មុខវិជ្ជា:វិទ្យាសាស្ត្រ
វិទ្យាសាស្ត្រ= ប្រវត្តិអ្នកប្រាជ្ញទស្សនវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រ =
ប្រវត្តិអ្នកប្រាជ្ញទស្សនវិជ្ជា កែប្រែ
ទស្សនវិជ្ជារបស់សូក្រាត កែប្រែ
រូបភាពតូច|socrat តើអ្វីទៅជាទស្សនវិជ្ជារបស់សូក្រាត? សំណួរនេះ បើស្តាប់មួយភ្លែតទៅ គួរតែមិនពិបាកនឹងឆ្លើយនោះទេ ពីព្រោះថា យ៉ាងណា សូក្រាតត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជា “បិតានៃទស្សនវិជ្ជា” ដូច្នេះ លោកប្រាកដជាបានបន្សល់ទុកនូវគោលគំនិតខាងទស្សនវិជ្ជាយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ដែលអាចឲ្យគេកំណត់បានដោយគ្មានបញ្ហា។ ក៏ប៉ុន្តែ ធាតុពិតជាក់ស្តែង អ្វីៗមិនងាយស្រួលដូចដែលគេគិតនោះទេ។
ភាពស្មុគស្មាញនៅក្នុងការកំណត់អំពីទស្សនវិជ្ជារបស់សូក្រាត គឺស្ថិតនៅត្រង់ចំណុចសំខាន់ពីរ។
ទីមួយ គឺដោយសារតែសូក្រាតខ្លួនឯងផ្ទាល់មិនបានចាត់ទុកខ្លួនឯងថាជាអ្នកចេះដឹង ឬក៏ជាគ្រូដែលមានគោលគំនិតផ្ទាល់ខ្លួនទៅបង្រៀនអ្នកដទៃ ហើយនៅក្នុងការបង្រៀនសិស្សនោះទៀតសោត សូក្រាតក៏មិនបានផ្តោតលើការលើកឡើងនូវគោលគំនិតផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោកប្រាប់ទៅកូនសិស្សនោះដែរ ដោយភាគច្រើនធ្វើការចោទជាសំណួរឲ្យកូនសិស្សស្វែងរកចម្លើយនាំទៅរកការសន្និដ្ឋានផ្ទាល់ខ្លួនឯង។
ទីពីរ គឺដោយសារតែសូក្រាតមិនបានបន្សល់ទុកនូវស្នាដៃជាសំណេរផ្ទាល់ខ្លួន ដែលអាចឲ្យគេកំណត់បាននូវគោលគំនិតរបស់លោក។ ផ្ទុយទៅវិញ ទាំងដំណើរជីវិត និងទស្សនវិជ្ជារបស់សូក្រាត ត្រូវបានរៀបរាប់នៅក្នុងសំណេររបស់អ្នកផ្សេង ជាពិសេស ផ្លាតុង និងអារីស្តូត ដែលជាកូនសិស្ស។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាភាគច្រើន គេពិបាកនឹងធ្វើការបែងចែក រវាងអ្វីដែលជាគោលគំនិតដើមរបស់សូក្រាត ដែលបង្រៀនបន្តទៅកូនសិស្ស និងអ្វីដែលជាការយល់ឃើញរបស់កូនសិស្សខ្លួនឯងផ្ទាល់។ លើសពីនេះទៀត គេសង្កេតឃើញថា អ្វីដែលគេអាចកំណត់បានថាជាគោលគំនិតដើមរបស់សូក្រាតនោះ ក៏អាចមានការប្រែប្រួលខុសៗគ្នាផងដែរ អាស្រ័យទៅលើថា តើគេយោងទៅលើការរៀបរាប់របស់ផ្លាតុង ឬរបស់អារីស្តូត ឬរបស់កូនសិស្សផ្សេងទៀតរបស់សូក្រាត។
ទោះជាយ៉ាងណា គេសង្កេតឃើញមានចំណុចរួមខ្លះ ដែលគេគេអាចកំណត់បានថាជាគោលគំនិតដើមរបស់សូក្រាត ហើយជាទូទៅ គេបានកំណត់ថា ទស្សនវិជ្ជារបស់សូក្រាតផ្តោតជាសំខាន់ទៅលើចំណុចដ៏សំខាន់មួយ គឺ “ចំណេះដឹង”។
តាមទស្សនៈរបស់សូក្រាត “គុណធម៌គឺចំណេះដឹង” ចំណែកឯ “គុណវិបត្តិគឺភាពល្ងង់ខ្លៅ” ហើយ “ចំណេះដឹងដែលសំខាន់ជាងគេ គឺការស្គាល់ពីខ្លួនឯង”។ ការស្គាល់ពីខ្លួនឯង ការត្រិះរិះពិចារណា ការចេះចោទសួរលើគ្រប់បញ្ហា ធ្វើឲ្យមនុស្សចេះទាញហេតុនិងផលដោយខ្លួនឯង ដោយមិនចេះតែជឿតាមគេ ជាពិសេស គឺមិនចេះតែជឿងប់ងល់ទៅលើការបង្រៀនរបស់សាសនា ឬការបង្គាប់បញ្ជារបស់អាជ្ញាធរ។ សូក្រាតខ្លួនឯងផ្ទាល់ធ្លាប់បានបដិសេធមិនធ្វើតាមបញ្ជារបស់អាជ្ញាធរអាថែន ដែលនេះជាទម្រង់មួយនៃអំពើបះបោរដោយអហិង្សា។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ទាក់ទងនឹងបញ្ហានេះ គេក៏ហាក់ដូចជាសង្កេតឃើញចំណុចផ្ទុយគ្នាមួយដែរ នៅក្នុងដំណើរជីវិតរបស់សូក្រាត ពីព្រោះថា នៅពេលដែលត្រូវបានគេកាត់ទោសប្រហារជីវិត សូក្រាតបានបដិសេធមិនរត់គេចខ្លួន ហើយដាក់ចិត្តដាក់កាយទទួលយកសេចក្តីស្លាប់ បើទោះបីជាដឹងថា ការកាត់ទោសលើរូបលោកនេះ គឺជារឿងដ៏អយុត្តិធម៌។
នៅឆ្នាំ៣៩៩មុនគ.ស សូក្រាតត្រូវបានសភាអាថែនចោទប្រកាន់ពីបទប្រមាថសាសនារបស់រដ្ឋ និងសាបព្រោះចំណេះដឹងខុសឆ្គងធ្វើឲ្យខូចគំនិតក្មេងជំនាន់ក្រោយ។ សភាបានសម្រេចឲ្យសូក្រាតជាប់ពិរុទ្ធទៅតាមការចោទប្រកាន់ ក៏ប៉ុន្តែ បានទុកជម្រើសពីរឲ្យសូក្រាត៖ ឬមួយជ្រើសរើសយកទោសនិរទេសខ្លួន ឬមួយត្រូវប្រហារជីវិត។ ក៏ប៉ុន្តែ សូក្រាតបដិសេធមិនធ្វើការជ្រើសរើស ដោយប្រកាន់នូវជំហរដ៏តឹងរ៉ឹងមួយថា លោកមិនមានទោសដូចជាការចោទប្រកាន់ ដូច្នេះ លោកមិនត្រូវទទួលទោសអ្វីទាំងអស់ ទោះជាប្រហារជីវិត ឬក៏និរទេស។ នៅទីបំផុត សភាបានបោះឆ្នោតអនុម័តឲ្យសូក្រាតជាប់ទោសប្រហារជីវិត ដោយផឹកថ្នាំពុល។
នៅក្នុងពេលដែលសូក្រាតកំពុងជាប់នៅក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំង ដើម្បីរង់ចាំការប្រហារជីវិត ផ្លាតុង ព្រមទាំងកូនសិស្ស និងមិត្តភក្តិផ្សេងទៀតរបស់សូក្រាត ដែលយល់ថា ការកាត់ទោសសូក្រាតគឺជារឿងអយុត្តិធម៌ បាននាំគ្នារៀបចំគម្រោងការណ៍ឲ្យសូក្រាតរត់គេចខ្លួន។ ក៏ប៉ុន្តែ សូក្រាតបដិសេធមិនរត់គេចខ្លួន ហើយសុខចិត្តទទួលយកទោសប្រហារជីវិតទៅតាមការសម្រេចរបស់សភា ដោយថែមទាំងបានទទួលយកថ្នាំពុលមកផឹកដោយខ្លួនឯង នៅថ្ងៃប្រហារជីវិត។
យោងតាមសំណេររបស់ផ្លាតុង សូក្រាតបដិសេធមិនរត់គេចពីទោសប្រហារជីវិត ដោយលើកហេតុផលថា គំនិតមានតម្លៃជាងរូបកាយ ហើយចំណេះដឹងនិងគុណធម៌មានតម្លៃជាងជីវិត។ សម្រាប់សូក្រាត ការរត់គេចពីទោសប្រហារជីវិត គឺធ្វើផ្ទុយពីគោលគំនិតរបស់លោក ដែលតែងតែលើកឡើងថា ករណីយកិច្ចដ៏ចម្បងបំផុតរបស់ពលរដ្ឋនៅក្នុងរដ្ឋមួយ គឺចាំបាច់ត្រូវតែគោរពយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួនតាមច្បាប់របស់រដ្ឋ បើទោះបីជាច្បាប់នោះអយុត្តិធម៌ក៏ដោយ។ យោងតាមសូក្រាត បើសិនជាគេយល់ថាច្បាប់ណាមួយមានភាពអយុត្ថិធម៌ គេត្រូវស្វះស្វែងឲ្យមានការលុបចោល ឬកែប្រែច្បាប់នោះ ក៏ប៉ុន្តែ ដរាបណាច្បាប់នៅជាធរមាន គេចាំបាច់ត្រូវតែគោរពតាម។
