អ្នកក្រីក្រ​គឺជា​អ្វី​ដែល​ត្រូវ​ធ្វើឲ្យ​បាន។

ប្រសិន​បើ​មិន​ដូច្នោះ​ទេ​ គម្លាត​សង្គម​ដែល​កាន់តែ​ឆ្ងាយ​ទៅៗ​រវាង​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ​នឹង​បង្ក​ផល​វិបាក​ធំធេង​ទៅ​ថ្ងៃ​អនាគត។ ​ផលវិបាក​ដែល​កើត​ចេញ​ពី​ការ​ឈឺចាប់​ដោយសារ​វណ្ណៈ​សង្គម​នេះ​ឯង៕

សិល្បៈ​នៃ​ការចែក​រំលែក​មាន​តម្លៃ​ធំធេង​ក្នុង​ការជួយ​គ្នា​រវាង​ខ្មែរ និង​ខ្មែរ កែប្រែ

គ្រាន់តែ ក្នុង​រយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​ប៉ុណ្ណោះ ​ប្រាក់​ជាច្រើន​លាន​ដុលា្លរ ត្រូវ​គេ​ប្រមូល​បាន​សម្រាប់​ជួយ​គ្រួសារ​អ្នក​ដែល​បាន​ស្លាប់ នៅ​ក្នុង​មហា​សោកនាដកម្ម​លើ​ស្ពាន​ពេជ្រ។ មហាជន​ខ្មែរ​គ្រប់ ទិសទី​បាន​សស្រាក់ សស្រាំ​ចូល​វិភាគទាន​ដោយ​ជ្រះថ្លា​បំផុត ដើម្បី​ជួយ​ជន​រួមជាតិ​របស់​ខ្លួន ដែល​បាន​ទទួល​រងគ្រោះ។


នេះ​ជា​ព្រឹត្តិការណ៍​ទី២ ក្នុង​រយៈ​ពេល​២​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះ ដែល​បង្ហាញ​ពី​មហា​ចលនា​សាមគ្គី​គ្នា​ក្នុង​ចំណោម​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ តាម​រយៈ​ការ​បរិច្ចាគ​ភោគផល​ដែល​ខ្លួន​មាន ដើម្បី​ជួយ​ជន​រួមជាតិ​របស់​ខ្លួន។ ព្រឹត្តិការណ៍​ទី១ គឺ​រលក​ចលនា​ជាតិ​និយម​ដ៏ធំ​មួយ​ដែល​បាន​កើត​ឡើង កាលពី​អំឡុង​ឆ្នាំ២០០៨​បន្ទាប់​ពី​ទាហាន​ថៃ​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រាសាទ​ព្រះវិហារ។ កាលណោះ ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​បាន​សស្រាក់​សស្រាំ​ក្នុង​ការជួយ​ឧបត្ថម្ភ​កងទ័ព​សមរភូមិ​មុខ​ក៏ដូច​ជា​ជួយ​កសាង​សមិទ្ធផល​នានា ដូចជា​ផ្លូវ​ឡើង​ទៅកាន់​ប្រាសាទ​ព្រះវិហារ​ជាដើម។

តាមពិត នេះ​មិន​មែន​ជា​បាតុភូត​ថ្មី សម្រាប់​សង្គម​ខ្មែរ​ឯណា។ ​សង្គម​ខ្មែរ​ធ្លាប់​មាន​សាមគ្គី​ភាព​រឹងមាំ​តាំង​ពី​ដូនតា​មក​ម៉្លេះ។ ​ប៉ុន្តែ ​ឆ្លងកាត់​របត់​សង្គម​ដ៏​វិនាស​ហិនហោច ប្រកប​ដោយ​ការកាប់​សម្លាប់​គ្នា គ្មាន​ត្រាប្រណី រយៈពេល​ជិត​បី​ទសវត្សរ៍​ ជនជាតិ​ខ្មែរ​បាន​ទទួល​រង​នូវ​វិនាសកម្ម​យ៉ាង​ដំណំ​បំផុត​ ទាំង​ទ្រព្យសម្បត្តិ​និង​ស្មារតី។

ទាំងនេះ ជា​ដើមហេតុ​នាំឲ្យ​មនុស្ស​ខ្មែរ​ជាច្រើន ក្រោយ​សម័យ​សង្គ្រាម​ហាក់​បាន​ផ្លាស់ប្តូរ​ផ្នត់​គំនិត ពោល​គឺ​ម្នាក់ៗ​ហាក់​ដូច​ជា​គិតតែ​ពី​រក​វិធី​រស់​តែ​រៀងៗ​ខ្លួន ដោយ​មិន​សូវ​ជា​អើពើ​ចំពោះ​អ្នក​ដទៃ​ឡើយ។ ​គំនិត​សួនតួ​និយម​នេះឯង​ដែល​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​គម្លាត​កាន់តែ​ឆ្ងាយ​ទៅៗ​រវាង​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ។ អ្នកក្រ​ត្រដរ​រស់ រីឯ​អ្នកមាន​ខ្ពស់ៗ ហួស​ពី​ការស្មាន។

យ៉ាងណា​ក៏ដោយ​ ផ្នត់​គំនិត​សាមគ្គីភាព និង​ឯកភាព​ជាតិ​មិន​បាន​ទៅណា​ឆ្ងាយពី​មនុស្ស​ខ្មែរ​ឡើយ។ ​ប៉ុន្តែ ​អ្វី​ដែល​ខ្វះខាត​នោះ គឺ​ប្រហែល​ជា​ការផ្តួចផ្តើម​គំនិត​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ​តាមរយៈ​មូលនិធិ​នានា​ដែល​បាន​បំផុស​ចលនា​មហាជន​ឲ្យ​រួបរួម​សាមគ្គី​គ្នា និង​ជួយ​គ្នា​ទៅ​វិញ ទៅមក ក្នុង​មហា​សោកនាដកម្ម​លើ​ស្ពានពេជ្រ ​គេ​អាច​មើល​ឃើញ​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា តម្លៃ​នៃ​វប្បធម៌​ចែករំលែក​ដែល​ជាដួង​ព្រលឹង​នៃ​សង្គម​ខ្មែរ​ពិត​ជា​មិន​បាន​បាត់បង់​ទៅ​ណា​ឡើយ។

ជាការ​ពិត​ណាស់ ​«សាមគ្គី​ជាកម្លាំង» ឬ​«ជួយគ្នា​ក្នុង​គ្រាក្រ» សុទ្ធសឹង​ជាទ្រឹស្តី​ដែល​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​គ្រប់​គ្នា​បាន​ស្គាល់​ទាំង​អត្ថន័យ និង​អត្ថរស។ ​ប៉ុន្តែ​តម្លៃ​នៃ​ទស្សនៈវិជ្ជា​របស់​វា ច្រើន​តែ​ត្រូវ​បាន​គេ​បំភ្លេច នៅ​ក្នុង​យុគសម័យ​ដែល​សង្គម​ហាក់​ដូច​ជា​ពឹងផ្អែក​យ៉ាងខ្លាំង​ទៅលើ​ជំនួយ​បរទេស។ ពិត​ហើយ​ថា ជំនួយ​បរទេស​មាន​សារៈសំខាន់​ណាស់​សម្រាប់​ការស្តារ​ឡើង​វិញ នូវ​សង្គម​មួយ​ដ៏​ខ្ទេចខ្ទាំ​ដូចជា​ប្រទេស​កម្ពុជា​នេះ​ជាដើម។

ប៉ុន្តែ ​ពេល​ខ្លះ​ការ​ផ្តេកផ្តួល​ទៅ​លើ​ជំនួយ​ពី​ខាង​ក្រៅ​ខ្លាំង​ពេក បាន​ធ្វើឲ្យ​យើង​ភ្លេច​ប្រើប្រាស់​សិល្បៈ​ដ៏​មាន​តម្លៃ​ដែល​មាន​ស្រាប់​ក្នុង​សង្គម​របស់​ខ្លួន នោះគឺ​សិល្បៈ​នៃ​ការចែករំលែក​នេះឯង។ ​គឺ​ចែក​រំលែក​ក្នុង​ទស្សនៈ​«ខ្មែរ​ជួយ​ខ្មែរ» ក្នុង​នាម​ជា​ជនជាតិ​ដែល​មាន​ឈាមជ័រ​ដូចគ្នា។ ក្នុង​ន័យ​នេះ ​ខ្មែរ​អ្នក​មាន​ដែល​បាន​ទទួល​ភាគផល​ច្រើន​ពី​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ប្រទេស នៅ​ក្រោយ​សង្គ្រាម​ គួរ​តែ​ក្រឡេក​ថយក្រោយ​ទៅ​មើល​ជនរួម​ឈាម​របស់​ខ្លួន មួយ​ចំនួន​ដែល​កំពុង​ស្រេកឃ្លាន ឬ​កំពុង​ដេក​ឈឺ​ដោយ​គ្មាន​ប្រាក់​ព្យាបាល​ជំងឺ ឬ​កំពុង​រងទុក្ខ​ដោយ​ប្រការ​ផ្សេង​ទៀត។

តាម​រយៈ​កម្លាំង​សាមគ្គី និង​ការ​ចែក​រំលែក​ដើម្បី​ជួយ​គ្នា ​គេប្រាកដ​ជា​អាច​ជួយ​រំលែក​ទុក្ខ​គ្រួសារ​ខ្មែរ​ជាច្រើន។ ​ប៉ុន្តែ ​ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​ចលនា​សស្រាក់​សស្រាំ​នៃ​ការជួយ​គ្នា​នេះវា​ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្តួច​ផ្តើម​ពីសំណាក់​អ្នកមាន​ឥទ្ធិពល​ក្នុង​សង្គម​ និង​ការធ្វើ​ជាគំរូ​ពីសំណាក់​អ្នក​ដឹកនាំ និង​អ្នកមាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភ​ទាំងឡាយ។

ម្យ៉ាងទៀត ​សិល្បៈ​នៃ​ការចែក​រំលែក​នេះ​គួរ​តែ​ត្រូវ​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្លាយ​ជា​មហា​ចលនា​សង្គម​ទូទាំង​ប្រទេស​មួយ​នៅ​ក្នុង​បរិបទ​ដែល​ប្រជា​ពលរដ្ឋ​​ខ្មែរ​ជាច្រើន​រស់នៅ​ក្រោម​បន្ទាត់​នៃ​ភាពក្រីក្រ​នៅ​ឡើយ។

ការបង្កើត​មូលនិធិ​សង្គ្រោះ​នានា​សម្រាប់​ជួយ​ជន​ក្រីក្រ ពិត​ជា​មាន​តម្លៃ​ទាំង​ផ្លូវលោក និង​ផ្លូវធម៌ ហើយ​វិធី​នេះ​ពិត​ជា​អាច​ជួយ​សង្គ្រោះ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ជាច្រើន​ឲ្យ​រួច​ផុត​ពី​ទុក្ខ​លំបាក ឬ​ក៏​ពី​សោកនាដកម្ម​ផ្សេងៗ​ទៀត៕

សម្ភារៈ​និយម​កំពុង​តែ​អូស​ទាញ​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ ឲ្យ​បំភ្លេច​ពី​គុណ​តម្លៃ​របស់​មនុស្ស​ម្នាក់​ៗ កែប្រែ

-បើទោះបី​ជា​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រទេស​កម្ពុជា​មាន​ការ​រីក​ចម្រើន​ពី​មួយ​ឆ្នាំ​ទៅ​មួយ​ឆ្នាំ​ក៏​ដោយ ក៏​ប៉ុន្តែ​ប្រទេស​កំពុង​តែ​អភិវឌ្ឍ​មួយ​នេះ ទៅ​មិន​ទាន់​អាច​ជៀស​ផុត​ពី​ការ​ហៅ​ថា​ជា​ប្រទេស​ក្រីក្រ​មួយ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​នោះ​ទេ។ ប៉ុន្តែ​បើ​គេ​ក្រលេក​មើល​ការ​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ​របស់​ប្រជាជន​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ​ដ៏​តូច​មួយ ធៀប​នឹង​ទីក្រុង​នានា​ក្នុង​តំបន់​នោះ​វិញ គឺ​ជា​រឿង​មួយ​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​ភ្ញាក់​ផ្អើល។ ភ្ញាក់​ផ្អើល​ដោយ​សារ​តែ រថយន្ត​សេរី​ថ្មី​តម្លៃ​រាប់​សិបម៉ឺន​ដុល្លារ មាន​ខ្លះ​រហូត​ដល់​ជិត​លាន​ដុល្លារ ទូរសព្ទ​ដៃ​ទំនើប​ៗ​ជា​ច្រើន ត្រូវ​បាន​ប្រើប្រាស់​យ៉ាង​ព្រោងព្រាត​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា ដែល​ត្រូវ​បាន​ពិភព​លោក​ចាត់​ទុក​ជា​ប្រទេស​ក្រីក្រ។ ដោយសារ​តែ​កត្តា​សម្ភារៈ​និយម​អស់​ទាំង​នោះ​ហើយ ទើប​ធ្វើ​ឲ្យ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន ភ្លេច​គិត​ពី​គុណ​តម្លៃ​របស់​មនុស្ស​ម្នាក់​ៗ។


សំលៀក​បំពាក់​ថ្លៃ​ៗ ទូរសព្ទ​ដៃ​ទំនើប​ៗ រថយន្ត​សេរី​ថ្មី បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​របស់​មួយ​ដែល​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ អោយ​តម្លៃ​ចំពោះ​មនុស្ស​ដែល​មាន​សម្ភារៈ​អស់​ទាំង​នោះ​ប្រើប្រាស់ ដោយ​ភេ្លច​គិត​ថា​តើ​ពួកគេ​បាន​វា​មក​ដោយ​របៀប​ណា និង​ប្រើ​វា​ដោយ​របៀប​ណា និង​ទាញ​ប្រយោជន៍​ពី​របស់​របរ​អស់​ទាំង​នោះ​ដោយ​របៀប​ណា?

ហើយ​ប្រសិន​បើ​អ្នក​ចេះ​ដឹង ឬ​ក៏​អ្នក​មាន​មួយ​ចំនួន​ ដែល​ដាក់​ខ្លួន​មិន​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ​អស់​ទាំង​នេះ ដោយ​ជិះ​ត្រឹមតែ​ឡាន ម៉ូតូ កង់ និង​ស្លៀក​សំលៀក​បំពាក់​ធម្មតា​ៗ​វិញ​នោះ ហាក់​បី​ដូចជា​មិន​សូវ​ទទួល​បាន​ការ​គោរព​និង​អោយ​តម្លៃ​នោះ​ទេ។ អ្នក​ដែល​ដាក់​ខ្លួន​បែប​នេះ ពេល​ណា​ខ្លះ​មិន​ត្រូវ​បាន​ស្វាគមន៍​ពី​ម្ចាស់​ហាង​នានា​ប៉ុន្មាន​នោះ​ទេ ហើយ​អ្នក​ខ្លះ​ទៀត​ សូម្បី​តែ​ម៉ូតូ​ឌុប ក៏​មិន​ចង់​ឌុប​ដែរ ព្រោះ​មើល​ទៅ​ការ​តែង​ខ្លួន​របស់​ពួក​គេ​នោះ មិន​ដូចជា​អ្នក​ដែល​មាន​លុយ​នោះ​ទេ។

កន្លង​មក​លោក​រដ្ឋ​មន្ត្រី​ក្រសួង​មហាផ្ទៃ ស ខេង ធ្លាប់​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​ប៉ូលិស​ចរាចរណ៍​ទាំង​អស់​ហ៊ាន​ធ្វើ​ការ​ផាក​ពិន័យ​ ចំពោះ​ម្ចាស់​រថយន្ត​សេរី​ទំនើប​ថ្លៃ​ៗ ដែល​បើក​បរ​ល្មើស​និង​ច្បាប់​ចរាចរណ៍។ ព្រោះ​ថា​កន្លង​មក​សូម្បី​តែ​ប៉ូលិស​ចរាចរណ៍ ក៏​មិន​ហ៊ាន​ផាក​ពិន័យ​ម្ចាស់​រថយន្ត​អស់​ទាំង​នោះ​ដែរ ​បើ​ទោះបី​ជា​ប្រព្រឹត្ត​ខុស​ច្បាប់​ក៏​ដោយ។ ទាំង​អស់​នេះ​ក៏​ដោយ​សារ​តែ​អំណាច​នៃ​ការ​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ​ផង​ដែរ។

«ប្រើ​របស់​ថ្លៃ ប៉ុន្តែ​ចរិក​វិញ​ធូរ​ថ្លៃ!» ឃ្លា​នេះ ត្រូវ​បាន​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​ប្រើប្រាស់ ហើយ​ក៏​កំពុង​តែ​ពេញ​និយម​ផង​ដែរ​នៅ​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ព្រោះថា​មាន​អ្នក​ជិះឡាន​ថ្លៃ និង​ទំនើប​ៗ​មួយ​ចំនួន មិន​គោរព​ច្បាប់​ចរាចរណ៍ បើក​បំពាន​ភ្លើង​សញ្ញា​ចរាចរណ៍ ឬ​ក៏​ភ្លើង​ស្តុប។ ចូល​ញ៉ាំ​អាហារ​នៅ​ហាង​ថ្លៃៗ​ ប៉ុន្តែ​និយាយ​ពាក្យ​ទ្រគោះ​បោះបោក​ទៅ​កាន់​បុគ្គលិក​បម្រើ​ការងារ​នៅ​ក្នុង​ហាង​ជា​ដើម។

ជា​ការ​ពិត​សម្រាប់​ប្រជាពលរដ្ឋ​មួយ​ចំនួន គ្មាន​អ្នក​ណា​ដឹង ក្រៅ​ពី​ខ្លួន​ឯង​ដែល​កំពុង​តែ​ដេក​ព្រួយ និង​រិះរក​វិធី​ថា​ត្រូវ​រក​លុយ​មក​ពី​ណា​ខ្លះ ដើម្បី​យក​មក​សង​ធនាគារ ឬ​ក៏​ម្ចាស់​បំណុល បន្ទាប់​ពី​ខ្លួន​បាន​ទៅ​ខ្ចី​បុល​យក​ទៅ​ទិញ​សម្ភារៈ​ដែល​ខ្លួន​ត្រូវ​ការ ទាំង​ដែល​មិន​ទាន់​មាន​លទ្ធភាព​គ្រប់​គ្រាន់។

ការ​បង់​រំលោះ​ជា​រឿង​មួយ​ល្អ និង​ថ្មី​សម្រាប់​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​នៅ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នេះ បន្ទាប់​ពី​វិស័យ​ធនាគារ​និង​មីក្រូហិរញ្ញ​វត្ថុ​បាន​កំពុង​រីក​ចម្រើន​នៅ​កម្ពុជា។ ប៉ុន្តែ​វា​ក៏​ជា​រឿង​មួយ​មិន​ល្អ​ទៅ​វិញ​ដែរ នៅ​ពេល​ដែល​ប្រជាពលរដ្ឋ​ប្រើប្រាស់​សេវា​ប្រាក់​កម្ចី​មិន​ចំ​គោល​ដៅ​នោះ។ ព្រោះ​ថា​កន្លង​មក​មាន​ប្រជាពលរដ្ឋ​ជា​ច្រើន​បាន​បាត់បង់​ផ្ទះ​សម្បែង និង​ដីធ្លី​ស្រែ​ចំការ ដោយសារ​តែ​ជំពាក់​បំណុល។

មួយ​វិញ​ទៀត​ឪពុក​ម្តាយ​ក៏​បាន​បង្ក​ភាព​កាន់តែ​ងាយ​ស្រួល​ដល់​កូន​ៗ​របស់​ខ្លួន​ក្នុង​ការ​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ​ថ្លៃ ដោយ​ពួកគេ​មិន​ដឹង​ថា​តើ​ឪពុក​ម្តាយ​ត្រូវ​ខំ​រក​ប្រាក់​លំបាក​យ៉ាង​ណា ដើម្បី​ទិញ​សម្ភារៈ​អស់​ទាំង​នេះ​សម្រាប់​ពួក​គេ។ ម៉ូតូ​ទំនើប និង​ទូរសព្ទ​ដៃ​ស្មាតហ្វូន​ស៊េរី​ថ្មី​ត្រូវ​បាន​ក្រុម​យុវវ័យ​កាន់​ប្រើប្រាស់​គ្រប់​ដៃ នៅ​ក្នុង​ហាង​កាហ្វេ ដែល​មាន​យីហោ​ល្បី​ៗ​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ។ ប៉ុន្តែ​គេ​មិន​សូវ​ឃើញ​យុវវ័យ​ខ្មែរ ​ទៅ​ចូល​បណ្តាល័យ ឬ​ក៏​ហាង​កាហ្វេ​ណា​ដែល​មាន​ភាព​ស្ងៀមស្ងាត់​ ដើម្បី​អាន​សៀវភៅ​នោះ​ទេ។

ដើម្បី​ចូលរួម​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​នៅ​ក្នុង​សង្គម​ដែល​កំពុង​តែ​កើត​មាន​នៅ​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ រដ្ឋាភិបាល​ផ្ទាល់​គួរ​តែ​មាន​គោលការណ៍​លើក​កម្ពស់​អ្នក​មាន​ចំណេះ​ដឹង​ពិត​ប្រាកដ។ ហើយ​មន្ត្រី​រាជការ​ដែល​ជា​ថ្នាក់​ដឹកនាំ​ជាន់​ខ្ពស់​ក៏​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​ជា​គំរូ​ដល់​ប្រជាពលរដ្ឋ​របស់​ខ្លួន តាម​រយៈ​សកម្មភាព​អប់រំ​នានា។

ដូច្នេះ ​ប្រសិន​បើ​សង្គម​ខ្មែរ​បន្ត​លើក​ស្ទួយ​អ្នក​ពូកែ និង​អ្នក​សាង​អំពើល្អ ឲ្យ​បាន​ច្រើន​ថែម​ទៀត ក្នុង​គ្រប់​វិស័យ​និង​ស្មើ​ភាព​គ្នា ប្រទេស​កម្ពុជា​ច្បាស់​ជា​សម្បូរ​អ្នក​ចេះ​ដឹង សម្បូរ​មនុស្ស​ពូកែ រី​ឯ​សីលធម៌​សង្គម​ខ្មែរ​ក៏​ត្រូវ​បាន​លើក​កម្ពស់​ដើម្បី​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​ស៊ីវិល័យ​មួយ​ជាក់​ជា​មិន​ខាន៕

វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​បុគ្គល នៅ​តែ​មាន​ឥទ្ធិពល​ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា! កែប្រែ

-វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​បុគ្គល នៅ​តែ​មាន​ឥទ្ធិពល​នៅ​ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា​។ មន្ដ្រី​រាជការ​គ្រប់​ជាន់​ថ្នាក់ ជា​ពិសេស​នៅ​ក្នុង​ជួរ​រដ្ឋាភិបាល​តែ​ម្ដង បាន​ប្រណាំង​​គ្នាបង្ហាញ​​គាំទ្រ​និង​លើក​តម្កើង​​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​របស់​ខ្លួន​យ៉ាង​លើស​លុប។ មែន​ទែន​ទៅ ការ​លើក​តម្កើង​បុគ្គល​ណាមួយ មិន​មែន​ជា​រឿង​ខុស​ឆ្គង​ទេ​។ ប៉ុន្តែ​ប្រសិន​បើ​ការ​លើក​តម្កើង​នោះ​ខ្ពង់ខ្ពស់​ហួស​ជ្រុល​ពេក វា​នឹង​បំផ្លាញ​បុគ្គល​ដែល​ត្រូវ​បាន​លើក​តម្កើង​នោះ​ទៅ​វិញ​។


ពាក្យ​ថា វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​បុគ្គល ឬ Culture of Personality ថ្វី​ត្បិត​តែ​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើ​ប្រាស់​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៨០០​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង​និង​អាឡឺម៉ង់​ក៏​ពិត​មែន ប៉ុន្តែ​ប្រទេស​នានា​លើ​លោក​រួម​ទាំង​កម្ពុជា​ផង បាន​ប្រតិបត្តិ​ទម្លាប់​នេះ​តាំង​ពី​បុរាណ​កាល​មក​ហើយ​។ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្ត្រ​កម្ពុជា ជនជាតិ​ខ្មែរ​មាន​ទម្លាប់​លើក​តម្កើង​​​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ ថា​ជា​អាទិទេព ជា​ព្រះ​ពុទ្ធ ជា​បុគ្គល​មាន​បារមី​ស័ក្តិសិទ្ធិ ជា​ម្លប់ដ៏​ត្រជាក់​ត្រជុំ​​នៃ​ប្រទេស​។ ក្រោយ​ៗ​មក នៅ​ពេល​ដែល​ប្រទេស​ប្ដូរ​របប​នយោបាយ ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ប្រទេស​ត្រូវ​បាន​គេ​គោរព​លើក​តម្កើង​ជំនួស​វិញ​។

នៅ​ក្នុង​របប​សាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ លោក​សេនា​ប្រមុខ លន់ នល់ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​វីរជន​ដ៏​ឆ្នើម​បំផុត​។ នៅ​ក្នុង​របប​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ គេ​បាន​ប្រើ​ប្រាស់​ពាក្យ អង្គការ​មហាលោត​ផ្លោះ មហា​អស្ចារ្យ ដើម្បី​ហៅ​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ជាន់​ខ្ពស់​នៃ​របប​នេះ​។ ក្រោយ​ៗ​មក​ទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យ​​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា​ទី​២ ថ្នាក់​ដឹក​នាំ ជាទូទៅ ត្រូវ​បាន​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោម អ្នក​គាំទ្រ ក៏​ដូច​ជា​បណ្ដាញ​សារព័ត៌មាន​មួយ​ចំនួន ចាត់ទុក​ជា​បុគ្គល​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​។ ការ​ចូល​រួម​នៅ​ក្នុង​ពិធី​ណាមួយ គឺ​ជា​អធិបតី​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់។ ការ​និយាយ​ជា​សាធារណៈ គឺ​ជា​អនុសាសន៍​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​។ សូម្បី​តែ​ហត្តលេខា ក៏​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​ហត្តលេខា​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​ដែរ​។​ នៅ​តាម​បណ្ដាញ​ផ្សព្វ​ផ្សាយ​​មួយ​ចំនួន តាំង​ពី​កម្មវិធី​ព័ត៌មាន រហូត​ដល់​កម្មវិធី​កម្សាន្ត សកម្មភាព​របស់​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ត្រូវ​បាន​ផ្សព្វផ្សាយ​ភ្ជាប់​ជាមួយ​ដោយ​សារ​លើក​តម្កើង​ពី​គុណ​បំណាច់ ការ​តស៊ូ និង​ការ​លះ​បង់​នានា ដើម្បី​សុខ​សន្តិភាព​របស់​ប្រទេស​។

ជា​ការ​ពិត​ហើយ​ថា ការ​លើក​តម្កើង​បុគ្គល​ណាមួយ មិន​មែន​ជា​រឿង​ខុស​ឆ្គង​ទេ​។ ប៉ុន្តែ​ប្រសិន​បើ​ការ​លើក​តម្កើង​នោះ​​​ខ្ពង់ខ្ពស់​ហួស​ជ្រុល​ពេក មិន​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ពី​ការ​ពិត វា​នឹង​​ត្រឡប់​ទៅ​​បំផ្លាញ​មេ​ដឹក​នាំ​​ដែល​ត្រូវ​បាន​លើក​តម្កើង​នោះ​ទៅ​វិញ​។ ជា​ទូទៅ នៅ​ក្នុង​សង្គម​ដែល​ប្រកាន់​យក​វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​បុគ្គល គេ​ច្រើន​តែ​សង្កេត​ឃើញ​ថា ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​មាន​អំណាច​ខ្លាំង ក្នុង​ការ​បង្គាប់​​បញ្ជា​​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោម​​​។ ការ​អនុវត្ត​របៀប​នេះ​ក្លាយ​ជា​ទម្លាប់ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោម​ក្លាយ​ជា​ខ្ជិល​ច្រអូស មិន​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​លើ​ការងារ​របស់​ខ្លួន ទាល់​តែ​មាន​បញ្ជា​ពី​ថ្នាក់​លើ​។ ទាំង​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​បញ្ហា​តូច​ប្រមូល​ផ្ដុំ​ក្លាយ​ជា​បញ្ហា​ធំ និង​ចាក់​ស្រែះ​ពិបាក​ដោះ​ ស្រាយ​។

រដ្ឋាភិបាល​គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា ដែល​មាន​វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ ធ្លាប់​ទទួល​បាន​​មេរៀន​ជូរចត់ ​និង​ច្បាស់លាស់​ណាស់​ តាមរយៈ​ការស្រុតចុះ​ប្រជាប្រិយភាព​យ៉ាងខ្លាំង​ក្នុងការ​បោះឆ្នោត​សភា​ចុងក្រោយ​នេះ។ មេរៀន​នេះ ​គួរតែ​មានន័យ​គ្រប់គ្រាន់​ក្នុងការ​កែលម្អ​ស្ថានការណ៍​ឡើងវិញ។ ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ក៏​វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​ ដើម្បី​ផ្គាប់​ថ្នាក់លើ​ច្រើនជាង​ផ្គាប់ចិត្ត​ពលរដ្ឋ​ម្ចាស់ឆ្នោត ​នៅតែ​មិនទាន់​ថមថយ​នៅឡើយ​ទេ។ សព្វ​ថ្ងៃ គេ​នៅ​តែ​ប្រទះ​ឃើញ សារ​ជូន​ពរ​តាម​បណ្ដាញ​ផ្សព្វផ្សាយ​នានា​សម្រាប់​បុគ្គល​ណា​ម្នាក់ ជា​ពិសេស​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ នៅ​ក្នុង​ឱកាស​ខួប​កំណើត ឬ​ក្នុង​ឱកាស​តែង​តាំង​ឋានៈ​ថ្មី​ណា​មួយ​។

យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ គេ​ពិបាក​នឹង​បន្ទោស មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោមចំពោះ​ការ​លើក​តម្កើងមេ​កើយ​យ៉ាង​ដូច្នេះ​ណាស់​។ ពិបាក​បន្ទោស ព្រោះការ​ប្រតិបត្ត​របៀប​នេះ កើត​មាន​តាំង​ពី​បុរាណ​កាល ហើយ​​បន្ត​កើត​មាន​កាន់​តែ​ច្រើន​ឡើង​ៗ​នា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​។ អ្នក​លើក​តម្កើង​គេ​មួយ​ចំនួន មិន​ត្រឹម​តែ​ចង់​ទំយើ​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​របស់​ខ្លួន​តាម​ទម្លាប់​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ ពួក​គេ​ក៏​ចង់​បាន​មក​វិញ​ដែរ​នូវ​ឥទ្ធិពល​និង​ផល​ប្រយោជន៍​។ដូច្នេះ ការ​បញ្ចប់​វប្បធម៌​លើក​តម្កើងបុគ្គល​ដែល​ជា​មេកើយ​​នេះ ទំនង​មិន​អាច​ទៅ​រួច​ទេ ប្រសិន​​បើ​គេ​រង់​ចាំ​តែ​ការ​អនុវត្ត​ពី​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោម​តែ​ម្ខាង​។ មន្ដ្រីថ្នាក់​លើ ដែល​ត្រូវ​គេ​លើក​តម្កើង ត្រូវ​ទទួល​ស្គាល់​ថា ការ​ប្រព្រឹត្ត​របៀប​នេះ កំពុង​តែ​បង្កើត​ជា​បញ្ហា​។ ហើយ​ត្រូវ​បង្កើត​ទម្លាប់​ថ្មី​ ដែល​ថ្នាក់​ក្រោម​អាច​សរសើរ ព្រម​ទាំង​រិះគន់ស្ថាបនា​​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​លើ ដោយ​ផ្អែក​លើ​តថភាព​ជាក់​ស្ដែង​។ មាន​តែ​ទម្លាប់​ថ្មី​ដូច្នេះ​ទេ ទើប​អាច​ផ្ដួល​រំលំ​នូវ​ការ​ធ្វើ​នយោបាយ​បែប​អំណាច​ប្រមូល​ផ្ដុំ ឈាន​ទៅ​ដោះ​ស្រាយ​បញ្ហា​នានា​នៅ​ក្នុង​សង្គម​ជាតិ​បាន​ពិត​ប្រាកដ​៕

យុវជន​គួរ​រិះគន់​ដោយ​មាន​មូលដ្ឋាន កែប្រែ

-សិទ្ធិ​នៃ​ការ​បញ្ចេញ​មតិ សរសើរ និង​រិះគន់ គឺ​ជា​រឿង​សាមញ្ញ​ធម្មតា​សម្រាប់​ប្រទេស​ដែល​ប្រកាន់​យក​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដូច​កម្ពុជា​។ រឿង​ដែល​មិន​ធម្មតា និង​គួរ​ឲ្យ​បារម្ភ​​នោះ​គឺ យុវជន​កម្ពុជា​មួយ​ចំនួន ចាប់​ផ្ដើម​ប្រើ​សិទ្ធិ​នេះ ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​និង​ខ្វះ​ការ​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​។ តើ​ការ​រិះគន់​​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋានរបស់​យុវជន​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន ផ្ដល់​ផល​អាក្រក់​អ្វីខ្លះ?


គ្មាន​នរណា​អាច​ប្រកែក​បាន​ឡើយ​អំពី​សេរីភាព​នៃ​ការ​បញ្ចេញ​មតិ​តាម​រយៈ​ប្រព័ន្ធ​អ៊ីនធឺណែត និង​បណ្ដាញ​សង្គម​នៅ​កម្ពុជា​។ ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​១​ភាគ​៣ ជា​ពិសេស​យុវជន​តែម្ដង មាន​សកម្មភាព​ផុសផុល​ខ្លាំង​ណាស់​នៅ​លើ​បណ្ដាញ​សង្គម។ ពួក​គេ​ថត​វីដេអូ និង​សរសេរ​សំណេរ​បញ្ចេញ​មតិ​ទៅ​លើ​ប្រធាន​បទ​សំខាន់​ៗ ទាំង​បញ្ហា​សង្គម និង​បញ្ហា​នយោបាយ​​​។ នេះ​គឺ​ជា​រឿង​ល្អ ដែល​គួរ​ឲ្យ​លើក​ទឹក​ចិត្ត​។

ប៉ុន្តែ ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ គេ​សង្កេត​ឃើញ​ផង​ដែរ​ថា អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​អ៊ីនធឺណែត​មួយ​ចំនួន ជា​ពិសេស​យុវជន​ បាន​ប្រើ​ប្រាស់ Facebook ដើម្បី​រិះ​គន់ ដើម្បីជេរ​ប្រមាថ ឬ​ដើម្បី​បរិហារ​កេរ្តិ៍​។ អ្នក​ខ្លះ​ ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​ដោយ​បង្ហោះ​រូបភាព​កាត់​ត​អាស​អាភាស ឬ​រូបភាព​កាត់​ត​អសីលធម៌​​ផ្សេងទៀត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប៉ះ​ពាល់​ដល់​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ កិត្តិយស​របស់​អ្នក​ដទៃ​។ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត បង្ហោះ​ឬ​ចែក​ចាយ​ព័ត៌មាន​មិន​ពិត ដោយ​មិន​បាន​ផ្ទៀង​ផ្ទាត់​ជា​មុន បង្ក​ជា​ភាព​ចលាចល​​។ ហើយ​អ្វី​ដែល​គេ​តែង​តែ​ឃើញ​ជា​រៀង​រាល់​ថ្ងៃនោះ គឺ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​ដោយអារម្មណ៍​ជ្រុល​និយម ​ដោយ​កំរោល ដោយ​កំហឹង ​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​ និង​​ក្រម​សីលធម៌ បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជម្លោះ​បែក​ផ្សែង​តាម​បណ្ដាញ​សង្គម​​។

មាន​ឧទាហរណ៍​ថ្មី​ៗ​ចំនួន​ពីរ ដែល​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ឲ្យ​ឃើញ​យ៉ាង​ច្បាស់​អំពី​ទម្លាប់​របស់​យុវជន​មួយ​ចំនួន ដែល​និយម​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​ដើម្បី​រិះគន់​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​។ ដំបូង​និយាយ​ពី​វីដេអូ​របស់​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​នៅ​កម្ពុជា​ម្នាក់ ដែល​មាន​ខ្លឹមសារ​រិះគន់​ការ​ដាក់​តាំង​រូប​ថត​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម ទន្ទឹម​នឹង​ព្រះ​ឆាយាលក្ខណ៍​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​។ សំណួរ​និង​ការ​រិះគន់​តាម​ការ​យល់​ឃើញ ដោយ​គ្មាន​អំណះអំណាង​គាំទ្រ​នេះ នៅ​ទី​បំផុត ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​ចែក​រំលែក​ត​ៗ​គ្នា ដោយអ្នក​ខ្លះ​សម្ដែង​មតិ​ហួស​ចិត្ត និង​ខ្លះ​ទៀត​សរសេរ​សារ​​​ណែនាំម្ចាស់​វីដេអូ​​អំពីបែប​បទ​ការទូត​និង​ពិធីការ​ផ្លូវ​រដ្ឋ និង​ស្នើ​ឲ្យ​ធ្វើ​ការ​សិក្សា​ស្រាវ​ជ្រាវ​ជាមុន​សិន សឹម​ធ្វើ​កា​រ​រិះគន់​​។

រឿង​មួយ​ទៀត ជុំ​វិញ​ការ​រិះគន់​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​នេះដែរ​។ កាល​ពី​ពេល​កន្លង​ទៅ​ថ្មី​ៗ​នេះ បណ្ដាញ​សង្គម​នៅ​កម្ពុជាបាន​កក្រើក​រញ្ជួយ នៅ​ពេល​ដែល​យុវជន​ខ្មែរ​នាំ​គ្នា​ចែក​រំលែក​ត​ៗ​គ្នា​នូវ​ព័ត៌មាន​ដែល​ថា ថៃ​ដាក់​បញ្ចូល​ទម្រង់​ល្ខោន​ខូន ទៅក្នុង​បញ្ជី​បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌​អរូបី នៃ​​អង្គការ​យូណេស្កូ។ យុវជន​ខ្មែរ​បាន​ប្រើ​ពាក្យ​ឌឺដង បន្ទាប​តម្លៃ​ល្ខោន​ខូន​​របស់​ថៃ និង​ថា ទម្រង់​នៃ​ល្ខោន​ពាក់​របាំង​មុខ​នេះ គឺ​ជា​របស់​ខ្មែរ មិន​មែន​ជា​របស់​ថៃ​ទេ​។ ជា​ការ​ពិត​ នេះ​គឺ​ជា​សិទ្ធិ​សេរីភាព​នៃ​ការ​បញ្ចេញ​​មតិរបស់​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា​។ ប៉ុន្តែ​ការ​បញ្ចេញ​មតិតាម​អារម្មណ៍​យ៉ាង​ដូច្នេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យប៉ះពាល់​ដល់​រូបភាព និង​កិត្យានុភាព​របស់​កម្ពុជា នៅ​លើ​​ឆាក​អន្ដរជាតិ​ ។

ប្រទេស​ថៃ បាន​ស្រង់​យក​ការ​រិះគន់​ប្រមាថ​ល្ខោន​ខូន​ដែល​យុវជន​​ខ្មែរមួយ​ចំនួន​សរសេរ​លើ​បណ្ដាញ​សង្គម ទៅ​ផ្សព្វផ្សាយ​តាម​ទូរទស្សន៍ និង​កាសែត​ជា​ដើម​។ ទាំង​ប្រជាពលរដ្ឋ និង​សាស្ត្រាចារ្យ​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ សុទ្ធ​តែ​បាន​ទទួល​ស្គាល់​ថា ល្ខោន​ពាក់​មុខ​របស់​ថៃ មាន​ដើម​កំណើត​មក​ពី​ខ្មែរ​។ និង​ថា ​ប្រសិន​បើ​អង្គការ​យូណេស្កូ ដាក់​បញ្ចូល​ល្ខោន​ខោល​របស់​ខ្មែរ​ទៅ​ក្នុង​បញ្ជី​បេតិកភណ្ឌ​អរូបី អ្វី​ដែល​ប្រជាជាតិ​ថៃ​ត្រូវ​ធ្វើ​មុន​គេ​បង្អស់ គឺ​សម្ដែង​ការ​អបអរ​ចំពោះ​កម្ពុជា​។

តាម​រយៈ​ឧទាហរណ៍​ដែល​លើក​ឡើង​នេះ គេ​អាច​សរុប​បាន​ថា ការ​រិះ​គន់​គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​ការ​បញ្ចេញ​មតិ​ក៏​ពិត​មែន​ ប៉ុន្តែ​ប្រសិន​បើ​ការ​រិះគន់​នោះ ធ្វើ​ឡើង​តាម​តែ​អារម្មណ៍ ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​ឬ​អំណះអំណាង​ណា​មួយ​គាំទ្រ​ទេ វា​នឹង​ជះ​ឥទ្ធិពល​អាក្រក់​ត្រឡប់​មក​វិញ​ជាក់​ជា​មិន​ខាន​។ ដំបូង​បង្អស់ ចំពោះ​អ្នក​ដែល​ត្រូវ​គេ​រិះ​គន់ តិច​ឬ​ច្រើន ផ្លូវ​ចិត្ត​ក៏​ដូច​ជា​អារម្មណ៍​របស់​ពួក​គេ​ត្រូវ​បាន​វាយ​ប្រហារ​។ ដោយ​ឡែក សម្រាប់​អ្នករិះ​គន់​អ្នក​ដទៃ​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​។ ការ​រិះគន់​របៀប​នោះ​​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​​ឃើញ​អំពី​កម្រិត​នៃ​​ចំណេះ​ដឹង ក៏​ដូច​ជា​និន្នាការ​របស់​ពួកគេ​​។ ហើយ​តាម​រយៈ​ការ​បញ្ចេញ​មតិ​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​​ដដែល​នេះ ជាតិ​សាសន៍​ដទៃ​ដែល​ធ្លាប់​មើល​មក​កម្ពុជា​ថា​ជា​ប្រទេសខ្ពង់ខ្ពស់​ដោយ​អរិយធម៌ ក៏​អាច​នឹង​ផ្លាស់​ប្ដូរ​ការ​គិត​របស់​គេ​ផង​ដែរ​។

ដូច្នេះ​ អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គមត្រូវ​តែ​ពិចារណា​ឲ្យ​ច្បាស់ មុន​នឹង​បញ្ចេញមតិ ឬ​ធ្វើ​ការ​រិះគន់​ណាមួយ​​នៅ​លើ​បណ្ដាញ​សង្គម​​។ ប្រសិន​បើ​មានការ​យល់​ឃើញ​​ផ្ទុយ​ពី​គ្នា គេ​គួរ​រិះគន់​គ្នា​ដោយ​គំនិត​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​គាំទ្រ​រឹង​មាំ មិន​ត្រូវ​វាយ​ប្រហារ​ដោយ​ការ​រិះ​គន់​ជេរ​ប្រមាថ​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​​តាម​តែ​អារម្មណ៍​ណាមួយ​​ទេ​៕

វប្បធម៌​អាន​សៀវភៅ​គួរ​ត្រូវ​បាន​បណ្តុះ​ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា កែប្រែ

ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ត្រូវ​គេ​សង្កេត​ឃើញ​ជា​ទូទៅ​មិន​សូវ​ចូល​ចិត្ត​អាន​សៀវភៅ​ឬ​សារព័ត៌មាន​ឡើយ។​ កង្វះ​ទម្លាប់​អាន​សៀវភៅ​គឺជា​ចំណុច​អវិជ្ជមាន​ដ៏​ធំធេង​មួយ​របស់សង្គម​កម្ពុជា។ ​ទម្លាប់​នេះ​បាន​បន្ត​ពី​ជំនាន់​មួយ​ទៅ​ជំនាន់​មួយ​ដោយ​សារ​តែ​ឪពុក​ម្តាយ​មិន​បង្ហាញ​គំរូ​ដល់​កូន​ចៅ​ជំនាន់​ក្រោយ​ និង​ក៏​ដូចជា​សង្គម​មិន​ទាន់​ឲ្យ​តម្លៃ​ពិត​ប្រាកដ​ទៅ​លើ​អ្នក​ចេះ​ដឹង។ ទម្លាប់​មិន​អាន​សៀវភៅ​​ឬ​អានសារព័ត៌មាន​ជា​ទម្លាប់​មិន​ល្អ​ដែល​គួរ​ផ្លាស់ប្តូរ​ជា​ចាំបាច់​ដោយ​ត្រូវ​ជំនួស​វិញ​នូវ​​ការ​បណ្តុះ​វប្បធម៌​នៃ​ការ​អានក្នុង ចំណោមពលរដ្ឋខ្មែរ ជាពិសេស​ក្នុង​ចំណោម​កុមារ​តែម្តង។

នៅ​ក្នុង​បណ្តា​ប្រទេស​ជឿន​លឿន ​និង​ស៊ីវិល័យ​ទាំងឡាយ​ក្នុង​លោក​ ប្រជាពលរដ្ឋ​របស់​គេ​ចាត់​ទុក​សៀវភៅ ​ឬ​សារព័ត៌មាន​ជា​របស់​ចាំបាច់​មួយ​ដូច​ជា​ចំណី​អាហារ​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​ដូច្នោះ​ដែរ។​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​ និង​គ្រប់​ពេល​វេលា​ដែល​មាន​ពេល​ទំនេរ​ពី​ការងារ​ ពួកគេ​តែង​អាន​សៀវភៅ​ឬ​កាសែត​ជា​ប្រចាំ ​មានន័យ​ថា​ ការ​អាន​គឺ​ជា​ទម្លាប់​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​មិន​អាច​ខ្វះ​បាន។

ងាក​មក​មើល​ប្រទេស​កម្ពុជា​វិញ ​ពលរដ្ឋ​ភាគច្រើន​លើស​លប់​មាន​ទម្លាប់​តិចតួច​ឬ​អ្នកខ្លះគ្មាន​ទម្លាប់​ទាល់តែ​សោះ​ក្នុង​ការ​អាន​សៀវភៅ។ ​កង្វះ​ទម្លាប់​អាន​សៀវភៅ​គឺ​ជា​គុណវិបត្តិ​ធំធេង​របស់​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា​ដែល​ត្រូវ​កែប្រែ​ជា​ចាំបាច់​ដោយ​ហេតុ​ថា​គ្មាន​សង្គម​ណាមួយ​អាច​អភិវឌ្ឍន៍​ទៅ​មុខ​បាន​លឿន​ខណៈ​ដែល​ពលរដ្ឋ​ក្នុង​សង្គម​នោះ​មិន​អាន​សៀវភៅ​ទាល់​តែសោះ​នោះ​ឡើយ។ ប្រទេស​ជប៉ុន​បាន​ងើប​ឡើង​យ៉ាង​ឆាប់​រហ័ស​ពី​គំនរ​ផេះផង់​នៃ​សង្គ្រាម​លោក​លើក​ទី​២​ហើយ​បាន​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ខាង​សេដ្ឋកិច្ច​វិញ​ក៏​ដោយសារ​តែ​ពលរដ្ឋ​ជប៉ុន​ជា​មនុស្ស​ឧស្សាហ៍​ព្យាយាម ​និង​ចូលចិត្តអាន​សៀវភៅ​...!

ជា​ការ​ពិត​ណាស់ ​គ្រួសារ​ខ្មែរ​ច្រើន​ឲ្យ​តម្លៃទៅ​លើ​មាស​ប្រាក់​ គ្រឿង​អលង្ការ​ ឬ​សម្ភារៈ​ប្រើ​ប្រាស់​ទំនើបៗ​ ដូចជា​រថយន្ត ​ម៉ូតូ ​ឬ​ទូរស័ព្ទ​ដៃ​ប្រភេទ​ថ្មី​ ដែល​ជា​វត្ថុ​លម្អរ​ខាង​ក្រៅ​ជា​ជាង​សៀវភៅ​ដែល​ជា​វត្ថុ​លម្អ​ខាង​ក្នុង ​គឺ​លម្អ​ក្នុង​ចិត្ត ​ក្នុង​សតិបញ្ញា ​និង​ស្មារតី។ ​មាន​គ្រួសារ​ខ្មែរ​តិច​តួច​ប៉ុណ្ណោះ​ដែល​មាន​សៀវភៅ​តាំង​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ។ ​ជា​ទូទៅ ​គេ​ច្រើន​សម្អាង​ថា ​មក​ពី​ជីវភាព​ក្រីក្រ ​គ្មាន​ប្រាក់​ទិញ​សៀវភៅ ​និង​គ្មាន​ពេល​សម្រាប់​អាន។ ​ហេតុផល​នេះ​មិន​ខុស​ទេ ​ប៉ុន្តែ​ វា​ក៏​មិន​គ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​ធ្វើ​ជា​អំណះ​អំណាង​នេះ​ដែរ។ ​ជីវភាព​ក្រីក្រ​ជារឿង​មួយ ​ប៉ុន្តែ ​ការ​ខ្វះ​ទម្លាប់​អាន​ជា​រឿង​មួយ​ទៀត។ ​នៅ​ពេល​ដែល​ពលរដ្ឋ​មិន​ឲ្យ​តម្លៃ​សៀវភៅ ​និង​មិន​នាំ​គ្នា​ស្វែង​យល់​ព័ត៌មាន ​តើ​គេ​អាច​អភិវឌ្ឍន៍​ប្រទេស​មួយ​ឲ្យ​ជឿនលឿន​បាន​យ៉ាង​ដូចម្តេច?

ក្នុងន័យនេះ ​វប្បធម៌​អាន​សៀវភៅ​គួរ​ត្រូវ​បាន​បណ្តុះ​ជា​ចាំបាច់​មិន​អាច​ខ្វះ​បាន​នៅ​ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា។ ​មាន​មធ្យោបាយ​ច្រើន​យ៉ាង​ដើម្បី​បណ្តុះ​ទម្លាប់​នៃ​ការ​អាន​និង​ការ​ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​សៀវភៅ។ ​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ជា​បឋម​គឺ ​សង្គម​ទាំង​មូល​ត្រូវ​ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​អ្នក​ចេះ​ដឹង។ ​នៅ​ពេល​ដែល​អ្នក​រៀន​សូត្រ​ទទួល​បាន​ការ​គោរព​និង​ការ​ទទួល​ស្គាល់​ពីសង្គម​ស័ក្តិសម​នឹង​ការ​ខិតខំ​របស់​ពួកគេ​ ពេល​នោះ ​មនុស្ស​នឹង​ចាប់ផ្តើម​ឲ្យ​តម្លៃ​លើ​ការ​រៀនសូត្រ ​ក៏​ដូច​ជា​លើ​សៀវភៅ​ដែល​ជា​យាន​នាំ​ពួកគេ​ទៅ​រក​ភាព​ជោគជ័យ​ក្នុង​ជីវិត។

បន្ទាប់​មក​ទៀត ​ឪពុក​ម្តាយ​ដែល​ជា​អ្នក​ដឹកនាំ​គ្រួសសារ​គួរ​តែ​បណ្តុះ​ទម្លាប់​ស្រឡាញ់​សៀវភៅ​ដល់​កូន​ចៅ​ដោយ​ឧស្សាហ៍​នាំ​ពួកគេ​ទៅ​បណ្តាល័យ​ដើម្បី​អាន​សៀវភៅ ​ឬ​ទៅ​បណ្ណាគារ​ដើម្បី​ទិញ​សៀវភៅ​ជាជាង​នាំ​ទៅ​ទិញ​វត្ថុ​ផ្សេងៗ​ដែល​មិន​បម្រើ​ឲ្យ​ការ​សិក្សា។ ​ឪពុក​ម្តាយ ​ឬ​សាច់​ញាតិ​គួរ​បង្កើត​ទម្លាប់​ផ្តល់​អំណោយ​ជា​សៀវភៅ​ឲ្យ​កុមារ​នៅ​ពេល​ពួកគេ​រៀន​ពូកែ​ឬ​នៅ​ក្នុង​ឱកាស​ណាមួយ​ផ្សេងៗ​ទៀត​ដែល​គេ​ត្រូវ​ផ្តល់​រង្វាន់​លើក​ទឹកចិត្ត​។ ​ក្រៅពី​នោះ ​ឪពុក​ម្តាយ​ក៏​គួរ​ធ្វើ​គំរូ​ដល់​កូន​ចៅ​តាម​រយៈ​ការ​អាន​សៀវភៅ​ផងដែរ។ ​ប្រសិន​បើ​ឪពុក​ម្តាយ​មិន​ដែល​កាន់​សៀវភៅ​សោះ ​តើ​ឲ្យ​កូន​ចេះ​ស្រឡាញ់​សៀវភៅ​យ៉ាង​ដូចម្តេច​នឹង​កើត?

ម្យ៉ាងទៀត សាលារៀនគួរជំរុញវប្បធម៌អានសៀវភៅដល់កុមារ​ជា​ចាំ​បាច់​តាម​រយៈ​ការ​លើក​ទឹក​ចិត្តដល់សិស្សដែលអានសៀវភៅច្រើន។ មានវិធីច្រើនយ៉ាងដែលគេអាចធ្វើបានដូចជា​ការបញ្ចូលមុខវិជ្ជាអានសៀវភៅទៅក្នុងតារាងផ្តល់ពិន្ទុ ឬការ​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​គ្នា​អានសៀវភៅនៅក្នុងថ្នាក់រៀនជាដើម។ វិធីទាំងនេះចាំបាច់ណាស់​ដើម្បីបណ្តុះ​វប្បធម៌​អានសៀវភៅដល់កូនខ្មែរតាំងពីតូចៗឲ្យហើយ។

សរុបមកវិញ ​គ្រួសារ​ខ្មែរ​ ​គួរតែ​មាន​គំរោង​ចំណាយ​សម្រាប់​ទិញ​សៀវភៅ​សម្រាប់​ខ្លួន​ឯង​ឬ​សម្រាប់​កូនៗ​ជា​ចាំបាច់​ទៅ​តាម​លទ្ធភាព​របស់​ខ្លួន។ ​នៅ​បណ្តា​ប្រទេស​ជឿនលឿន​ក្នុង​លោក ​គេ​ផ្តល់​អំណោយ​សៀវភៅ​ឬ​ប្រដាប់​ប្រដា​សិក្សា​ដល់​កុមារ​ដោយ​ចាត់​ទុក​ជា​អំណោយ​ដ៏​មាន​តម្លៃ ​ប៉ុន្តែ ​នៅ​កម្ពុជា​ មនុស្ស​ជា​ច្រើន​គិត​ថា ការ​ទិញ​សៀវភៅ​ជា​កាដូ​(អំណោយ)​សម្រាប់​កុមារ​ឬ​មិត្តភក្តិ​ហាក់​ដូច​ជា​រឿង​គួរ​ឲ្យ​អៀន​ខ្លួន​ទៅ​វិញ។ ​ផ្នត់​គំនិត​បែប​នេះ​គួរ​តែ​ត្រូវ​បាន​កែប្រែ​ជា​ចាំ​បាច់។

ចូរ​កុំភ្លេច​ថា ​នៅ​ក្នុង​លោក​នេះ ​គ្មាន​សង្គម​ណាមួយ​ដែល​ស្គាល់​ការ​អភិវឌ្ឍន៍​ជឿន​លឿន​ប្រកប​ដោយ​និរន្តរភាព​ដោយ​ខ្វះ​ធនធាន​ខាង​បញ្ញា​បាន​ឡើយ។ ​ជាពិសេស​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ គឺជាយុគសម័យ​​នៃការអភិវឌ្ឍន៍​ដោយ​ផ្អែកលើចំណេះដឹង។ ​ដូច្នេះ ​សង្គម​កម្ពុជា​​មិន​អាច​ស្គាល់​ការ​អភិវឌ្ឍជឿនលឿន​ដូច​គេ​ឯង​បាន​ទេ​ដរាប​ណា​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរនៅតែ​ខ្វះ​វប្បធម៌​អាន​សៀវភៅ៕

លើក​ស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ ត្រូវ​ផ្តើម​ពី​ការ​លើក​ស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូ​!​ [កែប្រែ] វិស័យ​អប់រំ​ត្រូវបាន​ចាត់ទុកជា​វិស័យ​អាទិភាព​មួយ ដើម្បី​ជំរុញ​ការអភិវឌ្ឍ​ប្រទេស ជាពិសេស​នៅក្នុង​យុគសម័យ​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ការអភិវឌ្ឍ​ត្រូវ​ផ្អែក​លើ​ធនធាន​បញ្ញា។ ក្នុង​អាណត្តិ​របស់​លោក​ ហង់​ជួន ណា​រ៉ុ​ន ក្រសួង​អប់រំ​កំពុង​ប្រកាស​សង្គ្រាម​ប្រឆាំង​អំពើពុករលួយ និង​ភាព​មិន​ប្រក្រតី​ផ្សេងៗ ដែល​តែង​កើត​ឡើង នៅ​ពេល​ប្រឡង។ វិធាន​ការ ដែល​ត្រូវ​បាន​ចាត់​ឡើង ក្នុង​ពេល​ប្រឡង​សញ្ញាបត្រ​មធ្យមសិក្សា​ទុតិយភូមិ (បាក់​ឌុប) រយៈពេល​ពីរ​ថ្ងៃ​កន្លង​ទៅ​នេះ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់​ផ្តើម​ដ៏​ល្អ​មួយ ប៉ុន្តែ ដើម្បី​លើក​ស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ នៅ​កម្ពុជា គេ​ក៏​ប្រាកដ​ជា​មិន​អាច​មើល​រំលង​ជីវភាព​គ្រូ​បង្រៀន​បាន​ឡើយ។

ការ​សូកប៉ាន់ ការ​បែកធ្លាយ​វិញ្ញាសា ការលួចចម្លង... ដែល​តែង​បង្ក​ភាព​អនាធិបតេយ្យ នៅ​រាល់​ពេល​ប្រឡង​ម្តងៗ និង​ដែល​បានធ្វើ​ឲ្យ​វិស័យ​អប់រំ​កម្ពុជា​អាប់ឱន​ជា​យូរ​ណាស់​មក​ហើយ​នោះ ហាក់​បាន​ស្ងប់ស្ងាត់​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់​សម្រាប់​ការប្រឡង «​បាក់​ឌុប» ឆ្នាំ​នេះ។ ស្ងប់ស្ងាត់​ ពី​ព្រោះ​តែ​ក្រសួង​អប់រំ​ក្រោម​អាណត្តិ​របស់លោក​រដ្ឋមន្ត្រី ហង់​ជួន ណា​រ៉ុ​ន បាន​ចាត់វិធានការ​តឹងតែង​ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំងនឹង​អំពើពុករលួយ​និង​ភាពមិនប្រក្រតី​ទាំងឡាយ​នោះ។

ចំណាត់ការ​នេះ​បានទទួល​ការ​សាទរ​ជាទូទៅ ប៉ុន្តែ និយាយ​ពី​កំណែទម្រង់​វិស័យ​អប់រំ​កម្ពុជា មាន​កិច្ចការ​ច្រើនណាស់​ដែល​ត្រូវធ្វើ​ក្នុងនោះ​ការលើកស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូបង្រៀន​គឺជា​អាទិភាព​ដែល​មិនអាច​មើលរំលង​បានឡើយ។ នៅក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ គ្រូ​គឺជា​គម្រូ ជា​អ្នកមានគុណ ជា​ឳ​ពុក​ម្តាយ​ទី២ និង​ជាម​នុស្ស​ជាទីគោរព​នៃ​អ្នកផង​ទាំងពួង។ គុណសម្បត្តិ​ដ៏​លើសលប់​របស់​គ្រូ​ត្រូវ​បានជា​ជនជាតិខ្មែរ​ឲ្យ​តម្លៃ​យ៉ាងខ្លាំង។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បានជា​ខ្មែរ​យើង​តែង​ហៅ​មនុស្ស​ដែល​ខ្លួន​គិតថា​ជា​អ្នកចេះ​ដឹងថា«លោកគ្រូ» បើទោះបីជា​អ្នកនោះ​មិន​ប្រកបរ​បរជា​គ្រូបង្រៀន​ក៏ដោយ។ ពាក្យ​ថា«លោកគ្រូ»គឺជា​តំណាង​នៃ​ការគោរព​និង​ផ្តល់​តម្លៃ​ដល់​មនុស្ស​ក្នុងសង្គម។

ប៉ុន្តែ ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍​ចុងក្រោយ​នេះ គុណ​តម្លៃ​របស់​គ្រូបង្រៀន​បាន​ទទួលរង​ការប៉ះពាល់​អវិជ្ជមាន​យ៉ាងខ្លាំង​ដោយសារតែ​ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ​របស់​ពួកគេ។ មុខរបរ​គ្រូបង្រៀន​ដែល​ធ្លាប់តែ​ជា​ជម្រើស​ទី១និង​ជាទី​កោតស្ញប់ស្ញែង​របស់​មនុស្ស​ទូទៅ​បាន​ក្លាយជា​ជម្រើស​បន្ទាប់​បន្សំ ​ឬ ​ជា​ជម្រើស​ចុងក្រោយ​បំផុត​សម្រាប់​អ្នកស្វែងរក​ការងារ​ធ្វើ។ សូម្បីតែ​កូនសិស្ស​មួយចំនួន​ក៏​មិនសូវ​គោរព​គ្រូ​និង​មិនសូវ​ស្តាប់បង្គាប់​គ្រូ​ទៀត​ដែរ។ ការស្រុតចុះ​សីលធម៌​សង្គម​ជា​រឿង​មួយ ប៉ុន្តែ ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ​របស់​គ្រូ​គឺជា​ចំណែក​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកគេ​បាត់បង់​តម្លៃ​នៅ​ចំពោះមុខ​សិស្ស។

ពិត​ហើយ​ថា គ្រូបង្រៀន​មិនមែន​សុទ្ធតែ​ដូចគ្នា​ទាំងអស់​នោះទេ។ ពិតជា​មាន​គ្រូពូកែៗ និង​នៅ​រក្សាបាន​ភាពជា​គំរូ​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​គោរព។ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ​មួយចំនួន​អាច​រកប្រាក់​បាន​ពី​អាជីព​របស់ខ្លួន ​តាមរ​យៈ​ការបង្រៀន​ក្រៅ​ម៉ោង​ឬ​បង្រៀន​នៅ​សាលា​ឯកជន។ ប៉ុន្តែ គ្រូបង្រៀន​ជាច្រើន កំពុង​ជួបប្រទះ​បញ្ហា​ជីវភាព​ដោយសារតែ​ប្រាក់បៀវត្សរ៍​មិនអាច​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ពួកគេ​ផ្គត់ផ្គង់​ជីវភាព​ឲ្យ​សមរម្យ​បានទេ។

ដើម្បី​បង្គ្រប់​ជីវភាព លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ​ជាច្រើន​បាន​ឆ្លៀតពេល​រក​ប្រភព​ចំណូល​បន្ថែម​បើ​ទោះ​បី​ជា​ពួកគេ​ដឹងថា របរ​ខ្លះ​ប៉ះពាល់​ដល់​សេចក្តីថ្លៃថ្នូ​របស់ខ្លួន​ក៏ដោយ។ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ ខ្លះ​ទៀត​​ឆ្លៀត​រត់​ម៉ូតូឌុប ឬ​ប្រកប​របរ​កំប៉ិកកំប៉ុក​តាម​លទ្ធភាព​ដែល​អាចធ្វើ​ទៅបាន​ ដើម្បី​ដោះស្រាយ​ជីវភាព​ប្រចាំថ្ងៃ។ បើទោះបីជា​រស់ក្នុង​ស្ថានភាព​លំបាកលំបិន​យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏​លោកគ្រូ​អ្នកគ្រូ​នៅតែ​តស៊ូ អត់ធ្មត់​ដើម្បី​បំពេញការងារ​របស់ខ្លួន​ដោយ​ឥត​រួញរា។ ជា​លទ្ធផល សិស្ស និង​និស្សិត រាប់សែន​នាក់​បានបញ្ចប់​ការសិក្សា​ជា​រៀងរាល់ឆ្នាំ។

ជាការ​ពិតណាស់ បច្ចុប្បន្ននេះ គុណភាព​នៃ​ធនធានមនុស្ស​គឺជា​បញ្ហា​ស្លាប់​រស់​សម្រាប់​ប្រទេស​នីមួយ។ ដោយឡែក កម្ពុជា​ដែល​នៅ​ដាច់​យ៉ាង​ឆ្ងាយ​ពី​គេឯង​ដោយសារតែ​របប​ខ្មែរក្រហម​រឹតតែ​ត្រូវការ​ធនធានមនុស្ស​ជា​ចាំបាច់​លើសពី​អ្វី​ទាំងអស់។ នៅក្នុង​បរិបទ​នេះ ការលើកស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ​គឺជា​អាទិភាព​ចម្បង​ជាងគេ​បំផុត។

ដើម្បី​ធ្វើ​កិច្ចការ​នេះ គេ​ត្រូវ​ផ្តើម​ពី​ការលើកតម្លៃ​គ្រូបង្រៀន​ជា​ចាំបាច់។ ពិត​ហើយ​ថា ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រទេសជាតិ​មិន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​រដ្ឋ​ដំឡើង​ប្រាក់ខែ​គ្រូបង្រៀន​ឲ្យ​បាន​សមរម្យ ប៉ុន្តែ ហេតុអ្វី​ក៏​មន្ត្រី​រដ្ឋាភិបាល​ជាច្រើន​មាន​ជីវភាព​ខុសស្រឡះ​ពី​គ្រូបង្រៀន? នេះ​ជា​សំណួរ​ដែល​សបញ្ជាក់​ថារ​ដ្ឋា​ភិ​បាល​អាច​បង្កើន​ជីវភាព​គ្រូ​បានល្អ​ប្រសើរ​ជាង​នេះ​ប្រសិនបើ​ការគ្រប់គ្រង​ចំណូល​ថវិកាជាតិ​បានល្អ។

សរុប​មកវិញ ការលើកស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ​គឺជា​កិច្ចការ​សំខាន់​មិនអាច​ខ្វះ​បាន​សម្រាប់​ប្រទេស​កម្ពុជា។ ដើម្បី​រៀបចំ​ថ្នាល​បណ្តុះ​ធនធានមនុស្ស​ឲ្យ​បានល្អ ការលុបបំបាត់​អំពើពុករលួយ​និង​ការលើកស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូ​គឺជា​កិច្ចការ​សំខាន់​ពីរ​ជា​អាទិភាព​មុននឹង​និយាយ​ពី​កំណែទម្រង់​ផ្សេងទៀត​ពីព្រោះ​សូម​កុំភ្លេចថា ប្រសិនបើ​គ្រូ​រវល់​គិតគូរ​តែ​ជីវភាព​របស់ខ្លួន​ធំ​ជាង​កិច្ច​ការបង្រៀន និង​ប្រសិនបើ​ការ​សូកប៉ាន់​ដើម្បី​ទទួលបាន​សញ្ញាបត្រ​នៅតែមាន​ប្រសិទ្ធភាព គេ​ប្រាកដជា​មិនអាច​និយាយ​ពី​គុណភាព​នៃ​វិស័យ​អប់រំ​បានឡើយ៕

លើក​ស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ ត្រូវ​ផ្តើម​ពី​ការ​លើក​ស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូ​!​ កែប្រែ

វិស័យ​អប់រំ​ត្រូវបាន​ចាត់ទុកជា​វិស័យ​អាទិភាព​មួយ ដើម្បី​ជំរុញ​ការអភិវឌ្ឍ​ប្រទេស ជាពិសេស​នៅក្នុង​យុគសម័យ​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ការអភិវឌ្ឍ​ត្រូវ​ផ្អែក​លើ​ធនធាន​បញ្ញា។ ក្នុង​អាណត្តិ​របស់​លោក​ ហង់​ជួន ណា​រ៉ុ​ន ក្រសួង​អប់រំ​កំពុង​ប្រកាស​សង្គ្រាម​ប្រឆាំង​អំពើពុករលួយ និង​ភាព​មិន​ប្រក្រតី​ផ្សេងៗ ដែល​តែង​កើត​ឡើង នៅ​ពេល​ប្រឡង។ វិធាន​ការ ដែល​ត្រូវ​បាន​ចាត់​ឡើង ក្នុង​ពេល​ប្រឡង​សញ្ញាបត្រ​មធ្យមសិក្សា​ទុតិយភូមិ (បាក់​ឌុប) រយៈពេល​ពីរ​ថ្ងៃ​កន្លង​ទៅ​នេះ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់​ផ្តើម​ដ៏​ល្អ​មួយ ប៉ុន្តែ ដើម្បី​លើក​ស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ នៅ​កម្ពុជា គេ​ក៏​ប្រាកដ​ជា​មិន​អាច​មើល​រំលង​ជីវភាព​គ្រូ​បង្រៀន​បាន​ឡើយ។

ការ​សូកប៉ាន់ ការ​បែកធ្លាយ​វិញ្ញាសា ការលួចចម្លង... ដែល​តែង​បង្ក​ភាព​អនាធិបតេយ្យ នៅ​រាល់​ពេល​ប្រឡង​ម្តងៗ និង​ដែល​បានធ្វើ​ឲ្យ​វិស័យ​អប់រំ​កម្ពុជា​អាប់ឱន​ជា​យូរ​ណាស់​មក​ហើយ​នោះ ហាក់​បាន​ស្ងប់ស្ងាត់​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់​សម្រាប់​ការប្រឡង «​បាក់​ឌុប» ឆ្នាំ​នេះ។ ស្ងប់ស្ងាត់​ ពី​ព្រោះ​តែ​ក្រសួង​អប់រំ​ក្រោម​អាណត្តិ​របស់លោក​រដ្ឋមន្ត្រី ហង់​ជួន ណា​រ៉ុ​ន បាន​ចាត់វិធានការ​តឹងតែង​ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំងនឹង​អំពើពុករលួយ​និង​ភាពមិនប្រក្រតី​ទាំងឡាយ​នោះ។

ចំណាត់ការ​នេះ​បានទទួល​ការ​សាទរ​ជាទូទៅ ប៉ុន្តែ និយាយ​ពី​កំណែទម្រង់​វិស័យ​អប់រំ​កម្ពុជា មាន​កិច្ចការ​ច្រើនណាស់​ដែល​ត្រូវធ្វើ​ក្នុងនោះ​ការលើកស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូបង្រៀន​គឺជា​អាទិភាព​ដែល​មិនអាច​មើលរំលង​បានឡើយ។ នៅក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ គ្រូ​គឺជា​គម្រូ ជា​អ្នកមានគុណ ជា​ឳ​ពុក​ម្តាយ​ទី២ និង​ជាម​នុស្ស​ជាទីគោរព​នៃ​អ្នកផង​ទាំងពួង។ គុណសម្បត្តិ​ដ៏​លើសលប់​របស់​គ្រូ​ត្រូវ​បានជា​ជនជាតិខ្មែរ​ឲ្យ​តម្លៃ​យ៉ាងខ្លាំង។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បានជា​ខ្មែរ​យើង​តែង​ហៅ​មនុស្ស​ដែល​ខ្លួន​គិតថា​ជា​អ្នកចេះ​ដឹងថា«លោកគ្រូ» បើទោះបីជា​អ្នកនោះ​មិន​ប្រកបរ​បរជា​គ្រូបង្រៀន​ក៏ដោយ។ ពាក្យ​ថា«លោកគ្រូ»គឺជា​តំណាង​នៃ​ការគោរព​និង​ផ្តល់​តម្លៃ​ដល់​មនុស្ស​ក្នុងសង្គម។

ប៉ុន្តែ ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍​ចុងក្រោយ​នេះ គុណ​តម្លៃ​របស់​គ្រូបង្រៀន​បាន​ទទួលរង​ការប៉ះពាល់​អវិជ្ជមាន​យ៉ាងខ្លាំង​ដោយសារតែ​ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ​របស់​ពួកគេ។ មុខរបរ​គ្រូបង្រៀន​ដែល​ធ្លាប់តែ​ជា​ជម្រើស​ទី១និង​ជាទី​កោតស្ញប់ស្ញែង​របស់​មនុស្ស​ទូទៅ​បាន​ក្លាយជា​ជម្រើស​បន្ទាប់​បន្សំ ​ឬ ​ជា​ជម្រើស​ចុងក្រោយ​បំផុត​សម្រាប់​អ្នកស្វែងរក​ការងារ​ធ្វើ។ សូម្បីតែ​កូនសិស្ស​មួយចំនួន​ក៏​មិនសូវ​គោរព​គ្រូ​និង​មិនសូវ​ស្តាប់បង្គាប់​គ្រូ​ទៀត​ដែរ។ ការស្រុតចុះ​សីលធម៌​សង្គម​ជា​រឿង​មួយ ប៉ុន្តែ ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ​របស់​គ្រូ​គឺជា​ចំណែក​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកគេ​បាត់បង់​តម្លៃ​នៅ​ចំពោះមុខ​សិស្ស។

ពិត​ហើយ​ថា គ្រូបង្រៀន​មិនមែន​សុទ្ធតែ​ដូចគ្នា​ទាំងអស់​នោះទេ។ ពិតជា​មាន​គ្រូពូកែៗ និង​នៅ​រក្សាបាន​ភាពជា​គំរូ​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​គោរព។ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ​មួយចំនួន​អាច​រកប្រាក់​បាន​ពី​អាជីព​របស់ខ្លួន ​តាមរ​យៈ​ការបង្រៀន​ក្រៅ​ម៉ោង​ឬ​បង្រៀន​នៅ​សាលា​ឯកជន។ ប៉ុន្តែ គ្រូបង្រៀន​ជាច្រើន កំពុង​ជួបប្រទះ​បញ្ហា​ជីវភាព​ដោយសារតែ​ប្រាក់បៀវត្សរ៍​មិនអាច​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ពួកគេ​ផ្គត់ផ្គង់​ជីវភាព​ឲ្យ​សមរម្យ​បានទេ។

ដើម្បី​បង្គ្រប់​ជីវភាព លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ​ជាច្រើន​បាន​ឆ្លៀតពេល​រក​ប្រភព​ចំណូល​បន្ថែម​បើ​ទោះ​បី​ជា​ពួកគេ​ដឹងថា របរ​ខ្លះ​ប៉ះពាល់​ដល់​សេចក្តីថ្លៃថ្នូ​របស់ខ្លួន​ក៏ដោយ។ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ ខ្លះ​ទៀត​​ឆ្លៀត​រត់​ម៉ូតូឌុប ឬ​ប្រកប​របរ​កំប៉ិកកំប៉ុក​តាម​លទ្ធភាព​ដែល​អាចធ្វើ​ទៅបាន​ ដើម្បី​ដោះស្រាយ​ជីវភាព​ប្រចាំថ្ងៃ។ បើទោះបីជា​រស់ក្នុង​ស្ថានភាព​លំបាកលំបិន​យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏​លោកគ្រូ​អ្នកគ្រូ​នៅតែ​តស៊ូ អត់ធ្មត់​ដើម្បី​បំពេញការងារ​របស់ខ្លួន​ដោយ​ឥត​រួញរា។ ជា​លទ្ធផល សិស្ស និង​និស្សិត រាប់សែន​នាក់​បានបញ្ចប់​ការសិក្សា​ជា​រៀងរាល់ឆ្នាំ។

ជាការ​ពិតណាស់ បច្ចុប្បន្ននេះ គុណភាព​នៃ​ធនធានមនុស្ស​គឺជា​បញ្ហា​ស្លាប់​រស់​សម្រាប់​ប្រទេស​នីមួយ។ ដោយឡែក កម្ពុជា​ដែល​នៅ​ដាច់​យ៉ាង​ឆ្ងាយ​ពី​គេឯង​ដោយសារតែ​របប​ខ្មែរក្រហម​រឹតតែ​ត្រូវការ​ធនធានមនុស្ស​ជា​ចាំបាច់​លើសពី​អ្វី​ទាំងអស់។ នៅក្នុង​បរិបទ​នេះ ការលើកស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ​គឺជា​អាទិភាព​ចម្បង​ជាងគេ​បំផុត។

ដើម្បី​ធ្វើ​កិច្ចការ​នេះ គេ​ត្រូវ​ផ្តើម​ពី​ការលើកតម្លៃ​គ្រូបង្រៀន​ជា​ចាំបាច់។ ពិត​ហើយ​ថា ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រទេសជាតិ​មិន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​រដ្ឋ​ដំឡើង​ប្រាក់ខែ​គ្រូបង្រៀន​ឲ្យ​បាន​សមរម្យ ប៉ុន្តែ ហេតុអ្វី​ក៏​មន្ត្រី​រដ្ឋាភិបាល​ជាច្រើន​មាន​ជីវភាព​ខុសស្រឡះ​ពី​គ្រូបង្រៀន? នេះ​ជា​សំណួរ​ដែល​សបញ្ជាក់​ថារ​ដ្ឋា​ភិ​បាល​អាច​បង្កើន​ជីវភាព​គ្រូ​បានល្អ​ប្រសើរ​ជាង​នេះ​ប្រសិនបើ​ការគ្រប់គ្រង​ចំណូល​ថវិកាជាតិ​បានល្អ។

សរុប​មកវិញ ការលើកស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ​គឺជា​កិច្ចការ​សំខាន់​មិនអាច​ខ្វះ​បាន​សម្រាប់​ប្រទេស​កម្ពុជា។ ដើម្បី​រៀបចំ​ថ្នាល​បណ្តុះ​ធនធានមនុស្ស​ឲ្យ​បានល្អ ការលុបបំបាត់​អំពើពុករលួយ​និង​ការលើកស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូ​គឺជា​កិច្ចការ​សំខាន់​ពីរ​ជា​អាទិភាព​មុននឹង​និយាយ​ពី​កំណែទម្រង់​ផ្សេងទៀត​ពីព្រោះ​សូម​កុំភ្លេចថា ប្រសិនបើ​គ្រូ​រវល់​គិតគូរ​តែ​ជីវភាព​របស់ខ្លួន​ធំ​ជាង​កិច្ច​ការបង្រៀន និង​ប្រសិនបើ​ការ​សូកប៉ាន់​ដើម្បី​ទទួលបាន​សញ្ញាបត្រ​នៅតែមាន​ប្រសិទ្ធភាព គេ​ប្រាកដជា​មិនអាច​និយាយ​ពី​គុណភាព​នៃ​វិស័យ​អប់រំ​បានឡើយ៕


ខ្មែរ​៖ ​មោទនភាពនិង​ស្នេហា​​ជាតិ​តែ​បបូរ​មាត់! កែប្រែ

-​ ទឹក​ចិត្ត​ស្នេហា​ជាតិ និង​មាន​មោទនភាព​ចំពោះ​ជាតិ​សាសន៍​ខ្លួន គឺ​ជា​រឿង​សាមញ្ញ​ធម្មតា​ណាស់​សម្រាប់​ប្រជាជាតិ​ទាំង​អស់ ទូទាំង​សកល​លោក​។ ខ្មែរ​ក៏​ដូច​គ្នា​។ ប្រជាជន​ខ្មែរ ជា​ពិសេសក្នុង​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន មាន​មោទនភាព​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែល​បាន​កើត​មក​ជា​កូន​ខ្មែរ​។ ​មាន​មោទនភាព ព្រោះ​ខ្មែរ​ជា​ពូជ​​អ្នក​សាង​អង្គរ និង​ជា​ជាតិ​សាសន៍​ដែល​ធ្លាប់​មាន​អារ្យធម៌​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​មួយ​នៅ​អាស៊ី​។

ប្រជាជាតិ​ខ្មែរ និយម​និយាយ​ពី​ភាព​រុង​រឿង​នៃ​សម័យ​អង្គរ ប្រាប់​ជាតិ​សាសន៍​ដទៃ​។ ប៉ុន្តែ​គេ​ភ្លេច​លើក​ឡើង​ពី​សង្គ្រាម​បង្ហូរ​ឈាម​រវាង​ខ្មែរ​នឹង​ខ្មែរ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​អង្គរ​រួម​តូច​ដូច​សព្វ​ថ្ងៃ​។ ប្រាសាទព្រះ​វិហារ ដែល​ជា​មោទនភាព​ជាតិ និង​ដែល​ប្រទេស​ដទៃ​ចិញ្ចឹម​ចិត្ត​ចង់​បាន ត្រូវ​បាន​លើក​ឡើង​ជា​ប្រចាំ​។ ប៉ុន្តែ​​មាន​កូន​ខ្មែរ​តិច​តួច​ណាស់​ដែល​អាច​រៀបរាប់​ពី​ប្រវត្តិ​នៃ​ការ​កកើត​ និង​ភាព​វិសេស​វិសាល​​នៃ​ប្រាសាទ​ដ៏​ស្កឹមស្កៃ​នេះបាន។

ប្រាក់​រៀល រូបិយវត្ថុ​ជាតិ គឺ​មោទនភាព​ជាតិ​ដែរ​! ប៉ុន្តែ​នៅ​កម្ពុជា ប្រជាជន​ខ្មែរដែល​ស្នេហា​ជាតិ ​បែរ​ជា​និយម​ចាយ​រូបិយប័ណ្ណ​បរទេស​​។ និយាយ​ពី​ទំនៀម​ទម្លាប់​វប្បធម៌​និង​សិល្បៈ​វិញ អ្វី​ៗ​​ទាំង​អស់​​ដែល​ល្អ​ គឺ​​ជា​របស់​ខ្មែរ​ផ្ដាច់​មុខ​​។ សិល្បៈ វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ណា ដែល​មាន​សណ្ឋាន​ដូច​ឬ​ស្រដៀងនឹង​ខ្មែរ គឺ​សុទ្ធ​សឹង​តែ​ជា​ការ​លួច​ចម្លង​ពី​ខ្មែរ​ទាំង​អស់​។

នេះ​គឺ​ជា​​ជំងឺ​ ដែល​កើត​ឡើង​នៅ​ពេល​ដែល​ខ្មែរ​មិន​បាន​ចោទ​សួរ ឬ​ស្វែង​យល់​ឲ្យ​បាន​ជ្រៅ​ពី​ឫស​គល់​នៃ​ជាតិសាសន៍​របស់​ខ្លួន​ឯង​។ ​តើ​ខ្មែរ​មាន​ដើម​កំណើត​ពី​ណា? តើ​ខ្មែរ​ទទួល​រង​ឥទ្ធិពល​ពី​ប្រទេស​ណា​? តើ​ប្រទេស​ដទៃ​ពិត​ជា​លួច​ចម្លង​សិល្បៈ វប្បធម៌​ខ្មែរ ឬ​ថាពួក​គេ​ទាំង​នោះ ទទួល​រង​ឥទ្ធិពល​ពី​ប្រទេស​ផ្សេង​ដូច​ខ្មែរ​ដែរ​?

ប្រជាជាតិ​ខ្មែរ ​ស្រឡាញ់​ជាតិ និង​មាន​មោទនភាព​ជាតិ​ខ្ពស់​។ គេ​បាន​និពន្ធ​បទ​ចម្រៀង និង​សរសេរ​ពាក្យពេចន៍​​ឃោសនា​ស្រាបៀរ​ជា​ច្រើន ដើម្បី​ផ្សារ​ភ្ជាប់​នឹង​ឧត្តម​គតិ​​​នេះ​។ ប៉ុន្តែក្រៅ​ពី​សម្ដី​អស់​​ទាំង​នេះ មនុស្ស​​​ខ្មែរ​ហាក់​ដូច​ជា​មិន​បាន​សម្ដែង​កាយ​វិការ​ណាមួយ ដើម្បី​​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ឲ្យ​បាន​ពិត​ប្រាកដ​អំពី​ទឹក​ចិត្ត​​នៃមនោសញ្ចេតនា​ស្នេហា​ជាតិ​​របស់​ខ្លួន​​ឡើយ​​។

គេថា គេ​​មាន​មោទនភាព​ដែល​បាន​កើត​ជា​ខ្មែរ​។ គេ​ថា គេ​ស្នេហា​ជាតិ​! ប៉ុន្តែ​ភាសានិងអក្សរខ្មែរ ហាក់ដូចជាត្រូវពលរដ្ឋខ្មែរមើលរំលង ទៅហើយ។ យុវជន​មួយ​ចំនួន មិនសូវ​ប្រើប្រាស់និងឲ្យតម្លៃអក្សរ​និងភាសាខ្មែរនោះទេ។ ពួកគេ​និយមចូលចិត្តយក​អក្សរនិងភាសាបរទេសមក ប្រើប្រាស់ប្រចាំ​ថ្ងៃ​ទៅវិញ​។ នេះគឺជាគ្រោះថ្នាក់មួយដ៏ធំធេង ដែលអាចសម្លាប់អត្តសញ្ញាណជាតិខ្មែរបាន។

គេថា គេ​​មាន​មោទនភាព​ដែល​បាន​កើត​ជា​ខ្មែរ​។ គេ​ថា គេ​ស្នេហា​ជាតិ​! ប៉ុន្តែទម្រង់​សិល្បៈ​បុរាណ​របស់​ខ្មែរ មិន​ត្រូវ​បាន​គាំទ្រ និង​លើក​តម្កើង​ដូច​សិល្បៈ​បរទេស​ដែល​ហូរ​ចូល​មក​ក្នុង​ប្រទេស​ខ្មែរ​ឡើយ​។ សិល្បករ​ខ្មែរ​ដែល​ស្រឡាញ់​និង​ត្រដរ​ថែ​រក្សា​ទម្រង់​សិល្បៈ​បុរាណ​របស់​ខ្មែរ ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​រស់​ក្នុង​ជីវភាព​យ៉ាង​លំបាក​។

គេ​ថា គេ​មាន​មោទនភាព​ដែល​បាន​កើត​ជា​ខ្មែរ​។ គេ​ស្រឡាញ់​ខ្មែរ និង​ចង់​ឃើញ​ខ្មែរ​មាន​សន្តិភាព​។ ប៉ុន្តែ​​ខ្មែរ​នៅ​តែ​បន្ត​ឈ្លោះ​គ្នា​ដណ្ដើម​អំណាច ជា​ជាង​ចាប់​ដៃ​គ្នា​ធ្វើ​ការ​ដើម្បី​ផល​ប្រយោជន៍​ជាតិ​។

ទាំង​នេះ​ជា​អ្វី​ដែល​គេ​ហៅ​ថា ស្នេហា​និង​មោទនភាព​ជាតិ​។ ជា​ការ​ពិត វា​ជា​មោទនភាព​ជាតិ ជា​ស្នេហា​ជាតិ ដែល​មាន​ត្រឹម​តែ​បបូរ​មាត់ ខ្វះ​ការ​អនុវត្ត​ជាក់​ស្ដែង! វា​ជាស្នេហា​និង​​មោទនភាព​ក្លែង​ក្លាយ ដែល​មិន​ត្រឹម​តែ​មិន​ជួយ​ឲ្យ​ជាតិ​រីក​ចម្រើន​ទេ វា​ថែម​ទាំង​អាច​បំផ្លាញ​​ជាតិ​ឲ្យ​វិនាស​ហិនហោច​ថែម​ទៀត​ផង​។

​ជាតិ​សាសន៍​ណា​ក៏​ដូច​ជាតិ​សាសន៍​ណា​ដែរ ប្រទេស​មួយ​អាច​រីក​ចម្រើន​និង​អភិវឌ្ឍ​យ៉ាង​ពិត​ប្រាកដ​បាន លុះ​ត្រា​តែ​មាន​ការ​រួម​ចំណែក​ចូល​រួម​ពី​សំណាក់​ប្រជាពលរដ្ឋ​ទូទៅ​។ វា​ពុំ​មែន​កើត​ឡើង​ដោយ​ការ​បង្ខិត​បង្ខំ​ណាមួយ​ទេ ប៉ុន្តែ​វា​ផុស​ចេញ​ពី​ទឹក​ចិត្ត​ស្រឡាញ់ និង​ចង់​រួម​ចំណែក​ក្នុង​ការ​ថែ​រក្សា​និង​អភិវឌ្ឍ​ប្រទេស​ជាតិ​។ ស្នេហា​ជាតិ មោទនភាព​ជាតិ មិន​មែន​ស្ថិត​នៅ​លើ​បបូរ​មាត់​នោះ​ទេ​។ វា​គឺ​ជាការ​រួម​ចំណែក​របស់​ពលរដ្ឋ​ម្នាក់​ៗ ដែល​ផ្ដល់​ប្រយោជន៍​ចំពោះ​សង្គម​ជាតិ តាម​លទ្ធភាព​ដែល​អាច​ធ្វើ​ទៅ​បាន​៕

យុវជន​គួរ​កុំ​បណ្ដោយ​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង​ក្លាយ​ជា​ឧបករណ៍​បម្រើ​នយោបាយ! កែប្រែ

-ចាប់​តាំង​ពី​ការ​បោះ​ឆ្នោត​ជាតិ​ចុង​ក្រោយ​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៣ សន្ទុះ​យុវជន​ដែល​ចូល​រួម​នៅ​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​មាន​ចំនួន​កើន​ឡើង​គួរ​ឲ្យ​កត់​សម្គាល់​។ ការ​ចូល​រួម​របស់​យុវជន​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ​នេះ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏​សំខាន់​និង​ចាំ​បាច់ ក្នុង​ការ​រួម​ចំណែក​អភិវឌ្ឍ​ប្រទេស​ជាតិ​។ ប៉ុន្តែ​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ នៅ​ក្នុង​ការ​ចូល​ប្រឡូក​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ អ្នក​ជំនាញ​បាន​ស្នើ​ឲ្យ​យុវជន​ធ្វើ​ការ​សម្រេច​ចិត្ត​ដោយ​ប្រយ័ត្ន​ប្រយែង ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​កុំ​បណ្ដោយ​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង ក្លាយ​ទៅ​ជា​ឧបករណ៍​បម្រើ​នយោបាយ​ឲ្យ​សោះ!


ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន​សរុប​នៅ​កម្ពុជាប្រមាណ​១៥​លាន​នាក់ មានជិត​​៧០​ភាគ​រយ​ដែល​មាន​អាយុ​ក្រោម​៣០​ឆ្នាំ​។ ​ដោយ​ឡែក នៅ​ក្នុង​ការ​បោះ​ឆ្នោតជាតិ​​​អាណត្តិ​ទី​៥ យុវជន​ដែល​មាន​អាយុ​ពី​១៨​ឆ្នាំ​ដល់​៣០​ឆ្នាំ មាន​ចំនួន​ជាង​៥២​ភាគ​រយ​នៃ​ចំនួន​អ្នក​ចុះ​ឈ្មោះ​បោះ​ឆ្នោត​ទាំង​អស់​​ប្រមាណ​៩លាន​៦​សែន​នាក់​។

ចាប់​តាំង​ពី​ការ​បោះ​ឆ្នោត​តំណាង​រាស្ត្រចុង​ក្រោយ​​រហូត​មក​​ ការ​ចូល​រួម​របស់​យុវជន​ខ្មែរ​នៅ​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​មាន​លក្ខណៈ​សកម្ម​ជាង​ពេល​ណា​ៗ​ទាំង​អស់​។ យុវជន​ចាប់​ផ្ដើម​ស្គាល់​តម្លៃ​នៃ​សន្លឹក​ឆ្នោត​របស់​ខ្លួន​។ ពួក​គេ​ចូល​រួម​បោះ​ឆ្នោត ចុះ​ផ្លូវ​ធ្វើ​បាតុកម្ម​តវ៉ា តាម​ដាន​និង​នាំ​គ្នា​ជជែក​ពី​បញ្ហា​នយោបាយ​តាម​ប្រព័ន្ធ​ផ្សព្វផ្សាយ​នានា​។ និន្នាការ​នៃ​ការ​ចូល​រួម​របស់​យុវជន​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ​ ទំនង​ជា​បន្ត​កើន​ឡើង​ទៀត ដោយ​សារ​តែ​ការ​យល់​ដឹង​ពី​សិទ្ធិ ក៏​ដូច​ជា​​ស្ថានភាព​អំណោយផល​នៃ​បណ្ដាញ​ផ្សព្វផ្សាយ​សង្គម Facebook​។

ដោយ​សារ​តែ​យុវជន​ជា​បុគ្គល​មាន​សក្តានុពល​ខ្លាំង​ទាំង​ផ្នែក​ចំណេះដឹង ការ​ចូល​រួម​ក្នុង​សកម្មភាព​សង្គម​និង​នយោបាយ ពួក​គេ​បានក្លាយ​ខ្លួន​ទៅ​ជា​ផ្ទាំង​ស៊ីប ជា​គោលដៅរបស់​អ្នក​នយោបាយ ក្នុង​ការ​ស្វែង​រក​សំឡេង​គាំទ្រ​​​។ នៅ​ក្នុង​បរិបទ​បែប​នេះ អ្នក​ជំនាញ​មួយ​ចំនួន​បានផ្ដល់​យោបល់​ឲ្យ​យុវជន​សម្រេច​ចិត្ត​ដោយ​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​​​កុំ​បណ្ដោយ​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង ក្លាយ​ទៅ​ជា​ឧបករណ៍​បម្រើ​នយោបាយឲ្យ​សោះ​។

សម្រាប់​អ្នក​ជំនាញ យុវជន​គួរ​តែ​ចូល​ប្រឡូក​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ​ដោយ ឃ្លាំ​មើល​ការ​អនុវត្ត​នយោបាយ​ក្រោយ​ការ​បោះ​ឆ្នោត ថា​ការ​សន្យា​របស់​គណបក្ស​នយោបាយ​ទាំង​នោះ ត្រូវ​បាន​បំពេញ​ក្នុង​កម្រិត​ណា? ហើយ​ប្រសិន​បើ​គណបក្ស​នយោបាយ​មិន​បាន​បំពេញ​តាម​អ្វី​ដែល​បាន​​សន្យា​ទេ នោះ​យុវជន​អាច​ពិចារណា​ឡើង​វិញ​នៅ​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​លើក​ក្រោយ​ទៀត​។ យុវជន​គួរតែ​ជជែក​ដេញ​ដោល​គ្នា​អំពី​គោលនយោបាយ​របស់​គណបក្ស​នយោបាយ ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​បញ្ហា​ជាតិ​សំខាន់​ៗ ដើម្បី​អាច​សម្រេច​ចិត្ត​បាន​ថា តើ​ត្រូវ​ជ្រើស​រើស​គណបក្ស​មួយ​ណា​ឲ្យ​ឡើង​កាន់​អំណាច​។

ការ​សម្រេច​ចិត្ត​របស់​យុវជន ដើម្បី​គាំទ្រ ចូល​រួម ឬ​បម្រើ​គណបក្ស​នយោបាយ​ណាមួយ គឺ​ជា​រឿង​សំខាន់​បំផុត​។ យុវជន គួរ​ពិចារណា​ទៅ​លើ​គោលនយោបាយ​និង​ការ​អនុវត្ត​របស់​គណបក្ស ជា​ជាង​​ជឿ​ជាក់​យ៉ាង​ផ្កាប់​មុខ​ទៅ​លើ​គណបក្ស​ណា​មួយ​​។ ការ​ជឿជាក់​ផ្កាប់​មុខ​ដោយ​ឥត​ពិចារណា​ចំពោះ​គណបក្ស​ណាមួយ អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​យុវជន​ធ្លាក់​ខ្លួន​ទៅ​ជា​ឧបករណ៍​នយោបាយ ដែល​ងាយ​ស្រួលអនុញ្ញាត​ឲ្យ​គណបក្ស​នោះ ​បង្វិល ពង្វក់ និង​បញ្ជា​តាម​អំពើ​ចិត្ត​។

វា​ជា​រឿង​ល្អ ប្រសិន​បើ​គណបក្ស​ដែល​យុវជន​ជឿជាក់​នោះ គិតគូរ​ពី​ផល​ប្រយោជន៍​ប្រទេស​ជាតិ ហើយ​ពង្វក់​ឲ្យ​យុវជន​ងប់ងល់​ក្នុង​ការងារ​បម្រើ​ប្រទេស​ជាតិ​។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ ប្រសិន​បើ​យុវជន​ធ្លាក់​ខ្លួន​ជឿ​លើ​ប្រជាភិថុតិ​របស់​អ្នក​នយោបាយ​ទុច្ចរិត នោះវិបត្តិ​សង្គម​អាច​នឹង​កើត​មាន​ឡើង​​ក៏​ថា​បាន​។ ព្រោះ​សូម​កុំ​ភ្លេច​ថា យុវជន ជា​ជំពូក​មនុស្ស​ដែល​មាន​សក្តានុពល​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​គ្រប់​ការងារ​ទាំង​អស់​ដែល​ពួក​គេ​សម្រេច​ចិត្ត​ចូល​ប្រឡូក​។ កម្លាំង​និង​ថាមពល​របស់​យុវជន ដែល​បម្រើ​បក្ស​នយោបាយ​ទុច្ចរិត មិន​ត្រឹម​តែ​មិន​បាន​រួម​ចំណែក​អភិវឌ្ឍ​ប្រទេស​ជាតិ​ទេ វា​ថែម​ទាំង​រុញ​ឲ្យ​ប្រទេស​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ភាព​វឹកវរ​ទៀត​ផង​។

សរុប​មក​វិញ យុវជន​ត្រូវ​ពិនិត្យ​ពិចារណា​ឲ្យ​បាន​ម៉ត់ចត់ មុន​ពេល​សម្រេច​ចិត្ត​គាំទ្រ ចូល​រួម ឬ​បម្រើ​គណបក្ស​នយោបាយ​ណាមួយ​។ ការ​សម្រេច​ចិត្ត​គួរ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​ផ្អែក​ទៅ​លើ​គោលនយោបាយ​និង​ការ​អនុវត្ត​របស់​គណបក្ស​នោះផ្ទាល់ ចៀសវាង​សម្រេច​ចិត្ត​ផ្អែក​តាម​អារម្មណ៍ ឬ​ការ​ជឿជាក់​ទៅ​លើ​ការ​ឃោសនា​ប្រជាភិថុតិ​​។ យុវជន​គឺ​ជា​សសរ​ទ្រូង​នៃ​ប្រទេស​ជាតិ ជា​ទំពាំង​ស្នង​ឫស្សី និង​ជា​កម្លាំង​ចលករ​ដ៏​សំខាន់​ក្នុង​ការ​ចូល​រួម​សម្រេច​ជោគ​វាសនា​របស់​ប្រទេស​ជាតិ​។ ការ​សម្រេច​ចិត្ត​ត្រឹម​ត្រូវ នឹង​នាំ​ឲ្យ​ជាតិ​រុងរឿង​។ ខណៈ​ការ​សម្រេច​ចិត្ត​ខុស​របស់​យុវជន អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រទេស​ជាតិ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុងគ្រោះ​មហន្តរាយ​។ ទន្ទឹម​នឹង​ការ​ចូល​រួម​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ យុវជន​ខ្លួន​ឯង​ត្រូវ​ព្យាយាម​ពង្រឹង​និង​ពង្រីក​សមត្ថភាព​របស់​ខ្លួន​បន្ថែម​ទៀត ដើម្បី​រួម​ចំណែក​កសាង​ជាតិ​​ឲ្យ​មានលូត​លាស់​ទៅ​មុខ​ប្រកប​ដោយ​វឌ្ឍនភាព​៕

បដិវត្តបារាំងឆ្នាំ ១៧៨៩ កែប្រែ

នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ បារាំង ដែល​ជា​មហាអំណាច​មួយ​នៅ​អឺរ៉ុប ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ហេតុការណ៍​ដ៏​ធំមួយ ដែល​នឹង​នាំ​មក​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង​និង​អឺរ៉ុប នោះ គឺ​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជាជន ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម។

នៅ​ក្នុង​អំឡុងពេល​នោះ បារាំង​​ស្ថិត​ក្រោមការដឹកនាំ​របស់ ​ព្រះបាទ ល្វីស ទី១៦ (Louis XVI) ដែល​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​គ្រងរាជ្យ ហើយ​កាន់អំណាច តាមបែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ។ របបរាជានិយម​បារាំង​ពេលនោះ មាន​សភា ដែល​ចែកចេញ​ជា​ ៣ផ្នែក គឺ​សភា​តំណាង​បុព្វជិត​កាតូលិក (le clergé) សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់ (la noblesse) និង​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​សាមញ្ញធម្មតា (tiers état) ដែល​នេះ​ជា​ការ​​ឆ្លុះបញ្ចាំង​អំពី​ការ​បែងចែក​វណ្ណៈ​ នៅ​ក្នុង​សង្គម​បារាំង នា​សម័យកាល​នោះ។

នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៨ ដោយសារ​តែ​ការ​ចំណាយ​យ៉ាង​​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ ដើម្បី​ជួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស​ផង និង​ដោយសារ​តែ​ការ​ចាយវាយ​​ខ្ជះខ្ជាយ​របស់​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦​ផង បារាំង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ថវិកា​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ​ រហូត​ស្ទើរតែ​ត្រូវ​ក្ស័យធន។

នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៧៨៦ រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​បាន​រៀបចំ​គម្រោង​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ផ្នែក​សារពើពន្ធ ដោយ​ដំឡើង​​ពន្ធ និង​បង្កើត​ពន្ធ​ថ្មីៗ​ ដើម្បី​បង្កើន​ចំណូលរដ្ឋ។ ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ​ក៏​បាន​កោះ​ប្រជុំ​​សភា​ទាំង៣ ដើម្បី​អនុម័ត​គម្រោង​ដំឡើង​ពន្ធ​នេះ។

កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​នៃ​សភា​ទាំង៣ ដែល​គេ​ហៅ​ថា “Les états-généraux” បាន​បើក​ធ្វើ​ នៅ​ថ្ងៃទី៥ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៨៩ នៅ​ព្រះបរមរាជវាំង​ Versailles ជាយក្រុង​ប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​​បើក​កិច្ចប្រជុំ បញ្ហា​ដ៏​​ចម្រូងចម្រាស​មួយ​បាន​កើតឡើង រវាង​សភា​ទាំង៣។ សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ធម្មតា​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ធ្វើការ​កែប្រែ​ប្រព័ន្ធ​បោះឆ្នោត​ជាមុន មុននឹង​ឈាន​ទៅ​ធ្វើការ​ប្រជុំ​អនុម័ត​កំណែទម្រង់​ស្នើឡើង​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល។

តាម​ទម្លាប់ គិត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​នោះ ​សភា​នីមួយៗ​​ត្រូវ​ធ្វើការ​បោះឆ្នោត​ដាច់ៗ​ពីគ្នា​ជាមុន ទើប​ធ្វើ​ការ​អនុម័ត នៅ​ក្នុង​​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ (états généraux) ជាក្រោយ។ នៅ​ក្នុង​​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​​នៃ​សភា​ទាំង៣​នេះ សភា​នីមួយៗ​មាន​​មួយសំឡេង​ស្មើៗ​គ្នា ដែល​មានន័យថា សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ធម្មតា ដែល​តំណាង​ប្រជាជន​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ៩៨% នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស អាច​​នឹង​ក្លាយ​ជា​សំឡេង​ភាគតិច ប្រសិន​បើ​សភា​ពីរ​ផ្សេងទៀត​រួបរួមគ្នា។

ដោយ​មើល​ឃើញ​ថា របៀប​បោះឆ្នោត​បែបនេះ​មិនឆ្លុះបញ្ចាំង​ពី​ឆន្ទៈ​រាស្រ្ត​ទូទៅ សមាជិក​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​​ក៏​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ធ្វើការ​កែប្រែ​ប្រព័ន្ធ​បោះឆ្នោត ពី​ការ​បោះឆ្នោត​តាម​សភា ទៅ​ជា​ការ​បោះឆ្នោត​​​ដោយ​រាប់​តាម​ចំនួន​សមាជិក​វិញ ពោលគឺ សមាជិក​នីមួយៗ​​ត្រូវ​មាន​មួយសំឡេង​ស្មើៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណើ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ច្រានចោល​ដោយ​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក និង​សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈ​ខ្ពង់ខ្ពស់។

ភាពចម្រូងចម្រាស​ជុំវិញ​នីតិវិធី​ក្នុងការ​បោះឆ្នោត​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​នៃ​សភា​ទាំង៣​ត្រូវ​ជាប់គាំង។ ជាងមួយខែ​ក្រោយ​មក នៅថ្ងៃ​ទី១៧ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៨៩ សភា​តំណាង​ប្រជាជន (tiers état) ដោយ​មាន​ការ​ចូលរួម​ពី​សំណាក់​សមាជិក​មួយចំនួន​នៃ​សភា​ពីរ​ផ្សេងទៀត ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​ជា “រដ្ឋសភា” (Assemblée nationale) ដែល​ជា​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ទូទាំង​ប្រទេស។

ព្រះមហាក្សត្រ​ល្វីស​ទី១៦ បាន​ព្យាយាម​រារាំង​មិន​ឲ្យ​រដ្ឋសភា​ថ្មី​នេះ​ជួប​ប្រជុំ​គ្នា ដោយ​បាន​បិទ​សាលប្រជុំ​នៅ​ក្នុង​ព្រះបរមរាជវាំង ក៏ប៉ុន្តែ សមាជិក​រដ្ឋសភា​បាន​ទៅ​ជួប​ប្រជុំគ្នា​នៅ​ទីលាន​វាយកូនបាល់។ ព្រះមហាក្សត្រ​បិទ​ទីលាន​វាយកូនបាល់ រដ្ឋសភា​ក៏​នាំគ្នា​ទៅ​ប្រជុំ នៅ​ក្នុង​វិហារ​កាតូលិក។ ព្រះមហាក្សត្រ​ក៏​បាន​ប្រមូលកម្លាំង​ទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​បំបែក​កិច្ចប្រជុំ​របស់​រដ្ឋសភា ក៏ប៉ុន្តែ បាន​ប្តូរ​ព្រះទ័យ​ឈប់ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​វិញ ក្រោយ​ពី​​​ឃើញ​មាន​សមាជិក​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក​កាន់តែ​ច្រើន​ ចូលរួម​ក្នុង​រដ្ឋសភា​ថ្មីនេះ។

នៅទី​បំផុត ដោយ​មិន​អាច​រារាំងកិច្ចប្រជុំ​របស់​រដ្ឋសភា​ថ្មី​នេះ​បាន ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ក៏​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក និង​សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់​ចូល​រួម​ប្រជុំ​ក្នុង​​រដ្ឋសភា​ថ្មី ដើម្បី​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី។ នៅថ្ងៃ​ទី៩ ខែ​កក្កដា រដ្ឋសភា​ថ្មីនេះ​ក៏​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ទៅជា​​​សភា​ធម្មនុញ្ញ ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ជជែក​អំពី​ការ​បង្កើត​របបនយោបាយ​ថ្មីមួយ គឺ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យរដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ។

ព្រះបាទ​ ល្វីស ទី១៦ (Louis XVI) ព្រះមហាក្សត្រ​នៃ​របបរាជានិយម​បារាំង ដែល​ត្រូវ​ចលនា​បដិវត្តន៍ប្រជាជន​​ផ្តួលរំលំ និង​កាត់ក្បាល​ជាសាធារណៈ

នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សភាធម្មនុញ្ញ​កំពុង​តែ​ប្រជុំ​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី មានហេតុការណ៍​មួយចំនួន​បាន​កើតឡើង ដែល​ជា​ដើមហេតុ​ជំរុញ​ឲ្យ​ស្ថានការណ៍​កាន់តែ​ធ្លាក់​ដុនដាប រហូត​បង្កើត​ទៅ​ជា​ចលនា​បដិវត្តន៍​ប្រជាជន។

ទាហាន​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺននាក់ ត្រូវ​បាន​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦​ចល័ត​ចូល​មក​ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​បណ្តា​ជន​មាន​ការ​សង្ស័យ​ខ្លាច​ព្រះអង្គ​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​បង្រ្កាប​ចលនាប្រឆាំង​នៅ​រដ្ឋសភា។

ម្យ៉ាងទៀត នៅថ្ងៃ​ទី១១ ខែ​កក្កដា ព្រះមហាក្សត្រ​បាន​ដក​តំណែង​រដ្ឋមន្រ្តី​មួយចំនួន ដែល​ព្រះអង្គ​យល់​ថា មាន​គំនិត​គាំទ្រ​​បដិវត្តន៍។ ក្នុងចំណោម​រដ្ឋមន្រ្តី​ដែល​ត្រូវ​ដកតំណែង​នោះ មាន​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ ដែល​ប្រជាជន​បារាំង​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត។ ដឹង​ពី​ដំណឹង​នេះ បណ្តាជន​នៅ​ក្នុង​ក្រុងប៉ារីស​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦។ ចលនាបដិវត្តន៍​ ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋសភា ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន។

នៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៧៨៩ ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​បាន​នាំគ្នា​វាយលុក​ទៅលើ​គុកមួយ ក្នុងក្រុង​ប៉ារីស គឺ​គុកឈ្មោះ Bastille ដែល​ក្រុម​បដិវត្តន៍​ចាត់ទុកថា​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​អំណាច​ផ្តាច់ការ​របស់​ស្តេច។ គុក Bastille ត្រូវ​បាន​ចលនាបដិវត្តន៍​វាយដណ្តើម​យកបាន ហើយ​ថ្ងៃ​ទី១៤ កក្កដា ត្រូវ​បាន​​បារាំង​ចាត់ទុក​ជា​ថ្ងៃ​បុណ្យឯករាជ្យ​ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។

ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជារាស្រ្ត ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ក៏​បាន​សុខចិត្ត​ដកកម្លាំង​ទ័ព​ចេញ​ពី​ប៉ារីស​ ហើយ​​តែងតាំង​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដ៏​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ឲ្យ​មក​កាន់តំណែង​វិញ។

នៅថ្ងៃ​ទី២៦ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៨៩ សភាធម្មនុញ្ញ​បារាំង​បាន​អនុម័ត​សេចក្តីថ្លែងការណ៍ ​ស្តីពី​សិទ្ធិមនុស្ស និង​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​ ដែល​មាន​ចែង​ជាអាទិ៍ អំពី​ការ​​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា​រវាង​ប្រជាពលរដ្ឋ និង​ការ​លុបចោល​នូវ​វណ្ណៈ​សក្តិភូមិ​​ពី​សម័យបុរាណ។

របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ត្រូវ​បិទ​បញ្ចប់ ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ នៅតែកាន់អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ ក៏ប៉ុន្តែ អំណាចរបស់​ព្រះអង្គ​ត្រូវកាត់បន្ថយ ដោយ​បង្វែរ​ទៅ​ឲ្យ​រដ្ឋសភា ដែល​ជា​សភា​តែមួយ ​តំណាង​ប្រជាជន​ទូទៅ ហើយ​​លែង​មាន​ការ​បែងចែកទៅតាម​វណ្ណៈ​ដូចពីមុន។

អ្នកខ្លះ​គិតថា​ នេះ​គឺ​ជា​ការ​បិទបញ្ចប់​នៃ​បដិវត្តន៍​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត​ទៅ វា​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​ចាប់ផ្តើម​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ខាងមុខ របបរាជានិយម​អាស្រ័យធម្មនុញ្ញ​ ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​អស្ថិរភាព​​ឥតឈប់ឈរ។ ចលនា​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជាជនបារាំង​ក៏​បាន​កើតឡើង​សាជាថ្មី​។ ចលនាបដិវត្តន៍​នេះ​​មាន​សន្ទុះ​កាន់តែ​ខ្លាំង រហូត​ឈាន​ទៅ​​រំលាយ​របបរាជានិយម​ចោល​ទាំងស្រុង។ ​របបសាធារណរដ្ឋបារាំង​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​​​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ដែល​ជា​អតីត​ព្រះមហាក្សត្រ​ ត្រូវ​បាន​តុលាការ​បដិវត្តន៍​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល​ជា​សាធារណៈ៕

តើអាមេរិកដែលជារដ្ឌអធិបតេយ្យមួយអាចក្ស័យធនយ៉ាងដូចម្តេច កែប្រែ

ផ្ងៃច័ន្ទទី ១៤ខែតុលាឆ្នាំ២០១៣ រដ្ឌាភិបាលសហព័ន្ធអាេមរិកនៅតែបន្តរបិទទ្វាមួយផ្នែក ដោយសារតែវិបត្តិថវិការ។ក្នុងពេលជាមួយគ្នាពេលកំណត់ដែលសភាអាមេរិកត្រូវប្រឈមនឹងការក្ស័យធន ក៏កាន់តែខិតជិតចូលមកដល់។លោកអូបាម៉ា និងសមាជិកសភាមកពីគណបក្សសាធារណរដ្ឌមានពេលតែ៤ផ្ងៃទេៀតប៉ុណេ្ណាះេដីម្បីចរចាគ្នាលើការអនុម័តច្បាប់ឲ្យរដ្ឌាភិបាលអាចខ្ចីលុយមកបង្គ្រប់ការចំណាយ និងចេៀសពីការ

ក្ស័យធន។ «សំណួរ» អាេមរិកដូចជាចម្លែកពីប្រទេសផ្សេងទេៀត ព្រេាះមុននឹងរដ្ឌាភិបាលខ្ចីលុយគេបាន ទាល់តែទៅសំុការអនុញ្ាតពីសភាជាមុន‽ តាមពិត រដ្ឌាភិបាលអាមេរិកអាចខ្ចីលុយគេបាន ដោយមិនចាំបាច់សំុការអនុញ្ញាតពីសភាទេ ក៏ប៉ុន្តែធ្វើម៉េចកំុឲ្យតែបំណុលសរុប កើនឡើងហួសពីកម្រិតអតិបរមាមួយដែលកំណត់ដោយច្បាប់«បំណុលដល់តំបូល»។ បពា្ហាាដែលចោទឡើងនៅពេលនេះ គឺថវិការអាមេរិកចេះតែមានឧនភាពជាប្រចាំ។មុខចំណាយមានច្រើន ចំណែកចំណូលមានតិចធ្វើឲ្យរដ្ឌាភិបាលត្រូវខ្ចីបំណុលគេច្រើនដេីម្បីមកបង្រ្គប់ចំណាយ។ បំណុលផ្មីចេះតែបន្តរខ្ចី ច្រើនឡើង ចំណែកឯបំណុលចាស់សងរំលោះមិនទាន់ ធ្វើឲ្យបំណុលចេះតែគរឡើងដល់កំតិតអតិបរមា ទើបរដ្ឌាភិបាលរបស់លោក អូបាម៉ាលែងអាចខ្ចីបំណុលគេបន្ដែមទៀត ហេីយត្រូវសំុឲ្យសភាអនុម័តច្បាប់ផ្មី ដំឡើង កម្រិតអតិបរមានៃបំណុល ទើបន្តខ្ចីបំណុលគេតទៅទៀត។ ″ សំណួរ” កន្លងមកតើសភាអាមេរិកធ្លាប់បានតម្លើងកម្រិតបំណុអតិបរមានេះប៉ុន្មានលើកមកហើយ‽

តាំងពីមានច្បាប់កំណត់អំពីកម្រិតបំណុលអតិបរមា កាលពីឆ្នាំ១៩១៧ សភាអាមេរិកធ្លាប់បានដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមាចំនួន ៧៧ លើករួចមកហើយ ដោយមិនសូវមានបពា្ហាចោទខ្លាំងប៉ុន្មានទេ។ ការដំឡើងកម្រិត

បំណុលអតិបរមាបានក្លាយជារឿងស្មុគស្មាញ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១០មក នៅពេលដៃលគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យបាត់បង់សំលេងភាគច្រើននៅក្នុងរដ្ឌសភា។ដោយសារតែការអនុម័តច្បាប់ដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមា ត្រូវឲ្យមានសំឡេងគាំទ្រសភាទាំងពីរ ់ ៉ព្រឹទ្ធសភា និងរដ្ឌសភា ៉ គណបក្សសាធារណរដ្ឌតែងតែរារាំងមិនឲ្យអនុម័តច្បាប់នេះដេីម្បីដាក់សម្ពាធ ទាមទារឲ្យលោក អូបាម៉ាផ្លាស់ប្តូរនយោបាយ ជាពិេសសដេម្បីប្រឆាំងនឹងច្បាប់ ស្តីពីកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធធានារ៉ាប់រងសុខភាពរបស់លោក អូបាម៉ា។ «សំណួរ» នៅពេលនេះគេនាំគ្នាបារម្ភផា ប្រសិនបើសភាអាមេរិកមិនអនុម័តច្បាប់ តើអាមេរិកក្ស័យធនដូចម្តេច‽

ក្ស័យធនត្រង់ចំណុចនេះមិនមែនសំដៅលើការក្ស័យធនរហូតបិទទ្វារដូចជាករណីក្រុមហ៊ុនទ ឬសហគ្រាសទេ ប៉ុន្តែសំដៅទៅលើស្ដានភាពមួយដែលបំណុលត្រូវសងមានចំនួនច្រើនជាងលុយដែលមានសម្រាប់សងបំណុល

ត្រង់កន្លែងនេះចង់បពា្ជាក់ផា បំណុលត្រូវសងមិនមែនបំណុលដែលជំពាក់ទេ។ជួនកាលបំណុលដែលជំពាក់មានច្រើនដែរ ក៏ប៉ុន្តែមិនទាន់ដល់ពេលកំណត់ត្រូវសង។ក្នុងករណីក្ស័យធន បំណុលដែលជំពាក់គេហើយដល់ពេល កំណត់ត្រូវសង ប៉ុន្តែមិនមានលុយក្នុងដៃគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីសងបំណុលទៅតាមពេលកំណត់។

ករណីក្ស័យធននេះធ្លាប់កើតមានកន្លងមកដូចជានៅ មុិចសុិក នៅឆ្នាំ១៩៨២ និងនៅ អាហ្យង់ទីនឆ្នាំ ២០០១។ ការក្ស័យធនរបស់រដ្ឌ ខុសពីការក្ស័យធនរបស់ក្រុមហ៊ុន ឬសហគ្រាស។ ក្រុមហ៊ុន សហគ្រាសដែលក្ស័យធន ម្ចាស់បំណុលអាចប្តឹងទៅតុលាការឲ្យលក់ឡាយឡុងទ្រព្យក្រុមហ៊ុន ដើម្បីសងបំណុល ហើយក្រុមហ៊ុន

ដែលក្ស័យធននេះអាចនឹងបិទទ្វារលែងតំណើរការទាំងស្រុង។

ចំពេាះរដ្ឌវិញ ដែលអធិបតេយ្យភាព គេមិនអាចទៅចាប់បង្ខំរដ្ឌមួយឲ្យសងបំណុលដូចជាក្រុមហ៊ុនឯកជណទេ(លើកលែងតែម្ចាស់បំណុលនោះជារដ្ឌមួយដែរ ហើមានកម្លាំងទ័ពខ្ាំាលាំង ដែលអាចប្រកាសសង្គ្រាម េដីម្បី

ទារបំណុល)។ ជាទូទៅក្នុងករណីរដ្ឌក្ស័យធន រដ្ឌច្រើនចរចាចាមួយម្ចាស់បំណុល ដើម្បីកាត់បន្ដយបំណុលមួយផ្នែក ឬពន្យាពេលសងបំណុល។ << សំណួរ>> ក្នុងករណីដែលភាពជាប់គាំងនៅសភាអាមេរិកអូសបន្លាយរហូតដល់មានការក្ស័យធនមែន តើវាអាចនឹងបង្កផលប៉ះពាល់អ្វីខ្លះ?