សូក្រាតប្រកាន់ជំហរយ៉ាងច្បាស់ថា ការកាត់ទោសប្រហារជីវិតរូបលោក គឺជារឿងដ៏អយុត្តិធម៌ ក៏ប៉ុន្តែ លោកក៏បានប្រកាន់ជំហរយ៉ាងច្បាស់ផងដែរថា ការរត់គេចពីទោស គឺជាអំពើល្មើសច្បាប់ ហើយខុសពីគោលគំនិតរបស់លោក ដូច្នេះ វាក៏ជាទង្វើអយុត្តិធម៌មួយដែរ។ សូក្រាតយល់ថា គេមិនត្រូវឆ្លើយតបទៅនឹងអំពើអយុត្តិធម៌ ដោយអំពើអយុត្តិធម៌ដែរនោះទេ។
នៅក្នុងឆ្នាំដែលសូក្រាតត្រូវប្រហារជីវិត ក្រិកកំពុងតែឆ្លងកាត់នូវកលយុគនយោបាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ សង្រ្គាមស៊ីវិលដ៏រ៉ាំរ៉ៃរយៈពេល ៣០ឆ្នាំ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “សង្រ្គាមប៉េឡូប៉ូនែស” ទើបនឹងបានបិទបញ្ចប់ កាលពី ៥ឆ្នាំមុន។ អាថែន ដែលចាញ់សង្រ្គាម ត្រូវវិនាសហិនហោច ហើយរបបប្រជាធិបតេយ្យត្រូវដួលរលំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា បក្សសម្ព័ន្ធរបស់ស្ប៉ាត ដែលជាអ្នកឈ្នះសង្រ្គាម ក៏បានជួបប្រទះនឹងភាពក្រីក្រនៅស្ទើរតែគ្រប់ទីកន្លែងដែរ។
នៅទីបំផុត សង្រ្គាមប៉េឡូប៉ូនែសក៏បានធ្វើឲ្យភាពរុងរឿងនៃមហាអំណាចក្រិកត្រូវបញ្ចប់ជាស្ថាពរ ហើយមិនយូរប៉ុន្មាន អតីតមហាអំណាចមួយនេះក៏ត្រូវធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់មហាអំណាចថ្មីមួយទៀត គឺអាណាចក្រម៉ាសេដ្វាន (Macédoine) ដឹកនាំដោយអធិរាជដ៏ល្បីល្បាញមួយរូប គឺ អាឡិចសង់ឡឺក្រង់ (Alexandre le Grand ឬតាមភាសាអង់គ្លេស Alexander the Great)។
ផ្ទុយពីនេះទៅវិញ ទស្សនវិជ្ជារបស់សូក្រាតមិនបានរលត់រលាយទៅតាមអាណាចក្រក្រិកនោះទេ។ សេចក្តីបង្រៀនរបស់សូក្រាតត្រូវបានគេយកទៅបង្រៀនបន្តទៅអ្នកជំនាន់ក្រោយជាបន្តបន្ទាប់ គឺផ្លាតុង ដែលជាកូនសិស្សរបស់សូក្រាត បានបង្រៀនបន្តទៅអារីស្តូត ហើយអារីស្តូត គឺជាគ្រូរបស់អធិរាជអាឡិចសង់ឡឺក្រង់។ នៅពេលដែលអាឡិចសង់ឡឺក្រង់វាយទីពង្រីកដែនដីអាណាចក្រម៉ាសេដ្វានទៅស្ទើរតែពាសពេញពិភពលោក ទស្សនវិជ្ជារបស់សូក្រាតក៏បានរីកសាយភាយទៅតាមនោះដែរ ហើយបន្តមានឥទ្ធិពលទៅលើអរិយធម៌លោកខាងលិចរហូតមកដល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន ដោយឆ្លងកាត់តាមសម័យកាលចក្រភពរ៉ូម៕
ផ្លាតុង (៤២៨-៣៤៧មុនគ.ស) កែប្រែ
រូបភាពតូច|Platon ផ្លាតុង គឺជាសិស្សរបស់សូក្រាត និងជាគ្រូរបស់អារីស្តូត។ ផ្ទុយពីសូក្រាតដែលមិនបានបន្សល់ទុកនូវស្នាដៃជាសំណេរអ្វីទាំងអស់នោះ ផ្លាតុងវិញបានបន្សល់ទុកនូវស្នាដៃជាច្រើន ដែលនិយាយទាំងពីទស្សនវិជ្ជារបស់លោក និងទស្សនវិជ្ជារបស់សូក្រាតដែលជាគ្រូ។ តាមការពិត គឺតាមរយៈសំណេររបស់ផ្លាតុង ដែលគេអាចដឹងពីប្រវត្តិផ្ទាល់ខ្លួន និងទស្សនវិជ្ជារបស់សូក្រាត ហើយសំណេរខ្លះរបស់ផ្លាតុងត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាទស្សនវិជ្ជានយោបាយដំបូងបង្អស់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត។
ផ្លាតុងកើតនៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ៤២៨មុនគ.ស នៅអាថែន ប្រទេសក្រិក។ ផ្ទុយពីសូក្រាតដែលកើតក្នុងគ្រួសារនៃអ្នកមានវណ្ណៈមធ្យម ផ្លាតុងវិញ គឺជាកូនចៅអ្នកមានត្រកូលខ្ពង់ខ្ពស់ ហើយទទួលបាននូវការអប់រំខ្ពស់។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្លាតុងធំដឹងក្តីឡើង នៅក្នុងពេលដែលក្រិកកំពុងស្ថិតក្នុងកលយុគនយោបាយដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ គឺសង្រ្គាមស៊ីវិល រវាងអាថែន និងស្ប៉ាត ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “សង្រ្គាមប៉េឡូប៉ូនែស”។
នៅក្នុងកលយុគនយោបាយនេះ ផ្លាតុងបានឆ្លងកាត់នូវការផ្លាស់ប្តូររបបនយោបាយជាច្រើនលើក នៅអាថែន គឺចេញពី “របបប្រជាធិបតេយ្យ” (របបនយោបាយ ដែលរដ្ឋាភិបាលកើតចេញពីការជ្រើសរើសដោយប្រជាជនជាទូទៅ) ទៅ “របបអប្បជនាធិបតេយ្យ” (របបនយោបាយដែលរដ្ឋាភិបាលកើតចេញពីជនមួយក្រុមតូច) មុននឹងវិលត្រឡប់មកកាន់របបប្រជាធិបតេយ្យវិញ។
ផ្លាតុង ដែលជាកូនចៅអ្នកមានត្រកូលខ្ពង់ខ្ពស់និងមានខ្សែបណ្តាញច្រើន មានឱកាសច្រើនក្នុងការក្លាយជាអ្នកនយោបាយ និងមានតួនាទីធំដុំនៅក្នុងរដ្ឋាភិបាល ក៏ប៉ុន្តែ ផ្លាតុងបានបដិសេធមិនចាប់អាជីពនយោបាយ ដោយសារតែបានសង្កេតឃើញថា អ្នកនយោបាយជាទូទៅនៅពេលនោះ មិនថានៅក្នុងរបបប្រជាធិបតេយ្យ ឬក្នុងរបបអប្បជនាធិបតេយ្យ គឺធ្វើអ្វីៗដើម្បីប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន និងប្រយោជន៍បក្សពួក ជាជាងដើម្បីប្រយោជន៍របស់ប្រជាជនទូទៅ ហើយនយោបាយដែលរដ្ឋាភិបាលដាក់ចេញភាគច្រើនមានគោលដៅបន្តរក្សាអំណាច ជាជាងបម្រើផលប្រយោជន៍ពលរដ្ឋដែលជាម្ចាស់អំណាច។
នៅក្នុងបរិបទនេះហើយដែលផ្លាតុងបានចំណាយពេលច្រើន ធ្វើការគិតពិចារណាទៅលើទស្សនវិជ្ជានយោបាយ ជាពិសេស ទៅលើសំណួរដ៏ចម្បងមួយថា តើគេត្រូវធ្វើដូចម្តេច ដើម្បីឲ្យរដ្ឋាភិបាលដែលគ្រប់គ្រងដោយជនមួយក្រុមតូចអាចធ្វើការប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព ក្នុងការបម្រើផលប្រយោជន៍ និងសុខមាលភាពរបស់ប្រជាជនទូទៅ ដែលជាអ្នកផ្តល់អំណាចដល់ពួកគេ?
នៅក្នុងការសិក្សាលើទស្សនវិជ្ជា អ្នកដែលមានឥទ្ធិពលបំផុតទៅលើផ្លាតុង គឺសូក្រាត។ គេសង្កេតឃើញថា ស្នាដៃដែលផ្លាតុងបានបន្សល់ទុកភាគច្រើនគឺជាសំណេរក្នុងទម្រង់ជាកិច្ចសន្ទនា ហើយនៅក្នុងស្ទើរតែគ្រប់កិច្ចសន្ទនាអស់ទាំងនេះ តួអង្គចម្បង គឺសូក្រាត។ ឥទ្ធិពលរបស់សូក្រាតទៅលើផ្លាតុងមិនមែនមានត្រឹមតែទៅលើសេចក្តីបង្រៀនទស្សនវិជ្ជាកាលពីពេលនៅរស់នោះទេ តែសូម្បីតែការស្លាប់របស់សូក្រាតក៏បានក្លាយជារបត់ដ៏សំខាន់មួយដែរ នៅក្នុងដំណើរជីវិតជាទស្សនវិទូរបស់ផ្លាតុង។
នៅឆ្នាំ៣៩៩មុនគ.ស សូក្រាតត្រូវបានអាជ្ញាធរអាថែនកាត់ទោសប្រហារជីវិត ដោយចោទប្រកាន់ពីបទប្រមាថសាសនារបស់រដ្ឋ និងសាបព្រោះចំណេះដឹងខុសឆ្គងធ្វើឲ្យខូចគំនិតក្មេងជំនាន់ក្រោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់ផ្លាតុង ដំណើរការកាត់ទោសសូក្រាត តាំងពីដើមរហូតដល់ចប់ គឺមានពោរពេញទៅដោយល្បិចកល ការប្រឌិតភស្តុតាង និងការចោទប្រកាន់ដែលមានលក្ខណៈនយោបាយសុទ្ធសាធ។ និយាយជារួម ផ្លាតុងយល់ថា សូក្រាតគឺជាជនរងគ្រោះនៃអំពើអយុត្តិធម៌។
ហេតុដូច្នេះហើយបានជានៅក្នុងអំឡុងពេលប្រមាណជា១ខែ ដែលសូក្រាតជាប់ក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំងរង់ចាំថ្ងៃប្រហារជីវិត ផ្លាតុង ដែលជាកូនចៅអ្នកត្រកូលខ្ពង់ខ្ពស់ និងមានខ្សែបណ្តាញក្នុងចំណោមអ្នកមានឥទ្ធិពលនយោបាយ បានខ្នះខ្នែងរកវិធីឲ្យសូក្រាតអាចរត់ចេញពីពន្ធនាគារ ដើម្បីគេចពីការប្រហារជីវិត។ ក៏ប៉ុន្តែ គម្រោងការណ៍នេះមិនបានសម្រេច ដោយសារតែសូក្រាតខ្លួនឯងផ្ទាល់បដិសេធមិនរត់គេចខ្លួន ហើយសុខចិត្តទទួលយកសេចក្តីស្លាប់។
នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ ក្រៅពីស្វះស្វែងរកវិធីឲ្យសូក្រាតរត់គេចខ្លួន ផ្លាតុងក៏បានចំណាយពេលយ៉ាងច្រើនផងដែរ ធ្វើការត្រិះរិះពិចារណាទៅលើសំណួរថា តើគេគួរធ្វើបែបណា ដើម្បីឲ្យសូក្រាតទទួលបាននូវយុត្តិធម៌ ហើយកាន់តែទូលំទូលាយជាងនេះទៅទៀត តើគេគួរធ្វើបែបណា ដើម្បីអាចផ្តល់នូវយុត្តិធម៌ទៅដល់ប្រជាជនជាទូទៅ?
ការត្រិះរិះពិចារណា ការជជែកដេញដោល និងការលើកទឡ្ហីករណ៍អំពី “យុត្តិធម៌” នេះហើយ ដែលជាប្រធានបទដ៏សំខាន់មួយ នៅក្នុងសៀវភៅដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំងថា “La République” ហើយដែលគេអាចបកប្រែជាភាសាខ្មែរ “អំពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋ” ដែលជាស្នាដៃដ៏ល្បីល្បាញបំផុតរបស់ផ្លាតុង និងដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្នាដៃដំបូងបង្អស់នៅក្នុងប្រវត្តិនៃទស្សនវិជ្ជានយោបាយ។
នៅក្រោយពេលដែលសូក្រាតត្រូវប្រហារជីវិតដោយផឹកថ្នាំពុល ផ្លាតុងបានចាកចេញពីអាថែន ហើយចំណាយពេលជាច្រើនឆ្នាំ ធ្វើដំណើរទៅកាន់បុរីរដ្ឋផ្សេងទៀតនៅក្នុងប្រទេសក្រិក ព្រមទាំងធ្វើដំណើរទៅក្រៅប្រទេស រួមមាន ប្រទេសអេហ្ស៊ីប និងអ៊ីតាលី ជាដើម។
នៅពេលវិលត្រឡប់ចូលទៅអាថែនវិញ ផ្លាតុង ដែលនៅពេលនោះមានវ័យប្រមាណជា ៤០ឆ្នាំ បានបង្កើតនូវបណ្ឌិតសភាមួយ ក្នុងគោលដៅផ្តល់ការអប់រំថ្នាក់ឧត្តមសិក្សាខាងផ្នែកទស្សនវិជ្ជា វិទ្យាសាស្រ្ត និងច្បាប់ ទៅដល់អនាគតមេដឹកនាំរដ្ឋ។
បណ្ឌិតសភារបស់ផ្លាតុងត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាសកលវិទ្យាល័យដំបូងបង្អស់ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់មនុស្សជាតិ ហើយបណ្ឌិតសភានេះមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីល្បាញ ទាក់ទាញ កូនសិស្សជាច្រើនពីគ្រប់ទិសទី ក្នុងនោះក៏រួមមានទាំងអនាគតប្រវត្តិវិទូដ៏ល្បីល្បាញក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តម្នាក់ផងដែរ គឺអារីស្តូត។
ផ្លាតុងទទួលមរណភាពនៅក្នុងវ័យ ៦០ឆ្នាំ ហើយបើទោះបីជាផ្លាតុងលាចាកលោកនេះទៅ ហើយអាណាចក្រក្រិកត្រូវដួលរលំបាត់ទៅ តែបណ្ឌិតសភារបស់លោកនៅតែមានដំណើរការ រហូតដល់ប្រមាណជា ៣០០ឆ្នាំក្រោយមកទើបត្រូវគេបិទ។ ហើយបើទោះបីជាបណ្ឌិតសភានេះត្រូវបិទ នៅឆ្នាំ៨៣មុនគ.ស តែទស្សនវិជ្ជារបស់ផ្លាតុងនៅតែត្រូវបានគេយកទៅបង្រៀនតៗគ្នា រីកសាយភាយទៅតាមចក្រភពរ៉ូម ហើយបន្តរហូតមកទល់នឹងសម័យកាលបច្ចុប្បន្ន៕ ផ្លាតុងបានបន្សល់ទុកនូវស្នាដៃជាសំណេរគិតជាសរុប ចំនួន ៣៦ ដោយក្នុងនោះ រួមមានទាំងសំណេរជាសៀវភៅ និងជាសំបុត្រ។ សៀវភៅភាគច្រើនលើសលុបរបស់ផ្លាតុង គឺសរសេរក្នុងទម្រង់ជាកិច្ចសន្ទនា ហើយក្នុងកិច្ចសន្ទនាភាគច្រើន គឺមានសូក្រាតជាតួអង្គសំខាន់។
ជាទូទៅ សំណេរជាកិច្ចសន្ទនារបស់ផ្លាតុងត្រូវបានគេបែងចែកចេញជាច្រើនក្រុម អាស្រ័យទៅតាមប្រធានបទ រួមមាន កិច្ចសន្ទនាដែលផ្តោតសំខាន់ទៅលើគោលគំនិតរបស់សូក្រាត, កិច្ចសន្ទនាដែលផ្តោតទៅលើគោលគំនិតផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ផ្លាតុង ទាក់ទងទៅនឹងប្រធានបទដែលសូក្រាតធ្លាប់បង្រៀន ព្រមទាំងកិច្ចសន្ទនាទៅលើប្រធានបទផ្សេងៗជាច្រើនទៀត ដែលរាប់ចាប់តាំងពីការត្រិះរិះពិចារណា ស្តីពីទស្សនទាននៃ “សេចក្តីស្នេហា”, អំពី “សុភមង្គល”, អំពី “ព្រលឹងវិញ្ញាណ” រហូតទៅដល់ការជជែកពីទ្រឹស្តីធរមាត្ររបស់ពីតាហ្គ័រ ជាដើម។
នៅក្នុងចំណោមស្នាដៃអស់ទាំងនេះ ស្នាដៃដែលត្រូវបានគេស្គាល់ច្រើនជាងគេ ហើយដែលត្រូវបានគេលើកមកបង្រៀននៅតាមបណ្តាប្រទេសជាច្រើនរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ គឺសៀវភៅដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំងថា « La République » ហើយដែលអ្នកខ្លះបកប្រែជាភាសាខ្មែរថា “សាធារណរដ្ឋ” ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិតគួរតែត្រូវបកប្រែថា “ស្តីអំពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋ” ទើបត្រូវទៅតាមអត្ថន័យ។ សៀវភៅ “ស្តីអំពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋ” នេះត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្នាដៃដំបូងបង្អស់នៅក្នុងប្រវត្តិនៃទស្សនវិជ្ជានយោបាយ។