ប្រសិនបើអាមេរិកខកខានមិនបានសងបំណុលគេទៅតាមពេលកំណត់ទេ ទោះបីជាមិនសងទាំងអស់ ឬសងមិនទាន់ពេលក៏ដោយ បពា្ហាាដែលចោទឡើងគឺអត្រាការប្រាក់បំណុលរដ្ឌប្រាកដកើនឡើងខ្ពស់។ នេះជារឿង

ធម្មតា កាលណាខ្ចីលុយគេហើយមិនសងគ្រប់តាមកាលកំណត់ ពេលក្រោយចង់ខ្ចីគេទៀត គេប្រាកដជាមិនចង់ឲ្យខ្ចី ឬក៏ឲ្យខ្ចីដែរប៉ុន្តែទារការប្រាក់ខ្ពស់ ដើម្បីឲ្យសមនិងហានិភ័យនៃបំណុល។ អត្រាការប្រាក់ខ្ពស់គឺជា បន្ទុកធ្ងន់មួយ ដល់ហិរញ្ញាវត្ដុរបស់រដ្ឌ ហើយអាចនាំឲ្យអត្រាការប្រាក់នៅក្នុងទីផ្សាឥណទានឯកជនកើនឡើងខ្ពស់ដែរ ដែលជាបន្ទុកផ្ងន់សម្រាប់ក្រុមហ៊ុន ក៏ដូចជាប្រជាជនទូទៅ។ ទាំងអស់នេះវាអាចនឹងនាំទៅបង្កើត ជាវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ។

ទីផ្សាមូលប័ត្រអាមេរិកជាទីផ្សារដែលមានទំហំនៃការជួញដូរធំ វិបត្តិនៅអាមេរិកនឹងធ្វើឲ្យមានការចលាចលនៅទីផ្សារមូលបត្រនៅទូទាំងពិភពលោក។ អ្នកសេដ្ផកិច្ច ក៏ដូចជាប្រមុខដឹកនាំស្ដាប័នហិរញ្ញវត្ដុសំខាន់ៗដូចជា មូលនិធិរូបិយវត្ដុអន្តរជាតិ(IMF) និងធនាគាពិភពលោក ជាដើម សុទ្ទតែព្រមានទុកជាមុនរួចហើយផា ប្រសិនបើអាមេរិកក្ស័យធនមែន ពិភពលោក

ទាំងមូលនឹងត្រូវធ្លាក់តៅក្នុងវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ច ដែលធ្ងន់ផ្ងរជាងវិបត្តិកាលពីឆ្នាំ ២០០៨ទៅទៀត៕ រដ្ឌាភិបាលអាមេរិក អូបាម៉ា លែងខ្ចីលុយបានទេៀតហេីយ

គឺ​លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ផ្ទាល់​ខ្លួន Jack Lew ដែល​បាន​ថ្លែង​ជា​សាធារណៈ​ទៅ​កាន់​ក្រុម​សមាជិក​សភា​ដែល​គណបក្សប្រឆំាង គឺ​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​មាន​សម្លេង​ភាគច្រើន។ « ខ្ញុំ​ស្នើ​ឲ្យ​សភា​ចាត់​វិធានការ​ជា​បន្ទាន់ » នេះ​ជា​ការ​ថ្លែង​របស់​លោក Jack Lew។ លោក Lew ដែល​បាន​និយាយ​សារ​ចុះ សារ​ឡើង​ថា ចាប់​ពី​ថ្ងៃ​សៅរិ៍ ទី៨ កុម្ភៈ​ទៅ អាមេរិក​មិន​អាច​ខ្ចីលុយ​គេ​បាន​ទៀត​ឡើយ ព្រោះ​លទ្ធភាព​ខ្ចីប្រាក់​បាន​ឡើង​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា​ហើយ។ យោង​តាម​លោក Lew អាមេរិក​កំពុង​រស់នៅ​ជាមួយ​នឹង​លទ្ធភាព​អប្បបរិមា ដោយ​ផ្អែក​លើ​ស្ថានភាព​ជាក់ស្តែង និង​បន្ទាន់ និង​ថា អាមេរិក​មាន​លុយ​សម្រាប់​ចំណាយ​ផ្សេងៗ​ត្រឹម​ដំណាច់​ខែ​កុម្ភៈ​នេះ​ប៉ុណ្ណោះ។ ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម​ក៏​មិន​ចង់​ទម្លាក់​កំហុស​ចំៗ​ទៅ​លើ​ក្រុម​ណា​មួយ​ទេ តែ​គ្រាន់​តែ​បាន​បញ្ជាក់​ដោយ​សាមញ្ញ​ថា ការ​ដំឡើង​កម្រិត​បរិមាណ​ប្រាក់បំណុល​វា​ជា​បុព្វសិទ្ធិ​របស់​រដ្ឋសភា។

គួរ​ជម្រាប​ជូន​ថា នៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក សភា​ជា​អ្នក​កំណត់​​កម្រិត​អតិបរមា​នៃ​បំណុល​សាធារណៈ។ ប្រសិន​បើ​បំណុល​សាធារណៈ​នៅ​ទាប​ជាង​ដែន​​កំណត់ រដ្ឋាភិបាល​អាច​ខ្ចី​លុយ​គេ​បន្ថែម​ដោយ​មិន​ចាំបាច់​សុំ​ការ​អនុញ្ញាត​​ពី​រដ្ឋសភា​ទេ។ តែ​សព្វថ្ងៃ​នេះ បំណុល​​សាធារណៈ​របស់​អាមេរិក​បាន​កើន​ឡើង​​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​អូបាម៉ា​​​មិន​អាច​ខ្ចីបំណុល​គេ​បន្ថែម​ទៀត​បាន​ទៀត​ឡើយ វា​លើកលែង​តែ​សភា​អនុម័ត​ច្បាប់​ថ្មី​ដើម្បី​ដំឡើង​កម្រិត​​បរិមាណ​បំណុល​អតិបរមា​នេះ។ អ្វី​ដែល​បាន និង​កំពុង​បន្ត​ចោទ​ចំពោះ​លោក​អូបាម៉ា​នៅ​ត្រង់​ថា គណបក្ស​របស់​លោក​មិន​មាន​សម្លេង​ភាគច្រើន​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋសភា​ទេ។

ដូច្នេះ អ្នក​ដែល​កំពុង​មាន​សន្លឹកបៀរ​ចុង​ក្រោយ​នៅ​ក្នុង​ដៃ គឺ​គណបក្សសាធារណរដ្ឋ​ដែល​ជា​បក្សប្រឆំាង។ តែ​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ទោះ​បី​ជា​បញ្ហា​ថវិកា​នៅ​អាមេរិក​នៅ​មិន​ទាន់​មាន​ស្ថានភាព​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដូច​ពេល​កន្លង​មក​ក៏​ដោយ ក៏​អង្គការ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​បាន​ព្រមាន​ក្រុមតំណាងរាស្រ្ត​ទំាង​ពីរ​បក្ស​រួច​ជា​ស្រេច​ថា គេ​គួរ​តែ​មាន​គតិបណ្ឌិត​បញ្ជៀស​កុំ​ឲ្យ​វិបត្តិ​ច្រំដែល​វិល​ត្រលប់​ជា​ថ្មី​ម្តង​ទៀត៕ អាមេរិករួចផុតពីក្ស័យធនប្រផិតប្រផើយ

សម្រាប់​ពលរដ្ឋអាមេរិកាំង និង​ជាពិសេស​សម្រាប់​បុគ្គលិក​ដែល​រដ្ឋសហព័ន្ធ​បាន​ផ្អាកការងារ​អស់​ពីរសប្តាហ៍មកហើយ ដោយសារ​តែ​វិបត្តិជាប់គាំង​ថវិកា នះ​ជា​ដំណឹង​ល្អមួយ។ ចាប់តាំង​ពី​ព្រឹកថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​នេះ ពួកគេ​អាច​ត្រលប់​ចូល​ធ្វើការងារ​វិញ។ ហើយ​ច្បាប់​ថវិកា​ដែល​សភា​បោះឆ្នោត​កាលពី​យប់​ថ្ងៃ​ពុធ​ម្សិលមិញ បាន​ចែង​ពី​ការធានា​បើកសង​ប្រាក់ខែ ក្នុងពេល​ពួកគេ​ត្រូវ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ពីរសប្តាហ៍ កន្លងមក។


ដំណឹង​ល្អមួយទៀត សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក គឺ​ច្បាប់​ថវិកា ដែក​សភាអាមេរិក​បោះឆ្នោត​យ៉ាង​ប្រថុចញ៉ុច កាលពីយប់​ថ្ងៃពុធ នឹង​ធ្វើ​ឲ្យអាមេរិក​ជៀសផុត​ពី​គ្រោះថា្នក់​ក្ស័យធន។ ក៏ប៉ុន្តែ គេ​ក៏​មិនត្រូវ​អរពេកដែរ ព្រោះថា ច្បាប់នេះគ្រាន់​តែ​បញ្ជៀស​អាមេរិក​ឲ្យ​រួចផុត​ពី​ការក្ស័យធន ជាបណ្តោះអាសន្ន ប៉ុន្តែ ​មិនរហូត​ទេ។ ច្បាប់​នេះ​បានសម្រេច​ផ្គត់ផ្គង់​ថវិកា​ដល់​សេវា​សាធារណៈ​របស់​រដ្ឋាភិបាល រហូត​ត្រឹម​ថ្ងៃ ទី១៥​ខែ​មករា ចំណែក​ក្នុង​រឿង​ប្រាក់បំណុល​វិញ ច្បាប់​បើកផ្លូវ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​អាច​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម រហូត​ត្រឹម​ថ្ងៃ​ទី ៧​កុម្ភៈ។

វិបត្តិ​ជាប់គាំង​ថវិកា និង​គ្រោះថ្នាក់​រដ្ឋអាមេរិក​ក្ស័យធន នឹង​អាច​កើតមាន​ជាថ្មី នៅ​ដើម​ឆ្នាំក្រោយ ប្រសិន​បើ​សភា​មក​ពី​គណបក្ស​ទាំងពីរ​មិន​យល់ស្របគ្នា បោះឆ្នោត​ទេ។ នៅពេលនេះ គេ​បាន​បោះឆ្នោត ដើម្បី​គ្រាន់តែ​អាច​ជៀសផុត​ពី​វិបត្តិ​ក្ស័យធន តែ​មួយគ្រា និង​ដើម្បីលើកទឹកចិត្ត​ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​ឲ្យ​ចូលរួម​សប្បាយ នៅក្នុងពេល​បុណ្យ​ដាច់ឆ្នាំ​តែប៉ុណ្ណោះ។ ម្យ៉ាងទៀត ការចំណាយ​របស់​មេផ្ទះ ក្នុងពេល​បុណ្យទាន សំខាន់ណាស់​សម្រាប់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក។

មន្រ្តី​បុគ្គលិក​របស់​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​តវ៉ា​នៅ​មុខ​កាពីតូល បន្ទាប់ពី​ពួកគេ​ត្រូវ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ដោយសារ​រដ្ឋ​ជួប​វិបត្តិថវិកា REUTERS/Jonathan Ernst

អាមេរិក​បាន​រួចផុត​ពី​វិបត្តិក្ស័យធន ប៉ុន្តែ អាមេរិក​បាន​ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ វិបត្តិ​ថវិកា លើ​លោក និង​ល្បែងរបស់​អ្នកនយោបាយ​ដែល​យក​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ចោទ​សួរ​ទៅលើ​សមត្ថភាព​ដឹកនាំ​របស់​អាមេរិក ដែល​ជាមហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីមួយ​លើ​លោក។ ​អ្នកសេដ្ឋកិច្ច​មួយចំនួន​ចោទសួរ​រួចទៅហើយ​ថា តើ​គេ​អាច​ជឿជាក់​បាន​ប៉ុណ្ណា​លើ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់អាមេរិក។

នេះ​មិនមែន​ជា​លើកទីមួយ​ទេ ដែល​អាមេរិកខូច​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ ដោយសារ​តែ​អ្នកនយោបាយ​អាមេរិក​ចូលចិត្ត​យក​វិបត្តិ​ថវិកា​មកលេង ​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង ដើម្បី​ចរចា តថ្លៃ​គ្នា សម្រាប់​ប្រយោជន៍​នយោបាយ​របស់​បក្ស។ កាលពី​ឆ្នាំ២០១១ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​នៅ​រដ្ឋសភា​បាន​អូសត្រាំត្រែង​វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល រហូតនៅ​តែ​ប៉ុន្មាន​ម៉ោង​មុន ពេល ដែល​អាមេរិក​ត្រូវ​ជួប​គ្រោះថ្នាក់​ក្ស័យធន ទើបពួកអ្នកធ្វើ​ច្បាប់ បក្ស​សាធារណរដ្ឋ ​យល់ព្រម​បោះឆ្នោត​ច្បាប់ ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម។ បើសិន​រដ្ឋាភិបាល​មិនអាច​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម នោះ​អាមេរិក នឹង​ក្ស័យធន​គ្មាន​លុយសងគេ និង​គ្មានលុយ​សម្រាប់ចំណាយ​សាធារណៈ ដើម្បី​ជំរុញ​សេដ្ឋកិច្ច។ អាមេរិកដួល នោះ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដែល​ពឹងអាស្រ័យ​លើ​លុយដុល្លារ ក៏​នឹង​ដួលដែឬ។

ដូច្នេះ នៅ​ឆ្នាំនោះ វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិក​ខាតបង់​មិនតិច​ទេ។ ប្រជាជន​បាន​បាក់ទឹកចិត្ត ខ្លាច​សេដ្ឋកិច្ច​មិនសូវស្រួល និង​មិន​ឲ្យ​ហ៊ាន​ចំណាយ ដែល​តាមពិត​ជា​ប្រភពនៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច។ លើសពីនោះ វិបត្តិ​លើកនោះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អត្រាការប្រាក់​បំណុល​របស់​អាមេរិក​បាន​កើន​ឡើង​ដែរ។ ជាធម្មតា ម្ចាស់បំណុល តែងតែ​ដំឡើង​ការប្រាក់​ហើយ បើសិន​ជាគេ​ឃើញ កូនបំណុល​មាន​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ផុយស្រួយ និង​មិនសូវ​ធានា។

សម្រាប់​វិបត្តិលើកនេះ គេ​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ឃើញថា ទំហំខូចខាត​នឹង​អាច​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាងមុន។ ទីភ្នាក់ងារ​វាយតម្លៃ​ហានិភ័យ Standard and Poors ​បាន​បង្ហាញថា វិបត្តិជាប់គាំង​ថវិកា​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ខាតបង់​ទឹកប្រាក់​ប្រមាណ ២៤​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​អាមេរិក​ដែល​ត្រូវ​រំពឹងថា នឹងមាន​ប្រមាណ​៣ភាគរយ ក៏​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ០,៦ភាគរយ ដែរ នៅក្នុង​ត្រីមាស​ទីបួន ឆ្នាំនេះ។

សមាជិក​ព្រឹទ្ធសភា​មក​ពី​ក្រុម​Tea Party របស់​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ លោក​Ted Cruz ដែល​ជាសរសរ​ប្រឆាំង​ច្បាប់​សុខភាព​របស់​លោក​អូបាម៉ា REUTERS/Jason Reed

ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ចាញ់​យ៉ាងអាម៉ាស់មុខ

ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ជា​ប្រភព​ដែល​នាំឲ្យ​មាន​វិបត្តិ​ជាប់គាំង​ថវិកា​ផង និង​វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុលផង។ ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ដែល​មាន​និន្នាការ​អភិរក្ស​ជ្រុលនិយម ឬ​ក្រុម​Tea Party នៅ​រដ្ឋសភា បាន​តស៊ូ ក្រាញននៀល ប្រឆាំង​ឲ្យ​ខាងតែបាន​រាល់​នយោបាយ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ ជាពិសេស​ច្បាប់សុខភាព​របស់​លោកអូបាម៉ា។

ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត ក្រុមនេះ បាន​យល់ព្រម ចុះចាញ់ ដោយ​ធ្វើ​សម្បទាន បោះឆ្នោត​ច្បាប់​ដែល​ព្រឹទ្ធសភា​បាន​ចងក្រង កាលពី​យប់​ថ្ងៃ​ពុធ។ សម្រាប់​រដ្ឋាភិបាល គ្មានអ្នកចាញ់ និង​អ្នកឈ្នះ​ទេ។ ប៉ុន្តែ អ្នកនយោបាយ​ជាទូទៅ​បាន​វាយតម្លៃថា គឺ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ដែល​ចាញ់ អាម៉ាស់មុខ យ៉ាងច្បាស់​ក្រឡែត លើកនេះ។ ក្រុមនេះ ដែល​ខ្ទាស់ជើង ​ជាងពីរ​សប្តាហ៍​មកហើយ មិន​ឲ្យ​ចេញច្បាប់​ថវិកា​សម្រាប់រដ្ឋាភិបាល មិន​បាន​ទទួល​សម្បទាន​អ្វី​ពីលោក​អូបាម៉ា ក្នុង​រឿង​ច្បាប់​សុខភាព។ លោកអូបាម៉ា​នៅ​តែ​អនុវត្ត​ច្បាប់​សុខភាព​របស់លោក ចំណែក​ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​បោះឆ្នោត កាលពីយប់មិញ ដើម្បី​អាច​ឲ្យ​អាមេរិក​ជៀសផុត​ពី​វិបត្តិក្ស័យធន។ សម្រាប់ក្រុមប្រឆាំង ពួកគេ​មិន​ចាញ់​ទាំងស្រុងទេ។ ទីមួយ គេបាន​ទាមទារ​បានសម្រេច​ ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​កាត់បន្ថយ​ការខ្ចីប្រាក់​ឥណទាន។ ទីពីរទៀត ច្បាប់​នេះ​នឹងសុពលភាព​ក្នុង​រយៈពេល​ខ្លីតែប៉ុណ្ណោះ។ ពួក​គេប្តេជ្ញា​ហើយថា នឹង​ប្រឆាំង​ជាថ្មី នៅ ដើម​ឆ្នាំក្រោយ នៅពេល​ដែល​សភា​ចាប់ផ្តើម​និយាយ​ពី​ច្បាប់ថវិកា ពោលគឺ​ធ្វើយ៉ាងម៉េច​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​លះបង់​ចោល​ច្បាប់​សុខភាព ដែល​ពួកគេ​ចោទថា ជាប្រភព​ចំណាយ​ច្រើន​របស់​រដ្ឋ។

នៅមុន​ពេល​រដ្ឋសភា​បោះឆ្នោត កាលពី​យប់ថ្ងៃពុធ លោកអូបាម៉ា​បាន​អំពាវនាវ​ដល់​ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ឲ្យឈប់លេងល្បែង​ថវិកា និង​ត្រូវ​ធ្វើការ​ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​មាន​ជំនឿ​ទុកចិត្ត​ឡើងវិញ។ ច្បាប់​ថវិកា ដែល​សភា​បោះឆ្នោត​កាលពី​យប់មិញ បាន​ចែង​ផងដែរ​ពីការបង្កើត​គណៈកម្មការ​រួម ដើម្បី​ពិភាក្សា​លើ​ច្បាប់​ប្រាក់បំណុល​សម្រាប់​រយៈពេល​វែង។

បើទោះបី​ជា​ច្បាប់​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព តែ ក្នុង​មួយ​រយៈពេល​ខ្លីមួយ តែលោកអូបាម៉ា និង​បក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ​របស់លោក​បាន​ឡើង​កូដខ្លាំង។ ចំណែក​ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្ស​សាធារណដ្ឋ​វិញ បាន​ធ្លាក់​ចុះ​យ៉ាងខ្លាំង​មិនធ្លាប់​មាន​ពីមុនមក។ តាមការស្ទង់មតិ ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្ស​ប្រឆាំង​បាន​ធ្លាក់​ចុះ មកនៅ​ត្រឹម ២៤​ភាគរយ។ ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​កាន់តែច្រើន បាន​បន្ទោស ទម្លាក់កំហុស​លើ​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ​ថា ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ​ទៅលើ​វិបត្តិថវិកា ដែល​វិះ​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិកក្ស័យធន។

ក្នុង​ផ្នែកនយោបាយ វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល​លើកនេះ មិនត្រឹម​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​ចោទ​សួរឡើងវិញ ពី​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​របស់​អាមេរិក តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ គេ​កំពុង​ចាប់សង្ស័យផងដែរ​ទៅលើ​ជោគវាសនា​អនាគត​របស់​គណបក្ស​ដ៏មាន​វ័យចំណាស់ គឺ​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ៕

ភាពរុងរឿងសម័យអង្គរ កែប្រែ

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៩​ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​យុគខ្មៅ​ងងឹត ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ហើយ​ចក្រភព​អារ៉ាប់​កំពុង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង វាតទី​កាន់កាប់ទឹកដី​នៅ​ប៉ែកខាងត្បូង និង​ខាង​កើត​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ឯណោះវិញ អាណាចក្រ​មួយ​ក៏​កំពុង​តែ​ងើបឡើង និង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ខ្លាំង​ដែរ នោះគឺ អាណាចក្រ​ខ្មែរ។

តាមរយៈ​ការសិក្សា​របស់​អ្នក​បុរាណវិទ្យា គេរកឃើញ​ថា នៅ​ត្រង់​ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បច្ចុប្បន្ន​ មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​ដើមដំបូង តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ៤២០០ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ប្រជាជន​នៅ​តំបន់​នេះ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាកចេញ​ពី​ការរស់​នៅ​បែប​បុរេ​ប្រវត្តិ មក​​ចាប់​ប្រកបរបរ​កសិកម្ម រួចហើយ​​បន្តិចម្តង​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​រដ្ឋមួយឡើង នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១​គ.ស គឺ​នគរ​​គោកធ្លក (ឬ​នគរ​ភ្នំ ) ដែល​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ហៅ​ក្លាយ​មក​ជា “ហ៊្វូណន”។

ដំណើររឿង​នៃ​ការ​កកើត​នគរ​គោកធ្លក ឬ​ហ៊្វូណន ត្រូវបានគេ​ដំណាល​ជា​លក្ខណៈ​រឿង​ព្រេង និង​មាន​កត់ត្រា​ទុក​ក្នុង​សិលាចារឹក​និងក្នុង​​ឯកសារ​ចិន។ តាមដំណើររឿងព្រេង នៅ​ក្នុង​ទំនៀមទម្លាប់​ប្រពៃណីខ្មែរ ការកកើត​នៃ​នគរគោកធ្លក ចាប់ផ្តើម​ពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍ រវាង​ព្រះថោង ដែល​ជា​ក្សត្រ​មក​ពី​ឥណ្ឌា និង​នាងនាគ ដែល​ជា​ម្ចាស់ស្រុក។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក​ជា​ភាសា​សំស្ក្រឹត គេ​បាន​រកឃើញ​នូវ​កំណត់ត្រា​អំពី​ដំណើររឿង នៃ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ រវាង​ម្ចាស់ស្រុក គឺ​ព្រះនាង​សោមា ជាមួយ​នឹង​ព្រាហ្មណ៍​​ម្នាក់​ឈ្មោះ កោណ្ឌញ្ញ ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមទូក​ មកពីទិស​ខាង​ត្បូង​ (អាចមក​ពីកោះជ្វា ឬ​ស៊ូម៉ាត្រា)។ ចំណែក​ឯកសារ​ចិន​វិញ​​មាន​កត់ត្រា អំពី​​​​អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ព្រះបាទ​ហ៊ុនទៀន និង​ព្រះនាង​លីវយី។

អ្នកប្រាជ្ញ​ខ្លះ​យល់ថា ដំណើររឿង​ទាំង៣ខាងលើនេះ គឺ​ជា​រឿង​តែមួយ គ្រាន់តែ​មាន​ការ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ខុសៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត យល់ថា រឿង​នេះ​អាច​ជា​ដំណើររឿង ផ្សេងគ្នា ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ខ្មែរដូចគ្នា ប៉ុន្តែ ក្នុង​កាលវេលា​ខុសគ្នា។

នគរហ៊្វូណន​មាន​រាជធានី​នៅ​ម្តុំ​ បាភ្នំ (ខេត្ត​ព្រៃវែង​បច្ចុប្បន្ន) ហើយមាន​​វប្បធម៌​លាយ​ចម្រុះ​គ្នា រវាង​វប្បធម៌​របស់​ជនជាតិ​ខ្មែរ​ដើម និង​វប្បធម៌​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពីឥណ្ឌា។ សាសនា​ក៏ដូចគ្នា​ដែរ។ ប្រជារាស្រ្ត​នៃហ៊្វូណនគោរព​តាម​ជំនឿ​​សាសនា​ដើម​របស់​ខ្លួនផង ដែល​គេហៅថា សាសនា​អ្នកតា និង​តាម​ជំនឿ​សាសនា​ពី​ឥណ្ឌា​ផង គឺ​ដំបូង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ និង​បន្ទាប់មកទៀតពុទ្ធសាសនា។

តាមពិត ហ៊្វូណន​​គឺ​ជា​អាណាចក្រ​មួយ ដែល​មាន​នគរ​ច្រើនជា​ចំណុះ។ នគរ​ទាំងនេះ​​​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ក្សត្រផ្សេងគ្នា ​មាន​ឯករាជ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា ហើយ​ពេល​ខ្លះ ថែម​ទាំង​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រវាង​គ្នា​ទៀតផង គឺ​​ដូចជា សង្រ្គាម​រវាង​ស្តេចត្រាញ់ នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ដូច្នោះដែរ។

នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ហ៊្វូណន គេឃើញ​មាននគរ​ពីរ ដែល​មាន​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​មួយ​មាន​រាជធានី​នៅ​វយធបុរៈ (នៅត្រង់​ព្រៃកប្បាស​បច្ចុប្បន្ន) និង​មួយទៀត មាន​រាជធានី​នៅ​សម្ភុបុរៈ (ត្រង់​ស្រុក​សម្បូរ ខេត្ត​ក្រចេះ​បច្ចុប្បន្ន)។

នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នគរ​វយធបុរៈ​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​សម្ភុបុរៈ​ ហើយ​បញ្ចូលគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​នគរ​ធំមួយ ដែល​មាន​អំណាច​យ៉ាង​ខ្លាំង រហូត​​ក្រោយ​មកទៀត ឈាន​ទៅ​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​ដែនដី​នៃ​នគរហ៊្វូណន​ទាំងមូល។ នគរហ៊្វូណន​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​នគរ​ថ្មីមួយទៀត ដែល​នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ដាក់​ឈ្មោះ​ឲ្យ​ថា “ចេនឡា” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។

នៅសតវត្សរ៍ទី៧ ក្រោយ​ការ​ចូលទីវង្គត​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី១ រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា ដែលចិន​ហៅ​ថា ចេនឡា ត្រូវ​បាន​បំបែក​ជា​​នគរ​ពីរ ដូចកាល​ពី​សម័យ​ហ៊្វូណន​វិញ គឺ​នគរ​វយធបុរៈ ដែល​ចិនហៅថា “ចេនឡា​ទឹក” និង​នគរ​សម្ភុបុរៈ ដែល​ចិន​ហៅ​ថា “ចេនឡាគោក”។ ចេនឡាទឹក​មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ ចំណែក​ឯ​ចេនឡា​គោក មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ប្រទេស​កម្ពុជា​សព្វថ្ងៃ ហើយ​លាតសន្ធឹង​ដល់​ជួរភ្នំ​ដងរែក។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបែងចែក​នគរ​ចេនឡា​ជាពីរ​នៅពេលនោះ ប្រហែល​ជា​ធ្វើឡើង គ្រាន់តែដើម្បី​ចែកគ្នា​គ្រប់គ្រង​តែប៉ុណ្ណោះ។ ចេនឡា​ទាំងពីរ ​មិនមែន​ជាសត្រូវ​នឹងគ្នា ដូច​ជា​កាលពី​នគរវយធបុរៈ និង​សម្ភុបុរៈ កាល​ពី​​នៅក្នុង​សម័យកាល​​នគរហ៊្វូណន​នោះទេ។

ផែនទី​នៃ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍ទី១០

រហូតដល់​ដើមសតវត្សរ៍​ទី៩ ចេនឡា​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជា​នគរ​តែមួយ​ឡើងវិញ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​៨០២។ ថ្វីដ្បិត​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២​មិនសូវ​មាន​កិត្តិនាម​ល្បី ដូចជា ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី៧ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវបានអ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្សត្រ​ដំបូងបង្អស់ ដែល​បាន​ស្ថាបនា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​រួបរួមគ្នា​មួយ ដែល​ក្រោយមកទៀត ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​បំផុត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្មែរ។ ​ឆ្នាំ​៨០២ ដែល​​​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ​ឡើង​គ្រងរាជ្យ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សម័យអង្គរ​ ដែល​ជា​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​បំផុត​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។

ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦០០ឆ្នាំ​ ចាប់តាំង​ពី​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៩ រហូតដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​ស្គាល់​នូវភាពរុងរឿង​ ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំ ដែលគ្របដណ្តប់​លើ​ទឹកដី​កម្ពុជា​ ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ព្រំដែន​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​លាតសន្ធឹង​រហូតទៅដល់​ប្រទេស​ចិន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ភូមា នៅប៉ែក​ខាង​លិច ម៉ាឡេស៊ី នៅប៉ែក​ខាង​ត្បូង និង​នគរ​ចម្ប៉ា នៅ​ខាងកើត។

នៅ​ក្នុង​កំណត់ត្រា​របស់​ពួកអារ៉ាប់ នៅ​ចន្លោះ​ពីសតវត្សរ៍ទី៩ និង​សតវត្សរ៍​ទី១០ គេឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប ពួកអារ៉ាប់តែងតែ​លើកឡើង​ពី​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​ ក្នុង​យុគខ្មៅងងឹត ក៏ប៉ុន្តែ ពួកអារ៉ាប់​បាន​​ចាត់ទុក​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ថា​ស្ថិត​ក្នុង​​តំបន់​ដែល​មាន​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅលើ​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។

ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង ជាពិសេស ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជ្យបល្ល័ង្ក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ជាបន្តបន្ទាប់ ហើយទឹកដី​កាន់តែ​រួញតូច។

ជាទូទៅ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​កំណត់​ថា សម័យកាល​រុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ពី​ឆ្នាំ​៨០២ ជាមួយនឹង​ការ​ឡើងគ្រងរាជ្យ​នៃ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី២ និង​បញ្ចប់នៅ​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៤៣១ នៅ​ពេល​ដែល​​ព្រះបាទ​ស្រីសុរិយោពណ៌ (ឬចៅពញាយ៉ាត) សម្រេច​ចិត្ត​បោះបង់​រាជធានី​អង្គរចោល ហើយ​​ទៅតាំង​រាជធានី​នៅស្រីសន្ធរ និង​បន្ទាប់​មក​នៅ​​ភ្នំពេញវិញ ដើម្បី​គេចចេញ​ពី​ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​សៀម៕


          ប្រសិន​បើ​លោកអ្នក​ចង់ស្វែងយល់​បន្ថែម សូម​អាន​សៀវភៅ​ "Histoire du Cambodge" របស់​លោក Adhémar Leclère (ជាភាសាបារាំង) ឬ​សៀវភៅ "A History of Cambodia" របស់​លោក David Chandler (ជាភាសាអង់គ្លេស)។

ការដាក់អាណាព្យាបាលបារាំងនៅកម្ពុជា កែប្រែ

ចាប់តាំង​ពី​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី​១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ ដែល​ធ្លាប់​តែ​ជា​​មហាអំណាច​ដ៏ធំមួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ បាន​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ​ឥតឈប់ ហើយ​ដែនដី​ក៏​ចេះតែ​រួញ​តូចទៅៗ ដោយសារ​តែ​ការ​លេបត្របាក់​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង គឺ​សៀម នៅ​ខាង​លិច និង​អាណ្ណាម នៅ​ខាងកើត។ មិនតែ​ប៉ុណ្ណោះ ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​របស់​នគរ​ខ្មែរ ក៏​មិន​មានឯករាជ្យ​ពេញលេញ​នោះដែរ ដោយ​ត្រូវ​សៀម និង​អាណ្ណាម​ផ្លាស់គ្នា​គ្រប់គ្រង​ជានគរ​ចំណុះម្តងម្នាក់ៗ ស្ទើរតែ​ជាប់ជាប្រចាំ។

នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៩ នគរ​អាណ្ណាម ដែល​បានកាត់យក​​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន ឬ​កម្ពុជាក្រោម ពី​នគរ​ខ្មែរ​រួចទៅហើយ ដោយ​​ថែមទាំង​បាន​ត្រួតត្រា​ស្តេចខ្មែរ​ជា​នគរ​ចំណុះ​ថែមទៀត ប៉ុន្តែ​ ​នៅ​មិនអស់​ចិត្ត ក៏​មាន​គម្រោង​ចង់​យក​កាត់យក​នគរ​ខ្មែរ​ទាំងមូល​យក​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ទឹកដី​ខ្លួនឯង។

នៅ​ឆ្នាំ​១៨៣៤ អាណ្ណាម​បាន​លើក​បន្តុប​ក្សត្រិយ​មួយ​អង្គព្រះនាម អង្គម៉ី ដែល​ត្រូវ​ជា​បុត្រី​របស់​ព្រះបាទ​អង្គចន្ទ ឲ្យ​ឡើង​មក​គ្រងរាជ្យ​ជា​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ រួចហើយ​បាន​ចាត់​វិធានការ​គ្រប់យ៉ាង ដើម្បី​ព្យាយាម​បំបាត់​ប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់ សាសនា និង​របៀបរបប​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋបាល​ពី​បុរាណ​របស់​នគរ​ខ្មែរ។ ខេត្ត​របស់​ខ្មែរ ដែល​មាន ៥៦ ត្រូវ​បានកាត់បន្ថយ​មក​នៅ​ត្រឹម ៣៣ ហើយ​ត្រូវ​ប្តូរឈ្មោះ​​ហៅ​តាម​ភាសាវៀតណាម​វិញ ហើយ​គ្រប់​ចៅហ្វាយខេត្ត​ទាំងអស់​នេះ ត្រូវ​មាន​ជំនាញការ​វៀតណាម​ម្នាក់​មក​ត្រួតពីលើ។

ដោយទ្រាំ​មិនបាន​នឹង​ទង្វើ​​នេះ ប្រជារាស្រ្ត​ខ្មែរ​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​បះបោរ ធ្វើការ​វាយឆ្មក់ កាប់ស្លាប់​ទាហាន និង​ប្រជាជន​អាណ្ណាម ដោយ​ឥតរើសមុខ។ ឆ្លៀត​ក្នុង​ឱកាស​​ចលាចលនោះ មន្រ្តី​ខ្មែរ​ក៏​បាន​ឯកភាព​គ្នា ទៅ​សុំ​អន្តរាគមន៍​ពី​សៀមឲ្យ​មក​ជួយ​វាយបណ្តេញ​អាណ្ណាម និង​លើក​អ្នកអង្គម្ចាស់ ​អង្គឌួង ដែល​មាន​ការ​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​ពី​រាស្រ្ត ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ ជំនួស​អង្គម៉ី។

ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​អស់​ជាច្រើន​ឆ្នាំ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៤៥ នគរ​ខ្មែរ សៀម និង​អាណ្ណាម​បាន​ចរចា​គ្នា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម ហើយ​​ទាំង​សៀម និង​ទាំង​អាណ្ណាម​សុទ្ធតែ​បាន​ទទួល​យល់ព្រម​​ឲ្យ​ព្រះបាទ​អង្គឌួង ឡើងគ្រងរាជ្យ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ នគរ​ខ្មែរ​នៅតែ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​​ពី​សំណាក់​​ស្តេច​សៀម និង​អាណ្ណាម ហើយ​​​សូម្បីតែ​ការ​ធ្វើ​រាជាភិសេក​របស់​ព្រះបាទ​អង្គឌួង នៅ​ឆ្នាំ​១៨៤៧ ក៏​​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង ​នៅ​ចំពោះមុខ​តំណាង​​ស្តេច​នៃ​នគរ​ជិតខាង​ទាំងពីរ​នេះ​ដែរ។

ដែនដី​កូសាំងស៊ីន​ ដែល​ត្រូវ​បាន​នគរ​អាណ្ណាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​កាល​ពីមុន នៅតែ​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាណ្ណាម​ដដែល ហើយ​ខេត្ត​ទាំង ២១ នៃ​ដែនដី​កូសាំងស៊ីន​នេះ​ត្រូវ​បាន​ប្តូរ​ឈ្មោះ​ទៅជា​ភាសាវៀតណាម​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ។ ចំណែក​​នៅ​ប៉ែក​ខាង​លិចវិញ ​ខេត្ត​មួយ​ចំនួន​ រួមមាន បាត់ដំបង សៀមរាប មង្គលបុរី ស៊ីសុផុន ដែល​ត្រូវ​​សៀម​ដណ្តើម​យក​ទៅ​កាន់កាប់​ពីមុន​មក​នោះ ក៏​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សៀម​ជា​បន្ត​ទៀត។ លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត សៀម​បាន​បង្ខំ​ឲ្យ​ព្រះបាទ​អង្គ​ឌួង​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ទទួលស្គាល់​ការកាត់​ខេត្ត​ពីរ​ទៀត​ឲ្យ​ទៅ​សៀម គឺ​ខេត្ត​ម្លូព្រៃ និង​ទន្លេរ​រពៅ។

ក្រោយ​ពី​បាន​ឡើងគ្រងរាជ្យ ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ទ្រង់យល់​ច្បាស់​ក្នុង​ចិត្ត​​ថា ទាំង​នគរ​សៀម និង​នគរ​​អាណ្ណាម​សុទ្ធតែ​នាំគ្នា​បន្ត​ចិញ្ចឹម​ចិត្ត​ចង់​លេបត្របាក់​យក​នគរ​ខ្មែរ ហើយ​ដោយ​​​បារម្ភ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពេល​ព្រះអង្គ​សោយទិវង្គត​ទៅ នគរ​ខ្មែរ​អាច​នឹង​​ត្រូវ​សៀម និង​អាណ្ណាម​ពុះចែក​គ្នា ព្រះអង្គ​ក៏​មាន​ព្រះរាជតម្រិះ​ចង់​ស្វះស្វែង​រក​កិច្ចការ​ពារ​ពី​ចក្រភព​បារាំង។ ចក្រភព​បារាំង ដែល​ក្រោយ​ពី​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អង់គ្លេស នៅ​ឥណ្ឌា បាន​ចាប់ផ្តើម​​ងាក​មក​ផ្តោត​​លើ​ការ​ពង្រីក​ដែន​អាណានិគម នៅ​ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន។

នៅ​ឆ្នាំ​១៨៥៣ ព្រះបាទ​អង្គឌួង បាន​ផ្ញើ​រាជសារមួយច្បាប់ ដោយ​មាន​ភ្ជាប់​ជាមួយ​នឹង​អំណោយ​យ៉ាង​ច្រើន​ផង ទៅកាន់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង ទី៣ (ត្រូវ​ជា​ក្មួយ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ បូណាប៉ាត) ដើម្បី​ស្នើ​សុំ​ចង​ភ្ជាប់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​​ជាមួយ​ចក្រភព​បារាំង។

រូបគំនូរ​បង្ហាញ​អំពី​អធិរាជ​​បារាំង ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣

នៅ​ឆ្នាំ​១៨៥៥ បេសកជន​បារាំង​ប្រចាំ​ស្រុកចិន និង​ស្រុក​សៀម​ ឈ្មោះ ស្ហាល ដឺម៉ុងទីញី (Charles de Montigny)​ បាន​ទទួល​បញ្ជា​ពី​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣ ឲ្យ​រៀបចំ​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ភ្ជាប់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​នគរ​ខ្មែរ តាម​សំណើ​របស់​​ព្រះបាទ​អង្គឌួង។ ក៏ប៉ុន្តែ មុននឹង​ទៅ​​​នគរ​ខ្មែរ ដឺម៉ុងទីញី បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់​តាម​នគរ​សៀម ហើយ​បាន​ធ្លោយ​មាត់​ប្រាប់​សៀម អំពីគម្រោងមក​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​​សម្ព័ន្ធភាព​ជាមួយ​នឹង​នគរ​ខ្មែរ។ ដឹង​អំពី​រឿងនេះ ស្តេច​សៀម​បាន​ចាត់​មន្រ្តី​ម្នាក់​ឲ្យ​ក្លែងខ្លួន​ជា​អ្នក​ដំណើរ​ធម្មតា ហើយ​ចុះ​កប៉ាល់​​ជាមួយ ដឺម៉ុងទីញី ដើម្បី​ឃ្លាំ​តាម​មើល​ដំណើរ​របស់​ ដឺម៉ុងទីញីផង និង​ដើម្បី​នាំសារ​មក​ថ្វាយ​ព្រះរាជាខ្មែរ​ផង ដើម្បី​គំរាម​កុំ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជាមួយ​បារាំង។

ពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​មកដល់​ស្រុកខ្មែរ ដឺម៉ុងទីញី បាន​ប្រព្រឹត្ត​កំហុសឆ្គង​មួយទៀត គឺ​លោក​មក​ស្នាក់​នៅ​ត្រឹម​ខេត្តកំពត​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​​មិន​បាន​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​​រាជធានី​ឧត្តុង្គ ដើម្បី​ជួប​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​ដោយ​ផ្ទាល់​នោះទេ តែបែរ​ជា​ចាត់​បុព្វជិត​កាតូលិក​ម្នាក់​ឲ្យ​ជា​តំណាង​ទៅ​ចូល​គាល់​ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ទៅវិញ។

ណាមួយ​ភ័យខ្លាច​រងការ​វាយប្រហារ​ពី​សំណាក់​នគរ​សៀម ណាមួយ​ទៀត មើលឃើញ អំពី​​ចរឹកខ្ជីខ្ជា​របស់​មន្រ្តី​បារាំង ដែល​មិនគួរ​ឲ្យ​ទុកចិត្ត​ថា​ បារាំង​ពិតជា​​នឹង​អាច​ជួយការពារ​ខ្មែរ​ពី​ការវាយប្រហារ​របស់​សៀម​បាន​ ព្រះបាទ​អង្គឌួង ក៏​បាន​បដិសេធ​មិន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជាមួយ​បារាំង ហើយ​លែង​ស្វះស្វែង​រក​អន្តរាគមន៍​ពី​បារាំង​តទៅទៀត។

រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៨៥៨ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ឃើញ​បារាំង​​បញ្ជូន​ទ័ព​មក​វាយ​​លុក​លើ​​អាណ្ណាម​ នៅ​កូសាំងស៊ីន ទើប​ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ចាប់ផ្តើម​ពិចារណា​ចង់​ទាក់ទង​បារាំង​ម្តងទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ព្រះកាយ​ប្រឈួន និង​សោយ​ទិវង្គត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦០ ហើយ​បុត្រា​ច្បង​របស់​ព្រះអង្គ ឈ្មោះ អង្គវតី ក៏​បាន​ឡើង​មក​ស្នងរាជ្យ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ ដោយ​យក​ព្រះនាម​ថា ព្រះបាទ​នរោត្តម។

នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ បារាំង​បាន​ឈ្នះសង្រ្គាម​​នៅ​វៀតណាមខាងត្បូង ដោយ​ដណ្តើម​យក​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន​មក​គ្រប់គ្រង​ជា​អាណាខេត្ត​របស់​បារាំង។ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត ទេសាភិបាល​បារាំងនៅ​កូសាំងស៊ីន បាន​បញ្ជូន​តំណាង​ម្នាក់ ឈ្មោះ ឌូដារ ដឺឡាក្រេ (Doudart de Lagrée) ឲ្យ​ទៅ​ចូល​គាល់​ព្រះបាទ​នរោត្តម នៅ​រាជធានី​ឧត្តុង្គ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឮបន្ទូល​របស់​ព្រះបាទ​នរោត្តម​ដែល​ថា ព្រះអង្គ​មិនចង់​នៅ​រណបសៀម លោក​ឌូដារ ដឺឡាក្រេ​ ក៏​បាន​​ស្នើ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ដាក់​កម្ពុជា​​ឲ្យ​ស្ថិតក្រោម​អាណាព្យាបាល​បារាំង ដោយសន្យា​ថា បារាំង​នឹង​ការពារ​កម្ពុជា​ឲ្យ​រួចផុត​ពី​ការត្រួតត្រា​របស់​នគរ​សៀម និង​អាណ្ណាម។ ព្រះបាទ​នរោត្តម​យល់ព្រម ហើយ​បាន​ក៏​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ទទួល​យក​អាណាព្យាបាល​បារាំង នៅ​ថ្ងៃ​ទី១១ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៨៦៣។

ក្រោយ​ពី​បារាំង​បាន​ដាក់​អាណាព្យាបាល​លើ​កម្ពុជា នគរសៀម​ក៏​បាន​បញ្ជូន​កេតនភណ្ឌ ដែល​រួមមាន​ទាំង​ព្រះខ័ណ្ឌរាជ្យ​ផងយក​មក​ឲ្យ​ស្តេច​ខ្មែរ​វិញ ហើយ​ព្រះបាទ​នរោត្តម​ក៏​បាន​ទទួល​រាជាភិសេក​ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃ​ទី៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៨៦៤ ដោយ​បាន​រើរាជធានី​ចេញ​ពី​ឧត្តុង្គ មក​តាំង​នៅ​ភ្នំពេញ។

នៅ​អាណ្ណាម​ឯណោះវិញ បារាំង ដែល​បាន​យក​កូសាំងស៊ីន​ធ្វើ​ជា​អាណាខេត្ត​របស់​ខ្លួន​រួចទៅហើយ​នោះ បាន​​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​ព្យាយាម​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​របស់​ខ្លួន ទៅ​កាន់​ទឹកដី​ប៉ែក​កណ្តាល និង​ប៉ែក​ខាង​ជើង​នគរ​អាណ្ណាម​ជា​បន្ត​ទៀត។ នៅទីបំផុត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៨៤ បារាំង​បាន​យក​នគរ​អាណ្ណាម​ទាំងមូល​យក​មក​ដាក់​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​បារាំង គឺ​ទាំង​ភូមិភាគ​កណ្តាល ដែល​គេហៅថា អាណ្ណាម និង​ភូមិភាគ​ខាងជើង​ជាប់​ព្រំដែន​ចិន ដែល​គេ​ហៅថា តុងកឹង។

នៅ​ឆ្នាំ​ដដែល​នោះ គឺ​នៅ​យប់ថ្ងៃ​ទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៨៨៤ នៅ​កម្ពុជា បារាំង​បាន​បង្ខំ​ឲ្យ​ព្រះបាទ​នរោត្តម ឡាយ​ព្រះហស្តលេខា​​លើ​អនុសញ្ញា​ថ្មី​មួយទៀត ដើម្បី​ប្រគល់​រាល់​កិច្ចការ​​ផ្ទៃក្នុង​នគរ​ខ្មែរ​ទាំងអស់​ទៅ​ឲ្យ​បារាំង​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង បន្ថែម​ពីលើ​វិស័យ​ការពារជាតិ និង​កិច្ចការបរទេស ដែល​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​ឆ្នាំ​១៨៦៣។ ការបះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​បារាំង​ក៏​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង ចាប់ពី​ចុងឆ្នាំ​១៨៨៤ រហូត​ដល់​ដើម​ឆ្នាំ​១៨៨៧។

ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​បះបោរ​នេះ បារាំង​ក៏​បាន​ប្រគល់​អំណាច​ខ្លះៗ​ទៅ​ឲ្យ​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​វិញ ព្រមទាំង​បាន​ចាត់ចែង​ឲ្យ​មាន​គណៈ​​រដ្ឋមន្រ្តី ព្រមទាំង​រដ្ឋបាល​សាធារណៈ​ខ្មែរ​ឡើង ក៏ប៉ុន្តែ រ៉េស៊ីដង់​ជាន់ខ្ពស់​បារាំង (Résident supérieur) ព្រមទាំង​រ៉េស៊ីដង់​បារាំង​ នៅតាម​ខេត្ត​ចំនួន ៤ គឺ​ កំពត កំពង់ធំ ក្រចេះ និង​ពោធិសាត់ នៅតែ​មាន​អំណាច​ច្រើន​ ក្នុង​កិច្ចការ​រដ្ឋបាល​​របស់​ខ្មែរ៕

បារាំងក្រោមការគ្រប់គ្រង អធិរាជ ណាប៉ូលីអុង កែប្រែ

ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត (Napoléon Bonaparte) បាន​ឡើង​កាន់អំណាច​នៅ​ប្រទេស​បារាំង តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៩ ដោយ​ពីដំបូង​​​​ណាប៉ូឡេអុង កាន់តំណែង​ជា​​​​កុងស៊ុល ដែលមាន​ឋានៈ​​ជា​ប្រមុខរដ្ឋ​​នៃ​របប​សាធារណរដ្ឋ​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​១៨០៤ ពោលគឺ ១៥ឆ្នាំ ក្រោយ​ការធ្វើ​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បារាំង​ស្រាប់​តែ​បាន​បោះបង់​ចោល​របបសាធារណរដ្ឋ ហើយ​​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​របបដឹកនាំ​បែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ដូច​កាល​ពី​មុនវិញ តាមរយៈ​ការបង្កើត​ចក្រភព​បារាំង ដែល​មាន​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​អធិរាជ។

►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​នៅ​បារាំង ឆ្នាំ​១៧៨៩

ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិត​តែ​បារាំង​វិលត្រឡប់​ទៅរក​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង បារាំង​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង ហើយ​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​ទទួល​នូវការ​គាំទ្រ និង​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​បារាំង​ជា​ទូទៅ។ តាមការពិត ការ​បង្កើត​ចក្រភព​បារាំង និង​ការ​តែងតាំង​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​អធិរាជ ត្រូវបាន​ធ្វើឡើង ដោយ​មាន​ការ​បោះឆ្នោត​គាំទ្រ​យ៉ាងច្រើន​លើសលុប ពី​សំណាក់​សភាបារាំង។

នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៨០៤ ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​ទទួល​ការ​ចាក់ប្រេងតាំង​ជា​អធិរាជ ពី​សំណាក់​សម្តេច​ប៉ាប ទៅតាម​ទំនៀមទម្លាប់​របស់​មហាក្សត្រ​នៅ​អឺរ៉ុប។ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង ណាប៉ូឡេអុង ត្រូវ​បាន​ប្រជាជន​ចាត់ទុក​​ជា​ស្តេច​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រៅ​ប្រទេស​វិញ ស្តេច​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប នៅតែ​ចាត់ទុក​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​​និមិត្តរូប​នៃ​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម ហើយ​សង្រ្គាម ​រវាង​បារាំង និង​​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប ដែល​បាន​ផ្ទុះឡើង តាំងពី​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​​ទម្លាក់​ស្តេច​ល្វីសទី១៦ នៅ​តែ​បន្ត​កើតមាន។

ក៏ប៉ុន្តែ តាមរយៈ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព និង​​នយោបាយ​ការទូត​ដ៏ឆ្លាតវៃ ណាប៉ូឡេអុងបាន​ដឹកនាំប្រទេស​បារាំង​​ឲ្យ​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច ដែល​កាន់កាប់​តំបន់​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់។

នៅ​ឆ្នាំ​១៨០៥ ចក្រភព​រុស្ស៊ី និង​ចក្រភព​អូទ្រីស ដែល​មាន​ការ​ជួយ​គាំទ្រ​ផ្នែក​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពី​សំណាក់​អង់គ្លេស បាន​រួមគ្នា​បង្កើត​​សម្ព័ន្ធភាព​ ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ណាប៉ូឡេអុង។ ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​នាំទ័ព ឆ្លងកាត់​តាម​អាល្លឺម៉ង់ សំដៅ​​វាយលុក​ទៅលើ​ចក្រភព​អូទ្រីស។

នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ​១៨០៥ នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ Austerlitz កងទ័ព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​មាន​ចំនួន​តិច​ជាង បាន​វាយបំបាក់​កងទ័ព​របស់​អូទ្រីស និង​រុស្ស៊ី។

នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​តមក​ទៀត ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​បន្ត​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​វាយ​កាន់កាប់​ប្រទេស​​​ម្តងមួយៗ​នៅ​អឺរ៉ុប ហើយ​គិត​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៨១២ អេស្ប៉ាញ អ៊ីតាលី អាល្លឺម៉ង់ ប៊ែលហ្ស៊ិក ហូឡង់ និង​មួយផ្នែក​របស់​ប៉ូឡូញ ពោលគឺ ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​បារាំង។ ចំណែក​ឯ​ចក្រភព​អូទ្រីស និង​ចក្រភព​រុស្ស៊ី​វិញ ដែល​ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​វាយបំបាក់​ជាច្រើន​លើក​ បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្ធិភាព​ជាមួយ​បារាំង។ ណាប៉ូឡេអុង​បាន​នាំចក្រភព​​បារាំង​ទៅ​ក្នុង​សម័យកាល​​ដ៏រុងរឿងមួយ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង។ ចក្រភព​បារាំង គឺ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​ត្រួតត្រា​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល! ក៏ប៉ុន្តែ ណាប៉ូឡេអុង​មិន​បាន​ស្កប់ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនោះទេ។​ ណាប៉ូឡេអុង​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​វាតទី​​ពង្រីក​អំណាច​របស់​បារាំង​ឲ្យ​បាន​កាន់តែ​ធំជាង​នេះ​ថែមទៀត។ មហិច្ឆតា​ដែល​នឹង​នាំ​ទៅដល់​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​បារាំង។

►សូមអាន៖ សករាជ​ខ្មៅងងឹត​នៅ​បារាំង​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៧៨៩

នៅខែមិថុនា​ ឆ្នាំ​១៨១២ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ចក្រភព​បារាំង​​ត្រួតត្រា​តំបន់​អឺរ៉ុប​បាន​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ហើយ​នោះ ណាប៉ូឡេអុង​​​នៅតែ​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ពង្រីក​អំណាច​របស់​បារាំង​បន្ថែម​ទៀត ហើយ​បាន​លើកទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​រុស្ស៊ី ដែល​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ជាមួយបារាំង​រួចហើយ។ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៨១២ បីខែ​ក្រោយ​ពីណាប៉ូឡេអុង​ប្រកាស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​រុស្ស៊ី កងទ័ព​បារាំង​បាន​វាយ​យក​បាន​ក្រុង​ម៉ូស្គូ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ទម្លាប់​ដែល​គេ​ធ្លាប់​អនុវត្ត​​​ជាទូទៅ ស្តេច​ត្សារ៍​របស់​រុស្ស៊ី​បាន​បដិសេធ​មិនព្រម​ចុះចាញ់។ ផ្ទុយទៅវិញ កងទ័ព​រុស្ស៊ី​​​បាន​ប្រើ​យុទ្ធសាស្រ្ត​វាយដកថយ ដោយ​ដុតបំផ្លាញ​ស្បៀង និង​​ផ្ទះសម្បែង ទុក​ឲ្យ​ទាហាន​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​​​ប្រឈមមុខ​នឹង​អាកាសធាតុ​ត្រជាក់​​នៃ​រដូវ​រងារ​រុស្ស៊ី ដោយ​គ្មាន​ទីជម្រក។

ប្រឈមមុខ​នឹង​អាកាសធាតុ​ត្រជាក់ ការខ្វះស្បៀង និង​ជំងឺ ទាហាន​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាក់កម្លាំង ហើយ​ការរត់ចោលជួរ​ក៏​កើតមាន​កាន់តែ​ច្រើន។ ទីបំផុត ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​​​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ដក​ទ័ព​ចេញ​ពី​រុស្ស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដកថយ ទាហាន​​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​កំពុង​តែ​ចុះខ្សោយ​ស្រាប់ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​វាយឆ្មក់​ពី​សំណាក់​ទាហាន​រុស្ស៊ី នៅ​ស្ទើរតែ​ជាប់តាម​ផ្លូវ​​ចេញ​ពី​​រុស្ស៊ី។

ការឈ្លានពាន​ទៅលើ​រុស្ស៊ី គឺ​ជា​បរាជ័យ​ដ៏​ធំមួយ សម្រាប់​ណាប៉ូឡេអុង។ កងទ័ព​បារាំង ដែល​ធ្លាប់តែ​ជា​ទ័ព​ដ៏ខ្លាំង ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ខ្លាច​រអា​ពេញ​អឺរ៉ុប ​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវ​ការខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត។ ក្នុង​ចំណោម​ទាហាន​ប្រមាណ​ជា ៦០ម៉ឺន​នាក់ ដែល​ណាប៉ូឡេអុង​បញ្ជូន​ទៅ​ឈ្លានពាន​រុស្ស៊ី នៅសល់តែ​ប្រមាណ​ជា ៣ម៉ឺននាក់​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​វិលត្រឡប់​មកវិញ។ ក្រៅពីនោះ ខ្លះ​ត្រូវ​ស្លាប់ ខ្លះទៀត​ត្រូវ​ចាប់ជា​ឈ្លើយសឹក​នៅ​រុស្ស៊ី ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​បាន​រត់ចោលជួរ។

នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​ទាហានបារាំង​កំពុង​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ ប្រទេស​ដែល​ធ្លាប់តែ​​ជា​ប្រទេស​រណប ឬ​ជា​​សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់​បារាំង​ក៏បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​ណាប៉ូឡេអុង ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៨១៤ អង់គ្លេស រុស្ស៊ី អូទ្រីស ស៊ុយអែដ និង​អាល្លឺម៉ង់ ក៏បាន​រួមដៃគ្នា​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយ​​​​លើកទ័ព​ចូល​មក​ឈ្លានពាន​បារាំង​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត ដោយ​លើកនេះ ពួកគេ​បាន​វាយបំបាក់​ទាហានរបស់​ណាប៉ូឡេអុង ហើយ​បាន​វាយលុក​ចូលដល់​ក្រុង​ប៉ារីស នៅខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៨១៤។ បារាំង​សុំចុះចាញ់ ហើយ​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្ខំ​ឲ្យ​ដាក់រាជ្យ និង​និរទេស​ខ្លួន​ទៅ​រស់នៅលើ​កោះ​មួយ​នៅ​ក្បែរ​អ៊ីតាលី (កោះ Elbe)។

ក៏ប៉ុន្តែ រស់នៅ​និរទេស​បាន​ប្រហែល​ជិត​មួយឆ្នាំ ណាប៉ូឡេអុង​នៅ​មិនសុខ​ក៏​​​វិលត្រឡប់​មក​​ប្រទេស​បារាំង ហើយ​​ឡើងគ្រងរាជ្យ​​ជាលើកទីពីរ នៅ​ខែ​មីនា​ ឆ្នាំ​១៨១៥។

ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ការវិលត្រឡប់​មក​គ្រងរាជ្យ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ ប្រទេស​ដែល​ជា​សត្រូវ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​រួមគ្នា​​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​យោធា​សាជាថ្មី ហើយ​សង្រ្គាម​រវាង​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត និង​កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង​ម្តងទៀត។

សាកសព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​គេ​តម្កល់​ទុក​នៅ​ក្នុង​សារមន្ទីរ ឈ្មោះ Les Invalides ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស

នៅថ្ងៃ​ទី១៨ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៨១៥ ​ នៅ​ Waterloo (ប្រទេស​ប៊ែលហ្ស៊ិក) កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​ទទួល​​បរាជ័យ ហើយ​​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ដាក់រាជ្យ​ជាលើក​ទីពីរ និង​ជា​លើក​ចុងក្រោយ។ ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​អង់គ្លេស​ចាប់​និរទេស​ខ្លួន​ឲ្យ​ទៅរស់នៅលើ​កោះ Saint Hélène ដែល​ជា​កូនកោះ​តូចមួយ ស្ថិតនៅ​ដាច់ស្រយាល​ កណ្តាល​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក។

ណាប៉ូឡេអុង​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី៥ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៨២១ ក្នុងវ័យ ៥២ឆ្នាំ។ បច្ចុប្បន្ន សាកសព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​តម្កល់​ទុក​នៅ​ក្នុង​សារមន្ទីរ​មួយ​ក្នុង​ក្រុងប៉ារីស ឈ្មោះ​ថា “Les Invalides”។

ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​ចារឈ្មោះ​ទុក​ថា​ជា​មេដឹកនាំ​មួយរូប ប្រកប​ដោយ​ភាព​វាងវៃ​ខាង​ផ្នែក​យុទ្ធសាស្រ្ត​សង្រ្គាម។ ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​បាន​នាំ​ប្រទេស​បារាំង​ទៅរក​ភាព​រុងរឿង និង​មាន​ទឹកដី​ធំធេង​បំផុត​មិន​ធ្លាប់​មាន​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​ជាប់ឈ្មោះ​ផងដែរ​ថា​ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​​ប្រកប​ដោយ​មហិច្ឆតា​ខ្ពស់​ហួសហេតុ ដែល​បង្ក​​ជា​សង្រ្គាម​ឈ្លានពាន​វាតទី​ពាសពេញ​តំបន់​អឺរ៉ុប៕

ការប្រកួតប្រជែងមហាអំណាចអឺរុបដើម្បីគ្រប់គ្រងដែនដីអាណានិគម កែប្រែ

ចាប់តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី​១៦ ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប បាន​ប្រជែង​គ្នា ក្នុងការ​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប​ដំបូង​គេ គឺ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត មាន​ហូឡង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស។

ព័រទុយហ្កាល់ និង​អេស្ប៉ាញ​បាន​ចាប់ផ្តើមពង្រីក​​អាណានិគម​ នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ក្រោយ​ពេលដែល ​គ្រូស្តូហ្វ កូឡុំ បាន​រកឃើញ​ទ្វីបនេះ នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៥។ អាណានិគម​របស់​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ នៅ​ទ្វីបអាមេរិក​ បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​ស្លាកស្នាម​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ ដោយ​គេឃើញ​ថា បណ្តា​ប្រទេស​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់ នៅ​អាមេរិក​កណ្តាល និង​អាមេរិក​ឡាទីន ចាប់តាំង​ពី​ម៉ិចស៊ិក រហូត​ទៅដល់​អាហ្សង់ទីន សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​និយាយ​ភាសា​អេស្ប៉ាញ ចំណែក​ប្រេស៊ីលវិញ ដែល​មាន​ដែនដី​លាតសន្ធឹង​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​ទ្វីប​អាមេរិក​ឡាទីន គឺ​ជា​ប្រទេស​និយាយ​ភាសា​ព័រទុយហ្កាល់។

►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥

អាណានិគម​របស់​ព័រទុយហ្កាល់​ត្រូវ​បាន​ពង្រីក​រហូត​ទៅដល់​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក មហាអំណាច​អឺរ៉ុប​ផ្សេងទៀត​ ដូចជា ហូឡង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស ជាដើម ក៏​បាន​លេចមុខ​​​ឡើង​ដែរ ហើយ​​នៅទីចុងបញ្ចប់ ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​បាន​កើតមាន​ឡើង​ រវាង​មហាអំណាច​​អឺរ៉ុប​ដ៏ធំ​ពីរ គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ ការប្រកួតប្រជែង​គ្នា ដែល​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ទៅជា​សង្រ្គាម​រវាង​មហាអំណាច​ទាំងពីរ នៅ​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៧៥៦ ដល់​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​៧ឆ្នាំ”។

នៅទីបំផុត បារាំង​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ហើយ​អង់គ្លេស​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច​អាណានិគម​ដ៏ធំ​ជាងគេ​បង្អស់ នៅលើ​ពិភពលោក។ នៅ​ទ្វីបអាមេរិក ចក្រភព​អង់គ្លេស​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​អាមេរិក​ខាងជើង​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល ហើយ​ក្រោយ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទទួល​ឯករាជ្យ ក៏​អង់គ្លេស​នៅ​បន្ត​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​​​មួយចំណែក​ធំ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង​ដែរ ជាពិសេស គឺ​ដែនដី​ដ៏ធំធេង​របស់​កាណាដា។

►សូមអាន៖ សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក

នៅ​អាហ្វ្រិក អង់គ្លេស​បានកាន់កាប់​ទឹកដី​​ស្ទើរតែ​​ពាក់កណ្តាល​​ នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត ចាប់តាំង​ពី​អាហ្វ្រិក​ខាង​ត្បូង រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប ព្រមទាំង​ឆ្លងចូល​ទៅដល់​​ប៉ាឡេស្ទីន និង​ស៊ីរី។

នៅ​អាស៊ី អង់គ្លេស​កាន់កាប់​ប្រទេស​ឥណ្ឌា (ដែលមាន​ដែនដី​គ្រប់ដណ្តប់​ទៅលើ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ប៉ាគីស្ថាន និង​បង់ក្លាដែស​បច្ចុប្បន្ន) ភូមា ម៉ាឡេស៊ី ព្រុយណេ ហុងកុង អូស្រ្តាលី និង​នូវែលសេឡង់។

គិត​ត្រឹម​ដើមសតវត្សរ៍​ទី២០ អង់គ្លេស គឺ​ជា​អាណាចក្រ ដែល​មាន​ប្រជា​ជន​សរុប ប្រមាណ​ជា​ជិត ៤៦០លាននាក់ (២០% នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅលើ​ពិភពលោក​នៅ​ពេលនោះ)​ និង​មាន​ផ្ទៃដី​សរុប​​រហូតដល់​ទៅជាង ៣៣លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា (ប្រមាណ ២៥% នៃ​ដែនដីគោក​សរុប​នៅលើ​ពិភពលោក) លាត​សន្ធឹង​ពី​ចុង​ម្ខាង រហូត​ទៅដល់​ចុងម្ខាង​ទៀត​នៃ​ភពផែនដី។ គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​ព្រះអាទិត្យ​មិនដែល​អស្តង្គត។

និយាយ​ពី​បារាំង​វិញ។ បើទោះបីជា​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អង់គ្លេស ក៏ប៉ុន្តែ បារាំង​នៅតែ​រក្សា​បាន​នូវ​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងធំធេង​​ដែរ។ បារាំង​បន្ត​កាន់កាប់​ទឹកដី​មួយផ្នែក​នៅ​ក្នុង​ទ្វីប​អាមេរិក។ នៅ​អាហ្វ្រិក​វិញ អង់គ្លេស​កាន់កាប់​មួយ​ផ្នែក​​​នៅ​​ខាងត្បូង និង​ខាងលិច ចំណែក​ឯ​បារាំង​វិញ កាន់កាប់​​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត និង​ប្រទេស​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរសមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ពោលគឺ បណ្តា​ប្រទេស​អាហ្វ្រិក ដែល​នៅ​បន្ត​និយាយ​ភាសា​បារាំង រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា លីបង់ និង​ស៊ីរី​ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​របស់​បារាំង។

►សូមអាន៖ បារាំង​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង

នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាស៊ីវិញ ក្រោយ​ពី​​ចាញ់​អង់គ្លេស​នៅ​ឥណ្ឌា បារាំង​នៅ​សល់​ដែនដី​អាណានិគម​តែ​នៅ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ បារាំង​បាន​ចាប់ផ្តើម​​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍យោធា នៅ​ឥណ្ឌូចិន ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៨៥៨ ក្រោមលេសថា ដើម្បី​មក​ការពារ​បេសកជន​កាតូលិក។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ នគរខ្មែរ​កំពុងតែ​ធ្លាក់ចុះ​ដុនដាប​យ៉ាងខ្លាំង ហើយ​​ប្រទេស​ជិតខាង​ រួមមាន​នគរសៀម និង​នគរ​អាណ្ណាម បាន​នាំគ្នា​ឡោមព័ទ្ធ ច្បិចយក​ទឹកដី​ខ្មែរ​​បន្តិចម្តងៗ ទាំង​នៅ​ខាង​លិច និង​ខាងកើត។ នៅ​ខាងលិច ខេត្ត​មួយចំនួន រួមមាន បាត់ដំបង សៀមរាប មង្គលបុរី និង​ស៊ីសុផុន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​ដៃ​សៀម។ ចំណែក​នៅ​ខាង​កើត​ឯណោះវិញ ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន (Cochinchine) ឬ​កម្ពុជាក្រោម ត្រូវ​នគរអាណ្ណាម​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​។ ប្រឈមមុខ​នឹង​​ការ​គំរាមកំហែង​ពី​ប្រទេស​ជិតខាងបែបនេះ ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​អង្គឌួង ក៏​បាន​ស្វះស្វែង​រក​ជំនួយ​ពី​បារាំង ដែល​ជា​មហាអំណាច​អាណានិគម។

ផែនទី​បង្ហាញ​អំពី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១៨៩៨

►សូមអាន៖ ភាពរុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​សម័យអង្គរ

នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ បារាំង​បាន​ដណ្តើម​យក​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន​ពី​វៀតណាម​មក​កាន់កាប់ ដោយ​យក​មក​ដាក់​ជា​ទឹកដី​របស់​បារាំង បន្ទាប់​មកទៀត បាន​ដាក់​អាណាព្យាបាល​លើ​​​កម្ពុជា នៅឆ្នាំ​១៨៦៣ និង​លើ​វៀតណាម (អាណ្ណាម និង​តុងកឹង) នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៤ រួចហើយ​យកដែនដី​​អាណានិគម​អស់ទាំងនេះ បង្កើត​ទៅជា​សហភាព​ឥណ្ឌូចិន។

ក្រោយ​មកទៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩៨ ប្រទេសឡាវ​ក៏​ត្រូវ​បាន​បារាំង​​ដណ្តើម​យក​ពី​សៀម មក​ដាក់​ជា​ដែនដី​អាណានិគម ​ក្នុង​សហភាព​ឥណ្ឌូចិន ជាមួយ​នឹង​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន វៀតណាម និង​កម្ពុជាផងដែរ។

នៅឆ្នាំ​ដដែល​នោះ បារាំងក៏​បាន​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន ចេញ​ពី​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន ចាក់​ទៅ​ទិស​ខាងជើង ដោយ​ដណ្តើម​យក​ខេត្ត​មួយ​ចំនួន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន​មក​កាន់កាប់ ដើម្បី​ប្រជែងជាមួយ​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស ដែល​កាន់កាប់​កោះហុងកុង និង​ព័រទុយហ្កាល់ ដែល​កាន់កាប់​ដែនដី​ម៉ាកាវ។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុងការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​គ្នា​នេះ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ​ ដើម្បី​បែងចែក​ដែន​ឥទ្ធិពល​គ្នា ទាក់ទង​នឹង​នគរ​សៀម។ យោងតាម​កិច្ចព្រមព្រៀង​ ចុះ​ឆ្នាំ​១៨៩៦ ​បារាំង​បាន​ព្រមព្រៀង​ជាមួយ​អង់គ្លេស​ថា​នឹង​ទុក​ឲ្យ​នគរ​សៀម​នៅជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​​តំបន់​ទ្រនាប់ រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស (​ភូមា និង​ម៉ាឡេស៊ី)​ និង​ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង (សហភាព​ឥណ្ឌូចិន)។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា នៅ​ពេលនោះ នគរសៀម​​បាន​រួចផុត​ពី​អាណានិគម​របស់បារាំង និង​អង់គ្លេស។

►សូមអាន៖ ប្រជាជាតិ​នៅ​ជុំវិញ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ

ក៏ប៉ុន្តែ យោងតាម​​​កិច្ចព្រមព្រៀង​​​បារាំង-​អង់គ្លេស ឆ្នាំ​១៨៩៦​នេះ អង់គ្លេស​​បាន​កាត់យក​ខេត្ត​មួយចំនួន នៅ​ប៉ែក​ពាយ័ព្យ​នគរ​សៀម ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​ភូមាវិញ ហើយ​ខេត្ត​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នគរសៀម ក៏​ត្រូវ​បាន​កាត់យក​ទៅ​ដាក់​បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ដែនដី​ម៉ាឡេស៊ី​ផងដែរ។

ចំណែក​នៅ​ប៉ែក​ឦសាន​នៃ​នគរ​សៀម​វិញ ខេត្ត​មួយ​ចំនួន ដែល​សៀម​បាន​ដណ្តើម​យក​ពី​ខ្មែរ​ កាល​ពីមុន ត្រូវ​បាន​បារាំង​កាត់យក​មក​​ឲ្យ​ខ្មែរ​វិញ គឺ​ខេត្ត​ម្លូព្រៃ និង​ទន្លេរ​រពៅ នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៤ និងខេត្ត​បាត់ដំបង និង​សៀមរាប នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៧៕

ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ កែប្រែ

គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៥ មហាអំណាច​អាណានិគម​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស កាន់កាប់​ដែនដី​ប្រមាណ​ជា​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ប្រទេស​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ប្រទេស​ដែល​​ស្ថិតក្រោម​អាណានិគម​​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ហើយ​​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​ក៏​ត្រូវ​រួញតូច​បន្តិចម្តងៗ។

ការ​រំសាយ​ដែនដី​អាណានិគម នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​បាន​កើតមាន​ឡើង ដោយមក​ពី​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង។

មូលហេតុ​សំខាន់​ទីមួយ គឺ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​​នៃ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​អាណានិគម គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មហាអំណាច​ធំៗ​ពីរ​ដែល​ងើបមុខថ្មី គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ​ដែលជា​​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោក​ដែរ​នោះ សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាននិន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេច​ទេ​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​​​មាន​ដើម​កំណើត​ដំបូង​​ចេញ​ពី​ការ​តស៊ូ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​ជំនួយ​ពី​កងកម្លាំង​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម ដើម្បី​ជួយចម្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​ជប៉ុន ហើយ​ជាថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​នេះ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​បាន​នាំគ្នា​សន្យាថា​នឹង​ផ្តល់​សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬ​ឯករាជ្យ​​​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណា​និគម​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ ចលនា​ជាតិនិយម​ក៏​បាន​រីកដុះដាល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម។

នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​អ.ស.ប មាន​ចែង​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ គឺ​ការ​ផ្តល់​​សិទ្ធិដល់​គ្រប់ប្រជាជន​ទាំងអស់​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​គោលការណ៍​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុង​ដំណើរការ​រំសាយ​អាណានិគម។

ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​កើតឡើង​ដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះទេ។ ​ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការ​ចរចា ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាព​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ឯករាជ្យ​ក៏​​មិនដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ដោយ​ប្រទេស​ខ្លះ​​​បង្កើត​បាន​នូវរដ្ឋាភិបាល​ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់​ទសវត្សរ៍។ ប្រទេស​ខ្លះ​បង្កើត​​បានជា​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របបសឹក ឬ​របបផ្តាច់ការ​ស៊ីវិល​ អស់រយៈពេល​រាប់សិបឆ្នាំ។

នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ជំនួស​លោក Winston Churchill កាល​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​មួយ​ថា អង់គ្លេស​គួរតែ​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​ស្តារ​ប្រទេស​ចេញ​ពី​ផេះផង់​នៃ​សង្រ្គាម ជាជាង​ចំណាយកម្លាំង​​លើ​ការ​ប្រឹងប្រែង​រក្សា​ដែនដី​អាណានិគម។ អង់គ្លេស​ដែល​ដឹងខ្លួន​ថា​ការប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ចៀស​មិនរួច ​ក៏​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា រហូត​ឈាន​ទៅ​ចេញ​ច្បាប់​មួយ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដែល​ចែង​ពី​ការ​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​ឥណ្ឌា។

ក្រោយ​ពី​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អង់គ្លេស​អស់រយៈពេល​ជាង​២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌា​ក៏​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​យ៉ាង​ពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាក់បែក​គ្នា រវាង​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​ឥណ្ឌា​ត្រូវពុះចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា គឺ​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​ប៉ាគីស្ថាន​ ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្រោយ​មក​ទៀត ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា​ជា​ពីរ​ដែរ ដោយ​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​មួយ គឺ​បង់ក្លាដែស។

ជារួម គេសង្កេតឃើញ​ថា ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​ក្រោម​នឹម​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​បាន​មក​ដោយ​គ្មាន​សង្រ្គាម​បង្ហូរ​ឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ ដែល​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង គឺ​សង្រ្គាម​​ នៅពេល​បង់ក្លាដែស​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​ប៉ាគីស្ថាន និង​​សង្រ្គាម​រហូតដល់​ទៅ ៤លើក រវាង​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ដែល​កើតចេញ​ពី​​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទឹកដី​គ្នា នៅ​តំបន់​កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែល​នៅ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

បើ​និយាយ​អំពី​ស្ថានភាព​នយោបាយ​វិញ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស ឥណ្ឌា​​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ប្រព័ន្ធដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំង​មាន​ស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថាន​​តែងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​របបសឹកផ្តាច់ការ ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

ការដកខ្លួនថយ​របស់​អង់គ្លេស​ពី​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​បើក​ផ្លូវ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​រំលាយ​បន្តិចម្តងៗ​នៃ​ដែនដី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដែរ គឺ​​ភូមា ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​អ៊ុងសាន (ឪពុក​របស់​លោកស្រី​អ៊ុងសាន ស៊ូជី) បាន​ចរចា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ស្រីលង្កា​ ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ និង​ម៉ាឡេស៊ី ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧។

ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត ដែល​ដំណើរការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​សន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ី​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទម្រាំ​តែ​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​មាន​ឡូកឡំ​ជាមួយ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន ហើយ​អង់គ្លេស​មិនចង់​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​ឯករាជ្យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែ​បាន​វាយ​បំបាក់​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស​សម្រេច​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែល​ពីមុន​​ស្ថិត​ក្នុង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់តែឯង ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ លី ក្វានយូ៕


ការរកឃើញទ្វីបអាមេរិក កែប្រែ

អស់រយៈពេលរាប់សតវត្សរ៍​ បណ្តាជន​ទូទៅ នៅលើ​ពិភពលោក​នាំគ្នា​ជឿ​ថា ​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់ គឺ​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (Christophe Colomb)។ ដំណើររឿង​របស់​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​បាន​កើតឡើង នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥។

នៅ​ពេលនោះ អឺរ៉ុ​ប​បាន​ងើបចេញ​ពី​យុគខ្មៅ​ងងឹត នៃ​យុគសម័យ​កណ្តាល ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ឡើងវិញ​បន្តិចម្តងៗ ហើយ​ក្នុងនោះ គឺ​ឃើញ​មាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ថ្មី ដែល​ចាប់ផ្តើម​លេចមុខឡើង នៅ​អឺរ៉ុប គឺ​ព័រទុយហ្កាល់​ និង​អេស្ប៉ាញ។ នៅពេលនោះ បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​កំពុងតែ​ប្រជែងគ្នា​ ក្នុងការ​ពង្រីក​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ពួកគេ​រៀងៗ​ខ្លួន តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​អាណានិគម​ និង​ការ​គ្រប់គ្រង​ផ្លូវ​ជំនួញ។ ការធ្វើ​ជំនួញ ដែល​កាក់កបជាងគេ នៅពេលនោះ គឺ​ការជួញដូរ​ជាមួយ​អាស៊ី ហើយ​ជំនួញ​នេះ​ត្រូវ​គេ​ធ្វើ​តាម​ផ្លូវគោក ដែលគេហៅ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” តភ្ជាប់​អឺរ៉ុប ទៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើ​ដំណើរតាមផ្លូវគោក​ពីអឺរ៉ុប​ទៅអាស៊ី​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ច្រើន នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​របស់​តួកគី ​បាន​វាយយក​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប និង​ផ្តួលរំលំ​​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង នៅឆ្នាំ​១៤៥៣។

​ព័រទុយហ្កាល់ ដែល​ពេលនោះ​ជា​ប្រទេស​មួយជំនាញ​ខាង​ផ្លូវ​សមុទ្រ ​ក៏​បាន​ងាក​ទៅ​ធ្វើ​ការជួញដូរ​​តាមផ្លូវ​សមុទ្រវិញ ដោយ​ចេញ​ដំណើរពី​ព័រទុយហ្កាល់ តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង វាងមួយជុំ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក មុននឹង​ឆ្លងមហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ទៅ​កាន់​តំបន់​អាស៊ី។

ក៏ប៉ុន្តែ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរកប៉ាល់​មក​ពី​អ៊ីតាលី បាន​បែកគំនិត​មួយថ្មី​ថា ដោយសារតែ​ផែនដី​មាន​រាងមូល បើសិន​ជា​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អឺរ៉ុប ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងលិច កាត់តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក គេ​នឹង​អាច​ធ្វើដំណើរ​ដោយត្រង់​​ទៅដល់​ឥណ្ឌា​ ដោយ​ចំណាយពេលតិចជាង​ ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅទិស​ខាង​កើត ដែល​ត្រូវ​​វាង​មួយជុំ​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក។ នៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ ស្តេច​អេស្ប៉ាញ​​ក៏​បានជួល​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ឲ្យ​ដឹកនាំ​បេសកកម្ម ក្នុងនាម​អេស្ប៉ាញ ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​កប៉ាល់ កាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ឆ្ពោះទៅ​អាស៊ី។

នៅថ្ងៃទី៣ ខែ​សីហា ​ឆ្នាំ​១៤៩២ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ បាន​​ចេញដំណើរ​ពី​អេស្ប៉ាញ ជាមួយ​នឹង​កប៉ាល់​ ៣គ្រឿង ឆ្ពោះទៅទិស​ខាងលិច សំដៅ​ទៅ​អាស៊ី។ ជាង ២ខែ​ក្រោយ​មក នៅ​ថ្ងៃ​ទី១២ ខែ​តុលា កប៉ាល់​របស់​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់ឆ្នេរ​ខាង​កើត​នៃ​ទ្វីប​អាមេរិក។ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នឹកស្មាន​ថា​​ខ្លួន​មក​ដល់​ឥណ្ឌា ក៏​បាន​ហៅ​ជនជាតិ​ដើម ដែលរស់​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក​ថា​ជា​ពួក​ឥណ្ឌា។ ឈ្មោះ ដែល​នៅ​ជាប់​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ “ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម”។

ចាប់តាំង​ពីពេលនោះមក គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចារទុក​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមក គេ​បាន​រកឃើញ​ភស្តុតាង ដែល​បញ្ជាក់ថា គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​នោះទេ ហើយ​ក៏​មិនមែន​ជា​ជនជាតិ​អឺរ៉ុប​ទីមួយ ដែល​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទឹកដី​អាមេរិក​នោះដែរ។

រូបគំនួរ​បង្ហាញ​ពី​លោក​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ

មុនពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរ​មកដល់ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ ទ្វីបអាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តាំង​ពី​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំ​មកហើយ។ ជនជាតិដើមនៅ​អាមេរិក (ដែល​យើង​ហៅ​ថា ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម) តាមការពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ ពួកគេ​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី​ មក​អាមេរិក កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ចក្រសមុទ្រ រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា (Bering Sea) នៅ​ក្នុង​​អំឡុង​យុគសម័យ​ទឹកក (Ice Age) ពេល​ដែល​កម្ពស់​​មាន​កម្រិត​ទាប ហើយ​ច្រក​សមុទ្រ​នេះ នៅជា​ដីគោក​នៅឡើយ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ដើរ​ឆ្លងកាត់បាន។

ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​យុគសម័យទឹកកក នៅពេល​ដែល​កម្ពស់​ទឹកសមុទ្រ​កើនឡើង ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​កាត់ផ្តាច់​ពី​​តំបន់​ផ្សេងទៀត ដោយ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក នៅ​ខាង​លិច និង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក នៅ​ខាង​កើត ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ ត្រូវ​បាន​​គេ​បំភ្លេច​ចោល​​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​។ រហូត​ទាល់តែ​ក្រោយ​ពេល​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ទ្វីបនេះ ទើប​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ចាប់ផ្តើម​នាំគ្នា​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដាក់​អាណានិគម​លើ​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដឹង​ថា មាន​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ក្នុង​រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ គេ​នាំគ្នា​គិត​ថា គឺ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ​មុនគេ។

ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមកទៀត អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយចំនួន​បាន​រកឃើញ​ថា ​ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ទៅទៀត។

អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​បាន​អះអាង​ថា សំពៅចិន ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មេទ័ពជើងទឹក​នៃ​រាជវង្សមីង ឈ្មោះ Zheng He បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក តាំងពី​ឆ្នាំ​១៤២១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ៧០ឆ្នាំ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (១៤៩២)។ ក្រោយមកទៀត គេបាន​រកឃើញ​ផែនទី​​គូរ​ដោយ​ចិន ដែល​បង្ហាញ​អំពី​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​ទ្វីបអាមេរិក។ ផែនទី​នេះ​ត្រូវ​បាន​គូរ​តាំងពី​មុន​ពេល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក​ទៅទៀត ហើយ​ខ្លះ​​ត្រូវ​បាន​គូរ​ តាំងពី​ក្នុង​សម័យកាល ដែល​ចិន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អធិរាជម៉ុងហ្គោល គូប៊ីឡៃ ខាន់​ ម៉្លេះ ដែលអាច​​បញ្ជាក់ថា ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពីមុន​ ​Zheng He នៃ​រាជវង្សមីង​ទៅទៀត។

ក៏ប៉ុន្តែ រហូតមកទល់នឹង​ពេលនេះ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត នៅតែ​មាន​ការ​ខ្វែងគំនិត​គ្នា​ច្រើន​នៅឡើយ ជុំវិញ​​ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​ចិន​ ក្រោម​​រាជវង្សមីង ឬ​ដោយ​​ចិន ក្រោម​គូប៊ីឡៃ ខាន់ នៃ​ចក្រភពម៉ុងហ្គោល។ តែទោះជាយ៉ាងណា គេបាន​យល់ស្រប​គ្នា​ថា អាមេរិក​ពិត​ជា​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ​តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ​មែន។

អ្នកដែល​បានរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ហើយ​ដែល​គេ​អាច​បញ្ជាក់​បាន​ច្បាស់លាស់ តាមរយៈ​ភស្តុតាង​បុរាណវិទ្យា គឺ​ពួក​វីគីង (Viking) ពោលគឺ ជនជាតិ​ក្នុង​អម្បូរ​ហ៊្សែរម៉ានិក ដែលរស់​នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​ជើង។ តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា នៅប៉ែក​ខាង​កើត​​​ប្រទេស​កាណាដា (Newfoundland) គេ​បាន​រកឃើញ​ថា ពួក​វីគីង បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់ និង​តាំងទីលំនៅ ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពី​ក្នុង​អំឡុង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជាជិត ៥០០​ឆ្នាំ​ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​ក៏ដោយ ការធ្វើ​ដំណើរ​របស់​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​ទៅ​ដល់​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ​នៃ​​ការ​បើកចំហ​ទ្វីបអាមេរិក ទៅកាន់​ពិភពលោក។ គឺ​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ ដល់​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ​ឆ្ពោះទៅ​​ស្វែងយល់​ស៊ីជម្រៅ និង​​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​លើ​ធនធាន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មី​ដ៏ធំ​​មួយ ប៉ុន្តែ វា​​ក៏​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ​​ផងដែរ ឆ្ពោះទៅ​រក​ការ​វិនាស​ហិនហោច សម្រាប់​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក៕

សង្គ្រាមទាមទារឯករាជ្យរបស់អាមេរិក កែប្រែ

ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​ពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥ មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប រួមមាន អេស្ប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​នាំគ្នា​ពង្រីក​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មីនេះ ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ កាន់កាប់​តំបន់​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ចំណែក​ឯ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​អាមេរិក​ខាងជើង (នៅត្រង់​ម្តុំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​កាណាដា​សព្វថ្ងៃ)។

►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥

ក៏ប៉ុន្តែ គិត​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី​១៨ ដែនដី​អាមេរិក​ខាងជើង​ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​បារាំង។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេឃើញ​មាន​ទីក្រុង​ធំៗ​ជាច្រើន នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង នៅតែ​រក្សា​ឈ្មោះ​ជា​បារាំង ដូចជា Montréal នៅ​កាណាដា និង Nouvelle-Orléan (ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ហៅ​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា New Orlean), Détroit និង Saint-Louis នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជាដើម។

ចំណែក​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​ដែនដី​តូចជាង​បារាំង គឺ​ដែនដី​ ​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​គេ​ហៅថា ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋដំបូង​បង្អស់ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ ​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​អស់​ទាំងនេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ទំហំផ្ទៃដី​តិច ប៉ុន្តែ មាន​ប្រជាជន​រស់នៅ​ច្រើន​ជាង​បារាំង ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១លាន​នាក់ ធៀប​ទៅនឹង​ ដែនដី​អាណានិគម​របស់​បារាំង ដែល​មាន​ប្រជាជន​តែ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺននាក់​។ ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង​នៅ​អាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តិច គឺ​​ដោយសារ​តែ​​ប្រជាជន​​បារាំងភាគច្រើន​មិន​ចង់​ចាកចេញ​ពី​ប្រទេស​​កំណើត​ ទៅតាំង​ទីលំនៅ​នៅ​លើ​ដែនដី​អាណានិគម។ រដ្ឋាភិបាល​បារាំងវិញ​​ក៏​មិនសូវ​ជា​យកចិត្ត​ទុកដាក់​លើ​​ដែនដី​អាណានិគម​ ដូចជា រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នោះដែរ។

នៅ​ឆ្នាំ​១៧៥៦ សង្រ្គាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​អាណានិគម​បាន​ផ្ទុះឡើង រវាង​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ សង្រ្គាម​នេះ ដែល​ភាគច្រើន​ជា​សង្រ្គាម​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹក បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ហើយ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម៧ឆ្នាំ”។ នៅ​អាមេរិក សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា សង្រ្គាម​បារាំង​ឥណ្ឌា (French and Indian War) ពោលគឺ​សង្រ្គាម​រវាង​ បារាំង ដែលមាន​ពួក​ជនជាតិ​ដើម​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ទល់​នឹង​​អង់គ្លេស រួមជាមួយ​នឹង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣។

►សូមអាន៖ អរិយធម៌​អាមេរិក​មុន​គ្រីស្តូហ្វ​ កូឡុំ

សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់​ជាមួយ​នឹង​ការ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅ​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ដោយ​បារាំង​ត្រូវ​បាត់បង់​ដែនដី​អាណានិគម​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​នៅ​កាណាដា ដែល​ត្រូវ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​អង់គ្លេស ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​ទឹកដី Québec ផងដែរ។

អង់គ្លេស​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំង ហើយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងច្រើន​នៅ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា ក៏​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដែរ។ ការ​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ដែល​ធ្លាប់​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង​ក៏​ជា​រឿង​ស្មុគស្មាញ ហើយ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម ដែល​ធ្លាប់ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​ក៏​ចោទ​ជា​បញ្ហា។ ការខូចខាត​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​ដោយសារ​សង្រ្គាម​មាន​ទំហំ​ធំធេង ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ស្ទើរតែ​នឹងត្រូវ​ក្ស័យធន។

មិនយូរប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក អង់គ្លេស ដែល​ទទួលជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុ​ខ​នឹង​សង្រ្គាម​មួយថ្មី​ទៀត នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ហើយលើកនេះ ជា​សង្រ្គាម​តទល់​ជាមួយ​នឹង​ទឹកដី​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ គឺ​សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក។

បន្ទាប់​ពីជ័យជម្នះ ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​អាណានិគម​ជាមួយ​បារាំង អង់គ្លេស​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ ក៏​បាន​សម្រេច​ដំឡើង​ពន្ធអាករ លើ​ប្រជាជន​អង់គ្លេស ដែល​រស់នៅលើ​ទឹកដី​អាណានិគម នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង។

ចក្រភព​អង់គ្លេស​យល់ថា ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​តែ​ចូលរួម​វិភាគទាន​ច្រើន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ការពារជាតិ​អង់គ្លេស ពីព្រោះ​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ការការពារ​ពី​សំណាក់​ទាហាន​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ អាណានិគមជន​អង់គ្លេស​​នៅ​អាមេរិកវិញ​យល់​ថា ពួកគេ​មិនមាន​សិទ្ធ​​ជ្រើសរើស​​តំណាង​​នៅ​ក្នុង​សភា​អង់គ្លេស​ដូច​ពលរដ្ឋ​ដទៃទៀត ដូច្នេះ មិនគួរ​មាន​កាតព្វកិច្ច​បង់ពន្ធ​ច្រើន​បែបនេះទេ។ ពួកគេ​ក៏​បាន​នាំ​គ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស ហើយ​ចលនា​ប្រឆាំង​នេះ​ក៏​បាន​​រាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង រហូត​ផ្ទុះ​ជា​អំពើ​ហិង្សា នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧០ នៅ​ពេល​ដែល​ទាហាន​អង់គ្លេស​បាន​បើក​ការ​បាញ់​ប្រហារ​លើ​ក្រុមប្រឆាំង​ នៅ​បូស្តុន បណ្តាល​ឲ្យ​មនុស្ស ៥នាក់​បាត់បង់ជីវិត។

ចាប់ពីពេលនោះមក ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ក៏​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១៧៧៤ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ក៏​បាន​រៀបចំ​បង្កើត​ជា​សភា និង​រដ្ឋាភិបាល​​នៅ​តាម​តំបន់​​​រៀងៗខ្លួន ហើយ​នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៧៤ តំណាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣​ បាន​ជួប​ប្រជុំគ្នា​នៅ Philadelphia ដែល​គេ​រាប់​ថាជា​កិច្ចប្រជុំ​នីតិកាល​ទី១​នៃ​សភារួម​របស់​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ អាមេរិក​មិនទាន់​​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅឡើយទេ។

ចក្រភព​អង់គ្លេសវិញ ឆ្លើយតប​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង​​នៅ​អាមេរិក ក៏​បាន​ចាត់វិធានការ​កាន់តែ​តឹងរ៉ឹង ព្រមទាំង​បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​កាន់តែ​ច្រើន​ឲ្យ​ទៅ​អាមេរិក ក្នុង​គោលដៅ​ពង្រឹង​អំណាច​របស់​ខ្លួន ទៅលើ​ដែនដី​អាណានិគម។ វិធានការ​រឹតតែ​តឹងរ៉ឹង ចលនាប្រឆាំង​ក៏​រឹតតែ​កើនឡើង។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន ចលនាប្រឆាំងនៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​អាមេរិក​​​ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​ចលនា​បះបោរ​ប្រដាប់​អាវុធ ហើយ​​បាន​ប៉ះប្រយុទ្ធ​ជាមួយ​នឹង​ទាហាន​អង់គ្លេស​ជាលើកទី១ នៅ​ Massachusetts នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៩ ​ខែមេសា ឆ្នាំ​១៧៧៥។ គឺ​ថ្ងៃនោះ​ហើយ​ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ថ្ងៃ​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​ ឬ​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍អាមេរិក។

►សូមអាន៖ យុគនៃ​ពន្លឺ​នៅ​អឺរ៉ុប (​Siècle des Lumières)

នៅខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៧៥ គណៈប្រតិភូ​មក​ពី​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ដោយ​ក្នុងនោះ​រួមមាន Georges Washington, John Adams, Benjamin Franklin និង ​Thomas Jefferson បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​សម្រេច​បង្កើត​កងទ័ពរួម (Continental Army) ដោយ​មាន Georges Washington ជា​អគ្គបញ្ជាការ ដើម្ប​ប្រយុទ្ធតទល់​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​នៃ​ចក្រភព​អង់គ្លេស។

នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៧៧៦ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍​អាមេរិក​កំពុង​តែ​ឆាបឆេះ​ពេញ​បន្ទុក ប្រជាជន​​​នៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ កាន់តែច្រើន​ឡើង​បង្ហាញ​ពី​ជំហរ​ចង់​បាន​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ទាំងស្រុង។ នៅថ្ងៃទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦ សភា​នៃ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress) ក៏​បាន​អនុម័ត​​​សេចក្តី​​ប្រកាស​​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស។ គិតមកត្រឹមពេលនោះ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស ដែល​នៅតែ​​​មិន​​សុខចិត្ត​បោះបង់​ដែនដី​​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន​​ ក៏​បាន​បញ្ជូន​​នាវាចម្បាំង ព្រមទាំង​ទាហាន​​កាន់តែ​ច្រើន ដើម្បី​ទៅ​វាយបង្រ្កាប​ទាហាន​អាមេរិក ដែល​អង់គ្លេស​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្រុមបះបោរ។

នៅដើម​​ឆ្នាំ​១៧៧៨ បារាំង ដែល​ច្បាំង​ចាញ់​​​អង់គ្លេស ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក កាល​ពី​១៥ឆ្នាំមុន ​មើល​ឃើញ​សន្ទុះ​នៃ​កម្លាំង​ទ័ព​អាមេរិក​ថាជា​​ឱកាស​ល្អ​​ ដើម្បី​​សងសឹក​ចំពោះ​អង់គ្លេស ក៏​បាន​លូកដៃ​ចូល​អន្តរាគមន៍​ជួយ​អាមេរិក ក្នុងការ​ច្បាំង​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​អង់គ្លេស។ អង់គ្លេស​​ក៏​ប្រកាស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង។ ​អេស្ប៉ាញ និង​ហូឡង់ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​បាន​នាំគ្នា​ចូល​មក​ជួយ​បារាំង ចំណែក​រដ្ឋ​ខ្លះ​របស់​​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចូល​មក​ជួយ​អង់គ្លេស។​ ​​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​អាមេរិក​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​​អន្តរជាតិ ដែល​អូសបន្លាយពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៨៣ ទើប​បញ្ចប់ តាមរយៈ​ការ​ចុះ​​សន្ធិសញ្ញា​ នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស ថ្ងៃទី៣ កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៨៣។ ​នៅ​ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​នេះ អង់គ្លេសបាន​​សុខចិត្ត​​ទទួល​ស្គាល់​​អាមេរិកថា ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ៕

សិទ្ធិពលរដ្ឋរបស់ជនជាតិអាមេរិកស្បែកខ្មៅនៅពុំទាន់រីកចំរើននៅឡើយ កែប្រែ

កាលពី​សប្តាហ៍​មុន​ សហរដ្ឋអាមេរិក​បាន​ប្រារព្ធ​ពិធី​រំលឹក​ខួប​ ៥០ ឆ្នាំ​ ក្រោយ​ការ​បាញ់​ប្រហារ​សម្លាប់​លោក​ Martin Luther King។ ​គាត់​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ជា​និមិត្ត​រូបការពារ​សិទ្ធិ​ជូន​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​។​ នា​ឱកាស​នោះ​ ​ទីភ្នាក់​ងារ​សារព័ត៌មាន​អាមេរិក​ AP និង​មជ្ឈមណ្ឌល​ស្រាវជ្រាវ​មតិ​ជាតិ​ (National Opinion Research Center) ប្រចាំ​សាកល​វិទ្យាល័យ Chicago បាន​ចេញ​ផ្សាយ​លទ្ធផល​នៃ​​ការ​ស្ទង់​មតិ​មួយ​។ ​គោល​បំណង គឺ​​ចង់​ដឹង​មតិ​យោបល់​​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ចំពោះ​ការ​ទទួល​បាន​សិទ្ធិ​ស្មើ​គ្នា​ក្នុង​សង្គម​រវាង​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ ស​ និង​ស្បែក​ខ្មៅ។ លទ្ធផល​នៃ​ការ​ស្ទង់​មតិ​បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា​ ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​នៅ​តែ​យល់​ឃើញ​ថា​ពុំ​ទាន់​មាន​អ្វី​រីកចំរើន​ឲ្យ​បាន​ជា​ដុំ​កំភួន​ឡើយ​ជុំវិញ​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​របស់​ពួក​គេ។​

ការ​សិក្សា​ស្ទង់​មតិ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង​ចន្លោះ​ពី​ថ្ងៃ​ទី​១៥ ដល់​ទី​១៩ ខែ​កុម្ភៈ​កន្លង​ទៅ​នេះ។​ មាន​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ពេញ​វ័យ​ទាំង​ស្បែក​ ស ទាំង​ស្បែក​ខ្មៅ​សរុប​ចំនួន​ ១ ៣៣៧ នាក់​បាន​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត​ឆ្លើយ​សំណួរ​តាម​ទូរស័ព្ទ​ និង​តាម​អ៊ិនធើណេត។​ គម្លាត​កំហុស​នៃ​ចម្លើយ​ស្ទង់​មតិ​នេះ​មាន​ប្រមាណ​ ៣,៩%។ ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ចូល​រួម​ឆ្លើយ​សំណួរ​ ក្នុង​នោះ​មាន​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ចំនួន​ ៣៨៨ នាក់។​ ចំនួន​ចូលរួម​នេះ​ត្រូវ​បាន​ក្រុម​អ្នក​វិភាគ​​គិតថា​ មាន​កំរិត​ខ្ពស់​ បើ​ប្រៀបធៀប​នឹង​សំណាក​តំណាង​ឲ្យ​ភាគរយ​ប្រជាជន​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​សរុប​ក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​នេះ។​

ចំណោទ​បញ្ហា​នៃ​ការ​ស្ទង់​មតិ​នេះ​គឺ​ចង់​ដឹង​ថា ​តើ​​ពលរដ្ឋ​ទាំង​នោះ​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើ​ភាព​បែប​ណា​ក្នុង​ការ​ទទួល​បាន​សិទ្ធិ​កាន់​កាប់​លំនៅ​ដ្ឋាន?​ តើ​ពួក​គេ​មាន​អ្នក​តំណាង​ចូល​រួម​ប្រឡូក​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​បែប​ណា?​ ចំណោទ​បញ្ហា​ទាំង​នេះ​ គឺ​ក្នុង​ន័យ​ចង់​ដឹង​ពី​ស្ថានភាព​ទូទៅ​របស់​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ក្នុង​សង្គម​អាមេរិក។ ទន្ទឹម​គ្នា​នោះ​ផង​ដែរ​ ប្រធាន​បទ​សំខាន់​ចំនួន​បី​ត្រូវ​បាន​ចោទ​សួរ​ទៅកាន់​អ្នក​ចូលរួម​ឆ្លើយ​សំណួរ​ស្ទង់​មតិ។​ ក្នុង​នោះ​មាន​៖ ១)ទំនាក់​ទំនង​ជាមួយ​មន្រ្តី​នគរបាល ២)ប្រព័ន្ធ​យុត្តធម៌ និង​៣)សិទ្ធិ​បោះឆ្នោត។​ សំដី​មួយ​ម៉ាត់​​របស់​លោក​ Martin Luther King ដែល​បាន​ពោល​កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៣​ ថា​ ខ្ញុំ​មាន​ក្តី​សុបិន​ (I have a dream) នៅ​តែ​ដក់​ជាប់​ជានិច្ច​ក្នុង​ចិត្ត​ក្រុម​អ្នក​តស៊ូ​មតិ​ទាម​ទារ​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ។​

សំរាប់​ក្រុម​ចលនា​នេះ​ អំពើ​ហឹង្សា​ពី​សំណាក់​មន្រ្តី​នគរបាល​មក​លើ​សហគមន៍​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​នៅ​តែ​ជា​ជំងឺ​រ៉ាំរ៉ៃ​មួយ​ក្នុង​សង្គម​អាមេរិក។​ គិត​មក​ដល់​ពេល​នេះ​ គេ​មិន​ងាយ​ទទួល​បានឡើយ​នូវ​​ទិន្នន័យ​ជុំវិញ​​ករណី​អន្តរាគមន៍​ណាមួយ​ពី​សំណា​ក់​មន្រ្តី​ប៉ូលីស​មក​លើ​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​។​ ដូចនេះ​ គេ​ពិបាក​ដឹង​ថា​តើ​មន្រ្តី​បាន​ចាត់​វិធាន​ការណ៍​បែប​ណា​ឲ្យ​បាន​ប្រសើរ​ចៀស​វាង​អំពើ​ហឹង្សា​មក​លើ​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ។​ ប៉ុន្តែ រយៈ​ពេល​កន្លង​មក​នេះ​ មាន​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ជាច្រើន​បាន​ប្រមូល​ព័ត៌មាន​ពី​ប្រភព​ចំនួន​ពីរ ដើម្បី​វាយ​តម្លៃ​ពី​សមភាព​ពូជសាសន៍​។​ ទីមួយ​ គឺ​ប្រភព​រដ្ឋាភិបាល​ថ្នាក់​សហព័ន្ធ។​ ទិន្នន័យ​ទាំង​នោះ​ គឺ​ពាក់​ព័ន្ធ​នឹង​ករណី​បទល្មើស​ច្បាប់​ចរាចរណ៍នៅ​គ្រប់​បណ្តា​រដ្ឋ​ទាំង​អស់។​ ទីពីរ​ គឺ​ប្រភព​​ការិយាល័យ​ស៊ើប​អង្កេត​សហព័ន្ធ​ (FBI) ទាក់​ទងនឹង​ករណី​ឃាត់​ខ្លួន​ជន​ល្មើស​ទូទៅ។​ លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​ទាំង​នោះ​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ដឹង​ថា​ ​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ងាយ​រង​គ្រោះខ្លាំង​ណាស់​​ និង​តែង​ទទួល​ការ​រើស​អើង​ពី​សំណាក់​មន្រ្តី​នគរបាល​ពេល​ចុះ​ឃាត់​រថយន្ត​តាម​ផ្លូវ​ក្នុង​ករណី​បទ​ល្មើស​ចរចារណ៍ ឬ​ពេល​ចាប់​ខ្លួន​ក្នុង​ករណី​បទ​ល្មើស​អ្វី​មួយ។ ផ្អែក​លើ​ការ​សិក្សា​មួយ​ទៀត​របស់​សាកល​វិទ្យា​ល័យ​ Standford បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា​ បើ​ប្រៀប​ធៀប​នឹង​ជន​ស្បែក​ ស អ្នក​បើក​បរ​ស្បែក​ខ្មៅ​មាន​ភាគរយ​ខ្ពស់​ដែល​ត្រូវ​មន្រ្តី​នគរបាល​ហៅរថយន្ត​​ឈប់​ ទទួល​ការ​ផាក​ពិន័យ​ ឬ​ត្រូវ​ចាប់​ឃាត់​ខ្លួន។​

ចំពោះ​ប្រព័ន្ធ​យុត្តិធម៌​វិញ​ កាលពី​ ៥០ ឆ្នាំ​មុន​ ចំនួន​អ្នក​ទោសស្បែក​ខ្មៅ​មាន​កំរិត​ ៥ ដង​ប៉ុណ្ណោះ​ខ្ពស់​ជាង​ចំនួន​អ្នក​ទោស​ស្បែក​ ស។ ប៉ុន្តែ បច្ចុប្បន្ន​ ចំនួន​នេះ​បាន​កើន​ឡើង​រហូត​ទៅ​ដល់​ ៨ ដង។​ ចំពោះ​សិទ្ធិ​បោះ​ឆ្នោត​វិញ​ កាលពី​ឆ្នាំ​២០១៦ ទិន្នន័យ​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​ថា​ មាន​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ចំនួន​ជាង​ ៦​ លាន​នាក់​បាន​បាត់​បង់​សិទ្ធិ​បោះ​ឆ្នោត។​ ក្នុង​ចំណោម​នោះ​ ភាគ​ច្រើន​ជា​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​។ គួរ​ដឹង​ផង​ដែរ​ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ប្រសិន​បើ​ពលរដ្ឋ​ណា​ម្នាក់​ធ្លាប់មាន​ទោស​ឧក្រិដ្ឋ​ បុគ្គល​នោះនឹង​បាត់​បង់​​សិទ្ធិ​បោះ​ឆ្នោតហើយ។

ឆ្លង​តាម​ការ​វិភាគ​លទ្ធផល​ស្ទង់​មតិ​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​ថា​ ៥០ ឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​សម្លាប់​លោក​ ​ Martin Luther King ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ទូទៅ​នៅ​តែ​យល់​ឃើញ​ថា ​គម្លាត​សិទ្ធិ​សេរីភាព​រវាង​ពលរដ្ឋ​ស្បែក​ ស​ និង​ស្បែក​ខ្មៅ​នៅ​តែ​បន្ត​មាន​ក្នុង​សង្គម​អាមេរិក។​ ក្រុម​ចំណោម​អ្នក​ឆ្លើយ​តប​សំណួរ​ជា​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ ភាគ​ច្រើន​បាន​បង្ហាញ​ទស្សនៈ​ថា​ មាន​ការ​រីក​ចំរើន​តិច​តួចប៉ុណ្ណោះ​​ ឬ​ស្ទើរ​តែ​ពុំ​មាន​តែម្តង​ចំពោះ​ការ​ទទួល​បាន​សិទ្ធិ​ស្មើភាព​គ្នា​ចំពោះ​បញ្ហា​សង្គម​នានា​ ដែល​ចលនា​ទាម​ទារ​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​បាន​ស្រែក​ទាមទារ​ជា​យូរ​មក​ហើយ។​ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ ក្រុម​អ្នក​ឆ្លើយ​តប​សំណួរ​ជា​ពលរដ្ឋ​ស្បែក​ ស​ បាន​យល់​ឃើញ​ថា​ ចង់​មិន​ចង់​ក៏​មាន​ការ​រីក​ចំរើន​ជា​វិជ្ជមាន​ខ្លះ​ដែរ​។​ ហើយ​ពួក​គេ​នៅ​តែ​មាន​សុទិដ្ឋិនិយម​ចំពោះ​ការ​រីកចំរើន​ទៅ​ថ្ងៃ​អនាគត។​ យោង​តាម​ការ​វិភាគ​លើ​ទិន្នន័យ​ដាច់​ដោយ​ឡែក​មួយ​ផ្សេង​ទៀត​របស់​ទីភ្នាក់​ងារ​សារព័ត៌មាន​ AP បានសន្និដ្ឋាន​ថា​ ការ​រីកចំរើន​ពិត​ជា​មាន​តិច​តួច​ប្រាកដ​មែន​ចំពោះ​សិទ្ធិ​ទាមទារ​កន្លង​មក​ពី​សំណាក់​ក្រុម​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ៕

យុគនៃពន្លឺនៅអឺរុប កែប្រែ

សតវត្សរ៍ទី១៧... មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប​បន្ត​វាតទី​ពង្រីក​អាណានិគម​ នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់​គ្រប់គ្រង​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ហើយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​គ្រប់គ្រង​អាមេរិក​ខាងជើង ត្រង់​ទឹកដី​កាណាដា និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​សព្វថ្ងៃ។

►សូមអាន ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ

នៅ​អាស៊ី រាជវង្សមីង​របស់​ចិន​ត្រូវ​បាន​ពួក​ម៉ាន់ជូ​ផ្តួលរំលំ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤៤។ ​ពួកម៉ាន់ជូ​ក៏​បាន​បង្កើត​ជារាជវង្សថ្មីមួយទៀត គឺ​រាជវង្ស​ឈីង ដែល​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​ចិន​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៩១២ ទើប​ត្រូវ​ក្រុម​បះបោរ​ដឹកនាំ​ដោយ​ស៊ុនយ៉ាតសេន​ផ្តួលរំលំ ហើយ​បង្កើត​របបសាធារណរដ្ឋ។

នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​នៅតែ​បន្ត​ធ្លាក់​ដុនដាប ដោយ​ទឹកដី​ចេះតែ​រួញ​បន្តិចម្តងៗ ដោយ​ការ​លេបត្របាក់​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង។ ក្រោយ​ពី​ការ​ដួលរលំ​​អង្គរ និង​បន្ទាយលង្វែក​ដោយសារ​ដៃ​សៀម អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ទឹកដី​កូស៊ាំងស៊ីន (កម្ពុជា​ក្រោម) ទៅ​ក្នុង​ដៃ​អាណ្ណាម នៅ​ក្នុង​រាជ​ព្រះបាទ​ជ័យជេដ្ឋា​ទី២។ ព្រះបាទ​ជ័យជេដ្ឋា​ទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៦១៨ បាន​យក​ក្សត្រិយ​អាណ្ណាម​មក​ធ្វើ​ជា​ព្រះរាជាយា រួចហើយ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាណ្ណាម​ចូល​មកតាំងទីលំនៅ​នៅក្បែរ​ព្រៃនគរ។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​ពួក​អាណ្ណាម​ចាប់ផ្តើម​ទន្រ្ទាន​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​ ដែល​យើង​ហៅ​ថា កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ​នេះ។

►សូមអាន ភាពរុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​សម័យអង្គរ

នៅ​អឺរ៉ុបវិញ សង្រ្គាម​ដ៏ធំមួយ​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៦១៨ ហើយ​អូសបន្លាយ​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៦៤៨ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះថា “សង្រ្គាម ៣០ឆ្នាំ” (Guerre de Trente Ans)។ សង្រ្គាម​នេះ​ផ្ទុះឡើង​ពីដំបូង​ចេញពី​ជម្លោះ​​សាសនា រវាង​​ពួក​​កាតូលិក និងពួក​ប្រូតេស្តង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក សង្រ្គាម​នេះ​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​ពេញ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល។ សង្រ្គាម​នេះ​បាន​បិទបញ្ចប់​ដោយ​សន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី (Wesphalie) នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤៨។ គឺ​សន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី​នេះ​ហើយ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ​សម័យទំនើប ដោយ​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​បង្កើត​ជា​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់មួយ គឺ​អធិបតេយ្យភាព និង​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​រដ្ឋ ពោលគឺ រដ្ឋនីមួយៗ​មាន​ព្រំដែនដែល​មិន​អាច​រំលោភ​បាន ហើយ​ត្រូវដឹកនាំ​ដោយ​អំណាច​នយោបាយ ដែល​មាន​អធិបតេយ្យភាព​កំពូល​ ដែល​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​មិនអាច​លូកដៃ​ចូល​មក​​ជ្រៀតជ្រែក​បាន។

រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​ពិធី​ជប់លៀង​ក្រោយ​ការ​ចុះសន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី (អាល្លឺម៉ង់) បញ្ចប់​សង្រ្គាម ៣០ឆ្នាំ នៅ​អឺរ៉ុប

ឆ្នាំ​១៦៤៩ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​វេសហ្វាលី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​៣០ឆ្នាំ ហេតុការណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ​បាន​កើតឡើង នៅ​អង់គ្លេស។ បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​រាជានិយម​អង់គ្លេស​ ដែល​បាន​បង្ក​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៦៤២​មកនោះ បាន​ទទួលជោគជ័យ ហើយ​ក្រុម​បដិវត្តន៍​បាន​ចាប់​ខ្លួន​ស្តេច​អង់គ្លេស គឺ​ស្តេច​ Charles ទី១ យក​មក​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល។ របបរាជានិយម​ត្រូវ​ដួលរលំ ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបសាធារណរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​បែប​ផ្តាច់ការ​ ដឹកនាំ​ដោយ​​មេដឹកនាំ​យោធា​ឈ្មោះ Oliver Cromwell។ ក៏ប៉ុន្តែ របបសាធារណរដ្ឋ​អង់គ្លេស​មាន​អាយុ​កាលតែ ១០ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៥៩ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មរណភាព​របស់ Oliver Cromwell របប​សាធារណរដ្ឋ​​អង់គ្លេស​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើ​យ​អង់គ្លេស​ក៏​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​ការដឹកនាំ​តាមបែប​រាជានិយម​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ របបរាជានិយម​ថ្មីនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​បន្តិចម្តងៗ ពី​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​ជា​របបរាជានិយម​អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៨។

នៅ​អឺរ៉ុប ក្នុង​សតវត្សរ៍ទី១៧ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ភាព​វឹកវរ​ដោយ​សង្រ្គាមច្រើន​ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនា​ Renaissance ​ពោលគឺ​ការ​ចាប់កំណើតឡើងវិញ​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប​សម័យបុរាណ នៅតែ​បន្ត​រីកសាយភាយ​កាន់តែ​ធំឡើងៗ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​ជាទូទៅ​ ជាពិសេស អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ចាត់ទុក​សម័យកាល​ពី​ពាក់កណ្តាល​​សតវត្សរ៍​ទី១៧ ដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៨​ថា ជា​យុគ​នៃ​ពន្លឺ (Enlightenment/Siècle des Lumières) ពោលគឺ ជា​សម័យកាល​នៃ​ចំណេះដឹង។

►សូមអាន ការរស់ឡើងវិញ​នៃ​អរិយធម៌​រុងរឿង​នៅ​អឺរ៉ុប (Renaissance)

Montesquieu, Voltaire និង​ Jean-Jacques Rousseau នៅ​បារាំង, John Locke និង Thomas Hobbes នៅ​អង់គ្លេស, Spinoza (១៦៣២-១៦៧៧) នៅ​ហូឡង់... សុទ្ធសឹង​ជា​ទស្សនវិទូ​ល្បីៗ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨​។ គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះហើយ ដែល​ទ្រឹស្តី​នៃ​ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” ​(Contrat Social) បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង ហើយ​នៅតែ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​មក​ទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន​ ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ តាមរយៈទ្រឹស្តី​នេះ រដ្ឋ​អាច​​មាន​អំណាច​ទៅលើ​ពលរដ្ឋ​បាន​​ ដោយសារ​តែពលរដ្ឋ​នីមួយៗ​​ព្រមព្រៀង​សុខចិត្ត​ដាក់ខ្លួន​ឲ្យ​​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​រដ្ឋ។ ទំនាក់ទំនង​ រវាង​រដ្ឋ និង​ប្រជាជន​ ត្រូវ​ចងភ្ជាប់​ដោយ​កិច្ចសន្យាមួយ ដែល​គេ​ហៅថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែល​តាមរយៈ​​កិច្ចសន្យា​នេះ ប្រជាជន​​នីមួយៗសុខចិត្ត​បោះបង់​សេរីភាព​របស់​ខ្លួន​មួយផ្នែក ហើយ​ដាក់ខ្លួន​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​អ្នកដឹកនាំ​រដ្ឋ។ ​ជា​ថ្នូរមកវិញ អ្នកដឹកនាំ​រដ្ឋ​ត្រូវ​តែ​ធានា​នូវ​សន្តិសុខ និង​សិទ្ធិសេរីភាព​មួយផ្នែក​ទៀត​ដែលនៅ​សេសសល់​សម្រាប់​ប្រជាជន​ជាទូទៅ។

ទ្រឹស្តីនេះ​គឺ​ជា​គន្លឹះ​ក្នុងការ​ស្វែងយល់​អំពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​រដ្ឋ និង​ប្រជាជន​ដែល​នៅ​ចំណុះរដ្ឋ ទាំង​នៅ​ក្នុង​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​សម័យ​ទំនើប និងទាំង​នៅ​ក្នុង​ពេល​មនុស្ស​ចាប់​បង្កើត​រដ្ឋ​ជាដំបូង នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បដិវត្តន៍​កសិកម្ម។

ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ ស្តីពី​ការ “ការបែងចែក​អំណាច​រដ្ឋ” របស់ Montesquieu និង John Locke ក៏​ជា​ទ្រឹស្តី​នយោបាយ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​មួយដែរ នៅ​អឺរ៉ុប​នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨។ ទ្រឹស្តីនេះ គឺ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយ​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​នៅទូទាំង​ពិភពលោក រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​នេះ។

រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​លោក​អ៊ីសាក់ ញូតុន អ្នកប្រាជ្ញ​​​អង់គ្លេស​ដ៏ល្បីល្បាញខាង​រូបវិទ្យា

និយាយ​ខាង​ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត​វិញ នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨ គេឃើញ​មាន​ទ្រឹស្តី​ល្អៗ​ជាច្រើន​បាន​ចាប់កំណើតឡើង ចេញ​ពី​អ្នកប្រាជ្ញល្បីៗ​ជាច្រើន​ ដូចជា​ ខាង​តារាស្រ្ត​ មាន​ Johannes Kepler នៅ​អាល្លឺម៉ង់​, ខាង​រូបវិទ្យា និង​គណិតវិទ្យា មាន​​ Blaise Pascal និង René Descartes នៅ​បារាំង និង​ជាពិសេស អ៊ីសាក់ ញូតុន Isacc Newton នៅ​អង់គ្លេស។ អ៊ីសាក់ ញូតុន ដែល​កើតឆ្នាំ​១៦៤២ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​​ជា​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្សជាតិ។ ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​កម្លាំង​នៃ​ទំនាញផែនដី។

ចំណេះដឹង​នៃ​អ្នកប្រាជ្ញ​អឺរ៉ុប ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​ពន្លឺ​ បំភ្លឺផ្លូវ ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ធំៗ​ជាច្រើន​ ទាំង​បដិវត្តន៍​​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យទំនើប និង​ទាំង​បដិវត្តន៍​ខាង​សង្គម​និង​នយោបាយ ដូចជា បដិវត្តន៍​នៅ​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៨ ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​រាជានិយម​អាស្រ័យ​ធម្មនុញ្ញ, បដិវត្តន៍​នៅ​អាមេរិក ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ឯករាជ្យ​ពី​អាណានិគម​អឺរ៉ុប នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧៦ និង​បដិវត្តន៍​បារាំង​ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ដែល​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បង្កើត​ទៅជា​របបសាធារណរដ្ឋ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕

សករាជខ្មៅងងឹតនៅបារាំង កែប្រែ

នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ​ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​​បាន​​ផ្តួលរំលំ​របប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ ហើយ​នាំ​ប្រទេស​បារាំង ទៅ​រក​របបនយោបាយថ្មី​មួយ​ គឺ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ព្រះមហាក្សត្រ​បារាំង គឺ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ បាន​​បង្ខំ​ចិត្ត​ទទួល​យក​របបនយោបាយ​ថ្មី​នេះ ដោយសារ​តែ​មាន​សម្ពាធ​ពី​ចលនា​បដិវត្តន៍​​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ រីឯ​ក្នុង​ចិត្ត​វិញ ព្រះអង្គ​នៅតែ​ចង់​ឲ្យ​បារាំង​​វិលត្រឡប់​ទៅរក​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ ដូចកាល​​ពីសម័យ​ដើម។

នៅ​យប់​មួយ ក្នុង​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៩១ ព្រះបាទ​ល្វីស​ទី១៦ ព្រមទាំង​ក្រុម​គ្រួសារ ក៏​បាន​លួច​រត់​ភៀសព្រះកាយ​ចេញ​ពី​ព្រះបរមរាជវាំង ដើម្បី​ទៅ​ស្វះស្វែង​រក​ជំនួយ​ពី​ស្តេច​អាល្លឺម៉ង់។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​ប្រមាណ​ជា ៣០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ព្រំដែន​អាល្លឺម៉ង់ ព្រះ​អង្គ​ត្រូវ​​​គេ​ចាប់ខ្លួន​បាន រួច​ហើយ​បញ្ជូន​ឲ្យ​ត្រឡប់​មក​កាន់​ទីក្រុង​ប៉ារីស​វិញ។

ចាប់ពីពេលនោះ​មក ប្រជាជន​បារាំង​បាន​បាត់បង់​ទំនុកចិត្ត​លើ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទាំងស្រុង ដោយ​ពួកគេ​ចាត់ទុក​ថា ការព្យាយាម​រត់ភៀស​ព្រះកាយ​ទៅ​រក​ជំនួយ​ពី​បរទេស​ គឺ​ជា​ទង្វើ​ក្បត់​ជាតិ។ ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​ក៏​បាន​ចាប់កក្រើកឡើងវិញ ហើយ​មាន​សន្ទុះ​កាន់តែ​ខ្លាំងក្លា​ជាងមុន ដោយ​ពេលនោះ ពួកគេ​​ទាមទារ​ឲ្យ​រំលាយ​របបរាជានិយម​ចោល​ទាំងស្រុង ដើម្បី​បង្កើត​ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​​ជំនួសវិញ។

នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​​ថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៩២ ក្រុម​បដិវត្តន៍​​បាន​បើក​ការ​វាយលុក​ចូល​ទៅ​ដល់​ក្នុង​​ព្រះបរមរាជវាំង ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស (Les Tuileries )។ របបរាជានិយម​ត្រូវ​គេ​លុប​បំបាត់​ចោល​ទាំងស្រុង ហើយ​​របបសាធារណរដ្ឋ​​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង។ ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ត្រូវ​បាន​តុលាការ​បដិវត្តន៍​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល នៅថ្ងៃទី២១ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៩៣។ ការប្រហារ​ជីវិត​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង​ជា​សាធារណៈ នៅ​កណ្តាល​ក្រុង​ប៉ារីស (នៅ​ត្រង់​ទីលាន​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ទីលាន​បដិវត្តន៍” ហើយ​បច្ចុប្បន្ន ត្រូវ​ប្តូរឈ្មោះ​មក​ជា​ “Place de la Concorde”)។

►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​នៅ​បារាំង​ឆ្នាំ​១៧៨៩

ការផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម និង​ប្រហារ​ជីវិត​​ស្តេច​នៅបារាំង ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ព្រះមហាក្សត្រ​​នៅតាម​បណ្តា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ផ្ទុះកំហឹង ហើយ​នាំ​គ្នា​លើកទ័ព​​វាយលុក​​មក​លើ​របប​សាធារណរដ្ឋ​​បារាំង។ ពី​ខាងក្រៅ របបសាធារណរដ្ឋ​​ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​​ពី​គ្រប់ទិស គឺ​អង់គ្លេស និង​ប៊ែលហ្ស៊ិក ពី​ខាងជើង អាល្លឺម៉ង់ និងអូទ្រីស​ពី​ខាង​កើត ហើយ​អេស្ប៉ាញ ពី​ខាង​ត្បូង។ ចំណែក​នៅ​ខាងក្នុងស្រុកវិញ សង្រ្គាមផ្ទៃក្នុង​​ក៏​បានឆាបឆេះ​យ៉ាង​សន្ធោរសន្ធៅ​​​ឡើងដែរ គឺ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ក្រុម​អ្នក​រាជានិយម។

ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​ចលាចល​នេះ របប​សាធារណរដ្ឋបារាំង​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​បែបផ្តាច់ការ និង​ឃោរឃៅ​មួយ ដែល​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង​គេ​បាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា « La Terreur »។ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ រាល់​អ្នក​ណា​ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល ត្រូវ​គេ​ចាប់ខ្លួន និង​សម្លាប់​ចោល ដោយ​ចោទ​ថា​ជា​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​បដិវត្តន៍។ អ្នក​ដែល​ត្រូវ​ចាប់ខ្លួន និង​សម្លាប់ ពីបទ​ប្រឆាំង​នឹង​បដិវត្តន៍​នេះ​ មាន​ទាំង​អតីត​មន្រ្តី​ក្នុង​របបចាស់ ប្រជាជន​ធម្មតា រហូតដល់​ជួរថ្នាក់ដឹកនាំ​នៃ​របបសាធារណរដ្ឋ​គ្នាឯង។ របបសាធារណរដ្ឋ​ ដែល​កើតចេញ​ពី​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​របបផ្តាច់ការ​របស់​ស្តេច ក៏​បាន​ក្លាយ​ខ្លួន​ទៅជា​របបផ្តាច់ការ​ថ្មី​មួយទៀត។

របបផ្តាច់ការ​ និង​ឃោរឃៅ​នេះ​បាន​បិទបញ្ចប់ នៅខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៧៩៤ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​មេដឹកនាំ​ដ៏​មាន​អំណាច​ម្នាក់ ឈ្មោះ Robespierre ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន និង​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត​ ដោយ​​ត្រូវ​គេ​យក​ទៅ​កាត់ក្បាល នៅ​ត្រង់​កន្លែង ដែល​គេ​ធ្លាប់​កាត់ក្បាល​ស្តេច​ល្វីសទី១៦ កាល​ពី​ជាង​១ឆ្នាំមុន។ គិត​ជា​សរុប មាន​មនុស្ស​ប្រមាណ​ជា ៥០ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​គេ​ចាប់​ដាក់​ពន្ធនាគារ ហើយ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​គេ​សម្លាប់ នៅ​ក្រោម​របប​សាធារណរដ្ឋ​ផ្តាច់ការ​ថ្មីនេះ។

►សូមអាន៖ Siècle des Lumières នៅ​អឺរ៉ុប ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី​១៨

ក្រោយ​ពេល​ដែល Robespierre ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន និង​ប្រហារ​ជីវិត បិទបញ្ចប់​របបឃោរឃៅ ដែល​គេហៅ​ថា “La Terreur” រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​មួយ​ត្រូវ​បាន​គេ​តាក់តែង​ឡើង ដើម្បី​បង្កើត​​របបដឹកនាំ​ថ្មី​មួយទៀត​។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង រវាង​ក្រុម​អ្នក​សាធារណរដ្ឋ និង​អ្នក​រាជានិយម នៅតែ​បន្ត​កើតមាន ដែល​ជា​ហេតុ​បង្ក​ឲ្យ​មាន​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជា​ប្រចាំ។ ទិដ្ឋភាព​នយោបាយ​បារាំង នៅពេលនោះ ​​តែងតែ​ប្រែប្រួល​ឥតឈប់ រវាង​ការបោះឆ្នោត និង​រដ្ឋប្រហារ​យោធា ដែល​តែងតែ​កើតមាន​ជារឿយៗ។

ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ភាព​ច្របូកច្របល់​នេះ គេឃើញ​មាន​ឥស្សរជន​ម្នាក់​​ចាប់​ផ្តើម​លេចមុខឡើង ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​នាំ​មក​នូវការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏ធំមួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង ក៏ដូចជា ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អឺរ៉ុប។ ឥស្សរជននោះ គឺ​ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត (Napoléon Bonaparte)។

ណាប៉ូឡេអុង កើត​ថ្ងៃ​ទី១៥ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៦៩ នៅ​កោះ Corse ដែល​ជា​អតីត​កោះ​របស់​អ៊ីតាលី។ នៅ​ឆ្នាំ​ដែល​ណាប៉ូឡេអុង​កើត កោះ Corse ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​អ៊ីតាលី​កាត់​មក​ឲ្យ​ប្រទេស​បារាំង។

នៅ​ពេល​ដែល​បដិវត្តន៍​បារាំង​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ណាប៉ូឡេអុង​ទើប​នឹង​មាន​អាយុ ២០ឆ្នាំ ហើយ​គ្រាន់តែ​ជា​នាយទាហាន​ថ្នាក់ទាប​ម្នាក់ ដែល​ទើប​នឹង​បញ្ចប់​សាលា​នាយទាហាន នៅ​ប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោម​​របបសាធារណរដ្ឋ​ ណា​ប៉ូឡេអុង ដែល​មាន​ស្នាដៃ​ច្រើន​ក្នុង​សមរភូមិ ក៏បាន​ឡើង​បុណ្យស័ក្តិ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៦ នៅពេល​ដែល​របបសាធារណរដ្ឋ​បារាំង​កំពុង​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់​កងទ័ព​ស្តេច​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស ដែល​នៅ​ជុំវិញ ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​តែងតាំង​ជា​ឧត្តមសេនីយ៍​ ហើយ​បាន​ដឹកនាំទ័ព​យក​ជ័យជម្នះ នៅ​តាម​បណ្តា​សមរភូមិ​សំខាន់ៗ​​ជាច្រើន ជាពិសេស នៅ​ប៉ែក​ខាង​អ៊ីតាលី ដែល​កងទ័ព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​វាយបំបាក់​កងទ័ព​អូទ្រីស​ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​​អូទ្រីស​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​​​​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព​​ជាមួយ​បារាំង។

នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៩ នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​បារាំង​​បាន​បង្ហាញ​នូវ​កម្លាំង​គួរ​ឲ្យ​ស្ញប់ស្ញែង​ចំពោះ​សត្រូវ​ពី​ខាងក្រៅ នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​បារាំង​ឯណេះវិញ វិបត្តិ​នយោបាយ​តែងតែ​កើតមាន​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបនេះ ណាប៉ូឡេអុង ដែល​កំពុង​គ្រប់គ្រងទ័ព ក្នុង​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​វិលត្រឡប់​មក​កាន់​ទីក្រុង​ប៉ារីស​វិញ។ ​នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៧៩៩ ណាប៉ូឡេអុង​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​រដ្ឋាភិបាល ដណ្តើម​អំណាច​យក​មក​កាន់កាប់។

របបដឹកនាំ​ថ្មី​នេះ មាន​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែល​មានរូបភាព​ខាងក្រៅ​ជា​របបប្រជាធិបតេយ្យ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង អំណាច​ទាំងអស់​ស្ថិត​ក្នុង​ដៃ​រដ្ឋាភិបាល ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង។ ជាថ្មី​ម្តងទៀត ប្រជាជន​បារាំង ដែលខិតខំ​រើខ្លួន​​ចេញ​ពី​របបផ្តាច់ការ​មួយ ប៉ុន្តែ​ តែងតែត្រូវ​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​របបផ្តាច់ការ​ថ្មី​ជា​បន្តបន្ទាប់។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅឆ្នាំ​១៨០៤ ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត ដែល​អះអាង​ថា​ជា​អ្នក​ការពារ​របប​សាធារណរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ ស្រាប់តែ​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ជា​អធិរាជ។ ១៥ឆ្នាំ ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ទម្លាក់​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បារាំង​បាន​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​ការដឹកនាំ​តាមបែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ដូចពីមុន​វិញ គឺ​ចក្រភព​បារាំង ក្រោម​អំណាច​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង៕

សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​កំពុង​បាត់បង់​អានុភាព​របស់ខ្លួន​ កែប្រែ

នៅឆ្នាំ២០១០​ប្រទេស​ជប៉ុន​បាន​បាត់បង់​តំណែង​ជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីពីរ​ពិភពលោក​ ​ តំណែង​ជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីពីរ​ពិភពលោក​នេះ​ប្រទេស​ជប៉ុន​ធ្លាប់បាន​កាន់កាប់​តាំងពី​ឆ្នាំ១៩៦៨​ ​ ឥឡូវនេះ​បាន​ធ្លាក់​ទៅលើ​ដៃ​ប្រទេសចិន។​ បើយោងតាម​តួលេខ​ដែលបាន​ផ្សាយ​ឲ្យ​ដឹង​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន​នៅ​ថ្ងៃទី១៤​កុម្ភៈ​កន្លងទៅ​ ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​ជប៉ុន​បាន​កើនឡើង​ដល់​៥ ៤៧៤ពាន់លាន​ដុល្លារ​នៅឆ្នាំ២០១០​ក្រោយពី​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រ​មាណ​៣,៩%​ទល់នឹង​ផលិតផលដុល​​របស់​ប្រទេសចិន​ដែលមាន​៥ ៨៧៩ពាន់លាន​ដុល្លារ​ក្រោយពី​បាន​ស្គាល់​សន្ទុះ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រមាណ១០,៣%​នៅឆ្នាំ២០១០។​ ហើយ​អត្រា​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​នឹងមាន​ប្រមាណ​៩,៦%​ទៀត​នៅឆ្នាំ២០១១​ ​ នេះ​បើ​ផ្អែកលើ​តួលេខ​របស់​មូលនិធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​FMI ​ ទោះបីជា​ប្រទេសចិន​មាន​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​តឹងរ៉ឹង​ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ទប់​ទល់​នឹង​បញ្ហា​ទំនិញ​ឡើងថ្លៃ​ក៏​ដោយ។


ទោះបីជា​ប្រទេស​ជប៉ុន​បាន​ធ្លាក់​ទៅជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីបី​ពិភពលោក​ឋិត​នៅ​ពីក្រោយ​ប្រទេស​ចិន​ក៏​ដោយ​ ក៏​គេដឹងថា​ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​សម្រាប់​ប្រជាជន​ជប៉ុន​ម្នាក់ៗ​នៅ​មាន​កម្រិត​១០ដង​លើស​ប្រទេស​ចិន​ ​ ដោយហេតុ​តែ​ប្រទេស​ជប៉ុន​មាន​ប្រជាជន​១០ដង​តិច​ជាង​ប្រជាជន​ចិន។

ការ​ធ្លាក់​ចុះ​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីបី​ពិភពលោក​នេះ​ ស​ឲ្យ​ឃើញថា​ ឧស្សាហកម្ម​​ជប៉ុន​ដែល​តែង​ជា​ក្បាល​ម៉ាស៊ីន​ជួយ​អូស​ទាញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​នោះ​កំពុង​តែ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។​ ហើយ​តួលេខ​នៃ​ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​នៅ​ត្រីមាស​ទីបួន​ឆ្នាំ២០១០​ពុំ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​ជប៉ុន​មាន​ការ​កក់ក្តៅ​ឡើយ។​ ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​នៅ​ត្រីមាស​ទីបួន​ឆ្នាំ២០១០​របស់​ជប៉ុន​បាន​ស្គាល់​ការ​ដើរ​ថយក្រោយ​ប្រមាណ​-០,៣%​បើ​ប្រៀប​ផ្ទឹម​ទៅនឹង​ត្រីមាស​មុន។​ ទាំងនេះ​ក៏​ដោយហេតុ​តែ​មាន​ការ​បិទ​បញ្ចប់​នូវ​វិធានការ​មួយ​ចំនួន​សម្រាប់​ជួយ​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​សន្ទុះ​សេដ្ឋកិច្ច​ក្រោយ​ពី​មាន​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពិភព​លោក​នៅ​ឆ្នាំ២០០៨។

នៅ​ឆ្នាំ២០១១​រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​លោក​Kaoru Yosano​សង្ឃឹមថា​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​នឹងមាន​ដំណើរ​ល្អ​ប្រសើរ​ជាងមុន។​ ក៏​ប៉ុន្តែ​ទោះបីជា​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​មាន​លក្ខណៈ​ល្អ​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ​ ក៏ ពុំ​អាច​មក​ជួយ​កែ​លំអ​ឧស្សាហកម្ម​ជប៉ុន​ដែល​មាន​រចនា​សម្ព័ន្ធ​ទន់​ខ្សោយ​​បាន​ឡើយ។

សូម​បញ្ជាក់ថា​ ​ វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពិភពលោក​នៅ​ឆ្នាំ២០០៨​បាន​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ឲ្យ​ឃើញ​ជាក់ច្បាស់​នូវ​លក្ខណៈ​ទន់ខ្សោយ​នៃ​រចនា​សម្ព័ន្ធ​របស់​ឧស្សាហកម្ម​ជប៉ុន​ ហើយនិង​ការ​ប្រើ​ខ្ជះខ្ជាយ​ក្នុង​វិស័យ​ហិរញ្ញវត្ថុ​និង​ក្នុង​វិស័យ​ធនធាន​មនុស្ស។​ ជាក់ស្តែង​ ​ ដើម្បី​រក្សា​ឲ្យ​មាន​ការងារ​ ចៀសវាង​កុំ​ឲ្យ​មាន​បញ្ហា​ឥត​ការងារ​ធ្វើ​ អ្នក​ដឹកនាំ​ជប៉ុន​យល់ព្រម​រក្សា​ទុក​បន្ត​ឲ្យ​មាន​នូវ​សកម្មភាព​ឧស្សាហកម្ម​ជាច្រើន​ ​ ទោះ​បី​ជា​គេ​គ្មាន​រក​បាន​ប្រាក់​ចំណេញ​ក៏​ដោយ។

ខុស​ផ្ទុយ​ពី​ប្រទេស​កូរ៉េ​ខាងត្បូង​ដែល​ក្រោយ​ពី​មាន​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៧​ អ្នក​ដឹកនាំ​កូរ៉េ​ខាងត្បូង​បាន​ច្របាច់​បញ្ចូល​សកម្មភាព​ឧស្សាហកម្ម​តូច​និង​មធ្យម​ជាច្រើន​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ដ៏​ធំ​មួយ​ដែល​មាន​លទ្ធភាព​និង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ខ្លាំងក្លា។​ ចំណែកឯ​ប្រទេស​ជប៉ុន​វិញ​ គេ​បន្តមាន​ឧស្សាហកម្ម​ផលិត​រថយន្ត​ដល់ទៅ​៨​ពោលគឺ​មាន​ចំនួន​ច្រើន​ជាង​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទៅទៀត​ ​ ដែល​ទាំងនេះ​បាន​ក្លាយ​ជា​ឧបសគ្គ​ខាឃាំង​ពុំ​ឲ្យ​មាន​លទ្ធភាព​និង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ខ្លាំងក្លា។

បន្ថែម​ពីលើនេះ​ ​ ឧស្សាហកម្ម​ជប៉ុន​គ្រាក់ៗ​ក្នុង​វិស័យ​អេឡេកត្រូនិក​បាន​បាត់បង់​ទីផ្សារ​ប្រមាណ​១/៣​ ​ ហើយ​ទីផ្សារ​ដ៏​សំខាន់​ទាំងនោះ​ក៏​បាន​ធ្លាក់​ទៅលើ​ដៃ​របស់​ឧស្សាហករ​កូរ៉េ​ខាងត្បូង។

គួរកត់​សម្គាល់ថា​ ​ អ្នក​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​ជប៉ុន​ហាក់​ដូចជា​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​ថា​ គេ​បាន​ត្រៀម​លក្ខណៈ​នឹង​ធ្វើការ​ឆ្លើយតបត​វិញ​ ​ ដោយ​បាន​គ្រោង​បញ្ចុះ​ពន្ធ​សហគ្រាស​ប្រមាណ​៥ពិន្ទុ​ឲ្យ​ធ្លាក់​មកនៅ​៣៥%។​ ហើយ​គេ​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ស្ដីពី​ការដោះដូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​សេរី​ជាមួយ​សហភាព​អឺរ៉ុប​ ​ ហើយនិង​គ្រោង​បញ្ចូល​ប្រទេស​ជប៉ុន​ទៅក្នុង​ក្រុម​ដៃគូ​អន្តរប៉ាស៊ីហ្វិក​ផងទៀត​ដើម្បី​ពង្រឹង​ពង្រីក​ទីផ្សារ​របស់​ខ្លួន៕

ការធ្លាក់​ចំណាត់ថ្នាក់​​​មួយកម្រិត​​​គឺស្មើនឹង​មួយដំបង​សំពង​ទៅលើ​រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន​ កែប្រែ

ក្រោយពី​ទីភ្នាក់ងារ​វិភាគ​ហិរញ្ញវត្ថុ​Standard and Poor’s ​បាន​ទម្លាក់​ចំណាត់ថ្នាក់​នៃ​ការ​ទុកចិត្ត​មួយ​កម្រិត​ពី​ថ្នាក់AA ​ធ្លាក់​មក​ថ្នាក់AA-​រួចមក​ ​ លោក​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ជប៉ុន​ណាអូតូ​ កាន​បាន​ថ្លែង​​ប្រកាស​នៅ​ថ្ងៃសុក្រ​នេះថា​ “​ អ្វី​ដែល​សំខាន់​នៅពេល​នេះ​គឺ​យើង​ត្រូវ​រក្សា​វិន័យ​ថវិកា​ ​ ដើម្បី​​​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីផ្សារ​ហិរញ្ញវត្ថុ​បន្ត​រក្សា​ទំនុកចិត្ត​របស់​គេ​មកលើយើង”​ ។

គួរកត់​សម្គាល់ថា​ ​ បរិមាណ​នៃ​ប្រាក់​បំណុល​សរុប​របស់​ប្រទេស​ជប៉ុន​បច្ចុប្បន្ន​មាន​ដល់ទៅ​២០០%​នៃ​ផលិតផល​សរុប​ក្នុង​ប្រទេស​ដែល​ជា​បរិមាណ​មួយ​ដ៏​សែន​ខ្ពស់​សម្រាប់​ប្រទេស​ឧស្សាហកម្ម​អភិវឌ្ឍន៍។

ដូច្នេះ​ ​ រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​ណាអូតូ​ កាន​ត្រូវតែ​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​ជាបន្ទាន់​ទៅលើ​វិស័យ​ពន្ធដារ​និង​វិស័យ​សង្គមកិច្ច។​ បើ​ពុំ​ដូច្នោះទេ​ ​ ឧនភាព​ថវិកា​ជាតិ​នៅតែ​បន្ត​មានទៀត​ ​ ហើយ​ចំនួន​នៃ​ប្រាក់​បំណុល​ក៏​ចេះតែ​កើន​ខ្លាំងឡើងៗ។​ នៅទីបំផុត​ទីផ្សារ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ក៏​ច្បាស់​ជា​លែង​មាន​ទំនុកចិត្ត​ទៅលើ​ប្រទេស​ជប៉ុន​ទៀតហើយ។

ពិតមែន​តែ​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៃ​ប្រទេស​ជប៉ុន​ពុំ​មាន​លក្ខណៈ​ដូច​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៃ​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ ​ ក៏​ប៉ុន្តែ​ការបាត់បង់​ចំណាត់​ថ្នាក់​ធ្លាក់​មកនៅ​AA-​បាន​ដាក់​ប្រទេស​ជប៉ុន​ឲ្យ​ឋិត​នៅ​ខ្ពស់​ជាង​ប្រទេស​អ៊ីតាលី​តែ​មួយ​កម្រិត​ប៉ុណ្ណោះ​ ​ ហើយ​ឋិតនៅ​៣កម្រិត​ខ្ពស់ជាង​ប្រទេស​ព័រទុយហ្កាល់​ ​ ៧កម្រិត​ខ្ពស់​ជាង​ប្រទេស​ក្រិក។

ភាព​​ខុសគ្នា​រវាង​ប្រទេស​ជប៉ុន​និង​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​គឺ​ដោយសារតែ​ប្រទេស​ជប៉ុន​មាន​សល់​ប្រាក់​បម្រុង​ទុក​ច្រើន​ ​ ហើយ​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​ទៀត​សោត​ក៏​មាន​លក្ខណៈ​សម្បូណ៌​បែប។​ បន្ថែម​ពីលើនេះ​ ​ គឺ​វិនិយោគិន​ក្នុងស្រុក​ជាអ្នក​ជួយ​ផ្តល់​ហិរញ្ញប្បទាន​ដល់​ឧនភាព​ថវិកា​និង​ប្រាក់​បំណុល​សាធារណៈ។

លោក​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ជប៉ុន​ណាអូតូ​ កាន​ដែល​ជា​អ្នក​កណ្តាលនិយម​លំអៀង​ឆ្វេង​បាន​សន្យា​ថា​ ​ នឹង​ធ្វើការ​ដំឡើង​អត្រា​ពន្ធ​ទៅលើ​គ្រឿង​ឧបភោគ​និង​បិរភោគ​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​មាន​កម្រិត​តែ​៥%។​ ទាំងនេះ​ដើម្បី​រក​ប្រាក់​ចំណូល​បន្ថែម​សម្រាប់​ជួយ​ផ្តល់​ហិរញ្ញប្បទាន​ឲ្យ​អ្នក​​ចូល​និវត្តន៍​​ដែល​មាន​កាន់តែ​ច្រើនឡើងៗ​ និង​ជួយ​ធ្វើឲ្យ​វិស័យ​ហិរញ្ញវត្ថុ​សាធារណៈ​មាន​សមតា៕

ឈ្វេងយល់​អំពី​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូអាបេ' កែប្រែ

រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ ទើប​នឹង​បាន​ប្រកាស​ចាត់វិធានការ​ថ្មី​មួយ​ទៀត ដែល​នឹង​ត្រូវ​កញ្ចប់​ថវិកា រហូតដល់​ទៅ ២៧៥ពាន់លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក ដើម្បី​ជំរុញ​សេដកិច្ចជប៉ុន​ឲ្យ​ចេញផុត​ពី​វិបត្តិ​បរិត្តផរណា ដែល​អូសបន្លាយពេល​អស់រយៈពេល​ជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ។ ការ​បង្កើន​ការ​ចំណាយ​សាធារណៈ ដើម្បី​ជំរុញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ ដែល​នៅពេល​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តល់​រហស្សនាម​ជា​ភាសាអង់គ្លេស​​ថា « Abenomics »។


នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច ដែល​ជប៉ុន​បាន​ដាក់ចេញ ចាប់តាំង​ពី​​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ ​បាន​ឡើង​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​​​មកនោះ គឺ​ផ្តោត​ជា​សំខាន់​ទៅលើ​វិធានការពីរ៖ នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​ដាក់ចេញ​ដោយ​ធនាគារ​កណ្តាល និង​នយោបាយ​សារពើពន្ធ ​ដាក់ចេញ​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល។

រដ្ឋាភិបាល​របស់​​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ បាន​បង្កើន​ការ​ចំណាយ​យ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់​ ជាពិសេស ការ​ចំណាយ ខាង​ផ្នែក​សាធារណការ (ការ​សាងសង់ ជួសជុល ថែទាំ រចនាសម្ព័ន្ធ)។ គោលដៅ គឺ​បង្កើន​ការ​ចំណាយ ដើម្បី​បង្កើន​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ធនាគារ​កណ្តាល​ជប៉ុន​បាន​ដាក់ចេញ នូវ​នយោបាយ ដែល​គេតែងតែ​និយាយ​​ជា​សាមញ្ញ​ទូទៅ​ថា “ជាការ​បោះពុម្ពលុយ” ពោលគឺ ការបញ្ចេញ​​សាច់ប្រាក់​ឲ្យ​ចរាចរ​នៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ តាមរយៈការ​​ទិញ​មូលបត្រ​បំណុលរដ្ឋ ឬ​ឯកជន។

ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា វិធានការ​របស់​រដ្ឋាភិបាល និង​ធនាគារ​កណ្តាល​តែងតែ​ត្រូវ​បាន​ប្រកាស​ឲ្យដឹង នៅ​ក្នុង​អំឡុងពេល​ជាមួយគ្នា។ ជាក់ស្តែង នៅ​ពេលនេះ គេឃើញ​ថា ការបញ្ចេញ​កញ្ចប់​ថវិកា ២៧៥ពាន់លាន​ដុល្លារ ត្រូវ​បាន​រដ្ឋាភិបាល​លោក​ស្ហីនហ្សូ អាបេ អនុម័ត​នៅ​ថ្ងៃ​អង្គារ ពោលគឺ តែ​ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​តែប៉ុណ្ណោះ ក្រោយ​ពេល​ដែល​ធនាគារ​កណ្តាល​ជប៉ុន ប្រកាស​ឲ្យដឹង កាល​ពីថ្ងៃ​សុក្រ ថា​នឹង​បន្ត​កម្មវិធី​ទិញ​មូលបត្រ​ ដើម្បី​រក្សា​លំហូរ​សាច់ប្រាក់​ទៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​ឲ្យ​បាន​ច្រើន​ដូចមុន។

ទៅតាម​ទ្រឹស្តី​ម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច នៅពេលដែល​សាច់ប្រាក់​ ដែល​ចរាចរ​នៅក្នុង​ទីផ្សារ​មាន​ការកើនឡើង ឥទ្ធិពល​សំខាន់ទី១ គឺ​អត្រាការប្រាក់​ធ្លាក់ចុះ ហើយ​ចរន្តឥណទាន​ក្នុង​វិស័យ​ឯកជន​ក៏​មាន​ការ​ងាយស្រួល​ជាងមុន។ នៅពេលដែល​អត្រាការប្រាក់​ទាប ហើយ​លុយ​ក៏​ងាយស្រួល​ខ្ចី វាជំរុញ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស និង​បុគ្គលឯកជន នាំគ្នា​ខ្ចីលុយ​ពី​ធនាគារ ដើម្បី​យក​មក​ធ្វើការ​វិនិយោគ ពង្រីក​កិច្ចការ​រកស៊ី ឬ​ក៏​ (ចំពោះ​បុគ្គលឯកជន) បង្កើន​ការ​ចំណាយ​ ទិញទំនិញ​ប្រើប្រាស់​ទូទៅធម្មតា។ ​នៅពេល​ដែល​ការចំណាយ​ទូទៅ​របស់​ឯកជន​មាន​ការ​កើនឡើង (បើទោះជា​ការ​ចំណាយ​ដើម្បី​ទិញទំនិញ​ប្រើប្រាស់​ទូទៅធម្មតា ឬ​ក៏​ចំណាយ​ក្នុងការ​វិនិយោគ​ក៏ដោយ) វា​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក​មាន​ការ​កើនឡើង ហើយ​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច (សកម្មភាព​ផលិត​ ឬសកម្មភាព​ផ្តល់​​សេវាកម្ម) មានការកើនឡើង។

ចំពោះ​ការ​បង្កើន​ការ​ចំណាយ​របស់​រដ្ឋ​ក៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ប្រហាក់ប្រហែល​គ្នា​នេះ​ដែរ។ រដ្ឋ​បង្កើន​ការ​ចំណាយ គឺ​មានន័យថា រដ្ឋ​យក​លុយ​ទៅ​ទិញ​ទំនិញ​ឬ​សេវាកម្ម​ ឬ​ក៏​​បង្កើន​ប្រាក់ខែ​ដល់​មន្រ្តីសាធារណៈ ឬ​ចំណាយ​ទៅលើ​គម្រោង​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ផ្សេងៗ។ ​ដូច្នេះ លុយ​ដែល​រដ្ឋ​ចំណាយ​ វា​នាំ​ទៅ​បង្កើន​​ប្រាក់ចំណូល​ដល់​ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស ឬ​បុគ្គលឯកជន។ នៅពេល​ដែល​ចំណូល​កើនឡើង ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស ឬ​ក៏​បុគ្គល​ឯកជន​អស់ទាំងនេះ​ក៏​អាច​​ចាប់ផ្តើម​មាន​ទំនុកចិត្ត​លើ​សេដ្ឋកិច្ច ហើយ​នាំគ្នា​​បង្កើន​ការ​ចំណាយ​របស់​ខ្លួន​ជា​បន្តទៅទៀត។ ជាលទ្ធផល ការចំណាយទូទៅកើនឡើង តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក​កើនឡើង សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​កើនឡើង ហើយ​ផលិតផល​ក្នុងស្រុកសរុប​កើនឡើង។

ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច តាមបែប​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ នេះ អាច​ចោទ​ជា​បញ្ហា​ដ៏ធំមួយ គឺ​បញ្ហា​បំណុល។ នៅ​ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ បំណុល​រដ្ឋ​របស់​ជប៉ុន​មាន​​រហូតដល់​ទៅ ២៥០% នៃ​ផលិតផល​ក្នុងស្រុកសរុប ដែល​​​ជា​អត្រា​បំណុលសាធារណៈ​ខ្ពស់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ដែល​មាន​ឧស្សាហកម្ម​ជឿនលឿន​ផ្សេងទៀត។

ជប៉ុនប្រកាស​ផែនការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​សេដ្ឋកិច្ច​ទំហំជាង២៤០ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ កែប្រែ

គម្រោង​ផ្តល់​សន្ទុះ​សេដ្ឋកិច្ច​ទំហំ ជាង​២៤០ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ​នេះ នឹង​ត្រូវ​យក​ទៅ​បំប៉ោង​កញ្ចប់​ថវិកា​រដ្ឋ សម្រាប់​ចំណាយ​សាធារណៈ និង​សម្រាប់​ជួយ​វិស័យ​វិនិយោគសមូហភាព​និង​ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស។

រដ្ឋាភិបាល​នឹង​ផ្តល់​ព័ត៌មាន​លម្អិត​និ​ងស៊ីជម្រៅ​ទាក់ទង​នឹង​ផែនការ​នេះ នៅ​សប្តាហ៍​ក្រោយ។ នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​អភិរក្ស​ជប៉ុន លោក​ស៊ីនហ្សូ អាបេ ដែល​ធ្លាប់​បាន​ស្បថនាឱកាស​វិល​ត្រលប់​មក​កាន់​តំណែង​ជា​ថ្មី ​ កាលពី​ឆ្នាំ​២០១២ ​​​យក​ឈ្នះ​ឱ្យ​បាន​វិបត្តិ​ឱនភាព​ជាតិ និង​ធ្វើ​ឱ្យ​សេដ្ឋកិច្ចជប៉ុន​មាន​លំនឹង​សក្តិសម​ជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទី​បី​លើ​ពិភពលោក បាន​សម្រេច​លើក​​ផែនការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​នេះ​ ដោយ​សង្ឃឹម​ថា​នឹង​អាច​រំញោច​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ​ឱ្យ​មាន​សកម្មភាព​ខ្លាំង​ឡើង​វិញ។