តាមទស្សនៈរបស់ផ្លាតុង ដូចដែលមានសរសេរនៅក្នុងសៀវភៅ “ស្តីអំពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋ” រដ្ឋមួយអាចគ្រប់គ្រងបានល្អ ឬមិនល្អ វាអាស្រ័យលើលក្ខណសម្បត្តិរបស់មេដឹកនាំ ជាជាងលើទម្រង់នៃរបបនយោបាយ។ ឬអាចនិយាយបានម្យ៉ាងទៀតថា រដ្ឋដែលគ្រប់គ្រងដោយរបបផ្តាច់ការ តែមានមេដឹកនាំប្រកបដោយគតិបណ្ឌិត វាប្រសើរជាងរដ្ឋដែលគ្រប់គ្រងដោយរបបប្រជាធិបតេយ្យតែមានមេដឹកនាំអសមត្ថភាព។
ផ្លាតុងបានធ្វើការត្រិះរិះពិចារណា ដោយប្រៀបធៀបគ្នា រវាងព្រលឹងរបស់ជាតិ និង បុគ្គល ដោយលោកធ្វើការបែងចែកជាឋានានុក្រមជាបីថ្នាក់ពីលើមកក្រោម គឺ បុគ្គល មានក្បាល តំណាងឲ្យវិចារណាញាណ, បេះដូង ដែលតំណាងឲ្យមនោសញ្ចេតនា ឬអារម្មណ៍ (កំហឹង, ក្តីស្រឡាញ់, មោទនភាព និងភាពក្លាហាន...) និងក្រពះ ដែលតំណាងឲ្យចំណង់ផ្លូវកាយ ឬតណ្ហា។ ដូចគ្នាដែរ រដ្ឋ មានប្រមុខដឹកនាំជាក្បាល, កងទ័ពជាបេះដូង និងរាស្រ្តជាក្រពះ។ យោងតាមផ្លាតុង បុគ្គលត្រូវយកវិចារណញាណធ្វើជាធំ គឺធំលើសមនោសញ្ចេតនា និងតណ្ហា ហើយដូចគ្នាដែរ ប្រមុខដឹកនាំរដ្ឋត្រូវមានអំណាចធំជាងគេ ត្រួតត្រាលើមន្រ្តី និងរាស្រ្ត ក៏ប៉ុន្តែ បុគ្គលដែលជាប្រមុខដឹកនាំរដ្ឋនេះត្រូវមានលក្ខណៈសម្បត្តិដ៏ចាំបាច់មួយ គឺត្រូវតែជាបុគ្គលដែលយកវិចារណញាណជាធំ និងជាមេដឹកនាំប្រកបដោយគតិបណ្ឌិត។
នៅក្នុងសៀវភៅ “ស្តីអំពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋ” ផ្លាតុងសរសេរថា រដ្ឋដែលល្អបំផុត គឺរដ្ឋដែលមានមេដឹកនាំជាទស្សនវិទូ ឬ “ស្តេចទស្សនវិទូ” ពោលគឺ គេមានជម្រើសពីរ ឬមួយ ត្រូវឲ្យទស្សនវិទូឡើងធ្វើជាមេដឹកនាំ ឬមួយ ត្រូវឲ្យអ្នកត្រូវធ្វើជាមេដឹកនាំខិតខំស្វែងរកចំណេះដឹងជាទស្សនវិទូ។
គោលគំនិតបែបនេះរបស់ផ្លាតុង គឺវាផ្សាភ្ជាប់ទៅនឹងបទពិសោធន៍នៅក្នុងជីវិតផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោក។ ស្ទើរតែពេញក្នុងមួយជីវិតរបស់លោក ផ្លាតុងបានកើត ធំដឹងក្តី និងរស់នៅ ក្នុងពេលដែលក្រិកកំពុងឆ្លងកាត់នូវកលយុគនយោបាយដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ទាំងនៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាម រវាងអាថែន និងស្ប៉ាត (សង្រ្គាមប៉េឡូប៉ូនែស) និងវិបត្តិនយោបាយនៅក្រោយសង្រ្គាម រហូតក្រោយមកនាំទៅរកការដួលរលំនៃអាណាចក្រក្រិកទាំងមូល។
នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ ផ្លាតុងបានសង្កេតឃើញ និងឆ្លងកាត់នូវរឿងរ៉ាវជាច្រើន ដែលធ្វើឲ្យលោកមានការខកចិត្តចំពោះរបបដឹកនាំតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ។ គេមិនត្រូវភ្លេចទេថា នៅពេលនោះ អាថែនគ្រប់គ្រងដោយរបបប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្ទាល់ ពោលគឺ ប្រជាជនដែលគ្រប់អាយុជានីតិជនចូលរួមដោយផ្ទាល់នៅក្នុងនយោបាយ តាមរយៈសភាអាថែន។ សភាប្រជាធិបតេយ្យនេះហើយ ដែលជាសម្រេចដាក់ទោសប្រហារជីវិតសូក្រាត ហើយដែលផ្លាតុងយល់ថាជារឿងដ៏អយុត្តិធម៌បំផុត។
លើសពីនេះទៅទៀត ផ្លាតុងដែលជាកូនចៅនៃត្រកូលអ្នកមានវណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់ មានខ្សែបណ្តាញ និងស្គាល់អ្នកនយោបាយច្រើន ក៏បានសង្កេតឃើញផងដែរថា អ្នកនយោបាយអាថែនស្ទើរតែទាំងអស់នៅពេលនោះ ធ្វើអ្វីៗដើម្បីប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន និងប្រយោជន៍បក្សពួកច្រើនជាងប្រយោជន៍ប្រជាជន ហើយនយោបាយដែលពួកគេដាក់ចេញ គឺភាគច្រើនមានគោលដៅបន្តរក្សាអំណាច ជាជាងបម្រើផលប្រយោជន៍ពលរដ្ឋដែលជាម្ចាស់អំណាច។
បើយោងតាមផ្លាតុង ឫសគល់នៃបញ្ហារបស់អាថែននេះ គឺរបបប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្ទាល់ ដែលផ្តល់អំណាចទៅដល់ពលរដ្ឋគ្រប់រូប គ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន ទាំងអ្នកចេះដឹងច្រើន អ្នកចេះដឹងតិច និងអ្នកគ្មានចំណេះដឹង ហើយអ្នកដែលគ្មានចំណេះដឹង ឬមានចំណេះដែរតែមិនត្រូវជំនាញនយោបាយ គឺងាយនឹងជឿទៅតាមការឃោសនាប្រជាភិថុតនៃមន្រ្តីរដ្ឋាភិបាល និងពួកអ្នកមានវណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់។
តាមគោលគំនិតរបស់ផ្លាតុង សង្គមមួយ ឬរដ្ឋមួយ គួរតែត្រូវធ្វើការបែងចែកមុខងារគ្នា ទៅតាមជំនាញ។ អ្នកពូកែខាងកាត់ខោអាវ ត្រូវធ្វើជាជាងកាត់ដេរ។ អ្នកចេះព្យាបាលជំងឺ ត្រូវធ្វើជាគ្រូពេទ្យ។ អ្នកពូកែច្បាំង ត្រូវធ្វើជាទាហាន។ល។ និង។ល។ នៅពីលើកំពូលបំផុត តួនាទីជាមេដឹកនាំរដ្ឋ ត្រូវប្រគល់ទៅឲ្យទស្សនវិទូ។
ផ្លាតុងយល់ឃើញថា ទស្សនវិទូជាមេដឹកនាំល្អ ពីព្រោះ ទស្សនវិទូជាអ្នកដែលមានគតិបណ្ឌិត ហើយជាពិសេស គឺជាអ្នកដែលមិនស្រឡាញ់អំណាច។ ដូច្នេះ នៅពេលដែលទស្សនវិទូកាន់អំណាច គេយកអំណាចនេះទៅប្រើ ដើម្បីធ្វើអ្វីៗដែលជាប្រយោជន៍របស់ប្រជាជន ជាជាងប្រើអំណាចដើម្បីបន្តរក្សាអំណាច។
ក៏ប៉ុន្តែ ផ្លាតុងក៏យល់ឃើញផងដែរថា តាមធម្មជាតិពីកំណើតមក មនុស្សមិនប្រាកដថាមានគំនិតគិតគូរពីផលប្រយោជន៍រួមច្រើនជាងប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួននោះទេ។ ដូច្នេះ ដើម្បីសម្រិតសម្រាំងមនុស្ស (ទោះជាពលរដ្ឋធម្មតា ឬក៏អនាគតមេដឹកនាំប្រទេស) ឲ្យទៅជាមនុស្សល្អ ចេះគិតគូរដល់ផលប្រយោជន៍រួម គេត្រូវការជាចាំបាច់នូវវិធានការធំៗពីរ។ ទីមួយ គឺការអប់រំ ដើម្បីផ្តល់នូវចំណេះដឹង តម្រែតម្រង់មនុស្សឲ្យស្គាល់ពីផ្លូវល្អ។ ទីពីរ គឺច្បាប់ ដើម្បីចែងកំណត់ពីបម្រាម និងការដាក់ទោសដល់អ្នកដែលប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់។
នៅក្នុងន័យនេះហើយ ដែលផ្លាតុងបានចំណាយពេលមួយផ្នែកធំ នៅក្នុងសៀវភៅ “អំពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋ” (La République) និងសៀវភៅមួយទៀត ដែលមានចំណងជើងថា "ច្បាប់" (ជាភាសាបារាំងថា « Les lois ») ជជែកអំពីការអប់រំ ដើម្បីហ្វឹកហ្វឺនអនាគតមេដឹកនាំឲ្យក្លាយទៅជាទស្សនវិទូ។ នៅក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែងវិញ ផ្លាតុងក៏បានចំណាយពេលច្រើនទៅលើការអប់រំនេះដែរ ជាពិសេស តាមរយៈការបង្កើតបណ្ឌិតសភា៕
អារីស្តូត (៣៨៤-៣២២មុនគ.ស) កែប្រែ
សូក្រាតត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជា “បិតាស្ថាបនិកនៃទស្សនវិជ្ជា” ក៏ប៉ុន្តែ ទស្សនវិទូដែលគោលគំនិតមានឥទ្ធិពលខ្លាំង យូរអង្វែង និងទូលំទូលាយជាង គឺ អារីស្តូត។ នៅក្នុងរយៈពេលរាប់សតវត្សរ៍ គោលគំនិតរបស់អារីស្តូតត្រូវបានគេយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ នៅក្នុងការសិក្សា នៅស្ទើរតែគ្រប់វិស័យ រាប់ចាប់តាំងពីទស្សនវិជ្ជា រហូតទៅដល់ផ្នែកតារាសាស្រ្ត, តក្កវិទ្យា និងវិទ្យាសាស្រ្តទូទៅ។
អារីស្តូត កើតនៅឆ្នាំ៣៨៤មុនគ.ស. នៅប៉ែកខាងជើងប្រទេសក្រិក (Stagire)។ ខុសពីសូក្រាត និងផ្លាតុង អារីស្តូតមិនមែនជាពលរដ្ឋរបស់អាថែននោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ អារីស្តូតមានទំនាក់ទំនងច្រើនជាមួយនឹងនគរម៉ាសេដ្វាន់ ដោយឪពុករបស់អារីស្តូត គឺជាគ្រូពេទ្យប្រចាំរាជវាំងម៉ាសេដ្វាន់ នៅក្នុងរជ្ជកាលនៃជីតារបស់អធិរាជអាឡិចសង់ឡឺក្រង់។
អារីស្តូតធំដឹងក្តីឡើងជាកូនកំព្រា ដោយទាំងឪពុក និងទាំងម្តាយ បានស្លាប់ចោល តាំងពីអារីស្តូតនៅក្មេងនៅឡើយ។ នៅពេលមានអាយុ ១៧ឆ្នាំ អារីស្តូតបានចាកចេញពីស្រុកកំណើត ហើយធ្វើដំណើរទៅកាន់ទីក្រុងអាថែន ដើម្បីចូលរៀននៅបណ្ឌិតសភា ដែលបង្កើតឡើងដោយផ្លាតុង។
អារីស្តូតបានចំណាយពេលប្រមាណជា ២០ឆ្នាំ នៅបណ្ឌិតសភារបស់ផ្លាតុង តាំងពីជាកូនសិស្ស រហូតក្លាយជាគ្រូ។ នៅពេលនោះ អារីស្តូតត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាសិស្សដ៏ឆ្នើមម្នាក់ ដែលមានទាំងការគោរពស្រឡាញ់ផ្លាតុងដែលជាគ្រូ ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា ក៏បានធ្វើការរិះគន់ច្រើនដែរ ទៅលើគោលគំនិតមួយចំនួនរបស់ផ្លាតុង ដោយមិនមែនចេះតែរៀនតាម និងជឿងប់ងល់ទៅតាមរាល់សេចក្តីបង្រៀនរបស់គ្រូនោះទេ។
នៅឆ្នាំ៣៤៧មុនគ.ស. ផ្លាតុងបានទទួលមរណភាព។ ផ្ទុយពីការរំពឹងទុកជាទូទៅ តំណែងជានាយកគ្រប់គ្រងបណ្ឌិតសភារបស់ផ្លាតុងមិនត្រូវបានផ្ទេរទៅឲ្យអារីស្តូតនោះទេ តែបែរជាត្រូវបានទៅក្មួយរបស់ផ្លាតុងទៅវិញ។ គេមិនដឹងច្បាស់នោះទេ ពីហេតុផលដែលផ្លាតុងមិនផ្ទេរការគ្រប់គ្រងបណ្ឌិតសភាទៅឲ្យអារីស្តូត ក៏ប៉ុន្តែ គេគិតថា នេះប្រហែលជាមកពីអារីស្តូតមានទស្សនវិជ្ជាផ្ទុយពីផ្លាតុង។
អារីស្តូតក៏បានចាកចេញពីអាថែន ដោយប្រហែលជាមកពីមានការខកចិត្តនឹងការសម្រេចចិត្តរបស់ផ្លាតុង ឬក៏ប្រហែលជាដោយសារតែហេតុផលមួយទៀត គឺការរីកដុះដាលនៃចលនាប្រឆាំងនឹងម៉ាសេដ្វាន់ពីសំណាក់ពលរដ្ឋអាថែន ហើយគ្រួសាររបស់អារីស្តូត គឺជាអ្នកស្និទ្ធិនឹងរាជវាំងម៉ាសេដ្វាន់។
អារីស្តូតបានទៅរស់នៅលើកោះមួយ នៅជាប់នឹងព្រំដែនជាមួយនឹងប្រទេសតួកគីបច្ចុប្បន្ន ដោយនៅទីនោះ អារីស្តូតបានរៀបការ ហើយបានចំណាយពេលយ៉ាងច្រើនធ្វើការសិក្សាយ៉ាងលម្អិតទៅលើសត្វសមុទ្រ (ជីវសាស្រ្តសមុទ្រ) រហូតដល់ឆ្នាំ៣៤២មុនគ.ស ទើបអារីស្តូតធ្វើដំណើរទៅកាន់នគរម៉ាសេដ្វាន់ ទៅតាមការកោះហៅរបស់ព្រះចៅហ្វីលីពទី២ ដើម្បីទៅបង្រៀនអាឡិចសង់ ដែលជារាជបុត្រ និងជាអនាគតអធិរាជ។ អារីស្តូតបានបន្សល់ទុកនូវស្នាដៃជាសំណេររហូតដល់ទៅប្រមាណជា ២០០ ហើយស្នាដៃអស់ទាំងនេះត្រូវបានរក្សាទុកនៅក្នុងបណ្ណាល័យនៃសាលារៀនរបស់អារីស្តូត ដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាបណ្ណាល័យដ៏ធំជាងគេបង្អស់នៅលើពិភពលោក នៅក្នុងសម័យកាលនោះ។ នៅក្នុងចំណោមស្នាដៃរបស់អារីស្តូតទាំង ២០០នេះ មានតែប្រមាណជា ៣១ប៉ុណ្ណោះ ដែលសេសសល់មកទល់នឹងសម័យកាលបច្ចុប្បន្ន ហើយក្នុងចំណោមនោះ ភាគច្រើនលើសលុប គឺជាកំណត់ត្រាផ្ទាល់ខ្លួន ដែលអារីស្តូតតាក់តែងឡើង សម្រាប់ការបង្រៀននៅសាលា ជាជាងជាសៀវភៅ ឬឯកសារ សម្រាប់ផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈ។
អារីស្តូតបានធ្វើការបែងចែកចំណេះដឹងទៅតាមផ្នែកផ្សេងៗគ្នា រួមមាន ចំណេះដឹងខាងផ្នែកសីលធម៌, នយោបាយ, គណិតវិទ្យា, ជីវវិទ្យា ។ល។ និង។ល។ ហើយទ្រឹស្តីរបស់អារីស្តូតក៏មានលក្ខណៈទូលំទូលាយគ្របដណ្តប់ទៅលើស្ទើរតែគ្រប់ផ្នែកផងដែរ ចាប់តាំងពីទស្សនវិជ្ជានយោបាយ សីលធម៌ សិល្បៈនិងកំណាព្យ រហូតដល់ខាងផ្នែកវេជ្ជសាស្រ្ត ជីវវិទ្យា តក្កវិទ្យា និងវិទ្យាសាស្រ្តទូទៅ គឺគណិតវិទ្យា និងរូបវិទ្យា។
ទាក់ទងនឹងទស្សនវិជ្ជានយោបាយ គេអាចរកឃើញនូវគោលគំនិតសំខាន់ៗរបស់អារីស្តូត នៅក្នុងសៀវភៅ ដែលមានចំណងជើងថា “នយោបាយ” (ឬជាភាសាបារាំង La Politique)។ ជាទូទៅ គេសង្កេតឃើញមានសម្តីមួយឃ្លារបស់អារីស្តូត ដែលមាននៅក្នុងសៀវភៅនេះ ហើយដែលត្រូវបានគេលើកយកមកនិយាយញឹកញាប់ជាងគេរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន គឺឃ្លាជាភាសាបារាំងថា « L’homme est un animal politique » ដែលមានន័យជារួមថា ធម្មជាតិរបស់មនុស្សគឺត្រូវផ្សាភ្ជាប់ដោយមិនអាចកាត់ផ្តាច់បានពីនយោបាយ ហើយ “នយោបាយ” នៅត្រង់កន្លែងនេះ គឺសម្តៅលើនយោបាយក្នុងន័យទូលាយ ពោលគឺ សំដៅទៅលើជីវិតជាសហគមន៍ឬរដ្ឋ។
យោងតាមអារីស្តូត មនុស្សមិនអាចរស់នៅតែម្នាក់ឯងបាននោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ មនុស្សគ្រប់រូបសុទ្ធតែត្រូវការគ្នាទៅវិញទៅមក ហើយមនុស្សចាំបាច់ត្រូវតែរស់នៅក្នុងទម្រង់ជាសមូហភាព ឬសហគមន៍ ហើយទម្រង់ដើមបំផុតនៃសហគមន៍នេះ គឺគ្រួសារ។ គ្រួសារប្រមូលផ្តុំគ្នាបង្កើតទៅជាភូមិ ហើយភូមិប្រមូលផ្តុំគ្នាបង្កើតទៅជាបុរី ឬរដ្ឋ។