កាលពី​ដើម​ខែ​ លោក​ អាបេ បាន​សន្យា​ចាត់​វិធានការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​ជាមួយ​ក្រុម​អ្នក​វិនិយោគ​​សំខាន់ៗ​នៅ​តំបន់ ដើម្បី​ជួយ​​ពលរដ្ឋ​ជា​មេគ្រួសារ​មាន​កូន​តូចៗ និស្សិត កសិករ ឬ ជួយអភិវឌ្ឍន៍​ហេដ្ឋារចនា​សម្ព័ន្ធ​ផ្លូវ​ថ្នល់។

រដ្ឋាភិបាល​​ក៏​ធ្លាប់​បាន​សន្យា​ដែរ​ថា នឹង​​ការពារ​ក្រុមហ៊ុនសហគ្រាស​ ​ប្រឆាំង​នឹង​សម្ពាធ​​អន្តរជាតិ។ ព្រោះ​​​ថា​សេចក្តី​សម្រេចចិត្ត​របស់​ពលរដ្ឋ​អង់គ្លេស​ដើរ​ចេញ​ពី​សហភាព​អឺរ៉ុប បាន​បង្ក​ឱ្យ​មាន​កា​រប៉ះពាល់​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដល់​ប្រាក់​យ៉េន​ជប៉ុន។ ប្រាក់​យ៉េន​ឡើង​ថ្លៃ បែប​នេះ ហាក់​ដូច​ជា​បាន​ដាក់​ទោស​លើ​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ និងជាពិសេស​លើការ​នាំ​ចេញ។

ប៉ុន្តែ​នៅ​ថ្ងៃ​នេះ គ្រាន់​តែ​បាន​ឮ​សេចក្តី​ប្រកាស​បង្ហើប​បង្ហាញ​ពី​ផែនការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​ភ្លាម ភាគ​ហ៊ុន​ជប៉ុន​ បាន​ស្ទុះ​ឡើង។ ឯ​ចំណែក​លុយ​យ៉េន​ក៏​ធ្លាក់​ថ្លៃ​គួរ​ឱ្យ​កត់​សម្គាល់​។ អ្នក​វិនិយោគ​សង្ឃឹម​​ទុក​បន្ថែម​ទៀត​ថា ធនាគារ​កណ្តាល​ជប៉ុន​ដែល​នឹង​ត្រូវ​ជួប​ប្រជុំ​គ្នា​នៅ​ថ្ងៃស្អែក ក៏​នឹង​អាច​មាន​ការ​បន្ធូរ​បន្ថយ​​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​។ ការ​នេះ​រឹត​តែ​សម្រួល​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ៕


មាន​អ្នកជំនាញ​សេដ្ឋកិច្ច​ខ្លះ យល់ថា នយោបាយ​ដែល​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ​ ដាក់ចេញ​ពេលនេះ អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​​​បំណុល​រដ្ឋ​របស់​ជប៉ុន​​នឹង​បន្ត​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្ពស់ ហើយ​អាច​បង្ក​ទៅ​ជា​វិបត្តិ ដូចជា​អ្វី​ដែល​គេ​ធ្លាប់​ឃើញ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើ​និយាយ​ពី​បញ្ហា​បំណុល​ ជប៉ុន​មាន​លក្ខណៈពិសេស​ខុសពី​អឺរ៉ុប នៅត្រង់ថា ​បំណុលសាធារណៈ​​ភាគច្រើន ជា​បំណុល​ដែល​​រដ្ឋជប៉ុន​ជំពាក់​ប្រជាជន​ជប៉ុន​​ខ្លួនឯង។ ជាទូទៅ គេសង្កេតឃើញ​ថា ប្រជាពលរដ្ឋ​​ជប៉ុន​ឲ្យ​លុយ​រដ្ឋ​ខ្ចី ក្នុង​ស្មារតី​ស្រឡាញ់ជាតិ ជាជាងការ​​ស្វែងរក​ផលចំណេញ ពី​ការ​យក​ការប្រាក់ខ្ពស់។ ម្យ៉ាងទៀត ​រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន​អាចខ្ចីលុយ​ពី​ធនាគារ​កណ្តាល​ខ្លួនឯង ដើម្បី​មក​ចំណាយ ដែល​ខុស​ពី​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ ដែល​ធនាគារ​កណ្តាល​មិនមាន​សិទ្ធិ​ផ្តល់​ប្រាក់កម្ចី​ឲ្យ​រដ្ឋ​ជា​សមាជិ​ក។

លក្ខណៈពិសេស​ទាំងពីរ​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អត្រា​ការប្រាក់​បំណុល​រដ្ឋ​ជប៉ុន​មិនកើនឡើង​ខ្ពស់​ហួសហេតុ បើទោះបីជា​បំណុល​បាន​កើនឡើងកប់ពពក រហូត​ដល់ ២៥០% នៃ​ផលិតផល​ក្នុងស្រុក​សរុប​ដូចជា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕

FMI៖ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន និង​ជប៉ុន នឹង​ថយចុះ​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០១៦​-២០១៧ កែប្រែ

មូលនិធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ ​បាន​ចេញ​របាយការណ៍​មួយ ​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៣​ឧសភា​នេះ​ ស្តីពី​ការ​ព្យាករណ៍​ នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី។ ប្រទេស​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទាំង​ពីរ​របស់​អាស៊ី​ គឺ​ចិន​និង​ជប៉ុន ​ និង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ធ្លាក់​ចុះ​ទាប​ជាង​ឆ្នាំ​មុនៗ ​ សម្រាប់​ឆ្នាំ​២០១៦​និង​ ឆ្នាំ​២០១៧​ខាង​មុខ​នេះ។ តែ​យ៉ាងណា​ក៏ដោយ​ទ្វីប​អាស៊ី​នៅ​តែ​ជា​ទ្វីប​ដែល​មាន​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច ​ល្អ​ជាង​គេ ​បើ​ទោះ​បី​ជា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ​នៅ​មាន​លក្ខណៈ​ផុយស្រួយ​ក៏​ដោយ។

ឆ្នាំ​២០១៥ ​គឺ​ជា​ឆ្នាំ​ខ្មៅ​ងងឹត​សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន។ ទីផ្សារ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ចិន​ បាន​ដួល​បះជើង​ជា​ច្រើន​លើក ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រាក់​តម្លៃ​ភាគហ៊ុន​ រាប់រយ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ ​រលាយ​បាត់បង់​តាម​ខ្យល់។ តម្លៃ​ផលិតផល​វត្ថុធាតុ​ដើម​កាន់​តែ​ចុះថោក ​ទីផ្សារ​ប្រេង​ក៏​ធ្លាក់ថ្លៃ​ជា​គំហុក ​ ទាំងនេះ​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​នៅ​អាស៊ី​ជួប​បញ្ហា។ ការ​នាំចេញ​របស់​ចិន​បាន​ចុះថយ​យ៉ាង​ខ្លាំង​សម្រាប់​ឆ្នាំ​២០១៥។


ចិន​ដែល​ជា​កំលាំង​ចលករ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ី ​នឹង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ស្មើ​នឹង ​៦,៥​%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៦​ និង​៦,២%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧។ តួលេខ​នេះ​ជា​កម្រិត​ទៀប​បំផុត​សម្រាប់​ចិន ​ដែល​ធ្លាប់តែ​ស្គាល់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​មួយ​ឆ្នាំៗ ​ជាង​១០%។ មូល​និធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​ បាន​ផ្តល់​អនុសាស្ត្រ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​ យក​ចិត្ត​ទុកដាក់​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ស៊ីជំរៅ ​ដល់​ហេដ្ឋារចនា​សម្ព័ន្ធ​សេដ្ឋកិច្ច ​និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ ព្រម​ទាំង​ធ្វើ​អន្តរកាល​សេដ្ឋកិច្ច​ ឲ្យ​ស្រប​ទៅ​តាម​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ។

ចំណែក​ជប៉ុន​វិញ​ ​របាយការណ៍​បាន​ព្យាករណ៍​ថា ​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៦​ នឹង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​តែ​០,៥%តែ​​ប៉ុណ្ណោះ ​ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧​វិញ ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​នឹង​ធ្លាក់​ចុះ​ក្រោម​សូន្យ ​ដោយសារ​កម្រិត​ពន្ធ​លើ​ការ​ប្រើប្រាស់​ត្រូវ​កើនឡើង។ មូលហេតុ​ចំបង​នៃ​ការ​ថយចុះ​របស់​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន ​ ​គឺ​មក​ពី​តម្លៃ​ប្រាក់​យេន ​ ​បាន​ឡើង​ខ្ពស់ ​ហើយ​ធ្វើ​ឲ្យ​ការ​នាំចេញ​មាន​ការ​លំបាក។ បន្ថែម​ពី​នេះ ​ប្រជាជន​ជប៉ុន​ដែល​មាន​វ័យ​ចំណាស់​ច្រើន​នេះ ​ក៏​កំពុង​តែ​បង្ករ​ជា​បន្ទុក​ធ្ងន់​ដល់​រដ្ឋាភិបាល ​និង​ការ​ចំនាយ​របស់​រដ្ឋ ​ផងដែរ។

សម្រាប់​ទ្វីប​អាស៊ី​ជា​ទូទៅ​ របាយការណ៍​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ថា​នឹង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រមាណ​ជា​៥,៣%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៦​ និង​២០១៧។ យោងតាម ​មូលនិធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ ​ទ្វីប​អាស៊ី​ជា​ទូទៅ​ នៅតែ​សកម្ម ​និង​ជា​តំបន់​ដែល​ចរន្ត​សេដ្ឋកិច្ច​ដើរ​ល្អ ​ដោយសារតែ​តម្រូវការ​ក្នុង​ស្រុក​នៅតែ​កើនឡើង។ តែ​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ​ភាព​ផុយស្រួយ​នៃ​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ី​ ត្រូវតែ​ដោះស្រាយ​តាម​រយៈ​ការ​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​ស៊ី​ជំរៅ ​ដូចជា​លើវិស័យ​ពន្ធដា​ជាដើម។

ដោយឡែក​ឥណ្ឌា​ នៅឆ្នាំ​២០១៦​និង​២០១៧​ នឹង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រមាណ​ជា​៧,៥%។ រីឯ​កូរ៉េ​ខាងត្បូង​វិញ​ នឹង​មាន​សន្ទុះ​ប្រហែល​ជា​២,៧% ​នៅឆ្នាំ​២០១៦ ​និង​ 2,9% ​នៅឆ្នាំ​២០១៧៕

ស្ថានភាព​ពិភពលោក​មុន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ កែប្រែ

នៅ​ចុង​សតវត្សរទី១៩ និង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី២០ ប្រទេស​មហាអំណាច​ធំៗ ដែល​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក ភាគច្រើន​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​តំបន់អឺរ៉ុប។ ក្រៅពីនេះ សុទ្ធសឹង​ជា​មហាអំណាច​បន្ទាប់​បន្សំ។

សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ គឺ​ជា​មហាអំណាច​មួយ​ ដែល​ទើប​នឹង​ងើបមុខថ្មី ក៏ប៉ុន្តែ ជា​មហាអំណាច​ខាង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច និង​ឧស្សាហកម្ម ហើយ​​មិនទាន់​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ខ្លាំងក្លា ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​នៅឡើយទេ។ ម្យ៉ាងទៀត សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​នៅពេលនោះ​​​ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​ឯកោនិយម និង​​គោលការណ៍​មិន​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​នៅក្រៅប្រទេស។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​គិតថា ខ្លួនមាន​សុវត្ថិភាព​ ដោយសារ​មាន​មហាសមុទ្រ​ធំៗ​ពីរ​នៅ​ការពារ​ទាំងសងខាង គឺ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​នៅ​ខាង​លិច និង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក នៅ​ខាង​កើត ដូច្នេះ​ ហើយ​បាន​ជា​​​មិនសូវ​ជា​រវីរវល់​នឹង​កិច្ចការ​នៅ​ក្រៅ​ទ្វីបអាមេរិក​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។

►សូមអាន៖ អាមេរិក​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស

នៅ​អាស៊ីវិញ ជប៉ុន​​ក៏​ជា​មហាអំណាច​ដែល​ទើប​នឹង​ងើបមុខ​ថ្មី​មួយដែរ ប៉ុន្តែ ផ្ទុយ​ពី​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជប៉ុន​បាន​បោះបង់​ចោល​នយោបាយ​ឯកោនិយម​របស់​ខ្លួន ហើយ​ងាក​មក​ចាប់យក​នយោបាយ​អាណានិគម​និយម ដូចជា​បណ្តា​ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ជប៉ុន​នៅ​ពេលនោះ គ្រាន់តែ​ជា​មហាអំណាច​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​នៅ​​មិនទាន់​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ខ្លាំង​ក្លា ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​​ដូចជា​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​នោះទេ។

►សូមអាន៖ ចក្រភព​ជប៉ុន​ មហាអំណាច​អាណានិគម​តែមួយ​គត់​នៅ​អាស៊ី

នៅ​អឺរ៉ុប គេឃើញ​មាន​មហាអំណាច​ធំៗ​ចំនួន ៥ ដែល​​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ រហូត​ដល់​ឈាន​ទៅ​ផ្ទុះ​ជា​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ គឺ​រួមមាន អង់គ្លេស បារាំង អាល្លឺម៉ង់ រុស្ស៊ី និង​អូទ្រីសហុងគ្រី។

នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ទាំងនេះ ​មហាអំណាច​ធំជាងគេ​បំផុត គឺ​ចក្រភព​អង់គ្លេស ដែល​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍ទី១៩ ដល់​ដើមសតវត្សរ៍ទី២០ គឺ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​លំដាប់ទីមួយ ពោលគឺ ដូចទៅនឹង​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ដែល​​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍ទី២០ និង​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២១​នេះ​ដែរ។

►សូមអាន៖ ការប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៩ មហាអំណាច​ថ្មីមួយ​បាន​​ចាប់លេចមុខ​មក​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស គឺ​អាល្លឺម៉ង់។

នៅ​មុន​ឆ្នាំ​១៨៧០ អាល្លឺម៉ង់​មិនទាន់​ជា​ប្រទេស​រួបរួមគ្នា​មួយ​នៅឡើយទេ ដោយ​ត្រូវ​បែងចែក​ជារដ្ឋ​​ ​ដែល​​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ដាច់ៗ​ពីគ្នា ដោយ​ក្នុងចំណោម​នោះ នគរ​ព្រុស្ស៊ី (Prusse/Prussia) គឺ​ជា​នគរ​ដែល​មាន​ទឹកដី និង​កម្លាំង​ទ័ពខ្លាំង​ជាងគេ។

អូតូ វ៉ុន ប៊ីស្មាក់ (Otto von Bismarck) ដែល​ត្រូវ​បាន​ព្រះមហាក្សត្រ​ Wilhelm ទី១ តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​​​អធិការបតី​ (នាយករដ្ឋមន្រ្តី) ព្រុស្ស៊ី នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ គឺ​ជា​អ្នក​នយោបាយ​អភិរក្សនិយម ដែល​​មាន​ក្តីបំណង​​​​ចង់ឃើញ​អាល្លឺម៉ង់​រួបរួមគ្នា បង្កើត​ទៅជា​មហាអំណាច​ដ៏ធំមួយ។ ដើម្បី​សម្រេច​តាម​ក្តីបំណង​នេះ ប៊ីស្មាក់​បាន​រកឃើញ​យុទ្ធសាស្រ្ត​មួយ គឺ​បង្ក​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង ដែល​ជា​គូសត្រូវ​រួម​របស់​គ្រប់ដែនដី​ទាំងអស់​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ ភាព​ជា​សត្រូវ​ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក តាំង​ពី​សម័យ​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​ទី១ (ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត)។ ប៊ីស្មាក់​​ក៏​បាន​គិត​ឃើញ​​ផងដែរ​ថា ដើម្បី​អាច​ដុត​បញ្ឆេះ​ចលនា​ជាតិ​និយម​អាល្លឺម៉ង់​​ឲ្យ​រួបរួមគ្នា​ច្បាំង​នឹង​បារាំង​បាន ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​ទាំងអស់​មើលឃើញ​ថា បារាំង គឺ​ជា​អ្នក​ឈ្លានពាន​លើ​អាល្លឺម៉ង់។

►សូមអាន៖ បារាំង​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង

ប៊ីស្មាក់​​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​​បង្ក​រឿងជាច្រើន​ជាមួយ​​បារាំង រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣ (ល្វីស ណាប៉ូឡេអុង) ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​នគរព្រុស្ស៊ី នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៨៧០ ហើយ​ប៊ីស្មាក់​ក៏​បាន​ប្រមែរប្រមូល​រដ្ឋ​ទាំងអស់​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ឲ្យ​ចង​ជា​សម្ព័ន្ធភាព ដើម្បី​ទប់ទល់​នឹង​សកម្មភាពដែល​ប៊ីស្មាក់​ហៅ​ថា​ជា​ "ការឈ្លានពាន​របស់​បារាំង"។​

កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​បាន​យកឈ្នះ​បារាំង នៅ​ឆ្នាំ​១៨៧១ ហើយ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ជ័យជម្នះ​នេះ អាល្លឺម៉ង់​​​បាន​​រួបរួមគ្នា​បង្កើត​ជា​ចក្រភព​មួយឡើង ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ Wilhelm ទី១ និង​ដោយ​មាន​​អូតូ វ៉ុន ប៊ីស្មាក់ ជា​អធិការបតី ពោលគឺ ជា​ប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាល។

អូតូ វ៉ុន ប៊ីស្មាក់ (Otto von Bismarck) អធិការបតី​នៃ​ចក្រភព​អាល្លឺម៉ង់

នៅពេលនោះ ចក្រភព​អាល្លឺម៉ង់​ គឺ​ជា​មហាអំណាចដ៏ធំមួយ ខាង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច និង​ឧស្សាហកម្ម ក៏ប៉ុន្តែ អាល្លឺម៉ង់​​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​បានអ្វីៗ​លើសពីនេះ​ទៀត ដើម្បី​អាច​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​ស្មើមុខ​​ជាមួយ​នឹង​មហាអំណាច​ផ្សេងទៀត ហើយ​អ្វី​ដែលមហាអំណាច​ផ្សេង​មាន តែ​អាល្លឺម៉ង់​មិន​ទាន់​មាន គឺ​ដែនដី​អាណានិគម។

ចក្រភព​អាល្លឺម៉ង់​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​​​​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​អាណានិគម​ ដោយ​យល់ឃើញ​ថា ការវាតទី​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​អាច​នឹង​ជួយ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ពង្រីក​ទីផ្សារ​​ និង​​​គ្រប់គ្រង​ធនធាន​ធម្មជាតិ​បាន​កាន់តែ​ច្រើន​ផង ព្រមទាំង​ធ្វើ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​អាច​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​ស្មើមុខ​នឹង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប​ផ្សេងទៀត​ផងដែរ។

អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​វាតទី​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​ ដោយ​ផ្តោត​ជា​ពិសេស​ទៅលើ​​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​តំបន់អាស៊ី​​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ ការពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវ​មាន​វិវាទ​ជាមួយ​នឹង​មហាអំណាច​អាណានិគម​ចាស់ គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស។

ការប្រកួតប្រជែងគ្នា រវាង​​ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ដែល​​​បាន​កើតមាន​ឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​ប្រទេស​នីមួយៗ​ខិតខំ​ពង្រឹង​កម្លាំង​ទ័ព​រៀងៗ​ខ្លួន ហើយ​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​ផ្នែក​សព្វាវុធ​បាន​កើតមាន​ឡើង​យ៉ាងពេញ​ទំហឹង ជាពិសេស គឺ​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​សព្វាវុធ​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹក រវាង​អាល្លឺម៉ង់ និង​អង់គ្លេស។

ព្រមពេល​ជាមួយគ្នា នឹង​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​ខាង​សព្វាវុធ មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ក៏​បាន​ស្វះស្វែង​ចង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​​នឹង​គ្នា​យ៉ាង​ប្រទាក់ក្រឡា​ផងដែរ។

សម្ព័ន្ធភាព​​​ទ្វេភាគី រវាងអាល្លឺម៉ង់ និង​អូទ្រីស​ហុងគ្រី ត្រូវ​​បាន​បង្កើតឡើង នៅ​​ឆ្នាំ​១៨៧៩ ហើយ ៣ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក សម្ព័ន្ធភាពនេះ​បាន​ក្លាយ​ជា​សម្ព័ន្ធភាពត្រីភាគី​ ក្រោយ​ពីមាន​ការ​ចូលរួម​ពី​សំណាក់​អ៊ីតាលី។

ដើម្បីទប់ទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់​និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ បារាំង​ក៏​បាន​ទៅ​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​ជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​ផងដែរ គឺ​សម្ព័ន្ធភាព​បារាំង-រុស្ស៊ី នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩២ និង​សម្ព័ន្ធភាព​បារាំង-អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៤។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៧ ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស និង​រុស្ស៊ី បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​នឹង​គ្នា​ សម្ព័ន្ធភាពត្រីភាគី បារាំង-អង់គ្លេស-រុស្ស៊ី ក៏​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង។

សម្ព័ន្ធភាព​ទាំងពីរ​ក្រុម​ គឺ​អាល្លឺម៉ង់-អូទ្រីសហុងគ្រី-អ៊ីតាលី និង​ បារាំង-អង់គ្លេស-រុស្ស៊ី​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​តួអង្គ​ដ៏​សំខាន់ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ នៅ​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៩១៤ ដល់​ឆ្នាំ​១៩១៨៕

ហេតុការណ៍​សំខាន់ៗ​ដែល​នាំ​ទៅរក​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ កែប្រែ

រហូតមកទល់​នឹង​ពេលនេះ ១០០ឆ្នាំ​គត់ ដែល​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង ក៏ប៉ុន្តែ មូលហេតុ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ផ្ទុះ​សង្រ្គាម​នេះ នៅតែ​ជា​រឿង​ចម្រូងចម្រាស​ ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។

ការធ្វើ​ឃាត​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ នៃ​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី នៅ​ទីក្រុង​សារ៉ាយេវ៉ូ នៅ​ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៩១៤ គឺ​ជា​ឆ្នួន​ដែល​ដុត​បញ្ឆេះ​សង្រ្គាម ក៏ប៉ុន្តែ ដើមឫស​នៃ​ជម្លោះ​បាន​កើតមាន​ឡើង​តាំង​ពី​រាប់សិបឆ្នាំ​មុន​ម៉្លេះ ដោយ​ដុះពន្លក​ចេញ​ពី​ការ​ប្រកួតប្រជែង​គ្នា រវាង​ប្រទេស​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប និង​ការ​ផ្ទុះឡើង​នៃ​ចលនា​ជាតិនិយម នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប។

សង្រ្គាម​បារាំង-អាល្លឺម៉ង់ ១៨៧០-១៨៧១

ផ្កាភ្លើង​នៃ​សង្រ្គាម​​លោក​លើកទី១​បាន​ចាប់ផ្តើម​លេចឡើង តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៨៧១ គឺ​​ចេញ​ពី​សង្រ្គាម រវាង​អាល្លឺម៉ង់ និង​បារាំង។ អាល្លឺម៉ង់​ដែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​បាន​បង្រួបបង្រួម​ប្រទេស​បង្កើត​ជា​ចក្រភព​ថ្មីមួយ ដែល​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​មហាអំណាច​ផ្សេងទៀត​នៅ​អឺរ៉ុប។ បារាំង​វិញ ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម ត្រូវ​បាន​អាល្លឺម៉ង់​កាត់​យក​ទឹកដី​​នៃ​តំបន់ Alsace-Laurraine ​យកទៅ​កាន់កាប់។ ប្រជាជន​បារាំង ដែល​ណាមួយ​ទទួល​រងនូវ​ភាព​អាម៉ាស់​នឹង​បរាជ័យ​ផ្នែក​យោធា និង​ណាមួយ​ទៀត ខឹង​នឹង​ការ​បាត់បង់​ទឹកដី ក៏​បាន​ចិញ្ចឹមចិត្ត​រង់ចាំ​តែ​ឱកាស​ ដើម្បី​សងសឹក​នឹង​អាល្លឺម៉ង់វិញ។

គំនុំគំគួន ការ​មិនទុកចិត្ត​គ្នា និង​ការ​ប្រណាំង​​ប្រជែងគ្នា​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​នាំគ្នា​ខិតខំ​ពង្រឹង​កម្លាំង​ទ័ព​រៀងៗ​ខ្លួន​ផង និង​ព្យាយាម​ចងសម្ព័ន្ធមិត្ត​យ៉ាង​ប្រទាក់​ក្រឡា​គ្នា​ផង​ ដើម្បី​​ជា​បង្អែក​ទុក​បង្កា​ក្នុង​ករណី​មាន​សង្រ្គាម​ផ្ទុះឡើង។ បារាំង​បាន​ទៅ​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​ត្រីភាគី​ជាមួយ​អង់គ្លេស និង​រុស្ស៊ី។ ចំណែក​អាល្លឺម៉ង់​វិញ​​​បាន​បង្កើត​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី និង​អ៊ីតាលី។

វិបត្តិបូស្នី ១៩០៨-១៩០៩

នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ បញ្ហា​នៅ​តំបន់​បាល់​កង់​បាន​កើតឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ក្រោយ​ពី​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​​បាន​ធ្លាក់ចុះ​ដុនដាប ហើយ​បណ្តា​រដ្ឋ​​ដែល​ធ្លាប់​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ជា​បន្តបន្ទាប់។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបនេះ បណ្តា​​ប្រទេស​នៅ​​ក្នុង និង​នៅ​ក្បែរ​​​តំបន់​បាល់កង់ បានប្រណាំង​​ប្រជែងគ្នាដណ្តើម​ត្រួតត្រា​ប្រទេស ដែលជា​អតីត​ដែនដី​របស់​ចក្រភព​អូតូម៉ង់។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៨ ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី​​បាន​ប្រកាស​កាត់​យក​​ដែនដី​បូស្នី ដែល​ជា​អាណាខេត្ត​មួយ​របស់​ចក្រភព​អូតូម៉ង់ ​មក​ធ្វើ​ជា​ដែនដី​របស់​ខ្លួន។ ទង្វើ​នេះបាន​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​តវ៉ា​យ៉ាងខ្លាំង​ពី​សំណាក់​ស៊ែរប៊ី​ ដែល​មាន​ព្រំដែន​ជាប់នឹង​បូស្នី មាន​ភាសា និង​អម្បូរ​ប្រជាជន​ដូច​បូស្នី ហើយ​​ធ្លាប់​ជា​ប្រទេស​មួយ​ក្នុង​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​​ជាមួយ​បូស្នី។ ចំណែក​រុស្ស៊ីវិញ ដែល​ជា​​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ស៊ែរប៊ី ក៏​បាន​ចេញមុខ​តវ៉ា​​​នឹង​ការ​កាត់យក​ទឹកដី​បូស្នី ដោយ​​អូទ្រីសហុងគ្រី​នេះ​ដែរ។

សង្រ្គាមបាល់កង់ ១៩១២-១៩១៣ កែប្រែ

នៅ​ឆ្នាំ​១៩១២ ពីរឆ្នាំ​មុន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ ប្រទេសចំនួន​ ៤ ដែល​សុទ្ធតែ​ធ្លាប់​​ជា​អតីត​ដែនដី​ក្នុង​ចក្រភពអូតូម៉ង់​ដូចគ្នា គឺ​ ស៊ែរប៊ី ក្រិក ម៉ុងតេណេហ្គ្រោ និង​ប៊ុលហ្ការី បាន​ចងសម្ព័ន្ធភាព​យោធានឹង​គ្នា ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា "បក្សសម្ព័ន្ធបាល់កង់"​ ដើម្បី​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​ចក្រភព​អូតូម៉ង់។ ក្នុងរយៈពេល​តែ​ប៉ុន្មានខែ ក្រុម​បក្សសម្ព័ន្ធបាល់កង់ក៏​បាន​យកជ័យជម្នះ​ ដោយ​បាន​ដណ្តើម​​យក​ដែនដី​ជាច្រើន​របស់​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​មក​កាន់កាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​សង្រ្គាម​មួយទៀត​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង ដោយ​​ម្តងនេះ ជា​សង្រ្គាម​​រវាង​ប្រទេស​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធ​បាល់កង់​គ្នាឯង គឺ​រវាង​ម្ខាង​ ប៊ុលហ្ការី និង​ម្ខាងទៀត ស៊ែរប៊ី​ និង​ក្រិក។ សង្រ្គាម​នេះ​បាន​ផ្ទុះឡើង​ដោយមក​ពី​​​ជម្លោះ ក្នុង​ការ​បែងចែក​ដែនដី​ ដែល​​ពួកគេ​ដណ្តើមបាន​​​​ពី​ចក្រភព​អូតូម៉ង់។

ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​នៅ​បាល់​កង់​​បាន​បញ្ចប់​ទៅ នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩១៣ ស៊ែរប៊ី​បាន​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​កម្លាំង​យោធា​ខ្លាំង​ជាងគេ​បំផុត នៅ​ក្នុង​តំបន់​បាល់កង់​ ហើយ​តុល្យភាព​​អំណាច នៅ​បាល់កង់ ក៏​បាន​​ផ្អៀង​ទៅរក​រុស្ស៊ី ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អូទ្រីស​ហុងគ្រី​មិនសប្បាយចិត្ត ហើយ​មាន​គំនិត​ចង់​​ចាត់វិធានការ​គ្រប់យ៉ាង ដើម្បី​ទប់ស្កាត់​ស៊ែរប៊ី កុំ​ឲ្យ​​បង្កើន​អំណាច​នៅ​បាល់កង់​តទៅទៀត។

ការធ្វើឃាត​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់​​ ទាយាទ​នៃ​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី កែប្រែ

ព្រឹកថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៩១៤ ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ (Franz Ferdinand) ទាយាទ​របស់​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមរថភ្លើង​មក​ដល់​ទីក្រុង​សារ៉ាយេវ៉ូ រដ្ឋធានី​របស់​បូស្នី។ បូស្នី​ ដែល​អូទ្រីសហុងគ្រី​បាន​កាត់​ពី​ចក្រភព​​អូតូម៉ង់​មក​ធ្វើ​ជា​ខេត្ត​របស់​ខ្លួន កាលពីឆ្នាំ​១៩០៨ ក្រោម​ក្រសែភ្នែក​ក្តៅក្រហាយ​របស់​ស៊ែរប៊ី។

ក្រុមយុវជន​ជាតិនិយម​ស៊ែរប៊ី​ ៧នាក់ ដែល​មាន​ការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​ពី​ក្រុម​ភេរវជន​ស៊ែរប៊ី បាន​រៀបគម្រោងការណ៍​លបធ្វើ​ឃាត​​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ ដោយ​បាន​ពង្រាយ​គ្នា នៅ​តាម​បណ្តោយ​​ផ្លូវ ដែល​ក្បួនរថយន្ត​របស់​ព្រះអង្គ​ត្រូវ​ឆ្លងកាត់។

ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់​ ថ្វីដ្បិត​តែ​ដឹង​ថា ដំណើរទៅកាន់​ទីក្រុង​សារ៉ាយេវ៉ូ ជា​ដំណើរ​ប្រកប​ដោយ​គ្រោះថ្នាក់ ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​​ជម្នះ​​​ជិះក្នុង​រថយន្ត​បើក​ដំបូល ដើម្បី​ចង់​បង្ហាញ​ពី​ភាព​ស្និទ្ធស្នាល​ដល់​ប្រជារាស្រ្ត នៅទីនោះ។

នៅ​ម៉ោង​ប្រមាណ​ជា ១០ព្រឹក នៅពេល​ក្បួនរថយន្ត​របស់​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់​បើក​មកដល់ ឃាតក​ម្នាក់​ក៏​បាន​គប់គ្រាប់បែក​សំដៅ​ទៅលើ​រថយន្ត​របស់​ព្រះអង្គ។ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រាប់បែក​​បាន​ធ្លាក់​ខុសគោលដៅ ដោយ​ផ្ទុះ​ត្រូវ​រថយន្ត​ដែល​បើក​ពីក្រោយ។ អ្នកបើកបរ​ក៏​បាន​បើក​រត់ ហើយ​នាំ​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ ទៅកាន់​សាលាក្រុងសារ៉ាយេវ៉ូ។ ចំណែក​ឃាតក​វិញ បាន​ព្យាយាម​សម្លាប់​ខ្លួនឯង ក៏ប៉ុន្តែ មិនបាន​សម្រេច ហើយ​ក៏​ត្រូវ​ប៉ូលិស​ចាប់​ខ្លួនបាន។

នៅ​សាលាក្រុង ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់​បាន​ចូលរួម​ក្នុង​ពិធី​ផ្លូវការ​ ដែល​បាន​គ្រោងទុក​ពីមុន​ជា​ធម្មតា ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​ចប់ពិធី ព្រះអង្គ​​បាន​សម្រេច​លុបចោល​កម្មវិធីដែល​គ្រោង​ទុក​ផ្សេងទៀត ដើម្បី​យាង​ទៅ​​​សួរសុខទុក្ខ​អ្នក​របួស ដោយ​គ្រាប់បែក កាលពីព្រឹក ហើយ​ដែល​កំពុង​សម្រាក​ព្យាបាល​នៅ​ក្នុង​មន្ទីរពេទ្យ​សារ៉ាយេវ៉ូ។

នៅតាមផ្លូវ​ពីសាលាក្រុង​ទៅ​មន្ទីរពេទ្យ ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ និង​មហេសី គឺ​ម្ចាស់ក្សត្រិយ​សូហ្វ៊ី (Sophie) ត្រូវ​បាន​ឃាតក​ម្នាក់ទៀត​​​បាញ់​សម្លាប់​។

ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រីបាន​ទម្លាក់​ការទទួលខុសត្រូវ​នៃ​ការ​ធ្វើ​ឃាត​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ ​ទៅលើ​​រដ្ឋាភិបាល​ស៊ែរប៊ី។ អូទ្រីសហុងគ្រី​ក៏​បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​ស៊ែរប៊ី ថ្ងៃ​ទី២៨ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩១៤។ ដោយសារ​តែ​ការ​ចងសម្ព័ន្ធមិត្ត​គ្នា​យ៉ាង​ប្រទាក់ក្រឡា នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប សង្រ្គាម​ទ្វេភាគី រវាង​អូទ្រីសហុងគ្រី និង​ស៊ែរប៊ី ក៏​បាន​រាលដាល​​ទៅដល់​ប្រទេស​មហាអំណាច​​អឺរ៉ុប​​ផ្សេងទៀត រួមមាន អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី អង់គ្លេស បារាំង ​និង​រុស្ស៊ី៕ នៅក្រោយសង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី ដែល​ចាញ់សង្រ្គាម​ ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បែកខ្ញែក​ទៅជា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​គ្នា ក្នុងនោះ ក៏​រួមមាន​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ផងដែរ។ នៅ​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៩១៨ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៣៨ គេ​ឃើញ​មាន​ប្រជាជន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់ ប្រមាណ​ជា ៣លាន​នាក់ រស់នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​តំបន់​ស៊ូដែត (Sudète) ឬ​ Sudetenland តាម​ភាសា​អាល្លឺម៉ង់។

នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៨ ដោយ​មាន​ការ​ជំរុញ​ពី​សំណាក់​ហ៊ីត្លែរ មេដឹកនាំ​គណបក្ស​ស្និទ្ធនឹង​ណាស៊ី នៅ​ក្នុង​តំបន់​ស៊ូដែត បាន​ទាមទារ​ផ្តាច់តំបន់​នេះ ​ចេញ​ពី​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដើម្បី​​ភ្ជាប់​ខ្លួន​ជាមួយ​នឹង​អាល្លឺម៉ង់។ រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​បដិសេធ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​​គំរាម​ធ្វើ​សង្រ្គាម ក្នុងហេតុផល​ថា ដើម្បី​ចូល​ទៅ​ការពារ​ប្រជាជនអាល្លឺម៉ង់ ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ទាំង​បារាំង និង​ទាំងអង់គ្លេស ដែល​​ទើប​នឹង​ងើបចេញ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ តែងតែ​នាំគ្នា​​ខិតខំ​ព្យាយាម​​​​គ្រប់​មធ្យោបាយ ដើម្បី​បញ្ចៀស​កុំ​ឲ្យ​​​មាន​សង្រ្គាម​ផ្ទុះឡើង​សាជាថ្មី​ទៀត។

នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស គឺ​លោក Neville Chamberlain បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​​កាន់​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ជួប​ហ៊ីត្លែរ​ដោយ​ផ្ទាល់ ដើម្បី​ជជែក​អំពី​វិបត្តិ​នៅ​ស៊ូដែត។ នៅ​ក្នុង​ជំនួប​នេះ ហើយ​ដោយ​គ្មាន​​សួរយោបល់​រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​បាន​ព្រមព្រៀង​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​កាត់យក​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក នៃ​តំបន់​ស៊ូដែត​ (គឺ​កន្លែងណា​ដែល​មាន​ប្រជាជន​ដើមកំណើត​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០%) យក​មក​ដាក់​បញ្ចូល​ក្នុង​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់។

បន្ទាប់មក អង់គ្លេស​ក៏​បាន​បញ្ចុះបញ្ចូល​បារាំង​ឲ្យ​ទទួល​យក​ដំណោះស្រាយ​នេះ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស និង​បារាំង ទៅជួប​រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដើម្បី​ប្រាប់​អំពី​​អ្វី ដែល​គេ​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ គឺ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ត្រូវ​​តែ​សុខចិត្ត​ប្រគល់​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក នៃ​តំបន់​ស៊ូដែត ទៅ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​ជាថ្នូរ​មកវិញ អង់គ្លេស និង​បារាំង ធានា​ថា​នឹង​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី។ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ក៏​យល់ព្រម ហើយ​​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ក៏​ធ្វើ​ដំណើរ​​ទៅ​ជួប​ហ៊ីត្លែរ ដើម្បី​ប្រាប់​អំពី​ដំណោះស្រាយ​នេះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ហ៊ីត្លែរ​ស្រាប់តែ​បាន​​ធ្វើការ​ទាមទារ​បន្ថែម​ទៀត គឺ​​ទាមទារ​យក​តំបន់​ស៊ូដែត​ទាំងមូល ​មិនមែន​ត្រឹមតែ​តំបន់​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០% ដូចដែល​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ពីមុន​នោះទេ។ នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​បដិសេធ។ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ប្រកាស​ដាក់​ឱសានវាទ​ឲ្យ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ប្រគល់​តំបន់​តំបន់​ស៊ូដែត​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់ ត្រឹមថ្ងៃ​ទី ២៨​ខែ​កញ្ញា។

ក្រោយ​ទទួល​ឱសានវាទ​ពី​ហ៊ីត្លែរ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ក៏​បាន​​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀមការពារ​ខ្លួន​ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់។ សហភាព​សូវៀត ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹងហ៊ីត្លែរ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស​ និង​បារាំង នៅតែ​បន្ត​ព្យាយាម​រកវិធី​ចរចា ដើម្បី​បញ្ចៀសសង្រ្គាម​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ។

រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នៅ​តែ​យល់ថា ការណ៍​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ចង់​បាន​តំបន់ស៊ូដែត គឺ​​​ពិត​ជា​ក្នុងគោលដៅ​ចង់ការពារ​ប្រជាជន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់​ពិតមែន ហើយ​​ជម្លោះ​អាច​នឹង​ត្រូវ​ដោះស្រាយ​បាន ប្រសិនបើ​គេ​យល់ព្រម​តាម​ហ៊ីត្លែរ។ អង់គ្លេស​ក៏​ត្រឡប់​មក​ចរចា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ​វិញ ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​កញ្ញា អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី អង់គ្លេស និង​បារាំង ក៏​បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​មុយនិក ដោយ​គ្មាន​វត្តមាន​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​ព្រមព្រៀង​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត។ ជាថ្នូរមកវិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យាថា​នឹង​បញ្ឈប់ការ​ទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តែ​ត្រឹម​តំបន់​ស៊ូដែត​នេះ។

បន្ទាប់​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ប្រាប់​ទៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី អំពី​អ្វី​ដែល​គេ​បាន​ព្រមព្រៀងជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ នៅ​មុយនិក ដោយ​បញ្ជាក់ថា ប្រសិនបើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​មិន​ព្រម​ប្រគល់​តំបន់​ស៊ូដែត​ទៅ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ទេ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​នឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​តែ​ម្នាក់ឯង ដោយគ្មាន​ជំនួយ​ពី​អង់គ្លេស និង​បារាំង​នោះទេ។ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ដែល​ដឹងច្បាស់​ថា​ខ្លួន​មិនមាន​កម្លាំង​ទ័ព​អាច​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ​បាន ​ក៏​សុខចិត្ត​​​ធ្វើ​តាម ហើយ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត នៅថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៣៨។

នៅ​អង់គ្លេស លោក Neville Chamberlain នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​វីរបុរស​ដ៏ឆ្នើម​មួយ ដែល​បាន​ដោះស្រាយ​បញ្ចប់​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​សន្តិវិធី ហើយ​បញ្ចៀស​បាន​នូវ​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​អាល្លឺម៉ង់វិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា សម្បទាន​គ្រប់យ៉ាង ដែល​អង់គ្លេស និង​បារាំង បាន​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ គឺ​បញ្ជាក់​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា អង់គ្លេស និង​បារាំង កំពុងតែ​ខ្លាច​អាល្លឺម៉ង់។

ក្រោយ​មក​មិនដល់​មួយ​ឆ្នាំ​ផង នៅ​ថ្ងៃទី១៦ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ទឹកដី​ដែល​នៅសេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ព្រមទាំង​ទាមទារ​យក​ទឹកដី​របស់​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់​ក្បែរៗ​នោះ។

រហូត​មក​ទល់​ពេលនោះ ទើប​អង់គ្លេស និង​បារាំង​ភ្ញាក់ដឹង​ខ្លួន​ថា អ្វីដែល​ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យា នៅ​ទីក្រុង​មុយនិក កាល​ពីឆ្នាំមុន គឺ​ជា​ការ​បោកប្រាស់​សុទ្ធសាធ ហើយ​សម្រេច​បញ្ឈប់​នយោបាយ​ធ្វើ​សម្បទាន​ ដើម្បី​ផ្គាប់ចិត្ត​ហ៊ីត្លែរ​ដូចពីមុន​ទៀត។

នៅ​ថ្ងៃ​ទី៣១ ខែ​មីនា ១៩៣៩ ក្រោយ​ពី​ហ៊ីត្លែរ​បានទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​មួយផ្នែក​របស់​ប៉ូឡូញ បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​បាន​ប្រកាស​​ជាសាធារណៈ​ធានា​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​ប៉ូឡូញ ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រកាស​នេះ​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ខ្លាចរអានោះទេ។ ហ៊ីត្លែរ​ ដែល​ធ្លាប់​មើលឃើញ​ពី​ជំហរ​ទន់ជ្រាយ​របស់​បារាំង និង​អង់គ្លេស កាល​ពី​អំឡុង​វិបត្តិ​នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ នៅថ្ងៃ​ទី១ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩។ ពីរថ្ងៃ​ក្រោយ​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង។

នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ វិបត្តិ​ដែល​កំពុងកើតឡើង​នៅ​អ៊ុយក្រែន​​កំពុងតែ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​នឹកឃើញ​ឡើងវិញ អំពី​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី កាល​ពី​ជាង ៧០ឆ្នាំមុន។ នៅ​ឆ្នាំ​២០១៤ រុស្ស៊ី ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​វ៉្លាឌីមៀរ ពូទីន បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​ចូល​ទៅ​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​តំបន់​គ្រីមេ​របស់​អ៊ុយក្រែន ក្នុងហេតុផល​ថា ដើម្បី​ការពារ​ប្រជាជន​រុស្ស៊ី ដូចដែល​ហ៊ីត្លែរ​ធ្លាប់​ទាមទារ​​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក្នុងហេតុផលថា ដើម្បី​ការពារ​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៣៨​ដូច្នោះដែរ។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ុយក្រែន មិនមែន​មានតែ​តំបន់​គ្រីមេ​មួយ​ទេ ដែល​មាន​ប្រជាជន​​រុស្ស៊ី​រស់នៅ។ តំបន់​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ជាពិសេស តំបន់​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត ជាប់​ព្រំដែន​រុស្ស៊ី ក៏​មាន​ប្រជាជន​រុស្ស៊ី​រស់​នៅ​យ៉ាង​ច្រើន​ផងដែរ។ ម្យ៉ាងទៀត ក្រៅ​ពីអ៊ុយក្រែន នៅ​មាន​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ជាពិសេស ប្រទេស​ធ្លាប់​ស្ថិត​ក្នុង​អតីតសហភាព​សូវៀត ដែល​មាន​ប្រជាជន​រុស្ស៊ី​រស់​នៅ​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ។ ដូច្នេះ សំណួរ​ដែល​គេ​ចោទឡើង​នៅពេលនេះ ​គឺ​​នៅត្រង់​ថា តើ​លោក​ពូទីន​នឹង​បញ្ឈប់​ត្រឹម​តំបន់​គ្រីមេ​នេះ ឬ​ក៏​អាច​ឈាន​ទៅ​កាន់កាប់​តំបន់​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ពេល​ខាងមុខ?

ការ​ផ្ទុះឡើង​នៃ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២​ខែ​កញ្ញា​ឆ្នាំ​១៩៣៩ កែប្រែ

នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៣៩ ក្រោយ​ពី​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​អូទ្រីស និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ដែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​ចាប់ផ្តើម​ភ្ញាក់​ដឹងខ្លួន ពី​មហិច្ឆតា​​វាតទី​និយម​របស់​ហ៊ីត្លែរ។

គណៈរដ្ឋមន្រ្តី​បារាំង​បាន​ប្រជុំ​សម្រេច​គ្នា​ថា គេ​មិន​អាច​បន្ត​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​ប្រទេស​ណាមួយ​ជាថ្មី​ទៀត​នោះទេ។ ចំណែក​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​វិញ បាន​ចេញ​មុខ​ប្រកាស​ជាសាធារណៈ នៅថ្ងៃ​ទី១៧ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៣៩​ថា ប្រសិនបើ​អាល្លឺម៉ង់​ធ្វើការ​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​ប្រទេស​តូចតាច​ណាមួយ​ថ្មី​ទៀត អង់គ្លេស​នឹង​ចេញមុខ​រារាំង ដោយ​​ប្រើ​គ្រប់​អំណាច​ទាំងអស់​ដែល​ខ្លួន​មាន។ ការ​ប្រកាស​នេះ គឺ​ជា​សារព្រមាន​យ៉ាង​ច្បាស់ៗ​ទៅដល់​ហ៊ីត្លែរ​ថា សង្រ្គាម​នឹង​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង បើ​ហ៊ីត្លែរ​នៅតែ​​បន្ត​សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបី​ជា​មាន​ការ​ព្រមាន​បែបនេះ​ក៏ដោយ ហ៊ីត្លែរ​នៅតែ​មិនខ្វល់ ហើយ​​ចាប់ផ្តើម​រៀបចំ​​​អនុវត្ត​ផែនការ​ជំហាន​ទី៣​របស់​ខ្លួន គឺ​ចូល​ឈ្លានពាន​​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ ដែល​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក​ធំ ធ្លាប់​ជា​របស់​អាល្លឺម៉ង់ កាល​ពី​មុន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១។

នៅថ្ងៃ​ទី៣១ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៣៩ មួយសប្តាហ៍​ក្រោយ​ពី​បាន​ប្រកាស​ធានា​ការពារ​ប៊ែលហ្ស៊ិក ហូឡង់ និង​ស្វ៊ីស ពី​ការ​ឈ្លានពាន បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​បាន​ចេញ​សេចក្តីប្រកាស​រួមគ្នា​មួយ​ធានា​ការពារ​ឯករាជ្យ​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ។ ពីរសប្តាហ៍​ក្រោយ​មក​ទៀត នៅថ្ងៃ​ទី១៣ ខែមេសា បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ប្រកាស​ធានា​ការពារ​ប្រទេស​ពីរ​ទៀត គឺ​ រ៉ូមានី និង​ក្រិក ក្រោយ​ពី​ម៉ូសូលីនី មេដឹកនាំ​អ៊ីតាលី​បាន​យក​តម្រាប់​តាម​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​អាល់បានី។

ទោះជាយ៉ាងណា វិបត្តិ​នៅ​ប៉ូឡូញ នៅតែ​ជា​ចំណុច​ក្តៅ ហើយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​​​​​​ក៏​ព្យាយាម​បញ្ចុះបញ្ចូល​​សហភាព​សូវៀត​មួយទៀត​​ឲ្យ​ចូលរួម​ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ការពារ​ប៉ូឡូញ ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​កម្លាំង​កាន់តែ​ច្រើន ទុក​កម្លា​ហ៊ីត្លែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការចូលរួម​របស់​សហភាព​សូវៀត នៅ​ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ការពារ​ប៉ូឡូញ​នេះ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ស្មុគស្មាញ ដោយសារ​តែ​​សូវៀត​ក៏​ជា​គូសត្រូវ ដែល​ចាំតែ​​ឱកាស​លេបត្របាក់​ទឹកដី​របស់​ប៉ូឡូញ​ដែរ ​​​ដែល​ជា​​​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ប៉ូឡូញ​មិន​ទុកចិត្ត ខ្លាច​​សូវៀត​ទាមទារ​កាត់​យក​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក នៅ​​ខាង​កើត​ប៉ូឡូញ ដើម្បី​ជាថ្នូរ​នឹង​ការ​ចូល​មក​ជួយ​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​រដ្ឋាភិបាល​ប៉ូឡូញ​បាន​​ជំទាស់​ដាច់ខាត​មិន​ឲ្យ​កងទ័ព​សូវៀត​ចូល​មក​​ឈរជើង​នៅលើ​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន។ ការចរចា ​រវាង​បារាំង និង​អង់គ្លេស ជាមួយ​ស្តាលីន ក៏​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៣៩។


   ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​អូទ្រីស​និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ឆ្នាំ​១៩៣៨
   បារាំង​និង​អង់គ្លេស​​ឈរ​ឱបដៃ​មើល​ហ៊ីត្លែរ​បង្កើន​កម្លាំង​ទ័ព​រំលោភ​លើ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ក្រុង ​Versailles
   វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ឆ្នាំ១៩២៩​និង​ការ​ឡើង​កាន់អំណាច​របស់​ហ៊ីត្លែរ​នៅ​អាល្លឺម៉ង់
   អាដុលហ្វ៍ ​ហ៊ីត្លែរ ​និង​ការ​បង្កើត​គណបក្ស​ណាស៊ី​នៅ​អាល្លឺម៉ង់
  
  
  

បារាំង និង​អង់គ្លេស មិន​អាច​ទាក់ទាញ​ស្តាលីន​​ឲ្យ​ចូល​រួម​ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ការពារ​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ ពី​ដៃ​ហ៊ីត្លែរ ដោយសារ​តែ​មិនមាន​អ្វី​ឲ្យ​សូវៀត​ជា​ថ្នូរ។ ហ៊ីត្លែរ​វិញ​ ខុសពី​​បារាំង និង​អង់គ្លេស។

តាមការពិត នៅ​ក្នុងពេល​ដែល ស្តាលីន​កំពុង​ចរចា​ជាមួយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ហ៊ីត្លែរ​​ក៏​បាន​ខ្នះខ្នែង​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ ដើម្បី​បញ្ចុះបញ្ចូល​សូវៀត​កុំ​ឲ្យ​លូកដៃ​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​រារាំង​ការឈ្លានពាន​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ទៅលើ​​​ប៉ូឡូញ ហើយ​ហ៊ីត្លែរ​មាន​កាដូ​ដ៏​ធំមួយ​ជាថ្នូរ​មកវិញ គឺ​សន្យា​ឲ្យ​ស្តាលីន​កាត់​យក​ទឹកដី​មួយផ្នែក​ធំ នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត​ប៉ូឡូញ។ ស្តាលីន​​​យល់ព្រម ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី២២ ខែ​សីហា ​សូវៀត និង​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​មិនឈ្លានពាន​គ្នា ដោយ​នៅ​ក្នុងនោះ មាន​ខ​សម្ងាត់​មួយ​ចែងថា នៅ​ក្នុងពេល​មាន​សង្រ្គាម​ រវាង​អាល្លឺម៉ង់ និង​ប៉ូឡូញ សូវៀត​អាច​កាត់​យក​ទឹកដី​ប៉ែក​ខាង​កើត​ប៉ូឡូញ ព្រមទាំង​ប្រទេស ៣ នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​បាល់ទិក គឺ​ឡេតូនី លីទុយអានី និង​អេស្តូនី យក​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន។ ជោគវាសនា​របស់​ប៉ូឡូញ​ត្រូវ​បាន​កំណត់​មិនមែន​ដោយ​ព្រហ្មលិខិត​ទេ តែ​ដោយ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ហ៊ីត្លែរ-ស្តាលីន។

ហ៊ីត្លែរ​បាន​រៀបចំ​ផែនការ​ឲ្យ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ វាយ​លុក​ទៅតាម​ពីរ​មុខសញ្ញា​ព្រមៗ​គ្នា ក្នុងគោលដៅ ចូលកាន់កាប់​ទីក្រុង​វ៉ាសូវី​របស់​ប៉ូឡូញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ហ៊ីត្លែរ​នៅ​ត្រូវការ​លេស​សមហេតុសមផល​មួយ ដើម្បី​អាច​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ។

នៅ​យប់ថ្ងៃ​ទី៣១ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៣៩ កងកុម្មង់ដូ​អាល្លឺម៉ង់​​​ក្នុង​ឯកសណ្ឋាន​ជា​​ទាហាន​ប៉ូឡូញ​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ទីតាំង​មួយ​ចំនួន នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់​ ​ក្បែរ​ព្រំដែន​ជាមួយ​ប៉ូឡូញ។ ហ៊ីត្លែរ​បាន​លេស​ថា​ប៉ូឡូញ​ជា​អ្នក​វាយប្រហារ​លើ​អាល្លឺម៉ង់​មុន ក៏​​​បញ្ជូន​ទ័ព​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ នៅព្រឹក​ព្រលឹម​ថ្ងៃ​ទី១ ខែ​កញ្ញា។

នៅថ្ងៃ​ទី៣ កញ្ញា បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ដាក់​ឱសានវាទ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពី​ប៉ូឡូញ។ នៅ​យប់ថ្ងៃ​ដដែល ឱសានវាទ​ត្រូវ​ផុត​កំណត់ ហ៊ីត្លែរ​មិនដក​ទ័ព បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ក៏​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ បារាំង និង​អង់គ្លេស ថ្វីដ្បិត​តែ​បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាល្លឺម៉ង់ តែ​មិន​បាន​​ធ្វើ​សកម្មភាព​យោធា​អ្វី​ធំដុំ​​នោះទេ ដោយ​ទុក​ឲ្យ​ប៉ូឡូញ​ប្រឈមមុខ​នឹង​កងទ័ព​របស់​ហ៊ីត្លែរ​តែ​ម្នាក់ឯង។ មិនតែ​ប៉ុណ្ណោះ ប៉ូឡូញ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​​កងទ័ព​របស់​ស្តាលីន ដែល​បាន​​វាយលុក​ចូល​​ប៉ូឡូញ​ពីទិស​ខាង​កើត នៅថ្ងៃ​ទី១៧ ខែ​កញ្ញា ស្រប​ទៅតាម​អ្វី​ដែល​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ កាល​ពី​ខែ​សីហា។

នៅថ្ងៃ​ទី៦​តុលា កងទ័ព​ប៉ូឡូញ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ទាំងស្រុង ហើយ​ទឹកដី​ប៉ូឡូញ​ត្រូវ​បាន​​ហ៊ីត្លែរ និង​ស្តាលីន ពុះជាពីរ​ចែក​គ្នា​កាន់​កាប់​មួយ​ចំណែក​ម្នាក់។

ក្រោយ​ពី​ទទួល​ជ័យ​ជម្នះ​នៅ​​ប៉ូឡូញ​ ស្តាលីន​បានងាក​ទៅ​វាយលុក​ចូល​ហ្វាំងឡង់ ចំណែក​ហ៊ីត្លែរ​វិញ បាន​បង្វែរ​កងទ័ព​ចេញ​ពី​ប៉ូឡូញ មក​ទិស​ខាងលិច ដើម្បី​ត្រៀម​តទល់​ជាមួយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ នៅ​សមរភូមិ​ទិស​ខាងលិច​នេះ ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​​បាន​កើតមាន​តែ​នៅទីសមុទ្រ រវាង​នាវាចម្បាំង​អាល្លឺម៉ង់ និង​អង់គ្លេស ហើយ​ជាថ្មី​ម្តងទៀត អាល្លឺម៉ង់​បាន​ប្រើ​តាក់ទិក​ដដែល ដូចកាល​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ គឺ​ប្រើ​នាវាមុជទឹក​បាញ់​ពន្លិច​នាវាដឹក​ទំនិញ​ចេញចូល​ប្រទេស​អង់គ្លេស។

រហូតដល់​ជិត​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤០ ទើប​សមរភូមិ​ជើងគោក​ទ្រង់ទ្រាយ​ធំ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង ក្រោយ​ពី​ទាហាន​ហ៊ីត្លែរ​បាន​វាយលុក​ទៅលើ​ន័រវែស ដាណឺម៉ាក បន្ទាប់មក ទៅលើ​ហូឡង់ និង​ប៊ែលហ្ស៊ិក ហើយ​ឆ្លង​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង នៅ​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤០៕

សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​បារាំង កែប្រែ

នៅពេល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ចាប់ផ្ទុះឡើង នៅ​ខែកញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩ បារាំង ថ្វីដ្បិត​តែមាន​ចំនួន​ប្រជាជន​តិចជាង​អាល្លឺម៉ង់​ដល់​ទៅពីរដង ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​ទាំងពីរ​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា។ ចំណុច​ដែល​ខុសគ្នា ហើយ​ដែលនាំ​ឲ្យ​បារាំង​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ​​ ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការកាន់កាប់​របស់​ហ៊ីត្លែរ គឺ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព។

យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​របស់​បារាំង នៅ​ពេលនោះ គឺ​ពឹងផ្អែក​ខ្លាំង​ទៅលើខ្សែក្រវ៉ាត់ការពារ ដែល​បារាំង​បាន​សង់​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ព្រំដែនជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់ តាំង​ពី​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១។ ខ្សែក្រវ៉ាត់ការពារ​នេះ ត្រូវបាន​​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “Ligne Maginot” ដោយ​យក​តាម​ឈ្មោះ​របស់​អតីត​រដ្ឋមន្រ្តី​ទទួលបន្ទុក​កិច្ចការសង្រ្គាម​របស់​បារាំង ដែល​ជា​អ្នក​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​សាងសង់​ គឺ​លោក André Maginot។

បារាំង​បាន​ផ្តោត​អាទិភាព​ខ្ពស់​ និង​ចំណាយ​ថវិកា​ការពារជាតិ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ទៅលើ​ការ​សាងសង់​​ Ligne Maginot ដោយ​សារ​តែ​គិត​ថា វា​គឺ​ជា​ខ្សែក្រវ៉ាត់​ការពារ​ដ៏រឹងមាំបំផុត ដែល​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​មិន​អាច​ឆ្លង​កាត់បាន។ ជាការពិត នៅ​ក្នុង​យុទ្ធសាស្រ្ត​ឈ្លានពាន​លើ​ប្រទេស​បារាំង មេទ័ព​របស់​​ហ៊ីត្លែរ​​ក៏​មិនបាន​ព្យាយាម​វាយលុក​​កាត់តាម​ Ligne Maginot ដ៏រឹងមាំ​នេះ​ដែរ​ ប៉ុន្តែ វាយលុក​ចូល​តាម​ច្រកផ្សេង គឺ​កាត់តាម​ប្រទេស​ប៊ែលហ្ស៊ិក ដែល​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​ជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​បារាំង ហើយ​ដែល​បារាំង​មិនមាន​ប្រព័ន្ធ​ការពារ​រឹងមាំ ដោយសារ​តែ​នៅពេលនោះ ប៊ែលហ្ស៊ិក​​ជា​ប្រទេស​អព្យាក្រឹត ហើយ​មិនមែន​ជា​គូសត្រូវ​របស់​បារាំង។

នៅថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤០ កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​បាន​បើក​ការ​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​បី​ព្រមៗ​គ្នា គឺ​លុចសំបួ ហូឡង់ និង​ប៊ែលហ្ស៊ិក ហើយ​៣ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក​ទៀត កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​វាយលុក​ឆ្លងពី​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ចូល​មក​ដល់​ប្រទេស​បារាំង រួចហើយ​វាយបំបាក់​កងទ័ព​បារាំង នៅ​ត្រង់ទន្លេរ Meuse នៅ​ក្រុង Sedan ក្បែរ​ព្រំដែន​ប៊ែលហ្ស៊ិក។


ប្រឈមមុខ​នឹង​ “សង្រ្គាមផ្លេកបន្ទោរ” របស់​អាល្លឺម៉ង់ ទាហាន​បារាំង​រាប់ម៉ឺននាក់​ដែល​ឈរជើង​នៅ​សមរភូមិ​ទិសខាង​ជើង ក្បែរព្រំដែន​ប៊ែលហ្ស៊ិក បាន​នាំគ្នា​ទម្លាក់​អាវុធ​ចុះចេញ ហើយ​សុខចិត្ត​ក្លាយ​ជា​ឈ្លើយសឹក​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនមែន​ទាហាន​បារាំង​ទាំងអស់​សុទ្ធតែសុខចិត្ត​ទម្លាក់​អាវុធ​ចុះចាញ់​នោះទេ។ នៅថ្ងៃ​ទី១៧ ឧសភា ឧត្តមសេនីយ៍ Charles de Gaulle ដែល​ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​មេបញ្ជាការ​កងពល​រថក្រោះ​បារាំង បាន​នាំកងពលរបស់​លោក​ចូល​ទៅវាយស្ទាក់​បង្អាក់ដំណើរ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ ដើម្បី​​ឲ្យ​កងទ័ព​បារាំង​មាន​ពេល​រៀបចំ​ខ្សែត្រៀម​ការពារ​ក្រុង​ប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ កងរថក្រោះ​របស់ Charles de Gaulle ​ក៏​មិន​អាច​ទប់ទល់​នឹង​​​កងរថក្រោះ Panzer របស់​អាល្លឺម៉ង់​បាន​​យូរ​ប៉ុន្មាន​នោះដែរ។

គិត​ត្រឹម​ចុងខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤០ ខ្សែត្រៀម​បារាំង នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ប្រទេស​ត្រូវ​ដួលរលំ​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង ហើយ​អង់គ្លេស ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ជម្លៀស​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​ រួមជាមួយ​នឹង​ទាហាន​បារាំង​ជាង ១០ម៉ឺននាក់ ចេញ​តាមកប៉ាល់ ពី Dunkerque ឆ្ពោះទៅ​អង់គ្លេស។

នៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង​ឯណោះវិញ បារាំង​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សត្រូវ​មួយ​ទៀត គឺ​អ៊ីតាលី ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មូសូលីនី​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ហ៊ីត្លែរ ដែល​បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​បារាំង នៅ​ថ្ងៃ​ទី១០​មិថុនា។

នៅថ្ងៃ​ទី១៤ មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤០ កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​បាន​វាយលុក​ចូល​ដល់​ក្រុង​ប៉ារីស ចំណែក​រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​បាន​ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ប៉ារីស ហើយ​ទៅតាំង​ទីស្នាក់ការ​នៅ​ទីក្រុង Bordeaux នៅ​ខាង​ត្បូង​ឆៀង​ខាង​លិច​ប្រទេស​បារាំង។

៣ថ្ងៃ​ក្រោយ​ការដួលរលំ​ក្រុង​ប៉ារីស ដោយ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បរាជ័យ​ដ៏​អាម៉ាស់​នេះ នាយករដ្ឋមន្រ្តី​បារាំង Paul Reynaud បាន​ចុះចេញ​ពី​តំណែង ហើយ​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ដែល​ជា​ឧបនាយករដ្ឋមន្រ្តី ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ឲ្យ​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជំនួស​លោក Paul Reynaud។

គ្រាន់តែ​បាន​ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ជានាយករដ្ឋមន្រ្តី​បារាំង​ភ្លាម សេនាប្រមុខ​ Pétain ​បាន​ស្នើ​​ភ្លាមៗ​ទៅ​អាល្លឺម៉ង់ ដើម្បី​សុំ​ចរចា​ចុះចាញ់សង្រ្គាម។ មួយថ្ងៃក្រោយ​មក គឺ​នៅថ្ងៃ​ទី១៨ មិថុនា ឧត្តមសេនីយ៍ Charles de Gaulle ដែល​ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ជា​អនុរដ្ឋមន្រ្តី​ទទួលបន្ទុក​កិច្ចការ​សង្រ្គាម ហើយ​ដែល​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ក៏​បាន​ធ្វើ​សេចក្តីថ្លែងការណ៍​មួយ តាមរយៈ​វិទ្យុ BBC ដោយ​បាន​រិះគន់​សេចក្តីសម្រេច​របស់​សេនាប្រមុខ Pétain ហើយ​បាន​​អំពាវនាវ​ឲ្យ​ប្រជាជន​បារាំងនាំគ្នា​ងើបឡើង​កាន់អាវុធ ដើម្បី​បន្ត​ប្រឆាំង​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់។ តាមរយៈ​សេចក្តីថ្លែងការណ៍​នេះ ឧត្តមសេនីយ៍ Charles de Gaulle ត្រូវ​បាន​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក Pétain កាត់​ទោស​ដោយ​កំបាំង​មុខ​ពី​បទ​ក្បត់ជាតិ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនា​តស៊ូ​បារាំង​ប្រឆាំង​នឹង​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចាប់កំណើតឡើងដែរ។


ផែនទី​ប្រទេស​បារាំង​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ដែល​បង្ហាញ​ពី​ការ​ពុះចែក​ទឹកដី​បារាំង​ជា ៣​ផ្នែក៖ ពណ៌ក្រហម​​កាន់កាប់​ដោយ​អាល្លឺម៉ង់, ពណ៌តៃតងខ្ចី​កាន់កាប់​ដោយ​អ៊ីតាលី និង​ពណ៌ស្វាយ​កាន់កាប់​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ផែនទី​ប្រទេស​បារាំង​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ដែល​បង្ហាញ​ពី​ការ​ពុះចែក​ទឹកដី​បារាំង​ជា ៣​ផ្នែក៖ ពណ៌ក្រហម​​កាន់កាប់​ដោយ​អាល្លឺម៉ង់, ពណ៌តៃតងខ្ចី​កាន់កាប់​ដោយ​អ៊ីតាលី និង​ពណ៌ស្វាយ​កាន់កាប់​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain នៅថ្ងៃ​ទី២២ មិថុនា រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក Pétain បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ចុះចាញ់សង្រ្គាម​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​តាមរយៈ​កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ ​​ទឹកដី​បារាំង​ត្រូវ​បាន​ពុះចែក​ជា ៣​ចំណែក។ ទឹកដី​ពាក់កណ្តាល​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ដោយ​រួមបញ្ចូល​ទាំង​ទីក្រុង​ប៉ារីស​ផង ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ មួយផ្នែក​តូច​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អ៊ីតាលី។ ចំណែក​ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​នៅ​ប៉ែកកណ្តាល​​គ្រប់គ្រង​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក Pétain ដែលបាន​ទៅ​តាំង​រដ្ឋធានី នៅទីក្រុង Vichy។

នៅ​លើ​ក្រដាស រដ្ឋ​បារាំង ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក Pétain ត្រូវ​បាន​ចាត់ទុក​ជា​រដ្ឋ​អធិបតេយ្យ​មួយ ក៏ប៉ុន្តែ ធាតុពិត​ជាក់ស្តែង គឺ​ជា​រដ្ឋាភិបាល​រណប​អាល្លឺម៉ង់​សុទ្ធសាធ។ ហ៊ីត្លែរ​បាន​តម្រូវ​ឲ្យ​ទ័ព​ជើងទឹក​បារាំង​ទាំងអស់​ត្រូវ​​រំសាយ​អាវុធ ចំណែក​ឯ​ទ័ព​ជើងគោកវិញ មិន​ត្រូវ​ឲ្យ​មាន​ចំនួន​លើស​ពី ១០ម៉ឺននាក់។ ចំណែក​ទាហាន​បារាំង​ទាំងអស់ ដែល​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចាប់​ជា​ឈ្លើយសឹក ​ត្រូវ​បន្ត​ជាប់ឃុំ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ដោយ​មិន​អាច​វិលត្រឡប់​មក​ប្រទេស​បារាំង​បានវិញ​នោះទេ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត រាល់ការ​ចំណាយ​ទាំងអស់​របស់​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​កាន់កាប់​ទឹកដី​ពាក់កណ្តាល​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ប្រទេស​បារាំង គឺ​ត្រូវ​ទទួលរ៉ាប់រង​ដោយ​ថវិកា​ជាតិបារាំង។

និយាយ​ដោយ​ខ្លី ហ៊ីត្លែរ​ចង់​​​​សង្កត់​ក្បាល​បារាំង​ឲ្យ​រាប​ដល់ដី ដើម្បី​ឲ្យ​បារាំង​​​ទទួល​នូវ​ភាព​អាម៉ាស់​ ដូចអ្វី​ដែល​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ទទួល ដោយ​សន្ធិសញ្ញា​ក្រុង Versailles នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១។ តាមការពិត អ្វី​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​បាន​ដាក់​លើ​បារាំង មាន​ភាព​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាង​អ្វី​ដែល​សន្ធិសញ្ញា​ក្រុង Versailles ដាក់​លើ​អាល្លឺម៉ង់​ឆ្ងាយណាស់ ពីព្រោះ​ថា អាល្លឺម៉ង់​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ យ៉ាងហោចណាស់​ ក៏​អាច​រក្សា​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​បាន​ទាំងមូល ដោយ​គ្មាន​កងទ័ព​បរទេស​គ្រប់គ្រង ហើយ​ទាហាន​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​មិនត្រូវ​បាន​​គេ​ចាប់ឃុំ​ជា​ឈ្លើយសឹក​នោះដែរ៕

សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​បន្ទាប់ពី​យកឈ្នះ​លើ​បារាំង ​ហ៊ីត្លែរ​ងាក​ទៅ​វាយប្រហារ​លើ​អង់គ្លេស កែប្រែ

នៅ​ពាក់កណ្តាល​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤០ កងទ័ព​របស់​ហ៊ីត្លែរ​បាន​វាយចូល​កាន់កាប់​ក្រុង​ប៉ារីស ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​បារាំង ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ​ចរចា​សុំចុះចាញ់ ហើយ​សុខចិត្ត​ធ្វើ​ជា​រដ្ឋ​រណប​របស់​អាល្លឺម៉ង់។

បន្ទាប់​ពី​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំងបាន​ហើយ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ងាក​ទៅរក​អង់គ្លេស​វិញ​ម្តង ដោយ​ចង់​យក​ទឹកដី​ប៉ែក​ខាង​ជើង​របស់​បារាំង​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុងការ​វាយប្រហារ​លើ​អង់គ្លេស។

ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស​ខុសពី​បារាំង​នៅត្រង់​ថា ប្រទេស​អង់គ្លេស​គឺ​ជា​កោះ ដែល​មាន​សមុទ្រ​​ជា​ខែល​ការពារ។ ដូច្នេះ បើសិន​ជា​ហ៊ីត្លែរ​ចង់​ចូល​ឈ្លានពាន​អង់គ្លេស គឺ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​បញ្ជូន​កងទ័ព​ឆ្លងកាត់​ច្រក​សមុទ្រ English Channel​ (​នៅ​ចន្លោះ​អង់គ្លេស និង​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ប្រទេស​បារាំង) ដែល​ជា​មិនមែន​ជា​រឿង​ងាយស្រួល​នោះទេ ដោយសារ​តែ​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅពេលនោះ គឺ​ជា​មហាអំណាច​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹកដ៏ធំមួយ នៅលើ​ពិភពលោក​ ចំណែក​ឯ​ទ័ព​ជើងទឹក​របស់​អាល្លឺម៉ង់វិញ​កំពុងតែ​មាន​សភាព​ទន់ខ្សោយ​យ៉ាងខ្លាំង ក្រោយ​ពី​ទទួលរង​ការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ដំណំ នៅ​ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ន័រវែស កាល​ពី​ខែ​មេសា ១៩៤០។

តាមការពិត ហ៊ីត្លែរ​ក៏​មិនចង់​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ។ បើសិន​ជា​អង់គ្លេស​យល់ព្រម ហ៊ីត្លែរ​សប្បាយចិត្ត​នឹង​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ជាមួយ​អង់គ្លេស ដើម្បី​ចែក​អំណាច​គ្នា គឺ​អង់គ្លេស​ធ្វើ​ជា​មហាអំណាច​ជើងទឹក ចំណែក​អាល្លឺម៉ង់​ជា​មហាអំណាច​ខាង​ជើងគោក។


នៅពាក់កណ្តាល​ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤០ ហ៊ីត្លែរ​បាន​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ស្នើ​ឲ្យ​មាន​ការ​ចរចា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ជាមួយ​អង់គ្លេស។ នៅ​ពេលនោះ មាន​អ្នក​នយោបាយ ព្រមទាំង​សមាជិក​រាជវង្ស​មួយចំនួន​របស់​អង់គ្លេស​ចង់​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ចរចា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ ដើម្បី​បញ្ចៀស​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ ​​លោក Winston Churchill ដែល​ទើប​នឹង​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​​អង់គ្លេស ជំនួស​លោក Neville Chamberlain បានជាង​ពីរ​ខែ​ បាន​ប្រកាន់​ជំហរ​​យ៉ាងតឹងរ៉ឹង​ថា ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​មាន​កិត្តិយស​ និង​សម្តី​ថ្លៃថ្នូរ អង់គ្លេស​មិន​អាច​​យកតែ​រួចខ្លួន ហើយ​សុខចិត្ត​​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​កាន់កាប់​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ដែនគោក ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អង់គ្លេស ហើយ​ដែល​អង់គ្លេស​​ធ្លាប់បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្យាថា​នឹង​ជួយ​ការពារ​នោះទេ។

ដោយ​មិន​អាច​បញ្ចុះបញ្ចូល​​អង់គ្លេស​ឲ្យ​ចូល​មក​ចរចា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​បាន ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ដាក់​បញ្ជា​ឲ្យ​​ទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​ផែនការ​​​ដែល​បាន​រៀបចំ​ទុក​តាំង​ពីមុន គឺ​ការ​បញ្ជូន​ទ័ព​ឆ្លង​សមុទ្រ​ ដើម្បី​ចូល​ឈ្លានពាន​​លើ​អង់គ្លេស។ ​ប្រតិបត្តិការ ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “ប្រតិបត្តិការ​តោសមុទ្រ” (Operation Sea Lion)។

ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បី​​​​ឲ្យ​ “តោសមុទ្រ” របស់​ហ៊ីត្លែរ​អាច​ឆ្លង​ទៅ​ឈ្លានពាន​អង់គ្លេស​បាន អាល្លឺម៉ង់​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​គ្រប់គ្រង​ច្រក​សមុទ្រ English Channel​ ឲ្យបាន​ជាមុនសិន ហើយ​ ដោយសារ​តែ​​នាវាចម្បាំង​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ភាគច្រើន​ត្រូវ​ខូចខាត​ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​ឈ្លានពាន​លើ​ន័រវែស កាលពី​ប៉ុន្មាន​ខែមុន ហ៊ីត្លែរ​មានតែ​​​​រំពឹង​លើ​យន្តហោះ​ចម្បាំង។

នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤០ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​បញ្ជា​ឲ្យកងទ័ព​​អាកាស​អាល្លឺម៉ង់​បើក​ប្រតិបត្តិការ​វាយ​កម្ទេច​ទ័ព​អាកាស ព្រមទាំង​ប្រព័ន្ធ​ការពារ​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​អង់គ្លេស ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​​ច្រក​សមុទ្រ English Channel។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ការ​រំពឹង​ទុក​របស់​ហ៊ីត្លែរ កងទ័ព​អាកាស​របស់​អង់គ្លេស​មិន​ងាយ​នឹង​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​វាយបំបាក់​បាន​ងាយៗ​នោះទេ។ តាមការពិត នៅ​ក្នុង​រយៈពេល ២សប្តាហ៍​ដំបូង គឺ​ពី​ពាក់កណ្តាល​ខែ ដល់​ចុងខែ​កក្កដា គឺ​អាល្លឺម៉ង់​ទៅវិញ​ទេ ដែល​ទទួល​រង​ការ​ខូចខាត​ច្រើន​ជាង​អង់គ្លេស ដោយ​មាន​យន្តហោះ​រហូតដល់​ទៅ ១៨០​គ្រឿង​ត្រូវ​អង់គ្លេស​បាញ់​ទម្លាក់ ក្នុងពេល​ដែល​អង់គ្លេស​ត្រូវ​បាត់បង់​យន្តហោះ​តែ ៧០គ្រឿង។

នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤០ ដោយ​មើល​ឃើញ​ថា ដែន​អាកាស​ក៏​មិន​អាច​គ្រប់គ្រងបាន ហើយ​ដែនទឹក​ក៏​កាន់តែ​​ពិបាក​នឹង​​យក​ប្រៀប​លើ​អង់គ្លេសទៅទៀត ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​សម្រេច​លុបចោល​គម្រោង​បញ្ជូន​កងទ័ព​ឲ្យ​ឆ្លង​សមុទ្រ​ចូល​ទៅ​ឈ្លានពាន​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ហ៊ីត្លែរ​មិនបាន​បញ្ឈប់​ការ​វាយប្រហារ​តាម​ផ្លូវអាកាស​ទៅលើ​អង់គ្លេស​នោះទេ។ ចាប់ពីថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​កញ្ញា ហ៊ីត្លែរ​បាន​បង្វែរ​ប្រតិបត្តិការ​ទ័ព​អាកាស​ពី​ការ​វាយបើក​ច្រកផ្លូវ​ដើម្បី​​ចូល​ឈ្លានពាន ទៅជា​ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​កម្ទេច​ទីក្រុង​ធំៗ​របស់​អង់គ្លេស​វិញ ក្នុងគោលដៅ​​ធ្វើ​យ៉ាងណា​បង្ក​ការ​ខូចខាត​​ជា​អតិបរមា ដើម្បី​បង្ខំ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ងាក​មក​ចរចា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម។

នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤០ ដល់ថ្ងៃ​ទី២១ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤១ គ្រាប់បែក​ប្រមាណ​ជា ១០០តោន ត្រូវ​បាន​យន្តហោះ​អាល្លឺម៉ង់​ទម្លាក់​ទៅលើ​ទីក្រុង​ធំៗ​​ចំនួន ១៦ក្រុង​របស់​អង់គ្លេស ជាពិសេស គឺ​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ដោយ​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ជនស៊ីវិល​អង់គ្លេស​ប្រមាណ ៤ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​បាត់បង់​ជីវិត អគារ​រោងចក្រ ព្រមទាំង​ផ្ទះសម្បែង​រាប់លាន​ខ្នង​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវការ​បំផ្លិចបំផ្លាញ។


ក្រុងឡុងដ៍ ដែល​ត្រូវ​ខូចខាត​ដោយ​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ក្រុងឡុងដ៍ ដែល​ត្រូវ​ខូចខាត​ដោយ​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ក៏ប៉ុន្តែ ជាថ្មីម្តងទៀត ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នេះ​​ក៏​មិន​បាន​សម្រេច​ទៅតាម​គោលដៅ​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ចង់​បាន​នោះដែរ ពីព្រោះ​ថា វា​មិន​​​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​អង់គ្លេស​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវការ​ខូចខាតធ្ងន់ធ្ងរ ឬ​ក៏​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​បាក់ទឹកចិត្ត​​ ហើយ​​ងាក​មក​ចរចា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​នោះទេ។​

ផ្ទុយទៅវិញ ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​លើ​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ដែល​បាន​កម្ទេច​ផ្ទះសម្បែង​ ព្រមទាំង​សម្លាប់​ប្រជាជន​ស៊ីវិល​រាប់ម៉ឺននាក់ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​អង់គ្លេស​កាន់តែ​មាន​កំហឹង​ចំពោះ​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​នាំគ្នា​គាំទ្រ​រដ្ឋាភិបាល និង​កងទ័ព​អង់គ្លេស​​កាន់តែ​ខ្លាំង ក្នុងការ​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​​អាល្លឺម៉ង់។ បើ​និយាយ​ពី​ខាង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​វិញ ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​ដោយ​ឥតលោះថ្ងៃ នៅ​ក្នុងរយៈពេល ៨ខែ​នេះ ក៏​មិន​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សកម្មភាពផលិតកម្ម​របស់​អង់គ្លេស​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ​នោះដែរ។ ​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​យោធារបស់​អង់គ្លេស​​ មិនត្រឹមតែ​មិន​ធ្លាក់ចុះ​នោះទេ តែ​ថែមទាំង​កើនឡើង​ទៅវិញ។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៤១ អង់គ្លេស​ចាប់ផ្តើម​ទទួល​បាន​នូវ​ជំនួយ​ផ្នែក​យោធា​ពី​ប្រទេស​ដ៏សំខាន់​មួយ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៤១ សភា​អាមេរិក​បាន​អនុម័ត​ច្បាប់​មួយ (Lend-Lease Act) ដោយ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក គឺ​លោក Franklin Roosevelt បញ្ជូន​គ្រឿង​សព្វាវុធ​ទៅជួយ​​អង់គ្លេស ហើយ​ខុស​ពី​កាល​សម័យ​សង្រ្គាម​លោក​​លើកទី១ គ្រឿងសព្វាវុធ​អស់ទាំង​នេះ​ត្រូវ​បាន​ផ្តល់​ទៅ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​​ក្នុង​ទ្រង់ទ្រាយ​ជា​ជំនួយ​ឥតសំណង។ ជំនួយ​យោធា​របស់​អាមេរិក បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​មាន​កម្លាំង​កាន់តែ​ខ្លាំង ក្នុង​ការប្រយុទ្ធ​តទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់។

នៅ​ទីចុង​បញ្ចប់ ហ៊ីត្លែរ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​តថភាព​មួយ គឺ​​ទឹកដី​​របស់​អង់គ្លេស​ជា​ដែន​កោះ​ដែល​មិនអាច​ចូល​ឈ្លានពាន​បាន។ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​សម្រេច​ផ្អាក​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​នៅ​អង់គ្លេស ហើយ​ងាកទៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើតវិញ​ម្តង ដោយ​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​គម្រោង​ការណ៍​ចូល​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ធ្លាប់​បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​មិន​ឈ្លានពាន​គ្នា​រួចទៅហើយ នៅ​មុនពេល​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៣៩៕

សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត កែប្រែ

នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤១ ក្រោយ​ពី​ទទួលបរាជ័យ​មិន​អាច​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​អង់គ្លេស​ ហើយ​ក៏​មិន​អាច​បង្ខំ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​​ចូល​មក​ចរចា​ចែកអំណាច​គ្នា​គ្រប់គ្រង​អឺរ៉ុបបាន ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ផ្អាក​សកម្មភាព​យោធា​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច ហើយ​ងាក​ទៅរក​អឺរ៉ុប​ខាង​កើតវិញ​ម្តង។ គោលដៅ​របស់​ហ៊ីត្លែរ គឺ​ចូល​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត។

តាមការពិត​ នៅមុនពេល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង ហ៊ីត្លែរ និង​ស្តាលីន បាន​ព្រមព្រៀង​សហការគ្នា និង​បែងចែក​ដែនឥទ្ធិពលគ្នា តាមរយៈ​ការចុះ​សន្ធិសញ្ញា​មិន​ឈ្លានពាន​គ្នា កាលពី​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ពោលគឺ​នៅ​តែ​ប៉ុន្មាន​សប្តាហ៍​ប៉ុណ្ណោះ មុនពេល​អាល្លឺម៉ង់​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ។ នៅ​ខែ​កញ្ញា ​នៅពេល​ហ៊ីត្លែរ​បញ្ជូន​ទ័ព​​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ​ពី​ទិស​ខាង​លិច កងទ័ព​របស់​ស្តាលីន​ក៏​​វាយលុក​មក​លើ​ប៉ូឡូញ​​ចូល​តាម​ទិស​ខាង​កើត​ដែរ ហើយ​​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ​ក៏​ត្រូវ​បាន​ហ៊ីត្លែរ និង​ស្តាលីន​ពុះ​​ជាពីរ​ចែក​គ្នា​កាន់កាប់។

បន្ទាប់​ពី​បាន​កាន់កាប់​ប៉ូឡូញ​ម្នាក់​មួយ​ចំណែក​ហើយ ហ៊ីត្លែរ​បាន​បន្ត​ធ្វើការ​​ឈ្លានពាន​អឺរ៉ុប​ដោយវាតទី​ទៅ​ទិស​ខាងលិច គឺ​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ន័រវែស ដាណឺម៉ាក ហូឡង់ លុចសំបួ ប៊ែលហ្ស៊ិក បារាំង និង​អង់គ្លេស (តែមិនបាន​សម្រេច)។ ចំណែក​ស្តាលីនវិញ វាតទី​នៅ​ទិស​ខាងកើត ដោយ​ឈ្លានពាន​ហ្វាំងឡង់ ប្រទេស​បី​នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​បាល់ទិក គឺ​លីទុយអានី ឡេតូនី និង​អេស្តូនី ព្រមទាំង​ចូល​កាន់កាប់​ទឹកដី​មួយផ្នែក​របស់​ប្រទេស​រូម៉ានី។

បើពិនិត្យ​មើល​ជារួម នៅ​ឆ្នាំ​ដំបូង​នៃ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ អាល្លឺម៉ង់ និង​សហភាព​សូវៀត​មាន​ទំនាក់ទំនង​ល្អ​នឹង​គ្នា ទាំង​ខាង​ផ្នែក​ការទូត និង​សេដ្ឋកិច្ច។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ៊ីត្លែរ និង​ស្តាលីន សំឡឹង​មើល​គ្នា​ទៅវិញទៅមក​ប្រកប​ដោយ​ការមិនទុកចិត្តគ្នា ហើយ​ម្ខាងៗ​សុទ្ធតែ​នាំគ្នា​ត្រៀមជើងព្រួល​​​រៀងៗខ្លួន​ ដើម្បី​​ត្រៀមធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹងគ្នា។

តាមការពិត នៅពេលដែល​អាល្លឺម៉ង់ និង​សហភាព​សូវៀត​ចុះសន្ធិសញ្ញា​មិនឈ្លានពាន​គ្នា អ្នកណាៗ​ក៏​មាន​ការ​ភ្ញាក់ផ្អើល​យ៉ាងខ្លាំង​ដែរ ដោយសារតែ​គេមើលឃើញ​ពី​ភាព​ជា​សត្រូវ​នឹង​គ្នា​ រវាង​គណបក្ស​ណាហ្ស៊ី​អាល្លឺម៉ង់ និង​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្តសូវៀត។ សម្រាប់​ហ៊ីត្លែរ ក្រុម​បុលឆេវិក​សូវៀត សុទ្ធតែ​ជា​ក្រុម​បម្រើ​ផលប្រយោជន៍​ឲ្យ​ពួក​ជ្វីហ្វ។

ម្យ៉ាងទៀត នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ Mein Kampf ដែល​ហ៊ីត្លែរ​​សរសេរ​កាល​ពី​មុនពេល​ឡើងកាន់អំណាច ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​បង្ហើប​ឲ្យដឹង​ផងដែរ អំពី​គម្រោង​ចង់​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​សហភាព​សូវៀត ដោយ​ហ៊ីត្លែរ​លើកឡើង​ថា អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវការ​ពង្រីក​ទឹកដី​ ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រជាជន​រស់​នៅ​ផង និង​ដើម្បី​ទាញ​យក​ធនធាន​ធម្មជាតិ​ផង ហើយ​ទឹកដី​នេះ ​អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវ​ពង្រីក​ទៅ​ទិសខាងកើត។ ក្រោយៗ​មកទៀត នៅ​ពេល​បាន​ឡើង​កាន់អំណាច ហ៊ីត្លែរ​​បាន​បង្ហាញ​នូវ​ចក្ខុវិស័យ​កាន់តែច្បាស់​ថា ទៅថ្ងៃ​អនាគត អាល្លឺម៉ង់​ប្រាកដ​ជា​ចៀសមិនផុត​នឹង​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​សហភាព​សូវៀត​​​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​គិតទុក​ជាមុនផងដែរ​ថា នៅ​ក្នុង​ជំហាន​ដំបូង អាល្លឺម៉ង់​អាច​សហការ​ជាមួយ​សូវៀត​ជា​បណ្តោះអាសន្ន​ ប្រសិនបើ​​វា​អាច​ផ្តល់​ផលប្រយោជន៍​ដល់​អាល្លឺម៉ង់។


នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៤០ ហ៊ីត្លែរ​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​មេទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ៊ីត្លែរ​បាន​ព្យាយាម​ទាក់ទាញ​ស្តាលីន​ឲ្យ​ចូល​រួម​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធត្រី​ភាគី រួមជាមួយ​នឹង​អ៊ីតាលី និង​ជប៉ុន ដើម្បី​បង្កើត​ជា​បក្សសម្ព័ន្ធ​ចតុភាគី​អាល្លឺម៉ង់-អ៊ីតាលី-ជប៉ុន-សូវៀត។

ស្តាលីន​ក៏ដឹង​អំពី​ចេតនា​របស់​ហ៊ីត្លែរ​ដែល​ចង់​លេបយក​ទឹកដី​សហភាព​សូវៀតដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្តាលីន​គិត​ថា ការ​ចូល​ក្នុង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ​​យ៉ាងហោចណាស់​ក៏​អាច​បញ្ចៀស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​បាន​មួយរយៈដែរ ដើម្បី​ទុកពេល​ឲ្យ​សូវៀត​អាច​ពង្រឹងកម្លាំង​ទ័ព​ទុក​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ។ នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៤០ ស្តាលីន​ក៏​បាន​បញ្ជូន​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការបរទេស​​ឲ្យ​ទៅ​ចរចា​ជាមួយអាល្លឺម៉ង់ អំពីការចូល​ក្នុង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​​ហ៊ីត្លែរ។

នៅពេល​បើក​កិច្ចចរចា​ រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ប្រាប់​ទៅ​សមភាគី​សូវៀត​ថា បើមើល​ទៅលើ​ស្ថានភាព​យោធាបច្ចុប្បន្ន បក្សសម្ព័ន្ធត្រីភាគី​​ប្រាកដ​ជា​នឹង​ទទួល​ជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ គ្រាន់តែ​មិនដឹង​ថា​តើ​ជោគជ័យ​នេះ​នឹង​មកដល់​ឆាប់​ប៉ុណ្ណាតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះ វា​ល្មម​ដល់​ពេល​​​ដែល​ប្រទេស​មហាអំណាច​ទាំង ៤ (អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី ជប៉ុន និង​សហភាព​សូវៀត) ត្រូវ​ធ្វើការ​បែងចែក​គ្នា ដើម្បី​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក។

នៅ​ក្នុង​សេចក្តីព្រាង​នៃ​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ដែល​អាល្លឺម៉ង់​ដាក់​លើ​តុចរចា​ជាមួយ​សហភាព​សូវៀត ប្រទេស​ទាំង ៤ ត្រូវ​បន្ត​កាន់កាប់​ទឹកដី​ដែល​ខ្លួន​កំពុង​កាន់កាប់​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​អាច​ធ្វើការ​ឈ្លានពាន​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​​ទៅតាម​ទិសដៅ​រៀងៗខ្លួន គឺ​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​អាហ្វ្រិក​ប៉ែក​កណ្តាល អ៊ីតាលី នៅ​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង និង​ខាង​កើត ជប៉ុន​ នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ចំណែក​សហភាព​សូវៀត​ នៅ​តំបន់​អាស៊ី​កណ្តាល​ចាក់ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូងសំដៅ​ទៅ​មហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា។

សំណើនេះ​មិនត្រូវ​បាន​សហភាព​សូវៀត​​ទទួល​យក​ទាំងស្រុង​នោះទេ ដោយ​ស្តាលីន​ទាមទារ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​កំណត់​ឲ្យបាន​ច្បាស់លាស់ អំពី​ការបែងចែក​​ដែន​ឥទ្ធិពល​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត ជាពិសេស ប្រទេស​ហ្វាំងឡង់ ប៊ុលហ្ការី និង​រូម៉ានី ដែល​​​អាល្លឺម៉ង់ និង​សហភាព​សូវៀត​កំពុងតែ​ប្រជែងគ្នា​កាន់កាប់។ ស្តាលីន​បាន​ផ្ញើ​សេចក្តីព្រាង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ថ្មីមួយ​ជា​សំណើតប​ទៅ​ហ៊ីត្លែរ​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ ហ៊ីត្លែរ​មិនឆ្លើយតប ហើយ​ការចរចា​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ចតុភាគី​ក៏​ត្រូវ​ជាប់គាំង។

នៅ​​ថ្ងៃ​ទី២២​ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤១ កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​ដែល​អាល្លឺម៉ង់​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “Barbarossa”។

ការឈ្លានពាន​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ទៅលើ​សហភាព​សូវៀត​នៅពេលនោះ ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ប្រតិបត្តិការ​ឈ្លានពាន​ដ៏​ធំបំផុត នៅ​ក្នុងប្រវត្តិ​សឹកសង្រ្គាម​ពិភពលោក។ ទាហាន​អាល្លឺម៉ង់​ជាង ៣លាន​នាក់ ចែកចេញ​ជា ១៥០កងពលធំ អមដោយ​រថក្រោះ​ជាង ៤ពាន់គ្រឿង យន្តហោះ​និង​ឧទ្ធម្ភាគចក្រ​ជិត ៥ពាន់​គ្រឿង ព្រមទាំង​កាំភ្លើង​ធំ​ជាង ៧ពាន់​ដើម បាន​បើក​ការវាយលុក​​​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​សហភាព​សូវៀត នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ​ដែល​បើក​មុខ​​រហូតដល់​ទៅ​ជិត​៣ពាន់​គីឡូម៉ែត្រ។

នៅ​មួយខែ​ដំបូង​ កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​បាន​វាយលុក​ចូល​យ៉ាងជ្រៅ​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​រុស្ស៊ី រហូត​ចូល​ទៅដល់​ទ្វារ​ក្រុង​ម៉ូស្គូ នៅ​​ដើមខែ​តុលា។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន រដូវ​ត្រជាក់​ក៏​ឈានចូល​មកដល់ ហើយ​​​កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់​​ដែល​​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​មូលដ្ឋាន ហើយ​មិនមាន​សម្ភារៈ​គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បី​ប្រឈមមុខ​នឹង​អាកាសធាតុ​ត្រជាក់​នៃ​រដូវរងារ​រុស្ស៊ី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ ហើយ​​​​​ត្រូវ​បាន​កងទ័ពរុស្ស៊ី ដែល​ជា​ម្ចាស់ស្រុក​វាយទប់ជាប់​​​មិន​ឲ្យ​ចូល​កាន់កាប់​​ក្រុងម៉ូស្គូ​បាន។

បន្ទាប់​ពី​បរាជ័យ​នៃ​ប្រតិបត្តិការ “តោសមុទ្រ” (Sealion) នៅ​អង់គ្លេស ប្រតិបត្តិការ “Barbarrossa” បាន​ក្លាយ​ជា​បរាជ័យ​ដ៏​ជូរចត់​មួយ​ទៀត​របស់​ហ៊ីត្លែរ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២។ ការឈ្លានពាន​លើ​សហភាព​សូវៀត ដែល​ហ៊ីត្លែរ​រំពឹង​ថា​នឹង​អាច​ទទួល​ជោគជ័យ​ឆាប់ៗ បាន​ក្លាយ​ជា​សង្រ្គាម ដែល​អូសបន្លាយពេល​រហូតដល់​ទៅ ៤ឆ្នាំ។ បរាជ័យ​នៃ​ប្រតិបត្តិការ “Barbarrossa” នៅ​សហភាព​សូវៀត​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សមរភូមិ​ពីរ​ទិស​ធំៗ​ក្នុងពេល​តែមួយ នៅពេល​ដែល​កងកម្លាំង​នៃ​ចលនាតស៊ូ​បារាំង រួមជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​អង់គ្លេស និង​អាមេរិក ចាប់ផ្តើម​វាយបក​មក​លើ​ហ៊ីត្លែរ​វិញ នៅ​សមរភូមិ​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច៕

សង្រ្គាមលោក​លើកទី២​នៅក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក កែប្រែ

នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ភ្លើងសង្រ្គាម​បាន​ឆាបឆេះ​រួចទៅហើយ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី គឺ​សង្រ្គាម​រវាង​ជប៉ុន និង​ចិន ដែល​ចាប់ផ្ទុះឡើង តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៣៧។ នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ចាប់ផ្ទុះឡើង នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ទឹកដី​មួយផ្នែក​ធំ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត​ប្រទេស​ចិន​ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​ជប៉ុន​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​រួច​ទៅហើយ។ ចំណែក​ឯ​ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់ មួយចំណែក​ត្រូវ​កាន់កាប់​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​សាធារណរដ្ឋ​ចិន​​របស់​លោក​ចាង កាយចៀក និង​មួយ​ចំណែក​តូចទៀត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ក្រុមកុម្មុយនិស្ត​​របស់​ម៉ៅសេទុង។

នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​ដំបូងៗ នៃ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ នៅ​​ពេល​ដែល​អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី និង​សហភាព​សូវៀត នាំគ្នា​ឈ្លានពាន​ពង្រីក​ទឹកដី នៅ​​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក​វិញ គឺ​ជា​ដែន​ប្រមាញ់​របស់​ចក្រភព​ជប៉ុន ដែល​ស្ថិត​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធ​ត្រី​ភាគី​ អាល្លឺម៉ង់-អ៊ីតាលី-ជប៉ុន ហើយ​ដែល​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​រក្សា​អព្យាក្រឹត​ជាមួយ​សហភាព​សូវៀត។

តាមពិត ជប៉ុន​ធ្លាប់​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង អង់គ្លេស និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ច្បាំងទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ ប្រទេស​មហាអំណាច​អស់ទាំងនេះ​បើកដៃ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ធ្វើ​ភ្លៀង​ធ្វើ​ផ្គរ​ស្រេចនឹង​ចិត្ត នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការទទួល​បានសិទ្ធិ​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​នៅ​ចិន និង​នៅ​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក​នេះ​ មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ស្កប់ចិត្ត​នោះទេ ដោយសារតែ​​នៅ​ពេលនោះ ជប៉ុន​​​យល់ថា​ខ្លួន​គឺ​ជា​ចក្រភព​មួយ ដែល​គួរ​ត្រូវ​បាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ទុក​ក្នុងកែវភ្នែក​ជា​ដៃគូ​​យុទ្ធសាស្រ្ត​ស្មើមុខស្មើ​មាត់​នឹង​គ្នា តែ​ប្រទេស​មហាអំណាច​បាន​ទុក​ជប៉ុន​ត្រឹមតែ​ជា​ដៃគូ​តូចតាច​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ជប៉ុន​ងាក​​ទៅ​ចូល​រួម​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធ​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​ជា​អតីត​គូសត្រូវ​ ហើយ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​អតីត​សម្ព័ន្ធមិត្ត​កាលពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ទៅវិញ។


នៅ​ខែ​កញ្ញា​ ឆ្នាំ​១៩៤០ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​បារាំង​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​ថ្មី​របស់​បារាំង ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ក៏​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋាភិបាល​រណប​របស់​ហ៊ីត្លែរ​ដែរ​នោះ ជប៉ុន​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បញ្ជូន​ទ័ព​ចូល​ឈ្លានតំបន់​ឥណ្ឌូចិន ដែល​ជា​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​បារាំង។ គោលដៅ​របស់​ជប៉ុន គឺ​កាត់ផ្តាច់​ផ្លូវ​ដឹក​ជញ្ជូន​ស្បៀង ប្រេង និង​សព្វាវុធ ពី​កំពង់ផែ​ហាយហ្វុង​ប្រទេស​វៀតណាម កាត់តាម​ហាណូយ​ ចូល​ទៅ​ក្នុង​ខេត្ត​យូណាន​ យក​ទៅ​ផ្គត់ផ្គង់​កម្លាំង​ទ័ព​របស់​ចាង កាយចៀក និង​ម៉ៅសេទុង ដើម្បី​ច្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​ជប៉ុន។

នៅថ្ងៃ​ទី២២ កញ្ញា ១៩៤០ បារាំង​បាន​សុខចិត្ត​​ឲ្យ​កងទ័ព​ជប៉ុន​កាន់កាប់​តំបន់​តុងកឹង (ប៉ែក​ខាងជើង​ប្រទេស​វៀតណាម ជាប់នឹង​ព្រំដែន​ចិន)។ ក៏ប៉ុន្តែ ជប៉ុន​មិនសុខចិត្ត​ទទួល​យក​ត្រឹម​តំបន់​តុងកឹង​នេះ​មួយទេ។ ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​១៩៤១ កងទ័ព​ជប៉ុន​ក៏​បាន​វាតទី​កាន់កាប់​ទីតាំង​ជាច្រើន​ផ្សេង​ទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំងមូល។

ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​វាតទី​របស់ជប៉ុន​នេះ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដោយ​មាន​ការ​ព្រមព្រៀង​ពី​សំណាក់​អង់គ្លេស​ ក៏​បាន​សម្រេច​ដាក់ទណ្ឌកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​លើ​ជប៉ុន ហើយ​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ដក​ខ្លួន​ចេញ​ពី​ឥណ្ឌូចិន។ ទណ្ឌកម្ម​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវការ​ខូចខាត​យ៉ាងខ្លាំង ដោយ​ត្រូវ​បាត់បង់​ប្រភព​ផ្គត់ផ្គង់ប្រេង​រហូតដល់​ទៅ​ ៩០% និង​បាត់បង់​ចំណូល​ពី​​ការ​ដោះដូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​អន្តរជាតិ រហូតដល់​ទៅ ៧៥%។

ប្រឈមមុខ​នឹង​ទណ្ឌកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​នេះ គណៈរដ្ឋមន្រ្តី​ជប៉ុន​បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​មួយ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤១ ក្រោម​អធិបតីភាព​របស់​អធិរាជ​ហ៊ីរ៉ូហ៊ីតូ (Hirohito) ដើម្បី​ជជែក​គ្នា អំពី​ជម្រើស​៣៖ ទីមួយ ​ដក​ថយ​ពី​​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​តាម​ការ​ទាមទារ​របស់​អាមេរិក ទីពីរ ធ្វើការ​​ចរចា​​ស្វែងរក​សម្បទាន​ពី​អាមេរិក និង​ទីបី ​បើក​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹងអាមេរិក​តែម្តង។ នៅ​ក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​នេះ ជប៉ុន​ក៏​បាន​សម្រេច​​ថា​នឹង​ធ្វើការ​ចរចា​ជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយ​គ្នា​​ត្រូវ​ចាប់ផ្តើម​រៀបចំ​​ទ័ព​ធ្វើ​សង្រ្គាម ប្រសិនបើ​ការ​ចរចា​មិនបាន​សម្រេច។

មួយខែ​ក្រោយមក នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៧ ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៤១ ការផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏សំខាន់​មួយ​បាន​កើតឡើង នៅ​ក្នុង​ជួរ​រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន ដោយ​លោក ហ៊ីដេគី តូចូ (Hideki Tojo) ឧត្តមសេនីយ៍ និង​ជា​រដ្ឋមន្រ្តី​កិច្ចការសង្រ្គាម ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី។ នៅ​ក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​គណៈរដ្ឋមន្រ្តី​ថ្មីមួយទៀត នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ហ៊ីដេគី តូចូ បាន​លើកឡើង នៅ​ចំពោះមុខ​អធិរាជ​ហ៊ីរ៉ូហ៊ីតូ​ ថា ប្រសិនបើ​ជប៉ុន​មិន​ឆក់​ឱកាស​​​ល្អ​ដែល​ខ្លួន​មាន​នៅ​ក្នុង​ដៃ​នៅ​ពេលនេះទេ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ពីរ ទៅបី​ឆ្នាំ​ទៀត ជប៉ុន​​ប្រាកដ​ជា​នឹង​ក្លាយ​ទៅជា​ប្រទេស​តតិយលោក។

នៅថ្ងៃ​ទី៥ វិច្ឆិកា ជប៉ុន​ក៏​បាន​សម្រេច​ថា​នឹង​ត្រូវ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​ទល់​នឹង​អាមេរិក ដោយ​កំណត់​យក​ថ្ងៃ​ទី​៣០​វិច្ឆិកា​ជា​ថ្ងៃ​ចុងក្រោយ ​សម្រាប់​ឲ្យមន្រ្តី​ទូត​ជប៉ុន​​ចរចា​ស្វែងរក​​សម្បទាន​សមស្រប​មួយ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន​បាន​ដាក់បញ្ជា​ឲ្យ​កងទ័ព​ជើងទឹក​ត្រៀម​ខ្លួន​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​បន្ទាយ នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៥​វិច្ឆិកា ដើម្បី​សំដៅ​ទៅ​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ចំណែក​ឯ​​កងទ័ព​ជប៉ុន​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​វិញ​ត្រូវ​ត្រៀម​ខ្លួន​វាយលុក​ចូល​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ថៃ ដើម្បីបើក​ផ្លូវ​ចូល​ឈ្លានពាន​​កាន់កាប់​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​​អង់គ្លេស​នៅ​ម៉ាឡេស៊ី និង​ភូមា និង​ដែនដី​អាណានិគម​​របស់​ហូឡង់នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី។

នៅ​ក្នុង​ការ​រៀបចំ​ផែនការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នេះ ជប៉ុន​មិនបានដឹង​ទេ​ថា អាមេរិក​រកឃើញ​វិធី​បំបែកកូដ​អាន​សារ​សម្ងាត់​ឆ្លងឆ្លើយគ្នា​​ រវាង​រដ្ឋាភិបាល​ក្រុង​តូក្យូ និង​កងទ័ព ព្រមទាំង​មន្រ្តី​ទូត​ជប៉ុន​នៅ​វ៉ាស៊ីងតោន។ តាមរយៈ​ការ​អានសារ​សម្ងាត់​នេះ អាមេរិក​ដឹង​ថា ជប៉ុនបន្ត​ចរចា​ក៏ពិតមែន ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត​បាន​​សម្រេច​ថា​នឹង​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ជាមួយ​អាមេរិក​ទៅហើយ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា នៅ​ក្នុង​ការចរចា ​មន្រ្តី​ទូត​អាមេរិក​ មិន​ត្រឹមតែ​មិន​សុខចិត្ត​​ធ្វើ​សម្បទាន​​ទៅ​ភាគី​ជប៉ុន​​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ នៅថ្ងៃ​ទី២៦​វិច្ឆិកា រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការបរទេស​អាមេរិក​បាន​បន្ថែម​ការ​ទាមទារ​កាន់តែ​ច្រើន​ថែមទៀត​ ជាថ្នូរ​នឹង​ការ​ដកទណ្ឌកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​ពី​ជប៉ុន។ អាមេរិក​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ដកទ័ព​ចេញ​ទាំង​ពី​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន និង​ពី​ប្រទេសចិន​ទាំងមូល ហើយ​ត្រូវ​ដក​ខ្លួន​ចេញ​ពី​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ត្រី​ភាគី​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់ និង​អ៊ីតាលី។

ការទាមទារ​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ៊ីដេគី តូចូ ផ្ទុះកំហឹង​យ៉ាងខ្លាំង ហើយ​បាន​រៀបចំ​លិខិត​មួយ​ឲ្យ​ឯកអគ្គរាជទូត​ជប៉ុន​ប្រចាំ​ទីក្រុង​វ៉ាស៊ីងតោន ប្រគល់​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក នៅ​ព្រឹកថ្ងៃ​ទី៧​ធ្នូ ដើម្បី​ជា​ការ​ប្រកាស​សង្រ្គាម។ នៅ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ កងទ័ព​ជប៉ុន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ចេញ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​បន្ទាយ​រៀងៗ​ខ្លួន​រួចទៅហើយ ដោយ​សម្តៅ​ទៅ​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

នៅ​ពេលនោះ ថ្វីដ្បិត​តែ​អាមេរិក​​អាច​អាន​សារ​សម្ងាត់​របស់​ជប៉ុន ហើយ​ដឹង​ថា ជប៉ុន​កំពុងរៀបចំ​​សកម្មភាព​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​ ហ៊ីដេគី តូចូ បាន​ដាក់​បញ្ជា​យ៉ាង​ដាច់ណាត់​មិន​ឲ្យ​កងទ័ព​និយាយ​ទាក់ទងគ្នា​​អំពី​សកម្មភាព ទីតាំង និង​ទិសដៅ​របស់​ពួកគេ អាមេរិក​មិនបានដឹង​ថា តើ​ជប៉ុន​គ្រោង​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ទីតាំង​ណា​ពិតប្រាកដ​នោះទេ។ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ព្រឹកថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​ធ្នូ ទើប​អាមេរិក​អាច​ដឹង​ច្បាស់ នៅ​ពេល​ដែល​កងទ័ព​ជប៉ុន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​មូលដ្ឋានទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក នៅ​ Pearl Harbor រដ្ឋ​ហាវ៉ៃ៕

សង្រ្គាម​លោកលើកទី២៖ ជប៉ុន​លប​វាយប្រហារ​ទៅលើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក​នៅ ​Pearl​ ​Harbor កែប្រែ

ជាងពីរឆ្នាំ ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​បាន​ផ្ទុះឡើង សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បានព្យាយាម​រក្សា​នយោបាយ​ឯកោ​និយម​របស់ខ្លួន ដោយ​ព្យាយាម​មិនប្រឡូក​ខ្លួន​ចូល​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា​ជាមួយ​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក ជាពិសេស នៅ​ចិន និង​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ បាន​រុញ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ឲ្យ​ខិត​កាន់តែ​​ជិតមាត់ជ្រោះ​សង្រ្គាម​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ។

នៅពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤១ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ជប៉ុន​ចូល​ឈ្លានពានកាន់កាប់​ឥណ្ឌូចិន ដែល​ពេលនោះ គឺ​ជា​ដែន​ដី​អាណានិគម​របស់​បារាំង សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​​ដាក់ទណ្ឌកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​លើ​ជប៉ុន ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ជប៉ុន​​បាត់បង់​ចំណូល​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ពី​ការ​ដោះដូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​អន្តរជាតិ ព្រមទាំង​បាត់បង់​ប្រភព​ផ្គត់ផ្គង់​ប្រេង​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង។

ក្រោយ​ពី​បាន​ចរចា​ជាមួយ​អាមេរិក​រាប់ខែ​តែ​គ្មាន​ដំណោះស្រាយ នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៤១ ហ៊ីដេគី តូចូ នាយករដ្ឋមន្រ្តី​​ជប៉ុន​ក៏​បាន​សម្រេច​ធ្វើសង្រ្គាម​ជាមួយ​អាមេរិក។ នៅថ្ងៃ​ទី២៥ វិច្ឆិកា កងទ័ព​ជើងទឹកជប៉ុន​បាន​ចេញ​ដំណើរ​ពី​បន្ទាយ ដើម្បី​ឆ្ពោះ​​ទៅបើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ដែល​​​អាច​បំបែក​កូដ​លួច​​អាន​សារ​សម្ងាត់​របស់​ជប៉ុន​បាន​តាំង​ពី​យូរមកហើយ​នោះ បានដឹង​តាំង​ពី​ដើមខែ​វិច្ឆិកា​ថា ជប៉ុន​កំពុងរៀបចំ​​សកម្មភាព​ធ្វើសង្រ្គាម​មកលើ​អាមេរិក​ ក៏ប៉ុន្តែ ​មិន​ដឹង​ទេ​ថា តើ​ជប៉ុន​គ្រោង​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ទីតាំង​ណាមួយ​​ពិតប្រាកដ។ ជប៉ុនវិញ​បាន​ព្យាយាម​លាក់ការណ៍​យ៉ាង​ជិតបំផុត ពីព្រោះ​មេទ័ព​ជប៉ុន​ដឹងថា គន្លឹះ​នៃ​ជោគជ័យ គឺ​ការ​លួច​វាយឆ្មក់​ដោយ​មិន​ឲ្យ​អាមេរិក​ដឹង​ខ្លួនមុន។​

ទិសដៅ​​ដែល​ជប៉ុន​គ្រោង​ធ្វើ​ការវាយប្រហារ គឺ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក​ប្រចាំ​តំបន់​ប៉ាស៊ីហ្វិក ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ Pearl Harbor រដ្ឋ​ហាវ៉ៃ ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជាង ៦០០០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ប្រទេសជប៉ុន។


នៅ​ក្នុង​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​របស់​ជប៉ុន ការ​កម្ទេច​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ Pearl Harbor គឺ​ជា​ចំណុច​គន្លឹះ ក្នុងការ​​ឈានទៅ​ត្រួតត្រា​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក ដើម្បី​រារាំង​អាមេរិក​កុំ​ឲ្យ​ចូល​មក​រំខាន​សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី។ តាមគម្រោងការណ៍របស់​ជប៉ុន ក្រោយ​ពី​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​ Pearl Harbor បាន​សម្រេច​ហើយ កងទ័ព​ជប៉ុន​នឹង​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ភ្លាមៗ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដោយ​ឲ្យ​កងទ័ព​ជប៉ុន​ប្រចាំ​នៅ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ បើក​ការ​វាយប្រហារ​ចាក់ចូល​តាម​ប្រទេស​ថៃ ដើម្ប​ចូល​ឈ្លានពាន​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស នៅ​ភូមា និង​ម៉ាឡេស៊ី ដែនដី​អាណានិគម​របស់​ហូឡង់ នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី និង​ប្រទេស​ហ្វីលីពីន ដែល​នៅពេលនោះ​ស្ថិត​នៅក្រោម​អាណាព្យាបាល​របស់​អាមេរិក។

មូលដ្ឋានទ័ព​ជើងទឹក​ Pearl Harbor ព្រឹកថ្ងៃ​​ទី៧ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១ ត្រូវ​ជា​ថ្ងៃ​អាទិត្យ។ ​ដោយសារតែ​នៅពេលនោះ អាមេរិក​មិនស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម ទាហាន​នៅ​​ Pearl Harbor ត្រូវ​បាន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ឈប់សម្រាក នៅថ្ងៃ​អាទិត្យ ដោយ​ទុក​តែ​មួយចំនួន​តូច​ឲ្យ​នៅ​យាម​ប្រចាំការ។

ម៉ោង ៧ព្រឹក ទាហាន​ដែល​​ប្រចាំការ​នៅ​មុខ​រ៉ាដា​ការពារ​ដែន​អាកាស​ហាវ៉ៃ​បាន​កត់សម្គាល់​ឃើញ​យន្តហោះ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ហោះក្នុងល្បឿន​យ៉ាងលឿន ពី​ទីសមុទ្រ សំដៅ​មក​ Pearl Harbor។ ​ក៏ប៉ុន្តែ មេបញ្ជាការ​ទទួលបន្ទុក​រ៉ាដា​បាន​ប្រាប់​ថា​កុំ​ឲ្យ​មាន​ការ​ភ្ញាក់ផ្អើល​ ដោយ​គិត​ថា យន្តហោះ​ដែល​រ៉ាដា​ចាប់បាន​នេះ គឺ​ជា​​យន្តហោះ​ចម្បាំង​ ​​ដែល​គេ​បញ្ជូន​ពី​​អាមេរិក​ដីគោក​ ហើយ​​ដែល​តាម​គម្រោង​នឹង​ត្រូវ​មក​ដល់​ Pearl Harbor នៅថ្ងៃ​អាទិត្យ​នោះ។

ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត​យន្តហោះ​អស់ទាំងនេះ គឺ​ជា​យន្តហោះ​ចម្បាំង​របស់​ជប៉ុន ដែល​មាន​សរុប​ទាំងអស់ ចំនួន ជាង ៤០០​គ្រឿង ចែកចេញ​ជា​បីក្រុម ដោយ​​ហោះចេញ​ពី​នាវាផ្ទុក​យន្តហោះចំនួន ៦គ្រឿង អមទៅដោយ​នាវាចម្បាំង​តូចធំ គិត​ជា​សរុប​ចំនួន ជិត ៥០គ្រឿង សំដៅ​ទៅធ្វើការ​វាយប្រហារ​លើ​ Pearl Harbor។ យន្តហោះ​ចម្បាំង​ក្រុម​ទីមួយ​របស់​ជប៉ុន បាន​​ចាប់បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ Pearl Harbor នៅ​ម៉ោង​ប្រមាណ​ជា​ជិត ៨ព្រឹក បន្ត​កន្ទុយ​ជាប់ៗគ្នា​​ដោយ​ក្រុម​ទី២ និង​ក្រុម​ទី៣ ដោយ​មិន​ឲ្យ​អាមេរិក​មាន​ពេល​​អាច​តដៃ​ទាន់។

៩០នាទី​ក្រោយមក ប្រតិបត្តិការ​វាយប្រហារ​លើ​ Pearl Harbor ត្រូវ​បញ្ចប់ ហើយ​កងទ័ព​ជប៉ុន​ក៏​បាន​ដក​ថយ​ចេញ​ទៅវិញ ដោយ​បន្សល់​ទុក​នូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត​​ដល់​កងទ័ព​អាមេរិក។ គិតជាសរុប ការ​វាយប្រហារ​របស់​ជប៉ុន​ទៅលើ Pearl Harbor បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​អាមេរិក​បាត់បង់​​នាវាចម្បាំង​ចំនួន ១៨គ្រឿង យន្តហោះ​ច្បាំង​ជិត ៣០០គ្រឿង ព្រមទាំង​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​យោធា​​ជាច្រើន​ទៀត ហើយ​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​ការ​បាត់បង់​ជីវិត​​ទាហាន​ប្រមាណ​ជិត ២៥០០នាក់​ និង​ ១០០០នាក់​ផ្សេងទៀត​ត្រូវ​រងរបួស។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ការវាយប្រហារ​ទៅលើ Pearl Harbor ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​បរាជ័យ​​ដ៏ធំមួយសម្រាប់​​ជប៉ុន។ បរាជ័យ នៅ​ក្នុងន័យថា ​ជប៉ុន​មិន​អាច​ កម្ទេច​ទ័ពជើងទឹក​អាមេរិក​​ប្រចាំ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​បាន​ទាំងស្រុង​ដូចការ​ចង់បាន ដោយសារតែ​​ជប៉ុន​មិន​បាន​កម្ទេច​ឃ្លាំង​ស្តុក​ប្រេង និង​អាវុធ ព្រមទាំង​រោងជាង​សម្រាប់​ជួសជុល​នាវា​នៅ Pearl Harbor។ ចំណែក​​ឯនាវាចម្បាំង​សំខាន់ៗ​របស់​អាមេរិក ជាពិសេស នាវាផ្ទុកយន្តហោះ​ធំៗ​ជាច្រើន​គ្រឿង​ ក៏​មិនស្ថិត​នៅ​ក្នុង​បន្ទាយ នៅ​ព្រឹកថ្ងៃ​អាទិត្យ ទី៧​ធ្នូ​នោះ។


លោក Franklin D Roosevelt ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ចុះហត្ថលេខា​លើ​សេចក្តីប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​ជប៉ុន លោក Franklin D Roosevelt ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ចុះហត្ថលេខា​លើ​សេចក្តីប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​ជប៉ុន នៅទីបំផុត​ទៅ ការវាយប្រហារ​ទៅលើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​នៅ Pearl Harbor មិន​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ត្រួតត្រា​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ដូច​ដែល​ជប៉ុន​រំពឹង​ទុក​នោះទេ ប៉ុន្តែ ផ្ទុយទៅវិញ តាមរយៈ​ការ​វាយប្រហារ​នេះ ជប៉ុន​បាន​ “ដាស់​យក្ស​ឲ្យ​ភ្ញាក់​ពីដំណេក”។

ជាង​ពីរ​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​​មាន​ការ​ប្រទាញប្រទង់គ្នា​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​សាធារណមតិ​អាមេរិក ដែល​អ្នក​ខ្លះ​ចង់​ឲ្យ​អាមេរិក​ចូល​ប្រឡូក​ក្នុង​សង្រ្គាម​ ដើម្បី​ជួយ​សម្ព័ន្ធមិត្ត ឯ​ខ្លះ​ទៀត​ទាមទារ​ឲ្យ​អាមេរិក​រក្សា​ខ្លួន​អព្យាក្រឹត ដើម្បី​បញ្ចៀសខ្លួន​ពី​សង្រ្គាម នៅទីបំផុតទៅ គឺ​ចក្រភព​ជប៉ុន តាមរយៈ​ការវាយប្រហារ​លើ​ Pearl Harbor ដែល​បាន​ទាញ​​ប្រជាជន​អាមេរិក​ឲ្យ​មូលមាត់​គ្នា​តែមួយ គឺ​មូលមាត់​គ្នា​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម។

នៅថ្ងៃ​ទី៨ ធ្នូ មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​ការវាយប្រហារ​លើ​ Pearl Harbor លោក​ Franklin Roosevelt ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​បាន​សុំ​ឲ្យ​សភា​ពេញអង្គ (Congress) ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​​ជប៉ុន។ សេចក្តីប្រកាស​សង្រ្គាម​ដែល​សភា​អាមេរិក​អនុម័ត​ភ្លាមៗ នៅថ្ងៃ​នោះ។ ៣ថ្ងៃ​ក្រោយមក អាល្លឺម៉ង់ និង​អ៊ីតាលី ដែល​ស្ថិត​ក្នុង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ត្រីភាគី​ជាមួយ​ជប៉ុន​ ក៏​បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាមេរិក​វិញ​ដែរ។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក៏​បាន​ឈានជើង​ចូល​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ជា​ផ្លូវការ៕

សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​សកម្មភាព​យោធា​ជប៉ុន​នៅក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ កែប្រែ

គិតមក​ត្រឹម​សម័យសង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​​​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​អាណានិគម​របស់​មហាអំណាច​លោកខាងលិច គឺ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ (កម្ពុជា វៀតណាម និង​ឡាវ) ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង ភូមា និង​ម៉ាឡេស៊ី​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​អង់គ្លេស ឥណ្ឌូណេស៊ី​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​ហូឡង់ និង​ហ្វីលីពីន​ស្ថិត​នៅក្រោម​អាណាព្យាបាល​របស់​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ លើកលែង​តែ​ប្រទេស​ថៃ​មួយចេញ ដែល​បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​មិនយក​មក​ដាក់​ជា​ដែន​អាណានិគម ដើម្បី​ទុក​ធ្វើ​ជា​តំបន់​ទ្រនាប់។

ចាប់ពី​ចុងឆ្នាំ​១៩៤០ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​បារាំង​ចាញ់សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​ដឹកនាំ​ដោយ​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ​ត្រូវ​ក្លាយ​ជារដ្ឋាភិបាល​​រណប​ហ៊ីត្លែរ ជប៉ុន ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ ក៏​បាន​បញ្ជូន​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​​ចូល​មក​ ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន។ នៅពេលនោះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ឥណ្ឌូចិន​​នៅមាន​ឈ្មោះ​ជា​ដែន​អាណានិគម​បារាំង ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​ដែល​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ​​ត្រូវ​​បង្ខំ​ចិត្ត​អនុញ្ញាត​​ឲ្យ​កងទ័ព​ជប៉ុន​បោះមូលដ្ឋាន​ទ័ព​នៅ​ក្នុង​ដែន​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន។


ជប៉ុន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន គឺ​ក្នុងគោលដៅ​សំខាន់​ពីរ៖ ទីមួយ ដើម្បី​​កាត់ផ្តាច់​ផ្លូវ​នាំចូល​គ្រឿងសព្វាវុធ​ទៅ​​​ចិន​ផង និង​ទីពីរ​ ​ដើម្បី​​ទុក​ធ្វើជា​មូលដ្ឋាន​ឈានទៅ​ឈ្លានពាន​​ដែន​អាណានិគម​​របស់​លោក​ខាងលិច​ផ្សេងទៀត​ នៅ​​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។


ក៏ប៉ុន្តែ សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​ត្រូវ​​ប្រឈមមុខ​នឹង​ឧបសគ្គ​ដ៏​ធំមួយ គឺ​ការ​​ការ​តវ៉ា​ជំទាស់​ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក្រោយ​ពី​​បាន​ចរចា​ជាមួយ​អាមេរិក​​ស្វែងរក​​ដំណោះស្រាយ​មិនបាន ជប៉ុន​ក៏​បានសម្រេច​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក ប្រចាំ​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក គឺ​មូលដ្ឋានទ័ព Pearl Harbor ​នៅ​កោះហាវ៉ៃ។ គោលដៅ​របស់​ជប៉ុន គឺ​ចង់​ត្រួតត្រា​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក ដើម្បី​រារាំង​អាមេរិក​កុំ​ឲ្យ​ចូល​មក​រំខាន​សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី ជាពិសេស តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍។


តាមគម្រោងការណ៍របស់​ជប៉ុន ក្រោយ​ពី​វាយប្រហារ​លើ​​ Pearl Harbor បាន​សម្រេច​ហើយ កងទ័ព​ជប៉ុន​នឹង​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ភ្លាមៗ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដោយ​ឲ្យ​កងទ័ព​ជប៉ុន​ប្រចាំ​នៅ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ បើក​ការ​វាយប្រហារ​​ទៅលើ​ប្រទេស​ថៃ ដើម្បី​យក​ទឹកដី​​ថៃ​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​ទ័ពក្នុងការ​ឈ្លានពាន​​បន្ត​ទៅទិស​ខាង​លិច សំដៅ​ទៅ​​ភូមា និង​បន្ទាប់​មក​ទៅឥណ្ឌា និង​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង សំដៅ​ទៅ​ម៉ាឡេស៊ី និង​ឥណ្ឌូណេស៊ី។


​នៅ​ថ្ងៃ​ទី៧ ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១ កងទ័ព​ជប៉ុន​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក នៅ​​ Pearl Harbor ​នៅ​កោះហាវ៉ៃ ហើយ​មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​មក ជប៉ុន​ក៏​​​បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ថៃ ទៅតាម​ការ​គ្រោង​ទុក។ រដ្ឋាភិបាល​ថៃ ដោយ​ដឹង​ថា​ខ្លួន​មិន​មាន​កម្លាំង​អាច​ទប់ទល់​នឹង​កងទ័ព​ជប៉ុន​ ​ក៏​បាន​​សុំចរចា​ឈប់បាញ់​​ភ្លាមៗ ដោយ​សុខចិត្ត​​ដាក់​ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ជប៉ុន ហើយ​បើក​ឲ្យ​​កងទ័ព​ជប៉ុន​ប្រើប្រាស់​ទឹកដី​ថៃ ដើម្បី​​ធ្វើការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ដែន​អាណានិគម​លោក​ខាងលិច។


នៅថ្ងៃ​ទី១០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១ ​ជប៉ុន​បាន​ប្រើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ថៃ បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ម៉ាឡេស៊ី ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា បញ្ជូន​ទ័ព​ជើងទឹក​​មួយ​ក្រុមផ្សេងទៀត​ឲ្យ​ចូល​ឈ្លានពាន​​ហ្វីលីពីន។


ចក្រភព​អង់គ្លេស ដែល​ជាប់ដៃ​ក្នុងការ​ច្បាំង​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ​នៅ​អឺរ៉ុប​ផង ហើយ​ខ្ជីខ្ជា និង​មើលស្រាល​កម្លាំង​ទ័ព​ជប៉ុន​ផង បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​តិចតួច​ប៉ុណ្ណោះ ឲ្យ​​មក​ពង្រឹង​កម្លាំង នៅ​តាម​ដែន​អាណានិគម​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​។ ជាលទ្ធផល នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ​នៅ​ម៉ាឡេស៊ី កងទ័ព​អង់គ្លេស​​មាន​ចំនួន​តិច​ជាង​​​​កងទ័ព​ជប៉ុន​ដល់​ទៅ​ពីរដង ហើយ​គ្រឿងសព្វាវុធ​ក៏​ចាញ់​ប្រៀប​ជប៉ុន​យ៉ាង​ឆ្ងាយ​ផងដែរ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ក្នុងរយៈពេល​មិនដល់​មួយសប្តាហ៍​ផង កងទ័ព​ជប៉ុន​បាន​វាយ​បំបាក់​កងទ័ព​អង់គ្លេស​និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត ដោយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​បាន​ទាំងស្រុង​នូវ​តំបន់​ប៉ែក​ខាងជើង​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ចាប់ផ្តើម​​បើក​ការ​ឈ្លានពាន​ក្នុង​មុខព្រួញ​​ថ្មីផ្សេងទៀត គឺ​វាយប្រហារ​លើ​ឥណ្ឌូណេស៊ី និង​ភូមា។


គិត​ត្រឹម​ពាក់កណ្តាល​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៤២ ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី​ទាំងមូល​​ត្រូវ​ធ្លាក់​​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ជប៉ុន ហើយ​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ត្រូវ​បាត់បង់​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​ដ៏​សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ គឺ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​នៅ​សិង្ហបុរី។ ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយ​មក ភូមា ដែល​ជា​ដែន​អាណានិគម​មួយ​ទៀត​របស់​​​អង់គ្លេស​ ​ក៏​ត្រូវ​​ធ្លាក់​ក្នុង​ដៃ​ជប៉ុន ហើយ​សូម្បីតែ​ឥណ្ឌា ដែល​ជា​ដែន​អាណានិគម​ដ៏ធំបំផុត​របស់​អង់គ្លេស​នៅ​អាស៊ី ហើយ​ដែល​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​នឹង​ភូមា​ ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន​ផងដែរ។


នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី​វិញ កងទ័ព​ហូឡង់​​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ហើយ​សុខចិត្ត​​​​ប្រគល់​ដែន​អាណានិគម​​ឥណ្ឌូណេស៊ី​ទៅ​ឲ្យ​ជប៉ុន​កាន់កាប់​ នៅ​ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៤២។ ចំណែក​កងទ័ព​អាមេរិក​វិញ​ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​ជប៉ុន​វាយ​ឲ្យ​ដកថយ​​ចេញ​ពី​ហ្វីលីពីន នៅ​ខែ​ឧសភា។


គិត​មក​ត្រឹម​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤២ តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ គឺ​កម្ពុជា វៀតណាម ឡាវ ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី ហ្វីលីពីន និង​ភូមា ត្រូវ​ធ្លាក់​​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​​​កងទ័ព​ជប៉ុន។ ចំណែក​ប្រទេស​ថៃ​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ឈ្មោះ​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏​ត្រូវ​ដាក់​ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​រណប​ជប៉ុន​​ផងដែរ។ បូកបន្ថែម​ជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​កូរ៉េ និង​មួយ​ផ្នែក​នៃ​ប្រទេស​ចិន គឺ​ជាងពាក់កណ្តាល​តំបន់​អាស៊ី ដែល​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ចក្រភព​ជប៉ុន។


ក៏ប៉ុន្តែ អំណាច​របស់​ជប៉ុន​នៅ​អាស៊ី​នេះ​នឹង​មិន​ស្ថិតស្ថេរ​បាន​យូរ​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយមក កងទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក​ ដែល​ជប៉ុន​កម្ទេច​មិន​អស់ នៅ​ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ Pearl Harbor ក៏​ត្រូវ​បាន​ពង្រឹង​ឡើងវិញ ហើយ​យក្ស​ដែល​ជប៉ុន​ដាស់​ឲ្យ​ភ្ញាក់​ពីដំណេក​​ក៏​នឹង​ងើប​មក​ជាន់​ជប៉ុនវិញ៕

សង្រ្គាមលោកលើកទី២៖ ការប្រែប្រួលនៃតុល្យភាពកម្លាំង​ កែប្រែ

គិតត្រឹមឆ្នាំ​១៩៤២ បក្សសម្ព័ន្ធ​អាល្លឺម៉ង់-អ៊ីតាលី-ជប៉ុន​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់​ស្ទើរតែ​គ្រប់​សមរភូមិ ដោយ​បាន​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដីភាគច្រើន​​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។

នៅ​អឺរ៉ុប ហ៊ីត្លែរ​ត្រួតត្រា​ទឹកដី​ស្ទើរតែ​ពេញ​ទ្វីបអឺរ៉ុប​ទាំងមូល ដោយ​រាប់ចាប់តាំង​ពី​ប្រទេស​បារាំង​នៅ​ទិស​ខាងលិច រហូតទៅដល់​តំបន់​សមុទ្រ​បាល់ទិក និង​ទឹកដី​មួយផ្នែក​របស់​សហភាព​សូវៀត នៅ​ទិស​ខាងកើត។ ចំណែក​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​​អឺរ៉ុប​ប៉ែកខាងត្បូង​ជាប់សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ និង​តំបន់​បាល់កង់វិញ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អ៊ីតាលី។​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក ប្រទេស​ជាច្រើន​ដែល​ជា​ទឹកដី​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស​ក៏​ត្រូវ​បាន​អ៊ីតាលី និង​អាល្លឺម៉ង់​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​ផងដែរ។ នៅ​អាស៊ីវិញ​ ជប៉ុន​កាន់កាប់​កូរ៉េ ចិន និង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ រហូតទៅដល់​ព្រំដែន​ឥណ្ឌា ដែល​ជា​ដែន​អាណានិគម​ដ៏ធំមួយ​របស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។

សកម្មភាព​ឈ្លានពានរ​បស់​ជប៉ុន​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ និង​តំបន់​ប៉ាស៊ីហ្វិក​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង ក្រោយ​ពី​កងទ័ព​​ជប៉ុន​បាន​​ធ្វើការ​លប​វាយប្រហារ​ដោយ​ជោគជ័យ​ ទៅលើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក នៅ​ Pearl Harbor នៅថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១។ ការ​វាយប្រហារ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាមេរិក​ដែល​ប្រទាញប្រទង់គ្នា​រាប់ឆ្នាំ​មកហើយ​នោះ ចាប់​ផ្តើម​​​មូលគំនិតគ្នា​តែមួយ ក្នុងការ​ចូលខ្លួន​ក្នុង​សង្រ្គាម​។

អាមេរិក​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​ជប៉ុន នៅថ្ងៃ​ទី៨​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ អាមេរិក​នៅមិនទាន់​អាច​ស្តារ​កម្លាំង​ទ័ព​​​ពី​វិនាសកម្ម​នៅ Pearl Harbor ​បាន​ពេញលេញ​នៅឡើយទេ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​​នៅ​ក្នុងរយៈពេល ៦ខែ​ដំបូង គឺ​ចាប់​តាំង​ពី​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១ រហូតដល់​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤២ កងទ័ព​អាមេរិក​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ជា​បន្តបន្ទាប់ ដោយ​ត្រូវ​ជប៉ុន​វាយ​ដណ្តើម​យក​ប្រទេស​ហ្វីលីពីន ព្រមទាំង​កោះ​មួយ​ចំនួន នៅ​ក្នុង​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក។

ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​ចាប់ផ្តើម​ប្រែប្រួល ចាប់ពីខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤២ ក្រោយ​ពី​អាមេរិក​រកវិធី​បំបែកកូដ ​អាច​លួច​ស្តាប់​ការឆ្លើយឆ្លងគ្នា រវាង​កងទ័ព​ជើងទឹកជប៉ុន ហើយ​អាច​ដឹង​ជាមុន អំពី​​គម្រោងការណ៍ និង​ចលនា​ទ័ព​របស់​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​តំបន់​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ នៅ​ខែ​ឧសភា​នោះ អាមេរិក​ដឹង​ថា ជប៉ុន​កំពុង​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍​វាយប្រហារ​ទ្រង់ទ្រាយធំ ទៅលើ​កោះ Midway របស់​អាមេរិក ដើម្បី​ព្យាយាមកម្ទេច​នាវាផ្ទុក​យន្តហោះ​របស់​អាមេរិក ដែល​នៅសេសសល់​ពី​ការ​វាយប្រហារ​លើ​ Pearl Harbor។

តាមគម្រោងការណ៍ ជប៉ុន​នឹង​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ Midway នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​ថ្ងៃ​ទី៤​មិថុនា ដោយ​មិន​ឲ្យ​អាមេរិក​ដឹងខ្លួន​ជាមុន ពោលគឺ​​ប្រើ​តាក់ទិក​ដែល​ធ្លាប់​ប្រើ​ដោយ​ជោគជ័យ​នៅ Pearl Harbor។ ក៏ប៉ុន្តែ លើកនេះ​ខុស​ពី​កាល​ពី​នៅ Pearl Harbor ពីព្រោះ​ថា អាមេរិក​បានដឹង​ទាំងអស់​នូវ​គម្រោងការណ៍​របស់​ជប៉ុន ហើយ​បាន​រៀបចំ​អន្ទាក់​ទុក​ជាស្រេច​ ដើម្បី​ចាំ​ទទួល​ជប៉ុន។ នៅទីបំផុត គឺ​កងទ័ព​ជប៉ុន​ទៅវិញ​ទេ ដែល​ដើរ​ចូល​ក្នុង​អន្ទាក់​របស់​អាមេរិក​ដោយ​មិនដឹង​ខ្លួន។