សម្រាប់អារីស្តូត ការប្រមូលផ្តុំគ្នារបស់មនុស្សក្នុងទម្រង់ជាគ្រួសារមានលក្ខណៈជាធម្មជាតិយ៉ាងណា ការប្រមូលផ្តុំគ្នារបស់មនុស្សក្នុងទម្រង់ជាបុរី ឬរដ្ឋ ក៏មានលក្ខណៈធម្មជាតិយ៉ាងនោះដែរ។ ដូច្នេះ និយាយជារួមមកវិញ ការរៀបចំរចនាសម្ព័ន្ធជារដ្ឋ ដែលមានប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងនយោបាយ, មានច្បាប់, មានរដ្ឋាភិបាល និងមានមេដឹកនាំ គឺជាធម្មជាតិរបស់មនុស្ស។
ដោយសារតែមនុស្សមានធម្មជាតិផ្សាភ្ជាប់ដោយមិនអាចកាត់ផ្តាច់បានពីនយោបាយ ដូច្នេះអារីស្តូតយល់ឃើញថា វិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ គឺជាចំណេះដឹងដ៏សំខាន់ជាងគេបង្អស់ ដែលប្រជាជនគ្រប់រូបត្រូវតែរៀន។
ទាក់ទងនឹងរបៀបគ្រប់គ្រងរដ្ឋវិញ អារីស្តូត ក៏មិនខុសពីសូក្រាត និងផ្លាតុងដែរ សុទ្ធតែមានគោលគំនិតប្រឆាំងនឹងរបបប្រជាធិបតេយ្យ គឺប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្ទាល់តាមបែបអាថែន នៅក្នុងសម័យនោះ។ ទស្សនវិទូសំខាន់ៗទាំងបីរូបនេះសុទ្ធតែមានការយល់ឃើញដូចគ្នាថា របបប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្ទាល់ ដែលពលរដ្ឋគ្រប់រូបមានអំណាចដោយផ្ទាល់នៅក្នុងសភាបែបនោះ វាបង្កើតឲ្យទៅជាអនាធិបតេយ្យទៅវិញ។
អារីស្តូតមានការយល់ឃើញដូចផ្លាតុងថា របបនយោបាយដ៏ប្រសើរជាងគេបង្អស់ គឺរបបនយោបាយ ដែលអំណាចទាំងអស់ប្រមូលផ្តុំនៅក្នុងដៃមនុស្សតែម្នាក់ ហើយមេដឹកនាំនេះ គឺជាទស្សនវិទូ ដែលនៅក្នុងសៀវភៅ "ស្តីពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋ" (La République) ផ្លាតុងបានហៅថា “ស្តេច-ទស្សនវិទូ”។ បើនិយាយឲ្យងាយស្តាប់ គេអាចហៅរបបដឹកនាំបែបនេះបានម្យ៉ាងទៀតថា ជារបបរាជានិយម ដែលមានស្តេចប្រកបដោយទសពិធរាជធម៌។
ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពីផ្លាតុង អារីស្តូតយល់ឃើញថា របបនយោបាយបែបនេះ គឺមានតែនៅលើក្រដាស ឬមានតែនៅក្នុងការស្រមើស្រមៃតែប៉ុណ្ណោះ។ រីឯនៅក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែងវិញ គេកម្រនឹងរកបានណាស់ “ស្តេច-ទស្សនវិទូ” ដោយទស្សនវិទូមិនបានឡើងធ្វើស្តេច រីឯអ្នកបានធ្វើស្តេចមិនមែនជាទស្សនវិទូ។
ជាងនេះទៅទៀត អារីស្តូតយល់ឃើញថា របបនយោបាយតាមបែប “ស្តេច-ទស្សនវិទូ” របស់ផ្លាតុងនេះ គឺជារបបនយោបាយមួយ ដែលមានហានិភ័យខ្ពស់ ពីព្រោះថា នៅពេលដែលអំណាចត្រូវប្រមូលផ្តុំនៅក្នុងដៃបុគ្គលតែម្នាក់ ហើយបុគ្គលនោះមិនមែនជាអ្នកដឹកនាំប្រកបដោយគតិបណ្ឌិត វាងាយនឹងត្រូវប្រែក្លាយទៅជារបបផ្តាច់ការឃោរឃៅ ដែលមេដឹកនាំយកអំណាចទៅប្រើប្រាស់ ដើម្បីតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ហើយជិះជាន់អ្នកទន់ខ្សោយ។ នៅពេលនោះ របបនយោបាយ “ស្តេច-ទស្សនវិទូ” ដែលជារបបដឹកនាំដ៏ល្អបំផុតនោះ ត្រូវប្រែក្លាយទៅជារបបផ្តាច់ការឃោរឃៅ ដែលជារបបដឹកនាំដ៏អាក្រក់បំផុតទៅវិញ។
ហេតុដូច្នេះហើយបានជាអារីស្តូតយល់ថា រវាងរបបនយោបាយមួយដែលពោរពេញដោយភាពអនាធិបតេយ្យ (ប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្ទាល់) និងរបបនយោបាយមួយទៀតដែលល្អឥតខ្ចោះតែមិនអាចយកទៅអនុវត្តជាក់ស្តែង ("ស្តេច-ទស្សនវិទូ") គេអាចមានជម្រើសកណ្តាលមួយ គឺការដឹកនាំដោយមនុស្សមួយក្រុមតូច ដោយមនុស្សមួយក្រុមតូចនេះទទួលបាននូវការព្រមព្រៀង និងការប្រគល់សិទ្ធិអំណាចពីប្រជាជនទូទៅ ហើយអ្វីៗត្រូវប្រព្រឹត្តទៅនៅក្នុងក្របខណ្ឌនៃច្បាប់កំពូលមួយ ដែលមានចែងកំណត់ទាំងអំពីសិទ្ធិអំណាច និងការទទួលខុសត្រូវរបស់មេដឹកនាំ និងទាំងអំពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
គោលគំនិតនេះគឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមមួយ ដែលក្រោយមកបានវិវឌ្ឍទៅជារបបប្រជាធិបតេយ្យតាមរយៈតំណាង ដូចដែលគេយកមកអនុវត្តជាទូទៅ នៅក្នុងសម័យកាលបច្ចុប្បន្ន ដោយ “ច្បាប់កំពូល” ដែលអារីស្តូតបានលើកឡើង គឺជា “រដ្ឋធម្មនុញ្ញ”។
និយាយជារួមមកវិញ រវាងផ្លាតុង និងអារីស្តូត មួយជាគ្រូ មួយជាសិស្ស ក៏ប៉ុន្តែ ទស្សនវិទូទាំងពីរនេះមានគោលគំនិតខុសគ្នាច្រើន ហើយមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ គេតែងតែធ្វើការបែងចែកទស្សនវិជ្ជារបស់អ្នកទាំងពីរ នៅក្នុងមែកធាងពីរផ្សេងគ្នា។ ទស្សនវិជ្ជារបស់ផ្លាតុង ជាទស្សនវិជ្ជាបែបឧត្តមគតិនិយម (Idéaliste/Utopiste) គឺសំដៅចង់បានអ្វីៗដែលល្អឥតខ្ចោះតែពិបាក ឬមិនអាចសម្រេចបាននៅក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែង។ ចំណែកទស្សនវិជ្ជារបស់អារីស្តូត ជាទស្សនវិជ្ជាបែបប្រាកដនិយម (Réaliste) គឺផ្តោតលើអ្វីដែលគេអាចធ្វើបានប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពជាក់ស្តែង ជាជាងភាពល្អឥតខ្ចោះដែលមានត្រឹមតែក្នុងការស្រមើសម្រៃ។
ទស្សនវិជ្ជារបស់ផ្លាតុង និងអារីស្តូត ថ្វីដ្បិតតែស្ថិតនៅក្នុងមែកធាងខុសគ្នាបែបនេះក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែ សុទ្ធតែមានឥទ្ធិពលខាងទស្សនវិជ្ជានយោបាយខ្លាំងដូចគ្នា រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ចំណុចពិសេសរបស់អារីស្តូត ដែលធ្វើឲ្យអារីស្តូតមានឥទ្ធិពលខ្លាំងជាង យូរអង្វែងជាង និងទូលំទូលាយជាងផ្លាតុង គឺដោយសារតែអារីស្តូតបានបង្កើតនូវគោលគំនិតសំខាន់ៗនៅក្នុងវិស័យមួយទៀត គឺវិទ្យាសាស្រ្ត ឬទស្សនវិជ្ជានៃធម្មជាតិ៕
ចាប់តាំងពីមានសង្រ្គាមហែកហួរគ្នាឯង ដែលគេហៅថា “សង្រ្គាមប៉ែឡូប៉ូនែស” ក្រិកដែលធ្លាប់តែជាមហាអំណាចដ៏ធំមួយ ក៏ត្រូវធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយ ហើយបុរីរដ្ឋរបស់ក្រិកត្រូវដួលរលំម្តងមួយៗ ដោយត្រូវធ្លាក់ក្រោមការកាន់កាប់របស់មហាអំណាចថ្មីមួយទៀត គឺម៉ាសេដ្វាន់។ អាថែនត្រូវធ្លាក់ក្រោមការកាន់កាប់របស់ម៉ាសេដ្វាន់ នៅឆ្នាំ៣៣៨មុនគ.ស ហើយ២ឆ្នាំក្រោយមក អាឡិចសង់ឡឺក្រង់បានឡើងគ្រងរាជ្យនៅម៉ាសេដ្វាន់ ជំនួសព្រះចៅហ្វីលីពទី២ជាបិតា ដែលត្រូវគេលបធ្វើឃាត។
មួយឆ្នាំក្រោយការឡើងគ្រងរាជ្យរបស់អាឡិចសង់ឡឺក្រង់ នៅឆ្នាំ៣៣៥មុនគ.ស. អារីស្តូតបានធ្វើដំណើរត្រឡប់ទៅកាន់អាថែនវិញ ដោយបានបង្កើតសាលារៀនថ្មីមួយទៀត ប្រជែងជាមួយនឹងបណ្ឌិតសភារបស់ផ្លាតុង។ សាលារៀនដែលអារីស្តូតទើបនឹងបង្កើតថ្មីនេះមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីល្បាញមិនចាញ់សាលារៀនរបស់ផ្លាតុងនោះទេ ហើយសាលារៀនទាំងពីរនេះបានទាក់ទាញកូនសិស្សយ៉ាងច្រើនមកពីគ្រប់ទិសទី។ នៅទីបំផុតទៅ អាថែន ថ្វីដ្បិតតែត្រូវរលំរលាយខាងនយោបាយ និងខាងយោធា ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃចំណេះដឹងដូចពីមុនដដែល។ សូម្បីតែម៉ាសេដ្វាន់ ដែលក្លាយជាអ្នកត្រួតត្រាអាថែន ប៉ុន្តែ ត្រូវស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលនៃវប្បធម៌របស់អាថែន ជាពិសេស គឺឥទ្ធិពលនៃទស្សនវិជ្ជាក្រិក ទៅលើអធិរាជអាឡិចសង់ឡឺក្រង់ តាមរយៈអារីស្តូត ដែលជាគ្រូ។
នៅក្នុងចន្លោះពីឆ្នាំ៣៣៦មុនគ.ស. រហូតដល់ឆ្នាំ៣២៣មុនគ.ស. អធិរាជអាឡិចសង់ឡឺក្រង់បានធ្វើសង្រ្គាមវាតទីពង្រីកទឹកដីអាណាចក្រម៉ាសេដ្វាន់ ចាប់តាំងពីក្រិក ឆ្លងកាត់តាមអាណាចក្រពែរ្ស និងមេសូប៉ូតាមី រហូតទៅដល់ឥណ្ឌា ហើយអាណាចក្ររបស់អាឡិចសង់ឡឺក្រង់រីកសាយភាយទៅដល់ទីណា វប្បធម៌ក្រិកក៏រីកសាយភាយទៅដល់ទីនោះដែរ។
នៅឆ្នាំ៣២៣មុនគ.ស. អធិរាជអាឡិចសង់ឡឺក្រង់ចូលទិវង្គត ហើយអំណាចរបស់ម៉ាសេដ្វាន់ក៏ចាប់ផ្តើមរង្គោះរង្គើ។ នៅអាថែនវិញ ចលនាប្រឆាំងនឹងម៉ាសេដ្វាន់ក៏ចាប់ផ្តើមកក្រើកឡើងវិញ ហើយអារីស្តូត ដែលតាំងពីដើមមកត្រូវគេចាត់ទុកថាជាអ្នកស្និទ្ធិនឹងអាឡិចសង់ឡឺក្រង់ ក៏ត្រូវក្លាយជាចំណុចស៊ីបនៃការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ ពីសំណាក់ពួកអាថែន។
មិនយូរប៉ុន្មានក្រោយការចូលទិវង្គតរបស់អធិរាជអាឡិចសង់ឡឺក្រង់ អារីស្តូតក៏ត្រូវបានអាជ្ញាធរអាថែនធ្វើការចោទប្រកាន់ពីបទប្រមាថសាសនា ហើយអារីស្តូតក៏ត្រូវប្រឈមមុខនឹងជោគវាសនាដូចជាសូក្រាត កាលពីជិត៨០ឆ្នាំមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពីសូក្រាត អារីស្តូតបានរត់គេចខ្លួន ដោយមិនសុខចិត្តរង់ចាំទទួលយកការជំនុំជម្រះ និងទោសប្រហារជីវិត ពីអាជ្ញាធរអាថែននោះទេ។
ចំពោះសូក្រាត ការណ៍ដែលលោកមិនរត់គេចខ្លួន គឺដោយសារតែលោកប្រកាន់ខ្ជាប់តាមទស្សនវិជ្ជារបស់លោក ដែលថា ពលរដ្ឋនៃរដ្ឋមួយមានករណីយកិច្ចគោរពតាមច្បាប់របស់រដ្ឋនោះ បើទោះបីជាច្បាប់នោះមានភាពអយុត្តិធម៌យ៉ាងណាក៏ដោយ។ បើគេគិតតាមគោលការណ៍នេះ ការរត់គេចខ្លួនរបស់អារីស្តូតមិនមែនជាទង្វើផ្ទុយនឹងទស្សនវិជ្ជារបស់សូក្រាតនោះទេ ពីព្រោះថា អារីស្តូត ថ្វីដ្បិតតែបានចំណាយពេលភាគច្រើនក្នុងជីវិត រស់នៅ រៀនសូត្រ និងបង្រៀន នៅអាថែន តែអារីស្តូតមិនមែនជាពលរដ្ឋអាថែននោះទេ ហើយអ្នកស្រុកអាថែនក៏មិនទទួលយកអារីស្តូតថាជាជនរួមជាតិរបស់ពួកគេនោះដែរ។ ដូច្នេះ គេអាចនិយាយបានថា អារីស្តូតមិនមានកាតព្វកិច្ចដាច់ខាតត្រូវគោរពតាមច្បាប់និងការសម្រេចរបស់សភាអាថែន ដូចសូក្រាតនោះទេ។
អារីស្តូតវិញបានអះអាងថា ការណ៍ដែលលោករត់គេចខ្លួនពីការកាត់ទោស គឺ “ដើម្បីបញ្ចៀសកុំឲ្យអ្នកស្រុកអាថែនប្រព្រឹត្តបាបកម្មផ្ទួនៗគ្នាប្រឆាំងនឹងទស្សនវិជ្ជា” ដោយលោកចង់សំដៅលើ “បាបកម្ម” ដែលពួកគេធ្វើទៅលើសូក្រាតម្តងរួចទៅហើយ កាលពីលើកមុន។
នៅឆ្នាំ៣២២មុនគ.ស. ប្រមាណត្រឹមតែមួយឆ្នាំក្រោយពីរត់គេចខ្លួនចេញពីអាថែន អារីស្តូតបានទទួលមរណភាពដោយជំងឺ ដោយនៅពេលនោះ អារីស្តូតមានវ័យ ៦២ឆ្នាំ៕
អារីស្តូតនិងទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ អារីស្តូតមានភាពល្បីល្បាញមិនមែនតែអំពីទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់លោកនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ រឹតតែល្បីល្បាញជាងនេះទៅទៀត គឺអំពីទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត។
យោងតាមអារីស្តូត និយមន័យទូលាយនៃទស្សនវិជ្ជា គឺការស្រឡាញ់ និងការស្វែងរកចំណេះដឹងគ្រប់សព្វបែបយ៉ាងទាំងអស់ ទាំងចំណេះដឹងខាងសង្គម សីលធម៌ នយោបាយ និងវិទ្យាសាស្រ្ត (គឺការសិក្សាទៅលើធម្មជាតិ)។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាទស្សនវិជ្ជារបស់អារីស្តូតមិនផ្តោតជាចម្បងតែទៅលើការត្រិះរិះពិចារណាពីទស្សនទានអរូបិយនោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ អារីស្តូតបានចំណាយពេលជាច្រើន សិក្សាទៅលើផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត។
ជាការពិតណាស់ថា “វិទ្យាសាស្រ្ត” នៅក្នុងសម័យកាលអារីស្តូតនោះ មិនមានលក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្តដូចជានៅក្នុងសម័យកាលបច្ចុប្បន្ននេះទេ ហើយជាទូទៅ គេតែងតែចាត់បញ្ចូល “វិទ្យាសាស្រ្ត” របស់អារីស្តូតទៅក្នុងផ្នែកទស្សនវិជ្ជាមួយដែរ គឺ “ទស្សនវិជ្ជានៃធម្មជាតិ”។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ជាទូទៅ គេនៅតែចាត់ទុកអារីស្តូតថាជា “អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដំបូងគេបង្អស់” នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត។
នៅក្នុងការសិក្សាទៅលើវិទ្យាសាស្រ្ត អារីស្តូតបានបង្កើតឡើងនូវវិធីសាស្រ្តដ៏ថ្មីស្រឡាងមួយ ហើយដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នាដៃដ៏ចម្បងមួយរបស់អារីស្តូត គឺ តក្កវិទ្យា (Logique)។