ជោគជ័យ​របស់​កងទ័ព​​អាមេរិក​លើ​កងទ័ព​ជប៉ុន​ នៅ Midway នៅ​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤២ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏​សំខាន់​មួយ នៃ​តុល្យភាព​កម្លាំង នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក ក៏ដូចជា នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ទាំងមូល។

បរាជ័យ​នៅ Midway ធ្វើ​ឲ្យ​កងទ័ព​ជើងទឹកជប៉ុន​ត្រូវ​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ ដែល​ជប៉ុន​នឹកស្មាន​មិនដល់។ នាវាផ្ទុកយន្តហោះ​ដ៏ខ្លាំងៗ​ទាំង ៤​ របស់​ជប៉ុន​​ ដែល​នៅលើ​នោះ​មាន​យន្តហោះ​ចម្បាំង​ ៣២២គ្រឿង និង​ទាហាន​ជាង ៥ពាន់នាក់ ត្រូវ​កងទ័ព​អាមេរិក​បាញ់​ពន្លិច។

ក្រោយពី​ទទួលបរាជ័យ​​នៅ Midway កងទ័ព​ជើងទឹក​​របស់​ជប៉ុន ដែល​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ​​បាន​បញ្ឈប់​សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​ ​នៅ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក ហើយ​អាមេរិក​ក៏​មាន​ឱកាស​ពង្រឹង​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​ឡើងវិញ។ ចាប់ពី​ចុងឆ្នាំ​១៩៤២ រហូតដល់​ដើមឆ្នាំ​១៩៤៣ កងទ័ព​អាមេរិក​បាន​យក​ជ័យជម្នះ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់​លើ​កងទ័ព​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​ ដណ្តើម​កោះ នៅ​ក្នុង​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ គិត​ត្រឹម​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤៣ តុល្យភាព​កម្លាំង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ទាំងមូល​ត្រូវ​ផ្អៀង​ទៅខាង​អាមេរិក ដែល​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​កោះ​ជាច្រើន​នៅ​ក្បែរ​ប្រទេស​ជប៉ុន ដើម្បី​យក​ទុកធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន ឈាន​ទៅ​សម្រេច​គោលដៅ​ចុងក្រោយ គឺ​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​​ទៅលើ​ប្រទេស​ជប៉ុន។

នៅ​តំបន់​អាហ្វ្រិក​វិញ កងទ័ព​អង់គ្លេស ដែល​មាន​ជំនួយ​ពី​កងទ័ព​អាមេរិក និង​កងកម្លាំង​​ចលនា​តស៊ូ​បារាំង ដឹកនាំ​ដោយ​ឧត្តមសេនីយ៍ Charles De Gaulle​ ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​យក​ប្រៀបលើ​កងទ័ព​អ៊ីតាលី និង​អាល្លឺម៉ង់​​ផងដែរ។ បណ្តា​ប្រទេស​អាហ្វ្រិក​​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង ហើយ​ដែល​ពីមុន​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​រដ្ឋាភិបាល​រណប​ហ៊ីត្លែរ​របស់​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ត្រូវ​បាន​​រដ្ឋាភិបាល​និរទេស​របស់​ឧត្តមសេនីយ៍ Charles De Gaulle ដណ្តើម​កាន់កាប់​ម្តងមួយៗ។ គិត​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៣ កងទ័ព​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស​វាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង ហើយ​គ្រប់គ្រង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ​ ដើម្បី​បើកផ្លូវ​ឈាន​ទៅ​វាយលុក​រំដោះ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ពីដៃ​ហ៊ីត្លែរ និង​មូសូលីនី។

នៅ​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៤៣ លោក​ Franklin Roosevelt ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក លោក Winston Churchill នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស ឧត្តមសេនីយ៍ Charles De Gaulle មេដឹកនាំ​ចលនា​តស៊ូ​បារាំង និង​ឧត្តមសេនីយ៍ Henri Giraud មេទ័ព​បារាំង​ប្រចាំ​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង បានបើក​ធ្វើ​សន្និសីទ​មួយ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ Casablanca (ប្រទេស​ម៉ារ៉ុក) ដើម្បី​ជជែក​​គ្នា​អំពី​ជំហាន​បន្ទាប់ ក្នុង​​សង្រ្គាម​តទល់​នឹង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អាល្លឺម៉ង់-អ៊ីតាលី-ជប៉ុន។

នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​នេះ ប្រមុខដឹកនាំ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ថា​ នឹង​មិនមាន​ប្រទេស​ណាមួយ​សុខចិត្ត​ចូល​ទៅ​​​ចរចា​ទទួល​យកសំណើ​​​អ្វី​ទាំងអស់​ពី​ហ៊ីត្លែរ និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត ពោលគឺ ត្រូវ​បន្ត​រួមគ្នា​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រហូត​ដល់​​គូសត្រូវ​​សុខចិត្ត​ប្រកាស​​​ចុះចាញ់​​​​ដោយ​គ្មាន​លក្ខខណ្ឌ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុងការ​ជជែក​គ្នា​នោះ អាមេរិក និង​អង់គ្លេស​មាន​ការ​ខ្វែងគំនិត​គ្នា​ទៅលើ​​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​នៅ​អឺរ៉ុប។

លោក Franklin Roosevelt ចង់​​​​​ចូលរំដោះ​អឺរ៉ុប តាមរយៈ​ការ​វាយលុក​​ទៅលើ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង។ ចំណែក​លោក Winston Churchill វិញ ​បាន​ព្យាយាម​បញ្ចុះបញ្ចូល​លោក Franklin Roosevelt ថា កងទ័ព​អាល្លឹម៉ង់​នៅ​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង​មាន​ទីតាំងរឹងមាំ​ខ្លាំង ដែល​​ពិបាក​នឹង​វាយបែក​ ហើយ​ថា គេ​គួរតែ​ធ្វើការ​វាយលុក​ចូល​ពី​ទិស​​ខាង​ត្បូងវិញ គឺ​​តាមរយៈ​ការ​​ចូល​ឈ្លានពាន​អ៊ីតាលី ដែល​ជា​ចំណុច​ខ្សោយ​នៃ​ខ្សែ​ក្រវ៉ាត់​ការពារ​​តំបន់អឺរ៉ុប។

ចុងក្រោយ លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​ក៏​សុខចិត្ត​​​ផ្អាក​គម្រោងការណ៍​​​វាយលុក​ចូល​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង ហើយ​ងាក​ទៅ​បើក​ប្រតិបត្តិការ​ចូល​ឈ្លានពាន​​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​អ៊ីតាលី​វិញ ​តាម​សំណើ​របស់​លោក​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស។ ជាថ្នូរមកវិញ លោក​Winston Churchill បាន​ព្រមព្រៀង​បញ្ជូន​កងទ័ព​អង់គ្លេស​​ឲ្យ​ទៅ​ជួយ​អាមេរិក ក្នុងការ​ច្បាំង​ទល់​នឹង​ជប៉ុន នៅ​​​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក៕

សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​របប​មូសូលីនី​នៅ​អ៊ីតាលី កែប្រែ

ក្រោយ​ពី​បាន​វាយបណ្តេញ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​អ៊ីតាលី ចេញ​ពី​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង នៅ​ចន្លោះ​ចុងឆ្នាំ​១៩៤២ និង​ដើម​ឆ្នាំ​១៩៤៣ សហរដ្ឋ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​រៀបចំ​យុទ្ធសាស្រ្ត ដើម្បី​វាយលុក​ចូល​រំដោះ​តំបន់​អឺរ៉ុប និង​ឈាន​ទៅ​សម្រេច​គោលដៅ​ចុងក្រោយ គឺ​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​កងទ័ព​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ណាហ្ស៊ី។

នៅ​ពេលនោះ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ត​ត្រូ​វ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ជម្រើស​ពីរ៖ ទីមួយ គឺ​វាយលុក​តាម​ច្រកសមុទ្រ​អង់គ្លេស (English Chhanel) ទៅលើ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​ប៉ែក​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង និង​ទីពីរ វាយលុក​តាម​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ទៅលើ​ប្រទេស​អ៊ីតាលី ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​ដែល​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស គឺ​លោក​ Winston Churchill ចាត់ទុក​ថា​ជា​​ចំណុច​ខ្សោយ​នៃ​ខ្សែក្រវ៉ាត់​ការពារ​តំបន់​អឺរ៉ុប។

ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​ជជែកគ្នា​យ៉ាង​ច្រើន ជាពិសេស រវាង​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស នៅទីបំផុត ក្រុម​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​បាន​ឯកភាព​គ្នា​ទៅលើ​ជម្រើស​ទីពីរ គឺ​វាយលុក​ចូល​តាម​ប្រទេស​អ៊ីតាលី ដោយ​បញ្ជូន​កងទ័ព​ដែល​ភាគច្រើន​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​ស្រាប់ ឲ្យ​ចូល​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​តំបន់​​ស៊ីស៊ីល (Sicile) ដែល​ជា​កោះ​​ស្ថិត​នៅ​​​​ចុង​ខាង​ត្បូងបំផុត​នៃ​ប្រទេស​អ៊ីតាលី។ មុននឹង​បើក​ការ​វាយលុក​ទៅលើ​​តំបន់​ស៊ីស៊ីល អង់គ្លេស​បាន​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍​សម្ងាត់ ដើម្បី​បង្វែងដាន​បញ្ឆោត​ហ៊ីត្លែរ។

នៅខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៤៣ អង់គ្លេស​បាន​យក​សាកសព​ជន​អនាថា​ម្នាក់ មក​ស្លៀកពាក់​ក្លែងខ្លួន​ជា​ទាហាន​អង់គ្លេស ​ដោយ​ដាក់​ខ្នោះ​ដៃ​ភ្ជាប់​ទៅនឹង​វ៉ាលីស​មួយ ដែល​ផ្ទុកពេញ​ទៅ​ដោយ​ឯកសារ​សម្ងាត់​ក្លែងក្លាយ រួចហើយ​យក​ទៅ​ផ្លុងចោល​នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ក្បែរ​ឆ្នេរសមុទ្រ​អេស្ប៉ាញ ដែល​នៅ​ពេលនោះ មានឈ្មោះ​ជា​ប្រទេស​អព្យាក្រឹត តែ​លួច​សហការ​ដោយ​សម្ងាត់​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់។

នៅពេល​ដែល​សាកសព​ទាហាន​អង់គ្លេស​ក្លែងក្លាយ​​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រទះឃើញ ហើយ​ស្រង់ចេញ​ពី​ទឹក វ៉ាលីស​ផ្ទុក​ឯកសារ​សម្ងាត់​​ក្លែងក្លាយ​ ​ក៏​ត្រូវ​បាន​អេស្ប៉ាញ​លួច​បញ្ជូន​បន្ត​ទៅ​ឲ្យ​​ភ្នាក់ងារ​ចារកិច្ច​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​សម្ងាត់​ក្លែងក្លាយ​នេះ​មាន​សរសេរ​រៀបរាប់​លម្អិត​អំពី​គម្រោងការណ៍​របស់​​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត ក្នុងការ​វាយលុក​ទៅលើ​អ៊ីតាលី ក៏ប៉ុន្តែ ទិសដៅ​នៃ​ការ​វាយលុក គឺ កោះ Corse និង Sardaigne ដែល​ស្ថិត​នៅ​ខាងលិច​អ៊ីតាលី ​ឆ្ងាយ​ពី​តំបន់​ស៊ីស៊ីល ដែល​ជា​គោលដៅ​ពិតប្រាកដ។ ដោយនឹកស្មាន​ថា ឯកសារ​សម្ងាត់​នេះ គឺ​ជា​ឯកសារ​ពិត ហ៊ីត្លែរ និង​មូសូលីនី ​ក៏​បាន​បង្វែរកម្លាំង​ទ័ព​​ភាគច្រើន​ឲ្យ​ទៅចាំការពារ​កោះ Corse និង Sardaigne ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​តំបន់​ស៊ីស៊ីល​ត្រូវ​ថយកម្លាំង​ការពារ។ នៅ​ពេល​ដែល​ប្រតិបត្តិការ​វាយលុក​លើ​តំបន់​ស៊ីស៊ីល​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង អាល្លឺម៉ង់​ទុក​កងទ័ព​តែ​២កងពល​ប៉ុណ្ណោះ នៅ​ស៊ីស៊ីល​ ដើម្បី​ជួយ​កងទ័ព​អ៊ីតាលី។


ប្រតិបត្តិការ​វាយលុក​ទៅលើ​តំបន់​ស៊ីស៊ីល​របស់​អ៊ីតាលី ដែល​ត្រូវ​បាន​គេឲ្យឈ្មោះ​សម្ងាត់​ថា “ប្រតិបត្តិការ Husky” បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​ថ្ងៃ​ទី​១០ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៣ ដោយ​មាន​ការ​ចូលរួម​ពី​កងទ័ព​ចំនួន ១៥ម៉ឺននាក់ នាវាចម្បាំង ៣ពាន់គ្រឿង ​យន្តហោះចម្បាំង ៤ពាន់គ្រឿង ព្រមទាំង​រថក្រោះ​ជាច្រើន​គ្រឿងផ្សេងទៀត។ គិតត្រឹម​រសៀល​ថ្ងៃ​ដដែល​នោះ កងកម្លាំង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​​ទាំង ១៥ម៉ឺននាក់ ចែកចេញ​ជា ៧​កងពល គឺ​ ៣កងពល​មក​ពី​អាមេរិក ៣កងពល​មក​ពី​អង់គ្លេស និង​១កងពល​មក​ពី​កាណាដា បាន​ចូល​ទៅដល់​តំបន់​ឆ្នេរសមុទ្រ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​តំបន់​ស៊ីស៊ីល​ ដោយ​នាំទៅជាមួយ​នូវ​រថក្រោះ​ប្រមាណ ៦០០គ្រឿង។ កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​បាន​ធ្វើ​ការ​​​វាយលុក​រុល​ទៅមុខ ដោយ​ជួប​នឹង​ឧបសគ្គតិចតួចបំផុត ដោយសារ​តែ​នៅពេលនោះ កងទ័ព​ពូកែៗ​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្វែរ​ទៅ​ការពារ​ទីតាំង​ផ្សេង ដោយសារ​ចាញ់ឧបាយកល​របស់​អង់គ្លេស។

តាមការពិត ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​ក្រោយ​ពី​ឃើញ​​ក្រុម​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​តំបន់​ស៊ីស៊ីល ហ៊ីត្លែរ​​នៅតែ​​រក្សា​កម្លាំង​ទ័ព​នៅ​ចាំ​ការពារ​កោះ Corse និង​កោះ Sardaigne ដោយ​មិន​ព្រម​បង្វែរ​កម្លាំង​​ឲ្យ​មកស៊ីស៊ីល​វិញនោះទេ ដោយសារ​តែ​​ពេលនោះ​ ហ៊ីត្លែរ​នៅតែ​ជឿ​ថា ឯកសារសម្ងាត់​ដែល​គេ​យក​បាន​ពី​សាកសព​ទាហាន​អង់គ្លេស គឺ​ជា​​ឯកសារ​ពិត ហើយ​នឹកស្មាន​ថា​ ការណ៍​ដែល​ក្រុម​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បើក​ការ​វាយប្រហារ​​នៅ​តំបន់​ស៊ីស៊ីល គ្រាន់តែ​ជា​ការ​បង្វែង​ដានទៅវិញ។ ទម្រាំ​តែ​ហ៊ីត្លែរ និង​មូសូលីនី​ភ្ញាក់ដឹងខ្លួន កងកម្លាំង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បាន​វាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ីស៊ីល​បាន​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង ហើយ​ជំហាន​បន្ទាប់ គឺ​ប្រទេស​អ៊ីតាលី​ទាំងមូល​ ដែល​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់។

បរាជ័យ​នៅ​ស៊ីស៊ីល​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​របបហ្វាស៊ីស​មូសូលីនី​ត្រូវ​ធ្លាក់​ដុនដាប ដោយ​ត្រូវ​​​​បាត់បង់​​នូវការគាំទ្រ​ពីសំណាក់​ប្រជាជន ​ព្រះមហាក្សត្រ និង​មេដឹកនាំ​យោធា​កំពូលៗ​របស់​អ៊ីតាលី ហើយ​​​នៅថ្ងៃ​ទី​២៤ ខែ​កក្កដា មូសូលីនី​ក៏​ត្រូវ​គេ​ដកតំណែង និង​ចាប់ឃុំខ្លួន ហើយ​​តំណែង​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​ត្រូវ​បាន​ព្រះមហាក្សត្រ​អ៊ីតាលី ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​សេនាប្រមុខព្យេត្រូ បាដូហ្គ្លីយ៉ូ (Pietro Badoglio) ដែល​ជា​ឥស្សរជន​ធ្លាប់តែ​មាន​ជំហរ​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ចងសម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​ហ៊ីត្លែរ។

គ្រាន់តែ​បាន​ឡើង​អំណាច​ភ្លាម សេនាប្រមុខ​បាដូហ្គ្លីយ៉ូ ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បើក​ការចរចា​​ជាមួយ​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស ដើម្បី​ឈាន​ទៅ​បញ្ចប់​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ ការចរចា​​នេះ​​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​លាក់ការណ៍​យ៉ាង​សម្ងាត់​បំផុត ដោយសារ​តែ​នៅពេលនោះ កងទ័ព​របស់​ហ៊ីត្លែរ​មាន​វត្តមាន​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ពាសពេញ​​ក្នុង​ទឹកដី​អ៊ីតាលី។

នៅ​​​ថ្ងៃ​ទី៣ កញ្ញា ១៩៤៣ អ៊ីតាលី​បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ជាមួយ​ក្រុម​សម្ព័ន្ធមិត្ត ដោយ​សុខចិត្ត​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម ហើយ​ផ្តាច់ខ្លួន​ចេញ​ពី​បក្សសម្ព័ន្ធត្រីភាគី​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ។​ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រាន់តែ​កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ​ត្រូវ​បាន​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ភ្លាម អាល្លឺម៉ង់​ ដែល​មាន​កងទ័ព​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ីតាលីស្រាប់ ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​ទីតាំង​ទ័ព​សំខាន់ៗ​របស់​​​អ៊ីតាលី ហើយ​បន្ទាប់មក​ទៀត ហ៊ីត្លែរ​បាន​បញ្ជូន​កងកុម្ម៉ង់ដូ​មួយ​ក្រុម​​ឲ្យ​ទៅ​រំដោះ​មូសូលីនី​ចេញ​ពី​ពន្ធនាគារ​អ៊ីតាលី ដើម្បី​យក​ទៅ​បន្តុប​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋាភិបាល​អាយ៉ងមួយ ដែល​ហ៊ីត្លែរ​បាន​រៀបចំ​ឡើង នៅ​ដែនដី​ប៉ែកខាងជើង​អ៊ីតាលី។

ចាប់ពីពេលនោះមក អ៊ីតាលី​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ត្រឹមតែ​ឈ្មោះ​ប៉ុណ្ណោះ ក៏ប៉ុន្តែ ទឹកដី​អ៊ីតាលី​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ ​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត ដែល​ចង់​ចូល​កាន់កាប់​ទឹកដី​អ៊ីតាលី ក៏​ត្រូវ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​វាយស្ទាក់ជាប់​នៅ​ត្រឹម​​ខ្សែត្រៀម​ខាងត្បូង​ទីក្រុង​រ៉ូម​ លែង​អាច​រុលទៅមុខទៀតបាន។ យុទ្ធសាស្រ្ត​របស់ Winston Churchill ដែល​ចង់​យក​អ៊ីតាលី​ធ្វើ​ជា​ច្រក​ផ្លូវ សំដៅ​ទៅវាយ​លុក​រំដោះ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ពីដៃ​ហ៊ីត្លែរ​ត្រូវ​បរាជ័យ។ នៅខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤៤ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​អនុវត្ត​​​ជម្រើសយុទ្ធសាស្រ្ត​​ជំហានទីពីរ គឺ​ការ​វាយលុក​ឆ្លងកាត់តាម​ច្រកសមុទ្រ​អង់គ្លេស ទៅលើ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​​​ប៉ែក​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង៕

សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅរក​ជ័យជម្នះ​របស់​ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ត​លើ​ហ៊ីត្លែរ កែប្រែ

ការវាយលុក​ទៅលើ​តំបន់​ឆ្នេរសមុទ្រ​​ Normandie ប៉ែក​ខាងជើងប្រទេស​បារាំង នៅថ្ងៃ​ទី៦ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤៤ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​បញ្ចូល​ជា​ប្រតិបត្តិការ​វាយលុក​ចេញ​ពី​ទីសមុទ្រ​សំដៅ​ឡើងគោក​​ដ៏​ធំ​បំផុត​មួយ​ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្រ្ត។ វា​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ ដែល​បើក​ផ្លូវ​ឆ្ពោះទៅ​រក​ជ័យជម្នះ​របស់​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លើ​អាល្លឺម៉ង់។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៤ សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​បាន​ឈាន​ចូលដល់​ឆ្នាំ​ទី៥។ កាលពី ៤ឆ្នាំ​មុន កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​តំបន់​ប៉ែក​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង ហើយ​បាន​រៀបចំ​សាងសង់​ខែល​ការពារ​យ៉ាងរឹងមាំ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​ជាប់​នឹង​ច្រកសមុទ្រ​អង់គ្លេស និង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ដើម្បី​ទុក​ទប់ទល់​នឹង​ការវាយលុក​របស់​​គូសត្រូវ។

នៅ​ខែមករា ឆ្នាំ​១៩៤៤ ឧត្តមសេនីយ៍​អាមេរិក Dwight Eisenhower ត្រូវបាន​គេ​តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​អគ្គបញ្ជាការ​ដឹកនាំ​ប្រតិបត្តិការ​វាយលុក​លើ​ Normandie ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​សម្ងាត់​ថា « Operation Overlord »។

ក្រោយ​ពី​បាន​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ខែ ដើម្បី​រៀបចំ​ផែនការ​ប្រយុទ្ធ ហាត់សម និង​ប្រើ​ឧបាយកល​បង្វែងដាន​គូសត្រូវ នៅ​ល្ងាច​ថ្ងៃ​ទី៥ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤៤ កង​កម្លាំង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ចំនួន​ជាង ១៥ម៉ឺននាក់ មក​​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​កាណាដា បាន​នាំគ្នា​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​នាវាចម្បាំង​ចំនួន​ជាង ៥ពាន់​គ្រឿង ចេញ​ពី​ប្រទេស​អង់គ្លេស សំដៅ​ទៅ​​ប្រទេស​បារាំង។ គោលដៅ គឺ​​វាយ​លុក​ទៅលើ​​ទីតាំង​ចំនួន ៥ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរសមុទ្រ​ប្រវែង​ប្រមាណ ៨០គីឡូម៉ែត្រ​ នៅតំបន់ Normandie។ ទីតាំង​ទាំង ៥នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះសម្ងាត់​ថា Sword, Juno, Gold, Utah និង Omaha។


នៅព្រឹកព្រលឹម​ថ្ងៃ​ទី៦ មិថុនា នៅ​ពេល​ដែល​នាវាដឹកទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ធ្វើ​ដំណើរ​ជិត​ទៅដល់​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​បារាំង នាវាចម្បាំង ព្រមទាំង​យន្តហោះ​ចម្បាំង​ជាង​១ម៉ឺនគ្រឿង បាន​បើក​ការវាយប្រហារទៅលើ​ទីតាំង​អាល្លឺម៉ង់​នៅតាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ ដើម្បី​បើក​ផ្លូវ​ឲ្យ​កងថ្មើរជើង​ចុះចត​។ ចំណែក​កងឆ័ត្រយោង​រាប់ពាន់នាក់​ផ្សេងទៀត​​បាន​លោតឆ័ត្រ​ចុះ​ពី​ខាង​ក្រោយ​ខ្សែត្រៀម​អាល្លឺម៉ង់ ដើម្បី​កម្ទេច​កាំភ្លើងធំ ព្រមទាំង​​វាយ​កាត់ផ្តាច់ផ្លូវ​កុំ​ឲ្យ​កងរថក្រោះ​អាល្លឺម៉ង់​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​ឆ្នេរ។

នៅម៉ោង ៦និង​៣០នាទី​ព្រឹក ប្រតិបត្តិការ​ទ័ព​ថ្មើរជើង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ ដោយ​កងទ័ព​អង់គ្លេស និង​កាណាដា​បើកការ​វាយលុក​ទៅលើ​ឆ្នេរ​ Sword, Juno និង Gold ចំណែក​កងទ័ព​អាមេរិក​វាយលុក​ទៅលើ​ឆ្នេរ Utah និង Omaha។ គិត​ត្រឹម​ល្ងាច​ថ្ងៃ​ដដែល​នោះ កងកម្លាំង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​បាន​ទាំងស្រុង​នូវ​​​ឆ្នេរ Normandie ក៏ប៉ុន្តែ ជោគជ័យ​នេះ​បាន​មក​ ដោយ​ត្រូវ​ចំណាយ​អាយុជីវិត​ទាហាន​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជាង ៤ពាន់នាក់ ក្នុងនោះ គ្រាន់តែ​នៅ​ឆ្នេរ​ Omaha មួយ មាន​ទាហាន​អាមេរិក​ស្លាប់ រហូតដល់​ទៅ ២ពាន់នាក់។

ជោគជ័យ​នៅ Normandie នៅថ្ងៃ​ទី៦ មិថុនា គឺ​ជា​ការ​បើក​ច្រកផ្លូវ​​ឲ្យ​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បញ្ជូន​ទាហាន ព្រមទាំង​អាវុធយុទ្ធភ័ណ្ឌ​កាន់តែ​ច្រើន​ចូល​មក​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង។ គិតត្រឹម​ចុងខែ​មិថុនា ទាហាន​សម្ព័ន្ធមិត្ត​រហូតដល់​ទៅ​ជាង​១លាន​នាក់ ព្រមទាំង​រថក្រោះ និង​រថយន្តផ្សេងៗ​ទៀត​សរុប​ជាង ២០ម៉ឺនគ្រឿង ត្រូវ​បាន​គេ​​បញ្ជូន​ចូល​​មក​ប្រទេស​បារាំង​តាម​ Normandie ហើយ​បាន​វាយរុញច្រាន​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង​ឲ្យដកថយ​ចេញ​ពី​តំបន់​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង នៅ​ខែ​សីហា។

នៅ​ក្នុង​ពេលជាមួយគ្នា​នោះ កងកម្លាំង​នៃ​ចលនា​តស៊ូ​បារាំង រួមជាមួយ​នឹង​កងកម្លាំង​អាមេរិក​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ពី​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ទៅលើ​ឆ្នេរសមុទ្រ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​បារាំង ដោយ​អនុវត្ត​តាម​យុទ្ធសាស្រ្ត ដែល​គេ​ប្រើ​ នៅ Normandie។

នៅ​ចុង​ខែ​សីហា កងពល​ធំរថក្រោះ​នៃ​ចលនា​តស៊ូ​បារាំង ដឹកនាំ​ដោយ​ឧត្តមសេនីយ៍ Philippe Leclerc ដោយ​មាន​ជំនួយ​ពី​កងពលថ្មើរជើង​​របស់​អាមេរិក បាន​វាយលុក​ចូល​រំដោះ​ក្រុង​ប៉ារីស ពី​ការ​កាន់កាប់​របស់​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់។ ការ​រំដោះ​ក្រុង​ប៉ារីស ដែល​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ការ​រំដោះ​ប្រទេស​បារាំង ចេញ​ពី​នឹម​ត្រួតត្រា​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង​តាំង​ពី​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤០។

នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ខែ​បន្ទាប់​ពី​បាន​រំដោះ​ប្រទេស​បារាំង កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​បាន​​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ពី​ទិស​ខាងលិច ក្នុង​ពេល​ដែល​កងទ័ព​ក្រហម​របស់​សហភាព​សូវៀត​​វាយលុក​ពី​ទិស​ខាងកើត។ នៅថ្ងៃ​ទី២៥​មេសា ឆ្នាំ​១៩៤៥ កងទ័ព​អាមេរិក និង​កងទ័ព​សហភាព​សូវៀត​បាន​ជួប​ចាប់ដៃ​គ្នា​នៅត្រង់​ទន្លេរ Elbe ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជាង ១០០គីឡូម៉ែត្រ​ខាងត្បូង​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវ​ពុះចែក​ជាពីរ គឺ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​​កងទ័ព​សហភាព​សូវៀត និង​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក។

នៅ​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង កងទ័ព និង​រដ្ឋាភិបាល​ណាហ្ស៊ី ដែល​ទទួល​រង​នូវ​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​ពី​យន្តហោះ​អាមេរិក​និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត ចាប់តាំង​ពី​ខែ​កុម្ភៈ​មក​នោះ ត្រូវ​ទទួលរង​នូវការ​បាញ់ផ្លោង​ឥតដាច់ ពី​សំណាក់​កងទ័ព​សូវៀត ដែល​បាន​ឡោមព័ទ្ធ​ប៊ែរឡាំង ចាប់តាំង​ពីថ្ងៃ​ទី២០​មេសា។

នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៤៥ នៅ​ពេល​ដែល​​កងទ័ព​សូវៀត​​​វាយលុក​ចូល​ទៅដល់​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង ហ៊ីត្លែរ​​ក៏​បាន​សម្លាប់ខ្លួនឯង ហើយ​ជាង​មួយសប្តាហ៍​ក្រោយ​មក​ រដ្ឋាភិបាល​អាល្លឺម៉ង់បាន​​សុខចិត្ត​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​ដោយ​ឥតលក្ខខណ្ឌ។ សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប ក៏​ត្រូវ​បញ្ចប់៕

សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​លើ​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា​និង​ណាហ្កាសាគី កែប្រែ

នៅដើម​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៥​ សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ត្រូវ​បិទ​បញ្ចប់។ អាល្លឺម៉ង់​ណាហ្ស៊ី​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ដោយ​នាំទៅជាមួយ​នូវ​អ៊ីតាលី​ហ្វាស៊ីស ដោយ​មេដឹកនាំ​ផ្តាច់ការ​អ៊ីតាលី ​បេនីតូ មូសូលីនី ត្រូវ​បាន​ក្រុម​បះបោរ​អ៊ីតាលី​ចាប់ខ្លួន និង​បាញ់​សម្លាប់​ចោល នៅថ្ងៃ​ទី២៨​មេសា ចំណែក​ឯ​​ហ៊ីត្លែរ​វិញ​​បាន​សម្លាប់​ខ្លួនឯង នៅថ្ងៃ​ទី៣០​មេសា។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ទាំង៣ នៅ​ក្នុង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ត្រីភាគី នៅ​សល់​តែ​ជប៉ុន​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​នៅ​មិនទាន់​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម។

នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៧​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រមុខដឹកនាំ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​សហភាព​សូវៀត បាន​បើក​ធ្វើ​សន្និសីទ​មួយ នៅ​ទីក្រុង​ប៉ុតស្ដាំ (Potsdam) ក្បែរ​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់។ ភាគី​អាមេរិក​តំណាង​ដោយ​ លោក​ Harry Truman ដែល​ទើប​នឹង​ឡើង​មក​ធ្វើ​ជា​ប្រធានាធិបតី​ជំនួស​លោក​ Franklin Roosevelt ដែល​ទទួលមរណភាព​ដោយ​ជំងឺ កាលពីថ្ងៃ​ទី១២​មេសា ភាគី​អង់គ្លេស​តំណាង​ដោយ​នាយករដ្ឋមន្រ្តី Winston Churchill ហើយ​ភាគី​សហភាព​សូវៀត​តំណាង​ដោយ​​លេខាបក្ស​កុម្មុយនិស្ត Joseph Staline។

​​សន្និសីទ​ក្រុង​ប៉ុតស្តាំ​នេះ​​ផ្តោត​ជា​ចម្បង​ទៅលើ​បញ្ហា​ធំៗ​ពីរ គឺ​​ការ​គ្រប់គ្រង​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្រោយ​សម័យ​សង្រ្គាម និង​ការ​រួមកម្លាំង​គ្នា​ធ្វើ​​សង្រ្គាមប្រឆាំង​​ជប៉ុន ដើម្បី​​ឈាន​ទៅ​​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​នៅ​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក។

បើ​និយាយ​ពី​រចនាសម្ព័ន្ធ​នៃ​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ គេ​ត្រូវ​ដឹង​ថា សហភាព​សូវៀត​​​​​មិនស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង​នោះទេ។ តាមការពិត នៅ​ពេល​​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ទើប​នឹង​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង​ ស្តាលីន​​និង​ហ៊ីត្លែរ​ធ្លាប់​សហការ​គ្នា ហើយ​​ស្តាលីន​ថែម​ទាំង​ធ្លាប់​​ធ្វើការ​ចរចា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ ដើម្បី​ចូល​ក្នុង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ត្រីភាគី​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី និង​ជប៉ុន​ទៀតផង ប៉ុន្តែ ចរចា​មិនបាន​សម្រេច ទើប​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​សូវៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤១។


ទោះជាយ៉ាងណា នៅ​ពេញ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ សហភាព​សូវៀត​​និង​ជប៉ុន​បាន​រក្សា​ជំហរ​អព្យាក្រឹត​នឹង​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក ស្របទៅតាម​កិច្ចព្រមព្រៀង ដែល​បាន​ចុះ កាល​ពី​ថ្ងៃ​ទី១៣ មេសា ឆ្នាំ​១៩៤១ ពោលគឺ ប្រទេស​ទាំងពីរ​នឹង​មិន​សហការ​​គ្នា​ ដើម្បី​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ប្រទេស​ផ្សេង ហើយ​ក៏​មិន​ត្រូវ​​សហការ​ជាមួយ​ប្រទេស​ផ្សេង ដើម្បី​ធ្វើ​សង្រ្គាមនឹងគ្នា​នោះដែរ។

ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក ស្តាលីន​បាន​ព្រមព្រៀង​ដោយ​សម្ងាត់​ជាមួយ​អាមេរិកថា​ នឹង​​ចូល​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី ជាថ្នូរ​នឹង​ការណ៍​ដែល​​អាមេរិក​និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច ដើម្បី​បំបែក​កម្លាំង​ទ័ព​​អាល្លឺម៉ង់​ពី​សូវៀត។

នៅ​ក្នុង​​អំឡុង​សន្និសីទ​នៅ​យ៉ាល់តា នៅខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៤៥ ស្តាលីន​ធ្លាប់​​​បាន​ព្រមព្រៀង​ជាមួយ​លោក Franklin Roosevelt ​រួចទៅហើយ​ថា កងទ័ព​សូវៀត​​នឹង​ចាប់ផ្តើម​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​ជប៉ុន ក្រោយ​ពី​អាល្លឺម៉ង់​ប្រកាស​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម ហើយ​​នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ប៉ុតស្តាំ ខែ​កក្កដា លោក Harry Truman បាន​បន្ត​ទទូច​​ឲ្យ​ស្តាលីន​​ចូល​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​ទល់​នឹង​ជប៉ុន ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា លោក​ទើប​នឹង​បាន​ទទួល​ដំណឹង​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អំពី​ជោគជ័យ​​នៃ​ការ​សាកល្បង​អាវុធ​​ប្រភេទ​ថ្មីមួយ ដែល​ពិភពលោក​មិន​ធ្លាប់​ស្គាល់​ពីមុន ហើយ​ដែល​​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ចុះចាញ់​ដោយ​មិនចាំបាច់​មាន​ជំនួយ​ពី​សហភាព​សូវៀត។ អាវុធ​ប្រភេទ​ថ្មី​នោះ គឺ​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ (គ្រាប់បែក​បរមាណូ)។

សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​រៀបចំ​បង្កើត​គម្រោង​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ តាំងពី​ឆ្នាំ​១៩៤០ គឺ​តាំង​ពីពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ទើប​នឹង​ចាប់ផ្ទុះឡើង ហើយ​​អាមេរិក​នៅ​មិនទាន់​លូកដៃ​ចូល​ក្នុង​សង្រ្គាម​នៅឡើយ។ គម្រោង​​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះ​​មាន​​ឈ្មោះ​​​ថា “The Mahnatan Project” ​ហើយ​ត្រូវ​បាន​​អាមេរិក​លាក់​ការណ៍​យ៉ាង​សម្ងាត់​បំផុត។

គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ដំបូងបង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ត្រូវ​បាន​អាមេរិ​ក​​ធ្វើការ​​សាកល្បង​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ នៅ​ព្រឹក​ថ្ងៃ​ទី១៦ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥។ នៅ​​ពេលនោះ អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​រួចទៅហើយ។ នៅសល់​តែ​ជប៉ុន​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​នៅ​ចចេស​មិន​ព្រម​ចុះចាញ់។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មើល​ឃើញ​យ៉ាងច្បាស់​​ថា កងទ័ព​ជប៉ុន​តែ​ឯង​ប្រាកដ​ជា​មិន​អាច​ទប់ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាមេរិក និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បាន​ក៏ដោយ លោក Harry Truman នៅតែ​​សម្រេចចិត្ត​​ប្រើ​អាវុធ​ប្រល័យលោក​ ដែល​ទើប​នឹង​ផលិត​បាន​នេះ យក​ទៅ​វាយប្រហារ​លើ​ជប៉ុន។

ហេតុផល​ធំបំផុត ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​លោក​ Harry Truman សម្រេច​ប្រើ​អាវុធ​​នុយក្លេអ៊ែរ​លើ​ជប៉ុន គឺ​ដើម្បី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​​​ឲ្យ​បាន​ឆាប់ ដោយ​មិន​ចាំបាច់​បញ្ជូន​កម្លាំង​ទ័ព​ធម្មតា​ឲ្យ​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ជប៉ុន។ គម្រោង​វាយលុក​លើ​ប្រទេស​ជប៉ុន ដែល​នៅ​ពេលនោះ ត្រូវ​បាន​មេទ័ព​អាមេរិក​ព្យាករ​ថា​អាច​នឹង​បណ្តាល​ឲ្យ​ទាហាន​អាមេរិក​ស្លាប់​រហូតដល់​ទៅ ១លាននាក់ ដោយសារ​តែ​គេមើលឃើញ​ពី​ភាព​ប្តូរផ្តាច់​របស់​ទាហាន​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ​មុនៗ ជាពិសេស នៅ​កោះ​អ៊ីវ៉ូជីម៉ា និង​អូគីណាវ៉ា ដែល​កងទ័ព​ជប៉ុន ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួលបរាជ័យ តែ​បាន​បង្ក​ការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត​ដល់​កងទ័ព​អាមេរិក។

គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ "Little Boy" នៅមុនពេល​ដាក់​លើ​យន្តហោះ​ទៅទម្លាក់​លើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា ម្យ៉ាងទៀត លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក និង​មន្រ្តី​ជំនិតៗ​មួយចំនួន​ផ្សេងទៀត យល់ថា ការវាយប្រហារ​លើ​ជប៉ុន​ដោយ​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ ក្រៅពី​​​អាច​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​បាន​ឆាប់ ហើយ​បញ្ចៀស​ការ​បាត់បង់​ជីវិត​ទាហាន​អាមេរិក វា​ក៏​អាច​នឹង​បង្កើន​ឥទ្ធិពល​របស់​អាមេរិក​នៅលើ​ពិភពលោក​ផងដែរ តាមរយៈ​បង្ហាញ​ឲ្យ​គេ​​ឃើញ អំពី​កម្លាំង​ដ៏​អស្ចារ្យ​នៃ​អាវុធ​ប្រល័យលោកនេះ។

ថ្ងៃ​ទី៦ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៤៥ វេលាម៉ោង ៨ និង​១៥នាទី​ព្រឹក ម៉ោង​ក្នុងស្រុក គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ទីមួយ​ (ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា « Little Boy ») ត្រូវ​បាន​​អាមេរិក​ទម្លាក់​ពីលើ​យន្តហោះ ទៅលើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា។ ​៣ថ្ងៃក្រោយ​មក នៅថ្ងៃ​ទី៩ សីហា ​​អាមេរិក​បាន​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​មួយគ្រាប់ទៀត (ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា « Fat Man ») ទៅលើ​ទីក្រុង​ណាកាសាគី។ ការ​វាយប្រហារ​ដោយ​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ទាំងពីរ​គ្រាប់នេះ បានបណ្តាល​ឲ្យ​ប្រជាជន​ជប៉ុន​ប្រមាណ ១២ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​ស្លាប់​ភ្លាមៗ (ដោយ​មិន​ទាន់​រាប់​អ្នក​ស្លាប់​ក្រោយៗ​មក​ទៀត ដោយសារធាតុ​វិទ្យុសកម្ម) ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី១៥ សីហា អធិរាជ​ហ៊ីរ៉ូហ៊ីតូ​ក៏​បាន​ប្រកាស​​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​ដោយ​ឥតលក្ខខណ្ឌ។ កិច្ចព្រមព្រៀង​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​ចុះហត្ថលេខា​ដោយ​ជប៉ុន និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ជាថ្ងៃ​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជាផ្លូវការ៕

ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ កែប្រែ

នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​​​បាន​បញ្ចប់ នៅ​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៥ នៅ​​ក្រោយ​ពេល​ដែល​កងទ័ព​សហភាព​សូវៀត និង​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​បាន​វាយកាន់កាប់​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ ហើយ​ពុះដែនដី​អាល្លឺម៉ង់​ចែកគ្នា​កាន់កាប់។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក​វិញ សង្រ្គាម​បាន​បន្ត​រហូត​ដល់​ខែ​សីហា ទើប​អធិរាជ​ជប៉ុន​ព្រម​ចុះចាញ់សង្រ្គាម ក្រោយ​ពី​អាមេរិក​បាន​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​លើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាហ្កាសាគី។

នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤៥ កិច្ចព្រមព្រៀង​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​ដោយ​ឥតលក្ខខណ្ឌ​ត្រូវ​បាន​​ជប៉ុន តំណាង​ដោយ​រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស ចុះហត្ថលេខា នៅលើ​នាវាចម្បាំង​អាមេរិក និង​នៅ​ចំពោះ​មុខ​មេទ័ព​អាមេរិក​ប្រចាំ​តំបន់​អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក។ សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ដែល​បាន​ផ្ទុះឡើង កាល​ពីថ្ងៃ​ទី​១ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ក៏​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់​ជាផ្លូវការ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​រយៈពេល ៦ឆ្នាំ​នេះ បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​ការ​ខូចខាត​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត​ដល់​មនុស្ស​ជាតិ។

សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សង្រ្គាម ដែល​បាន​សម្លាប់​មនុស្ស​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្រ្ត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ។ ចំនួន​អ្នក​ស្លាប់ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ត្រូវ​បាន​គេ​វាយតម្លៃ​ផ្សេងៗ​គ្នា នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី ៤០លាន ទៅ ៦០លាននាក់ ដោយ​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​ជាង​ពាក់កណ្តាល គឺ​ជា​ជនស៊ីវិល។

ប្រជាជន​ដែល​ទទួលរងគ្រោះ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាងគេ គឺ​សហភាព​សូវៀត និង​ចិន ដែល​ប្រទេស​នីមួយៗ ​មាន​ប្រជាជន​ប្រមាណ ពី ១០លាន ទៅ​ជិត ២០លាន​នាក់ ត្រូវ​ស្លាប់​ដោយ​សង្រ្គាម ក្នុងនោះ ពាក់កណ្តាល​គឺ​ជា​ជនស៊ីវិល។ បើ​គិត​តាម​សមាមាត្រ​នៃ​ចំនួន​ប្រជាជន​សរុបវិញ ​ប៉ូឡូញ គឺ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​​អត្រា​ស្លាប់​ខ្ពស់​ជាងគេ គឺ​រហូតដល់​ទៅ​ជិត ២០% ហើយ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន​ប៉ូឡូញ​ទាំង​ជិត ៦លាននាក់ ដែល​ត្រូវ​ស្លាប់​ក្នុង​សង្រ្គាម មាន​ពាក់កណ្តាល គឺ​ជា​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដែល​ត្រូវ​ទទួល​រងការ​សម្លាប់​រង្គាល ពីសំណាក់​​របបណាហ្ស៊ី​ហ៊ីត្លែរ។


អាល្លឺម៉ង់​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ដែល​ជា​អ្នក​ដុត​បញ្ឆេះ​សង្រ្គាម ក៏​ទទួល​រងនូវការ​ខូចខាត​មិនតិច​នោះដែរ ដោយ​មាន​ប្រជាជន​ស្លាប់​រហូតដល់​ទៅ ៦លាននាក់ ប៉ុន្តែ អ្នក​ស្លាប់​ភាគច្រើន​លើសលុប គឺ​ជា​ទាហាន។ ដូចគ្នា​ដែរ​ចំពោះ​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ហ៊ីត្លែរ​នៅ​អាស៊ី គឺ​ចក្រភព​ជប៉ុន ដែល​មាន​ទាហាន​ស្លាប់​ប្រមាណ ២លាននាក់ ឯ​ជនរងគ្រោះស៊ីវិល​មាន​ប្រមាណ​ជា ៥០ម៉ឺននាក់ ក្នុងនោះ​មាន​ប្រមាណ​ជា ១២ម៉ឺននាក់​ជាជនរងគ្រោះ​ក្នុង​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាហ្កាសាគី។

នៅ​​​ឆ្នាំ​១៩៤៦ ប៉ុន្មានខែ​​ក្រោយ​ពី​ចប់​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ មេដឹកនាំ​​នៃ​​របប​ណាហ្ស៊ី​អាល្លឺម៉ង់​​ ត្រូវ​បាន​គេ​នាំ​យក​ទៅ​កាត់ទោស នៅ​ក្នុង​តុលាការ​យោធា​អន្តរជាតិ​មួយ ដែល​រៀបចំ​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​ប្រទេស​មហាអំណាច​ដែល​ជា​អ្នក​​ឈ្នះ​សង្រ្គាម ហើយ​ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​នូរ៉ាំប៊ែរ (Nuremberg) ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​ឯ​ទីក្រុង​តូក្យូវិញ តុលាការ​យោធា​អន្តរជាតិ​មួយ​ទៀត​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្កើត​ឡើង​ដែរ ដើម្បី​ជំនុំជម្រះ​លើ​បទឧក្រិដ្ឋ ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ដោយ​មេដឹកនាំ និង​កងទ័ព​ជប៉ុន។

គិតជា​សរុប មេដឹកនាំ​នយោបាយ​និង​យោធា​កំពូលៗ​ ចំនួន ២៣រូប នៃ​របប​ណាហ្ស៊ី​អាល្លឺម៉ង់ និង​មេដឹកនាំ​កំពូលៗ​ចំនួន ២៨រូប នៃ​ចក្រភព​ជប៉ុន ត្រូវ​បាន​គេ​នាំ​ខ្លួន​យក​ទៅ​ជំនុំជម្រះ​ដោយ​ចោទប្រកាន់​ពី​បទ​ឧក្រិដ្ឋកម្ម​សង្រ្គាម និង​ឧក្រិដ្ឋកម្ម​ប្រឆាំងមនុស្សជាតិ។ ជនជាប់ចោទ​ភាគច្រើន​ត្រូវ​បាន​តុលាការ​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ក្នុងនោះ ក៏​រួមមាន​ផងដែរ ហ៊ីដេគី តូចូ នាយករដ្ឋមន្រ្តី​ជប៉ុន​ក្នុង​សម័យ​សង្រ្គាម។

ដំណើរការ​កាត់ទោស​នៅ​តូក្យូ និង​នូរ៉ាំប៊ែរ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ខ្លះ​ចាត់ទុក​ថា​ជាដំណើរការ​កាត់ទោស​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​មួយ នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី២០ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា តុលាការ​អន្តរជាតិ​ទាំងពីរ​នេះ​ក៏​ត្រូវ​ទទួលរងនូវ​ការ​រិះគន់​មិនតិច​ដែរ ដោយសារតែ​គេ​យល់ថា វា​ជា​ដំណើរការ​កាត់ទោស​ដែល​ធ្វើឡើង​ដោយ​ប្រទេស​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម ទៅលើ​តែ​ប្រទេស​អ្នក​ចាញ់ ឬ​អាច​និយាយ​ដោយ​សាមញ្ញ​ថា “​អ្នក​ឈ្នះ​ជា​ស្តេច អ្នក​ចាញ់​ជា​ចោរ”។

សំណួរ​សួរថា ចុះ​បើ​សិន​ជា​ការ​កាត់ទោស​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​ទូលំទូលាយ ទាំងទៅលើ​ប្រទេស​អ្នក​ឈ្នះ និង​អ្នក​ចាញ់ តើ​អាមេរិក​នឹង​ត្រូវ​ជាប់ទោស​យ៉ាងណា ចំពោះ​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ សម្លាប់​ជនស៊ីវិល​រាប់សែននាក់ នៅ​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាហ្កាសាគី? តើ​ការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​​ដោយ​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស លើ​ទីក្រុង​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ដោយ​មិនរើស​មុខ​ថា​ជា​ទីតាំង​ស៊ីវិល ឬ​យោធា នឹង​ត្រូវ​កាត់ទោស​បែបណា?

ទោះជាយ៉ាងណា ដំណើរការ​កាត់ទោស​នៅ​តូក្យូ និង​នូរ៉ាំប៊ែរ ថ្វីដ្បិត​តែ​ជា​យុត្តិធម៌​​មិនគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ ដោយ​​ការកាត់ទោស​ត្រូវ​ធ្វើឡើង​តែ​លើ​ប្រទេស​ចាញ់​សង្រ្គាម ក៏ប៉ុន្តែ វា​ជាជំហាន​​ដ៏​សំខាន់​មួយ​​ ឆ្ពោះទៅកែលម្អ​ច្បាប់​អន្តរជាតិ និង​ប្រព័ន្ធ​យុត្តិធម៌​ព្រហ្មទណ្ឌ​អន្តរជាតិ។ ការស៊ើបអង្កេត​​នៅ​ក្នុង​ដំណើរការ​កាត់ទោស​នេះ​បាន​បើក​កកាយ​នូវ​ឧក្រិដ្ឋកម្ម​ធំៗ​ជាច្រើន ជាពិសេស ឧក្រិដ្ឋកម្ម​ប្រព្រឹត្ត​ដោយ​ពួក​ណាហ្ស៊ី​អាល្លឺម៉ង់​ទៅលើ​ពួក​ជ្វីហ្វ។ ការ​បើក​កកាយ​ឧក្រិដ្ឋកម្ម ដែល​នាំ​ទៅ​រក​ការ​បង្កើត​​អនុសញ្ញា​ក្រុង​ហ្សឺណែវ​ស្តីពី​បទ​ឧក្រិដ្ឋ​ប្រល័យ​ពូជសាសន៍ និង​សេចក្តីប្រកាស​ជា​សកលស្តីពី​សិទ្ធិមនុស្ស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨។ ច្បាប់​សង្រ្គាម​ក៏​ត្រូវ​បាន​កែលម្អ​យ៉ាង​ច្រើន​ផងដែរ តាមរយៈ​​ការ​បង្កើត​អនុសញ្ញា​ក្រុង​ហ្សឺណែវ នៅឆ្នាំ​១៩៤៩។

សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​បាន​​បញ្ចប់​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ ក៏ប៉ុន្តែ បានបន្សល់ទុក​នូវ​មរតក​យ៉ាងច្រើន​ដល់​ពិភពលោក នៅក្នុង​រយៈពេល​ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍​ក្រោយៗមកទៀត។

ភាព​ខ្ទេចខ្ទាំ​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​សង្រ្គាម​បាន​ដាស់​ស្មារតី​សហគមន៍​អន្តរជាតិ​ឲ្យ​យល់​ពី​សារៈសំខាន់​នៃ​ការ​បង្កើត​យន្តការ​ដោះស្រាយ​ជម្លោះ​ដោយ​សន្តិវិធី​ជាជាង​ការ​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព។ នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៥ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៤៥ (ជាងមួយខែ​ក្រោយ​ពី​ចប់​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២) អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ដោយ​មាន​ការ​ចូលរួម​យ៉ាងទូលំទូលាយ​ពី​សំណាក់​ប្រទេស​ចំនួន ៥១ នៅទូទាំង​ពិភពលោក។ អគារ​ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​របស់​អ.ស.ប (ឆ្វេង) នៅ​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក ការ​សម្លាប់​រង្គាល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ បាន​នាំ​ទៅរក​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ហើយ​បង្ក​ជា​សង្រ្គាម​ និង​ជម្លោះ​រ៉ាំរ៉ៃ​នៅ​តំបន់​ដើម​បូព៌ា​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

ការ​រីកដុះដាល​នៃ​ចលនា​ជាតិ​និយម ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​បានបង្កើត​ឲ្យ​មាន​​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ ឈាន​ទៅ​​លុបបំបាត់​​​អាណានិគម នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់កន្លែង​​ទូទាំង​ពិភពលោក។

មហាអំណាច​អឺរ៉ុប រួមមាន អង់គ្លេស និង​បារាំង​ត្រូវ​បាត់បង់​​ដែនដី​អាណានិគម​ម្តងមួយៗ។ បូករួម​ទាំង​ការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ខ្ទេចខ្ទាំ​បង្ក​ឡើង​ដោយ​សង្រ្គាម​ផងនោះ អង់គ្លេស និង​បារាំង ដែល​ធ្លាប់​តែ​ជា​មហាអំណាច​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក​កាល​ពីមុន​សង្រ្គាម​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​មហាអំណាច​ជំនាន់ថ្មី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​លេចមុខឡើង។

សហរដ្ឋ​អាមេរិក គឺ​ជា​ប្រទេស​ដែល​ទទួល​រង​ការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​តិចតួច​ជាងគេ បើ​ប្រៀបធៀប​នឹង​ប្រទេស​មហាអំណាច​ផ្សេងៗ​ទៀត។ ក្រៅ​ពី​នៅ​កោះ​ហាវ៉ៃ និង​បណ្តា​កោះ​តូចៗ​​មួយចំនួន ​នៅ​ក្នុង​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក ដែល​ទទួលរងការ​វាយប្រហារ​ពី​សំណាក់​កងទ័ព​ជប៉ុន ទឹកដី​របស់​​អាមេរិក​​ ដែល​នៅ​ដាច់ឆ្ងាយ​ពី​គេឯង ហើយ​មាន​មហាសមុទ្រ​ពីរ​ជា​រនាំង​ការពារ បាន​ចៀសផុតទាំងស្រុង​ពី​ការ​វាយប្រហារ​របស់​សត្រូវ។ រោងចក្រ សហគ្រាស ព្រមទាំង​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ផ្សេងទៀត​ បន្ត​ដំណើរការ​ដោយ​គ្មាន​អាក់ខាន នៅ​ពេញ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ ហើយ​នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម ការរីកចម្រើន​នៃ​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​​ ដែល​មាន​​ទាំង​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ស៊ីវិល និង​ក្នុង​វិស័យ​យោធា បាន​​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិក​ក្លាយ​ខ្លួន​ទៅ​ជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​​​យោធា​ដ៏​ធំបំផុត​នៅលើ​ពិភពលោក។

ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរប៉ុន្មាន មហាអំណាច​ពិភពលោក​ថ្មី​នេះ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​​នឹង​មហាអំណាច​ដ៏ធំមួយ​ទៀត ដែល​ជា​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ដែរ គឺ​មហាអំណាច​កុម្មុយនិស្ត​​សហភាពសូវៀត។ សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​បាន​បិទបញ្ចប់ សង្រ្គាម​ថ្មីមួយទៀត​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង គឺ “សង្រ្គាមត្រជាក់”៕

គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៥ កែប្រែ

មហាអំណាច​អាណានិគម​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស កាន់កាប់​ដែនដី​ប្រមាណ​ជា​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ប្រទេស​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ប្រទេស​ដែល​​ស្ថិតក្រោម​អាណានិគម​​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ហើយ​​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​ក៏​ត្រូវ​រួញតូច​បន្តិចម្តងៗ។

ការ​រំសាយ​ដែនដី​អាណានិគម នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​បាន​កើតមាន​ឡើង ដោយមក​ពី​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង។

មូលហេតុ​សំខាន់​ទីមួយ គឺ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​​នៃ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​អាណានិគម គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មហាអំណាច​ធំៗ​ពីរ​ដែល​ងើបមុខថ្មី គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ​ដែលជា​​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោក​ដែរ​នោះ សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាននិន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេច​ទេ​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​​​មាន​ដើម​កំណើត​ដំបូង​​ចេញ​ពី​ការ​តស៊ូ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​ជំនួយ​ពី​កងកម្លាំង​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម ដើម្បី​ជួយចម្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​ជប៉ុន ហើយ​ជាថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​នេះ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​បាន​នាំគ្នា​សន្យាថា​នឹង​ផ្តល់​សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬ​ឯករាជ្យ​​​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណា​និគម​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ ចលនា​ជាតិនិយម​ក៏​បាន​រីកដុះដាល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម។

នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​អ.ស.ប មាន​ចែង​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ គឺ​ការ​ផ្តល់​​សិទ្ធិដល់​គ្រប់ប្រជាជន​ទាំងអស់​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​គោលការណ៍​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុង​ដំណើរការ​រំសាយ​អាណានិគម។

    ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២
    ការ​ដាក់​អាណាព្យាបាល​បារាំង​នៅ​កម្ពុជា​នៅ​ឆ្នាំ១៨៦៣
    ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប
    ចក្រភព​ជប៉ុន៖ ​មហាអំណាច​អាណានិគម​អាស៊ី​តែមួយ​គត់​នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០
    អាមេរិក៖ ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស
   1
   2
   3
   4
   5

ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​កើតឡើង​ដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះទេ។ ​ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការ​ចរចា ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាព​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ឯករាជ្យ​ក៏​​មិនដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ដោយ​ប្រទេស​ខ្លះ​​​បង្កើត​បាន​នូវរដ្ឋាភិបាល​ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់​ទសវត្សរ៍។ ប្រទេស​ខ្លះ​បង្កើត​​បានជា​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របបសឹក ឬ​របបផ្តាច់ការ​ស៊ីវិល​ អស់រយៈពេល​រាប់សិបឆ្នាំ។

នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ជំនួស​លោក Winston Churchill កាល​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​មួយ​ថា អង់គ្លេស​គួរតែ​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​ស្តារ​ប្រទេស​ចេញ​ពី​ផេះផង់​នៃ​សង្រ្គាម ជាជាង​ចំណាយកម្លាំង​​លើ​ការ​ប្រឹងប្រែង​រក្សា​ដែនដី​អាណានិគម។ អង់គ្លេស​ដែល​ដឹងខ្លួន​ថា​ការប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ចៀស​មិនរួច ​ក៏​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា រហូត​ឈាន​ទៅ​ចេញ​ច្បាប់​មួយ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដែល​ចែង​ពី​ការ​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​ឥណ្ឌា។

ក្រោយ​ពី​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អង់គ្លេស​អស់រយៈពេល​ជាង​២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌា​ក៏​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​យ៉ាង​ពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាក់បែក​គ្នា រវាង​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​ឥណ្ឌា​ត្រូវពុះចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា គឺ​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​ប៉ាគីស្ថាន​ ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្រោយ​មក​ទៀត ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា​ជា​ពីរ​ដែរ ដោយ​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​មួយ គឺ​បង់ក្លាដែស។

ជារួម គេសង្កេតឃើញ​ថា ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​ក្រោម​នឹម​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​បាន​មក​ដោយ​គ្មាន​សង្រ្គាម​បង្ហូរ​ឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ ដែល​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង គឺ​សង្រ្គាម​​ នៅពេល​បង់ក្លាដែស​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​ប៉ាគីស្ថាន និង​​សង្រ្គាម​រហូតដល់​ទៅ ៤លើក រវាង​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ដែល​កើតចេញ​ពី​​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទឹកដី​គ្នា នៅ​តំបន់​កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែល​នៅ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

បើ​និយាយ​អំពី​ស្ថានភាព​នយោបាយ​វិញ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស ឥណ្ឌា​​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ប្រព័ន្ធដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំង​មាន​ស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថាន​​តែងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​របបសឹកផ្តាច់ការ ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

ការដកខ្លួនថយ​របស់​អង់គ្លេស​ពី​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​បើក​ផ្លូវ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​រំលាយ​បន្តិចម្តងៗ​នៃ​ដែនដី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដែរ គឺ​​ភូមា ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​អ៊ុងសាន (ឪពុក​របស់​លោកស្រី​អ៊ុងសាន ស៊ូជី) បាន​ចរចា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ស្រីលង្កា​ ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ និង​ម៉ាឡេស៊ី ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧។

ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត ដែល​ដំណើរការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​សន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ី​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទម្រាំ​តែ​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​មាន​ឡូកឡំ​ជាមួយ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន ហើយ​អង់គ្លេស​មិនចង់​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​ឯករាជ្យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែ​បាន​វាយ​បំបាក់​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស​សម្រេច​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែល​ពីមុន​​ស្ថិត​ក្នុង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់តែឯង ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ លី ក្វានយូ៕គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៥ មហាអំណាច​អាណានិគម​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស កាន់កាប់​ដែនដី​ប្រមាណ​ជា​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ប្រទេស​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ប្រទេស​ដែល​​ស្ថិតក្រោម​អាណានិគម​​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ហើយ​​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​ក៏​ត្រូវ​រួញតូច​បន្តិចម្តងៗ។

ការ​រំសាយ​ដែនដី​អាណានិគម នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​បាន​កើតមាន​ឡើង ដោយមក​ពី​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង។

មូលហេតុ​សំខាន់​ទីមួយ គឺ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​​នៃ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​អាណានិគម គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មហាអំណាច​ធំៗ​ពីរ​ដែល​ងើបមុខថ្មី គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ​ដែលជា​​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោក​ដែរ​នោះ សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាននិន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេច​ទេ​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​​​មាន​ដើម​កំណើត​ដំបូង​​ចេញ​ពី​ការ​តស៊ូ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​ជំនួយ​ពី​កងកម្លាំង​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម ដើម្បី​ជួយចម្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​ជប៉ុន ហើយ​ជាថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​នេះ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​បាន​នាំគ្នា​សន្យាថា​នឹង​ផ្តល់​សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬ​ឯករាជ្យ​​​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណា​និគម​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ ចលនា​ជាតិនិយម​ក៏​បាន​រីកដុះដាល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម។

នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​អ.ស.ប មាន​ចែង​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ គឺ​ការ​ផ្តល់​​សិទ្ធិដល់​គ្រប់ប្រជាជន​ទាំងអស់​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​គោលការណ៍​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុង​ដំណើរការ​រំសាយ​អាណានិគម។

    ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២
    ការ​ដាក់​អាណាព្យាបាល​បារាំង​នៅ​កម្ពុជា​នៅ​ឆ្នាំ១៨៦៣
    ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប
    ចក្រភព​ជប៉ុន៖ ​មហាអំណាច​អាណានិគម​អាស៊ី​តែមួយ​គត់​នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០
    អាមេរិក៖ ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស
   1
   2
   3
   4
   5

ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​កើតឡើង​ដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះទេ។ ​ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការ​ចរចា ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាព​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ឯករាជ្យ​ក៏​​មិនដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ដោយ​ប្រទេស​ខ្លះ​​​បង្កើត​បាន​នូវរដ្ឋាភិបាល​ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់​ទសវត្សរ៍។ ប្រទេស​ខ្លះ​បង្កើត​​បានជា​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របបសឹក ឬ​របបផ្តាច់ការ​ស៊ីវិល​ អស់រយៈពេល​រាប់សិបឆ្នាំ។

នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ជំនួស​លោក Winston Churchill កាល​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​មួយ​ថា អង់គ្លេស​គួរតែ​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​ស្តារ​ប្រទេស​ចេញ​ពី​ផេះផង់​នៃ​សង្រ្គាម ជាជាង​ចំណាយកម្លាំង​​លើ​ការ​ប្រឹងប្រែង​រក្សា​ដែនដី​អាណានិគម។ អង់គ្លេស​ដែល​ដឹងខ្លួន​ថា​ការប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ចៀស​មិនរួច ​ក៏​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា រហូត​ឈាន​ទៅ​ចេញ​ច្បាប់​មួយ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដែល​ចែង​ពី​ការ​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​ឥណ្ឌា។

ក្រោយ​ពី​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អង់គ្លេស​អស់រយៈពេល​ជាង​២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌា​ក៏​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​យ៉ាង​ពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាក់បែក​គ្នា រវាង​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​ឥណ្ឌា​ត្រូវពុះចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា គឺ​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​ប៉ាគីស្ថាន​ ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្រោយ​មក​ទៀត ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា​ជា​ពីរ​ដែរ ដោយ​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​មួយ គឺ​បង់ក្លាដែស។

ជារួម គេសង្កេតឃើញ​ថា ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​ក្រោម​នឹម​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​បាន​មក​ដោយ​គ្មាន​សង្រ្គាម​បង្ហូរ​ឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ ដែល​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង គឺ​សង្រ្គាម​​ នៅពេល​បង់ក្លាដែស​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​ប៉ាគីស្ថាន និង​​សង្រ្គាម​រហូតដល់​ទៅ ៤លើក រវាង​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ដែល​កើតចេញ​ពី​​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទឹកដី​គ្នា នៅ​តំបន់​កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែល​នៅ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

បើ​និយាយ​អំពី​ស្ថានភាព​នយោបាយ​វិញ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស ឥណ្ឌា​​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ប្រព័ន្ធដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំង​មាន​ស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថាន​​តែងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​របបសឹកផ្តាច់ការ ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

ការដកខ្លួនថយ​របស់​អង់គ្លេស​ពី​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​បើក​ផ្លូវ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​រំលាយ​បន្តិចម្តងៗ​នៃ​ដែនដី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដែរ គឺ​​ភូមា ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​អ៊ុងសាន (ឪពុក​របស់​លោកស្រី​អ៊ុងសាន ស៊ូជី) បាន​ចរចា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ស្រីលង្កា​ ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ និង​ម៉ាឡេស៊ី ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧។

ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត ដែល​ដំណើរការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​សន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ី​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទម្រាំ​តែ​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​មាន​ឡូកឡំ​ជាមួយ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន ហើយ​អង់គ្លេស​មិនចង់​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​ឯករាជ្យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែ​បាន​វាយ​បំបាក់​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស​សម្រេច​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែល​ពីមុន​​ស្ថិត​ក្នុង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់តែឯង ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ លី ក្វានយូ៕

ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​អូទ្រីស​និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ឆ្នាំ​១៩៣៨ កែប្រែ

នៅក្រោយសង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី ដែល​ចាញ់សង្រ្គាម​ ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បែកខ្ញែក​ទៅជា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​គ្នា ក្នុងនោះ ​រួមមាន​ប្រទេស​អូទ្រីស និង​​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន​មាន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ប្រជាជន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់​ភាគច្រើន​រស់នៅ​ក្នុង​តំបន់ស៊ូដែត (Sudète) ឬ​ Sudetenland តាម​ភាសា​អាល្លឺម៉ង់។ គឺ​ប្រទេស​ទាំងពីរ​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​ចំណុច​ស៊ីប​នៃ​នយោបាយ​វាតទី​និយម​របស់​ហ៊ីត្លែរ។

នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៣៧ ហ៊ីត្លែរ​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​​ផែនការ​ជា៣ដំណាក់កាល ដើម្បី​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​ទៅ​ទិស​ខាង​កើត គឺ​ដំបូង​ចូល​ឈ្លានពាន​​អូទ្រីស ដែល​ជា​ប្រទេស​កំណើត​របស់​ហ៊ីត្លែរ​​ បន្ទាប់មក ឈ្លានពាន​ឆេកូស្លូវ៉ាគី និង​ដំណាក់កាល​ទី៣ ​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ។

មុននឹង​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​ផែនការ​នេះ ហ៊ីត្លែរ​បាន​​រៀបចំ​ចរចា​​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ចងសម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​អ៊ីតាលី​​ ដែល​នៅពេលនោះ ជា​ខ្នងបង្អែក​របស់​អូទ្រីស។ នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៣៧ មូសូលីនី មេដឹកនាំ​ផ្តាច់ការ​អ៊ីតាលី​បាន​ទទួល​យក​សំណើ​របស់​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​ចូលរួម​នៅ​ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ត្រីភាគី អាល្លឺម៉ង់-អ៊ីតាលី-ជប៉ុន។

ប្រមាណ​ជា ៤ខែ​ក្រោយ​មក ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​តាម​ផែនការ​ក្នុងការ​​លេបយក​ប្រទេស​អូទ្រីស ដោយ​ពី​​ដំបូង​ហ៊ីត្លែរ​បាន​​ទាមទារ​ឲ្យ​ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល​អូទ្រីស​តែងតាំង​សមាជិក​គណបក្ស​ណាហ្ស៊ី​អូទ្រីស​ឲ្យ​កាន់​តំណែង​សំខាន់ៗ នៅ​ក្នុង​រដ្ឋាភិបាល។ អធិកាបតី​អូទ្រីស​បដិសេធ។ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​ណាហ្ស៊ី​នៅ​អូទ្រីស​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដោយ​​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​បណ្តោះអាសន្ន ហើយ​​បន្ទាប់​មក​ស្នើ​ជំនួយ​ពី​អាល្លឺម៉ង់។ នៅថ្ងៃ​ទី១២​មីនា​ ទាហាន​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​អូទ្រីស រួចហើយ​ប្រកាស​ភ្ជាប់​ប្រទេស​អូទ្រីស​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់។

​តប​ទៅនឹង​អំពើ​ឈ្លានពាន​របស់​ហ៊ីត្លែរ ទៅលើ​អូទ្រីស​នេះ បារាំង និង​អង់គ្លេស មិនបាន​ធ្វើសកម្មភាព​អ្វី ក្រៅតែ​ពី​ធ្វើការ​តវ៉ា​តាមផ្លូវ​ទូត​នោះទេ។ បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​ទើប​នឹង​ងើបចេញ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ ហើយ​កំពុង​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​នោះ​ តែងតែ​នាំគ្នា​​ខិតខំ​ព្យាយាម​​​​គ្រប់​មធ្យោបាយ ដើម្បី​បញ្ចៀស​កុំ​ឲ្យ​​​មាន​សង្រ្គាម​ផ្ទុះឡើង​សាជាថ្មី​ទៀត។ អសកម្មភាព​របស់​មហាអំណាច​ទាំងពីរ​នេះ​​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​កាន់តែ​បាន​ចិត្ត ក៏​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​ផែនការ​ដំណាក់កាល​ទី២​របស់​ខ្លួន គឺ​ចូល​ឈ្លានពាន​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​ប្រើ​តាក់ទិក​តែមួយ ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ធ្លាប់​ប្រើ​នៅ​អូទ្រីស។


   បារាំង​និង​អង់គ្លេស​​ឈរ​ឱបដៃ​មើល​ហ៊ីត្លែរ​បង្កើន​កម្លាំង​ទ័ព​រំលោភ​លើ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ក្រុង ​Versailles
   វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ឆ្នាំ១៩២៩​និង​ការ​ឡើង​កាន់អំណាច​របស់​ហ៊ីត្លែរ​នៅ​អាល្លឺម៉ង់
   អាដុលហ្វ៍ ​ហ៊ីត្លែរ ​និង​ការ​បង្កើត​គណបក្ស​ណាស៊ី​នៅ​អាល្លឺម៉ង់
   ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១
  
  
  

នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៨ ដោយ​មាន​ការ​ជំរុញ​ពី​សំណាក់​ហ៊ីត្លែរ មេដឹកនាំ​គណបក្ស​ស្និទ្ធនឹង​ណាស៊ី នៅ​ក្នុង​តំបន់​ស៊ូដែត បាន​ទាមទារ​ផ្តាច់តំបន់​នេះ ​ចេញ​ពី​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដើម្បី​​ភ្ជាប់​ខ្លួន​ជាមួយ​នឹង​អាល្លឺម៉ង់។ រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​បដិសេធ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​​គំរាម​ធ្វើ​សង្រ្គាម ក្នុងហេតុផល​ថា ដើម្បី​ចូល​ទៅ​ការពារ​ប្រជាជនអាល្លឺម៉ង់ ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ។

វិបត្តិ​នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​នេះ​ហាក់ដូចជា​បាន​ដាស់​អារម្មណ៍​បារាំង និង​អង់គ្លេស អំពី​មហិច្ឆតា​យោធា​​របស់​ហ៊ីត្លែរ ក៏ប៉ុន្តែ ជាថ្មី​ម្តងទៀត ប្រទេស​មហាអំណាច​ទាំងពីរ​នេះ​នៅតែ​ប្រកាន់​ជំហរ​ដូចពីមុន​ដដែល គឺធ្វើ​ដូចម្តេច​ឲ្យតែ​អាច​​បញ្ចៀស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ បើទោះបី​ជា​ត្រូវ​កាត់​ដី​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ទៅ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ក៏ដោយ។

ដើម្បី​បញ្ចៀស​ជម្លោះ​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ដាក់សម្ពាធ​លើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ឲ្យ​ធ្វើ​តាម​ការទាមទារ​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ពោលគឺ ត្រូវ​កាត់យក​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក​នៃ​តំបន់​ស៊ូដែត​ (គឺ​កន្លែងណា​ដែល​មាន​ប្រជាជន​ដើមកំណើត​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០%) យក​មក​ដាក់​បញ្ចូល​ក្នុង​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ជាថ្នូរ​មកវិញ អង់គ្លេស និង​បារាំង ធានា​ថា​នឹង​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី។

ឆេកូស្លូវ៉ាគី​​ដែល​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ខ្សោយ ក៏​បង្ខំ​ចិត្ត​ទទួល​យក​សំណើ​របស់​បារាំង និង​អង់គ្លេស ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី២២ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៨ ​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ក៏​ធ្វើ​ដំណើរ​​ទៅ​ជួប​ហ៊ីត្លែរ ដើម្បី​ប្រាប់​អំពី​ដំណោះស្រាយ​នេះ ក៏ប៉ុន្តែ ហ៊ីត្លែរ​ស្រាប់តែ​បាន​​ធ្វើការ​ទាមទារ​កាន់តែ​ច្រើន​ជាងមុន​ទៅទៀត គឺ​​ទាមទារ​យក​តំបន់​ស៊ូដែត​ទាំងមូល ​មិនមែន​ត្រឹមតែ​តំបន់​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០% នោះទេ ហើយ​​ម្យ៉ាងទៀត ហ៊ីត្លែរ​ទាមទារ​ថា ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ត្រូវ​តែ​កាត់​តំបន់​ស៊ូដែត​នេះ​មក​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​​​ភ្លាមៗ ដោយ​មិនចាំបាច់​​រង់ចាំ​ឲ្យ​មាន​គណៈកម្មការ​អន្តរជាតិ​ចូល​មក​ធ្វើ​ការ​កំណត់​ព្រំដែន​ជាមុន​នោះទេ។​

នៅ​ឯឆេកូស្លូវ៉ាគី រដ្ឋាភិបាល​​បាន​សម្រេច​​​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀមការពារ​ខ្លួន​ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់។ សហភាព​សូវៀត ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹងហ៊ីត្លែរ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស​ និង​បារាំង នៅតែ​បន្ត​ព្យាយាម​រកវិធី​ចរចា ដើម្បី​បញ្ចៀសសង្រ្គាម​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ។

រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នៅ​តែ​យល់ថា ជម្លោះ​អាច​នឹង​បញ្ចប់​ ​​ប្រសិនបើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​សុខចិត្ត​កាត់តំបន់​ស៊ូដែត​ឲ្យ​ទៅ​អាល្លឺម៉ង់ តាម​ការទាមទារ​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ អង់គ្លេស​ក៏​ត្រឡប់​មក​ចរចា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ​វិញ ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​កញ្ញា អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី អង់គ្លេស និង​បារាំង ក៏​បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ​​ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​មុយនិក ដោយ​គ្មាន​វត្តមាន​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​ព្រមព្រៀង​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត។ ជាថ្នូរមកវិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យាថា​នឹង​បញ្ឈប់ការ​ទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តែ​ត្រឹម​តំបន់​ស៊ូដែត​នេះ។

បន្ទាប់​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ប្រាប់​ទៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី អំពី​អ្វី​ដែល​គេ​បាន​ព្រមព្រៀងជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ នៅ​មុយនិក ដោយ​បញ្ជាក់ថា ប្រសិនបើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​មិន​ព្រម​ប្រគល់​តំបន់​ស៊ូដែត​ទៅ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ទេ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​នឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​តែ​ម្នាក់ឯង ដោយគ្មាន​ជំនួយ​ពី​អង់គ្លេស និង​បារាំង​នោះទេ។ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ដែល​ដឹងច្បាស់​ថា​ខ្លួន​មិនមាន​កម្លាំង​ទ័ព​អាច​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ​បាន ​ក៏​សុខចិត្ត​​​ធ្វើ​តាម ហើយ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត នៅថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៣៨។

នៅ​អង់គ្លេស លោក Neville Chamberlain នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​វីរបុរស​ដ៏ឆ្នើម​មួយ ដែល​បាន​ដោះស្រាយ​បញ្ចប់​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​សន្តិវិធី ហើយ​បញ្ចៀស​បាន​នូវ​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​អាល្លឺម៉ង់វិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា សម្បទាន​គ្រប់យ៉ាង ដែល​អង់គ្លេស និង​បារាំង បាន​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ គឺ​បញ្ជាក់​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា អង់គ្លេស និង​បារាំង កំពុងតែ​ខ្លាច​អាល្លឺម៉ង់។

ក្រោយ​មក​មិនដល់​មួយ​ឆ្នាំ​ផង នៅ​​ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ទឹកដី​ដែល​នៅសេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ព្រមទាំង​ទាមទារ​យក​ទឹកដី​របស់​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់​ក្បែរៗ​នោះ។

រហូត​មក​ទល់​ពេលនោះ ទើប​អង់គ្លេស និង​បារាំង​ភ្ញាក់ដឹង​ខ្លួន​ថា អ្វីដែល​ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យា នៅ​ទីក្រុង​មុយនិក កាល​ពីឆ្នាំមុន គឺ​ជា​ការ​បោកប្រាស់​សុទ្ធសាធ ហើយ​សម្រេច​ថា ចាប់ពីពេលនេះ​ទៅ ពួកគេ​នឹង​លែង​​​ធ្វើ​សម្បទាន​ ដើម្បី​ផ្គាប់ចិត្ត​ហ៊ីត្លែរ​ដូចពីមុន​ទៀតហើយ។

នៅ​ថ្ងៃ​ទី៣១ ខែ​មីនា ១៩៣៩ ក្រោយ​ពី​ហ៊ីត្លែរ​បានទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​មួយផ្នែក​របស់​ប៉ូឡូញ បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​បាន​ប្រកាស​​ជាសាធារណៈ​ធានា​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​ប៉ូឡូញ ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រកាស​នេះ​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ខ្លាចរអានោះទេ។ ហ៊ីត្លែរ​ ដែល​ធ្លាប់​មើលឃើញ​ពី​ជំហរ​ទន់ជ្រាយ​របស់​បារាំង និង​អង់គ្លេស កាល​ពី​អំឡុង​វិបត្តិ​នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ នៅថ្ងៃ​ទី១ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩។ ពីរថ្ងៃ​ក្រោយ​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង៕

សង្រ្គាម​ត្រជាក់៖ ដំណើរ​ដើមហេតុ កែប្រែ

ពាក្យ​ថា “សង្រ្គាម​ត្រជាក់” ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ជា​ដំបូង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ ដោយ​អ្នកនិពន្ធ​អង់គ្លេស​ម្នាក់​ ឈ្មោះ​ថា George Orwell ដោយ​សំដៅ​ទៅលើ​ស្ថានភាព​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​​ជា​ប្រចាំ រវាង​រដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ មិនឈាន​ដល់​ការ​ផ្ទុះសង្រ្គាម​នឹងគ្នា​ដោយផ្ទាល់។ ក្រោយមក ពាក្យ​ថា “សង្រ្គាមត្រជាក់” នេះ ត្រូវបាន​គេ​យក​មក​ប្រើ​ជា​ទូទៅ ដើម្បី​សំដៅ​លើ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​មហាអំណាច​ធំៗ​ទាំងពីរ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ គឺ​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត។

អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មាន​ការ​យល់ឃើញ​ផ្សេងៗ​គ្នា ជុំវិញ​ដំណើរ​​​ដើមហេតុ ដែល​បង្ក​ឲ្យ​មាន​សង្រ្គាមត្រជាក់ ដោយ​អ្នក​ខ្លះ​យល់ថា​ សង្រ្គាមត្រជាក់​បាន​ចាប់ផ្តើមដុះពន្លកឡើង នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ចំណែក​ឯ​អ្នក​ខ្លះ​ទៀត​យល់ថា ឫសគល់​នៃ​​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់​គ្នា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត បាន​ចាប់មាន​ឡើង តាំង​ពី​មុន​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ គឺ​ចាប់តាំង​ពី​​ឆ្នាំ​១៩១៧ នៅ​ពេល​ដែល​ក្រុម​កុម្មុយនិស្ត​រុស្ស៊ី ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​ស្តេច​ត្សារ៍ ដណ្តើម​អំណាច​យក​មក​កាន់កាប់ រួចហើយ​បង្កើត​ជា​សហភាព​សូវៀត ដែល​ជា​រដ្ឋ​កុម្មុយនិស្ត។

បដិវត្តន៍​ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩១៧ គឺ​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង រវាង​រុស្ស៊ី និង​មហាអំណាច​លោក​ខាងលិច ដែល​ធ្លាប់​តែ​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​នឹងគ្នា នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១។

ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឡើងកាន់​អំណាច សហភាព​សូវៀត​បាន​ដកខ្លួន​ចេញ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ ដោយ​បាន​ទៅចរចា​​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ទុក​ឲ្យ​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​​ច្បាំង​តទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់​តែម្នាក់ឯង ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​​មហាអំណាច​លោកខាងលិច ជាពិសេស សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ចាប់ផ្តើម​មិន​ទុកចិត្ត​នឹង​​សហភាព​សូវៀត ដោយ​គេ​គិត​ថា ក្រុម​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត គឺ​ជា​​បក្ខពួក​​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ ការមិនទុកចិត្ត​នេះ កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ក្រោយ​ពី​គេ​មើលឃើញ​ថា លេនីន ដែល​ជា​មេដឹកនាំ​ក្រុម​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត ហើយ​ដែល​ពីមុន​ធ្លាប់​តែ​រស់នៅ​និរទេសខ្លួន នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ស្វ៊ីស អាច​​វិលត្រឡប់​ចូលទៅ​ក្នុង​ប្រទេស​​រុស្ស៊ី ដើម្បី​រៀបចំ​ធ្វើ​បដិវត្តន៍ គឺ​ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​​ពី​សំណាក់​អាល្លឺម៉ង់។


ម្យ៉ាងទៀត ​មហាអំណាច​លោកខាងលិច និង​សហភាព​សូវៀត មាន​ចំណុច​ខ្វែងគ្នា​ដ៏​ធំមួយ គឺមនោគមន៍វិជ្ជា​នយោបាយ។ មហាអំណាច​លោកខាងលិច​ប្រកាន់​យក​នូវ​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ និង​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​ទីផ្សារ​សេរី ដែល​ជា​​របប​នយោបាយ​​ផ្ទុយ​គ្នា​ទាំងស្រុង ​ពី​សហភាព​សូវៀត ដែល​ប្រកាន់​យក​នូវ​​របបនយោបាយ និង​សេដ្ឋកិច្ច ​​តាមបែប​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ ហើយ​មិនចូលចិត្ត​របបមូលធននិយម​តាមបែប​លោកខាងលិច។ លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៩១៩ បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត​​បាន​បង្កើត​​អង្គការ​អន្តរជាតិ​មួយ ឈ្មោះ​ថា Comintern (Communist International) ក្នុងគោលដៅ​​ផ្សព្វផ្សាយ​លទ្ធិ​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក ដើម្បី​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​លទ្ធិ​មូលធននិយម​លោក​ខាងលិច។

ទាំងនេះ​ហើយ​ជា​ពន្លក​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខដាក់គ្នា រវាង​សហភាព​សូវៀត និង​មហាអំណាច​លោកខាងលិច។​ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ សហភាព​សូវៀត​ត្រូវ​បាន​គេ​ផាត់ចេញ​ពី​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ឈ្នះ​សង្រ្គាម។ សូវៀត​មិនមាន​ចំណែក​ក្នុងការ​ចរចា​សន្ធិសញ្ញា​ក្រុង​វែរសៃ (Versailles)។ សូវៀត​មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​សង្គម​ប្រជាជាតិ។ សូវៀត​ក៏​ចិញ្ចឹម​ចិត្ត​ខឹង​នឹង​ប្រទេស​លោកខាងលិច ដែល​មិន​ចាត់ទុក​ខ្លួន​ជាប្រទេស​មហាអំណាច​មួយ​នឹង​គេ។

នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ សហភាព​សូវៀត និងសហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​សហការគ្នា ក្នុងការ​ច្បាំង​ទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​សហការគ្នា​នេះ​​ត្រូវ​ធ្វើឡើង​ដោយសារ​តែ​កាលៈទេសៈ​តម្រូវ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ​មិនមែន​ធ្វើឡើង​ក្នុង​លក្ខណៈ​ជា​មិត្តភាព​នឹងគ្នា​នោះទេ។ សហភាព​សូវៀត និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​សហការគ្នា ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ គឺ​ដោយសារ​តែ​​នៅ​ពេលនោះ ​ប្រទេស​ទាំងពីរ​មាន​សត្រូវ​រួមគ្នា គឺ​ហ៊ីត្លែរ ប៉ុន្តែ ធាតុពិត ទំនាក់ទំនង​រវាង​មហាអំណាច​ទាំងពីរ​ គឺ​ជា​ទំនាក់ទំនង​ដែល​ប្រកបទៅដោយ​ភាព​តានតឹង និង​ការ​មិនទុកចិត្ត​គ្នា។

ភាព​តានតឹង និង​ការមិនទុកចិត្ត​គ្នា​នេះ ត្រូវ​បាន​ឆ្លុះបញ្ចាំង​ឲ្យឃើញ តាមរយៈ​សន្និសីទ​ធំៗ​ចំនួន ៣ ដែល​​មេដឹកនាំ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​សហភាព​សូវៀត បាន​បើក​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២។

សន្និសីទ​ទីមួយ ធ្វើឡើង នៅ​ក្នុង​ស្ថានទូត​សូវៀត ប្រចាំ​ទីក្រុង​តេហេរ៉ង់ (អ៊ីរ៉ង់) ពីថ្ងៃ​ទី២៨ វិច្ឆិកា ដល់​ថ្ងៃ​ទី១ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤៣ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅជាទូទៅ​ថា “សន្និសីទ​ក្រុង​តេហេរ៉ង់”។ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​នេះ លោក​ Franklin Roosevelt ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក លោក​ Winston Churchill នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស និង​លោក​ស្តាលីន លេខាបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត ជជែក​គ្នា អំពី​យុទ្ធសាស្រ្ត​វាយបក​ទៅលើ​ហ៊ីត្លែរ ដោយ​កងទ័ព​សូវៀត​វាយលុក​ពី​ទិស​ខាងកើត ចំណែក​កងកម្លាំង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច​វាយលុក​ពី​ទិស​ខាងលិច។ ជាថ្នូរ​នឹង​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​នេះ ប្រមុខដឹកនាំ​អាមេរិក​ និង​អង់គ្លេស​បាន​​យល់ព្រម​តាម​ការ​ទាមទារ​របស់​​ស្តាលីន​ដែល​ចង់​កាន់កាប់​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​ហ៊ីត្លែរ។ សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច​ក៏​បាន​ព្រមព្រៀង​ផងដែរ​ឲ្យ​សូវៀត​កាត់​យក​ដែនដី​​មួយផ្នែក​ខាងកើត​របស់​ប៉ូឡូញ ដោយ​កាត់​យក​ដី​អាល្លឺម៉ង់​មួយ​ផ្នែក​ទៅ​ឲ្យ​ប៉ូឡូញ​​ជា​ជំនួសវិញ។

នៅ​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៤៥ (ថ្ងៃ​ទី៤ ដល់ថ្ងៃ​ទី១១) នៅ​ពេល​ដែល​កងកម្លាំង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​កំពុងតែ​មាន​ប្រៀប​លើ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​នៅ​សមរភូមិ​ខាង​លិច ហើយ​កងទ័ព​សូវៀត​បាន​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​បាន​មួយ​ផ្នែក​ធំ​ លោក Franklin Roosevelt, Winston Churchill និង​ស្តាលីន បាន​ជួបគ្នា​ជាលើកទី២ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​យ៉ាល់តា (តំបន់​គ្រីមេ) ដោយផ្តោត​ជា​ពិសេស​លើ​ការ​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម។

មេដឹកនាំ​ទាំងបី​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ពុះចែក​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ជា ៤ចំណែក ដើម្បី​ចែក​គ្នា​កាន់កាប់ គឺ​អាមេរិក​កាន់កាប់​មួយ​ចំណែក អង់គ្លេស​មួយ​ចំណែក សូវៀត​មួយ​ចំណែក ហើយ​ចំណែក​ទី៤ ត្រូវ​បាន​ទៅ​បារាំង។ ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង ដែល​ជា​រដ្ឋធានី​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ចំណែក​ដែនដី​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​សហភាព​សូវៀត​ក៏​ត្រូវ​បែងចែក​ជា ៤​ចំណែក​​ផងដែរ។

ការ​បែងចែក​ដែនដី​គ្នា​កាន់កាប់​ក្រោយ​សង្រ្គាម ត្រូវ​បាន​មេដឹកនាំ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​សូវៀត​បន្ត​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​លើកទី៣ នៅ​ទីក្រុង​ប៉តស្តាំ (Potsdam) ក្បែរ​រដ្ឋធានី​ប៊ែរឡាំង ពីថ្ងៃ​ទី១៧​ខែ​កក្កដា ដល់​ថ្ងៃទី២​​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៤៥។

នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ តំបន់​អឺរ៉ុប​ត្រូវ​ពុះ​ខណ្ឌ​ចែក​ជា​ពីរ គឺ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សូវៀត​កុម្មុយនិស្ត និង​អឺរ៉ុប​ខាងលិច​ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ អាល្លឺម៉ង់​ណាហ្ស៊ី​​ដែល​ជា​សត្រូវរួម​​ត្រូវ​ដួលរលំ សហភាព​សូវៀត និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក៏​បង្វែរ​ពី​ការ​សហការគ្នា ទៅជា​ការ​ប្រកួតប្រជែង​គ្នា ដើម្បី​បង្កើន​ឥទ្ធិពល​រៀងៗខ្លួន ដែល​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​ផ្នែក​សព្វាវុធ ទាំង​គ្រឿង​សព្វាវុធ​ធម្មតា និង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ការ​ប្រណាំងប្រជែង​គ្នា​តាំង​ពី​លើ​ផែនដី​​រហូត​ដល់​ទី​អវកាស ព្រម​ទាំង​ការ​រុកគួន​គ្នា​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ជាច្រើន នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក៕

សង្រ្គាម​ត្រជាក់​នៅ​មជ្ឈិមបូព៌ា៖ ​វិបត្តិ​ព្រែកជីក​ស៊ុយអេ​ឆ្នាំ១៩៥៦ កែប្រែ

សង្រ្គាមត្រជាក់ ដែល​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង​ជា​ដំបូង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប បាន​ចាប់ផ្តើម​រាលដាល​ចេញ​ទៅដល់​តំបន់​អាស៊ី ជាមួយ​នឹង​ការ​ឡើង​មក​កាន់អំណាច​របស់​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ និង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥០ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៥៣។

នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​កូរ៉េ មហាអំណាច​ធំៗ​ទាំងពីរ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត សុទ្ធតែ​បាន​ឆ្លងកាត់​នូវការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏​សំខាន់ គឺ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​មេដឹកនាំ។ នៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក លោក Dwight Eisenhower អតីត​មេទ័ព​ឆ្នើម​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ បាន​ជាប់ឆ្នោត​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី នៅ​ខែ​មករា​ឆ្នាំ​១៩៥៣ ​ជំនួស​លោក Harry Truman ដែល​ផុតអាណត្តិ។ នៅ​សហភាព​សូវៀត លោក Nikita Khrushchev បាន​ឡើង​មក​ធ្វើ​ជា​លេខា​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ជំនួស​ស្តាលីន​ដែល​ត្រូវ​ទទួលមរណភាព កាល​ពីខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៥៣។

ក្រោយ​ពី​បានឡើង​មក​កាន់អំណាច លោក​ Khrushchev បាន​ព្យាយាម​ពង្រឹង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ ដើម្បី​ជា​កម្លាំង​ទប់ទល់​នឹង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់​របស់​លោកខាងលិច។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ លោក Khrushchev ក៏ហាក់ដូចជា​​បាន​បង្ហាញ​នូវ​ជំហរផ្សះផ្សា​ជាមួយ​ប្លុក​លោកសេរី​ផងដែរ ដោយ​បាន​ដកទ័ព​ចេញ​ពីប្រទេស​អូទ្រីស និង​បាន​ភ្ជាប់​ទំនាក់ទំនង​ការទូត​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​​ជាមួយ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង ដែល​បើក​ធ្វើ​នៅ​ហ្សឺណែវ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ លោក Khrushchev បាន​លើកឡើង​អំពី​ការ​ចង់​ឃើញ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត និង​ប្លុក​សេរី អាច​​រស់​នៅ​ក្នុង​សុខសន្តិភាព​ជាមួយ​គ្នា។ គោលការណ៍នេះ​ត្រូវបាន​​លោក Khrushchev ​បញ្ជាក់​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​មហាសន្និបាត​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦។ នៅ​ក្នុង​មហាសន្និបាត​នោះ លោក Khrushchev ក៏​បាន​ថ្លែង​រិះគន់​ផងដែរ ចំពោះ​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែបផ្តាច់ការ​និង​ឃោរឃៅ​របស់​ស្តាលីន។

កាយវិកា​ទាំងនេះ​​របស់​លោក Khrushchev បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​នឹកគិត​ថា សហភាព​សូវៀត​ប្រហែល​ជា​កំពុងរៀបចំ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ទ្រង់ទ្រាយធំ ដើរចេញ​ពី​គន្លង​នយោបាយ​និង​មនោគមន៍​វិជ្ជា​របស់​ស្តាលីន ហើយ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​សហភាព​សូវៀត និង​លោកខាងលិច​​ប្រហែល​ជា​អាច​នឹង​ត្រូវ​ធូរស្រាលមកវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្តីរំពឹង​នេះ​ត្រូវ​រលាយ​បាត់ទៅវិញ នៅពេល​ដែល​វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេបាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប។

ព្រែកជីកស៊ុយអេ​គឺ​ច្រកផ្លូវ​ដ៏សំខាន់​មួយ ក្នុងការ​ដឹកជញ្ជូន​តាមផ្លូវទឹក ឆ្លងកាត់​ដោយ​ត្រង់​ពី​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ទៅកាន់​សមុទ្រ​ក្រហម។ ព្រែកជីកនេះ​ត្រូវ​បាន​សាងសង់​ឡើង កាលពីឆ្នាំ​១៨៦៩ ​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន​បារាំង ក្នុង​កិច្ចសន្យា​សម្បទាន​ផ្តល់​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​អេហ្ស៊ីប។


នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស ដែល​សំឡឹង​ឃើញ​អេហ្ស៊ីប​ថាជា​ចំណុច​យុទ្ធសាស្រ្ត​ក្នុងការ​ប្រឆាំង​នឹង​ឥទ្ធិពល​កុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា ក៏​បាន​ព្យាយាម​ចែចង់​មេដឹកនាំ​អេហ្ស៊ីប ដោយ​បាន​សន្យា​ផ្តល់​ជំនួយ​យ៉ាងច្រើន​ នៅ​ក្នុង​គម្រោង​សាងសង់​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​សំខាន់ៗ។ មេដឹកនាំ​អេហ្ស៊ីប​វិញ​​ចង់​រក្សា​ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​អព្យាក្រឹត​​ក៏​បាន​ព្យាយាម​ពង្រឹង​ទំនាក់ទំនង​ទាំង​ជាមួយ​អាមេរិក និង​ទាំង​ជាមួយ​សហភាព​សូវៀត។ អេហ្ស៊ីប​​បាន​ព្រមព្រៀង​ទិញ​គ្រឿង​សព្វាវុធ​ពី​សហភាព​សូវៀត ហើយ​ថែម​ទាំង​បាន​ជជែក​អំពី​លទ្ធភាព​ក្នុង​ការ​ទទួល​ជំនួយ​រាប់ពាន់​លាន​ដុល្លារ​​ពី​ម៉ូស្គូ​ថែម​ទៀតផង​។ មើល​ឃើញ​បែបនេះ អាមេរិក និង​អង់គ្លេស ដែល​សង្ស័យ​ថា អេហ្ស៊ីប​កំពុង​លេងល្បិច​ស៊ី​ទាំងសងខាង ​ក៏​បាន​សម្រេច​បញ្ឈប់​ការ​ផ្តល់​ជំនួយដែល​ធ្លាប់​បាន​សន្យា​ពីមុន។ ឆ្លើយតប​មកវិញ មេដឹកនាំ​អេហ្ស៊ីបបាន​សម្រេច​​បញ្ឈប់​ការ​ធ្វើ​សម្បទាន​​​ព្រែកជីក​ស៊ុយអេ ដោយ​ដកហូត​ការ​គ្រប់គ្រង​​ពី​ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន ​យក​​មកដាក់​​ជា​សម្បត្តិរដ្ឋ។ នៅ​ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៥៦ បារាំង និង​អង់គ្លេស ដោយ​សហការ​ជាមួយ​អ៊ីស្រាអែល ​ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​អេហ្ស៊ីប ដើម្បី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​ព្រែកជីក​ស៊ុយអេ​ ​ដែល​ជា​ផ្លូវ​ដឹកជញ្ជូន​ប្រេង​ពី​តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ទៅកាន់​តំបន់​អឺរ៉ុប។

នៅថ្ងៃ​ទី៥ ខែវិច្ឆិកា ១៩៥៦ នៅ​ពេល​ដែល​កងទ័ព​បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​ជុំវិញ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ លោក Khrushchev បាន​គំរាម​មេដឹកនាំ​ប្រទេស​ទាំង៣​នេះ​ត្រង់ៗ​ថា ប្រសិនបើ​ពួកគេ​មិន​ដកទ័ព​ថយចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប​ទេ សូវៀត​នឹង​​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ដើម្បី​បញ្ឈប់​ទង្វើ​ឈ្លានពាន​របស់​ពួកគេ។ ប្រឈមមុខនឹង​ការ​គំរាម​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះ មេដឹកនាំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​មិនត្រឹមតែ​មិនចេញ​មុខការពារ​ប្រទេស​ជាសម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ខ្លួន​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ថែមទាំង​បាន​ដាក់​សម្ពាធ​​ទៅលើ​​បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល​ឲ្យ​ដកថយចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប ដោយ​ព្រមាន​ថា បើ​ពួកគេ​មិនដកថយ​ទេ ពួកគេ​នឹង​ត្រូវ​ទទួលរងនូវ​ទណ្ឌកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​មិន​ចេញមុខ​ជួយ​បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល ដោយសារ​តែ​ខឹង​នឹង​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ទាំងបី​នេះ ដែល​បើក​​ធ្វើ​សកម្មភាព​យោធា​នៅ​អេហ្ស៊ីប ដោយ​មិន​ប្រាប់​អាមេរិក​ឲ្យដឹង​ជាមុន។

ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​គំរាម​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ពី​សំណាក់​មេដឹកនាំ​សូវៀតផង និង​ការ​គំរាម​ដាក់ទណ្ឌកម្ម​​សេដ្ឋកិច្ច​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ផង បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល​ក៏​បាន​ដកទ័ព​ចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប ហើយ​វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ​ក៏​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់។

វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​ការ​រាលដាល​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា ដោយ​ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥៧ លោក Eisenhower បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​ថ្មីមួយ​គឺ​អាមេរិក​ត្រូវ​តែ​ផ្តល់​ជំនួយ​ទាំងខាង​ហិរញ្ញវត្ថុ និង​ខាង​យោធា ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ទាំងឡាយណា ដែល​ប្រឈមមុខ​នឹង​ឥទ្ធិពល​កុម្មុយនិស្ត។

វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ​​ក៏​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ នៅ​ក្នុង​នយោបាយការបរទេស​បារាំង​ចំពោះ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ភាពជូរចត់​នៅ​អេហ្ស៊ីប​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​បារាំង​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា ពួកគេ​មិន​អាច​រំពឹងតែ​ទៅលើ​អាមេរិក​ ដើម្បី​​ជួយ​ការពារ​សន្តិសុខ​របស់​បារាំង​បាន​នោះទេ​។ បារាំង ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ឧត្តមសេនីយ៍ Charles de Gaulle ក៏​បាន​រៀបចំ​កម្មវិធី​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្ទាល់​ខ្លួន ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​​សហការជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ក្នុងការ​​ជំរុញ​ឲ្យ​ពង្រឹង​ការធ្វើ​​សមាហរ័ណកម្ម​អឺរ៉ុប ឈានទៅ​បង្កើត​​សហគមន៍​អឺរ៉ុប ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធភាព​រវាង​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​គ្នាឯង ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​ពឹងផ្អែក​ទាំងស្រុង​តែ​ទៅលើ​អង្គការ​អូតង់​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

សន្ធិសញ្ញា​បង្កើត​សហគមន៍​សេដ្ឋកិច្ច​អឺរ៉ុប​ត្រូវ​បាន​ចុះ​ហត្ថលេខា នៅ​ទីក្រុង​រ៉ូម នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៥ ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៥៧ (ដោយ​មាន​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​ស្ថាបនិក​ចំនួន ៦ គឺ​បារាំង អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច អ៊ីតាលី ប៊ែលហ្ស៊ិក លុចសំបួ និងហូឡង់) ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦០ បារាំង​បាន​ធ្វើការ​សាកល្បង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​ខ្លួន​​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ​ ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ទី៤ បន្ទាប់​ពី​សហរដ្ឋអាមេរិក សហភាព​សូវៀត និង​អង់គ្លេស៕

ការបែកបាក់គ្នា​រវាង​ចិន​និង​សហភាព​សូវៀត​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ កែប្រែ

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ មាន​ហេតុការណ៍មួយចំនួន​ ដែល​ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ចំណុច​របត់​សំខាន់ៗ នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​ប្លុក​សេរី និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត។ ហេតុការណ៍​អស់ទាំងនោះ​រួមមាន​ដូចជា ការ​សង់​ជញ្ជាំង​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា សង្រ្គាម​វៀតណាម ហើយ​ក្នុងនោះ​ក៏មាន​ផងដែរ ការ​បែកបាក់គ្នា រវាងចិន និង​សហភាព​សូវៀត។

ចិន និង​សូវៀត សុទ្ធសឹង​ជា​មហាអំណាច​ដែល​មាន​ជំនឿ​យ៉ាងមុតមាំ​ទៅលើ​លទ្ធិកុម្មុយនិស្ត​ម៉ាកឡេនីន ហើយ​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ដ៏ជិតស្និទ្ធ នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រកួតប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​ប្លុក​សេរី និង​មូលធន​និយម ដឹកនាំ​ដោយសហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ទោះជាយ៉ាងណា មេដឹកនាំ​ចិន និង​មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​មនោគមន៍​វិជ្ជា​ដូចគ្នា ប៉ុន្តែ​មាន​គំនិត​ផ្ទុយ​គ្នា​ស្រឡះ ទាក់ទង​នឹង​​របៀប​យក​មនោគមន៍​វិជ្ជា​នេះ​ទៅ​ដាក់​ចេញ​ជា​គោលនយោបាយ​ ដើម្បី​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង និង​ជាពិសេស គឺ​មាន​គំនិត​ផ្ទុយគ្នា​ស្រឡះ​ ជុំវិញ​ឥរិយាបថ​ដែល​ត្រូវ​ប្រកាន់​យក នៅ​ចំពោះ​មុខ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

សញ្ញា​នៃ​ការ​ប្រេះឆា​គ្នា រវាង​ចិន និង​សហភាព​សូវៀត បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៥៧។

លោក នីគីតា គ្រូឆេវ គឺ​ជា​មេដឹកនាំ​ថ្មី​របស់​សហភាព​សូវៀត​​ ដោយ​បាន​ឡើង​មក​បន្ត​តំណែង​ពី​​លោក​ស្តាលីន ដែល​បាន​ទទួល​មរណភាព​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៣។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​បាន​ឡើង​មក​កាន់​អំណាច លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ បាន​ចាប់ផ្តើម​បង្ហាញ​ពី​ជំហរ​ចង់​ផ្សះផ្សា​ជាមួយ​ប្លុក​សេរី ដោយ​បាន​ថ្លែង​ជា​សាធារណៈ​ថា សូវៀត​មាន​បំណង​ចង់​ឃើញ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត និង​ប្លុក​សេរី អាច​រស់នៅ​ជាមួយ​គ្នា ក្នុង​សុខសន្តិភាព។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ ក៏​បាន​ថ្លែង​រិះគន់​ផងដែរ ចំពោះ​របៀបដឹកនាំ​របស់​លោក​ស្តាលីន ដោយ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​ឃោរឃៅ​ផ្តាច់ការ។


មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​ចិន គឺ​លោក​ម៉ៅ​សេទុង ដែល​តាំងពីដើម​មក​គាំទ្រ​នយោបាយ​ និង​​របៀបដឹកនាំ​​របស់​លោក​ស្តាលីន ជាពិសេស គឺ​ការ​ប្រកាន់​ជំហរ​តឹងរ៉ឹង​ចំពោះ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​សេរី ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​មាន​ការ​ខ្នក់ចិត្ត​នឹង​លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ ហើយ​ទំនាក់ទំនង រវាង​ចិន និង​សហភាព​សូវៀត ក៏​ចាប់ផ្តើម​មាន​ការ​រកាំរកូសច្រើនឡើងៗ ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ។

ទំនាក់ទំនង​ចិន-សូវៀត​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​មួយកម្រិត​ថែម​ទៀត នៅ​ពេល​ដែល​ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ រវាង​ចិនកុម្មុយនិស្ត និង​ចិន​តៃវ៉ាន់​ បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង​ជាលើកទី២ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៨។ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ កំពុង​ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​ផ្សះផ្សា​ជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក លោក​ម៉ៅសេទុង ស្រាប់តែ​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​កោះតៃវ៉ាន់ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ផ្ទុះឡើង​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត នូវ​ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​ដោយ​ប្រយោល​ទល់​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

នៅ​សម្បកក្រៅ សហភាព​សូវៀត​នៅតែ​បន្ត​ជួយ​ចិន ក្នុង​ការ​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពីក្រោយ​ឆាកវិញ ភាព​តានតឹង​បាន​កើតមាន​ឡើង​ រវាង​លោក​នីគីតា​ គ្រូឆេវ និង​លោក​ម៉ៅសេទុង។ លោក​នីគីតា​ គ្រូឆេវ មាន​ការ​អាក់អន់ចិត្ត​យ៉ាងខ្លាំង ដែល​លោក​ម៉ៅសេទុង បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​កោះតៃវ៉ាន់ ដោយ​មិន​ប្រាប់​លោក​ឲ្យដឹង​ជាមុន ហើយ​បង្ក​ជា​ជម្លោះ​ឡើង​ដោយ​ទាញ​សូវៀត​ឲ្យ​ធ្លាក់​ទៅជាមួយ រហូត​ស្ទើរតែ​នឹង​ត្រូវ​ផ្ទុះ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ​ជាមួយ​នឹង​សហរដ្ឋអាមេរិក។ នៅ​ពេលនោះ មេដឹកនាំ​សូវៀត​បាន​បញ្ជូន​ប្រមុខការទូត​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​ទៅ​កាន់​ទីក្រុង​ប៉េកាំង​ ដោយ​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​កងទ័ព​ចិន​ធ្វើ​សកម្មភាព​ដោយ​ប្រយ័ត្នប្រយែង ដើម្បី​ចៀសវាងកុំ​ឲ្យ​​ជម្លោះ​ជាមួយ​អាមេរិក​រាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង​ថែម​ទៀត។ លោក​ម៉ៅសេទុងវិញ ក៏​មាន​ការ​អាក់អន់​ចិត្ត​យ៉ាងខ្លាំង​ដែរ ចំពោះលោក​នីគីតា​ គ្រូឆេវ ដែល​ព្យាយាម​ដាក់​សម្ពាធ​លើ​ចិន​ឲ្យ​ប្រកាន់​នូវ​ជំហរ ដែល​ចិនយល់ថា​មានភាពទន់ជ្រាយ​ចំពោះ​អាមេរិក។

ការខ្វែងគំនិតគ្នា​នៅក្រោយឆាក​ បាន​ក្លាយ​ជា​ជម្លោះ​ដោយ​បើកចំហ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦០ ដោយ​​អតីត​សម្ព័ន្ធ​កុម្មុយនិស្ត​ទាំងពីរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​បញ្ចេញ​សំឡេង​រិះគន់​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក​ជា​សាធារណៈ ហើយ​ភាពតានតឹង​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សហភាព​សូវៀត​ដក​អ្នក​បច្ចេកទេស និង​ជំនាញការ​របស់​ខ្លួន​​ទាំងអស់​ចេញ​ពី​ចិន ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​គម្រោង​សហកិច្ចប្រតិបត្តិការ​សេដ្ឋកិច្ច យោធា និង​បច្ចេកវិទ្យា​​ទ្វេភាគី​ចំនួន​រាប់រយ​ត្រូវ​ជាប់គាំង។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២ មាន​ព្រឹត្តិការណ៍​ដ៏សំខាន់​ពីរ ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​ទំនាស់​ រវាង​ចិន និង​សហភាព​សូវៀត បាន​ឈាន​ដល់​ដំណាក់កាល​​ដែល​មិន​អាច​វិលត្រឡប់ថយក្រោយ​វិញ​បាន នោះ​គឺ​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា និង​សង្រ្គាម​ព្រំដែន រវាង​ចិន និង​ឥណ្ឌា។

នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា ក្រោយ​ពីដឹង​ថា សូវៀត​សុខចិត្ត​ដក​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ចេញ​ពី​គុយបា​ទៅតាម​ការ​ទាមទារ​រប់ស​សហរដ្ឋ​អាមេរិក លោក​ម៉ៅសេទុង​បាន​ធ្វើការ​រិះគន់​​​​លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ ដោយ​ពាក្យសម្តី​ធ្ងន់ៗ​ថា មាន​នយោបាយ​​កំសាក​​ចុះញ៉ម​អាមេរិក។ លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ បាន​ឆ្លើយតបមកវិញ​ដោយ​កំហឹង ដោយ​រិះគន់​លោក​ម៉ៅសេទុង​ថា ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​ចូលចិត្ត​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា ដែល​ជា​នយោបាយ​នឹង​នាំ​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ជា​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅថ្ងៃ​ណាមួយ។​ មេដឹកនាំ​សូវៀត​មិន​បញ្ចប់​ត្រឹមតែ​ការ​រិះគន់​ដោយ​ពាក្យ​សម្តី​នេះ​ប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ថែម​ទាំង​បាន​ចេញមុខ​គាំទ្រ​ឥណ្ឌា នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ព្រំដែន​ជាមួយ​ចិន ដែល​ផ្ទុះឡើង នៅ​ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៦២។

ទំនាក់ទំនង រវាង​អតីត​សម្ព័ន្ធមិត្ត​កុម្មុយនិស្ត​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​ឈាន​ដល់​ទី​បញ្ចប់ ហើយ​ចាប់ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៤ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ចិន​ផលិតបាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ដោយ​ខ្លួនឯង ម៉ៅសេទុង​ក៏​បាន​កំណត់​នូវ​នយោបាយ​ជា​យុទ្ធសាស្រ្ត​មួយ គឺ​ត្រូវ​តែ​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​សហភាព​សូវៀត ដើម្បី​ធ្វើ​ជាមេដឹកនាំ​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​អន្តរជាតិ។

នៅទីបំផុត ចិន និង​សហភាព​សូវៀត បាន​ប្រែក្លាយ​ពី​សម្ព័ន្ធមិត្ត ទៅ​ជា​សត្រូវ ហើយ​នៅ​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៩៦៨ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៦៩ ការប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​មហាអំណាច​កុម្មុយនិស្ត​ទាំងពីរ​បាន​កើនឡើង​ដល់​កម្រិត​កំពូល​ នៅ​ក្នុង​ជម្លោះ​ព្រំដែន ដែល​រាលដាល​ខ្លាំង រហូត​​ឈាន​ដល់​មាន​​ការ​ប៉ះទង្គិច​ដោយ​ប្រដាប់អាវុធ ស្ទើរតែ​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ផ្ទុះសង្រ្គាម​នឹងគ្នា។

ការបែកបាក់គ្នា រវាង​ចិន និង​សហភាព​សូវៀត គឺ​ជា​ចំណុចរបត់​ដ៏សំខាន់​មួយ នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ដោយសារ​តែ​វា​បាន​ប្រែក្លាយ​ពិភពលោក ពីការ​ប្រឈមមុខដាក់គ្នា រវាង​ប៉ូលពីរ គឺ​អាមេរិក និង​សូវៀត ទៅជា​ជម្លោះ​ត្រីកោណ អាមេរិក-សូវៀត-ចិន។ ក្រោយមកទៀត ការ​បែកបាក់គ្នា​នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​នេះ ក៏​ជា​ដើមហេតុ​ដ៏ចម្បងមួយ​ដែរ ដែល​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា រវាង​ប្លុក​សេរី និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​ស្គាល់​នូវ​ភាព​ធូរស្រាល​មួយ​រយៈ។ សម័យកាល​ធូរស្រាល​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាមត្រជាក់ ដែល​គេ​ច្រើន​តែ​ហៅ​តាម​ភាសា​បារាំង​ថា « Détente »៕

ភាពធូរស្រាល​ក្នុងការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​រវាង​ប្លុកសេរី​និង​កុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​សង្រ្គាមត្រជាក់ កែប្រែ

នៅ​ពេញ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ពិភពលោក​ស្ថិត​ក្នុង​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​យ៉ាងតឹងតែង​ និង​ជា​ប្រចាំ រវាង​ប្លុក​ពីរ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់ពី​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៦០ វិបត្តិផ្ទៃ​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង ក្រោយ​ពី​មាន​​ការបែកបាក់គ្នា រវាង​សូវៀត និង​ចិន ហើយជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​បាន​នាំ​ទៅរក​ចំណុចរបត់​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ គឺ​​ភាពធូរស្រាល​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​ រវាង​អាមេរិក និង​សូវៀត។

នៅក្រោយ​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា មេដឹកនាំ​អាមេរិក និង​សូវៀត បាន​ព្រមព្រៀងគ្នា​បង្កើត​ខ្សែទូរស័ព្ទ​ពិសេស​មួយ​ទុក​ធ្វើ​ជា​មធ្យោបាយ​​ទាក់ទង​និយាយ​គ្នា​ដោយផ្ទាល់ ដើម្បី​ដោះស្រាយ​ជម្លោះ​ជា​យថាហេតុ និង​​បញ្ចៀស​កុំ​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ទៅ​ជា​សង្រ្គាម។

ស្មារតី​ចង់​ដោះស្រាយ​ជម្លោះ​តាមរយៈ​ការ​ជជែក​គ្នា​នេះ គឺ​ជា​ជំហាន​ដំបូង​ដ៏សំខាន់​មួយ ឆ្ពោះទៅ​រក​​កិច្ចចរចា​​បង្កើត​បាន​ជា​កិច្ចព្រមព្រៀង​សំខាន់ៗ​មួយ​ចំនួន ជាពិសេស សន្ធិសញ្ញា​ស្តីពី​ការ​ហាមឃាត់​ការ​សាកល្បង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ (ឆ្នាំ​១៩៦៣), កិច្ចព្រមព្រៀង​ស្តីពី​​ការ​គ្រប់គ្រង​សកម្មភាព​​ក្នុង​ទីអវកាស (ឆ្នាំ​១៩៦៧), សន្ធិសញ្ញា​មិនរីកសាយភាយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ (ឆ្នាំ​១៩៦៨) និងកិច្ចសន្ទនា​ ​ស្តីពី​ការ​កម្រិត​គ្រឿងសព្វាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ (Strategic Arms Limitation Talks/SALT) ដែល​​ចាប់ផ្តើម​បើក​ធ្វើ​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ហ៊ែលស៊ីនគី ប្រទេស​ហ្វាំងឡង់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៩ ហើយ​សម្រេច​បាន​ជា​កិច្ចព្រមព្រៀង​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧២។


នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ សហភាព​សូវៀត​ស្ថិត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក ឡេអូនីត ប្រេស្នេវ (Leonid Brezhnev) ដែល​ឡើង​មក​កាន់​អំណាច​ជំនួស​លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ កាល​ពីឆ្នាំ​១៩៦៤។ ចំណែក​ឯ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​វិញ លោក​​រីឆាត និចសុន មកពី​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​បាន​ជាប់ឆ្នោត​ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី នៅ​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៦៩។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​អាណត្តិ​របស់​លោក​រីឆាត និចសុន​​នេះ​ហើយ ដែល​​ការប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​ប្លុក​សេរី និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​ធូរស្រាល​​ខ្លាំង ដោយ​លោក​រីឆាត និចសុន បាន​ស្តារទំនាក់ទំនង​ឲ្យ​មាន​ភាព​ប្រសើរ​ឡើងវិញ ទាំងជាមួយ​សហភាព​សូវៀត និង​ជាមួយ​ចិន។

នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​លោក​រីឆាត និចសុន ឡើង​មក​កាន់​អំណាច អាមេរិក​កំពុង​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​ឈឺក្បាល​មួយ គឺ​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ ​ដោយសារ​តែ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​​ ដែល​ផ្ទុះឡើង​យ៉ាងក្តៅគគុក​នៅ​ទូទាំង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អាទិភាព​សំខាន់​បំផុត​របស់​លោក​រីឆាត និចសុន គឺ​ត្រូវ​ស្វែងរក​វិធី​ធ្វើ​យ៉ាងណា បញ្ចប់​សង្រ្គាម​​វៀតណាម​ឲ្យ​បាន​ឆាប់ ហើយ​ដើម្បី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម អាមេរិក​ត្រូវការ​ចិន ដែល​នៅពេលនោះ គឺ​ជា​ខ្នងបង្អែក​ដ៏​ធំបំផុត​របស់​ក្រុង​ហាណូយ។

ស្របពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ចិន និង​សហភាព​សូវៀត​កំពុងតែ​មាន​ជម្លោះ​នឹង​គ្នា​យ៉ាងខ្លាំង ហើយមេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​​យល់ឃើញ​ថា ចិន​មិន​អាច​ប្រឈមមុខ​ជាមួយ​នឹង​អាមេរិក​ផង និង​សូវៀត​ផង ក្នុងពេល​តែមួយ​បែបនេះ​ទេ គឺ​ត្រូវ​តែ​ជ្រើសរើស​យក​មួយ។ នៅពេលនោះ ម៉ៅសេទុង​​បាន​កំណត់​យក​​សហភាព​សូវៀត​ធ្វើ​ជា​គូសត្រូវ​ធំ ហើយ​ក៏​បាន​សម្រេច​​ងាក​ទៅ​ស្តារ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​អាមេរិក។

ភាពធូរស្រាល​នៃ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​នេះ​ហើយ ដែល​បាន​ជួយ​ឲ្យ​ចិន អាច​ក្លាយ​ជា​សមាជិក​អ.ស.ប នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ ហើយ​អាសនៈ​ជា​សមាជិក​អចិន្រ្តៃយ៍​នៃ​ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ ដែល​ពីមុន​ត្រូវ​កាន់កាប់​ដោយ​​សាធារណរដ្ឋ​ចិន (តៃវ៉ាន់) ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រគល់​មក​​ឲ្យ​ចិន​​វិញ។ នៅ​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៧២ ទំនាក់ទំនង​ រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិត​ចិន បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​វិវឌ្ឍ​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយ​ទៀត ជាមួយ​នឹង​ដំណើរទស្សនកិច្ច​របស់​លោក​រីឆាត និចសុន នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉េកាំង ដែល​ជា​ដំណើរទស្សនកិច្ច​លើក​ដំបូង​បង្អស់​របស់​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ទៅកាន់​ប្រទេស​ចិន ចាប់តាំង​ពី​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឡើង​កាន់​អំណាច នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩។


ភាព​ធូរស្រាល​នៃ​ទំនាក់ទំនង​ចិន-អាមេរិក មិនបាន​រំលង​ពីក្រសែភ្នែក​របស់​មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀតនោះទេ ហើយ​ក្រុង​ម៉ូស្គូ ក៏​មិន​ចង់​ទុកបណ្តោយ​ឲ្យ​គូសត្រូវ​ដ៏ធំទាំងពីរ​របស់ខ្លួន​ចាប់ដៃគ្នា​មក​​ប្រឆាំង​នឹង​សូវៀតនោះដែរ។ ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយ​ពី​ដំណើរទស្សនកិច្ច​របស់​លោក​រីឆាត និចសុន នៅ​ប៉េកាំង ជំនួបកំពូល រវាង​លោក​ប្រេស្នេវ និង​លោក​និចសុន ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​រៀបចំ​ធ្វើឡើង នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ម៉ូស្គូ នៅ​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៧២ ហើយ​មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៩៧៣ គឺ​លោក​ប្រេស្នេវ​ម្តង ដែល​ធ្វើ​ដំណើរទៅ​បំពេញ​ទស្សនកិច្ច នៅ​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន ដើម្បី​បើក​ធ្វើ​ជំនួបកំពូល​លើកទី២ ជាមួយ​លោក​រីឆាត និចសុន។

គិត​ជា​សរុប​ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៩៧២ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៧៩ មេដឹកនាំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត បាន​បើក​ធ្វើ​ជំនួបកំពូល​ទ្វេភាគី រហូតដល់​ទៅ ៦លើក ហើយ​ជំនួបកំពូល​នៅ​ទីក្រុង​ហ៊ែលស៊ីនគី ប្រទេស​ហ្វាំងឡង់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៥ បាន​សម្រេច​ចេញ​ជា​លទ្ធផល​​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយ​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ គឺ​កិច្ចព្រមព្រៀង​បង្កើត​ “អង្គការ​សន្តិសុខ​និង​សហប្រតិបត្តិការ​អឺរ៉ុប” ហៅកាត់ថា “OSCE” (Organization for Security and Co-operation in Europe/Organisation pour la sécurité et la coopération en Europe) ដែល​ជា​អង្គការ​អន្តរជាតិ​ផ្នែក​សន្តិសុខ​ដ៏ធំបំផុត​នៅលើ​ពិភពលោក ហើយ​ជាពិសេស ជា​អង្គការ​ដែល​មាន​ប្រទេស​​សមាជិក​ទាំង​មក​ពី​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់ (ប្លុកសេរី) និង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី (ប្លុកកុម្មុយនិស្ត) រួមបញ្ចូល​គ្នា​តែមួយ។

គិតជាសរុប ដំណាក់កាល​ធូរស្រាល​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​តាម​ភាសា​បារាំង​ថា “Détente” មាន​រយៈពេល​ ១៧ឆ្នាំ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦២ នៅ​ក្រោយ​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយ​បា រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៧៩ នៅ​ពេល​ដែល​សូវៀត​ចូលឈ្លាន​ពាន​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ហើយ​បង្ក​ឲ្យ​ផ្ទុះឡើងវិញ នូវការ​ប្រឈមមុខដាក់គ្នា​ខាង​ផ្នែក​យោធា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត៕

ការប្រជែង​សព្វាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ កែប្រែ

នៅថ្ងៃ​ទី៦ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៤៥ នៅ​ពេល​ដែល​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​​ដំបូង​បង្អស់​ត្រូវ​បាន​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទម្លាក់​ទៅលើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា ពិភពលោក​ទាំងមូល​ចាប់ផ្តើម​មើលឃើញ អំពី​មហន្តរាយ ដែល​អាច​បង្ក​ឡើង​ដោយ​អាវុធ​ប្រល័យលោក​​ប្រភេទ​ថ្មី ហើយ​យុគសម័យ​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់​គ្នា​ដោយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ក៏​ចាប់ផ្តើមឡើង។

ភ្លាមៗ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ សហរដ្ឋ​អាមេរិក គឺ​ជា​ប្រទេស​តែមួយគត់ ដែល​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាព​​​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្តាច់មុខ​​នេះ​​​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ នៅ​ពេល​ដែល​សហភាព​សូវៀត​​ផលិត​បាន និង​ធ្វើការ​សាកល្បង​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ​នូវ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​ខ្លួន នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩។ ចាប់តាំង​ពីពេលនោះ​មក សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​បាន​បន្ត​ធ្វើការ​​ប្រណាំងប្រជែង​គ្នា​ខាង​សព្វាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ទាំង​​ខាង​បរិមាណ (​ចំនួន​ក្បាលគ្រាប់នុយក្លេអ៊ែរ) ទាំង​ខាង​គុណភាព (ការ​ផលិត​ក្បាលគ្រាប់​នុយក្លេអ៊ែរ​ដែល​មាន​ទំហំ​កាន់តែ​តូច តែ​មាន​កម្លាំង​ផ្ទុះ​កាន់តែ​ខ្លាំង) និង​ទាំង​​មធ្យោបាយ​ក្នុងការ​ទម្លាក់​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ (ការអភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​ផលិត​មីស៊ីល​អន្តរទ្វីប យន្តហោះ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែករយៈចម្ងាយឆ្ងាយ និង​មីស៊ីល​បាញ់ចេញ​ពី​នាវាមុជទឹក​ ជាដើម)។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥២ ចំនួន​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​បាន​កើនឡើង​ដល់​បី​ប្រទេស ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​សាកល្បងប្រកបដោយជោគជ័យ​នូវ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែររបស់ខ្លួន។ តាមការពិត អង់គ្លេស​បាន​ចូលរួម​សហការ​​ជាមួយ​អាមេរិក តាំង​ពី​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ម៉្លេះ នៅ​ក្នុង​គម្រោង​សម្ងាត់​សិក្សា​ពី​ការ​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ (The Manhattan Project)។ តាម​រយៈ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​នេះ​​ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​​ចំណេះដឹង​ខាង​រូបវិទ្យានុយក្លេអ៊ែរ​របស់​ សំណាក់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​បាន​រត់ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ការ​ធ្វើ​ទុក្ខបុកម្នេញ​របស់​ហ៊ីត្លែរ ទៅ​ជ្រកកោន​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សម័យ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ដែល​អង់គ្លេស​អាច​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​បាន។


បន្ទាប់​ពីអង់គ្លេស ប្រទេស​ដែល​បាន​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ទី៤ គឺ​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​អង់គ្លេស បារាំង​រៀបចំ​បង្កើត​កម្មវិធី​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ដោយ​ខ្លួនឯង​សុទ្ធសាធ ដោយ​មិន​បាន​ទទួល​ជំនួយបច្ចេកទេស ឬ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​នោះទេ។ កម្មវិធី​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​បារាំង​អាច​ធ្វើទៅបាន ដោយសារ​តែ​បារាំង​មាន​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ក្នុងស្រុក គឺ​អ្នក​វិទ្យសាស្រ្ត​ដែល​គេ​ចាត់​បញ្ចូល​ថា​ជា​បិតា​នៃ​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យានុយក្លេអ៊ែរ រួមជាមួយ​នឹង​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ បារាំង​បាន​ចំណាយ​ពេល​យូរ ដើម្បី​​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ គឺ​ដោយសារ​តែ​បញ្ហា​ហិរញ្ញវត្ថុ​ផង និង​ជាពិសេស គឺ​មក​ពី​កង្វះ​ឆន្ទៈ​នយោបាយ។

កម្មវិធី​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​បារាំង​បាន​ចាប់ផ្តើម​ជាដំបូង នៅ​ដើម​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៥០ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ កម្មវិធី​នុយក្លេអ៊ែរ​បារាំង​គឺ​ជា​កម្មវិធី​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល​សុទ្ធសាធ គឺ​​មាន​គោលដៅ​ត្រឹមតែ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​គ្មាន​បំណង​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នោះទេ។ អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល​​ដោយសារ​តែ​វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦។

នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ​នោះ នៅ​ពេល​ដែល​កងទ័ព​​បារាំង រួមជាមួយ​នឹង​អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល​ចូល​ឈ្លានពាន​អេហ្ស៊ីប ប្រទេស​ទាំង ៣ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​​ជាមួយ​នឹង​សហភាព​សូវៀត​ផង និង​ជាមួយ​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ផង។ នៅពេលនោះ លោក Nikita Krushchev មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត​បាន​​​គំរាម​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ប្រសិនបើ​អង់គ្លេស បារាំង និង​អ៊ីស្រាអែល ​មិន​បញ្ឈប់​ការ​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​អេហ្ស៊ីប។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​គំរាម​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះ មេដឹកនាំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​មិនត្រឹមតែ​មិនចេញ​មុខការពារ​ប្រទេស​ជាសម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ខ្លួន​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ថែមទាំង​បាន​ដាក់​សម្ពាធ​​ទៅលើ​​បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល​ឲ្យ​ដកថយចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប ដោយ​ព្រមាន​ថា បើ​ពួកគេ​មិនដកថយ​ទេ ពួកគេ​នឹង​ត្រូវ​ទទួលរងនូវ​ទណ្ឌកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច។​ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាព​នោះហើយ ដែល​មេដឹកនាំ​បារាំង​​បាន​សម្រេច​ថា​ បារាំង​ត្រូវ​តែ​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្ទាល់ខ្លួន ដើម្បី​ពង្រឹង​វិស័យ​ការពារជាតិ និង​រក្សា​ជំហរ​ជា​ប្រទេស​មហាអំណាច​ ដោយ​មិន​ពឹង​លើ​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ សេចក្តីសម្រេច​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៨ នៅពេល​ដែល​ឧត្តមសេនីយ៍ Charles de Gaulle វិលត្រឡប់​មក​កាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​ ហើយ​២ឆ្នាំ​ក្រោយមក គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦០ បារាំង​ក៏​ផលិត​ និង​សាកល្បង​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ​នូវ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​ខ្លួន


គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ "Little Boy" នៅមុនពេល​ដាក់​លើ​យន្តហោះ​ទៅទម្លាក់​លើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា នៅ​អាស៊ី មេដឹកនាំ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន ម៉ៅសេទុង ​បាន​សម្រេច​បង្កើត​កម្មវិធី​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៥៤ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពី​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ជាច្រើន​លើកច្រើន​សា គឺ​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ​ឆ្នាំ​១៩៥០-១៩៥៣​ម្តង និង​ម្តងទៀត ​ជម្លោះ​ប្រដាប់​អាវុធ​ជាមួយ​តៃវ៉ាន់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៤-១៩៥៥ ហើយ​ជា​រឿយៗ​មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ដកថយ​ ដោយសារ​តែ​ខ្លាច​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​អាមេរិក។ ថ្វីដ្បិត​តែ​ចិន​មាន​សហភាព​សូវៀត​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ក៏ប៉ុន្តែ ម៉ៅសេទុង​មិន​​ចង់​ពឹងផ្អែក​លើ​ប្រទេស​ដទៃ ទើប​សម្រេច​ថា​ចិន​ត្រូវ​តែមាន​​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​​ផ្ទាល់​ខ្លួនឯង។ កម្មវិធី​នុយក្លេអ៊ែរ​យោធា​របស់​ចិន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ដំណើរការ​យ៉ាងសកម្ម​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៨ ដោយ​មាន​ជំនួយ​ខាង​បច្ចេកទេស​ពី​សហភាព​សូវៀត ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៤ ចិន​ក៏​​ផលិត​បាន និង​ធ្វើការ​សាកល្បង​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ​នូវ​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ទីមួយ​របស់​ខ្លួន។

គិតមក​ទល់​ពេលនោះ ចំនួន​ប្រទេស​ដែល​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​បាន​កើនឡើង​ដល់ ៥ប្រទេស គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក សហភាព​សូវៀត អង់គ្លេស បារាំង និង​ចិន ហើយ​នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នានោះ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​រីកដុះដាល​យ៉ាងខ្លាំង​ផងដែរ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៨ ពោលគឺ ៤ឆ្នាំ ក្រោយ​ពី​ចិន​ផលិត​បាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ សន្ធិសញ្ញា​មិនរីកសាយភាយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​​​ចុះហត្ថលេខា​ ហើយ​សន្ធិសញ្ញា​នេះ បាន​​ចូល​ជា​ធរមាន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧០។

តាមរយៈ​សន្ធិសញ្ញា​នេះ ប្រទេស​​ទាំង ៥ ដែល​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​រួចទៅហើយ ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួលស្គាល់​ថា​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​​អាច​បន្ត​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​តទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ មិនត្រូវ​ផ្ទេរ​បច្ចេកវិទ្យា​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះ​ទៅ​ប្រទេស​ដទៃ ក្រៅតែ​ពី​បច្ចេកវិទ្យា​ក្នុង​គោលដៅ​ស៊ីវិល។ ចំណែកឯ​ប្រទេស​ដែល​មិនទាន់​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​វិញ មាន​សិទ្ធិ​បង្កើត​កម្មវិធី​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល ក៏ប៉ុន្តែ កម្មវិធី​នុយក្លេអ៊ែរ​យោធា​ត្រូវ​ហាមឃាត់​ដាច់ខាត។

គោលដៅ​ចម្បង​បំផុត​នៃ​សន្ធិសញ្ញា​មិនរីកសាយភាយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះ គឺ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​កុំ​ឲ្យ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ត្រូវ​រីកសាយភាយ​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត ក្រៅពី​ប្រទេស​ទាំង ៥ ដែល​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​រួចទៅហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីចុងបំផុត​ទៅ បច្ចេកវិទ្យា​នុយក្លេអ៊ែរ​យោធា​នៅតែ​បន្ត​រីករាលដាល ដោយ​ឥណ្ឌា ប៉ាគីស្ថាន និង​អ៊ីស្រាអែល​​មិនព្រម​ចុះហត្ថលេខា​លើ​សន្ធិសញ្ញា​មិនរីកសាយភាយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ ហើយ​បាន​នាំគ្នា​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​រៀងៗខ្លួន។ ចំណែក​កូរ៉េ​ខាងជើង​វិញ​​បាន​ចុះហត្ថលេខា​លើ​សន្ធិសញ្ញា​នេះ​រួចហើយ ក៏ប៉ុន្តែ បាន​ដកខ្លួន​ចេញវិញ នៅ​ឆ្នាំ​២០០៣ រួច​ហើយធ្វើការ​សាកល្បង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ជា​បន្តបន្ទាប់ ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ​២០០៦៕

វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា​ឆ្នាំ​១៩៦២៖ ដំណើរ​ដើមហេតុ កែប្រែ

វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយ​បា​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២ គឺ​ជា​ចំណុច​ក្តៅបំផុត​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ដោយ​គូបដិបក្ខ​ធំៗ​​ទាំងពីរ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​ បាន​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​យ៉ាង​​ខ្លាំង រហូតហៀប​នឹង​ត្រូវ​ផ្ទុះ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ។

អ្វីៗ​បានចាប់ផ្តើម​ឫសគល់​ពីដំបូង​កាល​ពី​ជាង៣ឆ្នាំមុន។ នៅ​ថ្ងៃ​ទី១ ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៥៩ ក្រុម​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត ដឹកនាំ​ដោយ​ហ្វីដែល កាស្រ្តូ បាន​ឡើង​កាន់អំណាច​នៅ​គុយ​បា ដោយ​​​បាន​ផ្តួលរំលំ​​​មេដឹកនាំផ្តាច់ការ គឺ​ឧត្តមសេនីយ៍ Fulgencio Batista ​ដែល​គាំទ្រ​ដោយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

ការដួលរលំ​នៃ​របបផ្តាច់ការ Batista ត្រូវ​បាន​ទទួល​ស្វាគមន៍​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​គុយបា​ជាទូទៅ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​អាមេរិក ​ដែល​បាន​ខិតខំ​ប្រើ​គ្រប់មធ្យោបាយ​ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​រីកសាយភាយ​នៃ​លទ្ធិ​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​ ស្រាប់តែ​មក​ត្រូវ​បាត់បង់​​​គុយបា ដែល​ជា​ប្រទេស​​ស្ថិត​នៅ​នឹង​មាត់របងរបស់​អាមេរិក ទៅក្នុងដៃ​កុម្មុយនិស្ត គឺ​ជា​រឿង​ដែល​មិន​អាច​ទទួល​យក​បាន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ក្រសួង​ការបរទេស​អាមេរិក រួមជាមួយ​នឹង​ទីភ្នាក់ងារ​ចារកិច្ច CIA បាន​ព្យាយាម​ស្វែងរក​គ្រប់មធ្យោបាយ​ទាំងអស់ ដើម្បី​បណ្តេញ​ហ្វីដែល កាស្រ្តូ ចេញ​ពី​អំណាច។ CIA ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ប្រមែរប្រមូល​ក្រុម​ប្រឆាំង​គុយបា ដែល​កំពុង​និរទេស​ខ្លួន​ក្នុង​ទឹកដី​អាមេរិក ឲ្យ​មក​បង្កើត​ជា​រដ្ឋាភិបាល​និរទេសមួយ ព្រមទាំង​បាន​​ធ្វើការ​ហ្វឹកហ្វឺន និង​បំពាក់​គ្រឿងសព្វាវុធ​ដល់​ពួកគេ ដើម្បី​ត្រៀម​​វាយផ្តួលរំលំ​របបដឹកនាំ​ ​ហ្វីដែល កាស្រ្តូ។

ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ទំនាក់ទំនង រវាង​អាមេរិក និង​គុយបា​ កាន់​តែ​មាន​សភាព​តានតឹងឡើង ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ។ ហ្វីដែល កាស្រ្តូ បាន​ភ្ជាប់​ទំនាក់ទំនង​ការទូត​ជាមួយ​សហភាព​សូវៀត ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​​បណ្តេញ​ក្រុមហ៊ុន​ធំៗ​របស់​អាមេរិក​ឲ្យ​ឈប់​រកស៊ី នៅ​គុយបា តាមរយៈ​យុទ្ធនាការ​ជាតូបនីយកម្ម​​ក្រុមហ៊ុន​បរទេស។


នៅ​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៦១ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក៏​បាន​កាត់ផ្តាច់​ទំនាក់ទំនង​ការទូត​ជាមួយ​គុយបា ហើយ​ត្រៀម​ចាប់ផ្តើមបើក​ប្រតិបត្តិការ​ចូល​ឈ្លានពាន​គុយបា។ ប្រតិបត្តិការ​ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា “ការឈ្លានពាន​នៅ Bay of Pigs”។ ផែនការ​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​គុយបា​​​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​ដោយ​សម្ងាត់​បំផុត ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​អ្នក​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋាភិបាល​និរទេស​គុយបាន​មិនចេះ​លាក់​ការណ៍​សម្ងាត់ ផែនការ​ឈ្លានពាន​របស់ CIA ក៏​ត្រូវ​បាន​លេចធ្លាយ​​​ទៅដល់​​​ភ្នាក់ងារ​ចារកិច្ច​គុយបា និង​ KGB របស់​សូវៀត​។

នៅយប់ថ្ងៃ​ទី១៤ ឈានចូល​ថ្ងៃ​ទី១៥ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៦១ យន្តហោះចម្បាំង​អាមេរិក​ចំនួន ៨គ្រឿង ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​លាបពណ៌​និង​ដោតទង់ជាតិ​​​​របស់​រដ្ឋាភិបាល​និរទេស​គុយបា បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​អាកាស​របស់​គុយបា ដើម្បី​ជា​ការ​បើកផ្លូវ​​សម្រាប់​ការ​វាយលុក​តាម​ជើងគោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រតិបត្តិការ​ជំហាន​ទីមួយ​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ដោយសារ​តែ​គុយបា​បាន​ដឹង​ជាមុន ហើយ​បាន​ជម្លៀស​យន្តហោះ​ចម្បាំង​ទាំងអស់​ចេញ​ពី​ទីតាំង​ដែល​ជា​ចំណុច​ស៊ីប​របស់​អាមេរិក។

នៅយប់ថ្ងៃ​ទី១៦ ឈានចូល​ថ្ងៃ​ទី១៧ មេសា ប្រតិបត្តិការ​ដំណាក់កាល​ទីពីរ​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម ដោយ​កងកម្លាំង​រដ្ឋាភិបាល​និរទេស​គុយបា ដែល​មាន​គ្នា​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់៥រយនាក់ បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ចូល​ឈ្លានពាន​គុយបា ដោយ​វាយលុក​ចូល​តាម​ឆកសមុទ្រ ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ថា “Bay of Pigs”។ ប្រតិបត្តិការ​ដំណាក់កាល​ទីពីរ​នេះ​ក៏​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ដែរ ដោយ​កងកម្លាំង​រដ្ឋាភិបាល​និរទេស​ត្រូវ​បានទាហាន​របស់​ហ្វីដែល ​កាស្រ្តូ វាយឡោមព័ទ្ធ​ជាប់​នៅ​នឹង​មាត់ឆ្នេរ ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ទម្លាក់​អាវុធ​ចុះចាញ់។

គិត​មក​ត្រឹមពេលនោះ ប្រតិបត្តិការឈ្លានពាន​នៅ Bay of Pigs ថ្វីដ្បិត​តែ​អាមេរិក​ខិតខំ​លាក់បាំង​ក្លែងបន្លំ​ថា​ជា​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​គុយបា តែ​គ្រប់គ្នា​សុទ្ធតែ​ដឹង​ថា នេះ​គឺ​ជា​ការឈ្លានពាន​​ដែល​រៀបចំ​ធ្វើឡើង​ដោយ​ភ្នាក់ងារ​ចារកិច្ច​អាមេរិក។ ហើយ​បរាជ័យ​នៃ​ប្រតិបត្តិការ​នេះ គឺ​ជា​ភាព​អាម៉ាស់​ដ៏ធំមួយ​ សម្រាប់​អាមេរិក ដែល​នៅពេលនោះ​ស្ថិត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ប្រធានាធិបតី John Fitzerald Kennedy។

បរាជ័យ​នេះ​ក៏​បាន​បង្ក​នូវ​ផលប៉ះពាល់​យ៉ាង​ច្រើន​ដែរ ដល់​នយោបាយ​អាមេរិក ក្នុងការ​ប្រឆាំង​នឹង​ចលនាកុម្មុយនិស្ត នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាមេរិកឡាទីន។ សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​អាមេរិក នៅ Bay of Pigs បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វីដែល កាស្រ្តូ ទទួល​បាន​នូវការ​គាំទ្រ​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​ចលនា​បដិវត្តន៍​កុម្មុយនិស្ត​ប្រឆាំង​នឹង​ចក្រពត្តិ​អាមេរិក​ក៏​ មាន​ប្រជាប្រិយភាព​​កាន់តែ​ខ្លាំងឡើង​ដែរ ទាំង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​គុយបា និង​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន​ផ្សេងទៀត នៅ​អាមេរិក​ឡាទីន។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​អាមេរិក​បាន​រុញ​ហ្វីដែល កាស្រ្តូ ឲ្យ​ខិត​ទៅ​កៀក​នឹង​​សហភាព​សូវៀតកាន់តែ​ខ្លាំងឡើងថែមទៀត ដោយសារ​តែ​មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​គុយបា​​ចង់​ស្វះស្វែង​រក​ការការពារ​ពី​សំណាក់​សូវៀត ដើម្បី​ទប់ទល់​នឹង​ការឈ្លានពាន​ណាមួយ​ថ្មី​ទៀត​របស់​អាមេរិក។ ដោយសារ​តែ​ក្តីបារម្ភ​ជា​ប្រចាំ ខ្លាច​ទទួល​រង​នូវការ​ឈ្លានពាន​សាជាថ្មី​ពី​អាមេរិក​នេះ​ហើយ ទើប​នៅ​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៦២​ (មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ការឈ្លានពាន​របស់​អាមេរិក​នៅ Bay of Pigs) ហ្វីដែល កាស្រ្តូ ​បាន​ព្រមព្រៀង​ជាមួយ​លោក​ ​នីគីតា គ្រូឆេវ ឲ្យ​សហភាព​សូវៀត​ដំឡើង​មីស៊ីល​​បំពាក់​ក្បាលគ្រាប់​នុយក្លេអ៊ែរ នៅលើទឹកដី​គុយបា។


កាំជ្រួចមីស្ស៊ីល​​នុយក្លេអ៊ែររបស់​សូវៀត ប្រភេទ SS-4 ដែល​នៅ​បន្សល់​ទុក​តាំង​នៅ​ប្រទេស​គុយបា (រូបថតឯកសារ) កាំជ្រួចមីស្ស៊ីល​​នុយក្លេអ៊ែររបស់​សូវៀត ប្រភេទ SS-4 ដែល​នៅ​បន្សល់​ទុក​តាំង​នៅ​ប្រទេស​គុយបា (រូបថតឯកសារ) REUTERS/Desmond Boylan/Files សម្រាប់​មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត​ ការដំឡើង​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​គុយបា គឺ​ជា​ការឆ្លើយតប​ទៅនឹង​យុទ្ធសាស្រ្ត​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​អាមេរិក ដែល​កំពុង​មាន​ប្រៀប​លើ​សូវៀត តាមរយៈ​ការ​ដាក់ពង្រាយ​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាងលិច។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៦១ មីស៊ីល​ជាង ១០០ដើម ​ត្រូវ​បាន​អាមេរិក​ដំឡើង​នៅក្នុង​ប្រទេស​អ៊ីតាលី និង​តួកគី ដោយ​មីស៊ីល​នីមួយៗ​សុទ្ធតែ​អាច​បំពាក់​ក្បាលគ្រាប់នុយក្លេអ៊ែរ បាញ់​ទៅដល់​ក្រុងម៉ូស្គូ។ សូវៀតវិញ មាន​មីស៊ីល​​​តែ ២០ដើម​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​អាច​បំពាក់​ក្បាលគ្រាប់​នុយក្លេអ៊ែរ បាញ់​ទៅលើ​ទឹកដី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន គឺ​ជា​មីស៊ីល​អន្តរទ្វីប ដែល​ត្រូវ​បាញ់​​​ចេញ​ពី​ទឹកដី​សូវៀត ហើយ​ដែល​មិនសូវ​ជា​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​បាញ់​ឲ្យ​ចំទិសដៅ ដោយសារ​តែ​នៅពេលនោះ បច្ចេកវិទ្យា​មីស៊ីល​អន្តរទ្វីប​របស់​សូវៀត​​មិនទាន់​ជឿនលឿន​គួរ​ឲ្យ​ទុកចិត្ត​បាន​ ១០០% នៅឡើយ។ ដូច្នេះ ការ​ដំឡើង​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​​រយៈចម្ងាយ​មធ្យម នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​គុយបា ក្បែរ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក គឺ​ជា​ឱកាស​ល្អមួយ​ឲ្យ​សហភាព​សូវៀត​​ស្វែងរក​តុល្យភាព​កម្លាំងទ័ព​នុយក្លេអ៊ែរ​ជាមួយ​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

ហ្វីដែល កាស្រ្តូវិញ យល់ថា ការ​ដំឡើង​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​លើ​ទឹកដី​គុយបា គឺ​ជា​មធ្យោបាយ​ដ៏ល្អមួយ ដើម្បី​កំញើញ​អាមេរិក​កុំ​ឲ្យ​បើក​ការ​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​គុយបា​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក វត្តមាន​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​សូវៀត​នៅ​គុយបា ដែល​មាន​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​តែ​ជាង ១០០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​រដ្ឋ Florida គឺ​ជា​ការគំរាមកំហែង​ដ៏ធំបំផុត សម្រាប់​សន្តិសុខ​ជាតិ ដែល​អាមេរិក​ត្រូវតែ​ប្រើគ្រប់មធ្យោបាយ​ទាំងអស់ ដើម្បី​កម្ចាត់ចោល។ វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​​ខាង​ផ្នែកយោធា​​យ៉ាង​ខ្លាំងបំផុត រហូត​ស្ទើរតែ​ត្រូវ​ផ្ទុះ​ទៅជា​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ នៅ​ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៦២៕

វិបត្តិមីស៊ីល​គុយបា​ឆ្នាំ​១៩៦២៖ ​ពិភពលោក​នៅ​មាត់ជ្រោះ​នៃ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ កែប្រែ

នៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៦២ យន្តហោះ​ស៊ើបការណ៍​​ធុន U-2 របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ហោះកាត់ពីលើ​គុយបា ហើយ​រូបថតដែល​គេ​ថតបាន​​​ពី​គុយបានឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ពិភពលោក​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​មាត់ជ្រោះ​នៃ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ។

កាលពីប៉ុន្មាន​ខែ​មុន គឺ​នៅ​ខែ​ឧសភា សហភាព​សូវៀត ដោយ​មាន​ការ​ព្រមព្រៀង​ពី​សំណាក់​ហ្វីដែល កាស្រ្តូ បាន​រៀបចំ​ដំឡើង​មីស៊ីល​បំពាក់​ក្បាលគ្រាប់នុយក្លេអ៊ែរ​ជាច្រើន​គ្រឿង នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​គុយបា។ ការដំឡើង​មីស៊ីល​នៅ​គុយបា​នេះ​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង នៅ​ក្នុងគោលដៅធំៗ​ពីរ។ ទីមួយ គឺ​​ដើម្បី​កំញើញ​អាមេរិក​កុំ​ឲ្យ​ចូល​ឈ្លានពាន​គុយបា ក្រោយ​ពី​អាមេរិក​ធ្លាប់​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​ម្តងរួចមកហើយ នៅ Bay of Pigs កាល​ពី​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៦១ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ។ គោលដៅ​ទីពីរ គឺ​​ដើម្បី​ឆ្លើយតប​នឹង​យុទ្ធសាស្រ្ត​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​អាមេរិក​ ដែល​បាន​ដាក់ពង្រាយ​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងលិច ​ជាពិសេស គឺ​ការដាក់ពង្រាយ​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​តួកគី ដែល​ជា​ប្រទេស​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​នឹង​សហភាព​សូវៀត។

នៅថ្ងៃ​ទី១៦ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៦២ រូបថត​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​យន្តហោះ​ស៊ើបការណ៍​សម្ងាត់ U-2 ថតបាន​នៅ​គុយបា ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ទៅដល់​សេតវិមាន ហើយ​គ្រាន់តែ​បាន​ទទួល​ដំណឹង​នេះ​ភ្លាម ​លោក​ប្រធានាធិបតី Kennedy ក៏​បាន​កោះប្រជុំ​មន្រ្តីជំនិតៗ​ជាបន្ទាន់​ភ្លាមៗ ដើម្បី​ពិភាក្សា​គ្នា​អំពី​វិធានការ​តប​នឹង​ការដំឡើងមីស៊ីល​សូវៀត​នៅ​គុយបានេះ។

សម្រាប់​រដ្ឋការ​របស់​លោក​ John Kennedy មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​សូវៀត​នៅលើ​ទឹកដី​គុយបា ដែល​​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​តែ​ប្រមាណ​ជាង ១០០គីឡូម៉ែត្រ​​ពី​ទឹកដី​អាមេរិក គឺ​ជា​ការ​គំរាមកំហែង​ដ៏ធំ​ដល់​សន្តិសុខ​ជាតិ​អាមេរិក ដែល​ជា​រឿង​មិន​អាច​ទទួល​យក​បាន​ជា​ដាច់ខាត។ ដូច្នេះ អាមេរិក​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ប្រើគ្រប់​មធ្យោបាយ​ទាំងអស់ ដើម្បី​កម្ចាត់​មីស៊ីលនុយក្លេអ៊ែរ​សូវៀត​ចេញ​ពី​គុយបា។


ជម្រើសជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​មេទ័ព​អាមេរិក​ដាក់ជូន​លោក​ប្រធានាធិបតី John Kennedy ធ្វើការ​សម្រេច​ ក្នុងនោះ​ក៏​រួមមាន​ផងដែរ ការ​បើក​ការ​វាយប្រហារ​តាមផ្លូវ​អាកាស​ទៅលើ​ទីតាំង​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​សូវៀត​នៅគុយបា និងការ​វាយលុក​​ចូល​ឈ្លានពាន​គុយបា​ដោយ​ពេញ​ទំហឹង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត លោក John Kennedy ដែល​ចង់​បញ្ចៀស​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ​ ក៏​បាន​សម្រេច​ជ្រើសរើស​វិធានការ​តប​ជា​ដំណាក់កាល ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង​ពី​ការ​ឡោមព័ទ្ធ​ឆ្នេរសមុទ្រ​គុយបា ដើម្បី​ទប់ស្កាត់​កុំ​ឲ្យ​សូវៀត​ដឹកជញ្ជូន​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​បន្ថែម​​ចូល​ទៅ​គុយបា ហើយ​ជំហាន​បន្ទាប់​នឹង​ដាក់​ឱសានវាទ​ឲ្យ​សូវៀត​ដក​មីស៊ីល​ចេញ​ពី​គុយបា​ទៅវិញ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​ក៏​បាន​ដាក់​បញ្ជា​ផងដែរ​ឲ្យ​មេទ័ព​អាមេរិក​បន្ត​រៀបចំ​ផែនការ​វាយប្រហារ​លើ​ទី​តាំងមីស៊ីល និង​ផែនការ​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​គុយបា ដើម្បី​បម្រុងទុក​ជា​ជម្រើស​ចុងក្រោយ។

នៅថ្ងៃ​ទី២២​ តុលា លោក​ប្រធានាធិបតី John Kennedy បាន​ធ្វើ​សេចក្តីថ្លែងការណ៍​តាម​ទូរទស្សន៍ ដើម្បី​ប្រាប់​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ទាំងអស់​ឲ្យដឹង អំពី​វត្តមាន​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​សូវៀត​នៅ​គុយបា និង​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​អំពី​វិធានការ​របស់​អាមេរិក ក្នុងការ​ដាក់​ពង្រាយ​នាវាចម្បាំង​ឡោមព័ទ្ធ​ជុំវិញ​គុយបា។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​ក៏​បាន​សង្កត់ធ្ងន់ផងដែរ​ថា លោក​ត្រៀម​ខ្លួន​នឹង​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​ប្រសិនចាំបាច់ ដើម្បី​កម្ចាត់​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​ឲ្យ​ចេញ​ពី​គុយបា។

ការប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​បាន​កើនឡើង​ដល់​កម្រិត​កំពូល នៅថ្ងៃ​ទី២៤​តុលា នៅ​ពេល​ដែល​នាវាចម្បាំង​សូវៀត​ជាច្រើន​គ្រឿង​បាន​បើក​ជិត​ទៅដល់​គុយបា ហើយ​លោក​នីគីតា គ្រូសឆេវ បាន​ផ្ញើ​តេលេក្រាម​មួយ​ច្បាប់​ទៅ​លោក​ John Kennedy ដោយ​ព្រមាន​ទុកជាមុន​ថា សម្រាប់​សូវៀត ការឡោមព័ទ្ធ​ឆ្នេរសមុទ្រ​គុយបា​ដោយ​នាវាចម្បាំង​អាមេរិក គឺ​ជា​ “អំពើ​ឈ្លានពាន” ហើយ​ថា នាវាចម្បាំង​របស់​សូវៀត​នឹង​បើក​ទម្លាយ​​ខ្សែត្រៀម​អាមេរិក ដើម្បី​ចូល​ទៅប្រទេស​គុយបា។


លោក John Kennedy ប្រធានាធិបតីអាមេរិក (ស្តាំ) និង​លោក Robert McNamara រដ្ឋមន្រ្តី​ការពារជាតិ ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៦២ លោក John Kennedy ប្រធានាធិបតីអាមេរិក (ស្តាំ) និង​លោក Robert McNamara រដ្ឋមន្រ្តី​ការពារជាតិ ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៦២ មួយថ្ងៃ​ក្រោយមកទៀត គឺ​នៅថ្ងៃ​ទី២៥​តុលា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ស្នើ​ឲ្យ​កោះប្រជុំ​បន្ទាន់ ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ ដើម្បី​ជជែក​អំពី​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា​នេះ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា លោក John Kennedy បាន​ចេញ​បញ្ជា​ដាក់​កងកម្លាំង​នុយក្លេអ៊ែរ​អាមេរិក​​​​ទាំងអស់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​ប្រុងជើងការ​ខ្ពស់​​លំដាប់ទី២ (DEFCON2) ពោលគឺ​តែ​មួយកម្រិត​ប៉ុណ្ណោះ មុនការផ្ទុះ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ។ នៅ​ពេលនោះ យន្តហោះ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​ធុន B-52 ជាច្រើន​គ្រឿង​បំពាក់ទៅដោយ​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ ​ត្រូវ​បាន​អាមេរិក​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅ​ហោះក្រវែល​​ក្បែរ​​​ដែន​អាកាស​របស់​សូវៀត។ ចំណែក​ឯ​មីស៊ីល​អន្តរទ្វីប​ចំនួន ១៤៥ដើម ដែល​បំពាក់​ទៅដោយ​ក្បាលគ្រាប់នុយក្លេអ៊ែរ ក៏​ត្រូវ​បាន​គេត្រៀម​ជាស្រេច​ផងដែរ រង់ចាំតែ​បញ្ជា ដើម្បី​បាញ់​សម្តៅ​ទៅកាន់​ទីតាំង​សំខាន់ៗ​នៅ​ក្នុងទឹកដី​សហភាព​សូវៀត។

នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត មានតែ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា​នេះ​មួយទេ ដែល​អាមេរិក​ដាក់​កងកម្លាំង​នុយក្លេអ៊ែរ​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្នុង​សភាព​ប្រុងជើងការ​ខ្ពស់​លំដាប់​ទី២​បែបនេះ។ ហើយ​ពេញ​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ទាំងមូល មាន​តែ​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា​នេះមួយទេ ដែល​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ខាង​ផ្នែក​យោធា​បាន​កើនឡើង​ដល់​កម្រិត​ខ្ពស់​បំផុត ស្ទើរតែ​ត្រូវ​ផ្ទុះ​ទៅជា​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ។

ទាំង​ប្រជាជន​អាមេរិក ទាំង​ប្រជាជន​នៅតាម​បណ្តា​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក សុទ្ធតែ​នាំគ្នា​ទន្ទឹង​រង់ចាំមើល ដោយ​ក្តីបារម្ភ​ថា ប្រសិន​បើ​នាវាចម្បាំង​សូវៀត​ពិតជា​បើក​ទម្លាយ​ខ្សែត្រៀម​អាមេរិក​ចូល​ទៅ​គុយបាពិតមែន សង្រ្គាម​​អាច​នឹង​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង ហើយ​សង្រ្គាម​រវាង​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ទាំងពីរ​នេះ ប្រាកដ​ជា​​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ពិភពលោក​ត្រូវ​ជួប​នឹង​គ្រោះមហន្តរាយ​​ពិបាក​នឹង​ពិពណ៌នាជា​មិនខាន។

នៅទីបំផុត នាវាចម្បាំង​សូវៀត​បាន​ឈប់​មុនពេល​ទៅដល់​ខ្សែត្រៀម​នៃ​នាវាចម្បាំង​របស់​អាមេរិក។ ការប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ខាងផ្នែក​យោធា រវាង​អាមេរិក និង​សូវៀត​នៅតែ​បន្តកើតមាន ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពីក្រោយ​ឆាក គូបដិបក្ខ​ទាំងពីរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើការ​ចរចាគ្នា​ដោយ​សម្ងាត់ ដើម្បី​ស្វែងរក​ដំណោះស្រាយ​បញ្ចៀស​សង្រ្គាម ដោយ​មិន​ឲ្យ​ភាគី​ណាមួយ​ត្រូវ​បាក់មុខ។

នៅថ្ងៃ​ទី២៧ ខែតុលា លោក​ John Kennedy និង​លោក នីគីតា គ្រូសឆេវ បាន​ព្រមព្រៀងគ្នា​បញ្ចប់​វិបត្តិ ដោយ​សហភាព​សូវៀត​សុខចិត្ត​ដក​មីស៊ីល​ចេញ​ពី​គុយបា ចំណែក​ឯ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​វិញ​សុខចិត្ត​ដក​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​ចេញ​ពី​ប្រទេស​តួកគី ព្រមទាំង​សន្យា​ថា​នឹង​មិន​ឈ្លានពាន​គុយបា។

វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា ដែល​មានរ​យៈពេល ១៣ថ្ងៃ ត្រូវ​បិទបញ្ចប់។ គ្រោះថ្នាក់​នៃ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​បង្ករឡើង នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​នេះ បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អាមេរិក និង​សូវៀត សម្រេច​បង្កើត​បណ្តាញ​ទំនាក់ទំនង​ពិសេស​មួយ ដែល​គេច្រើន​តែហៅ​ថា “ទូរស័ព្ទក្រហម” ដើម្បី​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​ប្រទេស​ទាំងពីរ​អាច​ជជែក​ពិភាក្សា​គ្នា​ដោយ​ផ្ទាល់ នៅ​ក្នុងពេល​មាន​ការប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា ដូច​ក្នុង​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា៕

សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ការប្រជែងគ្នា​ខាង​ផ្នែក​អវកាស​រវាង​អាមេរិក​និង​សូវៀត កែប្រែ

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ធ្វើការ​​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​វិស័យ ដើម្បី​បង្ហាញ​ពីឫទ្ធានុភាព​រៀងខ្លួន ក្នុងគោលដៅ​ឆ្ពោះទៅ​​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក។ ការប្រកួតប្រជែងគ្នា​នេះ​បាន​កើតមាន​តាំងពី​​ផ្នែក​នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច គ្រឿងសព្វាវុធ ​រហូត​ទៅដល់​ទីអវកាស។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សហភាព​សូវៀត​មាន​សមត្ថភាព​ផលិត​​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ភាព​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្តាច់មុខ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ ​ហើយ​គូបដិបក្ខ​ទាំងពីរ​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើការ​ប្រណាំងប្រជែងគ្នា​កាន់តែ​ខ្លាំងខាងផ្នែក​នុយក្លេអ៊ែរ ជាពិសេស គឺ​ការ​​អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​ផលិត​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​អាច​បាញ់​ឆ្លងទ្វីប​ទៅដល់ទឹកដី​របស់​គូសត្រូវ។

ការរីកចម្រើន​នៃ​បច្ចេកវិទ្យា​មីស៊ីល​អន្តរទ្វីប​នេះ​​ក៏ជា​ការ​បើកផ្លូវ​ផងដែរ ឆ្ពោះទៅរក​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​​ក្នុង​ទីអវកាស ដែល​ចាប់ផ្តើម​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ នៅ​ពេល​ដែល​មេដឹកនាំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត​បាន​ប្រកាស​ស្ទើរតែ​ព្រមពេល​ជាមួយគ្នា​ថា ពួកគេ​នឹង​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​មីស៊ីល​អន្តរទ្វីប ដើម្បី​បាញ់​បង្ហោះ​ផ្កាយរណប​​ទៅ​ក្នុង​ទីអវកាស នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពេល​ពី២ ទៅ​៣ឆ្នាំ​ខាងមុខ។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​​ការប្រកួតប្រជែង​គ្នា​នៅ​ក្នុង​ដំណាក់​កាល​ដំបូង​នេះ គឺ​សហភាព​សូវៀត​ដែល​បាន​ឈាន​មួយ​ជំហាន​មុន ដោយ​បាន​បាញ់​បង្ហោះ​ផ្កាយរណប​របស់​ខ្លួន​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ នៅ​​ថ្ងៃ​ទី៤ ខែ​តុលា​ ឆ្នាំ​១៩៥៧។ ផ្កាយរណប​របស់​សូវៀត​ដែល​​មាន​ឈ្មោះ​ថា “Sputnik” បាន​ក្លាយ​ទៅជា​ឧបករណ៍​ដំបូង​បង្អស់​ ដែល​ផលិត​ដោយ​មនុស្ស​ ហើយ​ដែល​អាច​ត្រូវ​បាន​គេ​បាញ់​បង្ហោះ​យក​ទៅដាក់​ក្នុង​​​គន្លង​តារាវិថី​ជុំវិញ​ផែនដី​។


ជោគជ័យ​របស់ Sputnik បាន​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​ភ្ញាក់ផ្អើល​ផង និង​ព្រួយបារម្ភ​ផង នៅ​ក្នុង​ចំណោម​មេដឹកនាំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ភ្ញាក់ផ្អើល​ដោយ​មើលឃើញ​ពី​ភាព​ជឿនលឿន​នៃ​បច្ចេកវិទ្យា​អវកាស​​របស់​សូវៀត និង​ព្រួយបារម្ភ​ខ្លាច​ចាញ់​ប្រៀប​សូវៀត​ក្នុងវិស័យ​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរអន្តរទ្វីប។ លោក Dwight Eisenhower ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​ក៏​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​ក្រុមការងារ​ផ្នែក​អវកាស​អាមេរិក​ពន្លឿន​គម្រោង​បាញ់បង្ហោះ​ផ្កាយរណប​ឲ្យ​បាន​ឆាប់​ជាងការ​គ្រោង​ទុក​ពីមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាញ់​បង្ហោះ​ផ្កាយរណប​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ នៅ​ថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៥៧ ដោយ​រ៉ុកកែត​ផ្ទុក​ផ្កាយរណប​ត្រូវ​ផ្ទុះ​តែ​ប៉ុន្មាន​វិនាទី​ប៉ុណ្ណោះ ក្រោយ​ពេល​ហោះ​ចេញ​ពី Cape Canaveral (Florida)។

រហូត​ទាល់តែ​ដល់​​ថ្ងៃ​ទី៣១ ខែ​មករា ឆ្នាំ១៩៥៨ ពោលគឺ ៤ខែ​ក្រោយ​ពី​ជោគជ័យ​របស់​សហភាព​សូវៀត ទើប​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​អាច​ទទួល​ជោគជ័យ​ក្នុងការ​​បាញ់​បង្ហោះ​ផ្កាយរណប​របស់​ខ្លួន​​ទៅអវកាស។ ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយមកទៀត លោក Eisenhower ក៏​បាន​សម្រេច​បង្កើត​ស្ថាប័ន​ស៊ីវិល​មួយ​ឲ្យ​ទទួលបន្ទុក​ខាង​វិស័យ​អវកាស គឺ​ទីភ្នាក់ងារ​ NASA (National Aeronautics and Space Administration)។

ចាប់ពីឆ្នាំ​១៩៥៨ ការប្រកួតប្រជែង​ខាងផ្នែក​អវកាស​ រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​បាន​កើតឡើង​​យ៉ាង​ពេញ​ទំហឹង ក៏ប៉ុន្តែ សហភាព​សូវៀត​នៅតែ​ដើរមួយជំហាន​មុន​អាមេរិក ដោយ​បាន​បញ្ជូនយាន​គ្មាន​មនុស្ស​បើក​មួយគ្រឿង​ (Space probe/Sonde spatiale) ឲ្យ​ទៅ​ចុះចត​នៅលើ​ព្រះចន្ទ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៥៩ ហើយ​ជិត​២ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៦១ អវកាសយានិក​សូវៀត គឺ​លោក Yuri Gagarin ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​មនុស្ស​ដំបូង​បង្អស់​ ដែល​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​​ទៅដល់​ទីអវកាស ព្រមទាំង​បាន​ហោះ​​​មួយ​ជុំ​ផែនដី​នៅ​ក្នុង​គន្លង​តារាវិថី។

ប្រមាណ​ជា ១ខែ​ក្រោយ​ពី​ជោគជ័យ​របស់ Yuri Gagarin លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក John Kennedy ក៏​បាន​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ថា អាមេរិក​នឹង​បញ្ជូន​មនុស្ស​ឲ្យ​ទៅចុះចត​លើ​ដី​ព្រះចន្ទ​​ឲ្យ​បាន​មុន​ដំណាច់​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៦០។ បេសកកម្ម​ទៅ​កាន់​ព្រះចន្ទ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា Apollo ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២ ថវិកា​របស់​ទីភ្នាក់ងារ NASA ត្រូវ​បាន​សភា​អាមេរិក​បង្កើន​រហូតដល់​ទៅ​ជិត ៥០០% ហើយ​បន្តិចម្តងៗ កម្មវិធី​អវកាស​របស់​អាមេរិក​ក៏​ចាប់ផ្តើម​​មាន​ប្រៀប​លើ​សហភាព​សូវៀត​វិញ​ម្តង ដោយ​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​ក្នុងការ​​បញ្ជូន​យាន​ដឹក​អវកាសយានិក​ ៣នាក់ ឲ្យ​ទៅ​ហោះ​ជុំវិញ​ព្រះចន្ទ​ជាលើកដំបូង​បង្អស់​​ នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៦៨។

ថ្ងៃ​ទី១៧ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៦៩ ម៉ោង ៩ និង​៣២នាទីព្រឹក ម៉ោង​នៅ​រដ្ឋ​ Florida សហដ្ឋ​អាមេរិក យានអវកាស​ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “Apollo 11” ត្រូវ​បាន​អាមេរិក​បាញ់​បង្ហោះ​ចេញ​ពី Cape Canaveral ដោយ​នាំ​ទៅ​ជាមួយ​នូវ​អវកាស​យានិក​៣រូប គឺ​ Neil Armstrong, Buzz Aldrin និង Michael Collins។ គោលដៅ គឺ​ទៅ​ចុះចត​លើ​ព្រះចន្ទ។

៧៦ម៉ោងក្រោយមក ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់ទីអវកាស​ ក្នុង​ចម្ងាយផ្លូវ​ជិត ៤០ម៉ឺន​គីឡូម៉ែត្រ Apollo 11 ក៏​បាន​មក​ដល់​គន្លង​តារាវិថី​ជុំវិញ​ព្រះចន្ទ នៅថ្ងៃ​ទី១៩​កក្កដា ហើយ​មួយ​ថ្ងៃ​ក្រោយមក គឺ​នៅថ្ងៃ​ទី២០​កក្កដា Neil Armstrong និង Buzz Aldrin បាន​ធ្វើដំណើរ​តាម​យានតូច​មួយ​សំដៅ​ទៅ​ចុះចត​លើ​ព្រះចន្ទ ដោយ​ទុក​ឲ្យ Michael Collins ជា​អ្នក​បើកបរ​យានធំ នៅ​ចាំ​ក្នុង​គន្លង​តារាវិថី​ជុំវិញ​ព្រះចន្ទ។


Buzz Aldrin នៅ​ពេល​កំពុង​ចុះ​ពី​យាន​នៅលើ​ព្រះចន្ទ។ Neil Armstrong ដែល​ជា​អ្នក​ចុះ​ពី​យានមុន គឺ​ជា​អ្នក​ថតរូបនេះ។ Buzz Aldrin នៅ​ពេល​កំពុង​ចុះ​ពី​យាន​នៅលើ​ព្រះចន្ទ។ Neil Armstrong ដែល​ជា​អ្នក​ចុះ​ពី​យានមុន គឺ​ជា​អ្នក​ថតរូបនេះ។ នៅក្រោយ​ពេលដែល​កូនយាន​បាន​ចុះចត​ដោយ​ជោគជ័យ​លើ​ព្រះចន្ទ Neil Armstrong គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ចេញ​ពី​យាន​​ឈានជើង​ជាន់ដី​ព្រះចន្ទ​មុន ហើយ ១៩នាទី​ក្រោយមក​ទៀត Buzz Aldrin ចេញ​ពី​កូនយាន។ បើទោះបី​ជា​មាន​គម្លាតគ្នា​តែ​ប៉ុន្មាន​នាទី Neil Armstrong ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​មនុស្ស​ដំបូងបង្អស់ ដែល​បាន​ឈានជើង​ជាន់ដី​ព្រះចន្ទ ដោយ​បាន​ពោលពាក្យ​មួយ​ឃ្លា ដែល​ល្បីល្បាញ​រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ “That’s one small step for man, one giant leap for mankind”។

ជោគជ័យ​នៃ​បេសកកម្ម Apollo 11 នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៩ គឺ​ជា​ជោគជ័យ​ដ៏ធំមួយ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​បំពេញ​ទៅតាម​​ការ​ប្តេជ្ញា​របស់​លោក​ប្រធានាធិបតី John Kennedy ដែល​ថា​នឹង​បញ្ជូន​មនុស្ស​ទៅស្ថានព្រះចន្ទ​ឲ្យ​បាន​មុន​ដំណាច់​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៦០ ហើយ​តាមរយៈ​ជោគជ័យ​ក្នុងការ​បញ្ជូន​មនុស្ស​ទៅ​ចុះចត​នៅ​លើ​ដី​ព្រះចន្ទ​នេះ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​កត់ត្រា​ទុក​ថា​ជា​អ្នក​ឈ្នះ នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រកួតប្រជែង​អវកាស ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់។

គិត​ជាសរុប នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៩ ដល់​ឆ្នាំ១៩៧២​ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​បញ្ជូន​មនុស្ស ១២នាក់​ឲ្យ​ទៅចុះចត​លើ​ព្រះចន្ទ នៅ​ក្នុង​បេសកកម្ម​ចំនួន ៦លើក។ សហភាព​សូវៀតវិញ បាន​ព្យាយាម​បញ្ជូន​មនុស្ស​ឲ្យ​ទៅ​ចុះចត​លើ​ព្រះចន្ទ​ចំនួន ៤លើក ក៏ប៉ុន្តែ សុទ្ធតែ​ត្រូវ​​ទទួល​បរាជ័យ​។ មេដឹកនាំ​សូវៀត ក៏​បាន​សម្រេច​បញ្ឈប់​ជា​ស្ថាពរ​នូវ​​គម្រោង​បញ្ជូន​មនុស្ស​ទៅ​កាន់​ស្ថានព្រះចន្ទ នៅ​​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៧៤៕

វិបត្តិ​ប៊ែរឡាំង៖ ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ដោយផ្ទាល់​ជា​លើកដំបូង​រវាង​សូវៀត​និង​អាមេរិក​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ កែប្រែ

ការពុះចែក​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ រវាង​ប្រទេស​មហាអំណាច​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សន្និសីទ​នៅ​​យ៉ាល់តា និងប៉តស្តាំ​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥។ ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម​​ ត្រូវ​ពុះចែក​ជា ៤ចំណែក គឺ​មួយ​ចំណែក​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សូវៀត និង​បីចំណែក​ផ្សេងទៀត​នៅ​ប៉ែក​ខាង​លិច​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង។

ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង ដែល​ជា​រដ្ឋ​ធានី​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ក៏​ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា ៤​ចំណែក​ដូចគ្នា​នេះ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​មហាអំណាច​ទាំង៤ មិនបាន​​កំណត់​គ្នា​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់​ជាមុន អំពី​ច្រកផ្លូវ​ចេញចូល​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​នេះ​ទេ ក្នុងពេល​ដែល​ក្រុង​នេះ​​ស្ថិត​នៅ​ប៉ែក​ខាងកើត ​ចំកណ្តាល​ដែនដី​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់សហភាព​​សូវៀត ហើយ​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​ជាង ១០០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ព្រំដែន​​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច។

មិនយូរ​ប៉ុន្មាន នៅ​ពេល​ដែល​​ទំនាក់ទំនង រវាង​សហភាព​សូវៀត និងសហរដ្ឋ​អាមេរិក​​កាន់តែ​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ចំណុច​ប្រឈមមុខគ្នា​ដ៏​ធំ និង​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាលើក​ដំបូង រវាង​គូសត្រូវ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ទាំងពីរ។

នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤៨ អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង​ បាន​ប្រកាស​អំពី​គម្រោង​យក​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​គេ​មក​ច្របាច់​បញ្ចូល​គ្នា ដើម្បី​រៀបចំ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋឯករាជ្យ​ឡើងវិញ។ សហភាព​សូវៀត ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​គម្រោង​នេះ​ ក៏​បាន​បិទ​គ្រប់​ច្រកផ្លូវ​ទាំងអស់ លែង​ឲ្យ​ប្រទេស​លោកខាងលិច​ ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់​តាម​តំបន់​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សូវៀតចេញ​និង​ចូល​ទៅក្នុង​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង។

ផែនទី​បង្ហាញ​ពី​ការ​បែងចែក​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ជា​ ៤តំបន់ ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​​សូវៀត អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង។

នៅ​អាមេរិក លោក​​ប្រធានាធិបតី Harry Truman ព្រមទាំង​មេទ័ព​កំពូលៗ បាន​ឯកភាព​គ្នា​​ថា អាមេរិកមិន​ត្រូវ​ចុះញ៉ម​​សូវៀត​ ហើយ​​ដកថយ​ចេញ​ពី​ប៊ែរឡាំង​ជាដាច់ខាត។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា អាមេរិក​ក៏​មិន​ចង់​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព ដើម្បី​ទម្លាយ​​ច្រក​ផ្លូវ​​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​នោះ​ដែរ ដោយ​មិន​ចង់​​ឲ្យ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ត្រូវ​ក្លាយ​ទៅ​ជា​សង្រ្គាម​លោក​ថ្មី​មួយ​ទៀត។ ដូច្នេះ ដំណោះស្រាយ​ដែល​សមរម្យ គឺ​ត្រូវ​រក​វិធី​ផ្សេង ដើម្បី​ដឹកជញ្ជូន​​ស្បៀង​អាហារ និង​សម្ភារៈ​ចាំបាច់ ចូល​ទៅ​ផ្គត់ផ្គង់​​ដល់​ប្រជាជន​ដែល​រស់នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច ហើយ​​ភ្លាមៗ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​ក៏​បាន​ឯកភាព​ទៅលើ​វិធីមួយ គឺ​ផ្គត់ផ្គង់​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​តាមផ្លូវ​អាកាស (ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ជាទូទៅ​ថា “Berlin Airlift” ឬ “Air Bridge”)។

សហភាព​សូវៀត ដែល​​ក៏​មិន​ចង់​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ជា​​សង្រ្គាម​ដែរ​នោះ​​ ជាពិសេស ដោយ​ខ្លាច​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ក៏​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​​យន្តហោះ​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​ហោះកាត់​ដែន​អាកាសអាល្លឺម៉ង់​ខាង​កើត ដើម្បី​ដឹកជញ្ជូន​ស្បៀង​ទៅ​ផ្គត់ផ្គង់​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច។

កាល​ពី​ដំបូង សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​គិត​​ថា ការផ្គត់ផ្គង់​ស្បៀង​ដល់​​ក្រុងប៊ែរឡាំង​​តាម​ផ្លូវ​អាកាស​ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​វិធានការ​បណ្តោះអាសន្ន​រយៈពេល​ខ្លី​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​រំពឹង​ថា សូវៀត​នឹង​បើក​ច្រកផ្លូវ​គោកឡើងវិញ​ឆាប់ៗ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ទីបំផុត វិបត្តិ​នៅ​ប៊ែរឡាំង​នៅតែ​បន្ត​កើតមាន​ ហើយ​ប្រតិបត្តិការ​ផ្គត់ផ្គង់​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​តាម​ផ្លូវ​អាកាស​ក៏​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូត​ដល់​ទៅ​ជិត​មួយ​ឆ្នាំ។

ចាប់តាំង​ពី​​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤៨ រហូតដល់​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៩ យន្តហោះ​រាប់រយគ្រឿង​របស់​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង ដឹកជញ្ជូន​ស្បៀង​ប្រមាណ​ពី ៥ពាន់​ ទៅ ៨ពាន់​តោន​ ក្នុងមួយថ្ងៃៗ ដើម្បី​យក​ទៅ​ផ្គត់ផ្គង់​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច។ គិតជាសរុប​ពេញ​ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​ប៊ែរឡាំង យន្តហោះ​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​​ធ្វើការ​ហោះហើរ​ចំនួន​ជិត ៣០ម៉ឺន​ជើង និង​ដឹកស្បៀង ព្រមទាំង​​សម្ភារៈ​ផ្សេងៗ​ចំនួន​ជាង​ជាង ២លាន​តោន។

នៅ​ក្នុង​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច ស្បៀង​អាហារ ថ្នាំសង្កូវ និង​ប្រេងឥន្ធនៈ ត្រូវ​បាន​គេ​កំណត់​របប​យ៉ាង​តឹងរ៉ឹង​បំផុត ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ជីវភាព​ប្រជាជន​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​លំបាក​យ៉ាង​ខ្លាំង ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​អំឡុង​រដូវ​រងារ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបី​ជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អ្នក​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច​នាំគ្នា​គាំទ្រ​យ៉ាងពេញ​ទំហឹង​ចំពោះ​ចំណាត់ការ​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច ដោយ​មាន​ពាក្យ​មួយឃ្លា​​​ដែល​គេតែងតែ​នាំ​គ្នា​និយាយ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​នោះ គឺ “នៅ​ប៊ែរឡាំង​​វារងារ​ខ្លាំងណាស់! តែ​យ៉ាងណា​ក៏​មិន​រងារ​ដូច​នៅ​ស៊ីបេរី​នោះដែរ”។

គិតត្រឹម​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៩ សហភាព​សូវៀត​បាន​ចាប់ផ្តើម​មើល​ឃើញ​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា ការបិទច្រក​ផ្លូវ​គោក​មិន​អាច​ខ្ទប់ដង្ហើម​ក្រុងប៊ែរឡាំង​ខាងលិច​បាន មិនអាច​បំផុស​ឲ្យ​អ្នក​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​លោកខាងលិច​បាន ចំណែក​ឯ​គម្រោង​បង្កើត​រដ្ឋ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​ក៏​មិន​អាច​រារាំង​បាន សហភាព​សូវៀត​ក៏​បាន​សម្រេច​បិទបញ្ចប់​ការ​បិទខ្ទប់​ក្រុងប៊ែរឡាំង ដោយ​ចាប់ផ្តើម​បើក​ច្រកផ្លូវគោក​​ឲ្យ​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញចូល​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច​ឡើងវិញ។


    សង្រ្គាមត្រជាក់៖ "វាំងននដែក" ​ខណ្ឌចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ជា​ពីរ
    សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ​៤ទសវត្សរ៍​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​រវាង​ប្លុក​សេរី​និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត
    សង្រ្គាម​ត្រជាក់៖ ដំណើរ​ដើមហេតុ
    ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២
   
   
   

វិបត្តិ​នៅ​ប៊ែរឡាំង​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ ដោយ​គ្មាន​ការ​ប៉ះទង្គិចគ្នា​​ដោយ​​អាវុធ ក៏ប៉ុន្តែ វា​គឺ​ជា​ចំណុច​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាព​តានតឹង​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​​ត្រូវ​កើនឡើង​ដល់​កម្រិត​កំពូល ដោយ​ចាប់ពីពេលនោះ​មក គូបដិបក្ខ​ទាំងពីរ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត សំឡឹង​មើល​គ្នា​​ថាជា​គូសត្រូវ​ដែល​មិន​អាច​ផ្សះផ្សា​បាន។

នៅថ្ងៃ​ទី២៣ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៩ ​សាធារណរដ្ឋ​សហព័ន្ធ​អាល្លឺម៉ង់ (អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច) ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង ក៏ប៉ុន្តែ ប៊ែរឡាំង ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចំ​កណ្តាល​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ហើយ​ដែល​ធ្លាប់​ទទួលរង​ការ​បិទខ្ទប់​ដង្ហើម​ពី​សំណាក់​សូវៀត​ម្តងរួចមកហើយ​នោះ មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ធ្វើ​ជា​រដ្ឋធានី​របស់​រដ្ឋ​​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​​​ថ្មី​នេះ​ទេ។ រដ្ឋធានី​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​តាំងទី នៅ​ក្នុង​ទីក្រុងបន (Bonn)។

ឆ្លើយតប​នឹង​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច សហភាព​សូវៀត​ក៏​បាន​យក​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ដែល​ខ្លួន​គ្រប់គ្រង​ ទៅ​រៀបចំ​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​មួយឡើងដែរ នៅ​ថ្ងៃ​ទី៧ ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៤៩ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាធិបតេយ្យ​អាល្លឺម៉ង់ (អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត) ដោយ​យក​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងកើត​ធ្វើ​ជា​រដ្ឋធានី។

ចាប់ពី​ឆ្នាំ​១៩៥២ រដ្ឋាភិបាល​អាល្លឺម៉ង់​ខាង​កើត​បាន​បិទ​គ្រប់ច្រក​ព្រំដែន​ទាំងអស់​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ដើម្បី​រារាំង​កុំ​ឲ្យ​ពលរដ្ឋ​របស់​ខ្លួន​​លួចរត់ភៀសខ្លួន​ឆ្លងដែន​ទៅ​ខាងលិច។ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុងប៊ែរឡាំង​វិញ ជញ្ជាំង​បេតុង​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​អាល្លឺម៉ង់​ខាង​កើត​សាងសង់​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦១ ដើម្បី​ខណ្ឌចែក​​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​កើត ពី​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច។ ជញ្ជាំង​ប៊ែរឡាំង ដែល​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ការ​ពុះចែក​អឺរ៉ុប រវាង​ប្លុក​សេរី និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត ពេញ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ការពុះចែក​ប្រទេស​​​ជាពីរ រវាង​ម្ខាង​រណប​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត និង​ម្ខាង​ទៀត​រណប​ប្លុក​អាមេរិក​ដូចជា​ករណី​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​អនុវត្ត​​ផងដែរ​ទៅលើ​ប្រទេស​មួយចំនួន​ផ្សេងទៀត ដូចជា កូរ៉េ​ ត្រូវ​ចែក​ជា​កូរ៉េ​ខាងជើង​ (កុម្មុយនិស្ត) និង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង (សេរី) យេម៉ែន ត្រូវ​ចែក​ជា​យេម៉ែន​ខាង​ជើង (សេរី) និង​យេម៉ែន​ខាង​ត្បូង (កុម្មុយនិស្ត) និង​វៀតណាម ​ត្រូវ​ចែក​ជា​វៀតណាម​ខាងជើង (កុម្មុយនិស្ត) និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង (សេរី)។ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ត្រូវ​បញ្ចប់ ប្រទេស​ទាំងអស់​នេះ​សុទ្ធសឹង​តែ​ត្រូវ​បង្រួបបង្រួម​ជា​ប្រទេស​តែមួយ​វិញ លើកលែង​តែ​កូរ៉េ ដែល​នៅ​បន្ត​បាក់បែក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន៕

សង្រ្គាមត្រជាក់៖ "វាំងននដែក" ​ខណ្ឌចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ជា​ពីរ កែប្រែ

ពាក្យថា “វាំងននដែក” (Iron Curtain) ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ជាលើកដំបូង​ដោយ​លោក​ Winston Churchill អតីត​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស នៅ​ក្នុង​សន្ទុរកថា នៅ​រដ្ឋមីស៊ូរី សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​ថ្ងៃ​ទី៥ ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៤៦ ដោយ​លោក​ចង់សំដៅ​ទៅលើ​ការ​ខណ្ឌ​ចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ដាច់ពី​គ្នា​​ ដោយ​​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ខាង​កើត​ “វាំងននដែក” ត្រូវ​ជាប់ផុងខ្លួន​ក្នុង​អំណាច​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ ក្រោម​ឥទ្ធិពល​របស់​សូវៀត។

តាមការពិត ​ការ​ពុះចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ គឺ​ជា​លទ្ធផល​នៃ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ រវាង​សហភាព​សូវៀត និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ ជាពិសេស ក្នុង​អំឡុង​សន្និសីទ​យ៉ាល់តា នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥។

នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ទើប​នឹង​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង​ភ្លាម ប្រទេស​ចំនួន ៣ នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​បាល់ទិក គឺ​លីទុយអានី អេស្តូនី និង​ឡេតូនី ព្រមទាំង​ដែនដី​មួយចំណែក​នៃ​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ ហ្វាំងឡង់ និង​រូម៉ានី ត្រូវ​បាន​ស្តាលីន​កាត់​យក​ទៅ​ដាក់​បញ្ចូល​​ជា​រដ្ឋ​ក្នុង​សហភាព​សូវៀត​រួចទៅហើយ ស្រប​ទៅតាម​កិច្ចព្រមព្រៀង​ដែល​បាន​ចុះ​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ ពោលគឺ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ដែល​ស្តាលីន និង​ហ៊ីត្លែរ​ នៅ​ត្រូវរ៉ូវគ្នា​នៅឡើយ។

នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​ទឹកដី​សូវៀត ស្តាលីន​ក៏​បាន​ងាក​ទៅ​សហការ​ជាមួយ​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច ដើម្បី​រួមដៃគ្នា​ច្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ ដោយ​កងទ័ព​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស​ វាយលុក​ចូល​ពីទិស​ខាងលិច ចំណែក​កងទ័ព​សូវៀត​វាយលុក​ពី​ទិស​ខាងកើត។

នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​ បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត និង​អឺរ៉ុប​កណ្តាល​ ដែល​កងទ័ព​សូវៀត​ជា​អ្នក​រំដោះ រួមមាន ប៉ូឡូញ រូម៉ានី ប៊ុលហ្ការី ហុងគ្រី អាល់បានី យូហ្គោស្លាវី និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ត្រូវ​ស្ថិត​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត។ ប្រទេស​ក្រៅពីនោះ គឺ​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងលិច ហើយដែល​​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​ជា​អ្នក​រំដោះ ក៏​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ឬ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ប្រព័ន្ធ​នយោបាយ និង​សេដ្ឋកិច្ច​ស្និទ្ធិ​នឹង​អាមេរិក។ លើកលែង​តែ​ប្រទេស​ស៊្វីស និង​ហ្វាំងឡង់​​ចេញ ដែល​ប្រកាស​តាំងខ្លួន​ជា​ប្រទេស​អព្យាក្រឹត។

ចំណែក​​អាល្លឺម៉ង់វិញ ដែល​ជា​ប្រទេស​ស្ថិត​នៅ​ចំកណ្តាល ជា​ចំណុច​ប្រសព្វ​រវាង ប្លុក​ខាងកើត និង​ប្លុក​សេរី ត្រូវ​ “វាំងននដែក” ពុះចែក​ប្រទេស​ជាពីរ គឺ​មួយផ្នែក​ខាងកើត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សូវៀត និង​ខាងលិច​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច គឺអាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ លោក​ចច ម៉ារស្ហាល (George Marshall) ដែល​ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​លោក Harry Truman តែងតាំង​ជា​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការបរទេស​អាមេរិក បាន​រៀបចំ​ផែនការ​ដ៏ធំមួយ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ហៅ​ជា​ទូទៅ​ថា “ប្លង់ម៉ារស្ហាល” (ជាភាសាអង់គ្លេស Marshall Plan) ដើម្បី​ផ្តល់​ជំនួយ​ជួយ​​ស្តារ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប ដែល​ត្រូវ​ខ្ទេចខ្ទី​ដោយសារ​សង្គ្រាម។

សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ​៤ទសវត្សរ៍​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​រវាង​ប្លុក​សេរី​និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ កែប្រែ

ដើមហេតុ​ដំបូង​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​បាន​ចាក់ឫស​តាំង​ពី​ចុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ គឺ​ចាប់តាំង​ពី​បដិវត្តន៍​ខែតុលា​របស់​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៩១៧។ ក៏ប៉ុន្តែ ហេតុការណ៍​សំខាន់ៗ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ជា​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​បាន​កើតមាន​ឡើង នៅ​ក្នុង​រយៈពេល ២ឆ្នាំ ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ជិតឈាន​ដល់​ទីបញ្ចប់ លោក Franklin Roosevelt ត្រូវ​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ ហើយ​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​ត្រូវធ្លាក់​ទៅ​លោក Harry Truman ដែល​ជា​អនុប្រធានាធិបតី។

នៅពេលនោះ សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ថ្វីដ្បិត​តែ​សហការគ្នា​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់ ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​មនោគមន៍វិជ្ជា​ផ្ទុយគ្នា​រួចទៅហើយ។ អាមេរិក​ប្រកាន់​យក​នូវ​របបនយោបាយ​បែប​ប្រជាធិបតេយ្យ​សេរី និង​សេដ្ឋកិច្ច​បែបមូលធន​និយម ដែល​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ពលរដ្ឋ​ម្នាក់ៗ​មាន​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន និង​សិទ្ធិ​ស្វែងរក​ភាព​មាន​បាន​ផ្ទាល់ខ្លួន។ ចំណែក​សហភាព​សូវៀតវិញ​ប្រកាន់​យក​នូវ​របបនយោបាយ​បែប​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ និង​សេដ្ឋកិច្ច​ផែនការ ដែល​គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​ត្រូវ​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់​រដ្ឋ នៅ​ក្នុង​ជំនឿ​មួយ​ថា ភាពមាន​បាន​ត្រូវតែ​បែងចែក​ឲ្យ​បាន​ស្មើៗ​គ្នា​ទៅ​គ្រប់​ពលរដ្ឋ​ទាំងអស់។

ការឡើងកាន់តំណែង​របស់​លោក Harry Truman គឺ​ជា​របត់​ថ្មី​មួយ នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ដោយសារ​តែ​លោក Truman គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​មាន​គំនិត​ស្អប់​កុម្មុយនិស្ត​បំផុត គឺ​ដូចគ្នា​នឹង​ស្តាលីន ដែល​ស្អប់​ពួក​មូលធននិយម​យ៉ាងនោះដែរ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត ប្រមុខដឹកនាំ​អាមេរិក និង​សូវៀត មាន​គោលដៅ​ផ្ទុយគ្នា​ទាំងស្រុង​ចំពោះ​អាល្លឺម៉ង់។ អាមេរិក​ចង់​ឃើញ​អាល្លឺម៉ង់​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​មួយ​រឹងមាំឡើងវិញ ដើម្បី​អាច​ជា​ដៃគូ​ពាណិជ្ជកម្ម​នឹងគ្នា។ ចំណែក​ឯ​សូវៀតវិញ​ចង់​ជាន់​​អាល្លឺម៉ង់​ឲ្យ​កាន់តែ​ធ្លាក់​ទន់ខ្សោយ ដើម្បី​ងាយស្រួល​គ្រប់គ្រង និង​យក​ធ្វើ​ជា​តំបន់​ទ្រនាប់​ទប់ទល់​នឹង​មហាអំណាច​លោកខាងលិច។

នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៤៦ មន្រ្តី​ទូត​អាមេរិក​ម្នាក់​ប្រចាំ​ទីក្រុង​ម៉ូស្គូ ឈ្មោះ​ថា Georges Kennan បាន​ផ្ញើ​តេឡេក្រាម​ដ៏វែងមួយ ទៅវ៉ាស៊ីងតោន ដោយ​បាន​សរសេរ​លម្អិត​ អំពី​យុទ្ធសាស្រ្ត​ដែល​អាមេរិក​គួរដាក់ចេញ​ចំពោះ​សហភាព​សូវៀត។ នៅ​ក្នុង​តេឡេក្រាម​នេះ លោក Georges Kennan បាន​លើកឡើង​ថា សហភាព​សូវៀត​បច្ចុប្បន្ន​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ចលនានយោបាយមួយ ដែល​មាន​ជំនឿ​យ៉ាងងប់ងល់​ថា សហភាព​សូវៀត​ និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នឹង​មិន​អាច​ឈរនៅ​ជាមួយគ្នា​បាន​ជាដាច់ខាត។ ដូច្នេះ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​មិនមាន​ជម្រើសអ្វី​ក្រៅតែ​ពីការ​ដាក់​ចេញ​នូវ​យុទ្ធសាស្រ្ត​រយៈពេល​វែងមួយ ដោយ​ប្រើ​គ្រប់មធ្យោបាយ ដើម្បី​រាំងខ្ទប់​​ការ​រីកសាយ​ភាយ​នៃ​ឥទ្ធិពល​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត។


យុទ្ធសាស្រ្ត ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា « Containment » ត្រូវបាន​លោក​​ប្រធានាធិបតី​​អាមេរិក Harry Truman ឯកភាព​តាម ហើយនៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​បាន​ថ្លែង​នៅ​ក្នុង​សភា​ពេញ​អង្គ​ថា អាមេរិក​ត្រូវ​តែ​ប្រកាន់​ខ្ជាប់​​នូវ​នយោបាយ​មួយ គឺ​អាមេរិក​ត្រូវ​តែ​ចេញមុខ​ជួយ​ប្រជាជន​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​ទាំងអស់ ដែល​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​កៀបសង្កត់​ពី​ប្រទេស​ក្រៅ។ នៅ​ពេល​នោះ​ហើយ ដែល​លោក Harry Truman បាន​ស្នើសុំ​ឲ្យ​សភា​ផ្តល់​លុយ​ចំនួន ៤០០លាន​ដុល្លារ ដើម្បី​យក​ទៅ​ជួយ​តួកគី និង​ក្រិក ក្នុងការ​ប្រយុទ្ធប្រឆាំង​នឹង​ក្រុម​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត ដែល​ទទួល​បាន​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ប្លុក​សូវៀត។

សន្ទុរកថា​របស់​លោក Harry Truman ​នៅ​ចំពោះ​សភា​​អាមេរិក ត្រូវបាន​គេ​ដាក់ឈ្មោះ​ថា​ជា « Truman Doctrine » ហើយ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​កំណត់យក​​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ដែល​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​អស់រយៈពេល​ជាង ៤ទសវត្សរ៍។

សង្រ្គាម​ត្រជាក់​បាន​ចាប់​ផ្ទុះឡើង​ជាផ្លូវការ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ ជាមួយ​នឹង​ « Truman Doctrine » ហើយ​បិទបញ្ចប់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩១ ជាមួយ​នឹង​ការ​ដួលរលំ​នៃ​សហភាព​សូវៀត។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ជាង ៤០ឆ្នាំ​នេះ សង្រ្គាមត្រជាក់​ត្រូវបាន​គេ​បែងចែក​ជា​ច្រើន​ដំណាក់កាល។

នៅ​ដំណាក់កាល​ដំបូង ការប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​បាន​ផ្តោត​តែ​ទៅលើ​តំបន់​អឺរ៉ុប ជាមួយ​នឹង​ការ​បង្កើត​ “វាំងននដែក” ពុះចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ជាពីរ គឺ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ ស្ថិតក្រោម​ឥទ្ធិពល​សូវៀត និង​អឺរ៉ុប​ខាងលិច​ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​អាមេរិក។ ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​ត្រូវ​បាន​ពុះចែក​ជា​ពីរ​ប្រទេស​ផងដែរ គឺ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត​គ្រប់គ្រង​ដោយ​កុម្មុយនិស្ត និង​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាមេរិក។

យុគសម័យ​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ដោយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សហភាព​សូវៀត​បាន​ធ្វើការ​សាកល្បង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​​ប្រកបដោយ​ជោគជ័យ ហើយ​បិទបញ្ចប់​ភាព​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្តាច់មុខ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

នៅ​ដំណាក់​កាល​បន្ទាប់មក​ទៀត សង្រ្គាមត្រជាក់​បាន​ចាប់ផ្តើម​រីករាល​ចេញ​ពីតំបន់​អឺរ៉ុប ទៅ​ជា​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ពិភពលោក ជាមួយ​នឹង​ជ័យជម្នះ​របស់​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​ម៉ៅសេទុង​នៅ​ចិន និង​ការ​ផ្ទុះ​សង្រ្គាម​កូរ៉េ ពី​ឆ្នាំ​១៩៥០​ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៥៣។

នៅ​ក្រោយ​ឆ្នាំ​១៩៥៣ ក្រោយ​ពេល​ដែល​ស្តាលីន​​ទទួលមរណភាព ទំនាក់ទំនង​ រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​​មាន​ការ​ប្រែប្រួល មាន​ចុះ​មានឡើង ពេលខ្លះ​ក៏​ធូរស្រាល ហើយ​ពេលខ្លះ​ក៏​តានតឹង ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម មុននឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ខ្លាំងបំផុត​​ស្ទើរតែ​ផ្ទុះ​ជា​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២។

នៅ​ក្រោយ​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា សង្រ្គាម​ត្រជាក់​បាន​ឈាន​ចូល​ដំណាក់កាល​ថ្មីមួយ​ទៀត គឺ​សហភាព​សូវៀត និង​ចិន ដែល​សុទ្ធសឹង​ជា​មហាអំណាច​កុម្មុយនិស្ត​បាន​បែកបាក់គ្នា ហើយ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​ក៏​មាន​ភាព​ធូរស្រាល​ច្រើន នៅ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​មួយ ដែល​គេច្រើន​ហៅ​តាម​ភាសា​បារាំង​ថា « Détente »។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៩ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល អាមេរិក និង​សូវៀត​បាន​លូកដៃ​ចូល​អន្តរាគមន៍ ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ដំណាក់កាល​ធូរស្រាល (ឬ Détente) ក៏​ត្រូវ​បញ្ចប់ ហើយ​សង្រ្គាមត្រជាក់​ក៏​ចាប់ពុះកញ្ជ្រោលឡើងវិញ។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៥ លោក​មីកាអ៊ីល ហ្កូបាឆូវ (Makhail Gorbachev) បានឡើងកាន់អំណាច​ជា​លេខាបក្ស​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​បើក​ចំហ​ទាំង​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ និង​សេដ្ឋកិច្ច គឺ​កំណែទម្រង់ ដែល​គេ​ហៅថា ប៉េរេស្ត្រយកា (Perestroika) និង​ហ្ក្លាស្នូស្ត (Glasnost)។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៨ សូវៀត​បាន​ប្រកាស​ដក​ទ័ព​ចេញ​ពី​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ហើយ​លោក​ហ្កូបាឆូវ​បាន​ប្រកាស​បិទបញ្ចប់​នយោបាយ​ជ្រៀតជ្រែក​ក្នុង​កិច្ចការ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​សូវៀត ហើយ​​បើក​សិទ្ធិសេរីភាព​ឲ្យ​បណ្តា​ប្រទេស​​​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​អាច​ជ្រើសរើស​ផ្លូវ​ដើរ​ដោយ​ខ្លួនឯង។

ចាប់ពីពេលនោះមក ចលនា​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​របបកុម្មុយនិស្ត​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង​នៅ​ពាសពេញ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត ​រដ្ឋាភិបាល​រណប​សូវៀត​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ដួលរលំ​ម្តងមួយៗ ហើយ​នៅ​ចុង​ឆ្នាំ​១៩៨៩ ជញ្ជាំងក្រុង​ប៊ែរឡាំង ដែល​ខណ្ឌ​ចែករវាង​ដែនដី​កុម្មុយនិស្ត និង​ដែនដី​លោកខាងលិច ត្រូវ​ដួលរលំ។ ការដួលរលំ​នៃ​ជញ្ជាំងប៊ែរឡាង​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជានិមិត្តរូប​នៃ​ការ​បិទបញ្ចប់ “វាំងននដែក” ដែល​​ខណ្ឌចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២។

នយោបាយ​បើក​ចំហ​របស់​​​លោក​ហ្កូបាឆូវ​មិន​ត្រឹមតែ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​រង្គោះរង្គើ​ដល់​របបកុម្មុយនិស្ត នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ប៉ុណ្ណោះទេ សូម្បីតែ​នៅ​ក្នុង​សហភាព​សូវៀត​ខ្លួន​ឯង​ក៏​ត្រូវ​រង្គោះរង្គើ​ផងដែរ ដោយ​បណ្តា​រដ្ឋ​ជាសមាជិក​ចាប់ផ្តើម​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ រួច​ហើយ​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​​​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​ប្រទេស​នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​បាល់ទិក គឺ​លីទុយអានី អេស្តូនី និង​ឡេតូនី។

នៅទីចុងបំផុត សហភាព​សូវៀត​ក៏​ត្រូវ​ដួលរលំ​​បាត់រូប នៅ​​ឆ្នាំ​១៩៩១ ហើយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ក៏​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់​ជាផ្លូវការ៕

សង្រ្គាម​ត្រជាក់

តាមគម្រោង​ពី​ដំបូង ប្លង់​ម៉ារស្ហាល​នេះ​ត្រូវ​បើក​ចំហ​ដល់​គ្រប់​ប្រទេស​ទាំងអស់ ដោយ​រាប់បញ្ចូល​ទាំង​សហភាព​សូវៀត និង​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​ផងដែរ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​ដែល​អាច​ទទួល​ជំនួយ​ពី​ប្លង់ម៉ារស្ហាល​នេះ​បាន ត្រូវ​តែ​បំពេញ​តាមលក្ខខណ្ឌ​មួយ​ដោយ​ខាន​មិនបាន គឺ​ត្រូវ​រៀបចំ​ឲ្យ​មាន​​កំណែទម្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​បែបទីផ្សារ​សេរី។ ដោយសារ​តែ​មាន​លក្ខខណ្ឌ​នេះ​ហើយ ទើប​សហភាព​សូវៀត​បដិសេធ​មិន​ចូលរួម​ក្នុង​ប្លង់​ម៉ារស្ហាល ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​រារាំង​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​ប្លុក​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​មិន​ឲ្យ​ទទួល​ជំនួយ​ពី​អាមេរិក។


    សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ​៤ទសវត្សរ៍​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​រវាង​ប្លុក​សេរី​និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត
    សង្រ្គាម​ត្រជាក់៖ ដំណើរ​ដើមហេតុ
    ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២
    បដិវត្តន៍​រុស្ស៊ី​ឆ្នាំ​១៩១៧ ​(បដិវត្តន៍​ខែ​តុលា)
   
   
   

នៅ​ពេលនោះ ស្តាលីន​យល់ថា ប្រសិនបើ​​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ចូលរួម​ក្នុង​ប្លង់​ម៉ារស្ហាល ប្រទេស​ទាំងនេះ​អាច​នឹង​ត្រូវ​​​​របូត​ចេញ​ពីដែន​ឥទ្ធិពល​របស់​សូវៀត។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​សូវៀត​បាន​សម្រេច​បង្កើត​ផែនការ​​ផ្តល់​ជំនួយ​សេដ្ឋកិច្ច​មួយ​ដែរ សម្រាប់​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត គឺផែនការ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា ប្លង់ម៉ូឡូតូវ (Molotov Plan) ដោយ​យក​តាម​ឈ្មោះ​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការបរទេស​សូវៀត ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​ត្រូវ​បាន​ប្រែក្លាយ​ជា​ស្ថាប័ន​ជាផ្លូវការ​មួយ មាន​ឈ្មោះ​ថា “កូមេកុន” (COMECON)។

ការបង្កើត​ប្លង់ម៉ារស្ហាល និង​ប្លង់​ម៉ូឡូតូវ គឺ​ជា​ជំហាន​មួយ​ថ្មី​ទៀត ដែល​បានរុញ​​អឺរ៉ុប​ខាងលិច និង​អឺរ៉ុប​ខាងកើត ឲ្យ​​ឃ្លាត​​​​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​កាន់តែ​ខ្លាំង ទាំង​ខាង​នយោបាយ និង​សេដ្ឋកិច្ច ហើយ​មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក​ទៀត ប្លុក​ទាំងពីរ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ខាងផ្នែក​យោធា​មួយទៀត តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​បក្សសម្ព័ន្ធ​យោធា​រៀងៗខ្លួន។

ប្រទេស​លោកខាងលិច​បាន​​បង្កើត​ជា​បក្សសម្ព័ន្ធ​អូតង់ តាមរយៈ​ការ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​អាត្លង់ទិក​ខាងជើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ នៅ​រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីងតោន ដោយ​មាន​ប្រទេស​ស្ថាបនិក​ចំនួន ១២ គឺ សហរដ្ឋ​អាមេរិក កាណាដា ព្រមទាំង​ប្រទេស ១០ នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងលិច រួមមាន អង់គ្លេស បារាំង អ៊ីតាលី ព័រទុយហ្កាល់ ប៊ែលហ្ស៊ិក លុចសំបួ ហូឡង់ ដាណឺម៉ាក ន័រវែស និង​អ៊ីស្លង់។ មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​នេះ គឺ​មាន​ចែង​ក្នុង​មាត្រា ៥​ នៃ​សន្ធិសញ្ញា​អាត្លង់ទិក​ខាងជើង ដែល​ចែង​ថា ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ប្រទេស​ណាមួយ ដែល​ជា​សមាជិក​អូតង់ គឺ​មានន័យ​ស្មើ​នឹង​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់​ទាំងមូល ដែល​គ្រប់​សមាជិក​ទាំងអស់​ត្រូវ​តែ​ចេញមុខ​ជួយការពារ​ទប់ទល់​នឹង​ការ​វាយប្រហារ​នេះ។

ដើម្បី​ជាការ​ឆ្លើយ​តប​នឹង​ការ​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់ សហភាព​សូវៀត​ក៏​បាន​រៀបចំ​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​យោធា​មួយ​ដែរ សម្រាប់​ប្រទេស​នៅ​ប្លុក​ខាងកើត គឺ​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​នៃ​កតិកាសញ្ញា​វ៉ាសូវី បង្កើត​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ ហើយ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀងគ្នា​ទៅនឹង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់។

តាមការពិត នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់ សហភាព​សូវៀត​មិនបាន​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី​តបតវិញ​ភ្លាមនោះទេ។ កត្តា​សំខាន់ ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​ស្តាលីន​សម្រេច​បង្កើត​បក្សសម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី គឺ​អាល្លឺម៉ង់។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ សហរដ្ឋ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង បាន​ព្រមព្រមគ្នា យកដែនដី​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​​មក​ច្របាច់​បញ្ចូល​គ្នា រួចហើយ​សម្រេច​បញ្ឈប់ការ​ត្រួតត្រា​លើ​អាល្លឺម៉ង់ ដោយ​​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​​ឯករាជ្យ​មួយ ដែលមាន​​ឈ្មោះ​ថា “សាធារណរដ្ឋ​សហព័ន្ធ​អាល្លឺម៉ង់”។ តាមគម្រោង​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង​ ចង់​ឲ្យ​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ថ្មី​នេះ​ត្រូវ​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សហភាព​សូវៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្តាលីន​មិនព្រម ក៏​បាន​រៀបចំ​ឲ្យ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​អាល្លឺម៉ង់​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​មួយ​ដាច់​ដោយឡែក នៅ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាធិបតេយ្យ​អាល្លឺម៉ង់”។

ចាប់ពីពេលនោះមក ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​ត្រូវ​ពុះចែក​ជា​ពីរដាច់ពីគ្នា គឺ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច និង​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ហើយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​ត្រូវ​បាន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​អង្គការ​អូតង់ នៅថ្ងៃ​ទី៩ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៥៥។ ការ​ដាក់​បញ្ចូល​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ទៅ​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធ​អូតង់​នេះ​ហើយ ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​សូវៀត​បង្កើត​ជា​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី​ឡើង ដោយ​ដាក់​បញ្ចូល​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត​ជា​សមាជិក៕

ការដួលរលំ​នៃ​សហភាព​សូវៀត​និង​ការ​បញ្ចប់​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ កែប្រែ

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៩ ចលនា​បដិវត្តន៍​ប្រជាជន​បាន​ផ្ទុះឡើង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​របបកុម្មុយនិស្ត​​រណបសូវៀត​ត្រូវ​ដួលរលំ​ជា​បន្តបន្ទាប់ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ត្រូវ​បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយ​ស្ទើរតែ​អស់​គ្មាន​សល់ ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបប្រជាធិបតេយ្យ​តាមបែប​លោកខាងលិច។

​នយោបាយ​កំណែទម្រង់​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏ធំមួយ ដែល​ជួយជំរុញ​ឲ្យ​ចលនា​បដិវត្តន៍​នេះ​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ ​អ្វី​ដែល​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​មិនបាន​រំពឹងទុក​នោះ គឺ​​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៨៩​នេះ​មិនមែន​កើតមានឡើង​តែ​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​នោះទេ តែ​បាន​រាលដាល​ទៅ​ដល់​សហភាព​សូវៀត​ខ្លួន​ឯងផ្ទាល់។

ដំណើរឆ្ពោះទៅរក​ការ​ដួលរលំ​នៃ​សហភាព​សូវៀត​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង​ពី​រដ្ឋ​ជាប់នឹង​សមុទ្រ​បាល់ទិក គឺ​អេស្តូនី ឡេតូនី និង​លីទុយអានី។ ប្រទេស​ទាំង៣នេះ​ធ្លាប់​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ ក៏ប៉ុន្តែ​ត្រូវ​បាន​សូវៀត​កាត់យក​មក​ដាក់​ជា​ទឹកដី​របស់ខ្លួន តាមរយៈ​កិច្ចព្រមព្រៀង រវាង​ស្តាលីន និង​ហ៊ីត្លែរ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៣៩។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ប្រជាជន​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ទាំង៣​នេះ តែងតែ​ចាត់ទុក​ខ្លួន​ឯង​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ តែ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​ដោយ​ខុសច្បាប់​ពី​សំណាក់​សហភាព​សូវៀត។

នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៨៩ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ចលនា​បដិវត្តន៍​​កំពុងតែ​ផ្ទុះឡើង​យ៉ាង​ពេញ​ទំហឹង នៅ​​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​ ហើយ​ឆ្លៀត​ក្នុង​ឱកាស​ខួប​ ៥០ឆ្នាំ នៃ​​កិច្ចព្រមព្រៀង​ស្តាលីន-ហ៊ីត្លែរ​ឆ្នាំ​១៩៣៩​ (តាមពិត​គឺ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ម៉ូឡូតូវ-រីបេនត្រុប ដោយ​យក​តាម​ឈ្មោះ​រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​​សូវៀត-អាល្លឺម៉ង់ ដែល​ជា​អ្នក​ចុះហត្ថលេខា) ប្រជាជន​​អេស្តូនី ឡេតូនី និង​លីទុយអានី ប្រមាណ​ជា ១លាននាក់​​បាន​នាំគ្នា​ចេញ​ធ្វើ​បាតុកម្ម​ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​អ្វី​ដែល​ពួកគេ​ហៅ​ថា​ជា​ការ​កាន់កាប់​ដោយ​ខុសច្បាប់​របស់​សូវៀត​។ មួយឆ្នាំក្រោយ​មក ប្រទេស​ទាំងបី​ក៏​បាន​ប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ពី​សហភាព​សូវៀត។


ការប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​របស់​ប្រទេស​ទាំង៣​នេះ​មិន​ត្រូវ​បាន​​រដ្ឋាភិបាល​សហព័​ន្ធ​សូវៀត​ទទួល​ស្គាល់​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ បណ្តា​រដ្ឋ​មួយ​ចំនួន​ផ្សេងទៀត រួមមាន ហ្សកហ្ស៊ី អ៊ុយក្រែន អាមេនី និង​ម៉ុលដាវី ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​សូវៀត​ជា​បន្តបន្ទាប់ ដោយ​យក​គំរូ​​តាម​ប្រទេស​នៅ​បាល់ទិក។ ចំណុចរបត់​ដ៏សំខាន់​ គឺ​ការ​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​របស់​រុស្ស៊ី ដែល​ជា​រដ្ឋ​ធំជាងគេ មាន​ប្រជាជន​ច្រើន​ជាងគេ និង​ជាពិសេស មាន​អំណាច​នយោបាយ​ខ្លាំងជាងគេ នៅ​ក្នុង​សហភាព​សូវៀត។ ការប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ពី​សភាព​សូវៀត​​ត្រូវ​បាន​ចុះហត្ថលេខា​ដោយ​លោក​ប្រធានាធិបតី​រុស្ស៊ី បូរីស យែលស៊ីន នៅថ្ងៃ​ទី១២ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៩០។

ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​ផ្តាច់ខ្លួន​នៃ​បណ្តា​រដ្ឋ​សមាជិក​ទាំង ១៥ របស់​សហភាព​សូវៀត លោក​ហ្គ័របាឆូវ​នៅតែ​ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​ដូច​ពីមុន គឺ​ជ្រើសរើស​យក​ការចរចា ជាជាង​ការ​ប្រើកម្លាំង​បង្រ្កាប។ នៅ​ក្នុងការ​ចរចា​នេះ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​លើកឡើង​នូវ​សំណើ​​កំណែទម្រង់​ដ៏​សំខាន់​មួយ ដើម្បី​ផ្តល់​អំណាច​ដល់​រដ្ឋ​ជា​សមាជិក ក្នុងការ​ចាត់ចែងកិច្ចការ​ក្នុង​រដ្ឋ​របស់​ខ្លួន​ស្ទើរតែ​ដូច​ប្រទេស​ឯករាជ្យ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​​ស្ថិត​នៅ​ជា​​រដ្ឋ​សមាជិក​​​សហភាព​សូវៀត​​ដូចពីមុន​ដដែល។

ទោះជាយ៉ាងណា សំណើ​កំណែទម្រង់​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​នេះ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ប្រឆាំង​ពី​ចរន្ត​ធំៗ​ពីរ។ រដ្ឋ​​ចំនួន ៣ គឺ អេស្តូនី ឡេតូនី លីទុយអានី អាមេនី ហ្សកហ្ស៊ី និង​ម៉ុលដាវី ទាមទារ​ដាច់ខាត​ចង់​ផ្តាច់ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ទាំងស្រុង​ពី​សហភាព​សូវៀត។ ចំណែក​ឯ​ក្រុម​អ្នកនយោបាយ​ប្រកាន់​តឹង​នៅ​ក្នុង​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត ដែល​ក្នុង​ចំណោម​នោះ​​ក៏​មាន​មន្រ្តី​កាន់អំណាច​ធំៗ​ជាច្រើន​ផងដែរ គឺ​រួមមាន អនុប្រធានាធិបតី​ នាយករដ្ឋមន្រ្តី រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​មហាផ្ទៃ រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការពារជាតិ និង​ប្រមុខក្រសួង​ចារកិច្ច (KGB) ​នាំគ្នា​ប្រឆាំង​នឹង​ជំហរ​សម្រុះសម្រួល​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ ដោយ​ទាមទារ​ឲ្យ​ចាត់វិធានការ​ក្តៅ​បង្រ្កាប​ទៅលើ​ចលនា​ផ្តាច់ខ្លួន ដើម្បី​រក្សា​អំណាច​សហភាព​សូវៀត​ឲ្យ​នៅ​ខ្លាំង​ដូច​កាល​ពីមុន។ ដើម្បី​សម្រេច​តាម​បំណង​របស់​ខ្លួន ក្រុម​នេះ​ក៏​បាន​នាំគ្នា​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍​ ដើម្បី​ច្បាម​យក​អំណាច​ពី​លោក​ហ្គ័របាឆូវ តាមរយៈ​រដ្ឋប្រហារ។

ថ្ងៃ​ទី១៨ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៩១ ក្រុម​មេដឹកនាំ​រដ្ឋប្រហារ​បាន​បញ្ជូន​មនុស្ស​ពី​ម៉ូស្គូ ​ឲ្យ​ទៅ​ជួប​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ដែល​​​កំពុង​សម្រាកលំហែរកាយ​នៅ​ឯ​តំបន់​គ្រីមេ ដោយ​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​លោក​ប្រកាស​ដាក់​ប្រទេស​ក្នុង​ភាព​អាសន្ន ដើម្បី​ដាក់ពង្រាយ​កម្លាំង​ទ័ព​ទៅ​បង្រ្កាប​ក្រុម​អ្នក​ទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី។ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បដិសេធ​ ពួកមេដឹកនាំ​រដ្ឋប្រហារ​ក៏​បាន​ចាប់លោក​ដាក់ឃុំ​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ ដោយ​កាត់ផ្តាច់​រាល់​បណ្តាញ​ទាក់ទង​ទៅ​ពិភព​ខាង​ក្រៅ ហើយ​មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​មក មេដឹកនាំ​រដ្ឋប្រហារ​បាន​ប្រកាសថា លោក​ហ្គ័របាឆូវ​មាន​ជំងឺ ហើយ​បាន​ប្រគល់​អំណាច​ទៅ​ឲ្យ​គណៈកម្មាធិការ​មួយ ដែល​មាន​សមាជិក ៨រូប ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង​ជា​បណ្តោះអាសន្ន ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​គណៈក​ម្មាធិការ​នេះ​បាន​ប្រកាស​ដាក់​សហភាព​សូវៀត​ទាំងមូល​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​ច្បាប់​អាជ្ញាសឹក ព្រមទាំង​បញ្ជូន​កម្លាំង​ឲ្យ​ទៅ​បង្រ្កាប​ពួក​អ្នក​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ។


រថក្រោះ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់ពង្រាយ​នៅ​ទីលាន​ក្រហម ក្រុង​ម៉ូស្គូ ក្នុង​អំឡុង​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ នៅ​ឆ្នាំ១៩៩១ រថក្រោះ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់ពង្រាយ​នៅ​ទីលាន​ក្រហម ក្រុង​ម៉ូស្គូ ក្នុង​អំឡុង​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ នៅ​ឆ្នាំ១៩៩១ មកត្រឹម​ពេលនោះ អ្នកណា​ក៏ដឹង​ដែរ​ថា អ្វី​ដែល​កំពុង​កើតឡើង គឺ​ជា​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ពី​តំណែង។ ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋប្រហារ​នេះ​មានអាយុកាល​តែ៣ថ្ងៃ​ប៉ុណ្ណោះ ក៏​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ទៅវិញ។ បរាជ័យ​នៃ​រដ្ឋប្រហារ​នេះ​កើតឡើង​ដោយ​សារ​តែ​​មូលហេតុធំៗ​ពីរ គឺ​ការ​ខ្វះគាំទ្រ​ពី​សំណាក់​មន្រ្តី​ថ្នាក់​ក្រោម​ទាំង​នៅ​ក្នុង​ជួរកងទ័ព និង​ក្នុង​ក្រសួង​ចារកិច្ច KGB ហើយ​កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​ដោយសារ​តែ​ក្រុមរដ្ឋប្រហារ​​​មិន​អាច​ចាប់ខ្លួន​ ​លោក​បូរីស យែលស៊ីន ប្រធានាធិបតី​រុស្ស៊ី ដែល​ជារដ្ឋ​ដ៏មាន​អំណាច​បំផុត​ក្នុង​សហភាព​សូវៀត។

នៅថ្ងៃ​ទី១៩​សីហា លោក​បូរីស យែលស៊ីន បាន​ចេញមុខប្រកាស​បដិសេធ​មិន​ទទួលស្គាល់​មេដឹកនាំ​ថ្មី ដែល​កើតចេញ​ពី​អ្វី ដែល​លោក​ហៅថា​ជា​រដ្ឋប្រហារ​រំលោភ​លើ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយ​លោក​បាន​អំពាវនាវ​ឲ្យ​ប្រជាជន ព្រមទាំង​កងកម្លាំង​ប្រដាប់អាវុធ​ទាំងអស់​ស្តាប់​តាមតែ​បទបញ្ជា​ចេញដោយ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក។ សេចក្តីប្រកាស​របស់​លោក​បូរីស យែលស៊ីន បាន​ទទួល​នូវការ​គាំទ្រ​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន ក៏ដូចជា ពី​សំណាក់​សហគមន៍​អន្តរជាតិ ជាពិសេស ពី​សំណាក់​មេដឹកនាំ​ប្រទេស​មហាអំណាច ដូចជា លោក​ប៊ូស ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក លោក​ហ្វ្រង់ស័រ មីតេរ៉ង់ ប្រធានាធិបតី​បារាំង លោក​ចន មេជ័រ នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស និង​លោក​អេលមូត កូល អធិកាបតី​អាល្លឺម៉ង់។

នៅទីបំផុត មេដឹកនាំ​រដ្ឋប្រហារ​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំចិត្តដោះលែង​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ពី​គ្រីមេ​ឲ្យ​ត្រឡប់​មក​កាន់​អំណាចវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជា​ត្រូវ​បរាជ័យ​ក៏ដោយ រដ្ឋប្រហារ​នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៩១​នោះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អំណាច​នយោបាយ​របស់​​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ​យ៉ាង​ខ្លាំង ដោយ​លោក​មាន​តែ​តំណែង ចំណែក​ឯ​អំណាច​ពិតប្រាកដ​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្នុងដៃ​លោក​បូរីស យែលស៊ីន។

៤ខែ​ក្រោយ​រដ្ឋប្រហារ នៅថ្ងៃ​ទី៨​ខែ​ធ្នូ រដ្ឋទាំង ១៥ ក្នុង​សហភាព​សូវៀត​ក៏​បាន​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​រៀងៗខ្លួន ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី​២៤​ធ្នូ​ រុស្ស៊ី ដោយ​មាន​ការ​គាំទ្រ​ពី​អតីត​រដ្ឋ​សូវៀត​ផ្សេងទៀត បាន​ជូន​ដំណឹង​ទៅ​អ.ស.ប​​ថា ចាប់ពីពេលនោះទៅ រុស្ស៊ី​នឹង​​កាន់កាប់​អាសនៈ​ជា​សមាជិក​អចិន្ត្រៃយ៍​នៃ​ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​អ.ស.ប ជំនួស​សហភាព​សូវៀត។ មួយថ្ងៃ​ក្រោយមក នៅថ្ងៃ​ទី២៥​ធ្នូ ដែល​ចំថ្ងៃ​បុណ្យណូអែល លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​ប្រកាស​លាឈប់​ពីមុខតំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​នៃ​សហភាព​​សូវៀត ហើយ​​នៅថ្ងៃ​ទី២៦ធ្នូ ទង់​ក្រហម​ ដែល​មាន​កណ្ដៀវ​និង​ញញួរ​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្ហូតចុះ​ពី​វិមានក្រេមឡាំង ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​ទង់ជាតិ​រុស្ស៊ី។

​សហភាព​សាធារណរដ្ឋ​សង្គមនិយម​សូវៀត ដែល​បាន​បង្កើតឡើង​តាំង​​ពីឆ្នាំ​១៩២២ ក៏​ត្រូវ​រំលាយ​ជាផ្លូវការ ជំនួសមកវិញ​ដោយ​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ចំនួន ១៥ គឺ​ រុស្ស៊ី អ៊ុយក្រែន បេឡារុស ហ្សកហ្ស៊ី ម៉ុលដាវី អាមេនី អេស្តូនី ឡេតូនី លីទុយអានី អាស៊ែបៃហ្សង់ កាហ្សាក់ស្ថាន អ៊ូសបេគីស្ថាន តាហ្ស៊ីគីស្ថាន កៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន និង​តួកម៉េនីស្ថាន៕

ការ​ដួលរលំ​នៃ​ប្លុកកុម្មុយនិស្ត​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត កែប្រែ

ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយការ​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ សង្រ្គាម​ត្រជាក់​បាន​បង្កើត​ជា "វាំងននដែក" ខ័ណ្ឌ​ចែក​តំបន់​អឺរ៉ុបជាពីរ គឺ​អឺរ៉ុប​ខាងលិច​​ស្ថិត​ក្នុង​ប្លុក​សេរី​ជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក (​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់) និង​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ស្ថិត​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​ជាមួយ​សហភាព​សូវៀត (បក្ស​សម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី)។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្លុកកុម្មុយនិស្ត​​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​ចុងទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៨០ នៅ​ក្នុង​បដិវត្តន៍​មួយ ដែល​គេឲ្យឈ្មោះ​ថា “បដិវត្តន៍ឆ្នាំ​១៩៨៩”។

អ្វីៗ​ចាប់ផ្តើម​ជាមួ​យ​នឹង​កំណែទម្រង់​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ នៅ​សហភាព​សូវៀត គឺ​កំណែទម្រង់ “ប៉េរ៉េស្រ្តយកា” និង “ហ្ក្លាស្នូស្ត” ដែល​​បើក​ចំហ​ទាំង​ខាង​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច និង​នយោបាយ ពី​ការ​គ្រប់គ្រង​ដ៏តឹងរ៉ឹង​របស់​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា លោក​ហ្គ័របាឆូវ បាន​សម្រេច​កាត់បន្ថយ​អន្តរាគមន៍​យោធា​របស់​សូវៀត​នៅ​បរទេស​ ដើម្បី​​ងាក​មក​ផ្តោត​អាទិភាព​ទៅលើ​ការ​ស្តារសេដ្ឋកិច្ច​​ក្នុង​ប្រទេស​ខ្លួនឯង។ នយោបាយ​កាត់បន្ថយ​អន្តរាគមន៍​យោធា​នៅ​បរទេស ដែល​នាំទៅរក​ការ​ដកទ័ព​សូវៀត​ពី​អាហ្វហ្កានីស្ថាន នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៩ និង​ជាពិសេស ការ​បន្ធូរបន្ថយ​អំណាច​កុម្មុយនិស្ត នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត។

នៅ​​ខែ​ធ្នូ​ឆ្នាំ​១៩៨៨ នៅ​ក្នុង​សុន្ទរកថា​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយ នៅ​ក្នុង​មហាសន្និបាត​​អ.ស.ប លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​​ប្រកាស​ថា គ្រប់ប្រជាជាតិ​ទាំងអស់​គួរតែ​មាន​សិទ្ធិសេរីភាព​ក្នុងការ​ជ្រើសរើស​ផ្លូវដើរ​ដោ​យខ្លួនឯង ដោយ​គ្មាន​ការជ្រៀតជ្រែក​ពី​​ខាងក្រៅ។ អ្វីដែល​​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​កាន់តែ​ភ្ញាក់​ផ្អើល​ទៅទៀតនោះ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​ប្រកាស​ឲ្យដឹង​អំពី​ផែនការ​​​កាត់បន្ថយ​ចំនួន​កងទ័ពសូវៀត​​ដែល​កំពុងឈរជើង​ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​​កុម្មុយនិស្ត​​ក្នុង​​​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាងកើត។

នយោបាយ​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​បង្ក​នូវ​ផលវិបាក​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​គេ​មិន​រំពឹង​ទុក គឺ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​នៃ​របបកុម្មុយនិស្ត​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត និង​ការ​ផ្ទុះឡើង​នៃ​ចលនា​ប្រឆាំង​របស់​ប្រជាជន​នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប នៅ​ឆ្នាំ​​១៩៨៩។

PUBLICITÉ


ឆ្នាំ​១៩៨៩ គឺ​ជា​ខួបគម្រប់​២០០ឆ្នាំ​នៃ​បដិវត្តន៍​បារាំង ដែល​ប្រជាជន​សាមញ្ញ​ធម្មតា​បាន​ងើបឡើង​បះបោរ​រហូត​បាន​ជោគជ័យ​ក្នុងការ​ទម្លាក់​របបរាជានិយម​​សក្តិភូមិ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៨៩។ ២០០ឆ្នាំក្រោយ​មក ចលនា​បះបោរ​របស់​ប្រជាជន​បាន​ចាប់កក្រើក​ឡើង ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​របបដឹកនាំ​តាមបែប​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្តនៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត។ ចលនា​បះបោរ​ប្រឆាំង​កុម្មុយនិស្ត​នេះ​ក៏​បាន​កើតមានឡើង​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន ប៉ុន្តែ ចលនា​បះបោរ​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ ដោយ​​ត្រូវ​ទទួល​រង​នូវការ​បង្រ្កាប​យ៉ាងឃោរឃៅ ពី​សំណាក់​កងទ័ព​ចិន នៅទីលាន​ធៀនអានមេន នៅ​ខែ​មិថុនា​ឆ្នាំ​១៩៨៩។

នៅ​សូវៀត​ដែល​ជា​ប្រទេស​ធ្លាប់​តែ​ប្រើ​វិធានការ​ក្តៅលើ​ចលនា​បះបោរ​ប្រឆាំង​កុម្មុយនិស្ត​ដែរនោះ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​​មិនបានអបអរ​ជោគជ័យ​របស់​របបកុម្មុយនិស្ត​ចិន​ទៅលើ​ចលនា​បះបោរ​នេះ​ទេ ផ្ទុយ​ពីនេះ គឺ​មាន​តែ​អះអាង​នៅ​ចំពោះមុខ​​ក្រុមប្រឹក្សា​អឺរ៉ុប​ថា សូវៀត​នឹង​មិន​ប្រើ​កម្លាំង​បង្រ្កាប​ចលនា​ប្រឆាំងដូច​អ្វី​ដែល​ចិន​បាន​ធ្វើ​នោះទេ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ក៏​បាន​ប្រាប់​ផងដែរ​​ទៅ​បណ្តា​មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​​រណប​សូវៀត​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​ឲ្យ​បង្ហាញ​នូវ​ភាព​ទន់ភ្លន់​ចំពោះ​ចលនា​ប្រឆាំង។

នៅទីបំផុត ចលនា​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៨៩​​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​របបកុម្មុយនិស្ត​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ត្រូវ​ដួលរលំ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ រាលដាល​ទៅដល់​ប្រទេស​ហុងគ្រី អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ឆេកូស្លូវ៉ាគី ប៊ុលហ្ការី និង​រ៉ូម៉ានី។​ នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​បន្ទាប់ៗ​មក​ទៀត អតីត​ប្រទេស​កុម្មុយនិស្ត​អស់ទាំងនេះ​បាន​ធ្វើការ​ជ្រើសរើស​មេដឹកនាំ​ថ្មី តាមរយៈ​ការ​បោះឆ្នោត​តាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ​ជាលើកទី១ ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ដកខ្លួន​ចេញ​ពី​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​យោធា​​នៃ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​​ គឺ​កតិកាសញ្ញា​វ៉ាសូវី។

ព្រឹត្តិការណ៍​ដ៏សំខាន់​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៃ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៨៩ ហើយ​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ នៅតែ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ការ​បិទបញ្ចប់​ការខ័ណ្ឌចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប គឺ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ជញ្ជាំង​ក្រុងប៊ែរឡាំង។

ជញ្ជាំងក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​កុម្មុយនិស្ត​​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត​​សាងសង់ឡើង កាល​ពីឆ្នាំ​១៩៦១ ដើម្បី​ទប់ស្កាត់​កុំ​ឲ្យ​ពលរដ្ឋ​​លួចរត់ភៀសខ្លួន​ទៅកាន់​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មាន​វិធានការ​យ៉ាងតឹងរ៉ឹង​បែបនេះ​ក៏ដោយ ពលរដ្ឋ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត​ជាច្រើន​ នៅតែ​នាំគ្នា​ជម្នះ​ដោយខ្លះ​ត្រូវ​ប្តូរជីវិត ព្យាយាម​រត់ភៀសខ្លួន​​ចេញ​ពី​របបកុម្មុយនិស្ត។

នៅ​ខែ​តុលា​ឆ្នាំ​១៩៨៩ នៅ​ក្នុងបរិបទ​នៃ​ចលនា​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​កុម្មុយនិស្ត​ បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត​បាន​ធ្វើការ​រុះរើ​រដ្ឋាភិបាល និង​ផ្លាស់ប្តូរ​មេដឹកនាំ​កំពូលៗ​របស់​ខ្លួន ហើយ​មួយខែ​ក្រោយ​មក​ទៀត នៅថ្ងៃ​ទី៩​​វិច្ឆិកា អាជ្ញាធរ​កុម្មុយនិស្ត​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងកើត​បាន​ប្រកាស​ឲ្យដឹង​ថា ចាប់ពី​ពាក់កណ្តាល​អធ្រាត​ថ្ងៃ​៩​វិច្ឆិកា​នោះទៅ ប្រជាជន​ដែល​រស់​នៅ​ប៊ែរឡាំង​ខាងកើត​ទាំងអស់​នឹង​ត្រូវ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ឆ្លងកាត់​ដោយសេរី ទៅប៊ែរឡាំង​ខាង​លិច។

ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​មាន​សេចក្តីប្រកាស​នេះ បណ្តា​ជន​ទាំង​នៅ​ប៊ែរឡាំង​ខាងកើត និង​នៅ​ប៊ែរឡាំង​ខាង​លិច ​បាន​មក​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ជញ្ជាំងក្រុង​ប៊ែរឡាំង ដើម្បី​នាំគ្នា​អបអរ​សាទរ​វិធានការ​ថ្មី និង​រង់ចាំ​ឆ្លងព្រំដែន ហើយ​ចាប់ពីពេលនោះមក ជញ្ជាំងក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​វាយទម្លាយ​​បន្តិចម្តងៗ​រហូត​ទាល់តែអស់។

ជាការពិត​ថា គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​រហូតដល់​មួយឆ្នាំក្រោយ គឺ​នៅថ្ងៃ​ទី៣ ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៩០ ទើប​អាល្លឺម៉ង់​ទាំងពីរ​អាច​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជា​ប្រទេស​តែមួយឡើងវិញ ក្រោយ​ពី​របបកុម្មុយនិស្ត​នៅ​អាល្លឺម៉ង់​ខាង​កើត​ត្រូវ​គេ​រំលាយចោល។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ដួលរលំ​នៃ​ជញ្ជាំងក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ត្រូវ​បានគេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​និមិត្ត​រូប​នៃ​ការដួលរលំ “វាំងននដែក” ដែល​​​​មិនត្រឹមតែ​ខណ្ឌចែក​​​​ប្រជាជាតិ​អាល្លឺម៉ង់​មួយ​នោះទេ តែ​ខណ្ឌចែក​​ប្រជាជាតិ​​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល​ អស់រយៈពេល​ជិត​កន្លះ​សតវត្សរ៍។

ការផ្លាស់ប្តូរ​ដែល​បាន​កើតឡើង​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៩ គឺ​ជា​ផលផ្លែ​នៃ​ភាពក្លាហាន​របស់​ប្រជាជន ដែល​ហ៊ាន​ងើបឈរឡើង​រើបម្រះ​ពី​ការដឹកនាំ​តាមបែបផ្តាច់ការ​នៃ​របប​កុម្មុយនិស្ត ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាច្រើន​សុទ្ធតែ​យល់ថា​ ក្តីក្លាហាន​មោះមុត​របស់​ប្រជាជន​នៅអឺរ៉ុប​ខាងកើត​​នេះ​ក៏​មិន​អាច​សម្រេច​បានជោគជ័យ​ដែរ ប្រសិនបើ​គ្មាន​លោក​ហ្គ័របាឆូវ។ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តល់​ពានរង្វាន់​ណូបែល​សន្តិភាព នៅឆ្នាំ​១៩៩០ ពោលគឺ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៨៩។

ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​មិន​បាន​រំពឹងទុក ចំហាយ​នៃ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៨៩​បាន​រាលដាល​ចេញ​ពី​អឺរ៉ុប​ខាងកើត ទៅដល់​សហភាព​សូវៀត​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ​រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​សហភាព​សូវៀត​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩១៕

លោកហ្គ័របាឆូវ​និង​កំណែទម្រង់​ប៉េរេស្ត្រយកា​នៅ​សហភាព​សូវៀត កែប្រែ

នៅឆ្នាំ​១៩៧៩ នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​សូវៀត​ចូលឈ្លានពាន​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា ទាំង​ខាង​ការទូត សេដ្ឋកិច្ច និង​ជាពិសេស ខាង​ផ្នែក​យោធា ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើងវិញ ​រវាង​មហាអំណាច​ទាំងពីរ គឺ​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​។ ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា​នេះ​បាន​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​លោក​រ៉ូណាល់ រេហ្គែន (Ronald Reagan) បាន​ឡើងកាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៨១ ហើយ​អាមេរិក​បាន​បង្កើន​អន្តរាគមន៍ ទាំង​សម្ងាត់ និង​ទាំង​បើក​ចំហ ជួយ​ដល់​ក្រុម​ឧទ្ទាម​ ឬ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​របបកុម្មុយនិស្ត នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​នានា​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​ ទាំង​នៅ​អាហ្វ្រិក អាមេរិក​ឡាទីន និង​នៅ​តំបន់​អាស៊ី។

ភាពតានតឹង នៅ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​ទីពីរ​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​នេះ ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​កើនឡើង​ផងដែរ នូវ​ការ​ប្រជែងគ្នា​ខាង​ផ្នែក​សព្វាវុធ និង​កម្លាំង​យោធា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ហើយ​គិតត្រឹមដើមទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៨០ គឺ​សហភាព​សូវៀត​​ដែល​បាន​បង្កើន​កម្លាំង​យោធា​​ខ្លាំងជាងគេ ​រហូត​មាន​ប្រៀប​លើ​អាមេរិក ដែល​ជា​គូប្រជែង។ ក៏ប៉ុន្តែ កម្លាំងយោធា​ដ៏ខ្លាំងក្លា​នេះ​បាន​មក ដោយ​ត្រូវ​បង់ថ្លៃ​យ៉ាងខ្ពស់​ខាងផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច ដោយ​​ការចំណាយ​ខាង​វិស័យ​យោធា​របស់​សហភាព​សូវៀត នៅអំឡុង​ដើម​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៨០ បាន​កើនឡើង រហូតដល់​ទៅ ២៥% នៃ​ផលិតផល​ក្នុងស្រុក​សរុប។

និយាយ​ជារួម ការចំណាយ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ទាំង​ការ​ចំណាយ​ ដើម្បី​ប្រជែង​ខាងផ្នែក​អវកាស ការប្រជែង​ផ្នែក​សព្វាវុធ ការ​ពង្រឹង​កម្លាំង​ទ័ព ការធ្វើ​អន្តរាគមន៍​យោធា​នៅ​ក្រៅប្រទេស និង​ការ​ផ្តល់​ជំនួយ​ទៅដល់​​រដ្ឋាភិបាល ឬ​ចលនាឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​អប្រសិទ្ធភាព​នៃ​ប្រព័ន្ធ​សេដ្ឋកិច្ច​ផែនការ​តាមបែបកុម្មុយនិស្ត បាន​បង្ក​នូវ​ផលប៉ះពាល់​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរទៅ​ដល់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ​របស់​សូវៀត។ ការធ្លាក់ចុះ​នៃ​តម្លៃប្រេងឆៅ​នៅលើ​ទីផ្សារអន្តរជាតិ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៨០ ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​បន្ទុក​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ថែមទៀត​ទៅលើ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​សូវៀត ដែល​ពឹងផ្អែក​ខ្លាំង​ទៅលើ​ចំណូល​បាន​ពីការ​លក់ប្រេង​។


នៅ​ក្នុង​បរិបទ​នៃ​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​នេះ​ហើយ ដែល​លោក​មីខាអ៊ីល ហ្គ័របាឆូវ (Mikhail Gorbachev) បានឡើងមក​កាន់តំណែង​ជា​ប្រមុខដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៥។

នៅ​ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៨៥ នៅ​ពេល​ដែល​លោក​មីខាអ៊ីល ហ្គ័របាឆូវ ឡើងមក​កាន់​តំណែង​ជា​លេខាបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត លោក​មានវ័យ ៥៤ឆ្នាំ ហើយ​ត្រូវ​បាន​មជ្ឈដ្ឋាន​ទូទៅ​សំឡឹងឃើញ​ថា​ជា​មេដឹកនាំ​ជំនាន់ថ្មី​នៃ​សហភាព​សូវៀត។ ជាការពិត មេដឹកនាំ​ជំនាន់ថ្មី ដែល​កើតក្រោយ​បដិវត្តន៍​ខែតុលា​នេះ គឺ​ពិត​ជា​មាន​ចក្ខុវិស័យ​ខុស​ពី​មេដឹកនាំ​មុនៗ​មែន ដោយ​លោក​បាន​បង្វែរ​អាទិភាព​ពី​ការ​ពង្រឹង​កម្លាំង​យោធា មក​​ផ្តោត​លើ​ការ​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច​វិញ ដើម្បី​​កែលម្អ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​​ស៊ីវិល និង​បង្កើន​ជីវភាព​របស់​ប្រជាជន។

នៅ​ក្នុង​គោលដៅ​នេះ​ហើយ ដែល​លោក​ហ្គ័របាឆូវ បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​កំណែទម្រង់​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា “ប៉េរេស្ត្រយកា” ដោយបាន​បន្ធូរបន្ថយ​នូវ​ប្រព័ន្ធ​សេដ្ឋកិច្ច​ផែនការ ហើយ​បើក​ចំហ​ឲ្យ​មាននូវ​ទម្រង់ខ្លះៗ​​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​ទីផ្សារ​។ ក្រសួង មន្ទីរ សហករណ៍ ព្រមទាំង​សហគ្រាស​របស់​រដ្ឋ​ចាប់ផ្តើម​ទទួលបាន​នូវ​សិទ្ធិអំណាច​ទូលំទូលាយ​ក្នុងការ​កំណត់​ទំហំ​ផលិតកម្ម​របស់​ខ្លួន គឺ​ខុស​កាលពីពេលមុន ដែល​គ្រប់តួអង្គ​សេដ្ឋកិច្ច​ទាំងអស់​អនុវត្ត​តែ​ទៅតាម​អ្វី ដែល​​​កំណត់​ដោយ​បក្ស​និង​​រដ្ឋបាលកណ្តាល។ ​ចំណុច​កាន់តែ​គួរ​ឲ្យ​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅទៀត​ នៅ​ក្នុង​កំណែទម្រង់​ប៉េរេស្រ្តយកា គឺ​ការ​បើក​ចំហ​ឲ្យ​​ក្រុមហ៊ុន​បរទេស​អាច​បោះទុន​រកស៊ី នៅ​ក្នុង​ទម្រង់​ជា​វិនិយោគ​រួម (Joint Venture) ជាមួយក្រុមហ៊ុន​ក្នុងស្រុក ដែល​ជា​រឿងមិន​ធ្លាប់​មាន នៅ​ក្នុង​សូវៀតកុម្មុយនិស្ត។

ក៏ប៉ុន្តែ កំណែទម្រង់​ប៉េរេស្ត្រយកា​​នេះ​មិនមែន​ចេះ​អាច​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយរលូន ដោយ​គ្មាន​បញ្ហា​នោះទេ ហើយ​បញ្ហា​ដែល​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ត្រូវ​ប្រឈម​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​កំណែទម្រង់​ ដែល​កើតចេញ​ពី​ក្រុម​អ្នក​អភិរក្ស​និយម​នៅ​ក្នុង​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀតខ្លួនឯងផ្ទាល់។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង​នៅ​ក្នុង​បក្ស​បែបនេះ​ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​គិតឃើញ​ថា វិធី​ដ៏ល្អ ដើម្បី​ជំរុញ​នយោបាយ​កំណែទម្រង់​របស់​លោក គឺ​ត្រូវ​ស្វែងរក​ការគាំទ្រ​ពី​​សំណាក់​ប្រជាជន ពីព្រោះ​លោក​គិត​ថា កំណែទម្រង់​នេះ គឺ​ធ្វើឡើង ដើម្បី​បង្កើន​ប្រសិទ្ធភាព​សេដ្ឋកិច្ចជាតិ បាន​ជា​​ប្រយោជន៍ទៅដល់​ប្រជាជន​សូវៀត​ជា​​ទូទៅ ដូច្នេះ ប្រជាជន​ប្រាកដ​ជា​គាំទ្រ។ ហើយ​ដើម្បី​​ឲ្យ​ប្រជាជន​​អាច​វិនិច្ឆ័យ និង​បញ្ចេញ​ទស្សនៈ​ជុំវិញ​កំណែទម្រង់​នេះ​បាន គឺ​ត្រូវ​តែ​បើក​ឲ្យ​មាន​សិទ្ធិសេរីភាព​ក្នុងការ​បញ្ចេញ​មតិ និង​សិទ្ធិ​ក្នុងការ​ទទួល​ព័ត៌មាន។

នៅ​ក្នុង​គោលដៅ​នេះ​ហើយ ដែល​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៨ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ពង្រីក​កំណែទម្រង់​ចូល​ទៅដល់​ផ្នែក​នយោបាយ​មួយទៀត គឺ​ការ​បើក​ចំហ​ខាងផ្នែក​នយោបាយ ដែល​គេ​ហៅថា​​ “ហ្ក្លាស្នូស្ត” (Glasnost)។

តាមរយៈ​កំណែទម្រង់​នយោបាយ​នេះ ប្រជាជន​សូវៀត​ចាប់ផ្តើម​ទទួលបាន​នូវ​​សិទ្ធិសេរីភាព​ទូលំទូលាយ​ជាងមុន ជាពិសេស សិទ្ធិសេរីភាព​ក្នុង​ការ​បញ្ចេញ​មតិ, ការគ្រប់គ្រង​ប្រព័ន្ធ​ផ្សព្វផ្សាយ​ត្រូវ​បាន​បន្ធូរបន្ថយ ហើយ​អ្នកទោស​នយោបាយ​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​ដោះលែង​ឲ្យ​មាន​សិទ្ធិសេរីភាព។

នៅក្នុង​វិស័យគ្រប់គ្រង​រដ្ឋបាលវិញ សមាសភាព​នៃ​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ក្រសួង មន្ទីរ និង​ស្ថាប័ន​សាធារណៈ ដែល​កាលពីមុន​​ បម្រុងទុក​​ឲ្យតែ​បក្ខជន ក៏​ត្រូវ​បាន​បើក​ចំហ​ដល់​អ្នក​ដែល​មិនមែន​ជា​សមាជិក​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៩ កំណែទម្រង់​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដ៏សំខាន់​មួយ​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើឡើង គឺ​ការ​បោះឆ្នោត​ជ្រើសរើស​តំណាងរាស្រ្ត ដែល​ជា​ការ​បោះឆ្នោត​ដោយសេរី​ជាលើកដំបូង​បង្អស់​នៅ​សហភាព​សូវៀត ចាប់តាំង​ពីបដិវត្តន៍​កុម្មុយនិស្ត ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩១៧។


ទន្ទឹម​នឹង​ការ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​និង​នយោបាយ​នៅ​ក្នុងស្រុក លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ក៏​បាន​ផ្លាស់ប្តូរនយោបាយ​ការបរទេស​របស់​សហភាព​សូវៀត​ផងដែរ ដោយ​បាន​ព្យាយាម​បន្ធូរបន្ថយ​ភាពតានតឹង​ជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ក្នុងគោលដៅ​កាត់បន្ថយ​ការ​ប្រជែង​ខាងសព្វាវុធ ដែល​ជា​មុខចំណាយដ៏ធំ​ និង​ជា​បន្ទុក​​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច​សូវៀត។

នៅ​ក្នុង​ចន្លោះពីឆ្នាំ​១៩៨៥ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៨៨ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​បើក​ធ្វើ​ជំនួបកំពូល​រហូតដល់​ទៅ​៣លើក​ជាមួយ​លោក​រ៉ូណាល់ រេហ្គែន ហើយ​ជំនួប​ទាំងនេះ​បាន​សម្រេច​ចេញ​ជា​ផ្លែផ្កា​ដ៏សំខាន់​មួយ គឺ​កិច្ចព្រមព្រៀង​កាត់បន្ថយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​រយៈចម្ងាយ​មធ្យម(Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty) នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៧ និង​សន្ធិសញ្ញា​កាត់បន្ថយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​អន្តរទ្វីប (Strategic Arms Reduction Treaty) នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩១។

ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​ នយោបាយ​កំណែទម្រង់​​​បើក​ចំហ​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ភាព​​រង្គោះរង្គើ ទាំង​នៅ​​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​ និង​ទាំង​នៅ​ក្នុង​សហភាព​សូវៀត​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ហើយ​វា​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​នាំ​ទៅរក​ការដួលរលំ​នៃ​សហភាព​សូវៀត និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត៕

សង្រ្គាម​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ឆ្នាំ​១៩៧៩-១៩៨៩ កែប្រែ

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ សង្រ្គាម​វៀតណាម​ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចារទុក​ជា​បរាជ័យ​ដ៏​សែន​ជូរចត់​មួយ​សម្រាប់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ មហាអំណាច​ដ៏ធំមួយ​ទៀត គឺ​សហភាព​សូវៀត ក៏​ឆ្លងកាត់​នូវ​បរាជ័យ​ដ៏សែន​ជូរចត់​ស្រដៀងគ្នា​នេះ​ដែរ គឺ​សង្រ្គាម​នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ពី​ឆ្នាំ​១៩៧៩ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៨៩។

អាហ្វហ្កានីស្ថាន គឺ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ព្រំដែន​ជាប់ជាមួយ​នឹង​តួកម៉េនីស្ថាន អ៊ូសបេគីស្ថាន និង​តាហ្ស៊ីគីស្ថាន ដែល​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ គឺ​ជា​ដែនដី​របស់​​​សហភាព​សូវៀត ឬ​និយាយ​ម្យ៉ាងទៀត​ថា អាហ្វហ្កានីស្ថាន គឺ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​ជាមួយ​នឹង​សហភាព​សូវៀត។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត ​រដ្ឋាភិបាល​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ជា​រដ្ឋាភិបាល​កុម្មុយនិស្ត ដែល​រណប​សហភាព​សូវៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៧ បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​មាន​ជម្លោះផ្ទៃក្នុង ហើយ​ត្រូវ​បែក​ចេញ​ជា​ពីរ​ក្រុម ដោយ​ក្រុម​នីមួយៗ​ប្រជែង​ដណ្តើម​អំណាចគ្នា តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ។

នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ របបកុម្មុយនិស្ត​​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំងដែល​មិនមែន​កុម្មុយនិស្ត​ផងដែរ ជាពិសេស ពួក​អភិរក្ស​និយម​​​ខាង​សាសនា​ ដែល​ចាត់ទុក​​​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ថា​ជា​សត្រូវ​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៨ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​របប​​កុម្មុយនិស្ត​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​កំពុង​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ ដោយ​ការ​ដណ្តើម​អំណាច​ផ្ទៃក្នុង ចលនា​បះបោរ​ក៏​បាន​​រីកដុះដាល រហូត​​រាលដាល​​​ទៅ​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៩ ដោយ​មើលឃើញ​ពី​ភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​ការ​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ​នៃ​របបកុម្មុយនិស្ត​នៅ​កាប៊ុល លោក​ឡេអូនីត ប្រេស្នេវ មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត ក៏​បាន​សម្រេច​បញ្ជូន​កងទ័ព​ចូល​ទៅ​ឈ្លានពាន​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ ដើម្បី​លើកបន្តុប និង​ការពារ​រដ្ឋាភិបាល ដែល​មាន​គំនិត​ស្មោះស្ម័គ្រ​នឹង​សហភាព​សូវៀត។


នៅថ្ងៃ​ទី២៧ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៧៩ ទាហាន​សូវៀត​ប្រមាណ​ជា ៧០០នាក់ ក្នុងនោះ​មាន​ទាំង​កងកុម្ម៉ង់ដូ​ពិសេស និង​កងចារកិច្ច KGB ផង នាំគ្នា​ស្លៀក​ឯកសណ្ឋាន​ជា​ទាហាន​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ហើយ​ចូល​កាន់កាប់​ទីតាំង​សំខាន់ៗ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​កាប៊ុល ជាពិសេស គឺ​វិមាន​ប្រធានាធិបតី​អាហ្វហ្កានីស្ថាន។ មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​​ ដែល​ជា​មនុស្ស​ជំនិត​របស់​សូវៀត ក៏​ត្រូវ​បាន​លើក​បន្តុប​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​ប្រមុខដឹកនាំ​ថ្មី​របស់​អាហ្វហ្កានីស្ថាន។

ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ កងទ័ព​សូវៀត​ប្រមាណ​ជា ៨ម៉ឺននាក់ អមដោយ​រថក្រោះ​និង​រថពាសដែក​ជិត​៣ពាន់គ្រឿង បាន​ឆ្លង​ព្រំដែន​ចូល​ឈ្លានពាន​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​​ពីទិសខាងជើង ចំណែក​ឯ​ទាហាន​និង​បរិក្ខា​យោធា​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​ត្រូវ​បាន​ដឹកតាម​យន្តហោះ​ចូល​តាម​ព្រលានយន្តហោះ​ក្រុង​កាប៊ុល។ គិត​ត្រឹមពាក់​កណ្តាល​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៨០ ចំនួន​កងទ័ព​សូវៀត នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន បានកើនឡើង​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ១០ម៉ឺននាក់។

អន្តរាគមន៍​យោធា​របស់​សូវៀត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ត្រូវ​ទទួលរងនូវការ​ថ្កោលទោស​​ពី​សំណាក់​សហគមន៍​អន្តរជាតិ ជាពិសេស បណ្តា​ប្រទេស​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។

នៅថ្ងៃ​ទី១៥ ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៨០ មហាសន្និបាត​អ.ស.ប បាន​អនុម័ត​លើ​សេចក្តីសម្រេច​មួយ ដោយ​សំឡេង​១០៤ទល់​នឹង​៨ ដើម្បី​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​សូវៀត​ទៅលើ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​កាន់​សាសនាអ៊ីស្លាម​​​ចំនួន ៣៤​ប្រទេស បាន​ចេញសេចក្តី​សម្រេច​រួមគ្នា​មួយ​ថ្កោលទោស​​ការឈ្លានពាន​របស់​សូវៀត ហើយ​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​កងទ័ព​សូវៀត​ដកថយ​​ជា​បន្ទាន់ និង​ដោយ​គ្មាន​លក្ខខណ្ឌ ចេញ​ពី​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ដែល​ជា​ប្រជាជាតិ​អ៊ីស្លាម។

នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​វិញ ចលនា​ឧទ្ទាម​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ក៏​បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅជា​ចលនា​ឧទ្ទាម​ប្រឆាំង​នឹង​សូវៀត ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា​ពួក​មូចាហ៊ីឌីន ហើយ​នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៨០ ចលនា​ឧទ្ទាម​មូចាហ៊ីឌីន​នេះ​ចាប់ផ្តើម​មាន​សន្ទុះកើនឡើង​យ៉ាងខ្លាំង ដោយសារ​តែ​​ពួកគេ​បាន​ទទួល​នូវ​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ព្រមទាំង​អ្នក​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម​ជាទូទៅ ​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។

សម្រាប់​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ការឈ្លានពាន​របស់​សូវៀត​ទៅលើ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន គឺ​ជា​បំពាន​ទៅលើ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដែល​ប្រជាជន​អ៊ីស្លាម​គ្រប់រូប​ត្រូវតែ​​ងើបឡើង​ប្រឆាំង។ នៅពេលនោះ​ហើយ ដែល​យុវជន​ជាច្រើន​​មក​ពី​បណ្តា​ប្រទេស​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​បាន​នាំគ្នា​ធ្វើ​ដំណើរ​ចូល​ទៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ដើម្បី​ចូលរួម​​ជាមួយ​ពួក​មូចាហ៊ីឌីន ធ្វើ​សង្រ្គាម​ជីហាត​ប្រឆាំង​នឹង​កងទ័ព​សូវៀត ហើយ​ក្នុង​ចំណោម​​ជីហាត​បរទេស​ដែល​ចូល​ទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ប្រឆាំង​នឹង​កងទ័ព​សូវៀត​នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​នេះ ក៏មានដែរ យុវជន​វ័យ​ជាង ២០ឆ្នាំ មក​ពី​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ឈ្មោះ​ថា អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​មេដឹកនាំ​ក្រុម​ភេរវជន​អន្តរជាតិ​អាល់កៃដា។

នៅ​ក្នុងការ​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ប្រឆាំង​នឹង​កងទ័ព​សូវៀត​នៅ​អាហ្កានីស្ថាន ក្រុម​មូចាហ៊ីឌីន​​ទទួល​បាន​នូវ​ជំនួយ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ទាំងជំនួយ​ជាលុយ និង​ជា​គ្រឿងសព្វាវុធ ពី​បណ្តា​ប្រទេស​ជាច្រើន ទាំង​បណ្តា​ប្រទេស​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម រួមមាន អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត អេហ្ស៊ីប និង​ប៉ាគីស្ថាន និង​ទាំង​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​សេរី ជាពិសេស សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

សង្រ្គាម​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​រយៈកាលធូរស្រាល​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ដែល​មាន​រយៈពេល​ជិត ២០ឆ្នាំ ហើយ​ដែល​​គេហៅ​តាមភាសា​បារាំង​ថា Détente ត្រូវ​ឈាន​ដល់​ទី​បញ្ចប់។ ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​ក៏​បាន​​ផ្ទុះឡើងវិញ ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាច្រើន​បាន​​ហៅថា​ជា​សង្រ្គាមត្រជាក់​លើកទី២។

គិតជា​សរុប សង្រ្គាម​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​មានរយៈពេល​ជាង ៩ឆ្នាំ ​ចាប់ពី​ខែ​ធ្នូ​ឆ្នាំ​១៩៧៩ រហូត​ដល់​​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៨៩ នៅ​ពេល​ដែល​កងទ័ព​សូវៀត​បាន​ដកថយ​ចេញ​អស់​ពី​អាហ្វហ្កានីស្ថាន។ សង្រ្គាម​នេះ​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ទាហាន​សូវៀត​ប្រមាណ​ជាង​២ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​ស្លាប់ ហើយ​បរាជ័យ​របស់​សូវៀត​នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន គឺ​ជា​ដើមហេតុ​ដ៏ចម្បងមួយ ដែល​នាំ​ទៅ​រក​ការ​ដួលរលំ​នៃ​សហភាព​សូវៀត និង​ការ​បិទបញ្ចប់​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ នៅឆ្នាំ​១៩៩១៕

ពិភពលោក​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ កែប្រែ

សង្រ្គាមត្រជាក់​គឺ​ជាការ​ប្រឈមមុខដាក់គ្នា​ខាងផ្នែក​យោធា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ដោយ​មិន​ឈាន​ទៅ​ដល់​ការ​ផ្ទុះសង្រ្គាម​នឹងគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​សង្រ្គាម​ដោយផ្ទាល់​មិន​កើតមានឡើងក៏ពិតមិន តែ​មហាអំណាច​ទាំងពីរ​​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹងគ្នា​ដោយ​ប្រយោល ហើយ​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​តូចៗ​ជាច្រើន​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ ការបញ្ចប់​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩១ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏ចម្បង​មួយ ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​ដំណោះស្រាយ​នយោបាយ​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អស់ទាំងនេះ ក្នុងនោះ ក៏​មាន​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ដ៏រ៉ាំរ៉ៃ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា​មួយ​ផងដែរ។

ដំណើរការ​ចរចា​សន្តិភាព​ក្នុង​សង្រ្គាមស៊ីវិល​កម្ពុជា​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើឡើង តាំង​ពី​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៨៧ ក៏ប៉ុន្តែ ការចរចា​នេះ​ត្រូវ​ជួប​នឹង​បញ្ហា​ស្មុគស្មាញ​ច្រើន ដោយសារ​តែ​ភាគីជម្លោះ​សុទ្ធតែ​មាន​មហាអំណាច​បរទេស​​នៅ​ពី​ខាង​ក្រោយ គឺ​ចិន និង​អាមេរិក គាំទ្រ​ពួក​ខ្មែរក្រហម ចំណែក​ឯ​រដ្ឋាភិបាល​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិត​កម្ពុជា​វិញ មាន​វៀតណាម និង​សហភាព​សូវៀត​នៅ​ពី​ក្រោយ ជាពិសេស គឺ​វៀតណាម ដែល​បញ្ជូន​ជំនាញការ ព្រមទាំង​​​កងទ័ព​យ៉ាងច្រើន​​សន្ធឹកសន្ធាប់​ឲ្យ​មក​ឈរជើង​​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​កម្ពុជា​។

នៅ​ចុងទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៨០ សូវៀត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​កាត់បន្ថយ​អន្តរាគមន៍​ និង​ជំនួយ​ទៅ​បរទេស នៅ​ក្នុងនោះ​ ជំនួយ​ទៅ​វៀតណាម​ក៏​ត្រូវ​បាន​កាត់បន្ថយ​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ។ ការដកថយ​របស់​សហភាព​សូវៀត បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​វៀតណាម​​ដក​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​ប្រទេស​កម្ពុជា នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៩។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា ចិន និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ក៏​បាន​នាំគ្នា​ដក​ការគាំទ្រ​ពី​ខ្មែរក្រហម។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​ដំណើរការ​ចរចា​សន្តិភាព​នៅ​កម្ពុជា​ចាប់មាន​សន្ទុះ​ទៅមុខ រហូត​ឈាន​ទៅដល់​ការ​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅថ្ងៃ​ទី២៣ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៩១។


ការបញ្ចប់​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​មិនមែន​សុទ្ធតែ​ផ្តល់​ផល​វិជ្ជាមាន ក្នុងការ​ស្វែងរក​ដំណោះស្រាយ​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល ឬ​សង្រ្គាម​ក្នុងតំបន់​នោះទេ។ នៅ​កន្លែង​ខ្លះ សង្រ្គាម​ដែល​កើតចេញ​ពី​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​នៅតែ​បន្ត​កើតមាន ទោះបីជា​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ត្រូវ​បញ្ចប់ ដូចជា សង្រ្គាម រវាង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង និង​កូរ៉េ​ខាង​ជើង​ ជាដើម ដែល​នៅ​​បន្ត​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ចំណែក​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើតវិញ សង្រ្គាម​ដែល​ពីមុន​មិន​ធ្លាប់​កើត​បែរ​ជា​កើតឡើង គឺ​សង្រ្គាម​យូហ្គោស្លាវី ពី​ឆ្នាំ​១៩៩១ រហូតដល់​ឆ្នាំ​២០០១។ សង្រ្គាម​​​ដែល​កើតចេញ​ពី​​ការ​បាក់បែក​នៃ​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​យូហ្គោស្លាវី ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ក្លាយ​ទៅជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​​ដាច់ពីគ្នា គឺ​រួមមាន ក្រូអាស៊ី ស៊ែរប៊ី ម៉ុងតេណេហ្រ្គោ ស្លូវេនី បូស្ន៊ី ម៉ាសេដ្វាន និង​ចុងក្រោយ គឺ​ ​កូសូវ៉ូ ដែល​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ចេញ​ពី​ស៊ែរប៊ី កាល​ពី​ឆ្នាំ​២០០៨ ក៏ប៉ុន្តែ បច្ចុប្បន្ន​នៅមិនទាន់​ត្រូវ​បាន​ទទួល​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​អ.ស.ប​នៅឡើយ ដោយសារ​តែ​មាន​​ប្រទេស​សមាជិក​អ.ស.ប.​​រហូត​ដល់​ទៅ​ជិត​ពាក់កណ្តាល ក្នុងនោះ​ក៏​រួមមាន​ប្រទេស​កម្ពុជា​ផងដែរ ​មិន​​ទទួលស្គាល់​​​ឯករាជ្យ​របស់​​កូសូវ៉ូ។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមត្រជាក់ នយោបាយ​​អន្តរជាតិ​ត្រូវ​បាន​គេ​រៀបចំឡើង​នៅ​ជុំវិញ​មហាអំណាច​ពីរ ដែល​មាន​កម្លាំង​ប្រហាក់ប្រហែល​គ្នា គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត។ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ សហភាព​សូវៀត​ត្រូវ​ដួលរលំ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច​ផុតលេខ​គ្មាន​​គូប្រៀប ដោយ​បាន​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោកទាំងមូល ទាំង​ខាង​វិស័យ​យោធា សេដ្ឋកិច្ច ការទូត និង​ខាងផ្នែក​វប្បធម៌ ហើយ​វប្បធម៌​របស់​អាមេរិក​ត្រូវ​រីកសាយភាយ​ទៅស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង​នៅទូទាំង​ពិភពលោក គឺ​ដោយសារ​តែ​ការរីកចម្រើន​នៃ​បច្ចេកវិទ្យា​ខាង​​ទូរគមនាគមន៍ ព្រមទាំង​ចរន្ត​ដ៏សំខាន់​មួយ​ ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា “សកលភាវូបនីយកម្ម”។


PUBLICITÉ


ម៉ាក់ដូណាល់​រួមជាមួយ​នឹង​ភេស្ជៈ​កូកាកូឡា​តែងត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​អនុត្តរភាព​វប្បធម៌​អាមេរិក​នៅលើ​ពិភពលោក​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ម៉ាក់ដូណាល់​រួមជាមួយ​នឹង​ភេស្ជៈ​កូកាកូឡា​តែងត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​អនុត្តរភាព​វប្បធម៌​អាមេរិក​នៅលើ​ពិភពលោក​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា​ រវាង​ប្លុក​សេរី និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​ភាគី​ម្ខាងៗ​នាំគ្នា​ខិតខំ​ចំណាយ​លុយ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ក្នុងការ​​អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​រៀងៗខ្លួន ដើម្បីយក​មក​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​​ ជាពិសេស ខាង​ផ្នែក​យោធា និងក្នុង​វិស័យ​អវកាស។ នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ត្រូវ​បញ្ចប់ ការ​ប្រឈមមុខដាក់គ្នា​ រវាង​មហាអំណាច​ទាំងពីរ​ក៏​លែង​មាន​ដូចមុន បច្ចេកវិទ្យា​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្វែរ​មក​ប្រើ​ប្រាស់​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ស៊ីវិល ហើយ​ពិភពលោក​ក៏​បាន​ស្គាល់​នូវដំណើរវិវឌ្ឍ​ន៍​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាច្រើនដាក់ឈ្មោះ​ថា​ជា “បដិវត្តន៍​បច្ចេកវិទ្យា” ឬ “បដិវត្តន៍​ឌីជីថល”។

ដំណើរវិវឌ្ឍន៍​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​ ដែល​នាំ​មក​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏​ធំជាងគេ នៃ​ពិភពលោក​ក្រោយ​សម័យសង្រ្គាម​ត្រជាក់ គឺ​​ការរីកចម្រើន​នៃ​ប្រព័ន្ធ​កុំព្យូទ័រ ទូរស័ព្ទដៃ និង ​ជាពិសេស​បំផុត គឺ​បណ្តាញ​អ៊ីនធ័រនែត​។

អ៊ីនធ័រនែត​គឺ​ជា​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​មាន​ដើមកំណើត​ចេញ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅប្រើប្រាស់​តែ​ក្នុង​វិស័យ​យោធា​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ហើយ​​រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក​បាន​ធ្វើការ​រឹតបន្តឹង​យ៉ាងខ្លាំង​បំផុត​នូវការ​ចែកចាយ​​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​ ក្នុងគោលដៅ​ចៀសវាង​កុំ​ឲ្យ​វា​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​ដៃ​សត្រូវ។

ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់ពីក្រោយ​ពេល​ដែល​ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា​ជាមួយ​នឹង​សហភាព​សូវៀត​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ អាមេរិក​ក៏​បាន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​យក​បច្ចេកវិទ្យា​អ៊ីនធ័រនែត ទៅ​ប្រើ​ប្រាស់​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ស៊ីវិល។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​បណ្តាញ​អ៊ីនធ័រនែត​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​រីកចម្រើន​​យ៉ាង​លឿន ហើយ​ក្លាយ​ទៅជា​មធ្យោបាយ​ទំនាក់ទំនង​ប្រកប​ដោយ​ប្រសិទ្ធភាព​មិនធ្លាប់​មាន​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។

តាមរយៈ​ការ​រីកចម្រើន​នៃ​បច្ចេកវិទ្យា​កុំព្យូទ័រ ទូរស័ព្ទដៃ និង​បណ្តាញ​អ៊ីនធ័រនែត​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​​ការទាក់ទងគ្នា​ពី​កន្លែងមួយ​ទៅកន្លែងមួយ ពី​មនុស្ស​ម្នាក់​ទៅ​មនុស្ស​ម្នាក់​ទៀត មាន​ភាព​ងាយស្រួល​ និង​លឿន​ជាងមុន។ ចម្ងាយ​លែង​ជា​បញ្ហា ព្រំដែន​លែង​ជា​ឧបសគ្គ ហើយ​ទាំងអស់​នេះ គឺ​ជា​កត្តា​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​ការកើនឡើង​យ៉ាងលឿន​នូវ​ការ​ដោះដូរ​ទាំង​ខាង​ពាណិជ្ជកម្ម ខាង​វប្បធម៌ ការចែកចាយ​ចំណេះដឹង និង​លំហូរ​នៃ​ព័ត៌មាន។

ដំណើរវវិឌ្ឍ​ន៍​អស់ទាំងនេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​រីកដុះដាលឡើង​នូវ​ទស្សនទាន​ដ៏សំខាន់​មួយ​ទៀត ដែល​គេ​អាច​រាប់​ថា​ជា​លក្ខណៈ​ពិសេស​មួយ​ដែរ នៃ​ពិភពលោក​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ គឺ​ការចេះ​​គិតគូរ​ខ្វល់​ខ្វាយ​​អំពី​បញ្ហា​រួម​ ក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​នៃ​មនុស្សជាតិ​ទាំងមូល ដោយ​មិន​កម្រិត​ត្រឹម​ព្រំដែន​នៃ​ប្រទេស​របស់​ខ្លួន ជាពិសេស គឺ​ការការពារបរិស្ថាន និង​ការ​ប្រយុទ្ធប្រឆាំង​នឹង​ការ​​ឡើងកម្តៅ​នៃ​ភពផែនដី ដែល​នៅតែ​ជា​​ប្រធានរឿង​​​ពេញនិយម​យ៉ាងខ្លាំង​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន៕

ចិន​និង​រុស្ស៊ី​៖ទំនាក់​ទំនង​ពោរពេញ​ទៅ​ដោយ​បដិវាទកម្ម​ កែប្រែ

បើ​គេ​វិភាគ​ជ្រៅជ្រះ​ទៅ​លើ​ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី ឃើញ​ថា​មាន​ច្រើន​ណាស់​បដិវាទកម្ម។​ នៅ​ម្ខាង ដូច​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​រួច​ហើយ ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ពួត​គ្នា​ធ្វើ​ជា​ដៃគូ​យុទ្ធសាស្ត្រ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ជំហរ​ឯកតោភាគី​និយម​របស់​សហរដ្ឋអាមេរិក​នៅ​លើ​ឆាក​អន្តរជាតិ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​អ៊ីស្លាម​ជ្រុលនិយម ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ផ្តាច់​ទឹកដី​និយម​នៅ​Tchétchénie សម្រាប់​ប្រទេស​រុស្ស៊ី នៅ​​​ស៊ីងជាំង ​(Xinjiang)​ និង​​នៅ​​ទីបេ​​(Tibet)​ សម្រាប់​ប្រទេស​ចិន។ រី​ឯ​នៅ​ម្ខាង​ទៀត ភ្នែក​របស់​ចិន​ក៏​ដូច​ភ្នែក​របស់​រុស្ស៊ី​ដែរ សម្លឹង​មើល​អាមេរិក​ជានិច្ច។ ឲ្យ​តែ​អាមេរិក​បន្ធូរ​ដៃ ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ឃ្លាត​ចេញ​ពី​គ្នា​ហើយ​រត់​ឱប​គ្នា​វិញ​នៅ​ពេល​ណា​ដែល​អាមេរិក​អុងអាត់​និង​រក​រឿង​ខ្លាំង។

បើ​និយាយ​ពី​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​វិញ ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ជា​ដៃគូ​យុទ្ធសាស្ត្រ​នៅ​លើ​តែ​ក្រដាស​ប៉ុណ្ណោះ ពីព្រោះ​ចិន​មិនមែន​ជា​ដៃគូ​សេដ្ឋកិច្ច​ទី​មួយ​របស់​រុស្ស៊ី​ទេ រុស្ស៊ី​ដែល​រកស៊ី​ជាពិសេស​តែ​ជាមួយ​សហភាព​អឺរ៉ុប ជាមួយ​អ៊ុយក្រែន(Ukraine) និង​ជាមួយ​បេឡារុស្ស៊ី(Biélorussie)។

ម្យ៉ាង​ទៀត ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ខុស​គ្នា​ច្រើន​ដូច​គ្នា​តិច។ ចិន​កំពុង​លេច​ត្រដែត​ឡើង​ជា​មហា​អំណាច រី​ឯ​រុស្ស៊ី​វិញ​កំពុង​បន្ត​រក​ផ្លូវ​ចង់​មាន​មុខ​មាត់​និង​មាន​កម្លាំង​ដូច​ដើម​ ដូច​សម័យ​សហភាព​សូវៀត។ រុស្ស៊ី​មិន​សង្ឃឹម​សោះ​ឡើយ​ថា​នឹង​អាច​ខ្លាំង​ដូច​ដើម​វិញ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ចិន​ទៅ​មុខ​រហូត ច្បាស់​នឹង​ក្លាយ​ជា​អនាគត​កំពូល​មហា​អំណាច​ដែល​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រឡាប់​ចាក់​ភូមិសាស្ត្រ​នយោបាយ​ពិភពលោក ឲ្យ​បាត់បង់​ទម្ងន់​និង​ប្រយោជន៍​របស់​រុស្ស៊ី​តែ​ម្តង​នៅ​លើ​ឆាក​អន្តរជាតិ។

និយាយ​រួម ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ជា​ដៃគូ​យុទ្ធសាស្ត្រ​ផង និង​ជា​គូ​ប្រជែង​យុទ្ធសាស្ត្រ​ផង។ ជាក់ស្តែង ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​ដណ្តើម​គ្នា​ធ្វើ​ធំ​នៅ​ក្នុង​អង្គការ​សហប្រតិបត្តិការ​សៀងហៃ ដណ្តើម​ឥទ្ធិពល​គ្នា​នៅ​អាស៊ី​កណ្តាល និង​នៅ​ឧបទ្វីប​កូរ៉េ។

ក្រៅ​ពី​នេះ ក៏​មាន​ដែរ​បដិវាទកម្ម​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​សេដ្ឋកិច្ច​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី។ នៅ​ម្ខាង រុស្ស៊ី​ត្រូវ​បន្ត​លក់​ប្រេង​កាត ឧស្ម័ន​និង​អាវុធ​ឲ្យ​ចិន ដើម្បី​ចិញ្ចឹម​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​ខ្លួន។ នៅ​ម្ខាង​ទៀត ថាមពល​និង​សព្វាវុធ​ទាំង​នេះ​កំពុង​ជួយ​ចិន​ឲ្យ​ក្លាយ​កាន់​តែ​លឿន​រហ័ស​ទៅ​ជា​កំពូល​មហា​អំណាច​ពិភពលោក។ លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត អាវុធ​បរិក្ខារ​និង​បច្ចេកវិជ្ជាយោធា​ដែល​រុស្ស៊ី​លក់​ទៅ​ឲ្យ​ចិន​អាច​នឹង​គំរាមកំហែង​សន្តិសុខ​របស់​រុស្ស៊ី​វិញ​ទៀត​ផង នៅ​ក្នុង​រយៈ​កាល​វែង។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បាន​ជា​អ្នក​នយោបាយ​រុស្ស៊ី​ខ្លះ​នាំ​គ្នា​លើក​ជា​សំណួរ​ថា តើ​ប្រាក់​ចំណេញ​​ដែល​បាន​ពី​ការ​លក់​អាវុធ​និង​ថាមពល​មាន​តម្លៃ​ជាង​សន្តិសុខ​ជាតិ​ទៅ​ឬ?

ជា​ការ​ពិត​ណាស់​ដែល​ថា បដិវាទកម្ម​ទាំង​អស់​នេះ​មិន​មែន​ជា​ឧបសគ្គ​នៃ​ការ​ទាក់ទង​គ្នា​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ទេ។ តែ​ចង់​ឬ​មិន​ចង់ វា​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់ទំនង​រវាង​មហាយក្ស​ទាំង​ពីរ​ស្គាល់​ភាព​រកាំរកូស ពីព្រោះ​ជា​ទំនាក់ទំនង​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​លើ​ប្រយោជន៍​ជាង​នៅ​លើ​គោលការណ៍​ឧត្តមគតិ។ បាន​ន័យ​ថា ចិន​និង​រុស្ស៊ី​មិន​ស្រឡាញ់​គ្នា​ទេ ជួន​កាល​មិន​យល់​គ្នា​ទៅ​ទៀត តែ​បង្ខំ​ចិត្ត​ត្រូវរ៉ូវ​គ្នា។ ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​បង្ខំ​ចិត្ត​ត្រូវរ៉ូវ​គ្នា ដោយហេតុតែ​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​គ្នា​រហូត​ដល់​ទៅ​៤ ៣០០​គីឡូ​ម៉ែត្រ។ ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​បង្ខំ​ចិត្ត​ត្រូវរ៉ូវ​គ្នា ដ្បិត​ត្រូវ​ប្រឆាំង​នឹង​សហរដ្ឋអាមេរិក​ដូច​គ្នា និង​ត្រូវការ​រកស៊ី​ជាមួយ​គ្នា។

គឺ​មក​ពី​គិត​តែ​ប្រយោជន៍​អ៊ីចឹង​ហើយ បានជា​ពេល​ខ្លះ ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី​រអាក់​រអួល មាន​ដំណើរ​​រប៉ាក់​រប៉ើក។ ជាក់ស្តែង នៅ​ក្រោយ​មហា​ភេរវកម្ម​ថ្ងៃ​ទី​១១​កញ្ញា​ឆ្នាំ​២០០១ រុស្ស៊ី​បាន​ប្រញាប់ប្រញាល់​បែរ​ទៅ​គាំទ្រ​អាមេរិក​នៅ​ក្នុង​សង្គ្រាម​ប្រឆាំង​ភេរវកម្ម​អន្តរជាតិ ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់​ទំនង​របស់​ខ្លួន​ជាមួយ​ប្រទេស​ចិន​ធ្លាក់​មួយ​រំពេច​ពី​លក្ខណៈ​យុទ្ធសាស្ត្រ​មក​នៅ​ត្រឹម​លក្ខណៈ​បន្ទាប់បន្សំ​ទៅ​វិញ។ ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត នា​អនាគតកាល​ខាង​មុខ ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី​អាច​នឹង​រអាក់រអួល​ខ្លាំង ដោយហេតុតែ​អ្នក​នយោបាយ​ស្រករ​ក្រោយ​នឹង​ឡើង​មក​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ​នៅ​ចិន​និង​នៅ​រុស្ស៊ី។ ភ្នែក​អ្នក​នយោបាយ​ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ស្រករ​ក្រោយ​ទាំង​អស់​នេះ​ប្រហែល​ជា​នឹង​មិន​សម្លឹង​មើល​គ្នា​ទេ ប្រហែល​ជា​នឹង​សម្លឹង​មើល​រៀងៗ​ខ្លួន​ទៅ​រក​បស្ចិមលោក​ទៅ​វិញ​ទេ​តើ៕

បដិវត្តន៍​អ៊ីរ៉ង់​និង​វិបត្តិ​ចំណាប់ខ្មាំង​អាមេរិក ​ឆ្នាំ១៩៧៩ កែប្រែ

អស់រយៈពេល​ជាង ៣០ឆ្នាំមកហើយ ដែលគេ​តែងតែ​សង្កេតឃើញ​មាន​ជា​ប្រចាំ​នូវ​ភាព​ជាសត្រូវ រវាង​អ៊ីរ៉ង់ និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​ រវាង​អ៊ីរ៉ង់ និង​អ៊ីស្រាអែល។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមការ​ពិត អ្វីៗ​គឺ​មិន​ដូចនេះ​ទេ កាល​ពី​មុន​ឆ្នាំ​១៩៧៩។

អ៊ីរ៉ង់​នៅ​មុន​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៧៩ គឺ​ជា​របបរាជានិយម ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​ស្តេចស្ហា មហាម៉ាត់ រ៉េសា ផាឡាវី (Mohammad Reza Pahlavi) ដែល​មាន​ទំនាក់ទំនង​យ៉ាង​ជិតស្និទ្ធ​បំផុត​ជាមួយ​អាមេរិក និង​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច។

នៅ​ឆ្នាំ​​​១៩៥២ ​ការបោះឆ្នោត​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ​មួយ​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើឡើង​ ហើយ​អ្នក​ដែល​ជាប់ឆ្នោត​ឡើង​មក​ធ្វើ​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី គឺ​ជា​អ្នក​នយោបាយ​ជាតិនិយម​ម្នាក់ ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ថា មហាម៉ាត់​ ម៉ូសាដេក (Mohammad Mossadegh)​។


គ្រាន់តែ​បាន​ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ភ្លាម លោក​មហាម៉ាត់ ម៉ូសាដេក ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​​​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​ជាច្រើន​ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជាតិនិយម ជាពិសេស គឺ​ការ​ធ្វើ​ជាតូបនីយកម្ម​លើ​វិស័យ​ប្រេង ដោយដកហូត​សិទ្ធិ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​បូមប្រេង​ពី​ក្រុមហ៊ុន​បរទេស។ ជម្លោះ​ជាមួយ​នឹង​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៣ កាន់អំណាច​បាន​ត្រឹមតែ​មួយ​ឆ្នាំ លោក​មហាម៉ាត់ ម៉ូសាដេក ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​ទម្លាក់​ចេញ​ពី​តំណែង នៅ​ក្នុង​រដ្ឋប្រហារ​យោធា​មួយ ដែល​រៀបចំ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​​សេអ៊ីអា ដើម្បី​ប្រមូល​ផ្តុំ​អំណាច​រដ្ឋ​ទាំងអស់ យក​មក​ឲ្យ​ស្តេចស្ហា មហាម៉ាត់ រ៉េសា ផាឡាវី​វិញ។

រដ្ឋប្រហារ​ឆ្នាំ​១៩៥៣​នេះ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ការ​រីកដុះដាល​នៃ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​នៅ​អ៊ីរ៉ង់ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង ចេញ​ពី​មជ្ឈដ្ឋាន​បញ្ញវន្ត និង​មេដឹកនាំ​សាសនា ហើយ​ក្រោយៗ​មក​ទៀត ដោយសារ​តែ​នយោបាយ​និយម​អាមេរិក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​​កាន់អំណាច​ផ្តាច់ការ រំលោភ​សិទ្ធិមនុស្ស និង​អំពើ​ពុករលួយ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​របបដឹកនាំ​របស់​ស្តេច​ស្ហា ផាឡាវី ក៏​បាន​​​​រីករាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង ​ទៅ​ជា​ចលនា​មហាជន។

នៅ​ក្នុង​ចំណោម​មេដឹកនាំ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​ស្តេចស្ហា នៅ​អ៊ីរ៉ង់ ​មាន​​មេដឹកនាំ​សាសនា​ម្នាក់ ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​ក្លាយ​ទៅជា​មេដឹកនាំ​បដិវត្តន៍ គឺ​អាយ៉ាតូឡា ខូម៉ីនី (Ayatollah Ruhollah Khomeini)។ នៅ​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល អាយ៉ាតូឡា ខូម៉ីនី ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​ចាប់​ដាក់​គុក ហើយ​ក្រោយ​មក​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​រត់​ទៅរស់​នៅ​និរទេស​ខ្លួន​ឯ​ក្រៅប្រទេស គឺ​ពីដំបូង​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់ និង​ក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ប្រទេស​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ដែល​អាជ្ញាធរ​តាម​ធ្វើ​ទុក្ខបុកម្នេញ​កាន់តែ​ខ្លាំង ប្រជាប្រិយភាព​របស់​អាយ៉ាតូឡា ខូម៉ីនី កាន់ឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​បើទោះបីជា​លោករស់នៅ​និរទេស​ឯក្រៅប្រទេស ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​ជា​មេដឹកនាំ​ប្រឆាំង​ដែល​មាន​អ្នក​គាំទ្រ​យ៉ាងច្រើន​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់។

នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៧៨ ចលនា​បាតុកម្ម​​បាន​ផ្ទុះឡើង​​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល។ ចលនា​ប្រឆាំង​នេះ កើតចេញ​ពី​​សិស្ស​សាលា​សាសនា ដែល​ជា​អ្នក​គាំទ្រ​យ៉ាងពេញទំហឹង​របស់​អាយ៉ាតូឡា ខូម៉ីនី និង​ចេញ​ពី​មជ្ឈដ្ឋាន​យុវជន ដែល​កំពុង​ប្រឈមមុខ​នឹង​វិបត្តិ​អត់ការងារ​ធ្វើ។​

ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​នេះ ស្តេចស្ហា ផាឡាវី បាន​ជ្រើសរើស​ចម្លើយតប​ដោយ​ប្រើ​កម្លាំង​បង្រ្កាប ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ដែល​អាជ្ញាធរ​ធ្វើ​ការ​បង្រ្កាប​កាន់តែ​ខ្លាំង ចលនា​បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​មាន​សន្ទុះកាន់តែ​ខ្លាំង ជាពិសេស នៅ​ពេល​ដែល​មាន​បាតុករ​ស្លាប់​ដោយ​ការ​បង្រ្កាប​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ​ ពិធី​បុណ្យ​សព​បាតុករ​តែងតែ​បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅជា​ចលនាបាតុកម្ម​​ថ្មី​មួយ​ទៀត​ជា​បន្តបន្ទាប់។

ចលនា​បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​នឹង​ស្តេច​ស្ហា​បាន​កើនឡើង​ដល់​កម្រិត​កំពូល នៅ​ខែ​ធ្នូ​ឆ្នាំ​១៩៧៨ ដោយមានអ្នក​ចូលរួម​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី ៦លាន ទៅ ៩លាន​នាក់ នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់។ កម្លាំង​បដិវត្តន៍​​មហាជន​ដ៏​មហិមា​នេះ​​ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ស្តេចស្ហា ផាឡាវី ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​រត់ចេញ​​ពី​ប្រទេស ហើយ​និរទេសខ្លួន​ទៅកាន់​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៦ ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៧៩។ របបរាជានិយម​អ៊ីរ៉ង់​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ជំនួស​មកវិញ​ដោយរដ្ឋាភិបាលបដិវត្តន៍​ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អាយ៉ាតូឡា ខូម៉ីនី ដែល​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​ការរស់នៅនិរទេស​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង ចូល​មក​កាន់​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់​វិញ នៅថ្ងៃទី១​ ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៧៩។

នៅ​ក្រោយ​ជ័យជម្នះនៃ​បដិវត្តន៍​អ៊ីរ៉ង់ ភាព​ជាសត្រូវ​ជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដែល​ជា​អ្នក​គាំទ្រ​របបចាស់​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង ហើយ​ស្ថានទូត មន្រ្តី​ទូត​​អាមេរិក​ក៏​ត្រូវ​ទទួលរងនូវការ​វាយប្រហារ​ជាច្រើន​លើក​ ពី​សំណាក់​ក្រុម​បាតុករ​គាំទ្រ​បដិវត្តន៍។

ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​អាមេរិក​បាន​ពុះកញ្ជ្រោល​កាន់តែ​ខ្លាំង នៅ​ចុងខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៧៩ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទទួល​ឲ្យ​អតីត​ស្តេច​ស្ហា ផាឡាវី ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក ដើម្បី​​ទទួល​ការ​ព្យាបាល​ជំងឺ។

ប្រមាណ​ជា ២សប្តាហ៍ក្រោយ​មក នៅថ្ងៃ​ទី៤ ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៧៩ និស្សិត​ប្រមាណ​ជា ៣ពាន់​នាក់​បាន​នាំគ្នា​ធ្វើ​បាតុកម្ម នៅ​មុខ​ស្ថានទូត​អាមេរិក​ប្រចាំ​ទីក្រុង​តេហេរ៉ង់ បន្ទាប់​មក ​ពួកគេ​បាន​នាំគ្នា​សម្រុក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ស្ថានទូត ហើយ​ចាប់​មន្រ្តី និង​បុគ្គលិក​ស្ថានទូត​ចំនួន ៦៣នាក់​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង។


ក្រុម​បាតុករ​និស្សិត​អ៊ីរ៉ង់ សម្រុក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ស្ថានទូត​អាមេរិក ហើយ​ចាប់​មន្រ្តី និង​បុគ្គលិក​ទូត​អាមេរិក​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង នៅ​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៧៩ ក្រុម​បាតុករ​និស្សិត​អ៊ីរ៉ង់ សម្រុក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ស្ថានទូត​អាមេរិក ហើយ​ចាប់​មន្រ្តី និង​បុគ្គលិក​ទូត​អាមេរិក​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង នៅ​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៧៩ ការរំលោភ​លើ​អភ័យឯកសិទ្ធិ​នៃ​ស្ថានទូត និង​មន្រ្តី​ទូត​បរទេស​បែបនេះ គឺ​ជា​ការរំលោភ​បំពាន​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ទៅលើ​អនុសញ្ញា​ទីក្រុង​វីយ៉ែន (១៩៦១) ស្តីពីទំនាក់ទំនងការទូត ហើយ​សហគមន៍​អន្តរជាតិ រួមទាំង​ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​អ.ស.ប និង​តុលាការ​អន្តរជាតិ​ក្រុង​ឡាអេ សុទ្ធតែ​បាន​ទម្លាក់​ការទទួលខុសត្រូវ​ទៅលើ​រដ្ឋាភិបាល​អ៊ីរ៉ង់។

ជាការពិត​ថា សកម្មភាព​ចាប់ចំណាប់ខ្មាំង​នៅ​ស្ថានទូត​អាមេរិក មិនមែន​ធ្វើឡើង​ដោយ​កងកម្លាំង​រដ្ឋាភិបាល ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាល​ក្រុង​តេហេរ៉ង់​ត្រូវតែ​មាន​ការទទួលខុសត្រូវ ដោយសារ​តែ​ខកខាន​មិនបាន​បំពេញ​តាមកាតព្វកិច្ច​ការពារ​សុវត្ថិភាព​ស្ថានទូត ហើយ​ជាពិសេស​ទៅទៀត ក្រោយ​ពីមាន​ការចាប់ចំណាប់ខ្មាំង​នេះ អាយ៉ាតូឡា ខូម៉ីនី មិនត្រឹមតែ​មិន​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​បាតុករ​ដោះលែង​ចំណាប់ខ្មាំង​នោះទេ តែថែមទាំង​បាន​ធ្វើ​សេចក្តីថ្លែងការណ៍​ខ្លះ ដែល​មាន​អត្ថន័យ​គាំទ្រ​សកម្មភាព​ចាប់ចំណាប់ខ្មាំង​នេះ​ថែម​ទៀត​ផង។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុងការ​ចរចា​ជាមួយ​អាមេរិក គឺ​រដ្ឋាភិបាល​តេហេរ៉ង់​ផ្ទាល់ ដែល​ជា​អ្នក​ដាក់លក្ខខណ្ឌ ជាថ្នូរ​នឹង​ការដោះលែង​ចំណាប់ខ្មាំង។

ក្រោយ​ពី​ឆ្លងកាត់​ការ​ចរចា​យ៉ាងតឹងតែង ចំណែក​ឯ​​ប្រតិបត្តិការរំដោះ​ចំណាប់ខ្មាំង​ដោយ​កងកុម្ម៉ង់ដូ​អាមេរិក​​ក៏​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ រដ្ឋាភិបាល​ក្រុង​វ៉ាស៊ីងតោន​ក៏​បាន​ព្រមព្រៀង​តាម​លក្ខខណ្ឌ​របស់​អ៊ីរ៉ង់ ហើយ​ចំណាប់ខ្មាំង​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​ដោះលែង នៅថ្ងៃ​ទី២០ ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៨១។ គិតជា​សរុប ចំណាប់​ខ្មាំង​អស់​ទាំងនេះ​ត្រូវ​ជាប់​ឃុំឃាំង​អស់រយៈពេល ៤៤៤ថ្ងៃ ហើយ​ចាប់​ពី​មាន​​វិបត្តិ​ចំណាប់ខ្មាំង​នេះ​ហើយ ដែល​ទំនាក់ទំនង​ការទូត រវាង​អាមេរិក និង​អ៊ីរ៉ង់​​ត្រូវកាត់ផ្តាច់​ទាំងស្រុង រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន៕

សមុទ្រចិន​ខាងត្បូង​កាន់តែ​ខិតកៀកមាត់​ជ្រោះ​សង្គ្រាម​ កែប្រែ

សមយុទ្ធ​យោធា​ទោល​(ធ្វើម្នាក់ឯង)​មិន​ធ្លាប់​មាន​រយៈពេល​ជិត​៣០ឆ្នាំ​ដែល​វៀតណាម​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​ឡើង​កាលពី​ថ្ងៃ​ចន្ទ​នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​ពិត​ជា​សញ្ញា​គ្រោះ​ថ្នាក់​មួយ​សម្រាប់​ទំនាស់​ដែនដី​នៅ​ប្រជុំ​កោះ ​Paracels ​និង ​Spratlys ។ ​បើទោះបី​ជា​ទីក្រុង​ហាណូយ​​មិន​បាន​ភ្ជាប់​បញ្ហា​ទំនាស់​នេះ​ទៅ​នឹង​សមយុទ្ធ​យោធា​របស់​ខ្លួន​ក្តី ​ប៉ុន្តែ ​សមយុទ្ធ​នេះ​ធ្វើ​ឡើង​ជួន​ចំ​ពេល​ដែល​ចិន ​និង​វៀតណាម​កំពុង​តឹង​សរសៃ​ក​ដាក់​គ្នា​ក្នុង​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ប្រជុំ​កោះ​ទាំងពីរ​ខាង​លើ។


សញ្ញា​គ្រោះថ្នាក់​មួយចំនួន​ទៀត​ដែល​ត្រូវ​ពិនិត្យ​មើល​គឺ​៖ ​នៅ​មុន​ពេល​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​សមយុទ្ធ​នេះ​ វៀតណាម​បាន​បង្កើន​ថវិកា​ដល់​ទៅ​ជាង​៧០​ភាគរយ​សម្រាប់​វិស័យ​យោធា​ក្នុង​ឆ្នាំ២០១១​បើ​ប្រៀប​ធៀប​ទៅ​នឹង​ឆ្នាំ​២០១០​ពោលគឺ​ចំណាយ​លើ​វិស័យ​យោធា​វៀតណាម​បាន​កើន​ដល់​ជិត​បីពាន់​លាន​ដុល្លារ​ក្នុង​នោះ​ទីក្រុង​ហាណូយ​ក៏បាន​ប្រកាស​ជា​ផ្លូវការ​ថា ​ខ្លួន​បាន​ទិញ​នាវា​ចម្បាំង​ចំនួន​៦​គ្រឿង​ពី​រុស្ស៊ី​ក្នុង​តម្លៃ​ជាង២​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ ​នៅ​មុន​នេះ​បន្តិច ​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​វៀតណាម ​លោក ​ង្វៀន តាន់ហ្ស៊ុង​ (Nguyen Tan Dung) បាន​ប្រកាស​ជាចំហ​ថា​វៀតណាម​ត្រូវ​តែ​ការពារ​អធិបតេយ្យ​របស់​ខ្លួន​ទៅ​លើ​ទីប្រជុំកោះ​Paracels និង ​Spratlys ដែល​ជា​កម្មសិទ្ធិ​មិន​អាច​ប្រកែក​បាន​របស់​វៀតណាម។ ​ចុងក្រោយ​នេះ​ មេដឹកនាំ​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​ទីក្រុង​ហាណូយ​បាន​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​បទ​បញ្ជា​មួយ​ដែល​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​អាជ្ញាធរ​កេណ្ឌ​យុវជន​គ្រប់​អាយុ​ឲ្យ​ចូល​បម្រើ​កងទ័ព​ទៀតផង។

ចំណែក​ឯ​ចិន​វិញ​ ចិន​ក៏​បាន​បង្កើន​ថវិកា​បន្ថែម​១២​ភាគរយ​ឬ​ស្មើ​នឹង​៩៦​ពាន់​លាន​ដុល្លារ​ទៅ​លើ​វិស័យ​កងទ័ព​ដែរ​សម្រាប់​ឆ្នាំ ២០១១​នេះ។ ​ទន្ទឹម​នឹង​នោះ ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង​ក៏​បាន​បង្ហាញ​ពី​នាវា​ដឹក​យន្តហោះ​ដ៏​ធំ​មិន​ធ្លាប់​មាន​របស់​ខ្លួន​ដែល​ការ​សាងសង់​នឹង​ត្រូវ​បញ្ចប់​នៅ​ចុង​ខែ​មិថុនា​នេះ​ល្មម។ ​តើ​ទាំង​នេះ​មិន​មែន​សញ្ញា​នៃ​ការ​ប្រុងប្រៀប​ធ្វើ​សង្គ្រាម​ទេ​ឬ? ​មក​ដល់​ចំណុច​នេះ គេ​គួរ​កត់​សម្គាល់​ថា​ជម្លោះ​ក្នុង​ដែន​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​មាន​ចារឹក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ផង ​ភូមិសាស្ត្រ​ផង ​និង​សេដ្ឋកិច្ច​ផង។

នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៧ ​ចិន​ដែល​សម្អាង​លើ​របក​គំហើញ​ជា​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​នាវាចរណ៍​របស់​ខ្លួន​តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី​១៥ ​បាន​ផលិត​ផែនទី​មួយ​ដោយ​ក្រសោប​យក​ផ្ទៃ​សមុទ្រ​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​។ ​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៩២​ ច្បាប់​ចិន​មួយ​បាន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ចិន​រក្សាសិទ្ធិ​កាន់​កាប់​ប្រជុំ​កោះ​ទាំង​នោះ​។

ចំណែក​ឯ​វៀតណាម​វិញ​បាន​សម្អាង​លើ​ទីតាំង​ភូមិសាស្ត្រ​និង​ព្រឹត្តិការណ៍​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​មួយ​ចំនួន​ដែល​បង្កើត​បាន​ជា​ទឡ្ហីករណ៍​ខាង​បុរាណវិទ្យា​រឹងមាំ​សម្រាប់​បញ្ជាក់​ថា​ដីនោះ​ជា​របស់​ខ្លួន​តាំងពី​បុរម​បុរាណ​មកម្ល៉េះ​។​ ទីក្រុង​ហាណូយ​សម្អាង​ថា​ ប្រជុំកោះ ​Paracels និង​ Spratlys ត្រូវ​បាន​ទាមទារ​ដោយ​បារាំង​តាំងពី​ឆ្នាំ​១៩៣០​ ដោយហេតុ​ថា​ ប្រជុំ​កោះ​ទាំងពីរ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណាម ​(ឈ្មោះ​ដើម​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម)។

នៅ​លើ​ទិដ្ឋភាព​សេដ្ឋកិច្ចវិញ​ សក្តានុពល​ដ៏​សម្បើម​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​នេសាទ​ក៏ជា​មូលហេតុ​មួយ​ទៀត​នៃ​ជម្លោះ។ ​ចូរ​កុំភ្លេច​ថា ​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​គឺ​ជា​ទ្រព្យ​កំណប់​មហាសាល​មួយ​ដែល​មាន​តម្លៃ​ទាំង​ការ​នេសាទ ​និង​ប្រេងកាត ​សរុប​ប្រមាណ​ជា​១០០០ ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ នៅ​មិន​ទាន់​អស់​ឡើយ​ សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​ក៏​ជា​ផ្លូវ​នាវាចរណ៍​សមុទ្រ​ដ៏​មមាញឹក​មួយ​របស់​ពិភពលោក​ផងដែរ។ ​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​ជាង​ពាក់កណ្តាល​នៃ​ការ​ដឹកជញ្ជូន​ប្រេង​តាម​ដែន​សមុទ្រ​បាន​ឆ្លងកាត់​ទី​នោះ។​ តួលេខ​បាន​កើន​ឡើង​យ៉ាង​គំហុកដោយ​សារ​ការកើន​ឡើង​នៃ​តម្រូវការ​ប្រេង​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ ​ទាំង​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​វិស័យ​នាវា​ចរណ៍នៅ​ក្នុង​ដែន​សមុទ្រ​ចិន​ខាងត្បូង​មាន​សកម្មភាព​៣​ដង​ច្រើនជាង​នៅ​ព្រែក​ជីក​ស៊ុយអេ ​និង​៥​ដង​ច្រើន​ជាង​ព្រែក​ជីក​ប៉ាណាម៉ា​។

ប៉ុន្តែ ​ភាព​សម្បូរ​បែប​នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ចិន​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​បែរ​ជា​ធ្វើ​ឲ្យ​តំបន់​នេះ​ប្រឈម​នឹង​គ្រោះ​ថ្នាក់​នៃ​សង្គ្រាម​មិន​ចប់​មិន​ហើយ​ទៅ​វិញ។ ​ទ្រព្យ​កំណប់​មហាសាល​នៅក្នុង​ដែន​សមុទ្រ​មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​ទាញ​យក​ផល​ឡើយ​ដោយ​សារតែ​ជម្លោះ​ដណ្តើម​គ្នា​រវាង​ប្រទេស​ជិតខាង។ ​ឥឡូវ​នេះ ​ការ​ប្រឈម​មុខ​ដាក់​គ្នា​យ៉ាង​ខ្លាំង​រវាង​វៀតណាម ​និង​មហាយក្ស​ចិន​បាន​ឈាន​ដល់​កម្រិត​អាសន្ន​មួយ​ មានន័យថា សមុទ្រចិន​ខាងត្បូង​កំពុង​ស្ថិតនៅ​ពីមុខ​មាត់ជ្រោះ​នៃសង្គ្រាម៕

សេដ្ឋកិច្ច​ចិនយ៉ាប់ ​អូស​តំបន់​អាស៊ី​កំពុង​អភិវឌ្ឍ​ឱ្យ​មាន​កំណើន​យឺតយ៉ាវ កែប្រែ

​សេដ្ឋកិច្ច​អូស​ជើង​របស់​ចិន ដែល​ជា​មហា​អំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីពីរ ​បាន​​ប៉ះពាល់​យ៉ាង​ខ្លាំងដល់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​​នៅ​លើ​ពិភពលោក ! ហើយ​បើ​តាមការ​ព្យាករណ៍​របស់​ធនាគារ​ពិភពលោក ចេញ​ផ្សាយ​នៅ​ថ្ងៃ​ចន្ទ​ទី ១១​មេសា​នេះ ចិន​នឹង​អូសទម្លាក់​​​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​បណ្តា​ប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍន៍​​នៅ​ក្នុង​តំបន់ អាស៊ីខាង​កើត និង​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ ឱ្យ​​​​ធ្លាក់​ចុះ​ទៅ​តាមជាមួយ​​ដែរ រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​២០១៨​ឯណោះ។

កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​តំបន់​អាស៊ី​ខាង​កើត​និង​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ នឹង​ត្រូវ​បន្ថយ​ល្បឿន​ ដោយ​ថយ​ចុះ​ពី ៦,៥%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៥មក​ត្រឹម ៦,៣%​នៅឆ្នាំ​​២០១៦- ៦,២%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧ និង​២០១៨។ នេះ​បើ​តាម​ការ​ព្យាករ​ចុង​ក្រោយ​របស់​ធនាគារ​ពិភពលោក​។ មូល​ហេតុ​ចំបង​នៃ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​ គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​មហាយក្ស​ចិន​ មហា​អំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីពីរ​នៅ​លើ​ពិភពលោក ជា​អូស​សំយ៉ុង​ចុះ ព្រោះ​ចិន​អាច​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ត្រឹម​តែ​៦,៧% នៅ​ឆ្នាំ​នេះ និង​៦,៥%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧​និង​២០១៨ ទល់​នឹង​៦,៩%​ កាលពី​​ឆ្នាំ​២០១៥។


ក្រុម​ប្រទេស​នៅ​តំបន់​អាស៊ី​ខាង​កើត នាំ​មុខ​ ដោយ​វៀតណាម និង​ហ្វីលីពីន នឹង​ត្រូវ​ធ្វើ​ជា​អ្នក​ស្ទូច​ស្ទួយ​ ដោយ​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​រឹង​មាំ​ខ្លាំង​ជាងគេ។ ប៉ុន្តែ​​មិន​គ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​អូស​តំបន់​ទាំង​មូល​ឱ្យ​ឡើង​ងើប​ឡើង​ខ្លាំង​បានទេ។

អាស៊ី និង​ម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច

អនាគត​នាយក​រង​ធនាគារ​ពិភពលោក​ទទួល​បន្ទុក​តំបន់​អាស៊ី​​ខាង​កើត​និង​ប៉ាស៊ីហ្វិក​បាន​ពន្យល់​ថា ក្រុម​ប្រទេសកំពុង​អភិវឌ្ឍន៍​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ ដែល​តំណាង​ឱ្យ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​២/៥​នៃ​សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក បាន​ចម្រើន​លូត​លាស់ ដោយសារ​នយោបាយ​ម៉ាក្រូ​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​​​សន្ទុះ​នៃ​ការ​​​នាំ​ចេញវត្ថុ​ធាតុដើម។ នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​បែប​នេះ គ្មាន​ដង្ហើម​វែង​ទេ ! ​និងមាន​ហានិភ័យ​ខ្ពស់ ងាយ​​ប្រែប្រួល​ទៅ​តាម​កត្តា​ខាង​ក្រៅ កត្តា​អន្តរជាតិ​មិន​អំណោយ​ផល។ ជាក់​ស្តែង ពេល​នេះ ពិភពលោក​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ខ្សោយ និង​មិន​ប្រាកដ​ប្រជា បូក​ផ្សំ​និង​ការ​ដើរ​បន្ថយ​ល្បឿន​របស់​ចិន​ទៀត តំបន់​អាស៊ី​ ក៏​ត្រូវ​រង​ឥទ្ធិពលនឹង​​ដោយ​ចៀសមិន​រួច។

សម្រាប់​អ្នកឯកទេស តំបន់​អាស៊ី​ខាង​កើត និង​ប៉ាស៊ីហ្វិក ដែល​រាប់បញ្ចូល​ទាំង​ចិន ឥណ្ឌូណេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពីន ថៃ​វៀតណាម ឡាវ ភូមា ម៉ុងហ្កោលី ហ្វីជី ប៉ាពូនអាស៊ីថ្មី-ហ្គីណេ សូឡូម៉ុង និង​ទីម័រ​ខាង​កើត ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​រចនា​សម្ព័ន្ធ​។ រដ្ឋាភិបាល​នីមួយៗ​ត្រូវ​តែ​​ចាក់គ្រឹះស្ថាបនា​រចនា​សម្ព័ន្ធ​ពន្ធដារ​ និង​នយោបាយ​ពន្ធដារ​ ដើម្បី​ប្រឈម​នឹង​ព្យុះ​ព្យោមា​ផ្សេងៗ។

​ចិន ៖ គំរូ​សេដ្ឋកិច្ច​ទាប ថេរ​និង​យូរអង្វែង

ចិន​ ​បាន​និង​កំពុង​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​​រចនា​សម្ព័ន្ធ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន​មែន ហើយ​គឺ​ការ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​នេះ​ឯង​ដែលជា​ចំណែក​មួយ​​នាំ​ឱ្យ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចុះ​។ ក្រុង​ប៉េកាំង​ធ្លាប់​បាន​ពន្យល់​​ការពារ​ ជា​ញយ​ដង​ថា ចិន​កំពុងធ្វើ​កំណែទម្រង់ ដោយ​កំពុង​ស្វែង​រក​គំរូ​សេដ្ឋកិច្ច​​មួយ​ដែល​មាន​កំណើនទាប​បន្តិច​មែន តែជា​កំណើន​​​ថេរ និង​​យូរ​អង្វែង និង​ដែល​រំពឹង​ខ្លាំង​ទៅ​ផ្នែក​សេវាកម្ម បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មី ការ​ចាយវាយ​ក្នុង​ស្រុក​ ជា​ជាង​រំពឹង​ទាំង​ស្រុងតែ​​លើ​ការ​នាំ​ចេញ និង​ឧស្សាហកម្ម​ធុន​ធ្ងន់។

ធនាគា​រពិភពលោក​ក៏​យល់​ឃើញ​ដូច​គ្នា ! ​ការ​​បន្ត​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​របស់​ចិន​ នឹង​ជួយ​ឱ្យ​មាន​លំនឹង​សេដ្ឋកិច្ច នៃ​តម្រូវការ​ក្នុង​ស្រុក។ កំណើន​វិនិយោគ​ និង​ផលិតផល​ឧស្សាហកម្ម​នឹង​គួរ​តែ​មាន​កំរិត​ល្មម កាត់​បន្ថយ​សមត្ថភាព​ហួសហេតុ​ផ្នែក​ឧស្សាហកម្ម​ និង​កំរិត​បំណុលសាធារណៈ​ ព្រមទាំង​បង្វែរ​វិធានការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​ពន្ធដារ​ទៅ​គិត​គូ​រ​ដល់​វិស័យ​សង្គម។ នេះ​បើ​តាម​ទស្សនៈ​របស់​ធនាគារ​ពិភពលោក។

អតិផរណា​ចិន​មាន​ស្ថិរភាព​​ជា​លើក​ទី​មួយ​ នៅ​ខែ​មីនា​

តម្លៃ​ផលិត​ផល​ធ្លាក់​ទាប​ជាង​ការ​គ្រោង​ទុក ហើយ​អតិផរណា​ក៏​ថេរ អាច​បញ្ជាក់បាន​​ថា​ ចិន​មាន​ភាព​ធូរ​ស្រាល និង​គ្មាន​សម្ពាធ​ខ្លាំង​លើ​វិស័យ​​ឧស្សាហកម្ម​។ ហើយ​បើ​តាម​អ្នក​ឯកទេស​សេដ្ឋកិច្ច ដំណឹង​ថ្មី​នេះ អាច​នឹង​ជំរុញ​ឱ្យ​រដ្ឋាភិបាល​កំរិត​នយោបាយរូបិយវត្ថុ​របស់​ខ្លួន​ផង ថ្វី​បើ​មិន​ទាន់​ដល់​កំរិត ជា​ផ្លែផ្លា​ ​សក្តិសម​នឹង​ការ​ប្រឹង​អស់​រយៈ​ពេល​ជាង​មួយ​ឆ្នាំ​មក​ហើយ​ក៏​ដោយ។ ធនាគារ​ចិន​បាន​បើក​យុទ្ធនាការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​អតិផរណា​ តាំង​ពី​ចុង​១០១៤មក​ម្ល៉េះ។ ប៉េកាំង​សង្ឃឹម​ថា​នឹង​ចិន​នឹង​មាន​អតិផរណា​ម្តុំ​៣% តែ​ពេល​នេះ​ អតិផរណា​មាន​លំនឹង​ត្រឹម​២,៣%។ សូម​បញ្ជាក់​ថា​នៅដើម​​ឆ្នាំ​២០១៥ អតិផរណា​ចិន​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​ដល់​ទៅ​ក្រោម​១%៕

ដើម្បី​បាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ចិន​មិនត្រូវការ​មាន​ផែនការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ កែប្រែ

ប្រទេស​ចិន​នឹង​សម្រេច​បាន​គោលដៅ​កំណើនសេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន ពោលគឺ ៦,៥%​ក្នុងមួយឆ្នាំៗ ក្នុង​រយៈពេល​៥​ឆ្នាំ ទៅមុខ។ នៅក្នុង​បទសម្ភាសន៍​ជាមួយ​អ្នកកាសែត នៅក្រោយ​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ចិន​ពេញអង្គ នៅថ្ងៃ​សៅរ៍នេះ ប្រធាន​ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន​បាន​ធានា​អះអាងថា ចិន​នឹង​មិន​អនុវត្ត​ផែនការ​ផ្តល់សន្ទុះ​នយោបាយ​ហិរញ្ញវត្ថុ ដើម្បី​សម្រេច​គោលដៅ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច នោះទេ។


ប្រធាន​ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន លោក​ជូ ស៊ាវឈាន់​បាន​អះអាងថា ចិន​នឹង​បន្ត​លំនឹង​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ និង​ថា វា​មិនមែន​ជា​រឿង​ចាំបាច់​ដែល​ចិន​ត្រូវ​ប្រើផែនការ​ផ្តល់សន្ទុះ​នយោបាយ រូបិយវត្ថុ ដើម្បី​សម្រេច​បាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ប្រមាណ​៦,៥% ចាប់​ពី​ឆ្នាំ នេះ រហូត​ដល់​ឆ្នាំ ២០២០។


ដើម្បី​អាច​សម្រេច​បាន​ទិសដៅ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ៦,៥%​នោះ ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន​ត្រូវ​រក្សា ឲ្យ​បាន​លំនឹង​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​របស់ខ្លួន។ តាម​ប្រធាន​ធានាគារ​កណ្តាល​ចិន គេ​ត្រូវ​រក្សា​សាច់ប្រាក់​ឲ្យ​បាន​ច្រើន​បំផុត ដើម្បី​ឆ្លើយតប​នឹងរាល់ការគំរាម និង​ការដាក់​សម្ពាធ​ទៅលើ​សេដ្ឋកិច្ច នៅថ្ងៃ​ខាងមុខ។

កាលពី​ឆ្នាំ ២០១៥ ខុសពី​ការព្យារកទុក កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​បាន​ធ្លាក់​មកនៅ​ត្រឹម ៦,៩%។ អ្នកវិភាគ​ជាច្រើន​វាយតម្លៃថា វា​នឹង​អាច​ធ្លាក់​ចុះ​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ ២០១៦ ដោយ​មើល​ទៅលើ​កម្លាំង​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​សព្វថ្ងៃ។ ចិន​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​សកល​ទី ២​ដែល​កំពុង​ស្គាល់​ការធ្លាក់ចុះ​នៃ​ការនាំចេញ វិបត្តិ​ទីផ្សារភាគហ៊ុន ហើយ​នឹង​លំហូរ​ទុន​ចេញ​ទៅ​បរទេស ដែល​មាន​ប្រមាណ​១ពាន់ ពាន់​លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក។

តាំង​ពី​ឆ្នាំ ២០១៤ ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន បាន​ចាត់វិធានការ​ជាច្រើន ដើម្បី​ជំរុញ​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន ដូចជា​ការទម្លាក់​អត្រាការប្រាក់​ដល់​ទៅ ៦ដង និង​ចាប់បង្ខំ​ឲ្យ​ធនាគារ​ផ្តល់​ប្រាក់កំចី​កាន់តែ​ច្រើន។ តាម​អ្នកវិភាគ​មួយចំនួន ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន​អាច​នឹង​បញ្ចុះ​អត្រាការប្រាក់​បន្ថែមទៀត នៅ​ឆ្នាំ នេះ។ រដ្ឋាភិបាល​វិញ​បាន​បង្កើន​កញ្ចប់​ថវិកា​ចំណាយ​សម្រាប់​ហេដ្ឋរចនាសម្ព័ន្ធ និង​កាត់បន្ថយ​ការយកពន្ធ។ នៅក្នុង​ពេលផែនការ​ជំរុញ​សេដ្ឋកិច្ច​នឹង​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ប្រឈម​នឹង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ ដោយសារ​ការកើនឡើង ប្រាក់​បំណុល ទីក្រុង​ប៉េកាំង​នៅតែ​អះអាងថា ខ្លួន​នឹង​មិន​ប្រើ​ផែនការ​ផ្តល់សន្ទុះ​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ ដែល​ខ្លួន​ធ្លាប់​ប្រើ​ម្តងហើយ ក្នុង​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ឆ្នាំ ២០០៩ និង​២០១០ នោះទេ។ កាលណោះ រដ្ឋាភិបាល​ចិន​បាន​ចាក់​ទឹកប្រាក់​រាប់​រយពាន់​លាន​ដុល្លារ សំដៅ​ស្រោចស្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន៕

==ការនាំចេញ​របស់​ចិន​​ធ្លាក់ចុះ ​២៥% ក្នុង​ខែ​កុម្ភៈ==

គិត​ត្រឹម​មក​ដល់​ចុង​ខែ​កុម្ភៈ​ កន្លង​ទៅ​ថ្មី​ៗ​នេះ ​ការ​នាំ​ចេញ​ផលិតផល​ក្នុង​ស្រុក​របស់​ចិន ​បាន​ដាំ​ក្បាល​ចុះ​រហូត​ដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ​២៥​ %។ ចំណែក​ឯ​ការ​នាំចូល​វិញ ​ក៏​ទទួល​រង​ការ​ថយ​ចុះ​ជាង ​១៣ % ​ផងដែរ នេះ​បើ​យោង​តាម​តួ​លេខ​របស់ ​ការិយាល័យ​គយ​ចិន។ ផ្អែក​តាម​ក្រុម​អ្នក​ជំនាញ​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច ការ​ស្រុត​ចុះ​នេះ ​គឺ​មាន​ទំហំ​ធំ​ទ្វេ​ដង ​លើស​ពី​ការ​ព្រាង​ទុក​របស់​ពួក​គេ។ គិត​ជា​ទឹក​ប្រាក់​សរុប ​តម្លៃ​ពាណិជ្ជកម្ម​ចិន បាន​ថយ​ចុះ​ប្រមាណ​ជា ​៣២ ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក ​ក្នុង​ខែ​កុម្ភៈ ​ទល់​នឹង ​៦៣ ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក កាល​ពី​ខែ​មករា ​ឆ្នាំ​២០១៦​ ដដែល​នេះ។

ប៉ុន្តែ អ្នក​ជំនាញ​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ម្នាក់ ​ពី​ទី​ប្រទេស​សឹង្ហបុរី​បាន​ពន្យល់​ថា ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នេះ ​ប្រហែល​ជា បណ្តាល​មក​ពី​ការ​ឈប់​សម្រាក​ក្នុង​អំឡុង​ពីធី​បុណ្យ​ចូល​ឆ្នាំ​ចិន ​ឆ្នាំ​នេះ​ ដែល​នាំ​ឲ្យ ​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន ​ត្រូវ​ផ្អាក​សកម្មភាព ​មួយ​រយៈ​ពេល។ អ្នក​ជំនាញ​ដដែល​នេះ ​បាន​បន្ត​ទៀត​ថា​ តួ​លេខ​អវិជ្ជមាន​នេះ​ អាច​នឹង​ផ្លាស់​ប្តូរ​ប្រសើរ​ឡើង​វិញ ​នៅ​អំឡុង​ខែ​ក្រោយ​ ដោយ​ប្រៀបធៀប​ជាមួយ​និង​តួ​លេខ​កាល​ពី​ឆ្នាំ​មុន ​នៅ​ក្នុង​ខណៈ​ពេល​តែ​មួយ។ ដោយ​ឡែក ​រដ្ឋ​មន្ត្រី​ពាណិជ្ជកម្ម​ចិន ​បាន​ប្រកាស​កាល​ពី​ខែ​កុម្ភៈ​កន្លង​ទៅ​ថា ​ដំណើរ​សេដ្ឋកិច្ច​នាំ​ចេញ​របស់​ចិន​នឹង ​រក្សា​បាន​ស្ថេរភាព​ និង​ ទទួល​បាន​កំណើន ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​២០១៦។

ទោះ​ជា​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ ​គេ​អាច​យល់​បាន​ថា ​ការ​ថមថយ​នៃ​ការ​នាំ​ចេញ​របស់​ចិន ​គឺ​ បណ្តាល​មក​ពី​ការ​ស្រុត​ចុះ ​នៃ​តម្រូវការ​នៅ​ក្នុង​ទីផ្សា​អន្តរជាតិ។ ឯ​ការ​ថយចុះ​តម្រូវការ​នេះ​ដែរ​ គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​មូលហេតុ​ធំៗ​មួយ​ចំនួន ​មាន​ដូចជា​ ការ​ធ្លាក់​ចុះ​តម្លៃ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ទំនិញ​ចិន​ឡើង​ថ្លៃ​នៅ​អឺរ៉ុប ​និង​ ការ​កើន​ឡើង​នៃ​តម្លៃ​ពលកម្ម​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​ផ្ទាល់​តែ​ម្តង។

សូម​បញ្ជាក់​ថា ​កាល​ពី​ថ្ងៃ​សៅរ៍ ​សប្តាហ៍​មុន ​លោក​នាយក​រដ្ឋ​មន្ត្រី​ចិន​ លី ​កឺឈាំង​ ខ្លួន​ឯង​បាន​ទទួល​ស្គាល់​ជា​ផ្លូវការ​ថា ​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​ នឹង​ត្រូវ​ប្រយុទ្ឋ​តស៊ូរ ​ឲ្យ​អស់​ពី​សមត្ថភាព ​ដើម្បី​រក្សា​លំនឹង​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចំនួន​ ៦,៥ ​% ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​៥​ឆ្នាំ​ខាង​មុខ។ ​ដើម្បី​សម្រេច​បាន​លទ្ឋផល​នេះ​ លោក​បាន​លើក​ឡើងនូវ​ យុទ្ឋសាស្រ្ត​សំខាន់​ៗ​មាន​ជា​អាទិ៍ ​ការ​បង្កើត​ការងារ​សម្រាប់​ប្រជាជន​ចិន​ និង ​ការ​ពង្រឹង​សហគ្រាស​ សាធារណៈ​ ដែល​ត្រូវការ​បុគ្គលិក។​

សូម​រំលឹក​ថា ការ​ស្រុត​ចុះ​នៃ​ការ​នាំ​ចេញ​របស់​ចិន​កាល​ពី​ខែ​កុម្ភៈ​នេះ​ គឺ​មាន​ទំហំ​ធំ​ជាង​គេ ​បើ​គិត​ពី ឆ្នាំ​២០០៩​ មក។ រីឯ ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន ​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ ​២០១៥ ​វិញ ​គឺ​មាន​សន្ទុះ​ត្រឹម​តែ​ ៦,៩ ​% ​ដែល​ជា​តួ​លេខ​ទាប​ជាង​គេ​បំផុត​ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល ​២៥​ ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នេះ។

តើហេតុអ្វី​បានជា​កំណើន​ហួសហេតុ​នៃ​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​អាច​បង្កជា​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច? កែប្រែ

កាលពីពេលថ្មីៗ​កន្លងទៅនេះ សភាពាណិជ្ជកម្ម​សហភាព​អឺរ៉ុប​ប្រចាំ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​បាន​ចេញផ្សាយ​របាយការណ៍​មួយ​បង្ហាញ​ថា វិស័យឧស្សាហកម្ម​របស់​ចិន​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ កំពុងតែ​មាន​កំណើន​លឿន​ហួសហេតុ ដែល​អាច​នឹង​បង្ក​នូវ​បញ្ហា​ធ្ងន់ធ្ងរ​ទៅដល់​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន ក៏ដូចជា​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ តើ​អ្វីខ្លះ​ជា​ដើមហេតុ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​កើនឡើង​ហួសហេតុ​បែបនេះ? តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​កំណើន​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​នេះ​បែរ​ជា​នឹង​បង្ក​បញ្ហា​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច​ទៅវិញ?

យោងតាម​របាយការណ៍​របស់​សភា​ពាណិជ្ជកម្ម​អឺរ៉ុប​ប្រចាំ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន ​“កម្លាំងផលិត​ច្រើន​ហួសហេតុ​លើសពី​តម្រូវការ​ទីផ្សារ គឺ​ជា​បញ្ហា​ដែល​កើតមានឡើង​ជាច្រើន​ឆ្នាំមក​ហើយ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​​ចិន ហើយ​បញ្ហា​នេះ​បាន​កើតមានឡើង​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​២០០៨ ដល់​ឆ្នាំ​២០១៥”។

គេ​សង្កេតឃើញ​ថា បញ្ហា​នេះ​កើតមានឡើង​ខ្លាំង​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​ធុនធ្ងន់ ដូចជា ការផលិត​ដែកថែប អាលុយមីញ៉ូម និង​ស៊ីម៉ង់ ជាដើម។ ជាឧទាហរណ៍ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ដែកថែប គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ជប៉ុន ឥណ្ឌា អាមេរិក និង​រុស្ស៊ី ដែល​សុទ្ធសឹង​ជា​​ប្រទេស​ផលិតដែកថែប​លំដាប់កំពូល​ក្នុង​ពិភពលោក ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​បូករួម​បញ្ចូល​គ្នា​ទាំងបួន​ប្រទេស​​នេះ​ក៏ដោយ ក៏​នៅ​មិនទាន់​អាច​ផលិត​ដែកថែប​បាន​​ស្មើ​នឹង​ប្រទេស​ចិន​មួយ​ផង ក្នុងមួយឆ្នាំៗ។ រីឯ​ក្នុង​វិស័យ​ផលិត​ស៊ីម៉ង់វិញ គេឃើញ​ថា គ្រាន់តែ​ក្នុងរយៈពេល​២ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ ចិន​ផលិត​ស៊ីម៉ង់​បាន​ច្រើន​ជាង​អ្វី​ដែល​អាមេរិក​ផលិតនៅ​​ក្នុងពេញ​​មួយសតវត្សរ៍ទី២០​ទៅទៀត។

មូលហេតុ​ចម្បងបំផុត​ដែល​នាំ​ឲ្យ​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​មាន​កំណើន​លឿន​ហួសហេតុ​បែបនេះ គឺ​ដោយសារ​តែមានការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​ច្រើន​ហួសហេតុ ពី​សំណាក់​រដ្ឋាភិបាល ទាំង​រដ្ឋបាលកណ្តាល​នៅ​ប៉េកាំង និង​ទាំង​អាជ្ញាធរ​ដែនដី​នៅតាម​ខេត្តក្រុង។ ការ​បញ្ចូល​សាច់ប្រាក់​ទៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ព្រមទាំង​ការ​ជួយ​សម្រួល​ការ​ផ្តល់​ប្រាក់​កម្ចី​ក្នុង​អត្រា​ការប្រាក់​ទាប ដែល​រដ្ឋាភិបាល និង​ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន​បាន​ធ្វើ​ចាប់តាំង​ពី​​មាន​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ឆ្នាំ​២០០៨​មក​នោះ ក៏​ជា​មូលហេតុ​ដ៏​ធំមួយ​ទៀត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ការ​បោះទុនវិនិយោគ​ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​មាន​ការកើនឡើងកាន់តែ​ខ្លាំង​ថែម​ទៀត។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​សង្កេតឃើញ​ថា គឺ​ចាប់ពីឆ្នាំ​២០០៨​នេះមក ដែល​​កំណើន​វិស័យ​ឧស្សាកម្ម​ចិន​ចាប់មាន​សន្ទុះ​កាន់​តែខ្លាំង គឺ​កើនឡើង​ស្ទើរតែ​ទ្វេដង។

ជាលទ្ធផល​ ផលិតផល​ដែល​ផលិតបាន​មកមាន​ចំនួន​ច្រើន​ហួសហេតុ លើសពី​តម្រូវការ​នៅលើទីផ្សារ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្លៃ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះយ៉ាងគំហុក ហើយ​ផលិតផល​មួយ​ផ្នែក​ធំ​ក៏​ត្រូវ​សល់​ក្នុង​ឃ្លាំង​មិនអាច​លក់​ចេញបាន។ រោងចក្រ​មាន​ច្រើន​តែ​បរិមាណ ក៏ប៉ុន្តែ មិនគុណភាព​ខាង​ហិរញ្ញវត្ថុ ដោយ​រោងចក្រ​​រហូតដល់​ទៅ​ជិតពាក់កណ្តាល​សុទ្ធតែ​ជា​រោងចក្រ​ដែល​រកស៊ី​ខាត ហើយ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការក្ស័យធន។ បុគ្គលិក​រោងចក្រ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការបាត់បង់​ការងារ ហើយ​ធនាគារ​ដែល​ផ្តល់​ប្រាក់​កម្ចី​ដល់​រោងចក្រ​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការខាតបង់​។ ទាំងអស់​នេះ​សុទ្ធតែ​ជា​គ្រឿងផ្សំ ដែល​បង្ក​នូវ​ផលប៉ះពាល់​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន។

អ្វី​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​សភា​ពាណិជ្ជកម្ម​សហភាព​អឺរ៉ុប​មាន​ការ​ព្រួយបារម្ភ​ខ្លាំង​នោះ គឺ​ផលប៉ះពាល់​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​កំណើន​ហួសហេតុ​នៃ​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​របស់​ចិន​ ​មិនមែនកើតឡើង​តែ​ចំពោះ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ចំពោះ​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក ពីព្រោះ​ថា នៅពេល​ដែល​បរិមាណ​ផលិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​មាន​ច្រើន​ហួស​ពីតម្រូវការ​នៅលើ​ទីផ្សារ តម្លៃ​ផលិតផល​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទាំង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន និង​នៅ​លើ​ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត​លំហូរ​នៃ​ផលិតផល​ថោកៗ​មក​ពីចិន​ធ្វើ​ឲ្យ​ច្រាល់ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​រោងចក្រ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​មិនអាច​លក់​ផលិតផល​របស់​ខ្លួន​ចេញបាន។

តាមការពិត ចិន​​ក៏​ទទួលស្គាល់​ដែរ អំពី​ហានិភ័យ​ដែល​អាច​បង្កឡើង​ដោយ​កំណើន​​ខ្លាំងហួសហេតុ​​នៃ​វិស័យឧស្សាហកម្ម​របស់​ខ្លួន ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​លី ខឺឈាំង ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង អំពី​កិច្ចខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​របស់​ចិន ក្នុងការ​កាត់បន្ថយ​កំណើន​ឧស្សាហកម្ម កុំ​ឲ្យ​កើនឡើង​លើស​ពី​តម្រូវការ​ទីផ្សារ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណោះស្រាយ​បញ្ហា​នេះ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ឧបសគ្គដ៏ធំមួយ គឺ​បញ្ហា​អ្នក​អត់ការងារ​ធ្វើ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេល​ដែលណា​ដែល​សកម្មភាព​ផលិត​ត្រូវ​កាត់បន្ថយ​​ ​រោងចក្រ​ប្រាកដ​ជា​នឹង​​ត្រូវ​កាត់បន្ថយ​បុគ្គលិក។ ឧបសគ្គដ៏ធំមួយ​ទៀត គឺ​ការ​ជំទាស់​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ​ដែនដី​នៅតាម​ខេត្តក្រុង ដោយសារ​តែ​ពួកគេ​មិន​ចង់​បាត់បង់​ចំណូល​ដែល​បាន​មក​ពី​ការ​យកពន្ធ​លើ​រោងចក្រ និង​មិន​ចង់​ឲ្យ​មាន​បញ្ហា​អត់ការងារ​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​រង្វង់​ដែនដី​របស់​ពួកគេ។

កាលពីថ្ងៃ​អាទិត្យ​កន្លងទៅនេះ ប្រធានគណៈកម្មការ​កំណែទម្រង់​និង​អភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច​ចិន បាន​ព្យាយាម​រំងាប់​ក្តីបារម្ភ ដោយលើកឡើង​ថា កិច្ចខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​ក្នុងការ​ទប់ស្កាត់​កំណើន​ហួសហេតុ​នៃ​​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​​​​​នឹង​មិន​បង្ក​ឲ្យ​មានបញ្ហា​អ្នកអត់ការងារ​ធ្ងន់ធ្ងរ​នោះទេ ពីព្រោះ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​សកម្មភាព​​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ផ្សេង​មាន​ការ​កើនឡើង ហើយ​អាច​​​បង្កើតការងារ​បាន​គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បី​ស្រូបយក​បុគ្គលិក ដែល​ត្រូវ​កាត់បន្ថយ​​ពី​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម។

ក៏ប៉ុន្តែ បញ្ហា​ដែល​ចោទ គឺ​នៅត្រង់​ថា នៅ​ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​កំពុងតែ​មាន​កំណើន​យ៉ាងទាប​​​មិន​ធ្លាប់​ឃើញ​មាន​ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ទសវត្សរ៍​ចុងក្រោយ​នេះ។ យោងតាម​ការព្យាករ និង​ទិសដៅ ដែល​កំណត់​ដោយ​លោក​នាយករដ្ឋមន្រ្តី លី ខឺឈាំង សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០១៦​នេះ​នឹង​មាន​កំណើន​តែ​ប្រមាណ​ពី ៦,៥% ទៅ ៧% ប៉ុណ្ណោះ ហើយ​កាលពីពេល​កន្លងមក លោក​ លី ខឺឈាំង ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង​ថា ចិន​ត្រូវការ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​យ៉ាងតិច ៧% ទើប​អាច​បង្កើតការងារ​បាន​គ្រប់គ្រាន់ ក្នុងការ​ស្រូបយក​កម្លាំង​ពលកម្ម​ថ្មីៗ និង​បញ្ចៀសបញ្ហា​អ្នក​អត់ការងារ​ធ្វើ​បាន៕

ចិន​កំណត់​គោលដៅ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ឆ្នាំ ២០១៦ ចន្លោះ ៦,៥% និង​ ៧% កែប្រែ

នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន គណៈកម្មការ​អភិវឌ្ឍន៍ និង​កំណែទម្រង់ជាតិ​បាន​ប្រកាស​ធានា​នៅ​ថ្ងៃ​ពុធ ទី៣ កុម្ភៈ​ថា អត្រាកំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ក្នុង​ឆ្នាំ ២០១៦ នេះ​នឹង​មាន​ចន្លោះ​ពី ៦,៥% ទៅ ៧%។ នេះ​ជា​លើកទី១ ដែល​ចិន​បាន​កំណត់​គោលដៅ​នៃ​អត្រា​កណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​តួលេខ​ពីរ ពោល​មិន​បាន​កំណត់​តួលេខ​តែ​មួយ​ដូច​ដែល​ខ្លួន​ធ្លាប់​បាន​ធ្វើ​នា​ពេល​កន្លង​មក​ទេ។

គណៈកម្មការ​អភិវឌ្ឍន៍ និង​កំណែទម្រង់ជាតិ​នៅ​ស្រុក​ចិន គឺ​ជា​ទីភ្នាក់ងារ​ដ៏​មាន​អំណាច​មួយ​ទទួល​បន្ទុក​ត្រួតពិនិត្យ​លើ​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច។ លោក​ស៊ូ ស្ហាវស្ហ៊ី ប្រធាន​គណៈកម្មការ​មួយ​នេះ​បាន​ប្រកាស​នៅ​ក្នុង​សន្និសីទកាសែត​ថា ទោះ​បី​ជា​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​កំពុង​បន្ត​ផុយស្រួយ និង​ទទួល​គំនាប​ខ្លាំង​នៅ​ត្រីមាស​ទី១ ដើម​ឆ្នាំ ២០១៦ នេះ​ក៏​ដោយ ក៏​ចិន​នឹង​សម្រេច​ឲ្យ​បាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុង​អត្រា​ពី ៦,៥% ទៅ ៧% សម្រាប់​ឆ្នាំ ២០១៦ នេះ។

នេះ​ជា​លើកទី១ គិត​តាំង​ពី​ឆ្នាំ ១៩៩៥ មក​ដែល​ចិន​បាន​កំណត់​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​តួលេខ​ចំនួន​ពីរ ពោល​មិនមែន​តួលេខ​តែ​មួយ​ដូច​ដែល​ខ្លួន​ធ្លាប់​បាន​ធ្វើ​កន្លង​មក​ទេ។ មូលហេតុ មក​ពី​ចិន​មិន​ចង់​ឲ្យ​មាន​កំហុស​ជា​ថ្មី​ទាក់ទង​នឹង​អត្រាកំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុង​ឆ្នាំ ២០១៥ ដែល​ខ្លួន​បាន​កំណត់​ឲ្យ​មាន ៧% តែ​ជាក់ស្តែង​ស្រាប់​មាន​ត្រឹម ៦,៩% ប៉ុណ្ណោះ។ ៦,៩% គឺ​ជា​អត្រា​មួយ​ដ៏​ទាប​គិត​ក្នុង​រយៈពេល ២៥ឆ្នាំ​កន្លង​ទៅ។

ក៏​ប៉ុន្តែ ក្រុម​អ្នកវិភាគ​បាន​យល់​ឃើញ​ថា មហិច្ឆតា​ដែល​ចិន​បាន​កំណត់​គោលដៅ​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចន្លោះ​ពី ៦,៥% ទៅ ៧% សម្រាប់​ឆ្នាំ ២០១៦ នេះ ជា​មហិច្ឆិតា​មួយ​ដែល​ប្រហែល​ជា​មិន​អាច​ទៅ​រួច បើ​ធៀប​នឹង​ស្ថានការណ៍​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​ផុយស្រួយ​ដែល​ចិន​កំពុង​ជួប​ប្រទះ​សព្វថ្ងៃ។ លោក យ៉ាង ស្ហាវ អ្នកវិភាគ​ម្នាក់​នៅ​ក្នុង​ធនាគារ​ណូមូរ៉ា (Nomura) បាន​អះអាង​ថា បើ​ផ្អែក​លើ​កង្វះ​ព័ត៌មាន​ស្តីពី​កំណែទម្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​កំពុង​អនុវត្តន៍​បច្ចុប្បន្ន អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​សម្រាប់​ឆ្នាំ ២០១៦ អាច​មាន​ត្រឹម​តែ ៥,៨% ប៉ុណ្ណោះ។

យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ លោក​ស៊ូ ស្ហាវស្ហ៊ី​បាន​ប្រកាស​ឲ្យ​ដឹង​នៅ​ក្នុង​សន្និសីទកាសែត​ថា រដ្ឋាភិបាល​នឹង​ពង្រឹង​វិធានការ​មួយ​ចំនួន​ដើម្បី​ជួយ​ជម្រុញ​វិស័យ​មួយ​ចំនួន​ដែល​កំពុង​ទ្រឹង​មួយ​កន្លែង ដូច​យ៉ាង​វិស័យ​នាំ​ចេញ ឬ​មួយ​ក៏​ការ​វិនិយោគ​អចលនទ្រព្យ។ ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ រដ្ឋាភិបាល​ក៏​នឹង​ផ្តើម​ចាត់​វិធានការ​ប្រឆាំង​នឹង​ក្រុមហ៊ុន រោងចក្រ​សហគ្រាស​មួយ​ចំនួន​ដែល​លែង​ផ្តល់​ចំណេញ​ឲ្យ​រដ្ឋ តែ​បែរ​ជា​កំពុង​បន្ត​រស់​ដោយ​ជំនួយ​របស់​រដ្ឋ និង​កំពុង​ជំពាក់បំណុល​យ៉ាង​ច្រើន​សម្បើម​ទៅ​វិញ៕

ចិន ៖ ពិភពលោកអាច​នឹង​ជួប​វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចជា​​ថ្មី កែប្រែ

អ្នក​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​ជាន់​ខ្ពស់​ចិន លោក Yang Jiechi បាន​ប្រកាស​នៅ​ថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​នេះ នៅ​ចំពោះ​មុខ​អង្គប្រជុំ​ត្រៀម​រៀប​ចំ​ជំនួបG២០ ថា​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​​ថ្មី​មួយ​ទៀត​អាច​នឹង​ផ្ទុះ​ឡើង​បាន​។ ការ​អះអាង​នេះ​ធ្វើ​ឡើង​ក្នុង​ខណៈ​ដែល​ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​ចិន​កំពុង​ជ្រួល​ប្រចល់​ ដាំក្បាល​ចុះ​អស់​ពេញ​មួយ​សប្តាហ៍​ និង​ដែល​កំពុង​​បង្ក​ឱ្យ​មាន​ការ​ព្រួយ​បារម្ភ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ចំពោះ​ស្ថានភាព​សុខភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន។

ហានិភ័យ​នៃ​ការធ្លាក់​ក្នុង​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ (ពិភពលោក) ពិតជា​មិន​អាច​បញ្ចៀស​បាន​ទាំង​ស្រុង​ឡើយ ហើយ​ក៏​មិន​អាច​ធ្វើប្រហែស​បាន​ដែរ ! នេះ​ជា​ការ​អះអាង​របស់​លោក Yang Jiechi ទីប្រឹក្សា​រដ្ឋ​ទទួល​បន្ទុក​នយោបាយការ​បរទេស​ ដែល​បាន​ថ្ងូច​ថ្នូរ​យ៉ាង​ទទូច​ ទៅកាន់​ប្រតិភូសមាជិក​​ក្រុមប្រទេសG២០​ទៀត ថា “​សម័យ​នេះ​ឱកាសក៏​មាន​ច្រើន​តែ​គ្រោះហានិភ័យ​ក៏​មិន​ខ្វះ”។


ក្នុង​នាម ​ចិន​ជា​ប្រធាន​ផ្លាស់​វេន​G២០ ​នៅ​ឆ្នាំ​នេះ លោក​ យ៉ង់ ជៀជី បាន​អំពាវនាវ​ឱ្យ​ប្រទេស​និង​អង្គការ​ផ្សេង​ៗ​ពង្រឹង​ការងារ​​ បង្កើនស្មារតី​​ទុក​​ចិត្ត​គ្នាជា​ទូទៅ កាត់​បន្ថយ​វិធានការ​អវិជ្ជមាន​​នៃ​នយោបាយ​ផ្ទៃក្នុង​​ប្រទេស និង​រំលឹក​អំពី​គោលការណ៍​G២០​ប្រឆាំង​ដាច់ខាត​នឹង​នយោបាយ​ការពារប្រយោជន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួន។​ ​

ចំណាប់​អារម្មណ៍​របស់​លោក យ៉ង់ ជុំ​វិញគ្រោះ​ជួប​​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ជា​យថាហេតុ​នេះ បាន​ធ្វើ​ឡើង​ក្រោយ​ការ​ចេញ​ផ្សាយ​​របាយការណ៍​មួយ​បញ្ជាក់​អំពី​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​រួញ​ក្រញាញ់ ដោយ​ការ​នាំ​​ចេញ​ដែល​ជា​ជន្ទល់​​ដ៏​សំខាន់​របស់​ចិន​ មាន​ត្រឹម​តែ​៨%​​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៥។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ទីផ្សារមូលបត្រ​​ចិន ដែល​ដាំ​ក្បាល​ចុះ​តាំង​ពី​ខែ​កក្កដា​មក បាន​ស្គាល់​ការ​ធ្លាក់​យ៉ាង​គំហុក​ទៀត អស់​ពេញ​មួយ​សប្តាហ៍​នេះ។ ឯប្រាក់​យ័ន​ស្រាប់​តែ​បាត់​តម្លៃ​ក្នុង​មួយ​រំពេច​ភ្នែក ​ព្រោះ​ការសង្ស័យ​លើ​សមត្ថភាព​ប៉េកាំងក្នុង​ការជំរុញ​នយោបាយ​​រក្សា​លំនឹង​សេដ្ឋកិច្ច តាម​រយៈ​ការ​បង្កើន​ចំណាយ​ក្នុង​ស្រុក មាន​កាន់​តែ​ធំ។

បើ​តាម​លោក​យ៉ង់ សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​នៅ​តែ​ស្វាហាប់​ មាន​កំណើន​ថេរ​និង​ជា​និរន្ត។ ប៉ុន្តែ​តួលេខ​ជា​ផ្លូវការ​ទាក់ទង​នឹង​​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ចប្រចាំ​ឆ្នាំ​២០១៥ នឹង​ត្រូវ​ផ្សព្វផ្សាយ​នៅ​ថ្ងៃអង្គារ​ខាង​មុខ ដែល​បើ​តាម​អ្នក​ឯកទេស​ទំនង​ជា​ត្រូវ​ទាប​ខ្លាំង​​មែនទែន មិន​ធ្លាប់​មាន​ទេ​ក្នុង​ជីវិត​​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​មហាយក្ស​ នារយៈ​ពេល​២៥​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះ៕

សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន ​ឆ្នាំ​១៩៤៦-១៩៥៤ កែប្រែ

ការ​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​អាណានិគម​អង់គ្លេស នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា​គំរូ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការចរចា។ ក៏ប៉ុន្តែ ការរំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​សុទ្ធតែ​ធ្វើឡើង​​ដោយ​សន្តិវិធី​ នៅ​គ្រប់កន្លែង​ទាំងអស់ ដូចជា​ករណី​ឥណ្ឌា​នោះទេ ហើយ​សង្រ្គាម​ដំបូង​បំផុត​​នៅ​ក្នុង​ចលនា​រំសាយ​អាណានិគម​ ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ គឺ​សង្រ្គាម​​នៅ​ឥណ្ឌូចិន រវាង​កងទ័ព​បារាំង និង​​ក្រុម​ឧទ្ទាម​វៀតមិញ ដឹកនាំ​ដោយ​ហូ ជីមិញ។

តំបន់​ឥណ្ឌូចិន ដែល​រួមមាន​ កម្ពុជា វៀតណាម ឡាវ និង​ដែនដី​កូសាំងស៊ីន (កម្ពុជាក្រោម) ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី​១៩​។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ (១៩៣៩-១៩៤៥) បារាំង ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់ ក៏​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​​បើក​ឲ្យ​ជប៉ុន ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ហ៊ីត្លែរ ចូល​មក​តាំង​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ នៅ​ក្នុង​ដែនដី​ឥណ្ឌូចិន ជាពិសេស នៅ​វៀតណាម​ខាង​ជើង។ នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៤៥ ទាហាន​ជប៉ុន​បាន​វាតទី​ពង្រីក​ទីតាំង​របស់​ខ្លួន នៅ​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំងមូល គឺ​ទាំង​នៅ​វៀតណាម កម្ពុជា និង​ឡាវ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ចលនា​ជាតិនិយម​​មួយ​បាន​រីកដុះដាល​ឡើង​នៅ​វៀតណាម គឺ​ “បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ដើម្បី​ឯករាជ្យ​វៀតណាម” ដែល​គេ​ច្រើន​ហៅ​កាត់ជាទូទៅ​ថា “វៀតមិញ” ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មេចលនា​កុម្មុយនិស្ត ហូ ជីមិញ។

នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ជប៉ុន​បាន​ប្រកាស​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២។ នៅថ្ងៃ​ដដែ​លនោះ ហូ ជីមិញ ក៏បាន​ឆ្លៀត​ឱ​កាស​ប្រកាសជា​ឯកតោ​ភាគី​បង្កើត​ឡើង​នូវ​រដ្ឋ​វៀតណាម​ឯករាជ្យ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាធិបតេយ្យ​វៀតណាម”។ ក៏ប៉ុន្តែ បារាំង ដែល​ទើប​តែ​នឹង​ទទួល​ជ័យជម្នះ​​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ មិនសុខចិត្ត​ទុក​​បណ្តោយ​ឲ្យ​​វៀតណាម​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ជា​ឯកតោ​ភាគី​​ទេ។ បារាំង​ក៏​បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​ឲ្យ​ចូល​មក​កាន់កាប់​ដែនដី​​អាណានិគម​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​ឡើងវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ បារាំង​​កាន់កាប់​បាន​តែ​ប្រទេស​ឡាវ កម្ពុជា ដែនដី​កូសាំងស៊ីន និង​ប៉ែក​កណ្តាល​ប្រទេស​វៀតណាម​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ចំណែក​ឯ​នៅ​តំបន់​តុងកឹង (ប៉ែក​ខាងជើង​វៀតណាម) កងទ័ព​បារាំង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​កងកម្លាំង​របស់​ពួក​វៀតមិញ។


ក្រោយ​ពី​ចរចា​​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ខែ​តែ​មិនមាន​ដំណោះស្រាយ នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤៦ សង្រ្គាម​រវាង​កងទ័ព​បារាំង និង​ពួក​វៀតមិញ​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង។ ​សង្រ្គាម​​ដែល​នឹង​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​​រហូត​ដល់​ទៅ​ជិត ១០ឆ្នាំ ហើយ​ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា "សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន"។

នៅ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​ដំបូង កងកម្លាំង​របស់​ពួកវៀតមិញ ដែល​មាន​កម្លាំង​ខ្សោយ​ជាង មិន​បាន​ចេញមុខ​ច្បាំង​​ដោយ​ចំហ​ទល់​នឹង​​ទាហាន​បារាំង​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ​ បាន​​ប្រើ​វិធី​វាយឆ្មក់​តាម​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ពព្រៃ។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ពួក​ឧទ្ទាម​ទ័ពព្រៃ​នេះ​ក៏​បាន​ពង្រីក​ការ​កាន់កាប់​តំបន់មួយ​ផ្នែក​ធំ នៅ​វៀតណាម​ខាងជើង និង​តំបន់​មួយ​ចំនួន​ផ្សេងទៀត នៅ​វៀតណាម​ប៉ែក​កណ្តាល និង​កូសាំងស៊ីន។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩​ សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​បាន​ស្គាល់​នូវ​របត់​ដ៏​សំខាន់​មួយ។ ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​​ដឹកនាំ​ដោយ​ម៉ៅសេទុង បាន​វាយ​កាន់កាប់​ចិនដីគោក ហើយ​បណ្តេញ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​ចាង កាយចៀក ឲ្យ​និរទេស​ទៅ​កាន់​កោះតៃវ៉ាន់។ សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិតចិន​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​ខ្នងបង្អែក​យ៉ាង​ធំ​មួយ ដែល​​បាន​ផ្តល់​ទាំង​លុយកាក់ និង​គ្រឿង​សព្វាវុធ​ទៅ​ឲ្យ​​​ក្រុម​ឧទ្ទាម​វៀតមិញ ដើម្បី​ច្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​បារាំង។

សហរដ្ឋ​អាមេរិក​វិញ ដែល​តាមពិត​​ជា​ប្រទេស​មាន​គោលនយោបាយ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម ក៏ប៉ុន្តែ បែរ​ជា​​ចូល​មក​ជួយ​បារាំង​ ដើម្បី​បង្រ្កាប​ពួក​វៀតមិញ ដែល​ជា​ចលនា​ឧទ្ទាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ។ នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​អាមេរិក​បារម្ភ​ខ្លាច​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​អាច​គំរាមកំហែង​ដល់​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក ​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន ដែល​កាល​ពីដំបូង​ជា​សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អាណានិគម ក៏​ត្រូវ​បាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ទាញ​ទម្លាក់​បន្តិចម្តងៗ​ឲ្យ​ធ្លាក់​​ចូល​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាមត្រជាក់​ ហើយ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ចំណុច​ក្តៅ​មួយ នៃ​ការ​ប្រជែងគ្នា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត។

ដើម្បី​ស្វែងរក​កម្លាំង​នយោបាយ​ទប់ទល់​នឹង​ពួក​វៀតមិញ បារាំង​បាន​សម្រេច​បង្កើត​រដ្ឋ​វៀតណាម​មួយ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ដោយ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​បាវដាយ។ កងទ័ព​ជាតិ​​​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ផងដែរ ក្រោម​ការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​របស់​បារាំង និង​ដោយ​មាន​ជំនួយ​យោធា​យ៉ាងច្រើន​ពី​​​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបី​ជា​មាន​ជំនួយ​យោធា​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិកក៏ដោយ កងទ័ព​បារាំង និង​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង នៅតែ​ពិបាក​នឹង​​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​ពួក​វៀតមិញ​ ដោយសារ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​នេះ​ទទួល​បាន​នូវ​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​វៀតណាម​ជាទូទៅ ដែល​ទាមទារ​ចង់​បាន​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ​ពី​នឹម​អាណានិគមបារាំង។

នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង​វិញ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​បាន​រីកដុះដាល​កាន់តែ​ខ្លាំងឡើងៗ ដោយ​អ្នក​នយោបាយ និង​សាធារណមតិ​បារាំង​ជាច្រើន​យល់ថា អាណានិគម​នៅ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​នេះ​មិន​មាន​តម្លៃ​អ្វី​ធំដុំ ដែល​​បារាំងត្រូវ​ចំណាយ​លុយ និង​អាយុជីវិត​ទាហាន​​​យកទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នេះ​ទេ។

រដ្ឋាភិបាល​បារាំង ដែល​មើលឃើញ​ថា តាមផ្លូវ​យោធា​ក៏​ពិបាក​នឹង​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​ពួក​វៀតមិញ ហើយ​ចលនា​ប្រឆាំង​ក្នុងស្រុក​ក៏​មាន​កាន់តែ​ច្រើន ក៏​ចាប់ផ្តើម​សំឡឹង​មើល​ទៅ​រក​ដំណោះស្រាយ​តាម​ផ្លូវ​ចរចា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ការចរចា​បាន​បើក​ធ្វើ​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ហ្សឺណែវ ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​ក៏​នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ​ ដោយ​ភាគី​ម្ខាងៗ​ព្យាយាម​វាយ​ដណ្តើម​យក​ទីតាំង​សំខាន់ៗ ដើម្បី​យក​ប្រៀប​​លើ​តុចរចា។


សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ស្តីពី​ឥណ្ឌូចិន ថ្ងៃ​ទី២១ កក្កដា ១៩៥៤ នៅ​ខែមេសា​ ឆ្នាំ​១៩៥៤ ទាហាន​បារាំង​ជាង​១ម៉ឺននាក់ ត្រូវ​បាន​កងកម្លាំង​វៀតមិញ​​ប្រមាណ​ជា ៨ម៉ឺននាក់​វាយ​ឡោមព័ទ្ធ នៅ​ឌៀនបៀនភូ ដែល​ជា​ទីតាំង​យុទ្ធសាស្រ្ត​ដ៏​សំខាន់​មួយ ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​ព្រំដែន រវាង​វៀតណាម​ និង​ឡាវ។ ក្រោយ​ពី​បាន​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​អស់រយៈពេល​ជិត ២ខែ កងទ័ព​បារាំង​ក៏​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ។ ដៀនបៀនភូ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​ដៃ​វៀតមិញ។ ទាហាន​បារាំង​ជាង​២ពាន់​នាក់​ត្រូវ​ស្លាប់ ជាង​៥ពាន់​នាក់​ត្រូវរងរបួស ហើយ​ជាច្រើន​ពាន់​នាក់​ផ្សេងទៀត​ត្រូវ​ចាប់ជា​ឈ្លើយសឹក។

បរាជ័យ​នៅ​ឌៀនបៀន​ភូ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កក្រើក​រញ្ជួយ​​ទាំង​នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​បារាំង និង​នៅលើ​ពិភពលោក​ទាំងមូល ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព​ជាមួយ​ពួកវៀតមិញ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ នៅថ្ងៃ​ទី២១ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៥៤។ តាមរយៈ​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ហ្សឺណែវ​នេះ បារាំង​បាន​​សុខចិត្ត​​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ​ដល់​ប្រទេស​វៀតណាម។ ​ឯករាជ្យ​របស់​​កម្ពុជា និង​ឡាវ ក៏​ត្រូវ​បាន​បារាំង​ទទួលស្គាល់​យ៉ាង​ពេញលេញ​ផងដែរ។

សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​ត្រូវ​បញ្ចប់។ តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំងមូល​ត្រូវ​រួចផុត​ពី​នឹម​អាណានិគម​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​ត្រជាក់​នៅតែ​បន្ត​ឆាបឆេះ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ។ ​នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ប្រទេស​វៀតណាម​​ត្រូវ​បាន​គេ​​បន្ត​ទុក​ឲ្យ​នៅ​បែក​គ្នា​​ជា​ពីរ គឺ​វៀតណាម​​ខាងជើង និង​​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដោយ​កំណត់​គ្នា​ថា វៀតណាម​ទាំងពីរ​នេះ​នឹង​ត្រូវ​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​មកវិញ នៅ​ក្រោយ​ការបោះឆ្នោត​ជាតិ ដែល​គេ​គ្រោង​ធ្វើ​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦។ ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដែល​មាន​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក បាន​បដិសេធ​មិន​ទទួល​ស្គាល់​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ហ្សឺណែវ​ ដោយ​លើកហេតុផល​ថា កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ​ត្រូវ​បាន​ចុះ​តែ​រវាង​បារាំង និង​ពួក​វៀតមិញ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​គ្មាន​ការចូលរួម​ពី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​នោះទេ។

ទីបំផុត ការ​បោះឆ្នោតជាតិ​មិន​អាច​ធ្វើ​ទៅបាន​តាម​ការ​គ្រោង​ទុក ប្រទេស​វៀតណាម​ក៏​នៅ​បន្តបែក​ជា​ពីរ គឺ​វៀតណាម​ខាងជើង​​ស្និទ្ធ​នឹង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ស្និទ្ធ​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ក៏​បាន​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ភ្នក់ភ្លើង​សង្រ្គាម​សាជាថ្មី៕

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ កែប្រែ

សង្រ្គាមវៀតណាម គឺ​ជា​ជម្លោះ​ប្រដាប់​អាវុធ​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​​សង្រ្គាម​ត្រជាក់។ វា​គឺ​ជា​សង្រ្គាម រវាង​វៀតណាម​ខាងជើង (​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត) គាំទ្រ​ដោយ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដែល​មាន​ជំនួយ​ពី​កងទ័ព​អាមេរិក។ សង្រ្គាម​នេះត្រូវ​បាន​គេ​​ហៅ​ជាទូទៅ​ថា “សង្រ្គាមវៀតណាម” ប៉ុន្តែ​តាមពិត វា​មិនមែន​កើតឡើង​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​វៀតណាម​មួយ​នោះទេ គឺ​បានរាលដាល​ទៅដល់​ផ្នែកខ្លះ​នៃ​ទឹកដី​កម្ពុជា និង​ឡាវ​ផងដែរ។

ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ បាន​ហៅ​សង្រ្គាមនេះ​ថា “សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី២” បន្ត​ពី​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី១ គឺ​សង្រ្គាម រវាង​មហាអំណាច​អាណានិគម​​បារាំង និង​វៀតណាម នៅ​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៩៤៥ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៥៤។ តាមការពិត គឺ​ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់​ទុក​ដោយ​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី១​នេះហើយ ដែល​ជា​ឫសគល់​​នាំ​ឲ្យ​មាន​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី២ ឬ​សង្រ្គាម​វៀតណាម។

ប្រទេស​​វៀតណាម​ត្រូវ​បាន​ពុះចែក​ជា​ពីរ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី១ គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ហើយ​គឺ​បារាំង ដែល​ជា​អ្នក​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ ដោយ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ព្រះចៅបាវដាយ អតីត​អធិរាជ​នៃ​នគរ​អាណ្ណាម ដោយ​នៅពេលនោះ បារាំង​មាន​ការគាំទ្រ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

តាមការពិត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ សហរដ្ឋអាមេរិក​ធ្លាប់​គាំទ្រ​ចលនា​តស៊ូ​វៀតណាម​ ដឹកនាំ​ដោយ​ហូជីមិញ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ជប៉ុន ហើយ​មេដឹកនាំ​អាមេរិក​ក៏​តែងតែ​ប្រកាន់​ជំហរ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម​ផងដែរ ទាំងអាណានិគម​នៅ​ឥណ្ឌូចិន ក៏ដូចជា​អាណានិគម​នៅ​បណ្តា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយ​ពី​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់​ ហើយ​នៅពេល​ដែល​ពិភពលោក​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ អាមេរិក​បែរ​ជា​ទៅ​គាំទ្រ​បារាំង​ក្នុងការ​បង្រ្កាប​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​នៅ​វៀតណាម​ទៅវិញ។ នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​បារាំង​គឺ​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ដ៏សំខាន់​​របស់​អាមេរិក ចំណែក​ឯចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​វៀតណាម ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​ហូជីមិញ គឺជា​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​គាំទ្រ​ដោយ​សហភាព​សូវៀត និង​ចិន។ និយាយ​ជារួម មេដឹកនាំ​អាមេរិក​បាន​ក្បត់​នឹង​គោលគំនិត​ប្រឆាំង​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន ធ្វើ​យ៉ាងណា​ឲ្យ​តែ​អាច​បញ្ចៀស​កុំ​ឲ្យ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត បារាំង​នៅតែ​​ត្រូវ​ចាញ់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ គឺ​បរាជ័យ​​នៅ​ឌៀនបៀនភូ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៤ ហើយ​អាមេរិក​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ផុងខ្លួន​បន្តិចម្តងៗ​កាន់តែ​ជ្រៅ​ទៅ​ក្នុង​ជម្លោះ​នៅ​ឥណ្ឌូចិន។

នៅថ្ងៃទី២១ ខែ​កក្កដា ​ឆ្នាំ​១៩៥៤ បារាំង​បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ដោយ​បារាំង​បាន​សុខចិត្ត​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ដល់​វៀតណាម ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ​នេះ ប្រទេស​វៀតណាម​ត្រូវ​បាន​គេ​បន្ត​ទុក​ឲ្យ​នៅ​ពុះចែក​ជា​ពីរ​ដដែល ដោយ​បាន​ត្រឹមតែ​កំណត់​ថា វៀតណាម​ទាំងពីរ​នឹង​ត្រូវ​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​មកវិញ នៅ​ក្រោយ​ការបោះឆ្នោត​ជាតិមួយ​ ដែល​គេ​គ្រោងរៀបចំ​ធ្វើ​ឡើង​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស​វៀតណាម នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦។


ក៏ប៉ុន្តែ ផែនការ​រៀបចំ​ការ​បោះឆ្នោត​ជាតិ​នេះ ត្រូវ​បាន​ច្រានចោល​ដោយ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត។ នៅ​ពេលនោះ វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បាន​បដិសេធ​មិន​គោរព​តាម​​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ដោយ​លើកហេតុផល​ថា វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​មិនមែន​ជា​ហត្ថលេខី​នៃ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ហ្សឺណែវ​នេះ​ទេ គឺ​មានតែ​គណៈប្រតិភូ​មក​ពី​​វៀតណាម​ខាងជើង​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​បាន​ចុះហត្ថលេខា​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ។ ចំណែក​ឯ​សហរដ្ឋ​អាមេរិកវិញ បាន​រិះគន់​ផែនការ​​បោះឆ្នោត​ដែល​ចែង​ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុងហ្សឺណែវ ដោយលើក​ហេតុផល​ថា ខ្លួន​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ការ​បោះឆ្នោត​ជាតិវៀតណាម​នេះ​ត្រូវ​រៀបចំ​ធ្វើ​ដោយ​អ.ស.ប ដើម្បី​ធានា​នូវ​ភាព​សេរី និង​យុត្តិធម៌​ ក៏ប៉ុន្តែ សហភាព​សូវៀត​ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​ជំទាស់។

ក្តីសង្ឃឹម​អំពី​ការ​បង្រួបបង្រួម​ប្រទេស​វៀតណាម​កាន់តែ​ត្រូវ​រលាយ​សាបសូន្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ នៅ​ពេល​ដែល​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង គឺ​លោក ង៉ូ ឌិន ហ្សៀម (Ngo Dinh Diem) ដែល​ជា​អ្នក​មាន​គំនិត​ប្រឆាំង​នឹង​កុម្មុយនិស្ត​ដ៏​ស្រួចស្រាវនោះ បាន​រៀបចំ​ការ​បោះឆ្នោត​ នៅ​តែ​ក្នុង​រង្វង់​​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ នៅ​ពេលនោះ ង៉ូ ឌិនហ្សៀម បាន​បណ្តេញ​ព្រះចៅបាវដាយ​ពី​អំណាច រួចហើយ​បង្កើត​ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​មួយ​ឡើង ដោយ​​ប្រកាស​តាំង​​ខ្លួនឯង​ជា​ប្រធានាធិបតី។

នៅ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ចលនាឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​វៀតណាម​ខាងជើង​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​រីកដុះដាល​ឡើង​កាន់តែខ្លាំង នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង គឺ​ចលនាឧទ្ទាម​ដែល​​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ជាទូទៅ​ថា “វៀតកុង”។ ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​មាន​ការ​ច្រលំគ្នា គេគួរធ្វើការ​បែងចែក​ឲ្យ​ច្បាស់​​ថា “វៀតមិញ” គឺ​ចលនាកុម្មុយនិស្ត​ដឹកនាំ​ដោយ​ហូជីមិញ ដែល​ប្រយុទ្ធទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពីបារាំង ហើយ​​ដែល​ក្រោយមក​បាន​ឡើង​កាន់អំណាច​នៅ​វៀតណាម​ខាងជើង ចំណែក​ឯ​ “វៀតកុង” គឺ​ចលនា​​កុម្មុយនិស្ត ដែល​ជា​ក្រុម​ឧទ្ទាម​​​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។

ជាមួយនឹង​ការ​កើនឡើង​នៃ​ចលនាឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​វៀតកុង នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង លោក​ Dwight Eisenhower ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​​​បាន​បង្កើន​ការគាំទ្រ​កាន់តែ​ខ្លាំង​ដល់​របបដឹកនាំ​​របស់​លោក ង៉ូ ឌិន ហ្សៀម តាមរយៈ​ការ​ផ្តល់​ជំនួយ​ជាលុយ និង​​គ្រឿងសព្វាវុធ ព្រមទាំង​បញ្ជូន​ទីប្រឹក្សា​យោធា​​ជាច្រើន​នាក់​ឲ្យ​ទៅ​ជួយ​ហ្វឹកហ្វឺន​​ពង្រឹងកម្លាំង​ទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដើម្បី​​​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត។

បាន​ជំនួយ​ពីអាមេរិក កងកម្លាំង​របស់​លោក ង៉ូ ឌិន ហ្សៀម បានចាប់​​បើក​ប្រតិបត្តិការ​វាយបង្រ្កាប​ដោយ​ឥតប្រណីដៃ ​ទៅលើ​ចលនាឧទ្ទាម​វៀតកុង នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង​នោះ ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​បាន​កើតមានឡើង​តែ​រវាង​កងកម្លាំង​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​ចលនា​ឧទ្ទាម​វៀតកុង​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​មិនទាន់​មាន​អន្តរាគមន៍​ដោយ​ផ្ទាល់​ពី​សំណាក់​កងទ័ព​អាមេរិក និង​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​នៅឡើយទេ។ រហូតទាល់តែ​ដល់​ដើម​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៦០ ទើប​ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​នេះ​រាលដាល​កាន់តែ​ធំ រហូតមាន​អន្តរាគមន៍​យោធា​ដោយ​ផ្ទាល់​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ចាប់ពីឆ្នាំ​១៩៦៥៕

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ អន្តរាគមន៍​និង​ការ​ផុងខ្លួន​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក កែប្រែ

ចាប់ពី​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៥៥ ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​បាន​ចាប់​កើតមានឡើង រវាង​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ខាងត្បូង និង​​ក្រុម​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​វៀតកុង (ក្រុមឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន និង​ធ្វើ​សកម្មភាព​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដោយ​មាន​ការឧបត្ថម្ភ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​វៀតណាម​ខាងជើង)។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​នេះ​នៅមាន​ទ្រង់ទ្រាយ​តូចៗ​នៅឡើយ ហើយ​ក៏​មិនទាន់​មាន​អន្តរាគមន៍​យោធា​ដោយ​ផ្ទាល់​ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​នៅឡើយដែរ។

នៅចុង​​ឆ្នាំ​១៩៦០ នយោបាយ​ប្រើធម៌ក្តៅ​របស់​លោក ង៉ូ ឌិនហ្សៀម ដែល​បាន​ធ្វើការ​​​បង្រ្កាប​ដោយ​ឥតប្រណី​ទៅលើ​ចលនា​ប្រឆាំង​ទាំង​កុម្មុយនិស្ត និង​មិនមែន​កុម្មុយនិស្ត​ បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​ក្រុម​ប្រឆាំង​រដ្ឋាភិបាល​ដែល​មិនមែន​ជា​កុម្មុយនិស្ត នាំគ្នា​ទៅចូលដៃ​ជាមួយ​នឹង​ពួកវៀតកុង ​បង្កើត​​ទៅ​ជា​កងកម្លាំង​ប្រឆាំង​​រួម​មួយ​ ដែល​គេដាក់​ឈ្មោះ​ថា “រណសិរ្ស​រំដោះជាតិ” (National Liberation Front/NLF)។ ចាប់ពីពេលនោះមក កងកម្លាំង​ឧទ្ទាម​វៀតកុង​ក៏​មាន​កម្លាំងកាន់តែកើនឡើង​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ​ ហើយ​ចាប់ផ្តើម​បើក​ប្រតិបត្តិការ​វាយបក​ទៅលើ​កងទ័ព​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​កាន់តែ​ខ្លាំង។

ប្រឈមមុខ​នឹង​ការគំរាមកំហែង​ពីសំណាក់​ក្រុមឧទ្ទាម​វៀតកុង អាមេរិក​បាន​បង្កើន​ជំនួយ​យោធា និង​វត្តមាន​កងទ័ព​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​រហូតដល់​ទៅ​ជិត​១ម៉ឺននាក់ ក៏ប៉ុន្តែ លោក John Kennedy ដែល​ទើប​នឹង​ជាប់ឆ្នោត​ឡើងមកកាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​ជំនួស​លោក Eisenhower​ នៅតែ​ប្រកាន់​ជំហរ​មិនចង់​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​​​ចូល​ប្រឡូក​ដោយ​ផ្ទាល់​ក្នុង​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាមនោះទេ។


សម្រាប់​លោក John Kennedy ការ​វាយបង្រ្កាប​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង វា​គឺ​ជា​ភារកិច្ច​របស់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ចំណែក​ឯ​អាមេរិក​វិញ​គួរមាន​តួនាទី​ត្រឹមតែ​​ជួយ​ពង្រឹង​កម្លាំង​ទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ តាមរយៈ​ការ​​ផ្តល់​លុយកាក់ គ្រឿងសព្វាវុធ​ និង​ការហ្វឹកហ្វឺន។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ការ​រំពឹង​ទុក ជំនួយ​អស់ទាំងនេះ​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កម្លាំង​ទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូងមានការ​កើនឡើង​នោះទេ ដោយសារ​តែ​​​អំពើ​ពុករលួយ​ និង​ភាព​កម្សោយ​ក្នុងការ​ដឹកនាំ​ទាំង​នៅ​ក្នុង​ជួរ​កងទ័ព និង​នៅ​ក្នុង​ជួររដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​ ង៉ូ ឌិន ហ្សៀម។ ដោយ​អស់សង្ឃឹម​នឹង​ការដឹកនាំ​របស់ ង៉ូ ឌិនហ្សៀម សហរដ្ឋ​អាមេរិក តាមរយៈ​ទីភ្នាក់ងារ​ចារកិច្ច CIA ក៏​បានជំរុញ​ឲ្យ​​​មេដឹកនាំ​កងទ័ព​វៀតណាម​​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ ដើម្បី​ទម្លាក់​​​លោក ង៉ូ ឌិន​ហ្សៀម ពីតំណែង​នៅ​ថ្ងៃ​ទី១ ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៦៣។ លោក​ង៉ូ ឌិន ហ្សៀម និង​ប្អូនប្រុស ដែល​ជា​មនុស្ស​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត នៅ​ក្នុង​កងកម្លាំង​សន្តិសុខ​វៀតណាម​ខាងត្បូង ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន និង​បាញ់​សម្លាប់ចោល មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​រដ្ឋប្រហារ។ ២០ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅថ្ងៃ​ទី២២ ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៦៣ លោក John Kennedy​ ក៏​ត្រូវ​គេ​លបធ្វើ​ឃាត​ដែរ នៅក្នុង​ពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅបំពេញ​ទស្សនកិច្ច​នៅ​ដាឡាស់ (រដ្ឋតិចសាស់)។ លោក Lyndon Johnson ដែល​ជា​អនុប្រធានាធិបតី បាន​ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ជំនួស​លោក John Kennedy។

នៅ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក Lyndon Johnson នយោបាយ​របស់​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម​មិនមាន​អ្វី​ផ្លាស់ប្តូរ​ពី​លោក John Kennedy នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋការ​របស់​លោក​ Lyndon Johnson ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ផលវិបាក​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ដែល​បន្សល់​ទុក​ពី​​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​លោក​ង៉ូ ឌិនហ្សៀម។

ខុស​ពីការ​រំពឹងទុក​របស់​អាមេរិក ការធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​លោក​ង៉ូ ឌិនហ្សៀម មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​មាន​ភាព​រឹងមាំ និង​ដឹកនាំ​ប្រកប​ដោយ​ប្រសិទ្ធភាព​ជាងពេលមុន​នោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ​ វាមានតែ​បង្ក​ឲ្យ​មាន​អស្ថិរភាព​នយោបាយ និង​បង្កើត​ភាព​អនាធិបតេយ្យ​ខ្លាំង​ជាង​មុន​ទៅទៀត។ គ្រាន់តែ​ក្នុងរយៈពេល​១ឆ្នាំ ក្រោយ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​​លោក ង៉ូ ឌិនហ្សៀម ពី​តំណែង វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បាន​ឆ្លងកាត់​​រដ្ឋប្រហារ​ថ្មីៗ​ទៀត​រហូតដល់​ទៅ ៧លើក។ ឆ្លៀតក្នុងពេល​ដែល​នយោបាយ​នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​កំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ​ មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​សម្រេច​ដាក់ចេញ​នូវ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ថ្មី គឺ​បង្កើន​ជំនួយ​ដល់​ក្រុម​ឧទ្ទាម​វៀតកុង និង​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា បញ្ជូន​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​ឲ្យ​ជ្រៀតចូល​ទៅ​ធ្វើ​សកម្មភាព នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។

​ការ​កើនឡើង​នៃ​​អន្តរាគមន៍​យោធា​របស់​វៀតណាម​ខាងជើង និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អាមេរិក​លូកដៃ​ចូល​កាន់តែ​ជ្រៅឡើង ទៅក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ហើយ​នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៦៤ នៅពេល​ដែល​កងកម្លាំង​ឧទ្ទាម​​កុម្មុយនិស្ត​វៀតកុង​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បាន​ដល់​ទៅ​ជិតពាក់កណ្តាល លោក​ប្រធានាធិបតី​ Lyndon Johnson ក៏​បាន​សម្រេច​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​​​ចូល​ប្រឡូក​ដោយ​ផ្ទាល់​ក្នុង​សង្រ្គាម​ប្រឆាំង​នឹង​វៀតណាម​ខាងជើង។

នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៦៤ យន្តហោះចម្បាំង​អាមេរិក​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ទ័ព​ជើងទឹក​របស់​វៀតណាម​ខាងជើង ដោយ​នៅពេលនោះ រដ្ឋការ​របស់​លោក Lyndon Johnson ​បាន​ចោទ​វៀតណាមខាងជើង​ថា​បាន​បាញ់​ប្រហារ​មក​លើ​នាវាចម្បាំង​របស់​អាមេរិក​មុន នៅ​ពេល​ដែល​នាវាចម្បាំង​នេះ​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ដែន​សមុទ្រ​អន្តរជាតិ ក្នុង​ឈូងសមុទ្រ​តុងកឹង។ ភ្លាមៗក្រោយ​ពីមាន​ការ​ប៉ះទង្គិចគ្នា​នៅ​ឈូងសមុទ្រ​តុងកឹង​នេះ សភា​អាមេរិក​​បាន​អនុម័ត​លើ​សេចក្តីសម្រេច​មួយ​ទៅតាម​សំណើ​​របស់​លោក​ Lyndon Johnson ដើម្បី​​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​​បើក​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយៗមកទៀត តាមរយៈ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត និង​ការ​បើក​កកាយ​ឯកសារ​សម្ងាត់​ទាក់ទង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម គេ​បាន​រកឃើញ​ថា ហេតុការណ៍​នៅ​ឈូងសមុទ្រ​តុងកឹង​​ ​ត្រូវ​បាន​​រដ្ឋការ​របស់​លោក Lyndon Johnson ធ្វើការ​បំប៉ោងឡើង ដើម្បី​​បំភ័ន​មតិសាធារណៈ និង​ទាក់ទាញ​សភា​ឲ្យ​គាំទ្រ​ការបើក​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម។

ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ការ​អនុញ្ញាត​ពី​សភា រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក​​ក៏​បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​ប្រយុទ្ធ​រាប់ម៉ឺននាក់​ឲ្យ​​ចូល​ទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម។ គិត​ត្រឹម​ខែ​មិថុនា​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ចំនួន​កងទ័ព​ប្រយុទ្ធ​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម​មាន​ជាង ៨ម៉ឺននាក់​ ហើយ​ចំនួន​នេះ​បាន​កើនឡើង​ជាលំដាប់ រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ២០ម៉ឺន​នាក់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៦ និង​ប្រមាណ​ជា​កន្លះលាននាក់ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៦៧។ នេះ​នៅមិនទាន់​រាប់បញ្ចូល​ទាហាន​ប្រមាណ​ជាង ៦ម៉ឺននាក់​ផ្សេងទៀត ដែល​មក​ពី​បណ្តា​ប្រទេស​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​អាមេរិក រួមមាន កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ថៃ ហ្វីលីពីន អូស្រ្តាលី និង​នូវែលសេឡង់ (បូករួម​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​ជាតិ​របស់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដែល​មាន​ជាង​៨០ម៉ឺននាក់)៕

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​អាមេរិក​ទល់នឹង​តាក់ទិក​ទ័ពព្រៃ​កុម្មុយនិស្ កែប្រែ

នៅពេលដែល​អាមេរិក​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​យោធា​នៅ​វៀតណាម តើ​មាន​អ្នកណា​ដែល​អាច​រំពឹងទុក​ជាមុន​ថា មហាអំណាច​យោធា​ដែល​គ្មាន​គូប្រៀប​មួយ​នេះ​នឹង​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ទល់​​នឹង​ក្រុមឧទ្ទាម​និង​ប្រទេស​តូចមួយ​ដូចជា​វៀតណាម​ខាងជើង​បែបនេះ? តាមការពិត បរាជ័យ​របស់​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម មិនមែន​មក​ពី​កងទ័ព​អាមេរិក​ខ្សោយ​ជាង​កងទ័ព​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត​នោះទេ ប៉ុន្តែ បរាជ័យ​ដោយសារ​តែ​អាមេរិក​មិន​មាន​គោលដៅ​នយោបាយ​ច្បាស់លាស់ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​មិន​សមស្រប​ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​សង្រ្គាម​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេលយូរ​នាំ​ឲ្យ​បាត់បង់​ការគាំទ្រ​ពី​សំណាក់​សាធារណមតិ។

នៅពេល​ដែល​អាមេរិកបញ្ជូន​កងទ័ព​ទៅច្បាំង​នៅ​វៀតណាម នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ គោលដៅ​ចម្បង គឺ​គ្រាន់តែ​ចង់​​​​រារាំង​កុំ​ឲ្យ​វៀតណាមកុម្មុយនិស្ត​លេបយក​​ប្រទេស​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​​តែប៉ុណ្ណោះ ​មិនមែន​​ដើម្បី​ចូលឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​វៀតណាមខាងជើង​នោះទេ ដោយសារ​តែ​អាមេរិក​មិន​ចង់​ប្រឈមមុខ​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​ចិន ដូចកាល​ពី​សម័យ​សង្រ្គាមកូរ៉េ។

គេនៅចាំបាន​ថា នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ គឺ​ដោយសារ​តែ​កងទ័ព​អាមេរិក​វាយលុក​ឆ្លង​ខ្សែស្រប​ទី៣៨ ចូល​កាន់កាប់​ទឹកដី​កូរ៉េ​ខាងជើង រហូត​ជិត​ទៅដល់​ព្រំដែន​ចិន ទើប​ម៉ៅសេទុង​បញ្ជូន​ទាហាន​ចិន​រាប់លាននាក់​ឲ្យ​ចូល​មក​ជួយ​កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាងជើង។ ស្ថានភាព​ភូមិសាស្រ្ត​នៅ​វៀតណាម ក៏​ស្រដៀង​គ្នា​នឹង​កូរ៉េ​ដែរ គឺ​វៀតណាម​ខាងជើង​កាន់កាប់​ដោយ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​ចិន ហើយ​ឆ្លងកាត់​បទពិសោធន៍​នៅ​កូរ៉េ អាមេរិក​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​យ៉ាងច្បាស់​ថា ចិន​ប្រាកដ​ជា​នឹង​មិន​ឈរឱបដៃ​មើល​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​ចូល​ទៅដល់​ទ្វារ​របង​របស់​ខ្លួន​នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​អាមេរិក​មាន​ការ​ញញើតញញើម​​មិនបញ្ជូន​ទ័ព​ជើងគោក​ឲ្យ​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​វៀតណាម​ខាង​ជើង ដោយ​ផ្តោត​តែ​ទៅលើ​ការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​ពីលើ​អាកាស។ រីឯ​កងថ្មើរជើងវិញ​ធ្វើ​សកម្មភាព​សំខាន់​តែ​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។


និយាយ​ជារួម នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម កងទ័ព​អាមេរិក​ដៅមុខព្រួញ​ចេញជាពីរ។ ទីមួយ គឺ​វាយប្រហារ​តាមផ្លូវ​អាកាស​ទៅលើ​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាងជើង ដើម្បី​ធ្វើ​យ៉ាងណា​​បង្ខំ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​កុម្មុយនិស្ត​​បញ្ឈប់​ការ​គាំទ្រ​ដល់​ក្រុម​ឧទ្ទាម​វៀតកុង។ ចំណែក​ឯ​មុខព្រួញ​ទីពីរ គឺ​​វាយប្រហារ​ទាំង​តាមផ្លូវអាកាស​និង​ផ្លូវគោកទៅលើ​ក្រុមឧទ្ទាម​វៀតកុង និង​កងទ័ពកុម្មុយនិស្ត​ដែល​​​វៀតណាម​ខាងជើង​បញ្ជូន​ឲ្យ​ចូល​មក​ធ្វើ​សកម្មភាព​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ រីឯ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​​នោះទៀត​សោត អាមេរិក​ក៏​មិន​ផ្តោត​អាទិភាព​ទៅលើ​ការ​វាយ​កាន់កាប់ទីតាំងរបស់​ក្រុមឧទ្ទាម​នោះដែរ គឺ​​គិតតែ​ធ្វើយ៉ាងណា​​វាយប្រហារ​ឲ្យ​សត្រូវ​ទទួលរង​ការ​ខូចខាត​ជា​អតិបរមា ដោយ​អាមេរិក​រំពឹង​ថា ប្រឈមមុខ​នឹង​ការស្លាប់​និង​ការ​ខូចខាត​ដ៏ខ្លាំងក្លា​បែបនេះ ពួក​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​នឹង​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​សុំ​ចុះចាញ់​បោះបង់ការប្រយុទ្ធ ហើយ​ដកថយ​ចេញ​ដោយខ្លួនឯង។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្ទុយ​ពី​ការ​រំពឹង​ទុក កងទ័ព​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​មិន​ព្រម​ចុះញ៉ម ហើយ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​របស់​អាមេរិក​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​នៅ​ចំពោះមុខ​តាក់ទិក​ទ័ពព្រៃ​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។

យុទ្ធសាស្រ្ត​​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​បង្ក​ការខូចខាត​បង្ខំ​ឲ្យ​សត្រូវ​ចុះចាញ់ ដែល​​អាមេរិក​ប្រើ​​នៅវៀតណាម​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ដោយ​មក​ពី​មូលហេតុធំៗ​ចំនួនពីរ។

ទីមួយ កងទ័ព​អាមេរិក​នៅពេលនោះ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គូសត្រូវ​ដែល​បដិសេធ​មិនចេញ​មុខច្បាំង។ ផ្ទុយទៅវិញ ពួក​កុម្មុយនិស្តវៀតណាម​បាន​ប្រើ​តាក់ទិក​លបវាយឆ្មក់​ ហើយ​​រត់គេច​និង​លាក់​ខ្លួន​តាមរបៀប​ទ័ព​ព្រៃ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​កងទ័ព​អាកាស​អាមេរិក​ពិបាក​នឹង​រក​គោលដៅ​វាយប្រហារ។ តាក់ទិក​ទ័ពព្រៃ​នេះ​កាន់តែ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព ដោយសារ​តែ​កងទ័ព​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​របស់​ពួកគេ ស្គាល់​ភូមិសាស្រ្ត​ច្បាស់លាស់ ហើយ​ជា​កងទ័ព​ដែល​មាន​បទពិសោធន៍​ក្នុងការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​កងទ័ព​បរទេស តាំង​ពី​សម័យ​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី១​ទល់​នឹង​កងទ័ព​បារាំង។ ម្យ៉ាងវិញ​ទៀត ពួក​កុម្មុយនិស្ត​បាន​យក​ទឹកដី​ប្រទេស​ជិតខាង គឺ​កម្ពុជា និង​ឡាវ មក​ធ្វើ​ជា​ទីជម្រក​លាក់ខ្លួន ឬ​ជា​ច្រក​ផ្លូវ​ដឹកជញ្ជូន​ភស្តុភា ដែល​បង្ក​បញ្ហា​ឈឺក្បាល​កាន់តែ​ខ្លាំង​ដល់​កងទ័ព​អាមេរិក។ ទល់​នឹង​តាក់ទិក​ទ័ព​ព្រៃ​នេះ​ ប្រតិបត្តិការ​វាយប្រហារ​តាម​ផ្លូវ​អាកាស​របស់​អាមេរិក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម បាន​បង្ក​ការ​ខូចខាត​ដល់​ជនស៊ីវិល​ច្រើន​ជាង​ដល់​​កងទ័ព​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិក​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវការ​រិះគន់​ពី​សំណាក់​មតិ​សាធារណៈ។

មូលហេតុ​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ទៀត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​អាមេរិក​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​នៅ​វៀតណាម គឺ​ភាព​ប្តូរផ្តាច់​ស្លាប់​រស់​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ គេនៅចាំបានថា នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៦៦ នៅ​ពេល​ដែល​​កងទ័ព​អាមេរិក​ចាប់ផ្តើម​ប្រឡូក​ចូល​ដោយ​ផ្ទាល់​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម លោក​ផាម វ៉ាន់ដុង នាយករដ្ឋមន្រ្តី​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​ប្រាប់​សារព័ត៌មាន​អាមេរិក​ថា នៅទីបំផុត​អាមេរិក​ប្រាកដ​ជា​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ពីព្រោះ​ប្រជាជន​វៀតណាម​​ដែល​សុខចិត្ត​ពលី​ជីវិត​ដើម្បី​ការពារ​ទឹកដី​វៀតណាម​មាន​ចំនួនច្រើន​ជាង​អាមេរិក​​ ដែល​ជា​អ្នក​​ចូល​ទៅឈ្លានពាន​វៀតណាម។ នេះ​គឺ​ជា​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម។

តាមការពិត​ទៅ វៀតណាម​ឈ្នះ​អាមេរិក​មិនមែន​ព្រោះតែ​​ទាហាន​វៀតណាម​ខ្លាំង​ជាង​ទាហាន​អាមេរិក​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រោះតែ​វៀតណាម​ស៊ូស្លាប់​ជាង​អាមេរិក។ ជាក់ស្តែង​ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ពេញ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ទាំងមូល មាន​ទាហាន​អាមេរិក​ស្លាប់​តែ​ប្រមាណ​ជា ៦ម៉ឺននាក់​ប៉ុណ្ណោះ ចំណែក​ឯ​​ទាហាន​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្តវិញ (ទាំង​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង និង​ពួកឧទ្ទាម​វៀតកុង) ​ស្លាប់​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ១លាននាក់ ពោលគឺ ច្រើន​ជាងទាហាន​អាមេរិក​រហូត​ដល់​ទៅ​ជិត​២០ដង។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​ស្លាប់​ច្រើន​ប៉ុណ្ណា ក៏​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត​នៅតែ​ទទួល​នូវការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន ពីព្រោះ​តែ​ពួកគេ​យល់ថា វាជាតម្លៃ​ដែល​ត្រូវ​បង់ ដើម្បី​ការពារ​ប្រទេស​ពី​ការឈ្លានពាន​របស់​បរទេស។ ផ្ទុយទៅវិញ ការបាត់បង់ជីវិត​ទាហាន​អាមេរិក​ម្នាក់ៗ តែងតែ​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​រិះគន់​ពី​សំណាក់​​ប្រជាជន​អាមេរិក ដោយសារ​តែ​ពួកគេ​យល់ឃើញ​ថា វៀតណាម ដែល​ស្ថិត​នៅ​រាប់ម៉ឺន​គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ទឹកដី​អាមេរិក គ្មាន​តម្លៃ​អ្វី​ដែល​គួរ​ឲ្យ​ចំណាយ​អាយុជីវិត​ទាហាន ដើម្បី​ការពារ​នោះទេ។

ជាការពិតថា បើ​តាម​ហេតុផល​ដែល​មេដឹកនាំ​អាមេរិក​បានលើកឡើង​នៅពេលនេះ អាមេរិកធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម​ គឺ​ដើម្បី​ការពារ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​សេរី ដែល​ជា​គោលការណ៍​គ្រឹះ​ដ៏មាន​តម្លៃ​របស់​អាមេរិក ទល់​នឹង​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ របបដឹកនាំ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដែល​អាមេរិក​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ការពារនៅ​ពេលនោះ ក៏មិនមែន​ជា​របប​ប្រជាធិតេយ្យ​នោះដែរ តែតាមពិត​គឺ​ជា​របបផ្តាច់ការ​ ពុករលួយ ហើយ​​អសមត្ថភាព​ក្នុងការ​ចាត់ចែង​កិច្ចការ​របស់​ប្រទេស​ជាតិ​ថែមទៀត។

សរុបសេចក្តីមកវិញ គេ​គួរនិយាយ​ថា បរាជ័យ​របស់​អាមេរិក​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ​មិនមែន​ជា​បរាជ័យ​ទល់​នឹង​​​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ អាមេរិក​ចាញ់​ខ្លួនឯង គឺ​ចាញ់​ដោយសារ​នយោបាយ​ខ្លួនឯង និង​​ជាពិសេស ចាញ់​សាធារណមតិ​ជាតិខ្លួនឯង៕

កម្ពុជា​នៅក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម កែប្រែ

សង្រ្គាម​វៀតណាម ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាច្រើន​នាំគ្នា​ដាក់ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី២” ដោយសារ​តែ​សង្រ្គាម​នេះ​មិនមែន​កើតមាន​ឡើង​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​វៀតណាម​មួយ​នោះទេ តែ​វា​បាន​រាលដាល​ទៅកាន់​ប្រទេស​ពីរទៀត ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន ហើយ​ដែល​ធ្លាប់​ជា​អាណានិគម​របស់​បារាំង គឺ​ប្រទេស​កម្ពុជា និង​ឡាវ។

តាំងពីក្រោយ​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី១ (សង្រ្គាម​រវាង​វៀតណាម និង​បារាំង) កម្ពុជា​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​អព្យាក្រឹត ហើយ​អព្យាក្រឹតភាព​នេះ​ត្រូវ​បាន​ទទួលស្គាល់​យ៉ាងពេញលេញ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ឆ្នាំ​១៩៥៤។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលដែល​សង្រ្គាម​វៀតណាម​កាន់តែ​រីករាលដាល អព្យាក្រឹតភាព​របស់​កម្ពុជា​ក៏​កាន់តែ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ រហូត​ត្រូវ​បាត់បង់​តម្លៃ​ទាំងស្រុង​នៅ​ក្នុងការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង។

បញ្ហា​ដ៏ធំបំផុត ដែល​កម្ពុជា​ត្រូវ​ប្រឈម​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម គឺ​ការ​ណ៍​ដែល​ពួក​វៀតកុង​​យក​ទឹកដី​កម្ពុជា​ធ្វើ​ជា​ទីជម្រក នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

កាលពីដំបូង ពួកវៀតកុង​​បានជ្រៀតចូល​មក​ក្នុង​ទឹកដី​កម្ពុជា ដោយ​មិនបាន​សុំ​ការអនុញ្ញាត​អ្វី​ទាំងអស់ ពោលគឺ ជា​ការ​រំលោភ​ទាំងស្រុង​ទៅលើ​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​កម្ពុជា។ តាមការពិត តាំងពីដើម​រៀងមក មេដឹកនាំ​វៀតណាម ដែល​តែងតែ​មាន​មហិច្ឆតា​ត្រួតត្រា​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំងមូល​នោះ មិនដែល​ទុក​ប្រទេស​កម្ពុជា និង​ឡាវ​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ​នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ជ្រៀតចូល​មក​ក្នុង​ទឹកដី​កម្ពុជា ក៏ដូចជា​ទឹកដីឡាវ​ស្រេចតែ​អំពើ​ចិត្ត។ កម្ពុជា​វិញ ដែល​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ទន់ខ្សោយ​នោះ ក៏​គ្មាន​សមត្ថភាព​អ្វី​ទៅ​ពង្រឹង​សន្តិសុខ​តាម​ព្រំដែន ឬ​បណ្តេញ​ពួក​វៀតកុង​ចេញ​ពី​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​នោះដែរ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នេះ កម្ពុជា​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹងការគំរាមកំហែង​ដ៏ធំមួយ​ទៀត គឺ​ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។


តាមការពិត ការណ៍​ដែលពួក​​វៀតកុង​អាច​ប្រើប្រាស់​ទឹកដី​កម្ពុជា​ធ្វើ​ជា​ទីជម្រក ដើម្បី​រត់គេច​ពី​ការវាយប្រហារ​ រួចហើយ​​ប្រមូលផ្តុំគ្នាឡើងវិញ ដើម្បី​​លប​ចូល​ទៅ​វាយឆ្មក់​លើ​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​កងទ័ព​អាមេរិក នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង វា​គឺ​ជា​បញ្ហា​ចោទ​ដ៏ធំ​ សម្រាប់​អាមេរិក​ក្នុងការ​ប្រយុទ្ធប្រឆាំង​នឹង​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អាមេរិក​តែងតែ​ដាក់សម្ពាធ​លើ​រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា ឲ្យ​ធ្វើការ​បណ្តេញ​ពួកវៀតកុង​ចេញ​ពី​តំបន់​ព្រំដែន​របស់ខ្លួន ហើយ​ជាញឹកញយ កងទ័ព​អាមេរិក​បាន​បើក​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ឆ្លងព្រំដែន​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ភូមិខ្មែរ ដើម្បី​តាម​ប្រមាញ់​ពួកវៀតកុង ក៏ប៉ុន្តែ ការវាយប្រហារ​ទាំងនេះ​តែងតែ​បង្ក​ការខូចខាត​ដល់​ជនស៊ីវិល​ខ្មែរ ច្រើន​ជាង​ដល់​ពួក​វៀតកុង។

បន្តិចម្តងៗ កម្ពុជា​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​សម្តេច​ព្រះនរោត្តម​សីហនុ​ក៏​បាន​ងាកចេញ​ពី​នយោបាយ​អព្យាក្រឹត បែរ​ទៅ​ជា​ប្រកាន់​នយោបាយ​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​​ប្រឆាំង​អាមេរិកទៅវិញ។ នៅពេលនោះ​ហើយ ដែល​កម្ពុជា​ត្រូវ​ផុងខ្លួន​កាន់តែ​ជ្រៅ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម។

នៅ​​​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ដោយសំឡឹង​មើល​ឃើញ​ថា ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​កំពុងតែ​មាន​ប្រៀប​ ហើយ​អាច​នឹង​ទទួល​ជ័យជម្នះ​​ត្រួតត្រា​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ សម្តេច​ព្រះនរោត្តម​ សីហនុ ក៏​បាន​សម្រេច​ផ្តាច់ទំនាក់ទំនង​ការទូត​ជាមួយ​អាមេរិក ហើយ​ងាក​ទៅ​គាំទ្រ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​ ដោយ​នៅ​ឆ្នាំ​​​១៩៦៦ ព្រះអង្គ​​បាន​ព្រមព្រៀង​ជាមួយ​មេដឹកនាំ​ចិន ឲ្យវៀតណាម​ខាងជើង និង​ពួក​វៀតកុង​​ប្រើប្រាស់​ទឹកដី​កម្ពុជា​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​ក្នុងការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាមេរិក។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត កម្ពុជា​បាន​បើក​កំពង់ផែ​ក្រុង​ព្រះសីហនុ​ឲ្យ​ចិន​ប្រើ ដើម្បី​ដឹកជញ្ជូន​ជំនួយ​ទៅ​ឲ្យ​ពួក​វៀតកុង។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក កម្ពុជា​ចាប់ផ្តើម​ផុងខ្លួន​កាន់តែ​ជ្រៅ ទៅក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម។

នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អប្រជាប្រិយភាព​នៃ​សង្រ្គាម​វៀតណាម បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​លោក Lyndon Johnson ត្រូវ​ធ្លាក់​ពី​អំណាច ហើយ​​លោក​ Richard Nixon បាន​ជាប់ឆ្នោត​ឡើងមកធ្វើ​​ជា​ប្រធានាធិបតី ជំនួស​លោក​ Lyndon Johnson នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៩។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង ដែល​កំពុងតែ​កើតមាន​យ៉ាង​ខ្លាំងក្លា​នោះ លោក Richard Nixon ក៏​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​ជាអាទិភាព​មួយ គឺ​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ឲ្យ​បាន​ឆាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ យុទ្ធសាស្រ្ត​ចម្បង​របស់​លោក Richard Nixon ដើម្បី​​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម គឺ​មុនដំបូង​ត្រូវ​តែ​ពង្រីក​សង្រ្គាម គឺ​ពង្រីក​​ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក ដើម្បី​កម្ទេច​ជម្រក​របស់​ពួក​វៀតកុង នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​កម្ពុជា។

តាមការពិត យន្តហោះ​អាមេរិក​បាន​ធ្វើ​ការទម្លាក់​គ្រាប់បែក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​កម្ពុជា តាំង​ពីឆ្នាំ​១៩៦៥ ពោលគឺ តាំង​ពី​សម័យរដ្ឋការ​របស់​លោក Lyndon Johnson មកម៉្លេះ គ្រាន់តែ​ថា នៅ​ពេលនោះ ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់​​គ្រាប់បែក​នៅ​កម្ពុជា​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​មានការ​លាក់លៀម និង​កម្រិត​នៅ​ត្រឹម​តែ​តំបន់​​ដែល​នៅ​ជាប់​នឹង​ព្រំដែន​ជាមួយ​វៀតណាម។ នៅ​ក្រោម​អាណត្តិ​លោក Richard Nixon ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​លើ​កម្ពុជា​ត្រូវ​បាន​បើក​ធ្វើ​​ដោយ​ចំហ​ជាងមុន និង​ក្នុង​លក្ខណៈ​ទូលំទូលាយ​ ដោយ​គ្មាន​បែងចែក​ថា​ជា​តំបន់​នៅ​ជាប់ ឬ​មិន​ជាប់ព្រំដែន​នោះទេ។ ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​លើ​កម្ពុជា ដែល​អាមេរិក​ដាក់ឈ្មោះ​ថា Operation Menu ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង នៅយប់ថ្ងៃ​ទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៦៩ ហើយ​នៅ​ពេល​ដែល​ប្រតិបត្តិការ​នេះ​ត្រូវ​បាន​លោក Richard Nixon ប្រកាស​ឲ្យដឹង​ជា​សាធារណៈ ​នៅថ្ងៃ​ទី៣០​ ខែមេសា ឆ្នាំ​១៩៧០ វាបាន​ដុតបញ្ឆេះ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ឲ្យ​កាន់តែ​ឆេះ​សន្ធោរសន្ធៅ​ខ្លាំងឡើង​ថែម​ទៀត។ សមាជិក​សភា​អាមេរិក​ជាច្រើន​បាន​នាំគ្នា​ផ្ទុះកំហឹង​នឹង​ការណ៍​ដែល​លោក​ Richard Nixon ហ៊ាន​ពង្រីក​សង្រ្គាម​វៀតណាម ទៅចូលឈ្លានពាន​កម្ពុជា​ ដែល​ជា​ប្រទេស​អធិបតេយ្យ​មួយ ដោយ​មិន​សុំ​ការ​អនុញ្ញាត​ពី​សភា​ជាមុន។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មាន​ចលនា​ប្រឆាំង​បែបនេះ​ក៏ដោយ ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​លើ​កម្ពុជា​នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ​រដ្ឋការ​របស់​លោក Richard Nixon បាន​ព្យាយាម​ប្រើ​គ្រប់មធ្យោបាយ ដើម្បី​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ទាញ​កម្ពុជា​ឲ្យ​ឈប់​ជួយ​​ពួក​វៀតកុង។

នៅថ្ងៃ​ទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៧០ ក្រុម​អ្នក​នយោបាយ​ខ្មែរ ដែល​​ស្និទ្ធិ​នឹង​អាមេរិក ដឹកនាំ​ដោយ​សេនាប្រមុខ លន់ នល់ ក៏​បាន​ទម្លាក់​សម្តេច​ព្រះ​នរោត្តម សីហនុ ពី​អំណាច នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​ព្រះអង្គ​កំពុង​បំពេញ​ទស្សនកិច្ច នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ម៉ូស្គូ សហភាព​សូវៀត។ ចាប់តាំង​ពីពេលនោះមក កម្ពុជា ក្រោម​របបសាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាមេរិក នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​​​វៀតណាម ក៏ប៉ុន្តែ ក្រៅពី​ត្រូវ​ធ្លាក់ចូល​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ប្រឆាំង​នឹង​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម កងទ័ព​សាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​ស្រុក​ខ្លួនឯង​ផងដែរ គឺ​​ក្រុមឧទ្ទាម​ខ្មែរក្រហម ដែល​ចូលរួមដៃគ្នា​ជាមួយ​នឹង​ចលនា​តស៊ូ​ដឹកនាំ​ដោយ​សម្តេច​ព្រះនរោត្តម សីហនុ និង​ដែល​មាន​ការ​គាំទ្រ​យ៉ាងពេញ​ទំហឹង​ពី​សំណាក់​សាធារណរដ្ឋ​​ប្រជាមានិត​ចិន។

និយាយ​សរុប​ជារួមមកវិញ សង្រ្គាម ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាមវៀតណាម” មាន​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​យ៉ាងជ្រៅ​ជាមួយ​នឹង​កម្ពុជា។ គិតជាសរុប នៅ​ពេញ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម គ្រាប់បែក​ប្រមាណ​ជា ៥សែន​​តោន ត្រូវ​បាន​អាមេរិក​ទម្លាក់​លើ​កម្ពុជា ហើយ​​ប្រជាជន​កម្ពុជា​ប្រមាណ​ពី ៥ម៉ឺន ទៅ ១៥ម៉ឺននាក់ ត្រូវ​បាត់បង់​ជីវិត​ដោយ​ការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​នេះ។ ការប្រទាញប្រទង់គ្នា​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​នេះ​ក៏​ជា​ដើមហេតុ​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ​ដែល​បាន​រុញច្រាន​កម្ពុជា​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ភ្នក់ភ្លើង​នៃ​​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ ដែល​អូសបន្លាយពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយៗ​មក​ទៀត៕

សង្រ្គាមវៀតណាម៖ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម កែប្រែ

ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​អន្តរាគមន៍​យោធា​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម​បាន​ចាប់កំណើតឡើង​តាំង​ពី​ពេល​សង្រ្គាម​ទើប​នឹង​ផ្ទុះឡើង​ភ្លាម ដោយ​ដុះពន្លក​ដំបូង​ចេញ​ពី​ចលនា​និស្សិត​អាមេរិក ដែល​មាន​និន្នាការ​ឆ្វេងនិយម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​នេះ គ្រាន់តែ​ជា​សំឡេង​ភាគតិច​តែ​ប៉ុណ្ណោះ នៅ​អាមេរិក។ ប្រជាជន​អាមេរិក​ភាគច្រើន​នាំគ្នា​គាំទ្រ​​អន្តរាគមន៍​យោធា​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម ដោយសារ​តែ​ពួកគេ​យល់ថា វា​ជា​រឿងចាំបាច់ ដើម្បី​ការពារ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ទល់​នឹង​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។

ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​កាន់តែ​យូរ ចំណាយ​អាយុ​ជីវិត​ទាហាន​អាមេរិក និង​​ថវិកា​កាន់តែ​ច្រើន ហើយ​ព័ត៌មាន​ស្តីពី​ការ​ស្លាប់​ជនស៊ីវិល​ស្លូតត្រង់​ចេះតែ​លេចឮ​ជា​ហូរហែរ ចលនា​ប្រឆាំង​​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ក៏​បាន​រីករាលដាល​ចេញ​ពី​មជ្ឈដ្ឋាន​សកលវិទ្យាល័យ ទៅជា​ចលនា​ប្រឆាំងទ្រង់ទ្រាយ​ធំ នៅ​ទូទាំង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទាំងមូល។

មានកត្តា​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​រីកដុះដាល​នៅ​ក្នុង​មជ្ឈដ្ឋាន​និស្សិត​អាមេរិក នោះ​គឺ​កាតព្វកិច្ច​យោធា ពោលគឺ ការ​តម្រូវ​ឲ្យ​យុវជន​ចូល​ធ្វើ​ទាហាន ហើយ​កេណ្ឌ​យក​ទៅ​ច្បាំង​នៅ​វៀតណាម។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត ការបើក​ចំហ​នូវ​សិទ្ធិសេរីភាព​ក្នុងការ​បញ្ចេញមតិ លំហូរ​ដោយសេរី​នៃ​សារព័ត៌មាន បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការរីកដុះដាល​នៃ​ចលនា​ទាមទារ​សិទ្ធិពលរដ្ឋ​របស់​ពួក​ស្បែក​ខ្មៅ​អាមេរិក សុទ្ធសឹង​ជា​កត្តា​សំខាន់ៗ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ត្រូវ​រីករាលដាល​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។


គិត​ត្រឹម​១៩៦៧ ចំនួន​កងទ័ព​អាមេរិក​​ដែល​​ត្រូវ​បញ្ជូន​ទៅ​ច្បាំង​នៅ​វៀតណាម​បាន​កើនឡើង​ដល់​ជិត​កន្លះលាននាក់, ចំនួន​កងទ័ព​អាមេរិក​ដែល​ស្លាប់​ក្នុង​សង្រ្គាម​បាន​កើនឡើង​ដល់​ទៅជាង​១ម៉ឺន៥ពាន់នាក់ ហើយ​របួស​រហូតដល់​ទៅ​ជិត​១១ម៉ឺននាក់, ថវិកា​ដែល​ត្រូវ​ចំណាយ​ក្នុងការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បាន​កើនឡើង​ដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ២៥ពាន់លាន​ដុល្លារ​ក្នុងមួយឆ្នាំ ហើយ​ចំនួន​អ្នក​ជាប់កាតព្វកិច្ច​យោធា​និង​ដែល​​អាច​ត្រូវ​បញ្ជូន​ទៅ​ច្បាំង​នៅ​វៀតណាម​​បាន​កើនឡើង​ដល់​ទៅ​៤ម៉ឺននាក់​ក្នុងមួយខែ។ នៅ​ពេលនោះ​ហើយ​ដែល​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង​ខ្លាំង។

អ្នក​ដែល​ធ្លាប់​ជឿ​ថា អន្តរាគមន៍​យោធា​របស់​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម គឺ​ជា​រឿង​ត្រឹមត្រូវ ដើម្បី​ការពារ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ទល់​នឹង​របប​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ ក៏​នាំគ្នា​បាត់បង់​ជំនឿ ដោយសារ​តែ​គេ​មើលឃើញ​ថា របបដឹកនាំ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាមេរិក​នោះ ក៏​​មិនមែន​ជា​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​សេរីនោះដែរ តែ​តាមពិត​មេដឹកនាំ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ក៏​ជា​មេដឹកនាំ​ឃោរឃៅ​ផ្តាច់ការ​ដូចតែ​គ្នា ហើយ​អាក្រក់​ជាងរបប​​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ខាងជើង​ទៅទៀត​នោះ គឺ​​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ជា​រដ្ឋាភិបាល​ដែល​ពោរពេញ​ទៅដោយ​អំពើ​ពុករលួយ និង​អសមត្ថភាព​ក្នុងការ​ចាត់ចែង​កិច្ចការ​ប្រទេសជាតិ។

នៅ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៦៧ ​លោក Martin Luther King មេដឹកនាំ​ចលនា​ទាមទារ​សិទ្ធិ​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​បាន​ចេញមុខ​ជា​សាធារណៈ​ប្រឆាំង​នឹង​អន្តរាគមន៍​យោធា​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម។ សំឡេង​របស់​លោក Martin Luther King បាន​ទាក់ទាញ​​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ជាច្រើន​ឲ្យ​ចូលរួម​ក្នុង​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ ដែល​​មាន​ច្រើន​​ត្រូវ​ជាប់កាត្វកិច្ច​យោធា ហើយ​ត្រូវ​ស្លាប់ និង​របួស​ជាច្រើន​​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​។


លោក Martin Luther King នៅ​ពេល​ថ្លែង​សន្ទុរកថា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម នៅថ្ងៃទី២៧ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៦៧

នៅថ្ងៃ​ទី២១​ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៦៧ បាតុកម្ម​ដ៏ធំមួយ​បាន​ផ្ទុះឡើង​នៅ​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន ដោយ​បាតុករ​ប្រមាណ​ជា​១០ម៉ឺននាក់​​បាន​មក​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​នៅឯ Lincoln Memorial ដើម្បី​ធ្វើការ​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​បាតុករ​ប្រមាណ​ជា ៣ម៉ឺននាក់ បាន​នាំគ្នា​ដើរដង្ហែក្បួន​ទាំងយប់ ឆ្ពោះទៅកាន់​មន្ទីរប៉ង់តាហ្គោន រហូត​ដល់​មាន​ការប៉ះទង្គិចគ្នា​ដោយ​ហិង្សា​ជាមួយ​នឹង​ទាហាន​​និង​កងសន្តិសុខ​​ ហើយ​បាតុករ​រាប់រយនាក់​ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន។

នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៦៨ ការស្ទាបស្ទង់មតិ​មួយ​បង្ហាញ​ថា ប្រជាជន​អាមេរិក​ប្រមាណ​ជា ៥០% ប្រឆាំង​នឹងនយោបាយ​របស់​លោក​ប្រធានាធិបតី Lyndon Johnson នៅវៀតណាម ហើយ​មានតែ​ ៣៥%​ប៉ុណ្ណោះដែលគាំទ្រ។ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​បញ្ហា​នយោបាយ​ផ្ទៃក្នុង​អាមេរិក​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ រហូត​ធ្វើ​​ឲ្យ​លោក Lyndon Johnson ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ដកខ្លួន​លែងឈរឈ្មោះ​ជា​ប្រធានាធិបតីសម្រាប់​អាណត្តិ​ថ្មី។

លោក Richard Nixon បាន​ជាប់​ឆ្នោត​ឡើង​មក​ធ្វើ​ជា​ប្រធានាធិបតី​ជំនួស​លោក Lyndon Johnson នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៩ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​នេះ​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ត្រូវ​ថមថយ​ចុះ​នោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ មានតែ​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ជាពិសេស គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​លោក Richard Nixon សម្រេច​ពង្រីក​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ចូល​ទៅឈ្លានពាន​ដល់​ទឹកដី​កម្ពុជា។


លោក​រីឆាត និចសុន (Richard Nixon) ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក នៅ​ក្នុង​ពេល​ប្រកាស​ឲ្យដឹង​អំពី​ការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​លើ​កម្ពុជា នៅថ្ងៃ​ទី៣០ មេសា ១៩៧ នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៧០ លោក Richard Nixon បាន​ចេញមុខ​លើ​កញ្ចក់​ទូរទស្សន៍​ជាតិ ដោយ​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​អំពី​ប្រតិបត្តិការ​​យោធា​អាមេរិក​​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​ទឹកដី​កម្ពុជា​ ព្រមទាំង​ប្រកាស​កេណ្ឌទាហាន​ចំនួន ១៥ម៉ឺននាក់​បន្ថែម​ទៀត ដើម្បី​ពង្រីក​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម។ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​មាន​សេចក្តីប្រកាស​នេះ បាតុកម្ម​ទ្រង់ទ្រាយធំ​​ជាច្រើន​បាន​កើតមានឡើង​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់កន្លែង នៅ​ពាសពេញ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជាពិសេស នៅ​តាម​សកលវិទ្យាល័យ។

នៅថ្ងៃ​ទី៤​ឧសភា បាតុកម្ម​​​ប្រឆាំង​នឹង​ការឈ្លានពាន​កម្ពុជា ដែល​ធ្វើឡើង​ដោយ​និស្សិត​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ Kent State រដ្ឋ Ohio បាន​រាលដាល​ទៅជា​អំពើ​ហិង្សា ហើយ​ទាហាន​ (National Guard) ដែល​ត្រូវ​បាន​ដាក់ពង្រាយ​ឲ្យ​ទៅ​ទប់ស្កាត់​បាតុកម្ម បាន​បើក​ការ​បាញ់​ប្រហារ​ទៅលើ​ហ្វូងបាតុករ​ដោយ​ឥតរើសមុខ ដោយ​បណ្តាល​ឲ្យ​និស្សិត ៤នាក់​ត្រូវ​បាត់បង់​ជីវិត និង​៩នាក់​ផ្សេងទៀត​ត្រូវ​រងរបួស។ ១០ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក​ទៀត​ ហេតុការណ៍​ស្រដៀងគ្នា​បាន​កើតមានឡើង នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាល័យ Jackson State ក្នុង​រដ្ឋ Mississipi ដោយ​បាតុករ​និស្សិត​២នាក់​ត្រូវ​ស្លាប់ ដោយ​ការ​បាញ់​បង្រ្កាប​ពី​សំណាក់​​កងកម្លាំង​សមត្ថកិច្ច​។

ហេតុការណ៍​ទាំងពីរ​នេះ​បាន​ដុតបញ្ឆេះ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ឲ្យ​​​ឆេះសន្ធោរសន្ធៅ​កាន់តែ​ខ្លាំង បង្ក​ឲ្យ​មាន​បាតុកម្មហិង្សា​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស ហើយ​សកលវិទ្យាល័យ​រហូតដល់​ទៅ​ជិត​៥០០​កន្លែង​​ត្រូវ​បិទទ្វារ​លែង​ដំណើរការ ដោយសារ​តែ​បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​សង្រ្គាម។

នៅថ្ងៃទី២៣ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៧១ អតីត​ទាហាន​អាមេរិក​ដែល​ធ្លាប់​ទៅ​ច្បាំង​នៅ​វៀតណាម​បាននាំគ្នា​​យក​មេដាយ​ប្រមាណ​ជា ៧០០ ទៅ​បោះចោល​នៅ​ជើងជណ្ដើរ​វិមាន​កាពីតូល (វិមាន​សភាអាមេរិក) ដើម្បី​បង្ហាញ​ពី​ការ​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម ហើយមួយថ្ងៃ​ក្រោយ​មក​ទៀត បាតុកម្ម​ដ៏ធំបំផុត​មិន​ធ្លាប់​មាន ​បាន​ផ្ទុះឡើង​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន ដោយ​បាតុករ​​ប្រមាណ ៥០ម៉ឺននាក់ បាន​នាំគ្នា​ដើរដង្ហែក្បួន​ទាមទារ​ឲ្យ​អាមេរិក​ដកទ័ព​ចេញ​ពី​វៀតណាម។

ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​នេះ​ចេះតែ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​ទាល់តែ​អាមេរិក​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពីវៀតណាម នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៣៕

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​ដំណើរការ​ចរចាសន្តិភាព កែប្រែ

ការចរចា​ រវាង​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៨ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក​មើលឃើញ​ថា​សង្រ្គាម​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​នេះ​អូសបន្លាយ​ពេល​យូរ​ហួស​ពី​ការ​រំពឹងទុក និង​ជាពិសេស នៅ​ក្រោយ​ពី​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​បាន​រីកដុះដាល​ខ្លាំង នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់។

នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៦៨ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​​រដូវ​បុណ្យ​ចូលឆ្នាំ​វៀតណាម កងទ័ព​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ខាងជើង​និង​ក្រុម​ឧទ្ទាម​វៀតកុង​បាន​បើក​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​​ទ្រង់ទ្រាយធំ​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “យុទ្ធនាការវាយលុក​បុណ្យចូលឆ្នាំ” (Tet Offensive) ដោយ​​កងកម្លាំង​កុម្មុយនិស្ត​ប្រមាណ ៧ម៉ឺននាក់ ក្រោម​បញ្ជា​របស់​ឧត្តមសេនីយ៍ វ៉ូ ង្វៀន ចាប់ (Vo Nguyen Giap) បាន​បើក​ការ​​វាយប្រហារ​ព្រមៗ​គ្នា ទៅលើ​ទីតាំងសំខាន់ៗ​​ជាង ១០០កន្លែង នៅ​ក្នុង​​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាងត្បូង។

បើ​និយាយ​ពី​តាក់ទិក​ទ័ព យុទ្ធនាការ​វាយលុក​បុណ្យចូលឆ្នាំ​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​យ៉ាង​ដំណំ ដោយ​កងទ័ព​កុម្មុយនិស្ត​ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងត្បូង និង​កងទ័ព​អាមេរិក​វាយ​បក​ឲ្យ​បែកខ្ចាត់ខ្ចាយ ព្រមទាំង​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ យុទ្ធនាការ​វាយលុក​បុណ្យចូលឆ្នាំ គឺ​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ​ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ដែល​គេ​អាច​និយាយ​បាន​ថា វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត​ចាញ់​លើ​សមរភូមិ​​តែ​បោះជំហាន​ទៅរក​ជោគជ័យ​នៃ​សង្រ្គាម។

នៅ​ទីក្រុង​វ៉ាស៊ីងតោន ដោយ​មើល​ឃើញ​ពី​កម្លាំងទ័ព​និង​ភាព​ប្តូរផ្តាច់​របស់​ទាហាន​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម នៅ​ក្នុង​យុទ្ធនាការ​វាយលុក​បុណ្យចូលឆ្នាំ​ លោក​ប្រធានាធិបតី Lyndon Johnson បាន​ទាញ​នូវ​ក្តីសន្និដ្ឋាន​មួយ​ថា កងទ័ព​​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម​​មិន​អាច​យក​ឈ្នះ​លើ​កងកម្លាំងកុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​ពេល​ឆាប់ៗ​ដូច​ការរំពឹង​ទុក​កាលពីមុន​នោះទេ។ ដោយសារ​តែ​មាន​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​ ដែល​កាន់តែ​រីកដុះដាល​ខ្លាំង ហើយ​ប្រជាប្រិយភាព​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​យ៉ាងខ្លាំង​ផងនោះ លោក​ Lyndon Johnson ក៏​បាន​សម្រេច​ដកខ្លួនលែង​ឈរឈ្មោះ​ជា​ប្រធានាធិបត​សម្រាប់​អាណត្តិ​ថ្មី ហើយ​សន្យាថា​នឹង​ចំណាយពេល​សេសសល់​នៃ​អាណត្តិ​របស់​លោក ដើម្បី​ស្វែងរក​សន្តិភាព​​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម។


លោក Lyndon Johnson បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​បញ្ឈប់​ការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​នៅ​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាងជើង ដើម្បី​ជា​ការ​បើកផ្លូវ​ឲ្យ​មាន​ការចរចា​សន្តិភាព។ សំណើ​ចរចា​របស់​អាមេរិក​ត្រូវ​បាន​មេដឹកនាំ​ក្រុង​ហាណូយ​ឆ្លើយតប​ជា​វិជ្ជមាន ហើយ​ការចរចា​ រវាង​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​ក៏​ចាប់បើក​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅ​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៦៨។ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​ចរចា​នេះ​បាន​ធ្វើឡើង​​ដោយ​យឺតយ៉ាវ​បំផុត ដោយ​ត្រូវ​ជាប់គាំង​ជាច្រើន​លើក ហើយ​អូសបន្លាយ​ពេល​ជាច្រើន​ខែ រហូត​ដល់​លោក Lyndon Johnson ត្រូវ​ផុត​អាណត្តិ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៦៨។

នៅ​ពេល​ដែល​លោក Richard Nixon ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ជំនួស​លោក Lyndon Johnson នៅ​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៦៩ អាមេរិក​នៅតែ​បន្ត​ប្រកាន់​ជំហរ​ចង់​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម​តាមរយៈ​ការចរចា ក៏ប៉ុ​ន្តែ លោក Richard Nixon បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​យុទ្ធសាស្រ្ត​មួយ គឺបង្កើន​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​នៅលើ​សមរភូមិ ដើម្បី​យក​ប្រៀប​នៅលើ​តុចរចា។

នៅ​ខែ​សីហា​ឆ្នាំ​១៩៦៩ ទន្ទឹម​នឹង​​ដំណើរការ​ចរចា​ដោយ​ចំហ​​នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​បើក​ការ​ចរចា​ដោយ​​​សម្ងាត់ គឺ​កិច្ចចរចា រវាង​លោកហិនរី ឃីស៊ីងហ្គ័រ (Henry Kissinger) ទីប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​ជាតិ​របស់​លោក Richard Nixon និង​លោក​ឡេ ឌឹកថូ (Le Duc Tho) រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​វៀតណាម​ខាងជើង និង​ជា​សមាជិក​គណៈអចិន្រ្តៃយ៍​នៃ​​​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ លោក Richard Nixon ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​ពង្រីក​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ចូល​ឈ្លានពាន​ក្នុង​ទឹកដី​កម្ពុជា ក្នុងគោលដៅ​តាម​កម្ទេច​ទីតាំង​វៀតកុង ដែល​តាំង​ពី​ពេល​ផ្ទុះសង្រ្គាម​មក បាន​យក​ទឹកដី​កម្ពុជា​ធ្វើ​ជា​ទី​ជម្រក ដើម្បី​ធ្វើការ​វាយឆ្មក់​ទៅលើ​កងទ័ព​អាមេរិក និង​កងទ័​ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។

ការសម្រេច​ចូល​ឈ្លានពាន​កម្ពុជា ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​កំហុសឆ្គង​ដ៏ធំមួយ​របស់​លោក Richard Nixon នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ព្រោះ​វា​បាន​ដុតបញ្ឆេះ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម ដែល​កំពុងតែ​មានសន្ទុះខ្លាំង​ស្រាប់ ឲ្យ​កាន់តែ​ឆេះសន្ធោរសន្ធៅ​ខ្លាំងឡើង​ថែម​ទៀត។

ចាប់ពី​ថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៧០ នៅ​ពេល​ដែល​លោក Richard Nixon ប្រកាស​ឲ្យដឹង​ជា​សាធារណៈ អំពី​ប្រតិបត្តិការ​ឈ្លានពាន​កម្ពុជា បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​បាន​កើតមាន​ឡើង​​ជាប់ជា​ប្រចាំ ដោយ​មាន​អ្នក​ចូលរួម​រាប់លាន​នាក់​នៅ​ទូទាំង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ រហូត​បង្ក​ឲ្យ​មាន​អំពើ​ហិង្សា សាលារៀន​ត្រូវ​បិទទ្វារ ហើយ​និស្សិត​ជាច្រើ​ននាក់​​ត្រូវ​ស្លាប់ និង​របួស នៅ​ក្នុង​ហេតុការណ៍​បាញ់​បង្រ្កាប​បាតុកម្ម។

ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​នេះ មិនត្រឹមតែ​​ជា​សម្ពាធ​នយោបាយ​ដ៏ធ្ងន់​ដល់​លោក Richard Nixon នៅឯ​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​វា​ក៏​ជា​​​សម្ពាធផ្លូវចិត្ត​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ​​ផងដែរ ​ដល់​ទាហាន ដែល​កំពុង​ច្បាំង​នៅលើ​សមរភូមិ។ នៅ​ពេលដែលដឹង​ថា សង្រ្គាម​ដែល​ខ្លួន​កំពុងតែ​ច្បាំង​ដោយ​ត្រូវ​ប្រថុយ​អាយុជីវិត​តែ​គ្មាន​ការគាំទ្រ​ពី​ប្រជាជន ទាហាន​អាមេរិក​ក៏​នាំគ្នា​បាក់ទឹកចិត្ត​ក្នុងការ​ច្បាំង ហើយ​នៅពេលដែល​ចលនា​ប្រឆាំង​កាន់តែ​កើនឡើង ហេតុការណ៍​ទាហាន​រត់ចោលជួរ កូនទាហាន​បាញ់​សម្លាប់​មេបញ្ជាការ​ខ្លួនឯង ទាហាន​ប្រើប្រាស់​ថ្នាំញៀន ព្រមទាំង​វិបត្តិផ្លូវ​ចិត្ត​​ក៏​កើតមានឡើង​កាន់តែ​ច្រើន នៅក្នុង​ជួរកងទ័ព​អាមេរិក ដែល​កំពុងឈរជើង​នៅ​វៀតណាម។ ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​អាមេរិក ដែល​ចូលរួម​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម​ក៏​ត្រូវ​បាក់ទឹកចិត្ត ដោយ​អូស្រ្តាលី និង​នូវែលសេឡង់ បាន​នាំគ្នា​ដកកងទ័ព​ចេញ​ពី​វៀតណាម នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១។

នៅទីបំផុត​ទៅ នយោបាយ​របស់​លោក Richard Nixon មិនត្រឹមតែ​មិន​អាច​យកប្រៀប​លើ​វៀតណាម​ខាងជើង​នៅលើ​តុចរចា​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​បែរ​ជា​ត្រូវ​ចាញ់​ប្រៀបទៅវិញ ដោយ​ត្រូវ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​​ធ្វើ​សម្បទាន​យ៉ាងច្រើន​ទៅតាម​ការទាមទារ​របស់​វៀតណាម​ខាងជើង ធ្វើយ៉ាងណា​ឲ្យ​តែ​អាច​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ ហើយ​អាច​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពី​វៀតណាម​ឲ្យ​បាន​ឆាប់។

នៅថ្ងៃ​ទី២៧ ខែមករា ឆ្នាំ​១៩៧៣ កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព​ត្រូវ​បាន​ចុះ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ប្រទេស​បារាំង ហើយ​ប្រមាណ​ជា ៧ខែ​ក្រោយមក អាមេរិក​ក៏​បាន​ដក​កងទ័ព​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​ចេញ​ពី​វៀតណាម ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​នៅតែ​បន្ត​កើតមាន រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៧៥៕

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​អាមេរិក​ដកទ័ព ​កុម្មុយនិស្ត​វាយចូល​កាន់កាប់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង កែប្រែ

កិច្ចព្រមព្រៀង ដែល​ភាគីជម្លោះ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​បាន​ចុះហត្ថលេខា នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៧ ខែមករា ឆ្នាំ​១៩៧៣ ត្រូវបាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “កិច្ចព្រមព្រៀង​ស្តីពី​ការ​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​និង​ស្តារឡើងវិញ​នូវ​សុខសន្តិភាព​នៅ​វៀតណាម” ក៏ប៉ុន្តែ កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ​មិនបាន​បិទបញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម​នោះទេ។ សង្រ្គាម​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់​តែ​រវាង​វៀតណាម​ខាងជើង និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​តែប៉ុណ្ណោះ។ រីឯ​សង្រ្គាម​​រវាង​វៀតណាម​ទាំងពីរ​នៅតែ​បន្ត​ដោយ​គ្មាន​ដំណោះស្រាយ។

តាមការពិត កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុងប៉ារីស​ឆ្នាំ​១៩៧៣​នេះ ក៏​​មិនខុស​ពី​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ហ្សឺណែវ កាល​ពីឆ្នាំ​១៩៥៤ នៅក្រោយ​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី១​នោះដែរ គឺ​​មិនបាន​ចែងច្បាស់លាស់ អំពី​ដំណោះស្រាយ​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​វៀតណាម​នោះទេ ដោយ​បាន​ត្រឹមតែ​ចែង​ថា វៀតណាម​ទាំងពីរ​នឹង​បន្ត​ចរចាគ្នា ដើម្បី​ស្វែងរក​ដំណោះស្រាយ​បញ្ចប់ជម្លោះ​ដោយ​សន្តិវិធី។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ​​បាន​ចែងតម្រូវ​ឲ្យតែ​ខាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​និង​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ផ្សេងទៀត​​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​ត្រូវ​ដកកងទ័ព​ទាំងអស់​ចេញ​ពី​វៀតណាម ចំណែក​ឯ​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​វិញ​នៅតែ​អាច​បន្ត​ឈរជើង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូងបាន​ដូចពីមុន​ដដែល ពោលគឺ ផ្ទុយស្រឡះទាំងស្រុង​ពី​អ្វី​ដែល​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ធ្លាប់បាន​ទាមទារ​កាល​ពីដើមដំបូង គឺ​ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​ដកទ័ព​ទាំងសងខាង​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា។

ចន្លោះប្រហោងដ៏ធំ​ត្រង់ចំណុច​ទាំងពីរ​នេះ គឺ​ជា​លទ្ធផល​នៃ​សម្បទាន​ដ៏ច្រើន​លើសលុប​របស់​រដ្ឋាភិបាល​លោក Richard Nixon ដែល​នៅពេលនោះ​មាន​អាទិភាព​តែមួយគត់ គឺ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ឲ្យ​អាមេរិក​អាច​ដកខ្លួន​ចេញ​ពី​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ឲ្យ​បាន​ឆាប់។ នៅក្នុង​ការ​សម្រេច​ធ្វើ​សម្បទាន​ដ៏ច្រើន​លើសលុប​ ហើយ​ដែល​អាច​ប៉ះពាល់​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដល់​ជោគវាសនា​របស់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​នេះ​ អាមេរិក​ក៏​មិនបាន​សួរយោបល់​រដ្ឋាភិបាល​ក្រុង​សៃហ្កន​នោះដែរ គឺ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​ស្ងាត់​តែពីរនាក់ នៅ​ក្នុង​ការចរចា​សម្ងាត់ រវាង​លោក​ហិនរី ឃីស៊ីងហ្គ័រ និង​លោក​ឡេ ឌឹកថូ។


តាមការពិត ពីដំបូង លោក​ង្វៀន វ៉ាន់ធៀវ (Nguyen Van Thieu) ប្រធានាធិបតី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​​បាន​បដិសេធ​ដាច់ខាត​ថា លោក​​មិនព្រម​ទទួល​យក​កិច្ចព្រមព្រៀង ដែល​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​បន្ត​បោះទីតាំង​ក្នុងទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បែបនេះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​​ត្រូវ​ទទួល​រងសម្ពាធ​ខ្លាំង​ពី​អាមេរិក វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ក៏​បង្ខំចិត្ត​ចុះហត្ថលេខា​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ ដោយ​លោក Richard Nixon បាន​សន្យា​ដោយផ្ទាល់​ជាមួយ​លោក​ង្វៀន វ៉ាន់ធៀវ ថា អាមេរិក​នឹង​បញ្ជូន​កងទ័ព​ឲ្យ​វិលត្រឡប់​មក​ជួយវៀតណាម​ខាង​ត្បូងវិញ ប្រសិនបើ​មានការ​វាយប្រហារ​ពី​សំណាក់​វៀតណាម​ខាងជើង។ ពាក្យ​សន្យា ដែល​អាមេរិក​មិន​ដែល​គោរពតាម។

ក្រោយ​ពី​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុងប៉ារីស នៅខែមករា ឆ្នាំ​១៩៧៣ សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្តនូវ​កាតព្វកិច្ចរៀងៗខ្លួន៖ បទឈប់បាញ់​បាន​ចូល​ជាធរមាន វៀតណាមខាងជើង​ដោះលែង​ឈ្លើយសឹក​អាមេរិក​ទាំង​ជិត ៦០០នាក់ ចំណែក​ឯ​សហរដ្ឋ​អាមេរិកវិញ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពីវៀតណាម។ គិតត្រឹមខែ​សីហា​ កងទ័ព​អាមេរិក​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​ដកចេញ​ពី​វៀតណាម ដោយ​ទុកតែ​កងម៉ារីន​មួយក្រុមតូចប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​រក្សា​សន្តិសុខ​ស្ថានទូត​អាមេរិក​ប្រចាំ​ទីក្រុង​សៃហ្កន។

រវាង​វៀតណាម​ខាងជើង និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​វិញ មិនមាន​ភាគី​ណាមួយ​មាន​ឆន្ទៈ​អនុវត្ត​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ក្រុង​ប៉ារីស​នេះ​ទេ។ នៅពេល​ដែល​អាមេរិក​ដក​កងទ័ព​ទាំងអស់​ចេញ​ពី​វៀតណាម​ខាងត្បូង វៀតណាម​ទាំងពីរ​ចាប់ផ្តើម​ពង្រឹង​កម្លាំង​​រៀងៗខ្លួន ដើម្បី​បន្ត​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ ក្នុងគោលដៅ​យកជ័យជម្នះ​លើ​គូសត្រូវ​តាមរយៈកម្លាំង​ទ័ព។

មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ ការវាយប្រយុទ្ធគ្នា​ រវាង​ប្រទេស​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើងវិញ ដោយ​ភាគី​ម្ខាងៗ​ចោទគ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក​ថា​ជា​អ្នក​រំលោភ​បទឈប់បាញ់មុន។ ហើយ​នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៧៤ ប្រធានាធិបតី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បាន​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ថា កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ​១៩៧៣ លែង​មាន​សុពលភាព​តទៅទៀត​ហើយៗ សង្រ្គាម​​ជាមួយ​វៀតណាម​ខាងជើង​ត្រូវ​ចាប់ផ្តើម​ឡើងវិញ​ជាផ្លូវការ។

នៅ​ទីក្រុង​ហាណូយ មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ប្រជុំគ្នា​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍ វាយ​លុក​ចូល​កាន់កាប់​ក្រុង​សៃហ្កន ដើម្បី​ផ្តួលរំលំ​របបសាធារណរដ្ឋ​វៀតណាម។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ដោយ​អាមេរិក​ដកទ័ព​ទាំងអស់​ចេញ​ពីវៀតណាម ហើយ​ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​របស់​អាមេរិក​ក៏​លែង​មាន ពួកកុម្មុយនិស្ត​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ជួសជុល​និង​កែលម្អ​ឡើងវិញ នូវ​ផ្លូវ​ដឹកជញ្ជូន ជាពិសេស ផ្លូវលំ​ហូជីមិញ ព្រមទាំង​​ពង្រឹង​ឡើងវិញ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​របស់​ខ្លួន​ទាំងនៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​ទាំង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ព្រំដែន​ក្នុង​ទឹកដីកម្ពុជា និង​ឡាវ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​នៅមាន​ការ​ញញើតញញើម​មិនទាន់​ហ៊ាន​បើក​ការវាយលុក​ទៅលើ​រដ្ឋធានី​របស់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​នៅឡើយ ដោយ​សារ​តែ​លោក​ប្រធានាធិបតី​និចសុន​ បាន​ប្រកាស​ជាសាធារណៈ​ថា អាមេរិក​នឹង​បញ្ជូន​ទ័ព​ឲ្យ​មក​វៀតណាមវិញ ប្រសិនបើ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ហ៊ាន​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៧៤ លោក​និចសុន​ដែល​ជាប់រឿង​អាស្រូវ Watergate បាន​ចុះចេញ​ពី​តំណែង ហើយ​លោក​ជេរ៉ាល ហ្វ័រដ (Gerald Ford) ដែល​ជា​អនុប្រធានាធិបតី​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជំនួស​លោក​និចសុន។ ប្រមាណ​ជា ៤ខែ​ក្រោយមក នៅ​ខែធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៧៤ ដោយ​ចង់​ធ្វើ​តេស្តមើល​ពី​ប្រតិកម្ម​​របស់​ប្រធានាធិបតី​ថ្មី​របស់​អាមេរិក កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​បើក​ប្រតិបត្តិការ​ធំបង្គួរមួយ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កម្ពុជា ហើយ​កាន់កាប់​ខេត្ត​មួយ​របស់​​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។

នៅ​រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីងតោន លោកជេរ៉ាល ហ្វ័រដ មិនត្រឹមតែ​មិន​បញ្ជូន​ទ័ព​ឲ្យ​ចូល​មក​ជួយ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​តាម​ការសន្យា​របស់​លោក​និចសុន​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ សូម្បីតែ​ជំនួយ​ហិរញ្ញវត្ថុ និង​បរិក្ខា​យោធា​ក៏​​រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក​មិន​អាច​បញ្ជូន​ទៅ​ឲ្យ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បានដែរ ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​ជំទាស់​ពី​សំណាក់​សភា​ទាំងពីរ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក គេ​អាច​និយាយ​បាន​ថា អាមេរិក​បាន​បោះបង់​ចោល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ឲ្យ​ប្រឈមមុខ​នឹង​វៀតណាម​ខាងជើង​តែ​ម្នាក់ឯង។

នៅ​ទីក្រុង​ហាណូយ ឡេ ហ្ស័ន លេខា​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ប្រាប់​ទៅ​មេបញ្ជាការ​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​ថា ចាប់តាំង​ពី​ផ្ទុះសង្រ្គាម​​មក នេះគឺ​ជា​លើកដំបូងបង្អស់​ដែល​មាន​លក្ខខណ្ឌ​អំណោយ​ផល​បំផុត ទាំង​ខាង​នយោបាយ យោធា និង​យុទ្ធសាស្រ្ត សម្រាប់​ឲ្យ​វៀតណាម​ខាងជើង​វាយកាន់កាប់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ នៅ​ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៧៥ កងទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ជើង​ក៏​បាន​បើក​ប្រតិបត្តិការ​ផ្តាច់ព្រ័ត វាយលុក​សម្តៅ​កាន់កាប់​រដ្ឋធានី​សៃហ្កន។


ជនភៀសខ្លួន​វៀតណាម ដែល​អាមេរិក​ជម្លៀស​ចេញ​ពី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ចុះចត​នៅលើ​នាវាចម្បាំង​អាមេរិក នៅថ្ងៃ​ទី២១ ខែមេសា ឆ្នាំ​១៩៧៥ នៅពេលដែល​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​វាយលុក​ចូល​ទៅដល់​ជាយក្រុង​សៃហ្កន លោក​ប្រធានាធិបតី​ង្វៀន វ៉ាន់ធៀវ បាន​ប្រកាស​លាឈប់​ពីមុខ​តំណែង​ទាំង​ទឹកភ្នែក​ ហើយ​មុននឹង​លោក​រត់គេចខ្លួន​ទៅ​កោះតៃវ៉ាន់ លោក​បាន​ប្រកាស​ថ្កោលទោស​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ថា បាន​​ក្បត់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង បាន​បោកប្រាស់​លោក​ឲ្យ​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ប៉ារិស ដោយសន្យា​បន្ត​ផ្តល់​ជំនួយ​យោធា តែ​មិនគោរព​តាម។

នៅថ្ងៃ​ទី២៩​មេសា អាមេរិក​បាន​ជម្លៀស​មន្រ្តី និង​បុគ្គលិក​ស្ថានទូត​ទាំងអស់​របស់​ខ្លួន​ចេញ​ពីវៀតណាម​ខាង​ត្បូង ហើយ​មួយថ្ងៃ​ក្រោយមក នៅថ្ងៃ​ទី៣០​មេសា ក្រុង​សៃហ្កន​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការកាន់កាប់​របស់​​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង ហើយ​​របបសាធារណរដ្ឋ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ក៏​ត្រូវ​ដួលរលំ​ជា​ស្ថាពរ៕

ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ពី​សង្រ្គាម​វៀតណាម កែប្រែ

សង្រ្គាម​វៀតណាម ដែល​បិទបញ្ចប់​ទៅ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៣ សម្រាប់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​នៅ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៧៥ សម្រាប់​វៀតណាម​ខាងជើង​ និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ផលវិបាក​​យ៉ាងច្រើន ទាំង​ចំពោះ​វៀតណាម និង​អាមេរិក ទាំង​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ជាពិសេស ប្រទេស​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន។

រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅតែ​មិនទាន់​មាន​ការឯកភាពគ្នា​នៅឡើយទេ ជុំវិញ​តួលេខ​អ្នក​ស្លាប់ និង​របួស ដោយសារ​សង្រ្គាមវៀតណាម។ ការសិក្សា​ជាច្រើន​បាន​បង្ហាញ​តួលេខ​ខុសៗគ្នា ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​កំណត់ពេល​ខុសគ្នា។ អ្នក​ខ្លះ​កំណត់​យក​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ដែល​អាមេរិក​ចាប់ផ្តើម​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​យោធា​នៅវៀតណាម​ដោយ​ពេញទំហឹង និង​ដោយ​ចំហ ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ អ្នកខ្លះ​ទៀត កំណត់​យក​ឆ្នាំ​១៩៥៥ ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម ដោយសារ​តែ​គេ​គិត​ថា ថ្វីដ្បិត​តែ​អាមេរិក​មិន​ទាន់​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​ដោយ​ផ្ទាល់ និង​ជាផ្លូវការ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​ក្នុង​ទ្រង់ទ្រាយ​តូចធំ បាន​កើតមានឡើង​នៅ​វៀតណាម​តាំងពីពេល​នោះមកម៉្លេះ។ បញ្ហា​ចោទ​ដ៏ធំមួយ​ទៀត នៅ​ក្នុងការ​កំណត់​ចំនួន​អ្នក​ស្លាប់​ដោយ​សង្រ្គាម​វៀតណាម ជាពិសេស ការ​ស្លាប់​ជនស៊ីវិល គឺ​ដោយសារ​តែ​មាន​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​សម្ងាត់។

តាមការ​ប៉ាន់ស្មាន​ជាទូទៅ សង្រ្គាម​វៀតណាម​បាន​សម្លាប់​មនុស្ស​ក្នុង​ចន្លោះ​ប្រមាណ​ពី ២លាន ទៅ​ជាង​​៣លាន​នាក់ ដោយ​ក្នុងនោះ ភាគច្រើន គឺ​ជា​ជនស៊ីវិល។ អ្នក​រងគ្រោះ​ខ្លាំងជាងគេ គឺ​ជនស៊ីវិល​វៀតណាម​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ដែល​មាន​ចំនួន​អ្នក​ស្លាប់​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ២លាននាក់ ទាំង​នៅ​វៀតណាម​ខាងជើង និង​នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ ក៏ប៉ុន្តែ ជនស៊ីវិល​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ពីរទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរខាង​ក៏​ត្រូវ​រងគ្រោះ​មិនតិច​នោះដែរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម​វៀតណាម គឺ​នៅ​ឡាវ​មាន​​ស្លាប់​​​ប្រមាណ​ជា ២០ម៉ឺននាក់ និង​នៅកម្ពុជា​ប្រមាណ​ជា ៣០ម៉ឺននាក់។


ចំពោះ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក សង្រ្គាម​វៀតណាម​ គឺ​ជា​បរាជ័យ​ដ៏សែនជូរចត់​បំផុត​មួយ នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ហើយ​បរាជ័យ​របស់​អាមេរិក មិនមែន​ត្រឹមតែ​ជា​បរាជ័យ​ខាង​ផ្នែក​យោធា​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​សំខាន់បំផុត គឺ​បរាជ័យ​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ និ​ង​ការទូត។

គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេចទេ​ថា នៅពេល​ដែល​​មេដឹកនាំ​អាមេរិក​​សម្រេច​​បញ្ជូន​កងទ័ព​ទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​នៅវៀតណាម ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​រាប់ពាន់​គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ប្រទេស​របស់​ខ្លួន​ គោលដៅ​ធំបំផុត គឺ​ដើម្បី​បណ្តេញ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ចេញ​ពី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​ទប់ស្កាត់​កុំ​ឲ្យ​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​រីករាលដាល​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​ពី​ធ្វើ​សង្រ្គាម​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ ចំណាយលុយ​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ១៣០ពាន់លាន​ដុល្លារ មាន​ទាហាន​ស្លាប់​​ដល់​ទៅ​ជិត ៦ម៉ឺននាក់ និង​រាប់សិបម៉ឺននាក់​ផ្សេងទៀតត្រូវ​របួស នៅ​ទីចុងបំផុត​ទៅ គោលដៅ​ណាមួយ​ក៏​អាមេរិក​មិន​អាច​សម្រេច​បាន​តាម​ការ​គ្រោង​ទុក​នោះដែរ។

អាមេរិក​មិន​ត្រឹមតែ​មិន​អាច​បណ្តេញ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​​បាន​នោះទេ តែ​សូម្បីតែ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​​ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​អាមេរិក​មិន​អាច​ការពារ​បានដែរ។ របបសាធារណរដ្ឋ​វៀតណាម​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៧៦ វៀតណាម​ទាំងពីរ​ត្រូវ​បាន​រំលាយ​បញ្ចូល​គ្នា​​ជាផ្លូវការ បង្កើត​ទៅជា​ប្រទេស​តែមួយ គឺ​សាធារណរដ្ឋ​សង្គមនិយម​វៀតណាម។ នៅ​ក្នុង​រយៈពេល​ប្រមាណ​ជាង​ ១០​ឆ្នាំ​ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម ប្រជាជន​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ក្នុងចន្លោះ​ពី ១លាន ទៅ២,៥​លាននាក់ ត្រូវ​បាន​របបកុម្មុយនិស្ត​ចាប់យក​ទៅដាក់​ក្នុង​ជំរំ​លត់ដំ ហើយ​ក្នុងចំណោម​នោះ មាន​ប្រមាណ​ជា ១៦ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​ស្លាប់​ ដោយ​ត្រូវគេ​សម្លាប់ចោល ឬ​ស្លាប់​ដោយ​ការ​ធ្វើការ​ធ្ងន់ហួស​កម្លាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ សោកនាដកម្ម​នេះ​នៅតិចតួចណាស់ ប្រើប្រៀបធៀប​នឹង​ប្រទេស​កម្ពុជា។

តាមការពិត នៅ​ក្រោយ​ពី​បរាជ័យរបស់​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម មិនមែនមាន​តែ​វៀតណាម​មួយទេ ដែល​ត្រូវធ្លាក់​ក្នុងដៃ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ កម្ពុជា និង​ឡាវ ដែល​ជា​ប្រទេស​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​យ៉ាងជ្រៅ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ដែរ នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​១៩៧៥តែមួយ។

នៅ​កម្ពុជា របបសាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាមេរិក​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ខ្មែរក្រហម​ផ្តួលរំលំ នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៧ មេសា ឆ្នាំ​១៩៧៥ ហើយ​ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយ​មក​ទៀត របបរាជានិយម​ឡាវ​ក៏​ត្រូវ​បាន​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត “ប៉ាថេតឡាវ” ផ្តួលរំលំ​​ដែរ។ នៅទីចុង​បំផុត គឺ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំងមូល ដែល​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។


ទាហាន​ខ្មែរក្រហម​ចូល​កាន់កាប់​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ នៅថ្ងៃ​ទី​១៧ មេសា ១៩៧៥ (រូបថតឯកសារ) ទាហាន​ខ្មែរក្រហម​ចូល​កាន់កាប់​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ នៅថ្ងៃ​ទី​១៧ មេសា ១៩៧៥ (រូបថតឯកសារ) AFP នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក សង្រ្គាម​វៀតណាម​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាម​របួស​យ៉ាងជ្រៅ ទាំង​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច ​សង្គម និង​ខាង​ផ្លូវចិត្ត។

ការចំណាយ​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ នៅ​ក្នុងការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ត្រូវ​ជួប​នឹង​វិបត្តិ​ ជាពិសេស គឺ​វិបត្តិ​អតិផរណា ហើយ​វិបត្តិ​នេះ​​បាន​ធ្លាក់ចុះ​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ថែមទៀត នៅក្រោយ​ពី​មាន​វិបត្តិប្រេងពិភពលោក នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៣។

កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ទៅទៀត គឺ​ការបាក់បែក​នៅ​ក្នុង​សង្គម​អាមេរិក គឺ​ការបាក់បែក​ រវាង​អ្នក​គាំទ្រ និង​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម និង​ជាពិសេស គឺ​ការបាក់បែក រវាង​ប្រជាជន និង​មេដឹកនាំ​នយោបាយ​និង​កងទ័ព។

នៅមុន​សង្រ្គាម​វៀតណាម ប្រជាជន​អាមេរិក​ភាគច្រើន​លើសលុប ដែល​មាន​មោទនភាព​នឹង​ជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ បាន​បង្ហាញ​នូវ​ជំនឿទុកចិត្ត​​ដោយ​គ្មាន​មន្ទិល​សង្ស័យ​​​ចំពោះ​មេដឹកនាំរបស់ខ្លួន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយ​សង្រ្គាម​វៀតណាម អ្វីៗ​ត្រូវ​ផ្លាស់ប្តូរ ដោយ​ការ​ស្ទាបស្ទង់មតិ​ជាច្រើន​សុទ្ធតែ​បង្ហាញ​ថា ប្រជាជន​អាមេរិកភាគច្រើន​លើសលុប​ លែង​មាន​ជំនឿ​លើ​មេដឹកនាំ​របស់​ខ្លួន ទាំង​ប្រធានាធិបតី ទាំង​សភា និង​ទាំង​កងទ័ព។

ការបាត់បង់​ទំនុកចិត្ត​នេះ​កើតមានឡើង ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​លេចធ្លាយ​ការណ៍​សម្ងាត់​ជាច្រើន ដែល​បង្ហាញ​ថា គ្រប់រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក​​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ទាំង​រដ្ឋាភិបាល​លោក​លីនដុន ចនសុន ​ដែល​មក​ពី​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ និង​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​រីឆាដ និចសុន ដែល​មក​ពី​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ សុទ្ធតែ​បាន​នាំគ្នា​បិទបាំង បំប៉ោង ឬ​បំភ្លៃ​ព័ត៌មាន​ទាក់ទង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម។

លោក​លីនដុន ចនសុន បាន​បំប៉ោង​ព័ត៌មាន​ទាក់ទង​នឹង​ហេតុការណ៍​នៅ​ឈូងសមុទ្រ​តុងកឹង កាល​ពីឆ្នាំ​១៩៦៤ ដើម្បី​បំភ័ន​មតិសាធារណៈ និង​បញ្ចុះបញ្ចូល​ឲ្យ​សភា​អនុម័ត​សេចក្តីសម្រេច​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​ចូល​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅវៀតណាម។ ចំណែក​ឯ​លោក​រីឆាដ និចសុន​វិញ ដែល​ធ្វើ​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​បោះឆ្នោត ដោយ​ផ្តោត​លើ​ការ​សន្យា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ជាប់ឆ្នោត​ បែរ​ជា​បាន​លួច​ពង្រីក​សង្រ្គាម ហើយ​ចូល​ឈ្លាន​ប្រទេស​កម្ពុជា ដោយ​គ្មាន​ការ​អនុញ្ញាត​ពី​សភា។ នេះ​នៅមិនទាន់​និយាយ​ដល់​រឿងអាស្រូវ​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយ​ទៀត គឺ​រឿងអាស្រូវ Watergate ដែល​សុទ្ធតែ​មាន​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ការ​កុហក បោកប្រាស់ និង​ការ​រំលោភ​អំណាច ដោយ​រដ្ឋការ​របស់​លោក​រីឆាដ និចសុន នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ដើម​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៧០៕


វៀតណាម​៖ របប​ផ្តាច់​ការ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ កែប្រែ

ក្រោយ​បន្ទាប់​ពី​ទីក្រុងសៃហ្កុង(Saigon) បាន​ធ្លាក់នៅ​ខែ​មេសា​ឆ្នាំ​១៩៧៥​ វៀតណាម​ខាង​ជើង​និង​វៀតណាម​ខាងត្បូង​ត្រូវ​បាន​បង្រួប​បង្រួម​គ្នាទៅ​ជា​ប្រទេស​តែ​មួយ​វិញ​ដែល​ក្លាយ​ជា​របប​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ ក្រោម​ឈ្មោះ​ថា​សាធារណរដ្ឋ​សង្គមនិយម​វៀតណាម​។

ឥឡូវ​នេះ​ ជិត៤០​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក ជា​ផ្លូវការ​ទីក្រុង​ហាណូយ​(Hanoi)​ ចាត់​ទុក​របប​នយោបាយ​នៃ​ប្រទេស​ខ្លួន​ថា​ជា​"លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ ដឹក​នាំ​ដោយ​គណបក្ស​តែ​មួយ" នោះ គឺ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​។ រដ្ឋា​ភិបាល​ពន្យល់ថា ​ខ្លួន​កំពុង​ប្រឹង​ប្រែង​ធ្វើ​ឲ្យ​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ រីក​ចំរើន​សន្សឹមៗ​ទៅ​មុខ​ ដោយ​សន្តិវិធី​។

នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ​ អាជ្ញាធរ​អះអាង​ថា នៅ​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​សភា​ម្តងៗ តែង​តែ​មាន​តំណាង​រាស្រ្ត​មួយ​ចំនួន​ ដែល​មិន​មែន​ចេញ​មក​ពី​ជួរ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​។ ជាក់ស្តែង​ វា​មាន​អ៊ីចឹង​មែន​បេក្ខជន​មិនមែន​កុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ឆ្នាំ​២០០៧ ក៏​ដូច​ក្នុង​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ឆ្នាំ​២០១១​ដែរ។

ក៏​ប៉ុន្តែ​ ការ​ពិត​ទាំងស្រុង វា​មិន​ដូច​មាត់​រដ្ឋា​ភិបាលថា​នោះ​ឡើយ​។ អ្នក​ដែល​មិនមែន​កុម្មុយនិស្ត​អាច​ឈរ​ឈ្មោះ​បោះ​ឆ្នោត​បាន​ លុះ​ត្រា​តែ​អ្នក​នោះ​ជា​បេក្ខជន​ឯកឯង​ គ្មាន​អង្គការ​នយោបាយ​ សង្គម​ឬ​សាសនា​ នៅ​ពី​ក្រោយ​។ យ៉ាប់​ជាង​នេះ​ទៅ​ទៀត​ បេក្ខភាព​នៃ​បណ្តា​ជន​ឯករាជ្យ​​ទាំង​អស់​នោះ​ ត្រូវ​ឆ្លង​កាត់​មុខ​អាជ្ញាធរ​មូលដ្ឋាន​ រួច​ហើយ​មុខ​អាជ្ញាធរ​ថ្នាក់​ជាតិ​។ ជា​ទូទៅ​ បេក្ខភាព​ច្រើន​សន្ធឹក​សន្ធាប់​ណាស់​ត្រូវ​បាន​ច្រាន​ចោល​ ក្រោម​លេស​ថា​ ជា​ការ​គំរាម​កំហែង​ដល់​សណ្តាប់​ធ្នាប់​សាធារណៈ។

ក្រោម​លេស​ថា​ជា​ការ​គំរាមកំហែង​សណ្តាប់​ធ្នាប់​សាធារណៈ​ អាជ្ញាធរ​វៀតណាម​ ចាប់​សកម្មជន​ប្រជាធិបតេយ្យ​ ​សកម្មជន​សិទ្ធិ​មនុស្ស និងពួកអ្នកប្រឆាំង​ញាត់​បញ្ចូលគុក​ ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​ទៅ​លើ​ជនជាតិ​ភាគ​តិច​ ទៅ​លើ​ប្រមុខ​ពុទ្ធ​សាសនា​ និង​ប្រមុខ​គ្រិស្តសាសនា​។ មិន​ត្រឹម​តែ​គ្មាន​សេរីភាព​សាសនា​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ​ សូម្បី​តែ​សេរីភាព​សារពត៌មាន​ក៏​គ្មាន​ដែរ​។ ចុង​​ក្រោយ​​នេះ អាជ្ញាធរ​បាន​និង​កំពុង​បន្ត​បង្កើន​ការ​ត្រួត​ពិនិត្យ​ទៅ​លើ​អ៊ីនធឺណែត ដ្បិត​Facebook និង Micro-blogs កំពុង​ក្លាយ​ជា​វេទិកា​មួយ​ប្រកប​ទៅ​ដោយ​គ្រោះថ្នាក់​សម្រាប់​ទីក្រុង​ហាណូយ។ អ្វី​ដែល​អាជ្ញាធរ​វៀតណាម​ចង់​ទប់​ស្កាត់ គឺ​ការ​ប្រើប្រាស់​អ៊ីនធឺណែត​ដើម្បី​កេណ្ឌ​គ្នីគ្នា​ងើប​បះបោរ ឬ​ដើម្បី​និយាយ​សម្អុយ​ថ្នាក់​ដឹកនាំ ឬ​ក៏​ដើម្បី​ផ្សព្វផ្សាយ​ពាក្យ​ចរចាម​អារ៉ាម ព័ត៌មាន​មិន​ពិត​និង​សារ​ឃោសនា។

និយាយ​រួម ប្រព័ន្ធ​នយោបាយ​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម​មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​លើ​អំណាច​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត។ គឺ​គណកម្មធិការ​មជ្ឈិម​និង​ការិយាល័យ​នយោបាយ​នៃ​បក្ស​ជា​អ្នក​អនុម័ត​រាល់​សេចក្តី​សម្រេចចិត្ត​សំខាន់ៗ។ បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​មាន​វត្តមាន​នៅ​គ្រប់​ជាន់​ថ្នាក់​និង​គ្រប់​ទី​កន្លែង ពី​រដ្ឋបាល​ជាតិ​និង​មូលដ្ឋាន ពី​កងទ័ព​និង​នគរបាល រហូត​ទៅ​ដល់​សាលា​រៀន​និង​សហគ្រាស​រដ្ឋ​ ឬ​ឯកជន។

យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ ភាព​តានតឹង​រមែង​តែ​កើត​ឡើង​នៅ​ក្នុង​ជួរ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត រវាង​អ្នក​ដឹក​នាំ​កំពូលៗ​ដែល​ប្រជែង​ឥទ្ធិពល​និង​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា។ ជាក់​ស្តែង នៅ​ឆ្នាំ​២០១២ លោក​ប្រធានាធិបតី ទ្រឿង តាន់​សាង(Truong Tan Sang) និង​លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ងៀន តាន់ ឌុង(Nguyen Tan Dung) បាន​ទាស់ទែង​គ្នា​ខ្លាំង រហូត​ដល់​បាន​បណ្តាល​ឱ្យ​ការិយាល័យ​នយោបាយ​និង​គណកម្មធិការ​មជ្ឈិម​បក្ស​រួម​ប្រជុំ​គ្នា​ដើម្បី​ចាប់​កំហុស​លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ទៀត​ផង។

ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ នៅ​លើ​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​ វៀតណាម​យក​តម្រាប់​តាម​ចិន​ ដោយ​បាន​បោះ​បង់​ចោលសេដ្ឋកិច្ច​ផែនការ​ បែរ​ទៅ​រក​សេដ្ឋកិច្ច​ទី​ផ្សារ​ និង​បើក​ចំហ​ប្រទេស​ ដើម្បី​ទទួល​វិនិយោគ​បរទេស​។

ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​វៀតណាម​ បាន​ផ្តើម​ធ្វើ​សេរីកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៦​។ កាល​នោះ​ ទី​ក្រុង​ហាណូយបាន​អនុម័ត​ច្បាប់​មួយ​ចំនួន​ បានអនុញ្ញាត​ឲ្យ​មានវិនិយោគ​បរទេស​ជា​លើក​ទី​មួយ​បង្អស់​។ គឺ​ជា​ការ​ផ្តើម​ឡើង​នៃ​នយោបាយ​doi moi ដែល​គេ​អាច​បក​ប្រែ​ថា​ជា​ កំណែ​ទម្រង់​ ឬការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ឲ្យ​បាន​ប្រសើរ​ឡើង​ ស្រដៀង​គ្នា​នឹង​ពាក្យ​Perestroïka នៅ​សហភាព​សូវៀត​ សម័យ​លោក​Gorbatchev​។

ក្រោយ​មក​ទៀត​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩១​ ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​វៀតណាម​ បាន​ផ្តើម​ធ្វើ​សេរីកម្ម​នៅ​លើ​វិស័យ​កសិកម្ម។​ ដី​ធ្លី​លែង​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់​សមូហភាព។​ រដ្ឋាភិបាល​ទទួល​ស្គាល់​វិស័យ​ឯកជន​ និង​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ​។ នយោបាយ​ doi moi បាន​នាំ​មក​យ៉ាង​លឿន​រហ័ស​ នូវ លទ្ធផល​​​ល្អ​ហួស​ការ​ស្មាន​ និង​គួរ​ឲ្យ​ភ្ញាក់​ផ្អើល​ជា​ទី​បំផុត​។ នៅ​ចុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៩០​ វៀតណាម​ដែល​ជា​ប្រទេស​ក្រ​គ្មាន​អង្ក​ច្រក​ឆ្នាំង​ បាន​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​លក់​អង្ក​ចេញ​ទៅ​ក្រៅ​លំដាប់​ថ្នាក់​លេខ​មួយ​ នៅ​ក្នុង​ពិភព​លោក​។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៥​ វៀតណាម​ក្លាយ​ជា​សមាជិក​នៃ​អាស៊ាន​ មាន​ទំនាក់​ទំនង​ទូត​ឡើង​វិញ​ជា​មួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដែល​បាន​សម្រេច​ឈប់​ដាក់​ទណ្ឌកម្ម សេដ្ឋកិច្ច​ទៅ​លើ​ប្រទេស​អតីត​សត្រូវ​មួយ​នេះ​របស់​ខ្លួន​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៤​។

វៀតណាម​​បាន​ក្លាយ​ជា​សមាជិក​នៃ​អង្គការ​ពាណិជ្ជកម្ម​ពិភពលោក​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៧។ ពី​ឆ្នាំ​១៩៩១​មក​ទល់​នឹង​ឆ្នាំ​២០១៣ ប្រាក់​ចំណូល​ប្រចាំ​ឆ្នាំ​របស់​ប្រជាជន​វៀតណាម​ម្នាក់​ៗ គិត​ជា​មធ្យមភាគ បាន​កើន​ឡើង​បី​ដង កើន​ដល់​១ ៥០០​ដុល្លារ។

យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ជាង​២០​ឆ្នាំ​ក្រោយ​សេរីកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច ប្រទេស​វៀតណាម​កំពុង​ប្រឈម​មុខ​នឹង​បញ្ហា​សង្គម​និង​សេដ្ឋកិច្ច​ច្រើន​យ៉ាង។ ម្យ៉ាង​គឺ​ការ​កើន​ចំនួន​លឿន​រហ័ស​នៃ​យុវវ័យ។ ក្នុង​ខណៈ​នេះ ៥៦%​នៃ​ប្រជាជន​ទាំង​ស្រុង​មាន​អាយុ​ក្រោម​៣០​ឆ្នាំ ហើយ​រៀង​រាល់​ឆ្នាំយុវជន​​និង​យុវនារី​ប្រមាណ​១​លាន​នាក់​ឡើង​មក​ដល់​ទី​ផ្សារ​ការ​ងារ។ ម្យ៉ាង​ទៀត គឺ​វិសមភាព​​រវាង​អ្នក​មាន​និង​អ្នក​ក្រ រវាង​ទីក្រុង​និង​ស្រុក​ស្រែ​ចំការ។ ម្យ៉ាង​ចុង​ក្រោយ គឺ​អំពើ​ពុក​រលួយ​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​បច្ចុប្បន្ន​ចាត់​ទុក​ថា ជា​មហា​ដំបៅ​សង្គម​ដែល​ត្រូវ​តែ​កំចាត់។

ជា​ការ​ពិត​ណាស់​ដែល​ថា​ សេរីកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​នៅ​វៀតណាម​ មិន​បាន​នាំ​មក​ទន្ទឹម​គ្នា​នូវ​ប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្ម​នៃ​ប្រទេស​។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ ក្រុម​អ្នក​សង្កេតការណ៍​ អះអាង​ថាសព្វថ្ងៃ​ នៅ​ផ្ទៃ​ក្នុង​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ មាន​ការ​តស៊ូ​មតិ​យ៉ាង​ផុសផុល​ ជុំ​វិញ​ប្រធាន​រឿង​ពីរ​។ ប្រធាន​រឿង​ទី​មួយ​ គឺ​ការ​ចាំ​បាច់​ក្នុងការបង្កើត​ឲ្យ​មាន​អង្គការ​មួយ​ចំនួន​ ដែល​មិន​អាស្រ័យ​នឹង​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ ដូច​យ៉ាង​អង្គការ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​អំពើ​ពុក​រលួយ​ជា​ដើម​។ គោល​ដៅ​ គឺ​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​បណ្តើរៗ​ ស្ថាប័ន​ឯករាជ្យ​ដែល​អាច​ទប់​កម្លាំង​ខ្លាំង​ជ្រុល​របស់​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ ពីព្រោះ​ពិភព​លោក​ដែល​ផ្លាស់​ប្តូរ​ ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដែរ​ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​វៀតណាម​។

ប្រធាន​រឿង​ទី​ពីរ​ នៃ​ការ​តស៊ូ​មតិ​នៅ​ក្នុង​ផ្ទៃ​ក្នុង​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​សព្វ​ថ្ងៃ​ គឺ​ការ​រៀប​ចំ​ ឲ្យ​មាន​តុល្យភាព​ល្អ​ រវាង​ចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ត្បូង​ និងចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ជើង​។ គួរបញ្ជាក់ថា នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៥​ ក្រោយ​ពេល​ដែល​ទី​ក្រុង​សៃហ្កុងបាន​ធ្លាក់​ ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ដែល​បាន​បង្កប់​ខ្លួន​ នៅ​វៀតណាម​ខាងត្បូង​ បាក់​កម្លាំង​ទន់ខ្សោយ​ខ្លាំង​។ មូលហេតុ​ទី​មួយ​ គឺ​ បណ្តាល​មក​ពី​ ក្នុង​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៩៦៨​ និង​ ឆ្នាំ​១៩៧៥​ ពួក​កុម្មុយនិស្ត​បង្កប់​ខ្លួន​ នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ បាន​ស្លាប់​អស់​ច្រើន​។ ឯ​មូល​ហេតុ​ទី​ពីរ​ គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​ ការ​បង្រួបបង្រួម​យ៉ាង​លឿន​រហ័ស វៀតណាម​ខាងត្បូង​ និង​វៀតណាម​ខាងជើង​ទៅ​ជា​ប្រទេស​តែ​មួយ​ និង​ការ​លាត​សន្ធឹង​របៀប​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​តាម​បែប​កុម្មុយនិស្ត​ ពី​ខាង​ជើង​មក​ខាង​ត្បូង​ ធ្វើ​ឲ្យ​ចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ជើង​ មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ជាង​ ចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ត្បូង​។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី​២១​នេះ​ សេដ្ឋកិច្ច​មាន​តម្លៃ​ជាង​មនោគមវិជ្ជា​ បាន​ន័យ​ថា​ តំបន់​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ ជា​ពិសេស​ទី​ក្រុង​សៃហ្កុង​ដែល​ជា​ក្បាល​ម៉ាស៊ីន​សេដ្ឋកិច្ច​កំពុងស្គាល់ការ អភិវឌ្ឍន៍​លឿន​ជាង​តំបន់​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ត្បូង​ មាន​ទឹក​មាត់​ប្រៃ​ឡើង​វិញ​។ លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត​ ប្រជាជន​វៀតណាម​នៅ​បរទេស​ កូន​ចៅ​របស់​ជនភៀស​ខ្លួន​Boat people ដែល​បាន​រៀន​សូត្រ​នៅ​អាមេរិក​ឬ​នៅ​អឺរ៉ុប​ ត្រឡប់​ចូល​មក​ក្នុង​មាតុ​ប្រទេស​វិញ​ ជា​ពិសេស​មករស់​នៅ​ទីក្រុង​សៃហ្កុង​ និង​រក​ស៊ី​មាន​បាន​ ក្លាយ​ជា​តួអង្គ​សេដ្ឋកិច្ច​សំខាន់ៗ​ ដែល​ពី​អំណើះ​ត​ទៅ​ គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ ត្រូវ​តែ​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​៕

ឥទ្ធិពល ​របស់​ចិន​មក​លើ​សេដ្ឋកិច្ច​កម្ពុជា កែប្រែ

ដូច​បានបញ្ជាក់​កាលពី​សប្តាហ៍​មុន​រូ​ច​ហើយ​ថា ជំនួយ​របស់​ចិន​ដល់​កម្ពុជា​បាន​កើនឡើង​ខ្លាំង​ចាប់ពី​ឆ្នាំ១៩៩៧មក។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ​សព្វថ្ងៃនេះ​ចិន​ជា​ប្រទេស​ដែល​ដាក់ទុន​រកស៊ី​ច្រើនជាងគេបង្អស់​នៅ​កម្ពុជា គឺ​ប្រមាណ​ជាង៩៦០០លាន​ដុល្លារ​រាប់​ពី​ឆ្នាំ១៩៩៤ដល់​ឆ្នាំ​២០១៣​​​។ ​នេះ​​បើ​​យោង​ទៅតាម​ក្រុមប្រឹក្សា​អភិវឌ្ឍន៍​កម្ពុជា។

ម្ល៉ោះហើយ តាមរយៈ​ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ​ឬ​ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន​របស់ខ្លួន ចិន​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​មកលើ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ការអភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា។ តើ​ការដាក់ទុន​រកស៊ី​នៅ​កម្ពុជា​​ពី​​សំណាក់​​ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ​​និង​​ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន​របស់​ចិន បាន​ជួយ​កម្ពុជា​ឱ្យ​អភិវឌ្ឍ​បាន​កម្រិតណា?

ជា​បឋម​ គេ​​ត្រូវ​ដឹងថា កំណើនសេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បានមកពី​វិស័យសំខាន់ៗចំនួន​បី៖ ទីមួយ គឺ​វិស័យ​កាត់ដេរ​ដែល​តំណាង​រហូតដល់​ទៅ៨០%នៃ​ការនាំចេញ​របស់​កម្ពុជា​ទៅ​បរទេស។ វា​ជា​ប្រភព​សំខាន់​ជាងគេ​នៃ​ការងារ​នៅ​កម្ពុជា និង​ជា​ប្រភព​នៃ​ប្រាក់ចំណូល​សំខាន់​ជាងគេ​របស់​រដ្ឋ​នៃ​ប្រទេសមួយ​នេះ។ ទី​ពីរ គឺ​វិស័យ​សាងសង់​ឬ​ជួសជុល​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ។ ហើយ​ទី​បី គឺ​រាល់​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ជុំវិញ​ការធ្វើ​អាជីវកម្ម​ទៅលើ​ធនធាន​នៃ​ប្រទេស ធនធាន​ទេសចរណ៍ ធនធាន​កសិកម្ម និង​ធនធានធម្មជាតិ។

ជាការ​ពិត វិស័យ​កាត់ដេរ​ដែលជា​ប្រភព​សំខាន់​ជាងគេ​នៃ​ការងារ​នៅ​កម្ពុជា ឋិត​នៅក្នុង​ដៃ​របស់​ក្រុមហ៊ុន​ចិន ប៉ុន្តែ​រហូតមកទល់​ពេលនេះ ច្រើន​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ចិនតៃវ៉ាន់ ចិន​ហុងកុង ចិន​សិង្ហ​បុរី និង​ចិន​ម៉ាឡេស៊ី ជាង​ចិនដីគោក។

ផ្ទុយទៅវិញ ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ​និង​ឯកជន​របស់​ចិនដីគោក​មាន​ទម្ងន់​ខ្លាំង​នៅលើ​វិស័យ​ហេដ្ឋា​រចនា​សម្ព័ន្ធ​។​ គឺ​​សុទ្ធ​សឹង​​ជា​​ក្រុមហ៊ុន​ដែល​ប្រើប្រាស់​ជំនួយ​របស់​ប្រទេស​ចិន​ដល់​កម្ពុជា ​ដើម្បី​សាង​សង់​​ឬ​​ជួសជុល​ផ្លូវជាតិ ផ្លូវដែក ស្ពាន កំពង់ផែ​ទឹក​ជ្រៅ ព្រមទាំង​ទំនប់​វារិ​អគ្គិសនី។ ជាក់ស្តែង ផ្លូវជាតិ​លេខ៧ពី​ក្រចេះ​ទៅដល់​ទល់ដែន​ប្រទេស​ឡាវ ផ្លូវជាតិ​លេខ៨ត​ភ្ជាប់​កម្ពុជា​ទៅ​វៀតណាម ផ្លូវជាតិ​លេខ៧៦ទៅ​មណ្ឌល​គី​រី ទំនប់ន វារី អគ្គិសនី​គី​រី​រម្យ​និង​ភ្នំ​កំចាយ ព្រមទាំង​កំពង់ផែ​ទីក្រុង​ព្រះសីហនុ​សុទ្ធតែជា​ស្នាដៃ​របស់​ចិន។ ដូចគ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ ចិន​មាន​គម្រោង​សាងសង់​រោងចក្រ​ផលិត​ដែកថែប​នៅ​ព្រះវិហា មាន​គម្រោង​សាងសង់​ផ្លូវដែក​មួយ​ថ្មី​ពី​ព្រះវិហា​ទៅ​កោះកុង​ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​កំពង់ធំ កំពង់ឆ្នាំង​និង​កំពង់ស្ពឺ និង​មាន​គម្រោង​សាងសង់​កំពង់ផែ​ទឹក​ជ្រៅ​មួយទៀត​នៅ​កោះកុង។

ត្រង់នេះ ក្រុមអ្នកវិភាគ​ខ្លះ​អះអាងថា ជំនួយ​របស់​ចិន​ដល់​កម្ពុជា ក៏​ដូច​ជំនួយ​របស់​ចិន​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ដទៃ​និង​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​អាហ្វ្រិក​ដែរ​ផ្តោត​សំខាន់​ទៅលើ​ការសាងសង់​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ដើម្បី​អាច​ដឹកជញ្ជូន​ធនធានធម្មជាតិ រួមមាន​ជាអាទិ៍​លោហធាតុ​និង​ថាមពល​នានា​ពី​ប្រទេស​នេះ​ឬ​ប្រទេស​នោះ ទៅ​បំប៉ន​ម៉ាស៊ីន​សេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​ចិន​តែប៉ុណ្ណោះ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ គេ​ក៏​ត្រូវតែ​ហ៊ាន​ទទួលស្គាល់​ដែរ​ថា ការសាងសង់​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ទាំង​អម្បាល​ម្មាន​របស់​ចិន​នៅ​កម្ពុជា មិនយូរ​មិនឆាប់ នឹង​ច្បាស់​ជា​ជួយ​អភិវឌ្ឍ និង​ជួយ​ព​ន្លឿ​ន​ការអភិវឌ្ឍន៍​នៅ​កម្ពុជា ពីព្រោះ​ផ្លូវថ្នល់ ស្ពាន កំពង់ផែ និង​អគ្គិសនី សុទ្ធសឹង​ជា​សរសៃឈាម​នៃ​មីក្រូសេដ្ឋកិច្ច​និង​ម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច។

ទន្ទឹមនេះ គេ​ក៏​ត្រូវតែ​ហ៊ាន​និយាយ​ដែរ​ថា ការជួយ​សាងសង់​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​ចិន​និង​ដោយ​ប្រើប្រាស់​ប្រាក់​ជំនួយ​របស់​ចិន បំផុស​ឱ្យមាន​បញ្ហា​បីយ៉ាង។ ម្យ៉ាង គឺ​វា​មិនទាន់បាន​ចូលរួមចំណែក​ខ្លាំង​នៅឡើយ​ទេ​ក្នុង​ការជួយ​បង្កើត​ការងារ​ច្រើនសន្ធឹក​សន្ធាប់​នៅ​កម្ពុជា ពីព្រោះ​សុទ្ធសឹង​ជា​គម្រោងធំៗដែល​ត្រូវការ​ក្រុម​វិស្វករ ក្រុម​អ្នកបច្ចេកទេស និង​ក្រុមកម្មករ​ជំនាញ​មកពី​ប្រទេស​ចិន​តែ​ម្តង។ ម្យ៉ាងទៀត គម្រោង​អភិវឌ្ឍន៍​ភាគច្រើន​រប​ស់​ក្រុមហ៊ុន​ចិន​នៅ​កម្ពុជា គឺជា​ប្រភព​នៃ​អធិករណ៍​ដីធ្លី ពីព្រោះ​ការសាងសង់​ផ្លូវថ្នល់ ផ្លូវដែក ទំនប់​វារិ​អគ្គិសនី សុទ្ធសឹង​ជា​គម្រោងធំៗដែល​ស៊ី​ដី​ច្រើន ជាហេតុ​ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់​ដល់​ជីវភាព​រស់នៅ​របស់​ប្រជាជន​និង​ដល់​បរិស្ថាន។ ហើយ​ម្យ៉ាង​ចុងក្រោយ ជំនួយ​របស់​ចិន​ដល់​កម្ពុជា​ជា​ជំនួយ​គ្មាន​ល័ក្ខខ័ណ្ឌ​នយោបាយ ម្ល៉ោះហើយ​ទន្ទឹមនឹង​ការជួយ​អភិវឌ្ឍន៍​ប្រទេស​កម្ពុជា ជំនួយ​បែបនេះ​របស់​ចិន​ក៏​អាចជួយ​ពង្រឹង​អំណាច​របស់​គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា​ដែលជា​អ្នក​ក្តាប់​អំណាច​រដ្ឋ​ដែរ។

និយាយ​ពី​វិស័យ​នៃ​ការធ្វើ​អាជីវកម្ម​ទៅលើ​ធនធាន​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​រួមមាន​ជាអាទិ៍​ធនធាន​ទេសចរណ៍​វិញ ចិន​ក៏​បាននិងកំពុង​បន្ត​ដើ​តួនាទី​សំខាន់​ដែរ។

នៅ​ឆ្នាំ២០១៣កន្លងទៅនេះ អ្នកទេសចរ​ចិន​ដែល​មក​កម្ពុជា​បាន​កើនឡើង​ខ្លាំង រហូតដល់​មាន​ចំនួន​លើស​អ្នកទេសចរ​មកពី​កូរ៉េខាងត្បូង និង​ដេញ​ប្រកិត​នៅ​ពីក្រោយ​អ្នកទេសចរ​មកពី​វៀតណាម។ លោក​រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួងទេសចរណ៍​កម្ពុជា ថោង ខុន បាន​ទាំង​អះអាងថា ចំនួន​អ្នកទេសចរ​ចិន​នឹង​អាចមាន​ចំនួន​ពី១៥០០០០០នាក់​ទៅ២០០០០០០នាក់​នៅ​ឆ្នាំ២០។

កំណើន​នៃ​អ្នកទេសចរ​ចិន​នៅ​កម្ពុជា នឹង​អាចធ្វើឱ្យ​កើនឡើង​ក្នុង​រយៈកាល​​មធ្យម​​ចំនួន​​ជន​អន្តោប្រវេសន៍​​ចិន​​នៅ​លើ​ទឹក​ដី​​ខ្មែរ ​តាមរយៈ​ការកើនឡើង​នៃ​សណ្ឋាគារ​ចិន ភោជនីយដ្ឋាន​ចិន និង​ក្រុមហ៊ុន​ចិន​នានា ក្នុង​គោលដៅ​បម្រើ​តម្រូវការ​របស់​ជនជាតិ​ចិនច្រើនឡើងៗដែល​មក​កម្សាន្ត​ប្រទេស​កម្ពុជា៕

វិនិយោទុន​​ចិន​​នៅ​កម្ពុជា​​កើន​ឡើង​ប្រមាណ​ ៩​ពាន់​លាន​ដុល្លារ​ នៅ​ឆ្នាំ​២០១៣​ កែប្រែ

យោង​តាមគេហទំព័ររបស់​គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា គិត​មក​ដល់​ឆ្នាំ​២០១៣​នេះ ទុន​វិនិយោគ​របស់​ចិននៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជាបាន​កើន​ដល់​ប្រមាណជា ៩ពាន់​លាន​ដុល្លារ​​អាមេរិក។ គេហទំព័រ​បក្សកាន់អំណាចបាន​បង្ហាញទៀត​ថា ចិនជាប្រទេសដែល​បានដាក់ទុន​វិនិយោគខ្ពស់​ជាងគេ ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ដែល​បាន​មក​វិនិយោគ​នៅ​កម្ពុជា។

នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​ទស្សនកិច្ចរបស់​គណប្រតិភូ​ចិននៅ​ក្នុង​ប្រទេសកម្ពុជា ក្នុង​រយៈពេល​ថ្មីៗនេះ ចិន​បាន​ផ្សារភ្ជាប់​ទំនាក់ទំនង​ជាច្រើន​ ជាមួយ​កម្ពុជា ពិសេស​គឺ​ការ​វិនិយោគទុន។ បន្ទាប់​ពី​ជួប​ពិភាក្សាជាមួយ លោកស្រី ឡៃ​ យូឡាន អនុ​ប្រធាន​គណៈកម្មាធិការ​អចិន្ត្រៃ​យ៍​នៃ​សភា​ប្រជាជន​​ចិន​ ខេត្ត​ក្វាង​ទុង កាល​ពី​ថ្ងៃទី២៨​ តុលា លោក ហេង សំរិន ប្រធាន​​រដ្ឋ​សភា​កម្ពុជាបាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា ទំនាក់​ទំនង​នៃ​ការ​វិនិយោគ​រវាង​ចិន និងកម្ពុជា មក​ដល់​ពេលនេះ គឺ​បាន​កើន​ឡើង​រហូត​​ដល់ ៩ពាន់​លានដុល្លា​រ​អាមេរិក។

នៅ​ក្នុង​ជំនួប​នោះ ទាំងភាគី​ចិន និង​កម្ពុជា សុទ្ធ​តែ​ប្តេជ្ញា​ថា នឹងរក្សា​ទំនាក់​ទំនង​ទ្វេភាគី​ឱ្យ​បាន​កាន់​តែ​រឹង​មាំ និង​ជាពិសេស គឺ​សហការ​ពង្រឹង​វិស័យ​ពាណិជ្ជកម្ម​ឱ្យ​កើន​ដល់ ៥​ពាន់​ដុល្លារ​ជារៀង​រាល់​ឆ្នាំ។ ​នេះបើយោងតាម​រយៈ​គេហទំព័រ​ ​គណបក្ស​ដែលកំពុងដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល។

ចិននិងកម្ពុជាបានបញ្ជាក់អះអាង​ថា ចំណង​មិត្ត​ភាព​រវាងប្រទេសទាំងពីរនឹង​មិន​អាចបំបែក​បាន ពី​ព្រោះ​ប្រទេសទាំងពីរ​បាន​ភ្ជាប់​ទំនាក់​ទំនង​ការ​ទូតជាមួយ​គ្នា​ តាំងពី​ឆ្នាំ ១៩៥៨ មក។ តាម​លោក ហេង សំរិន ទំនាក់​ទំនង​នេះបញ្ជាក់ថា ចិនគឺ​ជា​មិត្ត​ប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់កម្ពុជា ហើយ​ចិន​នឹង​នៅ​តែបន្ត​ផ្តល់​ជំនួយដាក់​ទុន​វិនិយោគ​នៅ​កម្ពុជាជារៀងរហូត។

សូម​បញ្ជាក់ថា ទោះបី​ជា​មេដឹក​នាំ​គណបក្ស​សង្គ្រោះជាតិ បាន​ផ្ញើ​​លិខិត​ទៅ​កាន់​ស្ថានទូត​ចិន​នៅ​កម្ពុជា​ និយាយ​ពី​ការ​មិន​គោរព​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​របស់​គណបក្ស​ប្រជាជនកម្ពុជា និង​រដ្ឋាភិបាល​បច្ចុប្បន្ន​ក៏​ដោយ ​រដ្ឋាភិបាល​ចិនហាក់​មិន​បាន​ខ្វាយខ្វល់​ពី​បញ្ហា​នេះ​ទេ។ ជាក់​ស្តែង បន្ទាប់ពី​មហាបាតុកម្មលើក​ទី​៣ ប្រឆាំង​នឹង​លទ្ធផល​នៃ​ការ​បោះ​ឆ្នោត ប្រតិភូចិន​មាន​ទាំងប្រតិភូមក​ពី​ខេត្ត​សាន​ទុង និង​ខេត្ត​ក្វាងទុង​ បាន​មក​បំពេញ​ទស្សនកិច្ច​នៅ​កម្ពុជា​ ភ្លាមៗតែម្តង។

​ដំណើរ​ទស្សកិច្ច​នោះមាន​គោល​បំណងសិក្សាពីលទ្ធភាព​បណ្តាក់ទុន​វិនិយោគក្នុង​​ច្រើន​​វិស័យ​នៅ​កម្ពុជា។ វិនិយោគិន​ចិន ក៏​បាន​ទៅ​បំពេញ​ទស្សនកិច្ច​នៅ​ខេត្ត​កំពត ​ដើម្បី​ពិនិត្យ​មើល​លទ្ធភាព​វិនិយោគទុន​ លើ​​ដំណាំ​ម្រេច​ផង​ដែរ៕

ចិន​និង​កម្ពុជា​ទាញ​បាន​ប្រយោជន៍​រៀងៗ​ខ្លួន​ពី​ទំនាក់​ទំនង​រវាង​គ្នា កែប្រែ

ទោះជា​សង្គ្រាមត្រជាក់​បាន​រលត់រលាយ​បាត់ទៅហើយ​ក្តី ក៏​ចិន​នៅតែ​សម្លឹង​ឃើញថា កម្ពុជា​ជាទី​តាំង​សំខាន់​មួយ​សម្រាប់​ផលប្រយោជន៍​របស់ខ្លួន ជាពិសេស​នៅលើ​វិស័យ​យុទ្ធសាស្ត្រ។

អ្នកណា​ក៏​យល់​ដែរ​ថា គោលដៅ​របស់​ចិន​ក្នុង​គ្រា​បច្ចុប្បន្ន​ក៏​ដូច​កាលសម័យ​សង្គ្រាមត្រជាក់​ដែរ គឺ​កាត់បន្ថយ​ឬ​ខ្ទប់​ឥទ្ធិពល​របស់​អាមេរិក​នៅ​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ នៅ​ក្នុងន័យនេះ ប៉េកាំង​ចាត់ទុក​អាស៊ាន​ថា​ជា​ចន្ទល់​ភូមិសាស្ត្រ​នយោបាយ​មួយ​សំខាន់។

នៅ​ក្នុងន័យ​ដូចគ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ ប៉េកាំង​ប្រហែលជា​ចង់​បំបែកបំបាក់​អាស៊ាន ម្យ៉ាង គឺ​ដើម្បី​កុំឱ្យ​អាមេរិក​មាន​បង្អែក​ខ្លាំងពេក​នៅក្នុង​អង្គការ​តំបន់​មួយ​នេះ និង​ម្យ៉ាងទៀត គឺ​ដើម្បី​កុំឱ្យ​អាស៊ាន​មានលទ្ធភាព​ទប់ទល់​នឹង​ខ្លួន​បាន​ក្នុង​ជម្លោះទឹកដី​នៅ​សមុទ្​រ​ចិន​​ខាង​ត្បូង។

គឺ​នៅក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​យុទ្ធសាស្ត្រ​នេះហើយ ដែល​ថ្នាក់ដឹកនាំ​ជា​បន្តបន្ទាប់​នៅ​ប៉េកាំង ចាត់ទុក​មិត្តភាព​រវាង​ប្រទេស​ខ្លួន​និង​កម្ពុជា រវាង​ប្រទេស​ខ្លួន​និង​ឡាវ ព្រមទាំង​រវាង​ប្រទេស​ខ្លួន​និង​ភូមា​ថា​ជា​កត្តា​មួយ​ចាំបាច់​ជាទីបំផុត។

ម្ល៉ោះហើយ​បានជា​ចិន​ពង្រឹង​សហប្រតិបត្តិការ​យោធា​ខ្លាំង​ឡើងជា​លំដាប់​ជាមួយ​កម្ពុជា នា​រយៈពេល​ជាង​ដប់ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះ តាមរយៈ​ការផ្តល់​មកឱ្យ​កម្ពុជា នូវ​បរិក្ខា​យោធា​និង​ជំនួយ​បច្ចេកទេស​ជាច្រើន។ ត្រង់នេះ គួរ​គូសបញ្ជាក់ថា ស្ថានទូត​បរទេស​នៅ​ភ្នំពេញ​ដែលមាន​បេសកកម្ម​​យោធា​(Missions militaires)សំខាន់​ជាងគេ គឺ​អាមេរិក ចិន និង វៀតណាម។

ដោយឡែក អ្វីដែល​ជំរុញ​ចិន​ឱ្យ​ចាប់យក​កម្ពុជា​មក​ធ្វើជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​សំខាន់​ជាងគេ​បង្អស់​មួយ នៅក្នុង​ចំណោម​បណ្តា​ប្រទេស​សមាជិក​អាស៊ាន គឺ​ភូមិសាស្ត្រ​នៃ​កម្ពុជា​តែម្តង។ កម្ពុជា​ជា​ច្រក​មួយ​សំខាន់​បើកចំហរ​ទៅរក​ឈូង​សមុទ្រ​សៀម។

ពិតមែន​ហើយ លក្ខណៈ​សំខាន់​មួយ​នេះ​នៃ​ភូមិសាស្ត្រ​របស់​កម្ពុជា​មិនមែនជា​ប្រយោជន៍​យោធា​​សម្រាប់​​ចិន​ទេ ដ្បិត​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ខ្មែរ​ហាម​មិន​ឱ្យមាន​មូលដ្ឋាន​យោធា​បរទេស​ណាមួយ​ឡើយ​នៅលើ​ទឹកដី​កម្ពុជា។

តែ​ច្រក​ឈូង​សមុទ្រ​សៀម​ជា​ប្រយោជន៍​សម្រាប់​ចិន​ក្នុងការ​ដឹកឈើ​ទៅកាន់​ប្រទេស​ខ្លួន។​ ហើយ​​រហូត​ដល់​​ខែ​មករា​​ឆ្នាំ២០០២​ ជា​ពេលដែល​កម្ពុជា​បាន​ហាម​ឈប់​ឱ្យ​កាប់​និង​លក់​ឈើ​ទៅ​បរទេស ចិន​បាន​ទិញ​ឈើ​ពី​កម្ពុជា​មិនតិច​ទេ។

មិនតែប៉ុណ្ណោះ ចិន​ក៏​ច្បាស់​ជា​ចាប់អារម្មណ៍​ខ្លាំង​ដែរ ទៅលើ​ការរុករក​ឃើញ​ប្រេងកាត នៅ​ឈូង​សមុទ្រ​សៀម​ក្នុង​ដែនទឹក​កម្ពុជា នា​រយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយនេះ។

ទន្ទឹមនេះ កម្ពុជា​ក៏​ទទួលបាន​មិនតិច​ទេ​ផលប្រយោជន៍​ពី​ប្រទេស​ចិន។ មាន​ជាបឋម​ប្រយោជន៍​សេដ្ឋកិច្ច ជាអាទិ៍​ជំនួយ។ គួរ​គូសបញ្ជាក់​ត្រង់នេះ​បន្តិច​ថា ជំនួយ​របស់​ប៉េកាំង​​ដល់​​ភ្នំពេញ​​​ក្នុង​​​សករាជ​រា​ជា​ណាចក្រ​​កម្ពុ​ជា​ទី​ពីរ ​មិន​មែន​​ទើប​តែ​​ផ្តើម​ឡើង​​ក្រោម​​ការដឹកនាំ​របស់​រដ្ឋា​ភិ​បាល​លោក​ហ៊ុនសែន​នោះទេ។ វា​បានចាប់ផ្តើម​ឡើង តាំងពី​ឆ្នាំ១៩៩៣-១៩៩៤មកម្ល៉េះ គឺ​តាំងពី​សម័យកាល​ដែល​ក​ម្ពុ​ជា​ត្រូវបាន​ដឹកនាំ​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​ក្បាល​ពីរ​ក្រោម​កិច្ចសហការ​គ្រប់គ្រងរ​ដ្ឋ​រវាង​បក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា​និង​បក្ស​FUNCINPEC។

ក៏ប៉ុន្តែ ជំនួយ​របស់​ចិន​ដល់​កម្ពុជា​បាន​ផ្តើម​កើនឡើង​ច្រើន​ក្រោយ​ឆ្នាំ១៩៩៧ និយាយឱ្យចំ​គឺ​ក្រោយ​ព្រឹត្តិការណ៍​ផ្ទុះអាវុធ​ខែកក្កដា​ឆ្នាំ១៩៩។ ឧទាហរណ៍​ជាក់ស្តែង នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៤ ជា​ផ្លូវការ​ជំនួយ​របស់​ចិន​មាន​ប្រមាណ៨លាន៦សែន​ដុល្លារ។ តួលេខ​នេះ​កើន​ដល់២០០លាន​ដុល្លារ​នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៧ ៤០០លាន​ដុល្លារ​នៅ​ឆ្នាំ២០០៤ និង៦០០លាន​ដុល្លារ​នៅ​ឆ្នាំ២០០។

ទាក់ទង​នឹង​ប្រយោជន៍​សេដ្ឋកិច្ច​ដូចគ្នា​ដែល​កម្ពុជា​ទទួលបាន​ពី​ចិន គួរ​គូសបញ្ជាក់ថា សព្វថ្ងៃនេះ​ចិន​ជា​ប្រទេស​ដែល​ដាក់ទុន​រកស៊ី​ច្រើនជាងគេបង្អស់​នៅ​កម្ពុជា គឺ​ប្រមាណ​ជាង៩០០០លាន​ដុល្លារ​រាប់​ពី​ឆ្នាំ១៩៩៤ដល់​ឆ្នាំ២០១។ នេះ​បើ​យោងទៅតាម​ក្រុមប្រឹក្សា​អភិវឌ្ឍន៍​កម្ពុជា។

ក្រៅពី​ប្រយោជន៍​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​កម្ពុជា​ទទួលបាន​ពី​សម្ព័ន្ធភាព​ជាមួយ​ចិន ក៏មានដែរ​ប្រយោជន៍​​ភូមិសាស្ត្រ​​នយោបាយ។ និយាយ​បែប​ផ្សេង តាមរយៈ​ការពង្រឹង​ទំនាក់ទំនង​សេដ្ឋកិច្ច​​នយោបាយ​​និង​​យោធា​​ជាមួយ​​ប៉េកាំង ភ្នំពេញ​បាននិងកំពុង​បន្ត​កាត់បន្ថយ​ឥទ្ធិពល​​របស់​​វៀតណាម​​មក​លើ​​ខ្លួន៕

កម្ពុជា-ចិន​បន្ត​សហប្រតិបត្តិការ ភាព​ជា​ដៃគូ យុទ្ធសាស្ត្រ​គ្រប់​ជ្រុង​ជ្រោយ កែប្រែ

ក្នុង​ដំណើរ​ទស្សនៈកិច្ច​ជា​ផ្លូវការ​រយៈពេល ៥ ថ្ងៃ នៅ​ប្រទេស​ចិន ដែល​បាន​បិទ​បញ្ចប់​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​១០​មេសា​នេះ លោកនាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បាន​ក្លាយជា​មេដឹកនាំ​បរទេស​ដំបូង​បង្អស់ ដែល​ប្រធានាធិបតី​ថ្មី​របស់​ចិន លោក Xi Jinping និង​លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ចិន Li Keqiang បាន​ទទួល​ជួប​ពិភាក្សា​ការងារ នៅ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង។

ប្រមុខ​ដឹកនាំ​កម្ពុជា និង​ចិន បាន​ឯកភាព បន្ត​កិច្ច​សហប្រតិបត្តិការ ក្នុង​ភាព​ជា​ដៃគូ យុទ្ធសាស្ត្រ​គ្រប់​ជ្រុងជ្រោយ លើ​គ្រប់​វិស័យ ចាប់​តាំងពី​ឆ្នាំ​២០១០។ ចិន​ក៏​បាន​ផ្តល់​ឲ្យ​កម្ពុជា​នូវ​ជំនួយ​ឥត​សំណង ៤៨ លាន​ដុល្លារ និង​ប្រាក់​កម្ចី​សម្បទាន ៥០០ លាន​ដុល្លារ បន្ថែម​លើ​ការ​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង និង​អនុស្សារណៈ​យោគយល់​គ្នា លើ​គម្រោង​វិនិយោគ និង​ការអភិវឌ្ឍន៍​នៅ​កម្ពុជា ចំនួន ៨ គម្រោង ដែល​សរុប​ជា​ទឹកប្រាក់​ប្រមាណ ពីរ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។

លោកនាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន និង​គណៈប្រតិភូ​ជាន់ខ្ពស់​កម្ពុជា ព្រមទាំង​អ្នកជំនួញ ឧកញ៉ា​ធំៗ បានបញ្ចប់​ដំណើរ​ទស្សនៈកិច្ច​ផ្លូវការ​នៅ​ប្រទេស​ចិន រយៈពេល ៥ ថ្ងៃ ហើយ​មក​ដល់​ភ្នំពេញ កាលពី​​រសៀល​ថ្ងៃ​ទី​១០ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​២០១៣។

​នៅ​ប្រទេស​ចិន ក្រៅពី​ចូលរួម​វេទិកា​ក្រុង​ប៊ូអាវ សម្រាប់​ទ្វីប​អាស៊ី គណៈប្រតិភូ​ជាន់ខ្ពស់​កម្ពុជា ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក៏​បាន​ជួបពិភាក្សា​ការងារ​ជាមួយ​ប្រធានាធិបតី​ថ្មី​របស់​ចិន លោក Xi Jinping និង​ជួប​ដាច់​ដោយឡែក​មួយ​ទៀត ជាមួយ​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ថ្មី​របស់​ចិន លោក Li Keqiang។​

ប្រមុខ​ដឹកនាំ​កម្ពុជា និង​ចិន បាន​វាយតម្លៃ​ខ្ពស់ ចំពោះ​ការរីកចម្រើន​នៃ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​ទ្វេភាគី លើ​វិស័យ​នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច សង្គម និង​វប្បធម៌ ចាប់តាំងពី​មានការ​ដំឡើង​ទំនាក់ទំនង​កម្ពុជា និង​ចិន ដល់​កម្រិត​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​ភាព​ជា​ដៃគូ​យុទ្ធសាស្ត្រ​គ្រប់​ជ្រុងជ្រោយ នៅ​ឆ្នាំ​២០១០។ មួយវិញទៀត ប្រមុខ​ដឹកនាំ​កម្ពុជា និង​ចិន ក៏​បាន​ឯកភាពគ្នា កំណត់​យក​ឆ្នាំ​២០១៣​នេះ ជា​ខួប​លើក​ទី​៥៥ ឆ្នាំ នៃ​ទំនាក់ទំនង​ការទូត​រវាង​ចិន និង​កម្ពុជា និង​ជា​ឆ្នាំ​មិត្តភាព​ចិន​-​កម្ពុជា។ កម្ពុជា ក៏​បាន​ប្រកាស​បេ្តជ្ញា​ចិត្ត គាំទ្រ​នយោបាយ​ចិន​តែមួយ ហើយ​ប្រឆាំង​គ្រប់​រូបភាព​នៃ​ឯករាជភាព​របស់​កោះ​តៃវ៉ាន់។​

​ទំនាក់ទំនង​ល្អ​រវាង​កម្ពុជា និង​មហាមិត្ត​ចិន ដែល​បាន​បន្សល់ទុក​តាំងពី​ជំនាន់​សម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ នាំ​ឲ្យ​ប្រមុខ​ដឹកនាំ​ចិន​ជំនាន់​ថ្មី​នេះ បាន​បន្ត​សហប្រតិបត្តិការ​ ភាព​ជា​ដៃគូ គ្រប់​ជ្រុងជ្រោយ​ដល់​កំរិត​កំពូល ជាមួយ​លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន។ នេះ​បើ​តាម​ការបញ្ជាក់​របស់​លោក ចម ប្រសិទ្ធ រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម។​ ក្នុង​សន្និសីទកាសែត នៅ​ពេល​បញ្ចប់​ដំណើរ​ទស្សនកិច្ច នៅ​រសៀល​ថ្ងៃ​១០​មេសា​នេះ នៅ​ព្រលានយន្តហោះ​ភ្នំពេញ រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម លោក ចម ប្រសិទ្ធ ក៏បាន​លើកឡើងថា ក្នុង​ដំណើរ​ទស្សនៈកិច្ច​លើក​នេះ មេដឹកនាំ​ថ្មី​របស់​ចិន បានប្រកាស​ផ្តល់​ជំនួយ​ឥត​សំណង​ដល់​កម្ពុជា នូវ​ទឹកប្រាក់ ៣០០ លាន​យ័ន ស្មើ​ប្រមាណ ៤៨ លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក និង​ប្រាក់​កម្ចី​សម្បទាន ក្នុង​កម្រិត​ការប្រាក់​ទាប ចំនួន ៥០០ លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក។ ប្រាក់​ជំនួយ​របស់​ចិន​នេះ នឹងត្រូវ​ប្រើប្រាស់ សម្រាប់​សាងសង់​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ពិសេស​ប្រែក្លាយ​ផ្លូវលំ​ជនបទ ទៅ​ជា​ផ្លូវ​ចាក់​កៅស៊ូ ប្រវែង ៤០០ គីឡូម៉ែត្រ ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំ និង​សម្រាប់​សាងសង់​ប្រព័ន្ធ​ធារាសាស្ត្រ ប្រឡាយទឹក ជាដើម។​ តាម​លោក ចម ប្រសិទ្ធ ក្នុង​រយៈពេល ១០ ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះ ចិន​ជា​អ្នកផ្តល់ជំនួយ​ធំ​ជាង​គេ សម្រាប់​កសាង​ផ្លូវ​ប្រវែង​ជាង ២០០០ គីឡូម៉ែត្រ និង​ស្ពាន​ធំៗ ៧ កន្លែង នៅ​កម្ពុជា។​

ក្នុង​ដំណើរ​ទស្សនកិច្ច​នៅ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង ប្រមុខ​ដឹកនាំ​ថ្មី​របស់​ចិន និង​កម្ពុជា ក៏​បាន​ធ្វើ​ជា​សាក្សី ក្នុង​ពិធី​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​លើ​គម្រោង​វិនិយោគ​នៅ​កម្ពុជា និង​អនុស្សារណៈ សរុប​ចំនួន ៨ គម្រោង ដែល​មាន​ទឹកប្រាក់​សរុប​ប្រមាណ ២ ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ ក្នុងនោះ មាន​កិច្ចព្រមព្រៀង​មួយ និយាយ​ពី​គម្រោង​សាងសង់​រោងចក្រ​ចម្រាញ់​ប្រេង រវាង​ធនាគារ និង​ក្រុមហ៊ុន​ចិន សហការ​ជាមួយ​ក្រុមហ៊ុន​កម្ពុជា ដែល​មាន​ទឹកប្រាក់ ១.៦៧០ លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក។ រោងចក្រ​ចំរាញ់​ប្រេងកាត​នោះ អាច​នឹង​ត្រូវ​សាងសង់ នៅ​តាម​ផ្លូវជាតិ​លេខ​៣ ចន្លោះ​ពី​ខេត្ត​កំពត ទៅ​វាលរេញ ស្ថិត​នៅ​ជើងភ្នំ​បូកគោ ផ្នែក​ខាង​សមុទ្រ ក្នុង​ទឹកដី​ខេត្ត​កំពត៕

ចិន​ដើរប្រមូលទិញ​ដី​កសិកម្ម​នៅបរទេស ដើម្បី​បំពេញ​មាត់​ប្រជាជនក្នុង​ស្រុក កែប្រែ

មិនថា ទៅដល់​ទីណា ទ្វីបណា អាហ្វ្រិក អាស៊ី អឺរ៉ុប ឬអាមេរិក គេ​ឃើញ​មាន​មុខ​ប្រជាជន និង​ក្រុមហ៊ុន​ចិន​រហូត។ ក្រុមហ៊ុន​ចិន ដែល​​បាន​ពង្រីក​មុខ​ជំនួញ បោះទុន​វិនិយោគ​របស់​ខ្លួន​​កាន់តែ​ច្រើន នៅ​គ្រប់វិស័យ​ ​នៅក្នុង​​​ទឹកដី​បរទេស។ នៅ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះ ក្រុមហ៊ុន​ចិន មិនថា រដ្ឋ​ឬ​ឯកជន​បានដើរ​ប្រមូលទិញ​ដី​កសិកម្ម​ នៅ​បរទេស ដើម្បីធានា​ផ្គង់ផ្គង់​ផលិត​ផល​កសិកម្ម​ទៅ​ឲ្យ​ទីផ្សារ​ស្រុក​ចិន ដែលនៅទៅនោះ ​អតិថិជន​កាន់តែច្រើន មានតម្រូវការ​ទាមទារ​កាន់​តែ​ខ្ពស់​ពីរឿង​គុណភាព និង​បរិមាណ។

ចិន​មាន​ប្រជាជន​សរុប ១៣៧៩​លាននាក់ នៅឆ្នាំ ២០១៦ ស្មើ​នឹង​១ភាគ​៥​នៃ​ប្រជាជន​សរុប​លើ​ផែនដី។ ប៉ុន្តែ ផ្ទៃដី​កសិកម្ម ដែល​ចិន​អាច​ដាំដុះ ដើម្បី​ចិញ្ចឹម​ជនជាតិ​របស់ខ្លួន មាន​តែ​១០​ភាគរយ​ប៉ុណ្ណោះ។ ផ្ទៃដី​កសិកម្ម​តិចតួច មិន​ឆ្លើយ​តប​នឹង​ការកើនឡើង​មិនឈប់នៃ​ចំនួន​មាត់​មនុស្ស​​នៅ ប្រទេសចិន។ នៅពេល​ដែល​ដី​ធ្វើ​កសិកម្ម​មានតិចតួច រួចទៅ​ហើយ​នោះ នៅ​មាន​កត្តា​មួយ​ចំនួន ដូចជា​ ការប្រើជីគីមី ច្រើនជ្រុល​រហូត​​ធ្វើ​ឲ្យ​ដីហ៊ឹ ខ្សោះ​គ្មាន​ជីរជាតិ ការបំពុល​បរិស្ថាន ការសាងសង់​ពង្រីក​​ក្រុង​ទៅលើ​ដីស្រែកសិកម្ម ហើយ​និង​ការប្រែប្រួល​អាកាសធាតុ ដែល​ជាដើមហេតុ​នៃ​គ្រោះ​រាំងស្ងួត គ្មានទឹកភ្លៀង ។ល។និង​។ល។ ដែល​រឹត​តែ​កាត់បន្ថយ ទំហំ​ដី​កសិកម្ម​របស់​ចិន ឲ្យ​កាន់តែ​រួម តូចទៅទៀត។


នៅពេល​ប្រទេស​ចិន​ចាប់ផ្តើម មាន​សេដ្ឋកិច្ច​រីកចម្រើន ជនជាតិ​ចិន មានជីវភាព​ល្អប្រសើរ​ជាងមុន ចាប់មាន​តម្រូវការ ចំណង់​ខ្ពស់​ចង់​បរិភោគ​សាច់សត្វ ដែល​ពួកគេ​កម្រ​នឹង​បាន​ស្គាល់​រសជាតិ កាលនៅ​ក្រក្រី។ ប៉ុន្តែ កសិកម្ម ចិញ្ចឹម​សត្វ យក​សាច់ បាន​ទាមទារ​ខ្ពស់ ចំណីអាហារ សត្វ ដូចជា​ពោត សណ្តែក​ជាដើម។ ដី​កសិកម្ម​សម្រាប់​ដំណាំស្រូវ សម្រាប់​ចំណី​មនុស្ស មាន​មិន​គ្រប់គ្រាន់ ចុះ​ទម្រាំ​ដី​កសិកម្ម​សម្រាប់​ដំណាំ​ពោត​សណ្តែក សម្រាប់​ធ្វើ​ជា​ចំណី​សត្វ។


គឺ​ដោយសារ​តែ​ដីកសិកម្ម​សម្រាប់ដាំដុះ មាន​តិច និង​រួមផ្សំ​នឹង​ការកើនឡើង នៃ​តម្រូវការ ចំណី​អាហារ សម្រាប់មនុស្ស និង​សត្វនេះហើយ បាន​ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ និង​ឯកជន​ចិន នៅ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយនេះ បាន​ដើរ ប្រមូល​ទិញ កសិកម្ម នៅ​បរទេស មិនថា នៅ​អាស៊ី អាហ្រ្វិក អាមេរិឡាទីន អាមេរិក អូស្ត្រាលី និង​នៅ​អឺរ៉ុប។


តាមការវាស់ស្ទង់​របស់​សមាគម​អាមេរិក​ពីរ គឺ Heritage Foundation និង​វិទ្យាស្ថាន​សហគ្រាស​អាមេរិកាំង​American Entreprise Institute នៅក្នុង​បរិបទ​ដែល​តម្រូវការ​ចំណីអាហារ​កើនឡើង នៅក្នុង​ប្រទេស ក្រុមហ៊ុន​វិនិយោគ​របស់​ចិន បាន​បង្កើន​សកម្មភាព​ទិញ វិនិយោគ ដី​កសិកម្ម នៅ​បរទេស។ តាំង​ពី​ឆ្នាំ ២០១០ តម្លៃ​វិនិយោគ​សរុប​របស់​ចិន ទៅលើ​ផ្នែក​កសិកម្ម នៅ​បរទេស មានចំនួន​សរុប ៩៤​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។


នៅពេល​ដែល​ប្រទេស​មួយចំនួន​មាន​ច្បាប់​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​លក់​ដី​កសិកម្ម​ទៅ​ជនបរទេស ប្រទេស​មួយចំនួន​ទៀត ដូចជា​នៅ​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ អាហ្រ្វិក និង​អាមេរិកឡាទីន​បាន​ក្លាយ​ជា​ផ្ទាំងស៊ីប របស់​ក្រុមហ៊ុន​ចិន។ តាម​ទិន្នន័យ​របស់​ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវ​ឯករាជ្យ អាមេរិកាំង ឈ្មោះ Land Matrix ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ និង​ឯកជន​របស់​ចិន បាន​ ​ចាយលុយ​រាប់លាន​ដុល្លារ ដើម្បី​ក្លាយ​ជា​ម្ចាស់​ដី ស្រូវ​សាឡី ចំការ​សណ្តែក ដំណាំ​បន្លែ ឬ​កសិដ្ឋាន​ចិញ្ចឹម សត្វ ដែល​នៅក្នុង​ប្រទេស អាហ្សង់ទីន ឈីលី ប្រេស៊ីល ម៉ូហ្សំប៊ិក នីហ្សេរីយ៉ា ស៊ីមបាវ៉េ កម្ពុជា និង​ឡាវ​ជាដើម។


តាំង​ពី​ឆ្នាំ ២០១២ អ្នកស្រាវជ្រាវ​អាមេរិកាំង​បាន​ជំរឿន រកឃើញ គម្រោង​វិនិយោគ​របស់​ចិន ទៅលើ​ផ្ទៃដី​កសិកម្ម ប្រមាណ ៩​លាន ហិចតា នៅក្នុង​បណ្តាប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍន៍ ដែលនៅក្នុង​នោះ​មានផងដែរ កម្ពុជា។ នៅ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយនេះទៀត ចិន​បាន​ពង្រីក​ដែន​វិនិយោគ​លើ​កសិកម្ម​បរទេស ទៅ​ដល់​អាមេរិក អូស្ត្រាលី និង​នៅ​អឺរ៉ុប។


នៅ​ឆ្នាំ ២០១៦ ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​សាច់​គោ ដ៏ល្បីឈ្មោះ​មួយ​របស់​អូស្ត្រាលី បាន​ធ្លាក់​ក្នុង​ដៃ​គ្រប់គ្រង​របស់​ក្រុមហ៊ុន​អចលនទ្រព្យ​ចិន Shanghai CRED ដែល​ធ្វើ​ជំនួញ​ផងដែរ​ទៅលើ​អាជីវកម្ម​រ៉ែ។ វា​មិនមែន​ចៃដន្យ​ទេ ដែល​ក្រុមហ៊ុន​ចិន​បោះទុន​វិនិយោគ​លើ​ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​សាច់គោ​អូស្ត្រាលី។ ក្រុមហ៊ុន​S kidman &Com ជាម្ចាស់​កសិដ្ឋាន ចិញ្ចឹម​គោ ជិត ពីរសែនក្បាល (១៨៥ ០០០) និង​ជាអ្នកមានសិទ្ធិ គ្រប់គ្រង លើ​២៥ភាគរយ​នៃ​ដី​កសិកម្ម សរុប នៅ​អូស្ត្រាលី។ នៅ​នូវែលហ្សេឡង់​វិញ ក្រុមហ៊ុន កសិចំណីអាហារ​ចិន Bright Food បាន​ទិញ កសិដ្ឋាន​ចិញ្ចឹម​គោ​យក​ទឹកដោះ ដែល​ជា​ផលិតផល​ពេញ​និយម នៅក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ នៅ​ក្នុង​ចំណែក​សាច់គោ ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន​ចិន​មួយផ្សេងទៀត បាន​ទិញ ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​សាច់ក្រក Hot dogs Smithfield Foods ដ៏ល្បីឈ្មោះ​របស់​អាមេរិក ដើម្បី បាន​សិទ្ធិ​ចូល​ទៅ​ទិញ​ដី​សម្រាប់​ចិញ្ចឹម​សត្វ នៅ​អាមេរិក។


នៅទ្វីបអឺរ៉ុប មាន​ព័ត៌មាន​ចុះផ្សាយ​ថា ប្រទេស​អ៊ុយក្រែន ដែល​ជា​ជង្រុក ផលិត​ស្រូវ​សាឡី​ដ៏​សំខាន់​របស់​អឺរ៉ុប​បាន​ជួល​ដី​កសិកម្ម​៣លាន​ហិចតា​ទៅ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ចិន។ ដំណឹងនេះ​បាន​បង្ក​ឲ្យ​មាន​មតិ​ប្រឆាំង​តវ៉ា​ខ្លាំង​ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន​អ៊ុយក្រែន មុន​នឹង​ត្រូវ​រដ្ឋាភិបាល​ចេញមុខ​បដិសេធ ថា មិន​ពិតទៅវិញ។ នៅ​ប្រទេស​បារាំង ក្រុមហ៊ុន​ចិន Reward Group បាន​ប្រាប់​ទីភ្នាក់ងារ​ព័ត៌មាន​បារាំង AFP​ថា ខ្លួន​បាន​ទិញ​ដី​កសិកម្ម ជិត ៣ពាន់​ហិចតា ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង ដើម្បី ដាំស្រូវ​សាឡី​សរីរាង្គ។ ចំការ​ទំពាំងបាយជូ និង​កន្លែង​ផលិតស្រា ដែល​ជាអត្តសញ្ញាណ​សំខាន់​របស់​បារាំង បាន​ធ្លាក់​ម្តងមួយៗ ក្នុង​ដៃ​គ្រប់គ្រង​របស់​ក្រុមហ៊ុន​ចិន។ នៅពេល​ដែល​ចិន​ទិញ ធ្វើជា​ម្ចាស់ ដីស្រែស្រូវ​សាឡី ​បារាំង រាប់ពាន់​ហិចតា ទៀត​នោះ ប្រជាជន​បារាំង រឹត​តែ​ខឹងសម្បារ និង​រិះគន់ អាជ្ញាធរ​ដែនដី ដែល​តាមពិត ហាក់​មិន​បាន​ដឹង​ពី​ការទិញ ផ្ទេរសិទ្ធិ​ដី​កសិកម្ម​រវាង​ក្រុមហ៊ុន​ចិន និង​កសិករ​បារាំង​នោះ​ផងទេ។ នៅ​មួយថ្ងៃ មុន​បើក​ពិព័រណ៌​កសិកម្ម​អន្តរជាតិ នៅក្រុង​ប៉ារីស ប្រធានាធិបតី​បារាំង លោក​អេម៉ានុយអែល ម៉ាក្រុង ដែល​និយាយ​យោង​ដល់​ការទិញ​ដី​កសិកម្ម​បារាំង ពីសំណាក់​ក្រុមហ៊ុន​ចិន បាន​សន្យា​ទៅ​កាន់​កសិករ​បារាំង វ័យក្មេង ថា រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​នឹង​ចាត់វិធានការ​គ្រប់បែបយ៉ាង ដើម្បី​ទប់ស្កាត់​កុំ​ឲ្យ​ដី​កសិកម្ម​បារាំង ដែល​លោក​ចាត់ចូល​ជា​អធិបតេយ្យភាព​របស់​បារាំង ធ្លាក់​ជាដាច់ខាត​ទៅ​ក្នុង​ដៃ របស់​ជនបរទេស៕

វិស័យថាមពលនៅអឺរ៉ុប កំពុង​ក្លាយ​ជារបស់ចិន ? កែប្រែ

តើ​ចិន​កំពុង​ចាប់​ចាក់​ចាក់​គល់​ក្នុង​បណ្តាញ​ថាមពល​អឺរ៉ុប​ឬ​យ៉ាងណា ? ក្នុង​រយៈ​ពេល​ប៉ុន្មាន​ខែ​ចុងក្រោយ​នេះ ចិន​បាននិង​​កំពុងសម្រួចការ​វិនិយោគ​ក្នុង​វិស័យ​ថាមពល យ៉ាង​ខ្លាំង​នៅ​អឺរ៉ុប។ យុទ្ធសាស្ត្រ​វិនិយោគរបស់​ចិន​​ ក្នុង​បណ្តាញ​ និង​ក្នុង​ផលិតកម្ម​ថាមពល​ បានរឹត​តែ​ធ្វើ​ឱ្យ​អឺរ៉ុប​កាន់​តែ​ប្រេះ​ឆា និង​មាន​ចំណុច​ខ្សោយ​កាន់​តែច្រើន។

កាលពី​ខែ​ឧសភា ក្រុមហ៊ុន​ចិន China Three Gorges (CTG) ​ បាន​ប្រកាស​ចង់​ទិញ​ក្រុមហ៊ុន​អគ្គិសនី​ព័រទុយហ្កាល់។ សំណើ​​៩ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ​កំពុង​ធ្វើ​ឱ្យ​លីស្បូន​ស្រក់​ទឹក​មាត់​យ៉ាង​ខ្លាំង ! ពីរ​ខែ​ក្រោយ ក្រុមហ៊ុន​ចិន​ State Grid មួយ​ទៀត បាន​ប្រកាស​ចង់​មាន​ទុន​​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន​អាល្លឺម៉ង់ 50Hertz។ រដ្ឋាភិបាល​លោកស្រី​មែរកិល បានបញ្ចេញ​ប្រតិកម្ម​ប្រឆាំង​ និង​ប្រមូល​ធនាគារវិនិយោគ​​សាធារណៈ​មក​បិទ​ខ្ទប់​គម្រោង​នេះ​ភ្លាម។

នេះ​ជា​ឧទាហរណ៍​ជាក់ស្តែង​ពីរ ដែល​បញ្ជាក់​ថា​ចិនសំឡឹងចង់​ក្រសោប​​វិស័យ​ថាមពល​​អឺរ៉ុប កាន់​តែ​ខ្លាំងឡើងៗ​​។ តាមការ​ពិត​ បើ​តាម​ភ្នាក់ងារ Bloomberg ​ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​២០១១​មក ចិន​បាន​ចូល​វិនិយោគ​ក្នុង​វិស័យ​នេះ អស់​ប្រមាណ​៣៤,៥ពាន់​លានដុល្លារ​​ទៅ​ហើយ។ ថាមពល​បានក្លាយ​ជា​ឧស្សាហកម្ម​ទីពីរ​ បន្ទាប់​ពី​វិស័យ​គីមី ដែល​ចិន​បាន​បង្ហូរ​ទុនមក​អឺរ៉ុប​​ច្រើន​ជាងគេ ក្នុង​រយៈ​ពេល​១០​ឆ្នាំ ចុងក្រោយ​នេះ។

​សកម្មដំបូង​គេ​ គឺ​ក្រុមហ៊ុន State Grid Corporation of China (SGCC) ដែល​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ធំ​ជាង​គេ​នៅ​លើ​ពិភពលោក មាន​បុគ្គលិក​១លាន​នាក់ មាន​ចំណូល ៣៤៨​ពាន់​លាន​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧។​ ក្រុមហ៊ុន​បាន​ចូល​រួម​ស្ថាបនា​បណ្តាញ​អគ្គិសនី​នៅ​ជុំ​វិញ​សមុទ្ទ​មេឌីទែរ៉ាណេ។ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​២០១២​មក ក្រុមហ៊ុន​មាន​ដើរ​តួ​​​កាន់​តែ​សំខាន់​​ក្នុង​បណ្តាញ​អគ្គិសនី និង​បានក្លាយ​ជា​សមាជិក​ក្រុមប្រឹក្សា​រដ្ឋបាលរបស់​ក្រុមហ៊ុន​អគ្គិសនី​​ព័រទុយហ្កាល់ អ៊ីតាលី និង​ក្រិក។ នេះ​ក៏​ព្រោះ​ក្រុមប្រទេស​អឺរ៉ុប​ខាង​ត្បូង​ជួប​បញ្ហា​ថវិកា​ ឯ​ចិន​មាន​លុយច្រើន​ ផ្តល់​ការ​វិនិយោគ​​ម្តងៗ​ដល់​រាប់​រយ​លានអឺរ៉ូ !

ក្រុមហ៊ុន​ចិន SGCC ​មិនមែន​ចាប់​អារម្មណ៍​វិនិយោគ​ជាមួយ​ក្រុមប្រទេស​យ៉ាប់យឺន​របស់​អឺរ៉ុបទេ ! ក្រៅ​ពី​អាល្លឺម៉ង់ កាលពី​ឆ្នាំ​២០១៦ ក្រុមហ៊ុន​បាន​សាក​ល្បង​ដាក់​ទុន​ ភាគតិច (៨៣០​លាន​អឺរ៉ូ) ​ក្នុង​បណ្តាញ​ចែក​ចាយ​អគ្គិសនី​បែលហ្សិក។ តែ​ត្រូវ​បរាជ័យ​ទៅ​វិញ។

ក្នុង​រយៈ​ពេល​១០​នេះ​ ចិន​ក៏​បាន​ចំណាយ​​ធ្វើ​វិនិយោគ​៨,៦ពាន់​លានក្នុង​វិស័យ​ថាមពល​មិន​ចេះ​រីង​ស្ងួត ព្រោះ​ប៉េកាំង​ចង់ក្លាយ​ជា​មេដឹកនាំ​ពិភពលោក​ផ្នែក​ថាមពលស្អាត​នេះ និង​គ្រប់គ្រង​ទីផ្សារ​ផ្ទាំង​ស្រូវ​កម្តៅពិភពលោក​​រួច​ស្រេច​ទៅ​ហើយ។

​បើ​តាម​ការ​សិក្សា​អាមេរិក​ស្តីពី​សេដ្ឋកិច្ច​ផ្នែក​ថាមពល ចេញ​ផ្សាយ​កាល​ពី​សប្តាហ៍​មុន ចិន​បាន​ធ្វើ​វិនិយោគ​ខ្លាំង​គួរកត់​សម្គាល់​ក្នុង​ប្រទេស​ចំនួន​៩​នៅ​អឺរ៉ុប ៖ ក្រុមហ៊ុន​ ត្រួត​ត្រា​ស្ទើរ​ទាំង​ស្រុង​វិស័យ​ថាមពលដើរ​ដោយ​ខ្យល់ élolien អា​ល្លឺម៉ង់​ នៅ​ឆ្នាំ​២០១៦ ជា​មួយ​នឹង​ទឹក​ប្រាក់​វិនិយោគ​ ១,៥៥ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ។ ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ​ចិន China Energy Investment Corp., ​ មាន​​ហ៊ុន​៧៥%​ (៣ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ) ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន​ថាមពល​ដើរ​ដោយ​ខ្យល់​បី​នៅក្រិក នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧។

​នុយក្លេអ៊ែរ ជា​​វិស័យ​ថាមពលមួយ​ទៀត ដែល​ចិន​ចាប់​អារម្មណ៍​ជា​ពិសេស​ជាងគេ !​ ដោយ​សារ​ការ​ចាក់​បញ្ចូល​ហ៊ុន​កំរិត​៣៣%​ ​ របស់​ក្រុមហ៊ុន​ចិន China General Nuclear Power Corporation (CGN) ទើប​ក្រុមហ៊ុន​អគ្គិសនី​បារាំង​អាច​សម្រេច​គម្រោង​សង់​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ​ជំនាន់​ថ្មី EPR Hinkley Point នៅ​អង់គ្លេស។ ​​ចិន​បាន​បង្ហាញ​ជា​សាធារណៈ​ចង់​តាំង​​វត្តមាន​ជា​និរន្ត​ក្នុង​ទីផ្សារ​នុយក្លេអ៊ែរ​អង់គ្លេស ដោយ​ទៅ​ថ្ងៃ​អនាគត​នឹង​អាច​សង់​ប្រតិករ​នុយក្លេអ៊ែរ តែឯង​ផង។ ក្រុមហ៊ុន​ចិន​ក៏ចង់​មាន​ភាគ​ហ៊ុន​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន​អគ្គិសនី​Avera ​បារាំង​ដែល​រុះ​រើស​មាសភាព​ខ្លួន​កាលពី​ឆ្នាំ​២០១៧​ដែរ។ តែ​មិន​បាន​សម្រេច​ដោយ​បារាំង​មិនព្រម​​ឱ្យ​ចិន​មាន​តួនាទី​នៅ​ក្នុង​ក្រុមប្រឹក្សា​រដ្ឋបាល។

នៅ​អឺរ៉ុប​កណ្តាល និង​ខាង​កើត​វិញ ចិន​បាន​ទទួល​ការ​ស្វាគមន៍​ខ្លាំងណាស់ ! ប៉េកាំង​បាន​ដាក់​ឱ្យ​ដំណើរការ​ក្រុម​សម្របសម្រួល​វិនិយោគ​អចិន្ត្រៃយ៍​ ជាមួយ​១៦​ប្រទេស​ ក្នុង​នោះ​១១​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​សហភាព​អឺរ៉ុប ដោយ​មាន​ហុងគ្រី​ ជា​អ្នក​បក់​ដៃ​ បើក​ផ្លូវ​ឱ្យ​ចិន​។

មហិច្ឆតា​របស់​ប៉េកាំង​បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​​អឺរ៉ុបចោ​ទ​សួរ​ខ្លួន​ឯង ! ក្រុមហ៊ុន​ចិន​មក​វិនិយោគ ​​នាំ​ទុនមក​អឺរ៉ុប ​ជា​សញ្ញាវិជ្ជមាន ប៉ុន្តែហេតុ​អ្វី​ចិន​ចង់​មក​អឺរ៉ុប​ម្ល៉េះ ?! នេះ​ហើយ​ជា​បញ្ហា ! រាល់​គ្រប់​ក្រុម​ហ៊ុន​ចិន ជា​ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ ឬ​គ្រប់គ្រង​ដោយ​រដ្ឋ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​អឺរ៉ុប​សង្ស័យ​ថា​គម្រោង​វិនិយោគ​ចិន ជា​គម្រោង​នយោបាយ​របស់​ប៉េកាំង មិន​មែន​ក្នុង​កម្មវត្ថុ​ពាណិជ្ជកម្ម​​តែ​ម្យ៉ាង​ឡើយ។ ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត​ មក​ពី​មាន​ទៅ​តែ​ទៅ​គ្មាន​មក ! មក​វិនិយោគ​នៅ​អឺរ៉ុប​ត្រូវ​ទិញ​គ្រឿង​បន្លាស់​ពី​ចិន ឯ​ការ​ងារ​ក្នុង​អឺរ៉ុបគ្មាន​បាន​កើន​ទេ ! ចិនក្តាប់​យ៉ាង​ណែន​​ច្រក​ចេញ​ចូល​សេដ្ឋកិច្ចរបស់​​គេ​​ ជា​ពិសេស​ចំពោះ​វិស័យថាមពល​ជា​​យុទ្ធសាស្ត្រ។ នៅ​អឺរ៉ុប បណ្តាញ​ថាមពល​ក៏​ត្រូវ​បាន​ចាត់​ទុក​ជា​វិស័យ​យុទ្ធសាស្ត្រ​ដែរ តែ​ពុំ​មាន​ការ​ការពារ​គ្រប់​គ្រាន់​ទេ​ !​

នេះ​មក​ពី​អឺរ៉ុប​ខ្លួន​ឯង​ខ្សោយ ?! មែន​ហើយ តាម​រយៈ​​យុទ្ធសាស្ត្រ​វិនិយោគ​របស់​ចិន​នេះ គេ​ពិត​មើល​ឃើញ​ច្រើន​អំពី​ចំណុច​ខ្សោយ​របស់​អឺរ៉ុប​មែន ! ការ​ដែល​ចិន​អាច​ចូល​វិនិយោគ​នៅ​ព័រទុយហ្គាល់ ក្រិក​ ឬ​អ៊ីតាលី មក​ពី​ប្រទេស​ទាំង​នោះ​ជួប​បញ្ហា​ថវិកា ហើយ​គ្មាន​សាមគ្គីភាព​ពី​អឺរ៉ុប​ណា​មក​ជួយ​ក្រៅ​ពី​ចិន។ មាន​ន័យ​ថា​អឺរ៉ុប​ អសមត្ថភាព​ក្នុង​ការ​ស្ថាបនា​នយោបាយ​ថាមពល​រួម​ផង មាន​បញ្ហា​ហិរញ្ញវត្ថុ​ផង និងមិន​អាច​ដាក់​ឱ្យ​​ដំណើរការ​ការ​ប្រកួត​ប្រជែង​ត្រឹម​ត្រូវ​ផង។ សម្រាប់​អ្នក​វិភាគ​និ​ងអ្នក​ជំនាញ ប្រសិន​បើ​គេ​មិន​ចង់​ឃើញ​ចិន​មានភាគ​ហ៊ុន​ក្នុង​វិស័យ​ថាមពល​អឺរ៉ុប​ទេ អឺរ៉ុប​ត្រូវ​តែមាន​មូលនិធិបំរុង​ទុក​សម្រាប់​ធ្វើ​ការ​ផ្តោះប្តូរ​ វិនិយោគ​ ក្នុង​រង្វង់​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​ នៅ​ពេល​ដែល​ចាំ​បាច់។ ប៉ុន្តែ​ បើ​អឺរ៉ុប​ប្រេះឆា​នឹង​គ្នា​ស្ទើរ​គ្រប់​ប្រធានបទ​អញ្ចឹង គេទំនង​ជា​ត្រូវ​រង់​ចាំ​យូរ​បន្តិច​ហើយ​៕

អាស៊ាន៖ ចលករ​សម្រាប់​សន្តិភាព​ក្នុង​តំបន់ និង​សមាហរណកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​អនាគត កែប្រែ

អាស៊ាន​បាន​ដើរ​តួនាទី​យ៉ាង​ចម្បង​សម្រាប់​បុព្វហេតុ​សន្តិភាពក្នុង​​តំបន់។ ភាព​ខុសគ្នា​យ៉ាង​ច្រើន​អនេក​តែង​តែ​ស្ថិត​នៅ​ជាឧបសគ្គសម្រាប់​សមាហកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយ ទោះ​ជា​សម្រាប់​ពេលអតីតកាល បច្ចុប្បន្ន និង​អនាគត។ យ៉ាង​ណា​មិញ​ ភាពជោគ​ជ័យនៃ​សន្តិភាព និង​វឌ្ឍនភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​អង្គការ​តំបន់​មួយ​នេះ​បាន​ផ្តល់​ឱ្យប្រជាជន​អាស៊ាន​ទាំង ៦០០លាន​នាក់​ នាល​ពេល​បច្ចុប្បន្ន អាច​ជា​មេរៀន​ប្រវត្តិសាស្រ្ដ​មួយ​ដ៏​មាន​សារៈសំខាន់​សម្រាប់​ពិភពលោក​ទាំងមូល។

ដោយ​សារ​ភាព​ចម្រុះ​ច្រើន​អនេកនៃបណ្ដា​ប្រជាជាតិ​ ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ភាគ​អាគ្នេយ៍ បើគេសួរ​ថា “តើ​តំបន់​មួយណា​លើភព​ផែនដី​នេះ អាច​នឹងត្រូវ​រងបរាជ័យ​មុន​គេ ​នៅពេលគេ​ចង់​បង្កើត​ជា​គម្រោង​​នៃ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ​ ទោះ​ជា​នៅ​អឺរ៉ុប អាមេរិក​ខាង​ជើង អាមេរិក​ឡាទីន ឬអាហ្រិក?” ​ នោះ​គេ​អាច​​ឆ្លើយ​បានភ្លាម​ថា “​តំបន់អាស៊ី​​អាគ្នេយ៍”។

ផ្ទុយ​ពីការរំពឹង​ទុក​ទាំង​ស្រុង​ ក្រោយ​ខួប​កំណើត​ឆ្នាំទី៥១របស់​ខ្លួន អាស៊ាន​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា អង្គការ​សហប្រតិបត្តិការ​តំបន់​ជោគជ័យ​បំផុត​ទីពីរ របស់​ពិភពលោក បន្ទាប់ពីគម្រោង​សហភាពអឺរ៉ុប។ អង្គការ​តំបន់​មួយ​នេះបាន​ក្លាយ​ជាចលករ​មួយ​ដ៏​ចម្បង​សម្រាប់​សន្តិភាព​ក្នុង​តំបន់ នា​ពេល​កន្លង​មក និងហើយសម្រាប់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន និង​​អនាគត​ តំបន់មួយ​នេះ​នឹងក្លាយ​ជា​ដែន​ដី​នៃ​កំណើន​ និង​វឌ្ឍនភាព​សេដ្ឋកិច្ច បើ​ទោះ​បីជា ​សមាហរណកម្ម​នយោបាយ​ហាក់​​គ្មាន​ពន្លឺ។

កំណើត​អាស៊ាន

អាស៊ាន ឬ​ សមាគម​ប្រជាជាតិ​អាស៊ី​ភាគ​អាគ្នេយ៍ ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៨ ខែសីហា ឆ្នាំ​១៩៦៧ នៅ​ទីក្រុង​បាំងកក ប្រទេស​ថៃ ​ក្រោម​គំនិត​ផ្តួច​ផ្តើម​របស់​ប្រជាជាតិ​ប្រាំ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី រួម​មាន​ ឥណ្ឌូនេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពិន សិង្ហបុរី និង​ប្រទេសថៃ។ ប៉ុន្មាន​ទសវត្សរ៍​ក្រោយមកទៀត ពោល​គឺ​មួយ​ឆ្នាំ​មុន​ការ​ឈាន​មក​ដល់​​ នៃ​សករាជ​របស់សតវត្សរ៍ទី២១ ប្រទេស​ភូមិ​ផង​របង​ជាមួយ​គ្នា​ប្រាំផ្សេងទៀត​ ជា​បន្តបន្ទាប់ បាន​ក្លាយ​ខ្លួន​​ជា​សមាជិករួម​ជោគវាសនា​ជាមួយ​អាស៊ាន។ ប្រទេស​ទាំង​នោះ​រួម​មាន​ ប្រ៊ុយណេ មីយ៉ាន់ម៉ា ឡាវ វៀតណាម និង​ចុងក្រោយ​ កម្ពុជា។ យោង​តាម​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ដ បើ​តាម​ទ្រឹស្ដី វាសនា​របស់​អាស៊ាន គួរ​តែត្រូវ​បាន​ស្លាប់​ពីមុនការ​បង្កើត នោះ​ក៏​ព្រោះ​ដោយ​ហេតុផល​ចម្បង​ខាង​ក្រោម។

ក្រោយ​សង្គ្រាម​លោក​លើក​ទី២ កំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៦០ បញ្ហាតាន​តឹង​ និង​ស្មុគស្មាញ​យ៉ាង​ច្រើន​​បាន​កំពុង​កើត​ឡើង​នៅ​​តំបន់​អាស៊ី​​អាគ្នេយ៍។ ឥទ្ធិពល​នៃ​ការរីកសាយភាយ​របស់​លទ្ធិកម្មុយនិស្ដ នៅ​ពាសពេញ​តំបន់​អាស៊ី ខណៈ​ប្រទេសស្ថាបនិកអាស៊ាន​ទាំង​ប្រាំ​ កំពុង​ប្រឈម​មុខ​ដាក់​គ្នា​ក្នុង​ដំណាក់​កាល​ដ៏​គួរ​ឱ្យ​ស្រួចស្រាល់។ ភាពតានតឹង​រវាង​ម៉ាឡេស៊ី និង​សិង្ហបុរី ដែល​ទើប​តែ​ចែកផ្លូវ​គ្នា។ ឥណ្ឌូ​នេស៊ី​​បាន​ឆ្លង​កាត់​រដ្ឋប្រហារ​បង្ហូរឈាមនៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥។​ ហ្វីលីពិនកំពុងទាមទារ​តំបន់ភាគខាង​កើត​នៃប្រទេស​​ម៉ាឡេស៊ី។ ភាពតានតឹង​ផ្សេងៗតាម​តំបន់​ព្រំដែន​រវាងម៉ាឡេស៊ី និង​ថៃ និង​រវាង​ឥណ្ឌូនេស៊ី និង​ហ្វីលីពីន។

ទោះ​ជា​​អាស៊ានមិន​បានជួប​ប្រទះ​នូវ​បញ្ហា​ដូច​ដែល​បាន​រៀប​រាប់​ខាង​លើ ក៏អ្នក​វិភាគ​ជាទូទៅ​ នៅ​តែបង្ហាញ​ភាព​ទុទ្ទិដ្ឋិនិយម​ខ្លាំងដដែរ ​ចំពោះ​ជោគវាសនា​អាស៊ាន ព្រោះ​​ថា ប្រជាជាតិ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ហាក់​មិន​មាន​ធាតុផ្សំ​ជាមូល​ដ្ឋាន​នៃ​សហប្រតិបត្តិ​ការ​ក្នុង​តំបន់នោះ​ទេ។

ប្រយោគ​ដ៏​ល្បី​ល្បាញ​របស់​សាស្រ្ដចារ្យនៃសាកលវិទ្យាល័យ Harvard លោក​ Samuel Hungtington បាន​កត់ត្រា​ថា “ការប៉ះទង្គិច​នៃ​អារិយធម៌ ឬ​ជា​ភាសាបារាំង le Choc des Civilisations” ក្នុង​តំបន់​មួយ​នេះ​ មាន​ទំហំ​ធំធេង​ណាស់។ គ្មាន​តំបន់​ណា​លើ​ភព​ផែន​ដី​នេះ ​ដែល​មាន​ភាព​ចម្រុះ ដូចតំបន់​​អាស៊ីអាគ្នេយ៍នោះ​ទេ។ ទិដ្ឋភាព​​ដែល​យើង​រំពឹងថា​ចង់​បង្កើត​អាស៊ាន ​នៅ​ពេល​នោះ គឺ​វា​មាន​ន័យ​ថា យើង​សង្ឃឹម​ចង់​បាន​ អាស៊ាន​ដែលស្លាប់​ទាំង​មិន​ទាន់​បង្កើត​​តែ​ម្ដង។

នៅ​លើ​ផែនដីនេះ អរិយធម៌​ធំៗ​រស់​នៅ ​ដាច់​ដោយ​ឡែក​នៅ​ទីតាំង​ភូមិសាស្ដ្រ​ខុសៗគ្នា។ គ្រិស្ត​សាសនា​នៅ អឺរ៉ុប និង​អាមេរិក។ ខុងជឺ​នៅ​ចិន និង​អាស៊ីបូព៌ា។ អ៊ីស្លាម​នៅ​ម៉ារុក ដល់​ឥណ្ឌូនេស៊ី។ ហិន្ឌូ នៅឥណ្ឌា។ ពុទ្ធសាសនា​នៅ​ស្រីលង្កា​ដល់​ចិន កូរ៉េ និង​ជប៉ុន។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ អាស៊ាន​ជាតំបន់​ប្រមូល​ផ្តុំ​​អារិយធម៌ទាំង​អស់​នេះ។ វប្បធម៌ សាសនា ភាសា និង​ភាពចម្រុះ​ពូជសាសន៍របស់​អាស៊ាន មាន​ ២៤០លាននាក់​ជាមូស្លីម ១៣០លាននាក់​ជាគ្រិស្ដសាសនិក ១៤០លាននាក់​ជាពុទ្ធសាសនិក ៧លាននាក់​ជាហិន្ឌូ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ដ​បាន​សង្កត់​ធ្ងន់​ថា ភាព​ខុសគ្នា​ទាំង​នេះ​នឹង​តាក់តែង​វាសនា​មិន​អាច​រួម​គ្នា​បាន ហើយ​ប្រជាជាតិ​នីមួយៗនឹង​ប្រកាន់​​វាសនា​ផ្ទាល់​ខ្លួន និយាយ​ភាសា​នយោបាយ​រៀង​ខ្លួន ដែល​គ្មាន​ថ្ងៃ​អាចយល់​គ្នា​បាន។

យ៉ាង​ណា​មិញ ទោះជា​ត្រូវ​ប្រឈម​នឹង​បញ្ហា​សព្វគ្រប់​បែប​យ៉ាង អាស៊ានមិន​ស្លាប់​ អាស៊ាន​អាច​រស់បាន​ និងបន្ត​ជោគជ័យមក​ដល់​ថ្ងៃ​នេះ។ អាស៊ាន​បាន​និង​កំពុង​ក្លាយ​ជា​អង្គការ​តំបន់មួយដ៏​សំខាន់​សម្រាប់​សន្តិភាព វឌ្ឍនភាព​សេដ្ឋកិច្ច និង​នយោបាយ​ ដែល​ពិភពលោកមិន​អាច​​មើល​រលង​បាន។ ម៉្យាង ព្រោះ​ដោយ​ ​អាស៊ាន​ជា​តំបន់​នៃ​ដង្ហើមសេដ្ឋកិច្ច និង​ការកាត់បន្ថយ​ភាព​ក្រីក្រ​របស់​ពិភពលោក។ ​ការ​កាត់​បន្ថយភាព​ក្រីក្រ​នៃ​ប្រទេស​នីមួយៗបាន​ធ្លាក់​ចុះ​យ៉ាង​អស្ចារ្យ។ វៀតណាម​ពី ៥០ភាគរយ មកត្រឹម​៣ភាគរយ​ ក្នុង​៣០ឆ្នាំ។ នៅ​ឆ្នាំ​២០៣០ សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ាន​នឹង​ក្លាយ​ជា​សេដ្ឋកិច្ចធំបំផុត​ទី៤ ក្នុង​ទំហំ​ទឹកប្រាក់​ប្រមាណ ១០ពាន់ពាន់លាន​ដុល្លារអាមេរិក ដែល​វា​នឹង​ជួយ​លើកស្ទួយ​ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ពាណិជ្ជកម្ម និង​ការ​វិនិយោគ របស់​ពិភពលោក។ ម៉្យាង​វិញ​ទៀត ព្រោះ​អាស៊ាន​ក៏​បាន​និង​កំពុង​ក្លាយ​ជា​តំបន់នៃ​ការ​ចរចារលើ​បញ្ហា​សាកលចម្បង​ៗ។ ជាឧទាហរណ៍ ជំនួប​ដែល​គ្មាន​អ្នក​នឹង​ស្មាន​ដល់​រវាង​លោក​ដូណាល់​ ត្រាំ និង​លោក​គីម ជុងអ៊ុន​ នៅ​ខែឧសភា ក្នុង​ប្រទេស​សិង្ហបុរី។

ឧបសគ្គ​និងការ​ប្រឈម​សម្រាប់​អនាគត

ទោះ​ជាយ៉ាង​ណា មាន​ឧបសគ្គយ៉ាង​ច្រើន​ដែល​នឹងតែងតែ​រារាំង​ដល់​ សមាហរណកម្ម​នយោបាយ​ណាមួយ​កាន់​តែ​ជ្រៅ។ ជាឧទាហរណ៍ ការ​ជាប់​កាំង ឬ​ការ​វិវត្តរ៍យ៉ាង​យឺត នៃ​សហគម​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ាន (la Communauté Économique de l'ASEAN) ដែល​បាន​ដាក់​ចេញ​នៅ​ចុង​ឆ្នាំ២០១៥។ ឧបសគ្គទាំងនោះ​ត្រូវ​បាន​កត់ត្រាប្រកប​ដោយ​ហេតុផល​ ជាពិសេសដោយ​សារពត៌មានរបស់បស្ចិមលោក។ ជាឧទាហរណ៍ ការ​ចេញ​ផ្សាយ​របស់​ទស្សនវដ្តី The Economist ក្នុង​ឆ្នាំ២០១៦ បង្ហាញថា៖ “សេចក្តីថ្លែងការណ៍​របស់​អាស៊ាន​ហាក់​មើល​ទៅសម្បើម​ណាស់ ដូច​ក្នុង​ពិធី​បុណ្យ​ណូអែល​អញ្ជឹង តែ​ធាតុពិត​វា​ស្ថិត​ក្នុង​ភាព​ធម្មតា​សោះ។ អាស៊ាន​មិន​មាន​យន្តការ​ដើម្បី​ដាក់កំហិត​ឱ្យ​សមាជិក​គោរព ​កិច្ចព្រមព្រៀង និងសន្ធិសញ្ញា​ណាមួយ​ទេ។ ប្រព័ន្ធធនាគារក្នុងតំបន់ និងទីផ្សារហិរញ្ញវត្ថុ​នៅតែមិនអាចរួមបញ្ចូលគ្នាបាន។ ពន្ធលើ​ពាណិជ្ជកម្ម​ដែល​មាន​ចែង​តែលើក្រដាស​អាច​នឹងរលាយបាត់ ប៉ុន្តែឧបសគ្គនៃ​ការអនុវត្ត​នៅ​តែ​មាន​ជាដរាប។ ប្រទេស​សមាជិក​នីមួយៗ​បន្តបង្កើតប្រព័ន្ធកម្មសិទ្ធិបញ្ញា និងគោលនយោបាយអន្តោប្រវេសន៍ រៀង​ៗ​ខ្លួន។

បន្ថែម​ពីលើ​នេះ គំលាតនៃការ​អភិវឌ្ឍ​រវាង​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ាន​មាន​ទំហំ​ធំធេង​ណាស់។ ផ្អែក​តាមធនាគារ​ពិភពលោក ផលិត​ផល​ក្នុង​ស្រុក​សម្រាប់​មនុស្ស​ម្នាក់​នៃ​ប្រជាពលរដ្ឋសិង្ហបុរីមាន​ទំហំ​ធំ​ជាង​ ៣៧​ដង ធៀប​នឹង​ផលិត​ផល​ក្នុង​ស្រុក​សម្រាប់​មនុស្ស​ម្នាក់​គិត​ជា​មធ្យម​នៃប្រជាពលរដ្ឋរបស់ កម្ពុជា ឡាវ មីយ៉ាន់ម៉ា និង​វៀតណាម។ កត្តា​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​អ្នក​វិភាគ​ខ្លះយល់​ថា សមាហរណកម្ម​អាស៊ាន​ផ្តល់​ផល​ច្រើន ​ឱ្យ​តែ​ប្រទេស​ដែល​មាន​សេដ្ឋកិច្ច​រឹង​មាំតែប៉ុណ្ណោះ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ក៏​មាន​មតិ​ខ្លះបង្ហាញ​យោបល់​សុទិដ្ឋិនិយម​វិញ​ ដោយ​លើក​ហេតុផល​ថា ប្រទេសដែល​មាន​កម្រិត​អភវិឌ្ឍតិច​ជាង ​នៅ​មាន​សក្ដានុពល​ច្រើន​ទៀត​ ដើម្បីអភិវឌ្ឍ​ប្រទេស​របស់​ខ្លួន។

ប្រាកដ​ណាស់​សមាហរណកម្មអាស៊ា​ន​បាន​ជួប​ឧបសគ្គ​ជារឿយៗ។ យន្តការ​នយោបាយ​យ៉ាង​ច្រើន​ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ដឹកនាំ​អាស៊ាន​ពន្យាពេល​អនុវត្ត តែទោះ​ជាយ៉ាង​ណា ​ដំណើរ​នៃវិវត្តរ៍ជារួម​ ក្នុង​រយៈពេល​វែង ហាក់​បន្តទៅមុខ។ យោងតាមអ្នក​ជំនាញ​ខ្លះ ដំណើរវិវត្តន៍​របស់​អាស៊ាន​ប្រៀប​បាន​នឹង​ដំណើរ​បម្លាស់​ទី​របស់​សត្វ​ក្ដាម​អញ្ជឹង ពីរជំហាន​ទៅមុខ មួយ​ជំហាន​ថយ​ក្រោយ។ បើ​ពិនិត្យ​ក្នុង​រយៈពេល​ខ្លី គេ​ពិបាក​ឃើញ​ថា​មាន​ការ​វិវត្តន៍​អ្វី​សំខាន់​ណាស់​។​ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ បើ​គេ​មើល​ក្នុង​រយៈពេល​វែង ការ​វិវត្តចម្បង​ៗ​តែង​តែ​លេខ​រូប​រាង​ឡើង​ពីមួយ​ទសវត្សរ៍​ ទៅមួយ​ទសវត្សរ៍៕

គម្រោង​ពង្រីក​ទី​ផ្សារ​ការងារ​របស់ ILO គាំទ្រ​ដោយ​ចិន ផ្តើម​អនុវត្ត​នៅ​កម្ពុជា កែប្រែ

អង្គការ​ពលកម្ម​អន្តរជាតិ (ILO) ដោយមាន​ការគាំទ្រ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពី​ប្រទេស​ចិន​នឹងដាក់​ឲ្យ​ដំណើរការ​គម្រោង​ថ្មី​មួយ​នៅ​កម្ពុជា​ទាក់ទង​នឹង​ការពង្រីក​សេវាកម្ម​ការងារ។ ពិធី​ប្រកាស​អនុវត្ត​គម្រោង​នេះ​ត្រូវគេ​គ្រោង​ធ្វើ​នៅ​ថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​ទី១៦មករា​ស្អែក​នេះ​នៅឯ​សណ្ឋាគារ​ភ្នំពេញ។


នេះ​គឺជា​គម្រោង​លើក​ទី១របស់​អង្គការ ILO នៅក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា​ដែល​គាំទ្រ​ដោយ​ប្រទេស​ចិន​ដែល​ផ្តោតជាសំខាន់​ទៅលើ​ការធ្វើឱ្យ​កាន់តែ​ប្រសើរឡើង​នូវ​សេវា​ការងារ។ គោល​បំណង​​​នៃ​គម្រោង​នេះ គឺ​ដើម្បី​បង្កើន​ប្រសិទ្ធិភាព​ទីផ្សារការងារ និង​ការចូលរួម​ពី​សំណាក់​ភាគី​​ពាក់ព័ន្ធ កាត់បន្ថយ​ភាព​គ្មាន​ការងារ​ធ្វើ និង​ពង្រឹង​លំហូរ​ព័ត៌មាន​រវាង​អ្នកស្វែងរក​ការងារ​​ធ្វើ និង​និយោជក។ នេះ​បើ​យោងតាម​ព័ត៌មាន​ដែល​ផ្សព្វផ្សាយ​ដោយ​អង្គការ ILO ។

នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា គម្រោង​រយៈពេល០៣ឆ្នាំនេះ​នឹង​លើកកម្ពស់​គុណភាព​សេវា​ការងារ និង​បម្រើ​តាម​សេចក្តីត្រូវការ​របស់​អតិថិជន​បន្ថែមទៀត​តាមរយៈ​មជ្ឈមណ្ឌល​ការងារ​ដែលមាន​ស្រាប់ (នៅ​រាជធានី​ភ្នំពេញ បាត់ដំបង សៀមរាប កំពត និង​ស្វាយរៀង)។ គម្រោង​នេះ​នឹង​បង្កើន​ការផ្គូផ្គង និង​ការទទួលបាន​ការងារ​ធ្វើ តាមរយៈ​ការធ្វើឱ្យ​ប្រសើ​ឡើង​នូវ​ការប្រមូល វិភាគ និង​ផ្សព្វផ្សាយ​ទិន្នន័យ​ទីផ្សារការងារ ព្រមទាំង​ជម្រុញ​ការអភិវឌ្ឍ​កម្មវិធី​ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​ទៅនឹង​ការងារ​សម្រាប់​គាំទ្រ​ដល់​ក្រុម​ជន​គោលដៅ​ដូចជា ស្ត្រី កម្មករ​ចំណាកស្រុក និង​ជនពិការ។

លោក ពេ​ជ សោភ័ន រដ្ឋលេខាធិការ​ក្រសួង​ការងារ និង​បណ្តុះបណ្តាល​វិជ្ជាជីវៈ និង​ជា​អនុប្រធាន​គណៈកម្មាធិកា​រ​ជាតិ​បណ្តុះបណ្តាល មានប្រសាសន៍ថា “ការពង្រឹង​ផលិតភាព​គឺជា​គន្លឹះ​សម្រាប់​កំណើនសេដ្ឋកិច្ច និង​កាត់បន្ថយ​ភាពក្រីក្រ និង​ជួយ​ដល់​ប្រទេស​កម្ពុជា​ដើម្បី​សម្រេច​និង​រក្សា​កំណើនសេដ្ឋកិច្ច និង​ការបង្កើត​ការងារ​បន្ថែម​និង​ល្អប្រសើរ​ជាង​មុន។

ក្រសួង​ការងារ និង​បណ្តុះបណ្តាល​វិជ្ជាជីវៈ រួមជាមួយ​ទីភ្នាក់ងារ​ជាតិ​មុខរបរ​និង​ការងារ​នឹង​ក្លាយជា​ភ្នាក់ងារ​ដ៏​ចម្បង​ក្នុងការ​អនុវត្ត​គម្រោង​នេះ។ ស្ថាប័ន​ទាំងពីរ​នឹង​ទទួលខុសត្រូវ​រាល់​សកម្មភាព​របស់​គ​ម្រោ​ង​ដើម្បី​គាំទ្រ​ដល់​ការបង្កើត​ការងារ ផ្តល់​សេវា​ការងារ​ដល់​អ្នកស្វែងរក​ការងារ​ធ្វើ ព្រមទាំង​ធានាបាន​នូវ​ការផ្សព្វផ្សាយ​ព័ត៌មាន​ទីផ្សារការងារ​ឱ្យបាន​ទៀងទាត់។ នេះ​បើ​យោងតាម​ការប្រកាស​ឲ្យ​ដឹង​របស់​អង្គការ ILO ៕

បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន (១៧០៦-១៧៩០) កែប្រែ

បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន... បើទោះបីជា​អ្នក​ខ្លះ​មិនស្គាល់ឈ្មោះ តែ​ភាគច្រើន​ប្រាកដ​ជា​ធ្លាប់​ឃើញមុខ ពីព្រោះ​ថា រូបថត​របស់​លោក​​ស្ថិត​នៅលើ​ក្រដាសប្រាក់​ដុល្លារ​អាមេរិក គឺ​ក្រដាស ១០០ដុល្លារ។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​ឥស្សរជន​មួយ​រូប ក្នុង​ចំណោម​ឥស្សរជន​តែ​ពីររូប​គត់ ដែល​មិនមែន​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក តែ​មាន​រូបថត​លើ​ក្រដាសប្រាក់​ដុល្លារ (ឥស្សរជនមួយរូបទៀត​ គឺ​លោកអាឡិចសិនឌ័រ ហាមីលតុន រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដំបូងបង្អស់​របស់​អាមេរិក ហើយ​​ដែល​មាន​រូបនៅលើ​ក្រដាស ១០ដុល្លារ)។

ថ្វីដ្បិត​តែ​មិនធ្លាប់​កាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​អ្នក​នយោបាយ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មួយ​រូប​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អាមេរិក ពីព្រោះ​លោក​ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​ឥស្សរជន​ទាំង ៧រូប ដែល​ជា​បិតា​ស្ថាបនិក​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ព្រមទាំង​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ចូលរួម​ក្នុងការ​តាក់តែង​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក៏​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ល្បីល្បាញ​មួយរូបផងដែរ ដោយលោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាងសំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុងប្រវត្តិនៃ​ការ​រកឃើញ​ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​​ប្រើប្រាស់​យ៉ាងទូលំទូលាយ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។

បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន កើតនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៧០៦ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​បូស្តុន សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​​ពេលនោះ នៅ​ជា​ដែនដី​អាណានិគម​មួយ​របស់​អង់គ្លេស ហើយ​​មិនទាន់​ចាប់កំណើត​ជា​រដ្ឋឯករាជ​មួយ​នៅឡើយ​នោះទេ។ ឪពុកម្តាយ​របស់​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​អ្នក​កើត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស ហើយ​ធ្វើ​ចំណាកស្រុក​មក​ទឹកដីថ្មី​ កាល​ពី​ ២៣ឆ្នាំ​មុន​។ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​កូន​ទី ៨ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន​បង្កើត ១០នាក់ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​បងប្អូនឪពុកតែមួយ​ម្តាយទីទៃ ៧នាក់​ផ្សេងទៀត។

ពីដំបូងឡើយ ឪពុក​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​​មាន​បំណង​ចង់​ឲ្យ​កូន​ទៅ​រៀន​​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ហាវ៉ាដ (Harvard) ហើយ​ចាប់អាជីព​ជា​បុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា ទើប​បញ្ជូន​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ឲ្យ​ទៅ​រៀន​ត្រៀម​នៅសាលាភាសាឡាតាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត​ទៅ ដោយសារ​តែ​បញ្ហា​ជីវភាព ហ្វ្រែងឃ្លីន​ចូល​សាលា​បានតែ​ពីរឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ ក៏​ត្រូវ​បោះបង់​សាលា តាំង​ពី​​ទើប​នឹង​មាន​អាយុបាន ១០ឆ្នាំ។

ឈប់ពីសាលា ហ្វ្រែងឃ្លីន​នៅ​ជួយ​ធ្វើការ​ឪពុក​បាន​ពីរឆ្នាំ មុននឹង​ទៅ​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​រៀន​ខាង​បោះពុម្ព​ជាមួយ​នឹង​បងប្រុស។ បងប្រុស​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​បង្កើត​កាសែត​មួយ ដែល​គេចាត់បញ្ចូល​ក្នុង​ចំណោម​​​កាសែត​ឯករាជ​ដំបូងគេ​នៅ​អាមេរិក។ នៅ​ពេលនោះ ​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ ដែល​ជា​កូនជាង គឺ​ជា​អ្នក​ទទួល​ការងារខាង​​រៀបពុម្ពអក្សរ ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែល​មាន​អាយុទើប​នឹង​បាន ១៥ឆ្នាំ ​បាន​សុំ​សរសេរ​អត្ថបទ​ ដើម្បី​ចុះផ្សាយ​ក្នុង​កាសែត ក៏ប៉ុន្តែ បងប្រុស​មិន​អនុញ្ញាត។

ការ​បដិសេធ​របស់​បងប្រុស​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វ្រែងឃ្លីន​រួញរា​នោះទេ។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​នៅតែ​សរសេរ​អត្ថបទ ដោយប្រើ​ឈ្មោះ​ក្លែងក្លាយ ហើយ​ផ្ញើ​​​ទៅ​ឲ្យ​កាសែត​ចុះផ្សាយ។ អត្ថបទ​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​​មិន​ត្រឹមតែ​ត្រូវ​បាន​កាសែត​​សុខចិត្ត​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ​នោះទេ តែ​ថែម​ទាំង​បាន​ ​ដាក់​នៅលើ​ទំព័រមុខថែម​ទៀត។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​បន្ត​សរសេរ​អត្ថបទ​ដោយ​ប្រើ​ឈ្មោះក្លែងក្លាយ​នេះ​ជាច្រើន​​ទៀត ផ្ញើ​ទៅ​ឲ្យ​កាសែត​ចុះផ្សាយ ហើយនៅ​ក្នុងអត្ថបទ​ខ្លះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​សរសេរ​រិះគន់​អាជ្ញាធរ និងការពារ​សិទ្ធិសេរីភាព​ក្នុងការ​បញ្ចេញមតិ។

គិតជាសរុប ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​សរសេរ​អត្ថបទ​ចំនួន ១៤ ​ចុះផ្សាយ​លើ​ទំព័រ​កាសែត​របស់​បងប្រុស ហើយ​នៅ​ក្នុង​អត្ថបទទី១៤ ដែល​ជា​អត្ថបទចុងក្រោយ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​បង្ហាញ​អត្តសញ្ញាណ​ពិត​​ឲ្យ​គេ​ដឹង​ថា លោក​គឺ​ជា​អ្នក​សរសេរ។

ក្រោយមក ទំនាក់ទំនង រវាង​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ និង​បងប្រុស មាន​ភាព​តានតឹង​ខ្លាំង​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ រហូត​ដល់​ពេលមួយ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​បាន​រត់ចេញ​ពី​ផ្ទះ លែង​នៅ​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​ជាមួយ​បងប្រុស​តទៅទៀត។

នៅឆ្នាំ១៧២៣ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុងវ័យ ១៧ឆ្នាំ ដែល​បាន​រត់ចេញ​ពី​ផ្ទះ​របស់​បងប្រុស​នៅ​បូស្តុន បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទីក្រុង​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា។ នៅទីនោះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ជីវិត​ពីដៃទទេ ដោយ​​​ប្រកប​របរ​ជា​ជាង​​បោះពុម្ព ទៅតាម​ជំនាញ​ដែល​រៀន​ពីបងប្រុស។ ដំបូង ហ្វ្រែងឃ្លីន​ធ្វើការ​ជា​កូនឈ្នួល បន្ទាប់​មក​​បាន​ឡើង​ធ្វើ​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង​រោងពុម្ព ហើយ ៥ឆ្នាំក្រោយ​មក នៅឆ្នាំ១៧២៨ ហ្វ្រែងឃ្លីនបាន​សម្រេច​ឈប់​ធ្វើការ​ឲ្យគេ ហើយ​ចាប់បើក​រោងពុម្ពមួយ​ដោយ​ខ្លួនឯង ព្រមទាំង​បាន​បង្កើត​កាសែត​ថ្មីមួយ​ ដោយដាក់​ឈ្មោះ​ថា The Pennsylvania Gazette។

គិតមកត្រឹមនឹង​ពេលនោះ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​​ បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្នក​មាន​មុខមានមាត់​ម្នាក់​នៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វី (ជា​ថៅកែរោងពុម្ព ថៅកែកាសែត និង​អ្នក​សរសរ​អត្ថបទ​កាសែត)។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​​រៀបការ​សាងគ្រួសារ ដែល​មាន​កូនប្រុសម្នាក់ និង​ស្រីម្នាក់។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក៏​បាន​ធ្វើ​សកម្មភាព​ខាង​ផ្នែក​សង្គម​​ជាច្រើន​ផងដែរ ជាពិសេស គឺសកម្មភាព​​ទាក់ទង​នឹង​ការលើកតម្កើង​​ការអប់រំ និង​សីលធម៌សង្គម។​

ហ្វ្រែងឃ្លីន​​បង្កើត​ក្លឹបមួយ ឈ្មោះ​ថា Junto ដើម្បី​ប្រមូលផ្តុំ​សមាជិក​ឲ្យ​ធ្វើការ​ជជែក​ដេញដោល​គ្នា​​អំពី​បញ្ហា​សង្គម សីលធម៌ នយោបាយ ទស្សនវិជ្ជា វិទ្យាសាស្រ្ត ព្រមទាំង​​ចែករំលែកចំណេះដឹង និង​បទពិសោធន៍​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក ទាក់ទង​ទៅនឹង​កិច្ចការ​ជំនួញ។ បន្តិចម្តងៗ ការងារ​ក្លឹប​ Junto នេះ បាន​​រីក​រាលដាល​ទៅ​សកម្មភាព​សង្គម​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត។

នៅ​ឆ្នាំ១៧៣១ ដើម្បី​បំពេញ​តម្រូវការ​ខាង​ចំណេះដឹង និង​ការ​អាន​របស់​សមាជិកក្លឹប Juntoហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​បង្កើត​​​បណ្ណាល័យ​មួយ ឈ្មោះ​ថា « Library Company of Philadelphia » ដែល​នៅ​ដំណើរការ​រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ជា​ស្ថាប័ន​វប្បធម៌​ដ៏​ចំណាស់​បំផុត​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត តាមការ​ជជែកផ្តោះប្តូរ​យោបល់​គ្នា​ក្នុង​ក្លឹប Junto ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​បាន​ស្នើផងដែរ​ឲ្យ​បង្កើត​ជា​ក្រុម​ពន្លត់​អគ្គិភ័យ​ស្ម័គ្រចិត្ត​​ប្រចាំក្រុង​ហ្វីឡាដែលហ្វី និង​បង្កើត​កងរក្សា​សន្តិសុខ​ប្រចាំក្រុង ដែល​ធ្វើការ​ពេញម៉ោង ដោយ​ទទួល​ប្រាក់​ខែ​ ហើយ​​​ប្រាក់​ខែ​នេះ​បាន​មក​ពី​ការ​យកពន្ធ​លើ​អចលនទ្រព្យ។

ក្រៅពី​បណ្ណាល័យ ក្រុមពន្លត់អគ្គិភ័យ និង​កងរក្សា​សន្តិសុខ​ក្រុង ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ចូលរួម​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​បង្កើត​ស្ថាប័ន​សំខាន់ៗ​មួយ​ចំនួន​ទៀត​ខាង​វិស័យ​អប់រំ រួមមាន បណ្ឌិតសភា​ហ្វីឡាដែលហ្វី ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​សកលវិទ្យាល័យផេនស៊ីលវេនញ៉ា (University of Pennsylvania) និង​ បណ្ឌិតសភា​ទស្សនវិជ្ជា (American Philosophical Society) ដែល​សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​ស្ថាប័នអប់រំ​ដ៏​ចំណាស់​ៗបំផុត​របស់​អាមេរិក ហើយ​ដែល​នៅ​បន្ត​មាន​ដំណើរការ​រហូតមក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕

បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​និង​អគ្គិសនី កែប្រែ

នៅ​ឆ្នាំ១៧៤៨ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុងវ័យ ៤៨ឆ្នាំ បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នក​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភ ល្មម​អាច​នឹង​រស់នៅ​ដោយ​ស្រួល ដោយ​មិនចាំបាច់​ធ្វើការ​ ឬ​រកស៊ី។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​បាន​ចូលនិវត្តន៍​ពី​ការងារ​ជា​ថៅកែរោងពុម្ព និង​សារព័ត៌មាន ហើយ​ចំណាយពេល​ទៅលើ​ការងារ​សង្គម ប្រឡូក​ចូល​ក្នុង​កិច្ចការ​នយោបាយ ព្រមទាំង​ធ្វើការ​សិក្សា​ និង​ពិសោធន៍​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត ដែល​ជា​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​របស់​លោក​តាំង​ពី​ក្មេង ជាពិសេស ទាក់ទងនឹង​ផ្នែក​អគ្គិសនី។

គិតត្រឹម​សម័យកាល​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន (សតវត្សរ៍ទី១៨) ថ្វីដ្បិត​តែ​មនុស្ស​យើង​ធ្លាប់​សង្កេតឃើញ​ ឬ​ធ្លាប់​ឆ្លងកាត់​បទពិសោធន៍​ខ្លះៗ អំពី​​អគ្គិសនី ក៏ប៉ុ​ន្តែ ការយល់ដឹង​អំពី​អគ្គិសនី​នេះ​​នៅ​មាន​កម្រិត​ដ៏តិចតួចនៅឡើយ ហើយ​ក៏​នៅមិនទាន់​អាច​យក​ថាមពល​អគ្គិសនី​នេះ​មក​ប្រើប្រាស់​​បាន​នៅឡើយនោះដែរ។ នៅពេលនោះ ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើប្រាស់​ជាក់ស្តែង គឺ​អគ្គិសនី​ស្តាទិច ហើយ​ប្រើ​តែ​នៅ​ក្នុង​ទស្សនិយភាព​ជា​​លក្ខណៈកម្សាន្ត​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៧៤៣ នៅ​ពេល​ទៅលេង​ស្រុកកំណើត​នៅ​បូស្តុន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ឃើញ​​ការ​សម្តែងរបស់​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ម្នាក់ (Archibal Spencer) ​មកពី​ស្កុតឡែនដ៍ ដែល​យក​បំពង់កែវ​ទៅ​ត្រដុស រួច​ហើយ​យក​ទៅ​ដាក់​ក្បែរ​ជើង​ក្មេងប្រុសម្នាក់ បង្កើត​ជា​ផ្កាភ្លើងដូចផ្លេកបន្ទោរ។ ទស្សនិយភាព​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​ហ្វ្រែងឃ្លីន​មាន​ការ​ភ្ញាក់ផ្អើល និង​ជក់ចិត្ត​​យ៉ាងខ្លាំង​ក៏ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ក៏​មាន​នូវ​ចម្ងល់ជាច្រើន​ផងដែរ។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ចង់យល់​ស៊ីជម្រៅ ហួស​ពី​អ្វី​ដែល​ត្រឹមតែ​ជា​ទស្សនិយភាព​ដើម្បី​កម្សាន្តភ្នែក។ តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ការត្រដុស​បំពង់កែវ​ ហើយ​យក​ទៅ​ដាក់​ក្បែរ​ជើង​ក្មេងប្រុសនេះ​អាច​បង្កើត​ជា​ផ្កាភ្លើង​អគ្គិសនី ? តើ​ផ្កាភ្លើង​នេះ​ និង​ផ្លេកបន្ទោរ​មាន​អ្វី​ខុសគ្នា ?

ពេល​ត្រឡប់​ទៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ាវិញ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ចំណាយពេល​យ៉ាងច្រើន ​ធ្វើការ​សិក្សា និង​​ពិសោធន៍​​ដោយផ្ទាល់​ អំពី​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​សង្កេតឃើញ​នៅ​ក្នុង​ទស្សនិយភាព​នៅ​បូស្តុន។ នៅ​ក្នុង​ការ​ពិសោធន៍​នេះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​រកឃើញ​ថា ការត្រដុស​វត្ថុមួយ​ទៅនឹង​វត្ថុមួយទៀត​មិន “បង្កើត” ឲ្យ​មាន​អគ្គិសនី​នោះទេ តែ​ផ្ទុយទៅវិញ គឺ​គ្រាន់តែ “ប្រមូល” អគ្គិសនី​ដែល​មាន​ស្រាប់​ហើយ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺ បន្ទុក​អគ្គិសនី​ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង​វត្ថុមួយ អាច​ត្រូវ​ផ្ទេរ​ទៅ​វត្ថុមួយទៀត។ នៅ​ក្នុងករណី​នេះ បន្ទុក​អគ្គិសនី រវាង​វត្ថុ​ទាំងពីរ​ត្រូវ​បាត់លំនឹង ពោលគឺ វត្ថុមួយ​មាន​បន្ទុក​អគ្គិសនី​វិជ្ជមាន (បូក) ហើយ​វត្ថុមួយទៀត​មាន​បន្ទុក​អគ្គិសនី​អវិជ្ជមាន (ដក)។ ដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​នៅ​ពេល​ដែល​គេ​យក​វត្ថុ​ទាំងពីរ​ទៅ​ដាក់ក្បែរគ្នា ឬ​ប៉ះគ្នា ដើម្បី​បង្កើត​នូវ​លំនឹងឡើងវិញ លំហូរ​នៃ​បន្ទុក​អគ្គិសនី​រវាង​វត្ថុទាំងពីរ​ក៏​កើតមានឡើង ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​ចរន្តអគ្គិសនី។

ទ្រឹស្តីទាក់ទង​នឹង​បន្ទុកអគ្គិសនី (Electric charge) នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើ​រហូត​មកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ ហើយ​សូម្បីតែ​ពាក្យ​ថា “បន្ទុកអគ្គិសនីវិជ្ជមាន” ឬ “បូក” និង​ “បន្ទុក​អគ្គិសនីអវិជ្ជមាន” ឬ “ដក” ក៏​ស្ថិត​នៅ​ជា​ពាក្យ​បច្ចេកទេសអគ្គិសនី ដែល​គេ​បន្ត​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះ​មិនមែន​ជា​ស្នាដៃ​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ចម្បងបំផុត​របស់​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីននោះទេ។ អ្វីដែល​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វ្រែងឃ្លីន​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីរន្ទឺ ទាំង​ពីពេល​លោក​នៅរស់ និង​រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​ គឺ​ការ​សិក្សា​​ទៅលើ​ផ្លេកបន្ទោរ និង​រន្ទះ។

នៅ​ចុងឆ្នាំ១៧៤៩ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​ផ្តោត​អារម្មណ៍​យ៉ាងខ្លាំង ទៅលើ​ភាពស្រដៀងគ្នា រវាង​ផ្កាភ្លើង​ដែល​កើតចេញ​ពី​បន្ទុកអគ្គិសនី និង​រន្ទះ។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ធ្វើការ​កត់សម្គាល់​ថា បាតុភូត​ទាំងពីរ​បង្កើត​​ជា​ពន្លឺដែល​មាន​ពណ៌ស្រដៀងគ្នា, ​ទម្រង់​ស្រដៀងគ្នា គ្រាន់តែ​មួយ​តូចមួយធំ​, បង្កើត​ជា​សំឡេង​ដូចគ្នា គ្រាន់តែ​មួយតិច មួយខ្លាំង, មាន​ទំនាញ​ជាមួយ​នឹង​លោហៈ​ដូចគ្នា... ។ល។ និង ។ល។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​​បាន​​ទាញ​ចេញ​នូវ​សម្មតិកម្ម​មួយ​ថា រន្ទះ និង​​អគ្គិសនី គឺ​ជា​បាតុភូតតែមួយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះ​គ្រាន់តែ​ជា​ទ្រឹស្តី​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ ដើម្បី​អាច​បញ្ជាក់​ច្បាស់លាស់​តាម​លក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ត​អំពី​សម្មតិកម្ម​នេះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ត្រូវការ​ជាចាំបាច់​នូវការ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង។

ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​សរសេរលិខិត​ទៅ​កាន់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​អង់គ្លេស ដោយ​នៅ​ក្នុងនោះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​​បាន​សរសេរ​រៀបរាប់​ ទាំងអំពី​ទ្រឹស្តី និង​អំពី​គម្រោង​របស់​លោក​ក្នុងការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​រន្ទះ និង​អគ្គិសនី។

តាមគំនិត​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន ដើម្បី​ធ្វើ​ពិសោធន៍ គេ​ត្រូវការ​ទីតាំង​ខ្ពស់ ដូចជា​ ភ្នំ ឬ​អគារខ្ពស់ ឬ​បង្គោលខ្ពស់ណាមួយ ដែល​មាន​ចុងជាលោហៈ ដើម្បី​ទាក់ទាញ​រន្ទះ ហើយ​​គេ​ត្រូវការ​តភ្ជាប់​ខ្សែចម្លងអគ្គិសនី​ពី​ចុងបង្គោល​មក​លើ​ដី ដើម្បី​អាច​​វាស់​​មើល​​​ថា​តើ​រន្ទះពិតជា​អគ្គិសនី​មែន​ឬ​ក៏​យ៉ាងណា។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​នៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា​មិនមាន​អគារ​ខ្ពស់ ហើយ​ក៏​មិនមាន​ទីតាំង​ដែល​ជា​ទួល ឬ​ភ្នំខ្ពស់ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បែកគំនិត​​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ តាមរយៈ​ការ​បង្ហោះខ្លែង​ដែល​មាន​ចង​ខ្សែចម្លងអគ្គិសនីភ្ជាប់ទៅដី​​ជំនួស​បង្គោលលោហៈ។

ទ្រឹស្តី និង​គម្រោង​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​​​បង្ហាញ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​​នៅ​ឯ​​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (The Royal Society) ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ​ជាសាធារណៈ នៅ​ឆ្នាំ១៧៥០។ នៅ​ដើម​ឆ្នាំ១៧៥២ ទ្រឹស្តី និង​របៀប​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ត្រូវ​បាន​គេ​បកប្រែ​ជា​ភាសាបារាំង ហើយ​ព្រះមហាក្សត្រ​បារាំង គឺ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៥ បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​ធ្វើ​ការពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង​ ដើម្បី​អាច​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន។

ការពិសោធន៍​ត្រូវ​បាន​គេ​​រៀបចំធ្វើឡើង នៅ​ក្នុង​ភូមិតូចមួយ ឈ្មោះថា ម៉ាលី​ (Marly-la-ville) ស្ថិត​នៅ​ជាយក្រុង​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ក្រុង​ប៉ារីស ហើយ​នៅថ្ងៃទី១០ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៧៥២ លទ្ធផលនៃការធ្វើ​ពិសោធន៍​នេះ​បង្ហាញ​ថា រន្ទះ និង​អគ្គិសនី គឺ​ពិតជា​បាតុភូតតែមួយមែន ហើយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​បាន​រាយការណ៍​ទៅកាន់​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​ថា អ្វីដែល​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​លើកឡើង មិនមែន​ត្រឹមតែ​ជា​សម្មតិកម្ម​លើ​ក្រដាសនោះទេ តែ​វា​ជា​ការពិតជាក់ស្តែង ដែល​បញ្ជាក់​ច្បាស់លាស់ ដោយ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​តាម​លក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ត។

នៅ​ឯ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន នៅមិនទាន់​បាន​ដឹង​ពី​ការធ្វើ​ពិសោធន៍​នៅ​បារាំង​នេះនៅឡើយទេ ក៏ប៉ុន្តែ កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​លោក​បាន​ល្បីសុះសាយ​ជា​អន្តរជាតិ​រួចជាស្រេចទៅហើយ។ ព្រះបាទល្វីសទី១៥ បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​​នាំដំណឹង​ស្តីពី​លទ្ធផល​នៃ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅ​ប្រាប់​ហ្វ្រែងឃ្លីន ដោយ​នាំទៅជាមួយ​នូវ​ការកោតសរសើរ​ប្រកប​ដោយ​កិត្តិយស​ដ៏​ខ្ពង់ខ្ពស់​បំផុត ចំពោះ​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​រកឃើញ។

តាមការពិត ទ្រឹស្តី និង​វិធី​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ដែល​រៀបចំ​ឡើង​ដោយ​បេនយ៉ាមិន ហ្វ្រែងឃ្លីន មិនត្រឹមតែ​អាច​ឲ្យគេ​ដឹងបានថា រន្ទះ និង​អគ្គិសនី គឺ​ជា​បាតុភូតតែមួយ​នោះទេ​ តែ​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​គេ​អាច​ប្រើ​វិធី​នេះ​ ជា​ប្រយោជន៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ​ គឺ​ការ​សាងសង់​ឧបករណ៍​ការពាររន្ទះ។

នៅឆ្នាំ១៧៥៣ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែល​ចូលសាលា​បានតែ​ពីរឆ្នាំ ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ឈប់រៀន​តាំងពី​អាយុ ១០ឆ្នាំ ត្រូវបាន​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីល្បាញ​ចំនួន​ពីរ​នៅអាមេរិក គឺ​ហាវ៉ាដ (Harvard) និង​យ៉េល (Yale) សម្រេច​ផ្តល់​សញ្ញាបត្រ​កិត្តិយស។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​​ស្ថាប័ន​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ​នៅលើ​ឆាកអន្តរជាតិ​នៅ​ពេលនោះ គឺ​​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​​អង់គ្លេស​ (The Royal Society)៕

បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​និង​ការ​បង្កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក កែប្រែ

នៅពេលនោះ អាមេរិក​នៅ​មិនទាន់​ជា​រដ្ឋឯករាជ្យ​នៅឡើយនោះទេ ហើយ​ផេនស៊ីលវេញ៉ា​ក៏​មិនទាន់​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋមួយ​នៅឡើយដែរ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​​​ដែនដីមួយ ក្នុង​ចំណោម​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣​ របស់​អង់គ្លេស។ ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣នេះ សុទ្ធសឹងតែ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​ដោយ​រដ្ឋអំណាច​រៀងៗខ្លួន ​ដាច់ដោយឡែកពីគ្នា​​។

នៅឆ្នាំ១៧៥៦ នៅ​ក្នុងបរិបទ​នៃ​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ដែនដីគ្នា រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស និង​ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង តំណាង​មក​ពី​​ដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣​របស់​អង់គ្លេស​ បាន​រៀបចំ​កិច្ចប្រជុំដ៏ធំមួយ (Albany Conference) ដើម្បី​ជជែក​ពិភាក្សា​គ្នា អំពី​យុទ្ធសាស្រ្ត ក្នុងការទប់ទល់​ជាមួយ​នឹង​បារាំង។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​សមាជិក​ម្នាក់ ក្នុង​ចំណោមគណៈប្រតិភូ ៤នាក់ តំណាង​ឲ្យ​ដែនដី​ផិនស៊ីលវេញ៉ា។

​​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​យល់ឃើញ​ថា បញ្ហា​ចម្បង​បំផុត​ដែល​ចោទឡើង​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ការ​ខ្វះ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​គ្នា រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ទើប​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកគេ​​មាន​ភាព​ទន់ខ្សោយ ពិបាក​នឹង​ទប់ទល់​​ជាមួយ​បារាំង។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​លើកឡើង​នូវ​សំណើ​មួយ គឺ​បង្រួបបង្រួម​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ បង្កើត​ទៅជា​សហភាព​មួយ​​ ដែល​មាន​រដ្ឋាភិបាល​កណ្តាល​រួមគ្នា ស្ថិត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​ប្រធានាធិបតី ហើយ​មាន​សភា​រួមគ្នា​ ដែល​​​ក្នុងនោះ ដែនដី​អាណានិគម​នីមួយៗ​​ត្រូវ​មាន​តំណាង​តិច ឬច្រើន អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​ទំហំ​នៃ​ដែនដី​របស់​ខ្លួន។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណើ​របស់​​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គណៈប្រតិភូមក​ពី​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ក៏ដូចជា តំណាង​រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​បដិសេធ​ចោល​មិន​ទទួល​យក។

ទោះជាយ៉ាងណា អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​ រវាង​អាណានិគម​អង់គ្លេស និង​អាណានិគម​បារាំង​ត្រូវ​បញ្ចប់ ហើយ​​ជម្លោះ​ថ្មីមួយ​ទៀត​បានផ្ទុះឡើង គឺ​ជម្លោះ រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក និង​រដ្ឋាភិបាល​កណ្តាល​នៅ​ទីក្រុង​ឡុងដ៍។

នៅ​ឆ្នាំ​១៧៦៣ សង្រ្គាម​រវាង​ បារាំង និង​អង់គ្លេស នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ ដោយ​បារាំង​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ។ អង់គ្លេស​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំង ហើយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងច្រើន​នៅ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា ក៏​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដែរ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ស្ទើរតែ​នឹងត្រូវ​ក្ស័យធន។

ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច​ធ្ងន់ធ្ងរ​បែបនេះ ចក្រភពអង់គ្លេស​ក៏​បាន​សម្រេច​ដំឡើង​ពន្ធអាករ លើ​ប្រជាជន​ ដែល​រស់នៅលើ​ទឹកដី​អាណានិគម នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង។ ចក្រភព​អង់គ្លេស​យល់ថា ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​តែ​ចូលរួម​វិភាគទាន​ច្រើន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ការពារជាតិ​អង់គ្លេស ពីព្រោះ​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ការការពារ​ពី​សំណាក់​ទាហាន​អង់គ្លេស។

បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​និង​ការ​បង្កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក កែប្រែ

នៅ​ពេលនោះ គឺ​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាង​សំខាន់ នៅ​ក្នុងការ​​តស៊ូ​មតិ នៅ​ចំពោះ​មុខ​សភា​អង់គ្លេស នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ដើម្បី​ព្យាយាម​ជួយការពារ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ព្យាយាម​ពន្យល់​សភា​អង់គ្លេស​ថា​ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ក៏​បាន​ចំណាយ​​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង គឺ​ចំណាយ​ទាំង​លុយ និង​ទាំង​អាយុជីវិត​ទាហាន។ កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​លើកឡើង​ថា វាជារឿង​ដែល​មិនសមហេតុផល ហើយ​មិនស្របច្បាប់​ដែលសភាអង់គ្លេស​យកពន្ធ​ទៅលើ​ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម ក្នុងពេល​​ដែល​ពួកគេ​គ្មានសិទ្ធិ​អ្វីទាំងអស់ ​ក្នុងការ​​ជ្រើសរើស​​តំណាង​​នៅ​ក្នុង​សភា​អង់គ្លេស​ដូច​ពលរដ្ឋ​ដទៃទៀត។

ទោះជាយ៉ាងណា ការព្យាយាម​​របស់​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុង​ការ​សម្រុះសម្រួល​បញ្ចប់​ជម្លោះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ហើយ​ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ក៏​បាន​នាំ​គ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស រហូត​ផ្ទុះ​ជា​អំពើ​ហិង្សា និង​បង្កើត​ជា​ចលនា​បដិវត្តន៍​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស។

នៅ​ពេលនោះហើយ ដែល​​គម្រោង​បង្រួបបង្រួម​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ជា​សហភាពតែមួយ ដែល​ស្នើឡើង​ដោយ​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ហើយ​ដែល​ត្រូវ​គេ​ច្រានចោល​ កាល​ពី​ឆ្នាំ១៧៥៦ ត្រូវបាន​គេ​គាស់កកាយយក​មកវិញ ហើយ​នៅ​ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៧៧៤ តំណាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​មួយ​នៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា ដោយ​បាន​សម្រេច​បង្កើត​ជា​សភា​រួម ដោយដាក់​ឈ្មោះ​ថា “Continental Congress”។

មួយឆ្នាំក្រោយមក នៅ​ឆ្នាំ១៧៧៥ លោក បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​សមាជិក​គណៈកម្មាធិការមួយ ដែល​សមាជិក ៥រូប (Roger Sherman, Benjamin Franklin, Thomas Jefferson, John Adams, Robert Livingston) ហើយ​ដែល​មាន​តួនាទី​ជា​អ្នក​តាក់តែង​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​អាមេរិក​ចេញ​ពី​អាណានិគម​អង់គ្លេស។ សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​នេះ​ត្រូវ​បាន​តាក់តែងចប់ ហើយ​ត្រូវ​បាន​សភា Continental Congress អនុម័ត​ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃ​ទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៧៧៦ (ដែល​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​កំណត់​យក​​ជាថ្ងៃ​បុណ្យឯករាជ្យជាតិ​រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​​)។

ភ្លាមៗនោះ ចក្រភពអង់គ្លេស​មិនសុខចិត្ត​ទទួលស្គាល់​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក​នោះទេ តែផ្ទុយ​ទៅវិញ ថែម​ទាំង​បាន​បញ្ជូន​កងទ័ព​ជាច្រើន​បន្ថែម​ទៀត​ទៅ​អាមេរិក ដើម្បី​បង្រ្កាប​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ។ នៅ​ក្នុងបរិបទ​នេះហើយ ដែល​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បានសហរដ្ឋ​អាមេរិក​​បញ្ជូន​​ឲ្យ​ទៅ​កាន់ទីក្រុង​ប៉ារីស ដើម្បី​​ធ្វើ​ជា​ប្រេសិតពិសេស​ចរចា​សុំ ​​ជំនួយ​​ពី​បារាំង។

នៅ​បារាំង លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​ឥស្សរជន​ដ៏​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ស្រាប់ ជាពិសេស ដោយសារ​តែ​ស្នាដៃ​របស់​លោក​នៅ​ក្នុងការរកឃើញ​ទ្រឹស្តី​ខាង​អគ្គិសនី។ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ទេពកោសល្យ​របស់​លោក​ខាង​ផ្នែក​ការទូត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​បញ្ចុះបញ្ចូល​​ឲ្យ​បារាំង​ទទួលស្គាល់​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ចូល​ខ្លួន​ជួយ​អាមេរិក ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ១៧៧៨។

នៅ​ក្នុងរយៈពេល ៥ឆ្នាំ​​បន្តបន្ទាប់​មកទៀត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​បន្ត​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ដើម្បី​បំពេញ​បេសកកម្ម​ខាង​ផ្នែក​ការទូត​តំណាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​បាន​បន្ត​ដើរតួនាទី​យ៉ាងសំខាន់ នៅ​ក្នុងការ​ចរចា​សន្ធិសញ្ញា​ក្រុងប៉ារីស នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៣ ដែល​ជា​សន្ធិសញ្ញា​បញ្ចប់​សង្រ្គាមបដិវត្តន៍​អាមេរិក ហើយ​ដែល​ចក្រភព​អង់គ្លេស​សុខចិត្ត​ទទួលស្គាល់​ជាផ្លូវការ​នូវ​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​វិលត្រឡប់​ទៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិ​កវិញ នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៥ ហើយ​បាន​ជាប់ឆ្នោត​​ឡើងកាន់តំណែង​ជា​អភិបាល​រដ្ឋ​ផេនស៊ីលវេញ៉ា។ ពីរឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៧ សហរដ្ឋអាមេរិក​បាន​អនុម័ត​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មីមួយ ហើយ​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធមួយឡើង ដែល​មាន​លោក​ចច វ៉ាស៊ីងតោន ជា​ប្រធានាធិបតី។

លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីនវិញ មិនមាន​តំណែង​ផ្លូវការ​ណាមួយ នៅ​ក្នុង​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​ថ្មីនេះ​ទេ ដោយសារ​តែ​ពេលនោះ​ លោក​មាន​វ័យ​ចំណាស់​ណាស់​ទៅហើយ ចំណែក​ឯ​សុខភាព​ក៏​ទ្រុឌទ្រោម​ខ្លាំងផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ឥស្សរជន​​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត នៅ​អាមេរិក ​បន្ទាប់​ពី​លោក​ចច វ៉ាស៊ីងតោន។

លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​ធ្លាក់ខ្លួន​ឈឺធ្ងន់ ហើយ​បាត់មុខ​ពី​ទីសាធារណៈ រហូត​ដល់​ថ្ងៃ​ដែល​លោក​ទទួល​មរណភាព នៅក្នុង​គេហដ្ឋាន​របស់​លោក​នៅ​ហ្វីឡាដែល​ហ្វីយ៉ា នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៧៩០ នៅ​ក្នុងវ័យ ៨៤ឆ្នាំ៕

ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ​(១៧៩១-១៨៦៧) កែប្រែ

ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ចាប់កំណើតឡើង​ប្រមាណ​ជាជាង​មួយឆ្នាំ ក្រោយ​មរណភាព​របស់​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ហើយ​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពេល​ចាប់ពី​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​រកឃើញ​ថាមពល​អគ្គិសនី​នៅ​ក្នុង​បាតុភូតធម្មជាតិ គឺ​រន្ទះ រហូត​មក​ដល់​សម័យកាល​របស់​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ការយល់ដឹង​របស់​មនុស្ស​ទៅលើ​អគ្គិសនី​​មាន​ភាព​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​​គួរសម​រួចទៅហើយ​ដែរ ជាពិសេស តាមរយៈ​​ការ​រកឃើញ​របស់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ល្បីៗ​មួយ​ចំនួន នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​ហ្វារ៉ាដេ។

​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា (Alessandro Volta) ​បាន​រកឃើញ​វិធី​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដោយ​ប្រើ​ធាតុផ្សំ​គីមី ហើយឈាន​ទៅ​បង្កើត​បាន​នូវ​ថ្មពិល​ដំបូង​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ថ្មពិល​វ៉ុលតា” (Voltaic pile/Pile Volta)។ ឈ្មោះ​របស់​អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​តង់ស្យុងអគ្គិសនី គឺ “វ៉ុល”។

អ្នក​ប្រាជ្ញ​បារាំង អង់ដ្រេ​ម៉ារី អំពែរ (André-Marie Ampère) បាន​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​អំពី​ទំនាក់ទំនង​រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញ៉េទិក ហើយ​ដែល​បង្កើត​ទៅជា​ផ្នែក​ថ្មីមួយ​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត គឺ​​ “អេឡិចត្រូឌីណាមិក” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​ក្លាយ​ទៅជា “អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក”។ ឈ្មោះ​របស់​​អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​ចរន្តអគ្គិសនី គឺ « អំពែរ”។

អ្នក​ប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ​ចច អូម (George Ohm) ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​ដែល​កំណត់​ពី​ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចរន្តអគ្គិសនី ​តង់ស្យុង និង​រ៉េស៊ីស្តង់។ ឈ្មោះ​របស់ ចច អូម ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​រ៉េស៊ីស្តង់ គឺ “អូម”។

ក៏ប៉ុន្តែ ជាទូទៅ គឺ​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាងសំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ការរកឃើញ​ទ្រឹស្តី ដែល​អាច​ឲ្យ​មនុស្ស​ទាញ​យក​ថាមពល​អគ្គិសនី​មក​ប្រើប្រាស់​​នៅ​ក្នុង​ជីវិតប្រចាំថ្ងៃ​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ កើតនៅថ្ងៃ​ទី២២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៧៩១ នៅ​ក្នុងទីក្រុង​ឡុងដ៍ ប្រទេស​អង់គ្លេស។ ហ្វារ៉ាដេ​គឺ​ជា​កូនទី៣ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន ៤នាក់ នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​ដ៏ក្រីក្រមួយ ដែល​មាន​ឪពុក​ជា​ជាងដំដែក។ ដោយសារ​តែ​ជីវភាពក្រីក្រ ហ្វារ៉ាដេ​មិនបាន​រៀនសូត្រ​ជ្រៅជ្រះ​នោះទេ ដោយ​ត្រូវ​ធ្វើការ​រកលុយ​ចិញ្ចឹមជីវិត​តាំង​ពី​ក្មេង ដោយ​ដំបូង​ធ្វើ​ជា​អ្នក​ចែកចាយ​កាសែត និង​បន្ទាប់មក​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​ខាង​ធ្វើ​សៀវភៅ។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មិន​បាន​ចូលសាលា ហ្វារ៉ាដេ ដែល​ជា​ក្មេង​ចង់ចេះចង់ដឹង ក៏​នៅតែ​ខិតខំ​ព្យាយាម​រៀនសូត្រ​ដោយខ្លួនឯង ហើយ​ការធ្វើការ​​​នៅ​កន្លែង​ធ្វើ​សៀវភៅ គឺ​ជា​ឱកាស​ដ៏ល្អមួយ​សម្រាប់​ហ្វារ៉ាដេ ដែល​ចូលចិត្ត​អាន។ ហ្វារ៉ាដេ​ឆ្លៀត​អានសៀវភៅ​ដែល​គេ​យក​មក​ឲ្យធ្វើ ហើយ​​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ចាប់អារម្មណ៍​ជាពិសេស ទៅលើ​សៀវភៅ​ដែល​និយាយ​អំពី​អគ្គិសនី។ ក៏ប៉ុន្តែ ឱកាស​ដ៏ល្អបំផុត និង​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​របស់​ហ្វារ៉ាដេ គឺ​នៅពេល​ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ចូល​ទៅស្តាប់​ការ​បង្រៀន​របស់​​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​គីមី​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ​រូប​នៅ​អង់គ្លេស​នាសម័យកាល​នោះ គឺ​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី (Humphry Davy)។

នៅ​ឆ្នាំ១៨១២ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងវ័យ ២០ឆ្នាំ បាន​ទទួល​កាដូ​ជា​សំបុត្រ ដើម្បី​ចូល​ទៅ​ស្តាប់​ការ​បង្រៀន​របស់​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី នៅ​ឯ​វិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (The Royal Institution)។ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ត្រង់ត្រាប់​ស្តាប់​ ព្រមទាំង​បាន​កត់ត្រា​នូវ​សេចក្តីបង្រៀន​ដោយ​យកចិត្ត​ទុកដាក់។ នៅពេលនោះហើយ ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ដាក់ក្តីស្រម៉ៃ​ចង់​ក្លាយ​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​ Royal Institution។

ក្រោយ​ពី​បាន​ស្តាប់​ការ​បង្រៀន​នេះ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​យក​អ្វី​ដែល​លោក​កត់ត្រា​បាន​ទៅ​ចងក្រង​ជា​សៀវភៅ ដែល​មាន​កម្រាស​រហូតដល់​ទៅ ៣០០ទំព័រ ​ផ្ញើ​ទៅកាន់​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី អមជាមួយ​នឹង​ពាក្យសុំ​ចូល​ធ្វើការ។ ភ្លាមៗនោះ សំណើ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ត្រូវ​បាន​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី បដិសេធ ដោយសារ​តែ​មិនមាន​កន្លែង​ទំនេរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជា​យ៉ាងណា​ក៏​លោក​មិនភ្លេច​ហ្វារ៉ាដេ​នោះដែរ។ ប្រមាណ​ជា​មួយ​ឆ្នាំក្រោយ​មក នៅពេល​ដែល​មុខងារ​ជា​ជំនួយការ​ខាង​ពិសោធន៍​ត្រូវ​នៅ​ទំនេរ លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​បាន​ហៅ​ហ្វារ៉ាដេ​ឲ្យ​ចូល​ធ្វើការជាមួយ​លោក នៅ​ឯ Royal Institution។

នៅ​ទីនោះ ហ្វារ៉ាដេ​មាន​ភារកិច្ច​ជួយ​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក្នុងការ​រៀបចំ​ការពិសោធន៍​ខាង​គីមី ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​មាន​ឱកាស​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ក្នុងកា​ររៀនសូត្រ​បាន​យ៉ាងស៊ីជម្រៅ​​​អំពី​គីមីវិទ្យា គឺ​រៀនសូត្រ​បាន​ទាំង​ខាង​ទ្រឹស្តី និង​ជាពិសេស គឺ​មាន​ទាំង​ឧបករណ៍​សម្រាប់​ធ្វើ​ពិសោធន៍។

បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត ការងារ​ជា​ជំនួយ​ការ​របស់​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​ផ្តល់​នូវ​ឱកាស​ដ៏ល្អមួយ​ដែរ​ដល់​ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ជុំវិញ​តំបន់​អឺរ៉ុប ហើយ​អាច​ជួប​ជាមួយ​នឹង​អ្នកប្រាជ្ញ​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ និង​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ ជាពិសេស គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​រយៈពេល ១៨ខែ ទៅកាន់​ប្រទេស​បារាំង ស្វីស និង​អ៊ីតាលី (​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ១៨១៣ ដល់​ឆ្នាំ១៨១៥) ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​មាន​ឱកាស​ជួបជាមួយ​ អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស (បារាំង) និង​ជួប​ជាមួយ អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​មីឡង់ (អ៊ីតាលី)។

មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​វិលត្រឡប់​មកដល់​ប្រទេស​អង់គ្លេស​វិញ នៅ​ឆ្នាំ១៨១៦ ហ្វារ៉ាដេ ដែល​មិនទាំង​បាន​ចូល​សាលា​ស្រួលបួល​ផងនោះ ត្រូវ​បាន​គេ​អញ្ជើញ​ឲ្យ​ទៅ​ធ្វើ​បឋកថា​ជាសាធារណៈ​នៅ​ឯ​វិទ្យាស្ថាន​ទស្សនវិជ្ជា​អង់គ្លេស ចំណែក​ឯ​អត្ថបទ​ស្តីពី​គីមី​វិទ្យា​របស់​លោក ក៏​ត្រូវ​បាន​ទស្សនាវដ្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ​ផងដែរ។

ប្រាំឆ្នាំក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៨២១ ហ្វារ៉ាដេ​ត្រូវ​បាន Royal Institution ​គេ​ដំឡើង​តំណែង​ពី​ជំនួយការ​ ទៅ​ជា​អ្នក​មើល​ការ​ខុសត្រូវ​មន្ទីរពិសោធន៍​ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំដដែល​នោះ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ​រកឃើញ និង​ចុះផ្សាយ​នូវ​ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​មួយ​ខាង​ផ្នែក​អេឡិចត្រូម៉ាញ៉េទិក គឺ​ចលនារង្វិល​នៃ​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ពោលគឺ​ការ​ប្រើ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ចលនា​ម៉េកានិក ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​​​ក្នុង​ការ​បង្កើត​ម៉ូទ័រ​​ដើរដោយ​អគ្គិសនី ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​យ៉ាងទូលំទូលាយ​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ចាប់តាំង​ពី​​ឧបករណ៍​ទំនើបៗ ដូចជា រថភ្លើង ឬ​រថយន្ត​​​ដើរដោយ​ថាមពល​អគ្គិសនី រហូតដល់​ឧបករណ៍​តូចតាច​ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​ក្នុងផ្ទះ​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ រួមមាន​ដូចជា​កង្ហារ ឬ​ម៉ាស៊ីន​បោក​ខោអាវ ជាដើម។

ដប់ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៨៣១ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​បញ្ច្រាស់​មកវិញ ពោលគឺ​ការ​ប្រើប្រាស់​ចលនា​ម៉េកានិក ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​សំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី។

ស្នាដៃ​អស់ទាំង​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយ​រូប នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ។ លោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​វិទ្យាស្ថាន​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត គឺ​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (Royal Society) ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្នើ​តែងតាំង​ជា​ប្រធានរាជបណ្ឌិតសភា​នេះ​ដល់​ទៅពីរលើក តែ​លោក​បដិសេធ ដោយ​សុខចិត្ត​នៅ​ត្រឹមជា​សមាជិក​ធម្មតា។

កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​​ហ្វារ៉ាដេ​មិនមែន​ល្បីល្បាញ​នៅ​ត្រឹមតែ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស​នោះទេ តែ​ល្បី​រន្ទឺ​ទៅដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ជា​ច្រើន​ផ្សេងទៀត ហើយ​លោក​ត្រូវ​បាន​វិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្រ្ត​បរទេស​ល្បីៗ​ជាច្រើន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក គឺ​រួមមាន រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​ស៊ុយអែត (Royal Swedish Academy of Sciences), បណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្ត​ហូឡង់ (Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences), បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អាមេរិក (American Academy of Arts and Sciences) និង​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង (Académie des sciences)៕

ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ​និង​ស្នាដៃ​សំខាន់ៗ​ខាង​អគ្គិសនី កែប្រែ

គិតមកទល់នឹង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៩ មនុស្សជាតិយើង​ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ការ​យល់ដឹងខ្លះៗ​អំពី​អគ្គិសនី ក៏ប៉ុន្តែ នៅមិនទាន់​អាច​ទាញ​យក​ថាមពល​អគ្គិសនី​មក​ប្រើប្រាស់​ នៅ​ក្នុង​ជីវិត​រស់នៅ​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ​បាន​នៅឡើយនោះទេ។ អគ្គិសនី​នៅត្រឹមតែ​ជា​ប្រធានបទ​នៃ​ការ​សិក្សាស្រាវជ្រាវ ការធ្វើ​ពិសោធន៍ ឬ​ប្រើប្រាស់​ក្នុង​ទស្សនិយភាព​ជា​ការកម្សាន្ត​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។

នៅ​ឆ្នាំ១៨២០ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​អឺរ៉ុប​កំពុង​នាំគ្នា​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​បាតុភូតមួយ គឺ​ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក។ នៅពេលនោះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដាណឺម៉ាក ឈ្មោះ ​ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត (Hans Christian Ørsted) បាន​​សង្កេតឃើញ​ថា ប្រសិនបើ​គេ​យក​ខ្សែភ្លើង​ដែល​ភ្ជាប់​ចរន្តអគ្គិសនី​ទៅដាក់​ក្បែរ​ត្រីវិស័យ វាធ្វើ​ឲ្យ​ទ្រនិចត្រីវិស័យ​មាន​ចលនា ហើយ​គេដឹង​ថា ទ្រនិចត្រីវិស័យ​គឺ​ជា​ម៉ាញេទិក។ ​ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត ក៏​បាន​ទាញ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ថា អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក គឺ​មាន​ទំនាក់ទំនង​នឹងគ្នា ពោលគឺ លំហូរ​នៃ​ចរន្តអគ្គិសនី​​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​កម្លាំង​ម៉ាញេទិក​នៅ​ជុំវិញ​ខ្សែភ្លើង​ដែល​ចរន្តអគ្គិសនី​ឆ្លងកាត់។

លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​របស់​ ​ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត បាន​ទាក់ទាញ​នូវ​ចំណាប់​អារម្មណ៍​របស់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល នៅ​សម័យកាលនោះ។ អ្នក​ប្រាជ្ញ​បារាំង អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ បាន​​​សិក្សា​លម្អិត រហូត​ក្រោយ​មក ​បង្កើត​បាន​​នូវ​ទ្រឹស្តីបទ​ស្តីពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក។ នៅ​អង់គ្លេស បណ្តា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត ដែល​ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ដែល​ជា​ចៅហ្វាយ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ផង ក៏​បាន​នាំគ្នា​ស្វះស្វែង​ធ្វើការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​​​ អំពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក​នេះ​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ មិន​បាន​លទ្ធផល​អ្វី​ទាំងអស់។ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ​វិញ ដែល​ធ្លាប់​បាន​ជួយ​រៀបចំ​ការពិសោធន៍​ឲ្យ​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​បាន​បែក​គំនិត​រៀបចំ​ធ្វើការ​ពិសោធន៍ដោយ​ខ្លួនឯង នៅ​ឆ្នាំ១៨២១។

នៅ​ក្នុងការ​ពិសោធន៍​នេះ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​យក​កែវមួយ ដែល​នៅ​ក្នុងនោះ​មាន​​ផ្ទុក​សារធាតុ​បារ៉ត ហើយ​មាន​បង្គោល​ម៉ាញេទិក (ដែកឆក់) បញ្ឈរ​នៅ​ចំកណ្តាល។ នៅពីលើ​ ហ្វារ៉ាដេ​ចងព្យួរ​ខ្សែភ្លើង​ ដោយ​ចុងម្ខាង​សំយ៉ុងចុះ​ទៅក្នុង​បារ៉ត​ក្នុងកែវ ហើយ​ចុងម្ខាងទៀត​តភ្ជាប់​ទៅនឹង​ថ្មពិល។ អ្វីដែល​ហ្វារ៉ាដេ​សង្កេតឃើញ​នៅពេលនោះ គឺ​នៅពេល​ភ្ជាប់​​ចរន្តអគ្គិសនី ចុងម្ខាង​នៃ​ខ្សែភ្លើងដែល​នៅ​ក្នុងកែវ ​មាន​ចលនា​ជា​រង្វង់​វិលជុំវិញ​បង្គោល​ម៉ាញេទិក។ នៅពេលនោះ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ទើប​នឹង​បាន​រកឃើញ​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​ថាមពល​អគ្គិសនី គឺ​ការ​ប្រើ​ម៉ាញេទិក ដើម្បី​បំប្លែង​ថាមពល​អគ្គិសនី​ឲ្យ​ទៅ​ជាថាមពល​​ម៉េកានិក ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី​​លើកដំបូង​បង្អស់​​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។


គំនូរបង្ហាញ​ពី​ការធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដែល​នាំទៅដល់​ការ​រកឃើញ​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី Public Domaine ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​​រកឃើញ​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី​ នៅ​ឆ្នាំ១៨២១ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដែល​កាល​ពីមុន​គ្រាន់តែ​ជា​អ្នក​ជំនួយការ​មន្ទីរពិសោធន៍​មួយ​រូបនោះ បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​មួយរូប​នៅ​អង់គ្លេស។ នៅ​ឆ្នាំ១៨២៤ ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងវ័យ ៣២ឆ្នាំ ហើយ​ដែល​មិន​ធ្លាប់​បាន​ចូល​សាលា​ស្រួលបួល​នឹងគេ​ផងនោះ ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (Royal Society) ដែល​ជា​ស្ថាប័ន​ស្រាវជ្រាវ​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​នៅ​អង់គ្លេស ក៏ដូចជា​នៅ​លើ​ពិភពលោក​ទាំងមូល។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ អាជីព​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​ត្រូវ​ជួប​នឹង​បញ្ហាដ៏ធំ​មួយ​​ផងដែរ។ លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ដែល​ជា​ចៅហ្វាយ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ មាន​ការ​ខឹងសម្បារ​យ៉ាងខ្លាំង ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​​យក​លទ្ធផល​ពិសោធន៍ អំពី​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី​ទៅ​ចុះផ្សាយ ដោយ​មិន​បាននិយាយ​​​ទាល់តែ​សោះ អំពី​​ការងារ​ដែល​លោក​បាន​ធ្វើ​ពីមុន​ ហើយ​ដែល​លោក​គិតថា​​ជា​មូលដ្ឋាន​នៃ​ការ​ពិសោធន៍​រ​បស់​ហ្វារ៉ាដេ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​បាន​ប្រគល់​ភារកិច្ច​ផ្សេងទៅ​ឲ្យ​ហ្វារ៉ាដេ ហើយ​ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​លែង​មាន​ឱកាស​ធ្វើ​ការងារ​​​ខាង​​អគ្គិសនី និង​​ម៉ាញេទិក​ដូចពីពេលមុនទៀត។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ហ្វារ៉ាដេ​នៅតែ​បន្ត​ឆ្លៀតពេល​ដែល​ទំនេរ​ពី​ការងារ​ដែល​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី​ឲ្យ​ធ្វើ ទៅ​បន្ត​ធ្វើការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​ខាង​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក​តទៅទៀត ហើយ​ក្រោយ​ពី​​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ​ទទួល​មរណភាព នៅ​ឆ្នាំ១៨២៩ ហ្វារ៉ាដេ​​ក៏​កាន់តែ​អាច​ផ្តោត​​ការងារ​ពិសោធន៍​របស់​លោក​​ខាង​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក​នេះ​បាន​កាន់តែ​ច្រើន​ថែមទៀត។

នៅ​ឆ្នាំ១៨៣១ ការពិសោធន៍​របស់​ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ បាន​ឈាន​ទៅដល់​ការ​រកឃើញ​​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏រឹតតែ​សំខាន់​មួយ​ទៀត​ខាងអេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ហើយ​ដែល​ជា​ទូទៅ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ចំណុចរបត់​ដ៏សំខាន់​​បំផុត​នៃ​ចំណេះដឹង​របស់​មនុស្ស​ទៅលើ​ថាមពល​អគ្គិសនី។

នៅ​ក្នុងការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​នេះ ហ្វារ៉ាដេបាន​សង្កេតឃើញ​ថា នៅពេលដែល​គេ​យក​ដែកឆក់ (ម៉ាញេទិក) ទៅ​ដាក់​ឲ្យ​មាន​ចលនា​នៅ​ចំកណ្តាល​ខ្សែភ្លើង​ដែល​គេ​រុំ​ជា​រ៉ឺស័រ ចលនារបស់​ម៉ាញេទិក​​នេះ​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​​ចរន្តអគ្គិសនី ហើយ​នៅពេល​ដែល​ម៉ាញេទិក​លែង​មាន​ចលនា​ចរន្តអគ្គិសនី​ក៏​លែងមាន​ទៅវិញ។ ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​បាន​ទាញ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ថា ប្រសិនបើ​គេ​អាច​រកវិធី​ឲ្យ​ម៉ាញេទិក​នេះ​មាន​ចលនា​ជាប់​ជា​ប្រចាំ គេ​ក៏​អាច​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​​ចរន្តអគ្គិសនី​ជាប់ជា​ប្រចាំ​ទៅតាម​នោះដែរ។

នៅពេលនោះ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ទើប​នឹង​បាន​រកឃើញ​យន្តការ​ថ្មីមួយ ដែល​បញ្ច្រាស​ពី​យន្តការ​​នៃ​ម៉ូទ័រ​អគ្គិសនី​ដែល​លោក​បាន​រកឃើញ កាល​ពី១០ឆ្នាំមុន។ នៅ​ក្នុង​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី គឺ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដែល​បង្កើត​ទៅជា​ថាមពលមេកានិក ចំណែក​នៅ​ក្នុង​យន្តការ​ថ្មីនេះវិញ គឺ​ថាមពល​មេកានិក​ដែល​បង្កើត​ទៅជា​ថាមពល​អគ្គិសនី។ យន្តការ​ទីពីរនេះហើយ​ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៅ​ក្នុង​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​​ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ​នៅ​ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ន រាប់ចាប់តាំង​ពី​​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដោយ​ម៉ាស៊ីនភ្លើង​តូចតាច រហូតទៅដល់​រោងចក្រ​ផលិតអគ្គិសនី​ដោយ​ដោយ​ធ្យូងថ្ម, រោងចក្រ​ផលិតអគ្គិសនី​ដោយ​ថាមពល​នុយក្លេអ៊ែរ, ទំនប់វារីអគ្គិសនី... ។ល។​ និង ។ល។

នៅក្នុងរយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​បន្តបន្ទាប់មកទៀត ហើយ​រហូតទៅដល់​ដំណាក់កាល​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ បាន​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​របស់​លោក​ទៅលើ ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក ហើយជាចុងក្រោយ ហ្វារ៉ាដេ បាន​ទាញ​នូវ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​មួយ​ថា ​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក មិនមែន​ជា​កម្លាំងពីរ​ដាច់ពីគ្នា ដែល​​គ្រាន់តែ​មាន​ទំនាក់ទំនង​នឹង​គ្នា​នោះទេ តែ​តាមការពិត អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក គឺ​ជា​កម្លាំង​តែមួយ គ្រាន់តែ​បង្ហាញ​ចេញ​ជា​ទម្រង់ខុសគ្នា​តែប៉ុណ្ណោះ។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ហ្វារ៉ាដេ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ដ៏ធំមួយ។ ហ្វារ៉ាដេ​អាច​ធ្វើការ​សង្កេត​តាម​រយៈការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​អាច​​​ទាញ​ចេញ​ជា​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​សម្រាប់ខ្លួនឯង។ ប៉ុន្តែ ចំណោទ​នៅត្រង់ថា តើ​ធ្វើ​ដូចម្តេច​អាច​យក​គំនិត​នេះ​ទៅ​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ពេញលេញមួយ​​ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ទទួល​យក​បាន? នៅ​ពេលនោះហើយ ដែល​ការ​មិនបាន​ចូល​រៀន​នៅ​សាលា​ត្រឹមត្រូវ​ក្លាយ​ជា​ចំណោទ​សម្រាប់​ហ្វារ៉ាដេ ពីព្រោះ​ លោក​​​មិនមាន​​ជំនាញ​ខាង​ទ្រឹស្តី និង​ខាង​គណិតវិទ្យា ដែល​អាចយក​គំនិត​របស់​លោក​ទៅ​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី ដែល​មាន​រូបមន្ត និង​សមីការ​ជា​សំអាង​​អាច​ឲ្យ​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ទូទៅ​​ទទួល​យក​បាន។ គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត ទើប​ចំណោទ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​អាច​មាន​ដំណោះស្រាយ។

នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៨៦១-១៨៦២ ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ចំណាន​​មួយរូបទៀត​មក​ពី​ស្កុតឡែនដ៍ គឺ​លោក​ជេមស៍ឃ្លើក ម៉ាក់ស្វ៊ែល (James Clerk Maxwell) ដែលជា​អ្នក​​មាន​ជំនាញ​ខាង​គណិតវិទ្យា និង​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា បាន​យក​គំនិត​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ទៅ​​ធ្វើការ​សិក្សា​លម្អិត រហូត​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​សមីការ ដែល​បញ្ជាក់​ពី​ភាពរួមគ្នា​នៃ​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក​ជា​កម្លាំងតែមួយ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក”។

ម៉ាក់ស្វ៊ែល​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ បាន​ទទួលស្គាល់​ជា​សាធារណៈថា ទ្រឹស្តី​​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ដែល​លោក​បង្កើតឡើង គឺ​មាន​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ចេញ​ពី​គំនិត​របស់​​ហ្វារ៉ាដេ។ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ​ទទួលមរណភាព នៅ​ថ្ងៃទី២៥ ខែសីហា ឆ្នាំ១៨៦៧ នៅ​ក្នុងវ័យ ៧៥ឆ្នាំ ដោយបន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ និង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មួយរូប​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត៕

ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ​(១៨៤៧-១៩៣១) កែប្រែ

នៅ​ក្នុង​ដំណើរវិវឌ្ឍនៃ​ថាមពល​អគ្គិសនី ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​តួអង្គ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​មួយ ពីព្រោះ​ថា លោក​គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​​បាន​រកឃើញ​​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់​ពីរ​ គឺ​ការ​បំបែ្លង​ថាមពល​អគ្គិសនី​ទៅ​ជា​ថាមពល​ម៉េកានិក ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី និង​ការ​បំប្លែង​ថាមពល​ម៉េកានិក​ទៅជា​ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី។

ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បី​​ឲ្យ​​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដែល​ផលិត​បាន​អាច​បាន​ទៅ​ជា​ប្រយោជន៍ ក្នុងការ​ប្រើប្រាស់​ប្រចាំថ្ងៃ​ដល់​ផ្ទះ​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ គេ​ត្រូវការ​នូវ​គំនិត​ប្រកប​ដោយ​ការ​ច្នៃប្រឌិតខ្ពស់​របស់​ឥស្សរជន​មួយ​រូបទៀត គឺ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែល​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​នូវ​គំនិត​ថ្មីៗ​ជាច្រើន​ រាប់ចាប់តាំង​ពី​ប្រព័ន្ធ​​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី រហូតដល់​ឧបករណ៍​ប្រើថាមពល​អគ្គិសនី ជាពិសេស អំពូលភ្លើង ឧបករណ៍​ថត​សំឡេង​និង​បំពងសំឡេង និង​​ឧបករណ៍​ថត​និង​បញ្ចាំងខ្សែភាពយន្ត។

ថូម៉ាស់ អេឌីសុន កើតនៅ​ថ្ងៃ​ទី១១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៤៧ នៅ​រដ្ឋ​អូហៃយ៉ូ (Ohio) សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ អេឌីសុន​គឺ​ជា​កូនពៅ ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន​ទាំងអស់ ៧នាក់ នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​​ក្រីក្រមួយ ដែល​មាន​ឪពុក​ជា​ជនភៀសខ្លួន​មក​ពី​កាណាដា ហើយ​មាន​របរ​ជា​​ជាងធ្វើ​ដំបូលផ្ទះ ចំណែក​​ម្តាយ​គឺ​​ជា​គ្រូបង្រៀន។ យុវភាព​របស់​អេឌីសុន​ក៏​ឆ្លងកាត់​នូវ​ស្ថានភាព​ដ៏​អាប់អួរ​មួយ​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អាមេរិក គឺ​​​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អាមេរិក ពីឆ្នាំ​១៨៦១ ដល់​ឆ្នាំ​១៨៦៥។

បើ​និយាយ​ពី​ការ​អប់រំ​វិញ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែល​ជាប់ឈ្មោះ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ថា​ជា​អ្នក​ពូកែ​ខាង​បង្កើត​​គំនិត​ថ្មីៗ មាន​ចុះ​វិញ្ញាបនបត្រ​តក្កកម្ម​រហូតដល់​ទៅ​ជាង​១ពាន់​​នោះ តាមពិត​មិនបាន​ចូល​សាលា​ត្រឹមត្រូវ​នឹង​គេ​នោះទេ។ អេឌីសុន​ចូលរៀន​​នៅ​សាលា​បានតែ​ប្រមាណ​ជា ​៣ខែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារ​តែ​អន់ចិត្ត​នឹង​គ្រូបង្រៀន​ដែល​បន្តុះបង្អាប់​កូន​ថា​ល្ងង់​រៀន​មិនកើត ម្តាយ​របស់​​អេឌីសុន​បាន​​យក​កូន​ចេញ​ពីសាលា​មកវិញ ដើម្បី​យក​មក​បង្រៀន​នៅ​ផ្ទះ​ដោយ​ខ្លួនឯង។

ឪពុកម្តាយ​របស់​អេឌីសុន ថ្វីដ្បិត​តែក្រទ្រព្យ តែ​មិនក្រចំណេះនោះទេ។ ក្រៅពី​មាន​ម្តាយ​ដែល​មាន​ទេពកោសល្យ​ក្នុងការ​បង្រៀន អេឌីសុន​មាន​ឪពុក​ដែល​ចូលចិត្ត​អាន ហើយ​សម្បូរសៀវភៅ​ដែល​អាច​ធ្វើ​ជា​កូនបណ្ណាល័យ​តូចមួយ​​នៅ​ក្នុងផ្ទះបាន។ នៅ​ផ្ទះ ក្រៅពី​ទទួល​ការ​បង្រៀន​ពី​ម្តាយ អេឌីសុន​ក៏​បាន​ចំណាយពេល​ជាច្រើន​ផងដែរ​ក្នុងការ​អានសៀវភៅ​​របស់​ឪពុក ព្រមទាំង​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង តាំង​ពី​ពេល​មាន​អាយុ​ទើប​នឹង​បាន១១ឆ្នាំ​មកម៉្លេះ។

នៅ​ឆ្នាំ១៨៥៩ អេឌីសុន​ដែល​ទើប​នឹង​មាន​អាយុ​ ១២ឆ្នាំ បាន​សុំ​ឪពុកម្តាយ​ចេញ​ទៅ​រកស៊ីដោយខ្លួនឯង គឺ​ទៅធ្វើ​ជា​អ្នក​លក់​កាសែត​នៅ​តាម​រថភ្លើង។ ដំបូង អេឌីសុន​ទិញ​កាសែត​ពី​គេ​មក​លក់ ហើយ​ក្រោយ​មក​ បែក​គំនិត​ទៅ​បង្កើត​ជា​កាសែត​មួយ​ដោយ​ខ្លួនឯង។ របររកស៊ី​លក់​កាសែត​នេះ​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​ជោគជ័យ ហើយ​វា​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏​សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ជីវិត​​របស់​អេឌីសុន។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ធ្វើការ​ជា​អ្នក​លក់​កាសែត​នៅ​តាមរថភ្លើង អេឌីសុន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​អំពី​មធ្យោបាយ​ទាក់ទង​ដ៏​ថ្មីទំនើប​មួយ​នា​សម័យកាល​នោះ គឺ​ទូរលេខ ឬ​តេឡេក្រាហ្វ។ នៅពេលនោះ ទូរលេខ​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើប្រាស់​ជា​មធ្យោបាយ​ទាក់ទងគ្នា ពី​​ស្ថានីយ៍រថភ្លើង ទៅ​ស្ថានីយ៍​រថភ្លើងមួយ​ ហើយ​ក៏​ត្រូវ​គេ​ប្រើ​យ៉ាងទូលំទូលាយ​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​ការ​បញ្ជូន​ព័ត៌មាន​សម្រាប់​កាសែត​ ជាពិសេស​ព័ត៌មាន​​បន្ទាន់ៗ​​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល។

ពីដំបូងឡើយ អេឌីសុន​ឧស្សាហ៍​ប្រើ​ប្រាស់​​ទូរលេខ​នេះ នៅ​ក្នុង​របរ​លក់​កាសែត​តាម​រថភ្លើង ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មានក្រោយ​មក អេឌីសុន​ចាប់ផ្តើម​រៀន​អំពី​របៀបបញ្ជូន​និង​ទទួល​សារ​តាម​ទូរលេខ​នេះ​ដោយ​ខ្លួនឯង រហូត​បាន​ចេះ​ស្ទាត់​ជំនាញ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៦ អេឌីសុន​​បាន​​ប្តូរ​អាជីព​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ប្រតិបត្តិករ​ទូរលេខ​​​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ Western Union ដោយ​ទទួលបន្ទុក​ជា​អ្នក​បញ្ជូន​និង​ទទួល​សារ​ឲ្យ​ទីភ្នាក់ងារ​ព័ត៌មាន​ Associated Press។

នៅ​ពេលនោះ អេឌីសុន​ធ្វើការ​ពេលយប់ ចំណែក​ពេលថ្ងៃ​ទំនេរ​ពី​ការងារ អេឌីសុន​ចំណាយពេល​ទៅលើ​ការ​អាន និង​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ ដែល​ជា​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​របស់​ខ្លួន​តាំង​ពី​ក្មេង។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើ​ពិសោធន៍​នេះហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អេឌីសុន​ត្រូវ​បាត់បង់​ការងារ។ នៅថ្ងៃ​មួយ អេឌីសុន​បាន​យក​កន្លែង​ធ្វើការ​ទៅ​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​នៅ​ក្នុងការ​ពិសោធន៍​នេះ អេឌីសុន​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កំពប់អាស៊ីដ​ពេញ​ការិយាល័យ រហូត​ជ្រាប និង​ស្រក់​ទៅ​លើ​តុធ្វើការ​របស់​ចៅហ្វាយ ដែល​នៅ​ខាង​ក្រោម។ អេឌីសុន​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ភ្លាមៗ នៅថ្ងៃ​បន្ទាប់។

ទោះជាយ៉ាងណា នៅ​ពេលនោះ អេឌីសុន​មាន​ការ​យល់ដឹង​យ៉ាងច្រើន​រួចទៅហើយ អំពី​ដំណើរការ​នៃ​ម៉ាស៊ីន​ទូរលេខ ដែល​អាច​ឲ្យ​លោក​បង្កើត​បាន​នូវ​គំនិត​ថ្មីៗ​ជាច្រើន ក្នុងការ​កែលម្អ​របៀប​ផ្ញើ និង​ទទួល​សារ​តាម​ទូរលេខ។

កាលពីមុន សារដែល​ផ្ញើ​តាម​ទូរលេខ​ ត្រូវ​បញ្ជូន​និង​ទទួល​​តាមរយៈ​សញ្ញា​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ដែល​បង្កើត​ជា​ចំណុចនិងឆ្នូត (dots and dashes/points et traits) រួចហើយ​​ប្រតិបត្តិករ​ទូរលេខ​ត្រូវ​ធ្វើការ​បកប្រែ​ដោយដៃ​ពី​ចំណុចនិង​ឆ្នូតនេះ​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ជា​សារជា​អក្សរ។ អេឌីសុន​បាន​បង្កើត​នូវ​ម៉ាស៊ីន​ថ្មីមួយ ដែល​អាច​ធ្វើការ​បកប្រែសារ ពី​ចំណុច និង​ឆ្នូត ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ជា​សារ​ជា​អក្សរ​ដោយ​ស្វ័យប្រវត្តិ។

កាល​ពីមុន នៅលើ​ខ្សែទូរលេខ​មួយ​ គេ​អាច​ផ្ញើ​សារ​បានតែមួយ​ក្នុង​ពេលតែមួយ អេឌីសុន​បាន​រក​ឃើញ​វិធី ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ផ្ញើ​សារ​បាន​ពីរ​ក្នុងពេល​តែមួយ (Duplex telegraph) ហើយ​ក្រោយ​មក អាច​ផ្ញើ​សារ​​បាន​រហូត​ដល់​ទៅ​​បួន​ក្នុងពេល​តែមួយ (Quadruplex telegraph)។

ការរកឃើញ​អស់ទាំងនេះ​បាន​ជួយ​ឲ្យ​អេឌីសុន​មាន​ទាំង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ និង​មាន​ទាំង​លុយកាក់​ ដែល​អាច​ឲ្យ​លោក​​បង្កើត​ជា​ក្រុមហ៊ុន និង​​មជ្ឈមណ្ឌល​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​​​ដ៏ធំមួយ នៅ​ទីក្រុង​ញូជើស៊ី (New Jersey) ដែល​គេ​ច្រើន​ហៅ​ជា​ទូទៅ​​ថា “មិនឡូផាក” (Menlo Park) ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​បញ្ចូល​​​ជា​មន្ទីរពិសោធន៍​​ដ៏​ធំ និង​លើកដំបូងបង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែល​ផ្តោត​លើ​ការ​ស្រាវជ្រាវ​ខាងផ្នែក​បច្ចេកវិទ្យា ក្នុងគោលដៅ​ពាណិជ្ជកម្ម។

នៅ​ក្នុង​មជ្ឈមណ្ឌល​ស្រាវជ្រាវ “មិនឡូផាក” នេះហើយ ដែល​អេឌីសុន ដោយ​មាន​ជំនួយ​ពី​ជំនួយការ​និង​បុគ្គលិក​ជាច្រើន​នាក់ បាន​រកឃើញ​នូវ​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មី​ៗ​ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំងបំផុត​លើ​ដំណើរវិវឌ្ឍ​នៃ​ថាមពលអគ្គិសនី ក្នុង​ជីវិត​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ។

គិតមក​ត្រឹមពេល​ដែល​​មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវ “មិនឡូផាក” ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង អេឌីសុន ដែល​ធ្លាប់ជា​កូនអ្នក​ក្រីក្រ និង​មិនបាន​ចូលសាលា​ផងនោះ បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្នក​មាន​មុខមាត់​ម្នាក់​នៅ​ក្នុង​សង្គម មាន​ទាំង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ មានទាំង​ទ្រព្យសម្បត្តិ ហើយ​មានទាំង​ភរិយា និង​កូន ៣នាក់ ដោយ​កូនទី១ និង​ទី២ ត្រូវ​បាន​អេឌីសុន​ដាក់​ឈ្មោះ​ក្រៅថា “Dot” និង “Dash” ទៅតាម​សញ្ញា​នៃ​សារ​ដែល​គេ​បញ្ជូន​តាម​ទូរលេខ។

នៅ​ឆ្នាំ១៨៨៤ ភរិយា​របស់​អេឌីសុន ដែល​មាន​អាយុ​ទើប​នឹង​បាន ២៩ឆ្នាំ បាន​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ​មហារីកខួរក្បាល ហើយ​ពី​ឆ្នាំក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៨៨៦ អេឌីសុន​បាន​រៀបការ​ជាមួយ​ភរិយាទីពីរ។ ជាមួយ​ភរិយាក្រោយ​នេះ អេឌីសុន​មាន​កូន​ ៣នាក់​បន្ថែម​ទៀត ដោយ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ កូនបន្ទាប់ពៅ​​ធំឡើង​បាន​ក្លាយ​ជា​អភិបាលរដ្ឋញូជើស៊ី ចំណែក​ឯកូនពៅវិញ បាន​ដើរតាម​គន្លង​របស់ឪពុក ដោយ​បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​រក​បច្ចកេវិទ្យា​ថ្មីៗ ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ស្នងតំណែង​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រងក្រុមហ៊ុន ក្រោយ​ពី​អេឌីសុន​ទទួល​មរណភាព នៅ​ឆ្នាំ​១៩៣១៕

ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ​និង​ស្នាដៃ​ខាង​អគ្គិសនី កែប្រែ

នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៦ ឆ្នាំដែល​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ​បង្កើត​មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវ​ “មិនឡូផាក” ការ​វិវឌ្ឍ​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​ដ៏​សំខាន់​មួយ​កំពុង​កើតមាន​ឡើង នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​អាមេរិក (ដើមកំណើតស្កុតឡែនដ៍) ឈ្មោះ​ថា អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាម ប៊ែល (Alexander Graham Bell) បាន​បង្កើត​នូវ​ឧបករណ៍​​​ទាក់ទង​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​ទូរស័ព្ទ។

ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែល​ធ្លាប់​បាន​កែលម្អ​ប្រព័ន្ធផ្ញើ​សារ​ជា​អក្សរ​តាមទូរលេខ ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាក​មក​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​លើ​ប្រព័ន្ធ​ទូរស័ព្ទ​នេះ​វិញ ដើម្បី​រិះរក​វិធី​ធ្វើ​ឲ្យ​​សំឡេង​ដែល​បញ្ជូន​តាម​ខ្សែទូរស័ព្ទ​​មាន​គុណភាព​កាន់តែ​ល្អ​ជាងមុន។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំក្រោយៗ​មក​ទៀត អេឌីសុន​ពិត​ជា​​បាន​រកឃើញ​គំនិត​ថ្មីៗ​ជាច្រើន​មែន​​ ដើម្បី​កែលម្អ​គុណភាព​សំឡេង​តាម​ទូរស័ព្ទ ជាពិសេស គឺ​គុណភាព​មីក្រូហ្វូន​របស់​ទូរស័ព្ទ។

ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​នៅពេល​ដែលសិក្សា​អំពី​សំឡេង​នេះ អេឌីសុន បាន​បែកគំនិត​ទៅ​បង្កើត​ឧបករណ៍​ដ៏ថ្មី​ស្រឡាង​មួយ​ទៀត​នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៧ គឺ​ឧបករណ៍ដែល​អាច​ថត​សំឡេង​ទុក រួចហើយ​ចាក់សំឡេង​នេះ​​ស្តាប់ឡើងវិញ ដែល​នៅពេលនោះ គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ហ្វូណូក្រាហ្វ” (Phonograph)។

គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​ជាច្រើន​ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត ទើប​ហ្វូណូក្រាហ្វ​របស់​អេឌីសុន ត្រូវ​បាន​កែលម្អ និង​ផលិត​ចេញលក់នៅលើ​ទីផ្សារ ឲ្យ​ប្រជាជន​អាច​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅបាន។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះក៏ដោយ ការ​បង្កើត​បាន​នូវ​ហ្វូណូក្រាហ្វ ត្រឹមតែ​ជា​គំរូ ដើម្បី​ដាក់​បង្ហាញ​សាធារណជននោះ ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អេឌីសុន​​​ក្លាយ​ជា​មនុស្ស​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​រួចទៅហើយ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

សារព័ត៌មាន​ល្បីៗ​របស់​អាមេរិក​នៅពេលនោះ​ បាន​នាំគ្នា​ចុះផ្សាយ​ព្រោងព្រាត អំពី​ការ​បង្កើត​ហ្វូណូក្រាហ្វ​របស់​អេឌីសុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៨៧៨ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​ងាក​ទៅ​ចាប់អារម្មណ៍​​សិក្សា​លើ​ឧបករណ៍​អគ្គិសនី​ផ្សេងមួយ​ទៀត ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​ស្នាដៃដ៏​សំខាន់​មួយ ហើយ​ដែល​ទំនង​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏ល្បីល្បាញ​ជាងគេ​បំផុត​របស់​អេឌីសុន និង​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំងជាងគេ​ទៅលើ​ជីវភាព​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​ប្រជាជន គឺ​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី។

តាមការពិត ថូម៉ាស់ អេឌីសុន មិនមែន​ជា​អ្នក​បង្កើត​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​ដំបូងគេ​នោះទេ។ មុន​អេឌីសុន គេ​បាន​ដឹង​រួចទៅហើយថា នៅពេល​ដែល​ថាមពល​អគ្គិសនី​ឆ្លងកាត់​ខ្សែភ្លើង​ដែលមាន​រេស៊ីស្តង់ខ្ពស់ វានឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ខ្សែភ្លើង​នេះ​ក្តៅខ្លាំង​រហូត​ប្រែពណ៌ទៅជា​ក្រហម​ ឬ​លឿង ហើយ​បញ្ចេញ​ជា​ពន្លឺ។ គំនិត​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​កែច្នៃ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី តាំង​ពី​មុន​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ អំពូល​ភ្លើង​អស់ទាំងនោះ មិនមាន​​មួយណា ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​យក​មក​ប្រើ​ប្រាស់​ជាក់ស្តែង​បាននោះទេ ដោយសារ​តែ​ខ្លះ​មិន​សូវ​ភ្លឺ​ច្បាស់ ខ្លះ​ភ្លឺខ្លាំង​តែ​ស៊ីភ្លើង​ខ្លាំង​ហួសហេតុ ខ្លះទៀតជះពន្លឺខ្លាំង​ហួសហេតុ​ដែល​ភ្នែក​របស់​យើង​ពិបាក​នឹង​ទ្រាំ ហើយ​កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី​អស់ទាំងនេះ​​មិន​អាច​ស្ថិតស្ថេរ​នៅ​បាន​យូរអង្វែង ពោលគឺ​ភ្លឺ​បានតែ​មួយភ្លែត ក៏​ត្រូវ​ដាច់ទៅវិញ។

ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​គិតមកទល់​នឹង​សម័យកាល​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ឧបករណ៍​បំភ្លឺ​ដែល​គេ​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ គឺ​នៅតែ​ជា​ចង្កៀង​ប្រើប្រេង និង​ចង្កៀង​ប្រើ​ហ្កាស់។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៨ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា លោក​នឹង​ធ្វើ​យ៉ាងណា​រកវិធី​ផលិត​ឲ្យ​បាន​នូវ​អំពូល​ភ្លើង​អគ្គិសនី ដែល​អាច​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ​ជំនួស​ចង្កៀង​ប្រើប្រេង និង​ហ្កាស់។

នៅពេលនោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន និង​ក្រុមការងារ​នៅ “មិនឡូផាក” បាន​ផ្តោត​ការ​សិក្សា និង​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​សារធាតុ​គ្រប់ប្រភេទ ដើម្បី​ស្វែងរក​សារធាតុ​ណាមួយ​​​ដែល​មាន​រេស៊ីស្តង់ខ្ពស់ ហើយ​ធន់នឹងកម្តៅ អាច​ភ្លឺបាន​យូរ​មិន​ឆាប់ដាច់ ហើយ​ប្រើ​អគ្គិសនី​ដែល​មាន​តង់ស្យុងទាប ត្រឹម ១១០វ៉ុល។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា អេឌីសុន​ក៏​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​ផងដែរ ដើម្បី​រកវិធី​បូមខ្យល់​​ឲ្យ​អស់​ចេញ​ពី​អំពូល ហើយ​បិទ​ទៅវិញ​យ៉ាង​ជាប់​មិន​ឲ្យ​ខ្យល់​ជ្រាបចូល ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​ខ្យល់​ គឺ​មាន​អុកស៊ីសែន ហើយ​អុកស៊ីសែន​​ជា​សារធាតុ​សំខាន់​បំផុតមួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ “រេស៊ីស្តង់” អំពូល​ត្រូវ​ឆេះ។

នៅចុងឆ្នាំ១៨៧៩ អេឌីសុន និង​ក្រុមការងារ​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ប្រកបដោយ​ជោគជ័យ ទៅលើ​​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី​ប្រភេទ​ថ្មីមួយ ដែល​ភ្លឺ​បាន​ ១៣ម៉ោង​កន្លះ​ទើបដាច់ ដែល​ជា​រយៈពេល​មួយ​យូរ ក៏ប៉ុន្តែ ១៣ម៉ោង​កន្លះ ក៏នៅតែ​តិច​នៅឡើយដែរ ដើម្បី​អាច​យក​ទៅ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​បាន។ អេឌីសុន​ក៏​បាន​បន្ត​ធ្វើ​ពិសោធន៍​រកវិធី​កែលម្អ​វិធី​ផលិត​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី​របស់​លោក​ រហូត​អាច​បំភ្លឺ​បាន​ជាង ៤០ម៉ោង ហើយ​ក្រោយ​មក​ទៀត​បង្កើន​គុណភាព​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់២រយម៉ោង។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ម្នាក់​នៅ​អង់គ្លេស ឈ្មោះ​ថា យ៉ូសែប ស្វែន (Joseph Swan) ក៏​បាន​រកឃើញ​វិធី​ផលិត​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​ដែល​មាន​គុណភាព​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​អំពូលភ្លើង​របស់​អេឌីសុន​នេះដែរ​ ហើយ​ដើម្បី​បញ្ចៀស​វិវាទ អេឌីសុន និង​ស្វែន បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​បង្កើត​ជា​ក្រុមហ៊ុន​វិនិយោគរួមគ្នាមួយ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា អេឌីស្វែន (Ediswan) ដើម្បី​អាច​ផលិត​និង​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​​អំពូលភ្លើង​រួមគ្នា នៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​អង់គ្លេស។

នៅទីបំផុត ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​សម្រេចគោលដៅ​ដែល​ចង់​បង្កើត​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធភាព និង​តម្លៃ​សមរម្យល្មម​អាច​​ឲ្យ​ប្រជាជន​ទូទៅ​ប្រើប្រាស់​បាន ក៏ប៉ុន្តែ អេឌីសុន​ក៏​មិន​បាន​ស្កប់ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនេះ​ដែរ ពីព្រោះ​ថា ដើម្បី​ឲ្យ​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​អាច​ជំនួស​ចង្កៀងប្រេង​និង​ហ្កាស់​បាន គេ​ត្រូវការ​ជាចាំបាច់​នូវ​ប្រព័ន្ធ​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដ៏មាន​ប្រសិទ្ធភាព​មួយ ដើម្បី​នាំ​ថាមពល​អគ្គិសនី ពី​កន្លែងផលិត​ទៅដល់​ផ្ទះ​របស់​ប្រជាជន។

ដោយ​​មាន​ការ​ដាក់​ទុនវិនិយោគ​ពី​​លោក ជេភី ម័រហ្គែន (JP Morgan) ដែល​ជា​​អ្នក​វិនិយោគ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​នៅ​សម័យកាល​នោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​មួយ​រួចទៅហើយ ​ដោយដាក់ឈ្មោះ​ថា Edison Electric Light Company ដើម្បី​រកស៊ី​ខាង​ផលិត​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី។ ក្រោយមក អេឌីសុន ក៏​បាន​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​ថ្មីមួយទៀត គឺ​ក្រុមហ៊ុន Edison Illuminating Company ដែល​ផ្តោត​លើ​បច្ចេកវិទ្យា​ផលិត និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី។

ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ និង​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​រកឃើញ​វិធី​ផលិត និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធភាព អេឌីសុន បាន​ចាប់ផ្តើម​សាងសង់​ស្ថានីយ៍ផលិត​អគ្គិសនី​លើកដំបូង នៅ​ទីក្រុង​ញូយ៉ក ព្រមទាំង​បាន​​ធ្វើការ​រាយបណ្តាញ​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ទៅ​ដល់​ផ្ទះ​រ​បស់​ប្រជាជន ដែល​រស់នៅ​ជុំវិញ​នោះ។

ក៏ប៉ុន្តែ អគ្គិសនី​ដែល​អេឌីសុន​ផលិត​និង​ចែកចាយ គឺ​ជា​ប្រភេទ​ចរន្តជាប់ ឬ Direct Current (DC) ដែល​ជា​ប្រភេទចរន្តអគ្គិសនី​ដែល​មិនសូវ​បង្ក​ឲ្យគ្រោះថ្នាក់​ដល់​មនុស្ស តែ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចែកចាយ​តែ​ក្នុង​រយៈចម្ងាយជិត ពោលគឺ​ក្នុងរង្វង់​តែ​ប្រមាណ​ជា ១ម៉ៃល៍ (១ពាន់៦រយម៉ែត្រ​ពី​ស្ថានីយ៍ផលិត) តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក អេឌីសុន​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គូប្រជែង​​​ដ៏ធំ ដែល​ផលិត និង​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​ជា​ប្រភេទចរន្តឆ្លាស់ ឬ Alternating Current (AC) ដោយ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​អគ្គិសនី​ដ៏​ល្បី​ឈ្មោះ​មួយ​រូបទៀត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ ​នីកូឡា តេសឡា (Nikolas Tesla)។

ដើម្បី​យក​ឈ្នះ​នៅ​ក្នុងការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​នេះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​បើក​យុទ្ធនាការ​ទ្រង់ទ្រាយ​ធំ ដើម្បី​វាយប្រហារ​លើ​គូប្រជែង ជាពិសេស តាមរយៈ​ការ​ផ្សព្វផ្សាយ​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​ដែល​ចរន្តឆ្លាស់​អាច​បង្ក​ឡើង​ដល់​ជីវិត​មនុស្ស ក្នុងគោលដៅ​ធ្វើ​ឲ្យ​សាធារណជន​មាន​ការ​ខ្លាចរអា។ យុទ្ធនាការដែល​ត្រូវបាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “War of Currents” (​សង្រ្គាម​រវាង​ចរន្តជាប់​និង​ចរន្តឆ្លាស់)។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ទីបំផុត​ទៅ គឺ​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​នីកូឡា តេសឡា ដែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​ចរន្តជាប់​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន។ បន្តិចម្តងៗ ឥទ្ធិពល​របស់​អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ផលិត​និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ចេះតែ​ថមថយ​ទៅៗ រហូត​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​លក់​ក្រុមហ៊ុន​របស់​លោក គឺ​ក្រុមហ៊ុន Edison Genral Electric Company ដោយ​ច្របាច់​បញ្ចូលគ្នា​ជាមួយក្រុមហ៊ុន​ជា​គូប្រជែង ដែល​ផលិតនិងចែកចាយ​ចរន្តឆ្លាស់ រួចហើយ​​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា​ក្រុមហ៊ុន General Electric ដែល​​នៅ​បន្ត​មាន​ដំណើរការ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ដ៏ធំ​ខ្នាត​អន្តរជាតិ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

ក្រោយ​ពី​ទទួលបរាជ័យ​ក្នុងការ​ប្រកួតប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់ អេឌីសុន ក៏​លែង​រវីរវល់​នឹង​រឿង​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី និង​ការផលិត​និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​តទៅទៀត ដោយ​ងាក​ទៅ​​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​ផ្សេង ហើយ​បង្កើតបាន​នូវ​ស្នាដៃ​ជាច្រើន​ទៀត ជាពិសេស គឺ​ការ​បង្កើត​ឧបករណ៍​ថតរូប​មាន​ចលនា ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ភាពយន្ត៕

នីកូឡា តេសឡា (១៨៥៦-១៩៤៣) កែប្រែ

ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​អំពី​អគ្គិសនី គេច្រើនតែគិតទៅ​ដល់​ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ និង​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ហើយ​កាលណា​និយាយ​អំពី​ប្រព័ន្ធទាក់ទង​តាមវិទ្យុ គេច្រើន​តែគិតទៅ​ដល់​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​អ៊ីតាលី ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី (Guglielmo Marconi)។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត នៅមាន​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏ឆ្នើម​ម្នាក់​ទៀត​ ដែល​គេច្រើន​តែនាំគ្នា​មើល​រំលង ហើយ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​ដ៏​សំខាន់ និង​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល ​​ទាំង​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​អគ្គិសនី និង​ប្រព័ន្ធ​ទាក់ទង​តាម​វិទ្យុ គឺ នីកូឡា តេសឡា។

នីកូឡា តេសឡា កើតនៅ​ថ្ងៃទី១០​ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨៥៦ នៅ​ក្នុងស្រុកមួយ ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ក្រូអាស៊ី ក៏ប៉ុន្តែ កាលណោះ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី។ តេសឡា​មាន​ឈាមជ័រ​ជា​ជនជាតិ​ស៊ែរប៊ី ដោយ​មាន​ឪពុក​ជា​បុព្វជិត​គ្រិស្តសាសនា​និកាយ​អកតូដុកស៍ (Orthodox) ចំណែក​ម្តាយ​គឺ​ជា​មេផ្ទះ ក៏ប៉ុន្តែ ពូកែ​ខាង​មេកានិក, ​ជំនាញ​ខាង​កែច្នៃ​របស់របរប្រើប្រាស់​នៅ​ក្នុងផ្ទះ និង​ពូកែចងចាំ។ ប្រហែល​ជា​កាត់ទៅរក​ម្តាយនេះហើយ ទើប​នីកូឡា តេសឡា ចូលចិត្ត​​ខាង​វិស្វកម្ម​អគ្គិសនី ផ្ទុយ​ពី​បំណង​របស់​ឪពុក ដែល​ចង់​ឲ្យ​តេសឡា​ធ្វើ​ជា​បុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា។

តាំងពីនៅតូចមក តេសឡា​ចូលចិត្ត​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​អ្វីៗ​​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង ហើយមាន​វត្ថុមួយ​​ដែល​តេសឡា​​មាន​ចំណាប់​អារម្មណ៍​​ជាពិសេស​ គឺ​​រហាត់ទឹក។ នៅថ្ងៃមួយ ក្រោយ​ពី​បាន​ឃើញ​រូបគំនូរ​ទឹកធ្លាក់​ដ៏ធំ​នៅ​ចន្លោះព្រំដែន​អាមេរិក និង​កាណាដា គឺទឹកធ្លាក់​ញ៉ាហ្ការ៉ា (Niagara Falls) តេសឡា​បាន​និយាយ​ប្រាប់​ឪពុកមា​ថា នៅ​ពេល​ធំឡើង ខ្លួន​នឹង​សង់​រហាត់ទឹក​ដ៏ធំមួយ ទៅដាក់​ពីក្រោម​ទឹកធ្លាក់​នេះ ដើម្បីទាញយក​កម្លាំងទឹកធ្លាក់​មក​ប្រើប្រាស់។ ក្តីស្រម៉ៃ​ដែល​តេសឡា​ពិត​ជា​អាច​សម្រេច​បាន នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៣ ពេលដែល​តេសឡា​មាន​វ័យ ៣៧ឆ្នាំ។

ក្រោយ​ពី​បញ្ចប់ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​វិទ្យាល័យ តេសឡា​បាន​ចូលរៀន​នៅ​សាលា​ប៉ូលីតិចនិច ដែល​ជា​សាលា​វិស្វកម្ម​ដ៏ល្បីមួយ នៅ​អូទ្រីស។ នៅ​ទីនោះហើយ​ដែល​តេសឡា​បាន​ឃើញ​ជាលើកទីមួយ​នូវ​ឌីណាម៉ូ ដែល​បង្កើតឡើង​ដោយវិស្វករ​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ (Zénobe Gramme) ហើយ​យក​តាម​គោលការណ៍​របស់​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដើម្បី​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី តែ ថាមពល​ដែល​ផលិត​ដោយ​ឌីណាម៉ូ​នេះ គឺ​ជា​ប្រភេទ​ចរន្តជាប់ ឬ Direct Current (DC)​។

ក្រោយ​ពី​បាន​ឃើញ​ឌីណាម៉ូ​នេះ តេសឡា​បានជជែក​ជាមួយ​គ្រូ​ អំពី​វិធីសាស្រ្ត​ក្នុងការ​បង្កើត​​​ម៉ាស៊ីន​ដែល​អាច​ផលិត​អគ្គិសនី​ជា​ចរន្តឆ្លាស់ ឬ Alternating Current (AC) ក៏ប៉ុន្តែ គ្រូបាន​ឆ្លើយតបទៅវិញ​ថា អ្វីដែល​តេសឡា​បាន​លើកឡើងនេះ គឺ​ជា​រឿង​ដែល​មិន​អាច​ទៅរួចនោះទេ។ ទោះជាយ៉ាងណា តេសឡា​នៅតែ​ជឿ​ថា វា​គឺ​ជា​រឿងដែល​អាច​ធ្វើ​ទៅរួច ហើយ​បាន​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​បន្តបន្ទាប់​មក​ទៀត ធ្វើការ​សិក្សា​ទៅលើ​វិធីសាស្រ្ត​ផលិត​អគ្គិសនី​ជា​ចរន្តឆ្លាស់។

នៅ​សាលាប៉ូលីតិចនិច តេសឡា​គឺ​ជា​និស្សិត​ដ៏ឆ្នើម​ម្នាក់ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏​ជា​និស្សិត​ដែល​ចំណាយ​ពេល​រៀនសូត្រ​ដ៏ច្រើន​ហួសហេតុផងដែរ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​គ្រូ​សរសេរ​សំបុត្រ​ទៅ​ប្រាប់​ឪពុក​របស់​តេសឡា​ថា ប្រសិនបើ​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​តេសឡា​រៀនហួសហេតុបែបនេះ តេសឡាអាច​នឹង​ត្រូវ​​ខូចខួរក្បាល ឬ​ក៏​អាច​ស្លាប់​ដោយសារ​រៀន​ក៏​អាច​ថាបាន។

ចូល​ដល់ឆ្នាំទី៣ ការ​សិក្សា​របស់​តេសឡា​​នៅ​សាលា​ប៉ូលីតិចនិចចាប់ផ្តើម​ជួប​នឹង​បញ្ហា។ ការចំណាយពេល​ដ៏ច្រើន​សិក្សា​ទៅលើ​ចរន្តឆ្លាស់ ដោយ​គ្មាន​បានលទ្ធផល​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​តេសឡា​បាក់ទឹកចិត្ត ហើយ​មុខវិជ្ជា​ទូទៅ​ផ្សេងទៀត​​នៅ​ក្នុង​សាលា​ក៏​​​​លែងចង់​រៀន។ នៅពេលនោះ តេសឡា​ចាប់ផ្តើម​ដើរលេង ស៊ីចាយ ហើយ​ងប់នឹង​ល្បែងស៊ីសង រហូត​ចាញ់​អស់​លុយ​កាក់ ដែល​ឪពុក​ម្តាយ​បញ្ជូន​មក​ឲ្យ​រៀន និង​បង់ថ្លៃ​សាលា។ នៅទីបំផុត​ទៅ តេសឡា​ត្រូវ​គេ​បញ្ឈប់​ពី​សាលា ដោយ​មិនបាន​សញ្ញាបត្រ​អ្វី​ទាំងអស់។

ក្រោយ​មក​ទៀត ដោយ​មាន​ការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​ពី​ឪពុក ព្រមទាំង​ឪពុកមា តេសឡា​ក៏​បាន​ចូលរៀន​នៅ​សាលា​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​​នៅ​ប្រាក (ប្រទេស​ឆែក​បច្ចុប្បន្ន) ក៏ប៉ុន្តែ រៀន​បាន​តែ​មួយ​ឆ្នាំ តេសឡា​ក៏​ឈប់រៀន ហើយ​ចេញ​ទៅធ្វើការ ដោយ​ដំបូង​ទៅធ្វើការ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ទូរលេខ​ នៅ​ទីក្រុង​ប៊ុយដាប៉ែស ប្រទេស​ហុងគ្រី និង​បន្ទាប់មក​ទៀត ទៅ​ធ្វើ​ការ​ឲ្យ​សាខា​​ក្រុមហ៊ុន​​អំពូលភ្លើង​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ប្រទេស​បារាំង។

គិតមក​ត្រឹមពេលនោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន គឺ​ជា​អ្នក​ជំនួញ និង​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​អគ្គិសនី​ដ៏​ល្បីឈ្មោះ​បំផុតមួយ ទាំង​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​នៅ​អឺរ៉ុប ហើយ​ការណ៍​ដែល​អាច​ធ្វើការ​ក្នុងក្រុមហ៊ុន​របស់​អេឌីសុន គឺ​ជា​បំណងប្រាថ្នា​ដ៏​ធំមួយ​របស់​តេសឡា។ ក្តីស្រម៉ៃ​កាន់តែ​ធំមួយ​ទៀត​របស់​តេសឡា គឺ​ចង់​ទៅ​ធ្វើការ​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាមួយ​នឹង​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

នៅឆ្នាំ១៨៨៤ ក្រោយ​ពី​ធ្វើការ​នៅ​ប៉ារីស​បាន​ពីរឆ្នាំ នីកូឡា តេសឡា ក៏​បាន​សម្រេច​ធ្វើ​អន្តោប្រវេសន៍​ទៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​បាន​ចូល​ធ្វើការ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​របស់​អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ញូយ៉ក។ ក៏ប៉ុន្តែ តេសឡា​ធ្វើការ​នៅ​ទីនោះ​បានតែ​ប្រមាណ​ជា ៦ខែ​ប៉ុណ្ណោះ ក៏លាឈប់​ពីការងារ​ដោយសារ​តែ​មាន​ទំនាស់​ជាមួយ​នឹង​អេឌីសុន។

គេដឹងថា នីកូឡា តេសឡា និង​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន គឺ​មាន​គំនិតផ្ទុយគ្នា​ស្រឡះ ទាក់ទង​នឹង​ចរន្តអគ្គិសនី។ តេសឡា គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​មាន​ជំនឿ​យ៉ាងមុតមាំ​ទៅលើ​អគ្គិសនី​ចរន្តឆ្លាស់ ចំណែក​ឯ​អេឌីសុនវិញ​ប្រកាន់​គំនិត​ខាង​ចរន្តជាប់ ហើយ​រចនាសម្ព័ន្ធក្រុមហ៊ុន​របស់​អេឌីសុន ទាំង​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​ និង​ទាំង​ការផលិត​និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី គឺ​សុទ្ធតែ​រៀបចំ​ធ្វើឡើង ដោយ​មាន​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ទៅលើ​ចរន្តជាប់​នេះឯង។

ដូច្នេះ នៅ​ក្នុងការ​បំពេញ​ការងារ​ឲ្យ​អេឌីសុន តេសឡា​មិនអាច​យក​គំនិត​របស់​លោក​ទាក់ទង​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់​ទៅ​អនុវត្ត​បាន​នោះទេ ដោយ​ត្រូវ​ធ្វើការ​តែ​ទៅលើ​ចរន្តជាប់​ទាំងស្រុង។ នៅថ្ងៃ​មួយ អេឌីសុន​បាន​ឲ្យ​តេសឡា​សិក្សា​​រកវិធី​កែលម្អ​យន្តការ​ផលិត​អគ្គិសនី​ ដោយ​ម៉ាស៊ីន​ភ្លើងចរន្តជាប់ ដោយសន្យាថា ប្រសិន​បើ​តេសឡា​អាច​ធ្វើបាន​ជោគជ័យ​​នឹងផ្តល់​ប្រាក់រង្វាន់​ចំនួន ៥ម៉ឺនដុល្លារ ដែល​នៅពេលនោះ គឺ​ជា​ចំនួន​ទឹកប្រាក់​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ពោលគឺ ប្រហាក់ប្រហែល ១លាន២សែន​​ដុល្លារ ​បើ​គិត​ទៅតាម​តម្លៃ​លុយ​​បច្ចុប្បន្ន។

បើទោះបីជា​នេះ​គឺ​ជា​ការងារ​ខាង​ចរន្តជាប់ ដែល​ខ្លួន​មិន​សូវ​ចូលចិត្ត ក៏ប៉ុន្តែ នីកូឡា តេសឡា​បាន​ខិតខំ​ព្យាយាម​ទាំងថ្ងៃ​ទាំងយប់ ទាំងថ្ងៃធ្វើការ​ ទាំងថ្ងៃ​ឈប់សម្រាក ដើម្បី​​សិក្សា​ទៅលើ​បញ្ហា​ដែល​អេឌីសុន​ដាក់​ឲ្យ រហូត​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ដែល​តេសឡា​ទៅទារ​យក​ប្រាក់រង្វាន់ អេឌីសុន​មិនឲ្យ ដោយ​ប្រាប់​តេសឡា​ថា ការសន្យា​ផ្តល់​ប្រាក់រង្វាន់​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​នេះ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​និយាយ​លេងតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ តេសឡា​អន់ចិត្ត​នឹង​អេឌីសុន ក៏​បាន​ដើរចេញ​ ឈប់​ធ្វើការ​ឲ្យ​អេឌីសុន​។

ភ្លាមៗ​នោះ ការចាកចេញ​របស់​នីកូឡា តេសឡា មិនទាន់​ជា​បញ្ហា​ដែល​គួរ​ឲ្យ​អេឌីសុន​ត្រូវ​ព្រួយបារម្ភ​នោះទេ។ ទាល់តែ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំក្រោ​យមកទៀត ទើប​អេឌីសុន​ដឹងខ្លួន​ថា ការ​បណ្តោយ​ឲ្យ​តេសឡា​ចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន គឺ​ប្រៀបដូចជា​លែងខ្លា​ឲ្យ​ចូលព្រៃ​បែបនោះដែរ ពីព្រោះ​ថា ​ចំណេះដឹង​ខាង​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​នីកូឡា តេសឡា​នេះហើយ​ ដែល​​ជួយ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ជា​គូប្រជែង​អាច​យក​ឈ្នះ​លើ​ចរន្តជាប់​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ដ៏​ស្វិតស្វាញមួយ ដែល​ច្រើន​ហៅ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា “War of Currents” (សង្រ្គាម​រវាង​ចរន្ត DC និង AC)៕

នីកូឡា តេសឡា ​និងចរន្តឆ្លាស់ (AC) កែប្រែ

នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៣ឆ្នាំ ក្រោយ​ពី​បាន​ចាកចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នីកូឡា តេសឡា ត្រូវ​ឆ្លងកាត់​នូវ​ដំណាក់កាល​ដ៏​លំបាក​មួយ​នៅ​ក្នុង​ជីវិត។ ពីដំបូង តេសឡា​បាន​ព្យាយាម​បើក​ក្រុមហ៊ុន​រកស៊ី​ដោយ​ខ្លួនឯង ក៏ប៉ុន្តែ មិនបាន​ជោគជ័យ ដោយសារ​តែ​មិនមាន​អ្នក​បោះទុនវិនិយោគ។ តេសឡា​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ទៅ​ធ្វើ​ការ​ជាជាង​អគ្គិសនី​កំប៉ិកកំប៉ុក ដើម្បី​បាន​លុយ​មក​ទ្រង់ទ្រង់​ជីវភាព។

ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ តេសឡា​ក៏​នៅតែ​មិនបោះបង់​​ចោលដែរ គំនិត​ចង់អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​​ទាក់ទង​នឹង​យន្តការ​ផលិត និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ តាម​ចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ការខិតខំប្រឹងប្រែង​របស់​តេសឡា​ក៏​បាន​សម្រេច​ជោគជ័យ រហូត​ឈាន​ទៅដល់​ការ​ចុះបញ្ជី​វិញ្ញាបនបត្រ​តក្កកម្ម​ទទួលស្គាល់​ដោយ​អាជ្ញាធរ​អាមេរិក។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅឆ្នាំ១៨៨៨ បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​តេសឡា ត្រូវបាន​ក្រុមហ៊ុន​​អគ្គិសនី​ដ៏ធំមួយ​ទិញ​យក​ទៅ​ប្រើ គឺ​ក្រុមហ៊ុន​ឈ្មោះ George Westinghouse ។

បច្ចេកវិទ្យា​ផលិត​និង​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​តាម​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​នីកូឡា តេសឡា ត្រូវបាន​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទិញយក​ក្នុង​​តម្លៃ​ខ្ពស់ ដោយ​ផ្តល់​ទាំង​សាច់ប្រាក់​​ (៦ម៉ឺនដុល្លារ ពោលគឺ​ប្រហែល​ជា ១,៥លាន​ដុល្លារ​បច្ចុប្បន្ន) ទាំង​ចំណែក​ភាគហ៊ុន​ក្នុងក្រុមហ៊ុន និង​ទាំង​ការផ្តល់​កម្រៃ​ជា​ម្ចាស់សិទ្ធិ (Royalty)​ ដោយ​គិត​ជា​​ភាគរយ ធៀប​ទៅនឹង​បរិមាណ​អគ្គិសនី​ចរន្តឆ្លាស់ ដែល​ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​និង​ចែកចាយ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត តេសឡា​ក៏​ត្រូវ​បាន​ក្រុមហ៊ុន​ Westinghouse ជួល​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​កុងស៊ុលតង់​ ដោយ​ផ្តល់​នូវ​ប្រាក់​ខែ​ដ៏ច្រើន​ផងដែរ។

ចាប់ពីពេល​ដែល​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​តេសឡា ត្រូវ​បាន​​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទិញ​យក​ទៅ​ប្រើ ​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ដ៏​ស្រួចស្រាវមួយ​បាន​កើតមាន​ឡើង រវាងបច្ចេកវិទ្យាចរន្តឆ្លាស់ (AC) ​របស់​តេសឡា និង​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តជាប់ (DC) ​របស់​អេឌីសុន។

បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់​តេសឡា​ ដែល​ប្រើប្រាស់​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​ Westinghouse គឺ​មាន​ទាំង​បច្ចេកវិទ្យា​​ផលិត​ថាមពលអគ្គិសនី​ដែល​មាន​តង់ស្យុងខ្ពស់​ស្រាប់ ហើយ​បន្ថែម​ពីនេះទៅទៀត គឺ​មាន​ទាំង​បច្ចេកវិទ្យា​ធ្វើ​ត្រង់ស្វមម៉ាទ័រ ដែល​អាច​បង្កើន​តង់ស្យុង​នៃ​ចរន្ត​ចេញ​ពី​រោងចក្រអគ្គិសនី​ឲ្យ​បាន​កាន់តែ​ខ្ពស់ ដើម្បី​អាច​ធ្វើការ​ចែកចាយ​បាន​រយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ រួចហើយ​បញ្ចុះ​តង់ស្យុង​នេះ​ឲ្យ​មក​នៅ​ទាប​វិញ នៅ​ពេល​ចែកចាយ​ទៅតាម​ផ្ទះ​របស់​ប្រជាជន។

ចរន្តជាប់ (DC) ដែល​ប្រើ​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​អេឌីសុន​វិញ គឺ​ជា​ប្រភេទ​ចរន្តអគ្គិសនី​ដែល​មាន​តង់ស្យុងទាប មិនសូវ​បង្ក​គ្រោះថ្នាក់​ដល់​មនុស្ស ក៏ប៉ុន្តែ គ្មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​ក្នុងរយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ។ បើ​គេ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​អេឌីសុន គេ​អាច​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​បានតែ​ក្នុង​រង្វង់​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់៦រយម៉ែត្រ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​មានន័យថា គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​សង់​រោងចក្រ​អគ្គិសនី​ច្រើន ហើយ​មាន​ទីតាំង​នៅ​ក្បែរៗគ្នា ទើប​អាច​ផលិត​និង​​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​ សម្រាប់​ផ្គត់ផ្គង់​ទី​ក្រុង​ធំៗ​បាន​ដោយ​ពេញលេញ។

ទោះជាយ៉ាងណា សម្រាប់​អេឌីសុន ចរន្តជាប់ (DC) គឺ​ជា​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​លោក​បាន​សិក្សាស្រាវជ្រាវ​តាំង​ពីដើម​មក, ស្នាដៃ​ជាច្រើន​របស់​លោក ដែល​បាន​ចុះ​បញ្ជី​ទទួល​វិញ្ញបានបត្រ​តក្កកម្ម​រួចហើយ គឺ​សុទ្ធតែ​​ជាប់​ទាក់ទង​នឹង​ចរន្ត​ជាប់ (DC) ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​​នៃ​ក្រុមហ៊ុន​របស់​លោក រាប់ចាប់តាំង​ពី​រោងចក្រ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី រហូត​ទៅដល់​បណ្តាញ​ចែកចាយ និង​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី គឺ​សុទ្ធតែ​មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​លើ​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តជាប់​នេះ​ទាំងអស់។

ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អេឌីសុន​ប្រកាន់​គំនិត​ដាច់ខាត​មិន​ប្តូរ​បច្ចេកវិទ្យា​ទៅ​រក​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ហើយ​ដើម្បី​អាច​យក​ឈ្នះ​លើ​គូប្រជែង អេឌីសុន​​គិតឃើញ​មធ្យោបាយ​មួយ គឺ​ធ្វើ​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ចំពោះ​អាយុជីវិត​មនុស្ស ដើម្បី​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ឲ្យ​ប្រជាជន​មាន​ការ​ខ្លាច​រអា មិនប្រើ​ប្រាស់​ថាមពលអគ្គិសនី​​របស់​​ក្រុមហ៊ុន​គូប្រជែង។

នៅ​ក្នុង​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​ប្រឆាំង​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ដែល​គេច្រើន​នាំគ្នាហៅ​ថា “War of Currents” អេឌីសុន​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាច្រើន​បង្ហាញ​សាធារណជន ដោយ​យក​ចរន្តឆ្លាស់​ ទៅ​ឆក់​សម្លាប់​សត្វ តាំងពីសត្វតូចៗ​ដូចជា​ឆ្កែ​ រហូត​ទៅដល់​សត្វធំៗ ដូចជា គោ និង​សេះ ជាដើម។ គោលដៅ​របស់​អេឌីសុន គឺ​ចង់​បង្ហាញ​ឲ្យ​សាធារណជន​មើល​ឃើញ​ថា បើ​សិន​ជា​​សត្វធំៗ​ប្រភេទនេះ​អាច​ស្លាប់​ដោយ​សារ​ចរន្ត​ឆ្លាស់​បាន មនុស្ស​យើង​ក៏​អាច​ស្លាប់​ដោយ​ចរន្ត​ឆ្លាស់នេះ​បាន​ដែរ។

បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ឧបករណ៍​ថ្មីមួយ​ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្កើតឡើង​ដើម្បី​​ប្រហារ​ជីវិត​អ្នក​ទោស​​ដោយ​ប្រើ​​ចរន្ត​ឆ្លាស់ AC (Electric chair)។ អេឌីសុន​មិនមែន​ជា​អ្នក​​បង្កើត​ឧបករណ៍​ប្រហារ​ជីវិត​ថ្មី​នេះ​ទេ ក៏ប៉ុន្តែ លោក​បាន​ឆ្លៀត​យក​​ឧបករណ៍​ថ្មីនេះ​មក​​ធ្វើការ​ឃោសនា ដើម្បី​បង្ហាញ​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ចរន្ត​ឆ្លាស់ (AC)។

យុទ្ធនាការ​របស់​អេឌីសុន នៅ​ពេលនោះ គឺ​ពិត​ជា​ទទួល​ជោគជ័យ ដូចការ​រំពឹងទុក ដោយ​សាធារណជន​នាំគ្នា​ខ្លាចរអា មិន​ហ៊ាន​តភ្ជាប់​ជាមួយ​បណ្តាញ​អគ្គិសនី​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ហើយ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ដែល​បាន​បោះទុន​វិនិយោគ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ។

ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបនេះ នីកូឡា តេសឡា ដែល​មាន​គំនិត​ផ្តោត​ជា​សំខាន់​លើ​ការ​បន្សល់ទុ​ក​នូវស្នាដៃ​សម្រាប់​មនុស្ស​ជាតិ​ជំនាន់ក្រោយ ជាង​ភាព​មាន​បាន​ខ្លួនឯង​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ក៏​បាន​សុខចិត្ត​សើរើ​ឡើងវិញ នូវ​កិច្ចសន្យា​ជាមួយ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ជាពិសេស តេសឡា​​បាន​សុខចិត្ត​បោះបង់​ចោល​នូវ​សិទ្ធិ​ជា​ម្ចាស់​ស្នាដៃ ក្នុងការ​ទទួល​កម្រៃ​ជា​ភាគរយ​នៃ​បរិមាណ​អគ្គិសនី​ដែល​ផលិត​និង​ចែកចាយ​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse។

បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត ដើម្បី​​រំងាប់​ការខ្លាចរអា​របស់សាធារណជន​​ចំពោះ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) តេសឡា​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ទៅលើ​រូបលោក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ដើម្បី​បង្ហាញ​​ឲ្យ​សាធារណជន​ឃើញ​ថា ចរន្តឆ្លាស់ (AC) នេះ មិនមាន​បង្ក​គ្រោះថ្នាក់​ដល់​អាយុជីវិត​មនុស្ស ដូចការ​ឃោសនា​របស់​អេឌីសុន​នោះទេ ឬ​យ៉ាងហោចណាស់ គ្រោះថ្នាក់​ដែល​បង្កឡើង​ដោយ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) មិនមាន​អ្វី​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាង​គ្រោះថ្នាក់​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​ចរន្តជាប់​នោះទេ។

ការធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​តេសឡា​គឺ​ជា​កត្តា​ផ្លូវចិត្ត​ដ៏​សំខាន់​មួយ ក្នុងការ​ទប់ទល់​នឹង​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​អវិជ្ជមាន​របស់​អេឌីសុន។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ បណ្តា​អ្នក​វិនិយោគ​​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បង្ហាញ​នូវ​ការ​មិនសប្បាយចិត្តផងដែរ​ចំពោះ​យុទ្ធនាការ​អវិជ្ជមាន​របស់​អេឌីសុន ជាពិសេស គឺ​នៅក្រោយ​ពី​មាន​ការ​លេចធ្លាយ​ព័ត៌មាន ស្តីអំពីការ​ឃុបឃិតគ្នា​ដោយ​សម្ងាត់ រវាង​អេឌីសុន និង​អ្នក​បង្កើត​ឧបករណ៍​ប្រហារ​ជីវិត​អ្នក​ទោស​ដោយប្រើ​ចរន្តអគ្គិសនី ក្នុងគោលដៅ​វាយប្រហារ​លើ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ការដកសេចក្តីទុកចិត្ត​ពី​សំណាក់​អ្ន​កវិនិយោគ​ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​នាំ​ទៅដល់​បរាជ័យ​របស់​អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ “សង្រ្គាម” ទល់​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់​តេសឡា។

នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៣ ក្រុមហ៊ុន Westinghouse និង​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់​នីកូឡា តេសឡា ត្រូវ​បានគេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​អ្នក​រៀបចំ​ប្រព័ន្ធ​ភ្លើង ដើម្បី​បំភ្លឺ​ក្នុង​ពិព័រណ៍​ពិភពលោក​ នៅ​ទីក្រុង​ Chicago (World’s Columbian Exposition)។ ប្រតិបត្តិការ​នេះ​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ ហើយ​អ្នក​វិនិយោគ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​មើល​ឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់ អំពី​សក្តានុពល​នៃ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ទាំងអស់​នេះ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏សំខាន់​ ដែល​ជួយ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទទួល​បាន​នូវ​កិច្ចសន្យា​សាងសង់​ទំនប់​វារីអគ្គិសនី​​ដ៏ធំមួយ នៅ​ឯ​ទឹកធ្លាក់​ញ៉ាហ្ការ៉ា (Niagara Falls) ដោយ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​តេសឡា។

សម្រាប់​តេសឡា ការសាងសង់​ទំនប់វារីអគ្គិសនី​នៅ​ញ៉ាហ្ការ៉ា​នេះ គឺ​ជា​ការ​សម្រេច​នូវ​ក្តីស្រមៃ​ដ៏​ធំមួយ​កាល​ពី​ក្មេង ដែល​នៅ​ពេលនោះ តេសឡា​​ធ្លាប់​បាន​ប្រាប់​ឪពុកមា​ថា នៅថ្ងៃណាមួយ នៅពេល​ធំឡើង ខ្លួន​នឹង​សង់​រហាត់ទឹកដ៏ធំមួយ​ដាក់​នៅ​ពីក្រោម​ទឹកធ្លាក់ញ៉ាហ្ការ៉ា ដើម្បី​ទាញ​យក​ថាមពល​ទឹកធ្លាក់​នេះ​ម​កប្រើប្រាស់៕

នីកូឡា តេសឡា ​និង​ប្រព័ន្ធ​បញ្ជូនសារ​ឥតខ្សែ (Wireless) កែប្រែ

សូមបន្ត​រៀបរាប់​ អំពី​ប្រវត្តិ​​របស់ នីកូឡា តេសឡា (Nikolas Tesla) ជា​បន្ត​ទៀត ដោយ​សូម​លើកឡើង អំពី​ស្នាដៃ​​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ទៀត​​របស់​លោក​ ដែល​ភាគច្រើន​​ត្រូវ​បាន​គេ​បំភ្លេច ហើយ​ត្រូវ​ជាប់​ឈ្មោះ​ទៅ​អ្នក​ផ្សេង គឺ​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​សារ​តាមរលកធាតុ​អាកាស។


គិតត្រឹមឆ្នាំ១៨៨៩ លុយ​ដែល​បាន​ពី​ការ​លក់​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ នីកូឡា តេសឡា ក្លាយ​ជា​អ្នក​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភម្នាក់ គឺ​ល្មមគ្រប់គ្រាន់​អាច​ឲ្យ​តេសឡាមាន​ទាំង​ពេលវេលា និង​លុយកាក់ ក្នុងការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​ទៅលើ​ប្រធានបទ ដែល​ជា​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​លោក ហើយ​​បាន​បង្កើត​នូវ​មន្ទីរពិសោធន៍ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក ​សម្រាប់​ប្រើប្រាស់​ផ្ទាល់ខ្លួន។

ចាប់ពីឆ្នាំ១៨៩៤ តេសឡា​បាន​ផ្តោត​ការ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​ថាមពល​មួយ​ប្រភេទ ដែល​ចេញ​ពីរលក​​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក​​ក្នុង​ហ្វ្រកង់កម្រិត​ខ្ពស់ ដែល​គេ​មិន​អាច​មើល​ឃើញ​នឹង​ភ្នែក។ នៅ​ក្នុង​ការពិសោធន៍​នេះ តេសឡា​បាន​ផ្តិត​យក​រូបភាព​កាំរស្មី​អ៊ិច (X-Ray) ជាលើកដំបូង​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ តេសឡា​នៅមិនទាន់​ដឹង​នៅឡើយទេ​ថា នោះ​គឺ​ជា​កាំរស្មីអ៊ិច។

រហូត​ទាល់តែ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​អ្នកប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ វីលហិម រើនត៍ហ្គិន (Wilhelm Röntgen​) ប្រកាស​ពី​ការ​រកឃើញ​កាំរស្មីអ៊ិច នៅ​ខែធ្នូ​ឆ្នាំ១៨៩៥ ទើប​តេសឡា​ត្រឡប់​ទៅ​រៀបចំ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​មើល​ឡើងវិញ ហើយ​ដឹង​ថា រូបភាព​ដែល​ខ្លួន​ថតបាន កាល​ពី​ប៉ុន្មាន​ខែមុន គឺ​ជា​រូបភាព​មក​ពី​កាំរស្មីអ៊ិច។ ប៉ុន្តែ​ពេលនោះ គឺវាហួសពេលទៅហើយ ពីព្រោះ​ថា គ្រប់គ្នា​​ទទួលស្គាល់​​ថា វីលហិម រើនត៍ហ្គិន គឺ​ជា​អ្នក​​រកឃើញ​កាំរស្មីអ៊ិច​ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ១៩០១ គឺ​វិលហិម រើនត៍ហ្គិន​ ដែល​ជា​អ្នក​បាន​ទទួល​រង្វាន់​ណូបែល ពីការ​រកឃើញ​កាំរស្មីអ៊ិចនេះ។

ទោះជាយ៉ាងណា នីកូឡា តេសឡា​ខ្លួនឯងផ្ទាល់ ក៏​ហាក់ដូចជា​មិនសូវ​ជា​យកចិត្ត​ទុកដាក់​ចំពោះ​​ការ​សិក្សា​លើ​​កាំរស្មីអ៊ិចនេះ​ប៉ុន្មាន​នោះដែរ ដោយ​ពេលនោះ តេសឡា​កំពុងតែ​ផ្តោត​អារម្មណ៍​ទៅលើ​​បាតុភូត​ដ៏ចម្លែក​មួយ​ទៀត គឺ​ការ​បញ្ជូន​​ថាមពល​អគ្គិសនី និង​សញ្ញា​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ដោយ​មិនចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែភ្លើង (Wireless)។

តេសឡា​ចាប់ផ្តើម​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​ថាមពល​ដោយគ្មាន​ខ្សែ (Wireless) នៅ​ឆ្នាំ១៨៨៩ គឺ​​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ចូលរួម​ក្នុង​ពិព័រណ៍​ពិភពលោក​ (Exposition Universelle 1889) នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ​ដែល​តេសឡា​បាន​ដឹង​អំពី​ការពិសោធន៍​​ទៅលើ​រលកធាតុអាកាស​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច (Electromagnetic waves)​ ដែល​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​​​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់​ម្នាក់​ឈ្មោះ​ថា ហានរីស្ហ ហ៊ែត្ស៍ (Heinrich Hertz)។

ទ្រឹស្តី​នៃ​រលកធាតុអាកាស​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច​នេះ​ត្រូវ​បាន​រកឃើញ​ ដោយ​អ្នកប្រាជ្ញ​ស្កុតឡែនដ៍​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយរូប ឈ្មោះ​ថា ជេមស៍ ឃ្លើក ម៉ាក់ស្វ៊ែល (James Clerk Maxwell)។ យោងតាម​ម៉ាក់ស្វ៊ែល ទាំង​ពន្លឺ និង​ទាំង​រលកធាតុអាកាសវិទ្យុ គឺ​សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​ផ្នែក​​មួយ​នៃ​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ដែល​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​នៅ​ក្នុងលំហ (រួមទាំងភាព​ទទេ​នៅ​ក្នុង​ទីអវកាស​ផង) ដោយ​មិន​ចាំបាច់​មាន​​​អ្វី​ជា​មធ្យោបាយ​ចម្លង​ទាំងអស់។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​អស់ទាំងនេះ ស្ថិត​នៅ​ត្រឹមតែ​ជា​ទ្រឹស្តី និង​ជា​សមីការ​គណិតវិទ្យាតែ​ប៉ុណ្ណោះ។

រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ចន្លោះ​ពីឆ្នាំ១៨៨៦​ដល់​ឆ្នាំ១៨៨៩ ទើប​ ហាន់រីស្ហ ហ៊ែត្ស៍ បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ហើយ​បញ្ជាក់​បាន​ច្បាស់លាស់​ថា រលកធាតុអាកាស​នៃ​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ក្នុងនោះ រួមទាំង​រលកធាតុ​អាកាស​វិទ្យុផង ដែល​ព្យាករ​ដោយ​ម៉ាក់ស្វ៊ែល គឺ​ពិតជា​មាន​ពិតប្រាកដ​មែន។

ក្រោយ​ពី​បាន​ដឹង​អំពី​លទ្ធផល​នៃ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​​ហ៊ែត្ស៍​នេះ នីកូឡា តេសឡា ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើមផ្តោត​​ការ​សិក្សា​អំពី​រលកធាតុ​អាកាស​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច​នេះ ដោយ​នៅ​ពេលនោះ តេសឡា​ងប់ងល់​តែ​នឹង​គំនិតមួយ គឺ​ធ្វើយ៉ាងណា​ស្វែងរក​វិធី​បញ្ជូន​និង​ទទួល​ថាមពល​ដោយ​មិន​ចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែ មិនត្រឹមតែ​ដើម្បី​អាច​បញ្ជូន​សារនោះទេ តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​អាច​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី ដោយ​មិន​ចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែភ្លើង។

នីកូឡា តេសឡា ចាប់ផ្តើម​រកឃើញ​នូវ​គំនិត​ខ្លះៗ ទាក់​ទង​នឹង​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​និង​ទទួល​សញ្ញា​តាម​រលកធាតុ​អាកាស ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ១៨៩២ ហើយ​រហូត​ឈាន​ទៅ​ផលិត​បាន​ទូកមួយ​ដែល​អាច​បញ្ជា​ពី​ចម្ងាយ​ដោយ​ប្រើ​​ទូរបញ្ជា ឬ​តេឡេកុម្ម៉ង់ នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៨។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ក៏​កំពុងតែ​ធ្វើការ​សិក្សា​ទៅលើ​រលកធាតុអាកាស​វិទ្យុ​នេះ​ដែរ ក្នុងនោះ រួមមាន​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​​បារាំង រុស្ស៊ី និង​ជាពិសេស វិស្វករអគ្គិសនី​ជនជាតិ​អ៊ីតាលី​​ឈ្មោះ​ថា ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី (Guglielmo Marconi)។

ម៉ាកូនី ដែល​មាន​ដើមកំណើត​នៅ​អ៊ីតាលី តែ​រស់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស បានរក​ឃើញ​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​សារ​តាម​រលកធាតុអាកាស​វិទ្យុ ហើយ​បាន​ចុះ​វិញ្ញាបនបត្រ​តក្កកម្ម​ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩៧។ ម៉ាកូនី បាន​ជាប់​ឈ្មោះ​ជា​អ្នក​បង្កើត​បច្ចេកវិទ្យា​ទំនាក់ទំនង​តាម​វិទ្យុ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ គឺ​ដោយសារ​តែ​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​ម៉ាកូនី​បាន​រកឃើញ ត្រូវ​បាន​ម៉ាកូនី​​យក​ទៅ​ប្រើប្រាស់​ក្នុង​ការអនុវត្ត​ជាក់ស្តែង​ដោយ​ជោគជ័យ​ តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​​ក្រុមហ៊ុន​​ទូរលេខ​ឥតខ្សែ​មួយ​នៅ​អង់គ្លេស គឺក្រុមហ៊ុន Marconi Company Ltd. (ចាប់ផ្តើមដំបូង​ ក្រុមហ៊ុន​នេះ​មាន​ឈ្មោះ​ថា Wireless Telegraph & Signal Company)។

ផ្ទុយ​ពីនេះ​ទៅវិញ អ្វី​ដែល​នីកូឡា តេសឡា បាន​រកឃើញ គឺ​បាន​ត្រឹមតែ​យក​​ទៅ​បង្ហាញ​ឲ្យ​សាធារណជន​ឃើញ​ជា​គំរូ​តែ​ប៉ុ