“មនុស្សគ្រប់រូបសុទ្ធតែត្រូវស្លាប់។
“សូក្រាតគឺជាមនុស្ស។
“ដូច្នេះ សូក្រាតគឺត្រូវស្លាប់។
នេះគឺជាពំនោលដែលគេតែងតែធ្លាប់ឮជាញឹកញយ ហើយពំនោលនេះ ថ្វីដ្បិតតែនិយាយពីឈ្មោះសូក្រាត តែតាមការពិត វាគឺជាគោលការណ៍តក្កវិទ្យា ដែលបង្កើតឡើងដោយអារីស្តូត ដើម្បីទុកប្រើជាវិធីសាស្រ្តក្នុងការសិក្សា ស៊ើបអង្កេត ទាំងនៅក្នុងផ្នែកទស្សនវិជ្ជា ក៏ដូចជាវិទ្យាសាស្រ្ត។
តាមការពិត ឥទ្ធិពលខ្លាំងជាងគេនៃគោលគំនិតរបស់អារីស្តូត ដែលបានរីកសាយភាយ និងអូសបន្លាយពេលរហូតដល់ទៅរាប់ពាន់ឆ្នាំក្រោយមកទៀតនោះ គឺទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងវិទ្យាសាស្រ្តនេះឯង។ នៅក្នុងការសិក្សាខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តនេះ អារីស្តូតបានប្រើតក្កវិទ្យាធ្វើជាមូលដ្ឋាន ដើម្បីធ្វើការត្រិះរិះពិចារណា ទាញហេតុនិងផល ចេញពីការសង្កេតទៅលើធម្មជាតិ ហើយឈានទៅធ្វើសេចក្តីសន្និដ្ឋានបង្កើតជាទ្រឹស្តី។ ក៏ប៉ុន្តែ ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តអស់ទាំងនេះ មិនត្រូវបានឆ្លងកាត់ការផ្ទៀងផ្ទាត់ដោយការធ្វើពិសោធន៍នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជារហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ គេដឹងថា ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តមួយចំនួនរបស់អារីស្តូតជាទ្រឹស្តីខុសឆ្គងទាំងស្រុង។
អារីស្តូតលើកឡើងថា គ្រប់អ្វីៗទាំងអស់ដែលគេមើលឃើញនៅក្នុងធម្មជាតិសុទ្ធតែផ្សំឡើងដោយសារធាតុដើមតែ ៤ប៉ុណ្ណោះ គឺ ទឹក ដី ភ្លើង និងខ្យល់។ បូកនឹងសារធាតុដើមទី៥ ដែលជាធាតុផ្សំនៃអ្វីៗដែលនៅលើមេឃ ឬនៅស្ថានសួគ៌។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ការសិក្សាស្រាវជ្រាវ តាមរយៈការធ្វើពិសោធន៍ និងការសង្កេតដោយប្រើបច្ចេកវិទ្យាទំនើបៗបង្ហាញថា ទឹក ដី ភ្លើង និងខ្យល់ មិនមែនជាសារធាតុដើមនោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ ទាំងទឹក ដី ភ្លើង និងខ្យល់ ព្រមទាំងអ្វីៗផ្សេងទៀតនៅក្នុងចក្រវាលយើងនេះសុទ្ធតែផ្សំឡើងដោយសារធាតុផ្សេង ដែលរួមមានដូចជា អ៊ីដ្រូសែន អុកស៊ីសែន កាបោន ព្រមទាំងសារធាតុដើមផ្សេងទៀត ដែលមានចំនួនដល់ទៅរាប់រយឯណោះ។
ទាក់ទងនឹងផ្នែកតារាសាស្រ្ត និងការសិក្សាពីលោកធាតុ (Cosmologie) អារីស្តូតអះអាងថា ផែនដីមានរាងជាស៊្វែរ ដែលផ្ទុយពីការយល់ឃើញរបស់មនុស្សទូទៅនៅពេលនោះដែលថាផែនដីមានរាងសំប៉ែត ក៏ប៉ុន្តែ អារីស្តូតយល់ថា ផែនដី គឺជាចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល ពោលគឺ ផែនដីស្ថិតនៅស្ងៀមមួយកន្លែង ចំណែកឯព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ព្រមទាំងផ្កាយទាំងអស់ដែលនៅលើមេឃសុទ្ធតែធ្វើដំណើរវិលជុំវិញភពផែនដី។
ម្យ៉ាងទៀត អារីស្តូតបានកំណត់ថា គ្រប់វត្ថុទាំងអស់សុទ្ធតែមានចលនាសំដៅទៅរកចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល ហើយដោយសារតែផែនដីគឺជាចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល ដូច្នេះហើយបានជាគ្រប់វត្ថុទាំងអស់ត្រូវធ្លាក់មកលើដី ហើយវត្ថុដែលមានទម្ងន់កាន់តែធ្ងន់ធ្លាក់ចុះកាន់តែលឿន។
ក្រោយមក ទ្រឹស្តីអស់ទាំងនេះរបស់អារីស្តូតត្រូវបានច្រានចោលដោយអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តសម័យទំនើប ដោយចាប់ផ្តើមចេញពី នីកូឡា កូពែនិក ដែលលើកឡើងថា ភពផែនដីមិនមែនជាចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល។ កាលីឡេបង្កើតនូវទ្រឹស្តីដែលលើកឡើងថា រាល់វត្ថុទាំងអស់ មិនថាធ្ងន់ឬស្រាល សុទ្ធតែធ្លាក់ចុះក្នុងល្បឿនស្មើគ្នា។ ទ្រឹស្តីដែលត្រូវបានគេបញ្ជាក់តាមរយៈការធ្វើពិសោធន៍ជាក់ស្តែង នៅលើដីព្រះចន្ទ នៅឆ្នាំ១៩៧១។ ចំណែកឯអ៊ីសាក់ញូតុនបានបង្កើតនូវទ្រឹស្តីដែលពន្យល់ថា វត្ថុធ្លាក់ចុះមកលើដី គឺដោយសារតែកម្លាំងទំនាញ ហើយកម្លាំងទំនាញនេះក៏មិនមែនមានតែនៅលើផែនដីនោះដែរ តែមាននៅគ្រប់ទីកន្លែងទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាលទាំងមូល ដែលគេហៅថា “កម្លាំងទំនាញសកល”។
ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាមានការខុសឆ្គងច្រើនបែបនេះក៏ដោយ ក៏ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តរបស់អារីស្តូតត្រូវបានគេយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋានក្នុងការសិក្សា និងមានឥទ្ធិពលចាក់ឫសនៅក្នុងសង្គមអស់រយៈពេលរហូតទៅដល់រាប់ពាន់ឆ្នាំ ហើយនេះមិនមែនជាកំហុសរបស់អារីស្តូតនោះទេ។
តាមការពិត តាមការសង្កេតមើលជាទូទៅ ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត មិនថារបស់អារីស្តូត ឬរបស់អ្នកប្រាជ្ញខាងវិទ្យាសាស្រ្តល្បីៗណាមួយផ្សេងទៀតក៏ដោយ មិនមានទ្រឹស្តីណាមួយដែលត្រឹមត្រូវឥតខ្ចោះនោះទេ។ មានទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តជាច្រើនដែលពីដំបូងគេគិតថាត្រឹមត្រូវ តែក្រោយមកត្រូវគេរកឃើញថាជាទ្រឹស្តីខុសឆ្គង ឬមិនពេញលេញ ហើយត្រូវគេច្រានចោល ឬធ្វើការកែលម្អឲ្យកាន់តែសុក្រឹតឡើងពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយ។ ទាំងនេះគឺជារឿងធម្មតា ហើយវាជាផ្នែកមួយនៃដំណើរវិវឌ្ឍកាន់តែប្រសើរឡើងនៃចំណេះដឹងរបស់មនុស្សជាតិ។
ចំពោះករណីអារីស្តូតវិញ ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តរបស់អារីស្តូត (រួមទាំងទ្រឹស្តីខុសឆ្គងជាច្រើនផងនោះ) បានជះឥទ្ធិពលយូរអង្វែងដោយគ្មានអ្នកប្រឆាំង ឬកែលម្អ ដោយសារតែហេតុផលដ៏ចម្បងមួយ គឺអារីស្តូតមានទ្រឹស្តីស្របនឹងគោលជំនឿរបស់វិហារកាតូលិក ដែលជាស្ថាប័នដ៏មានអំណាចបំផុតនៅចាប់តាំងពីសម័យកាលចក្រភពរ៉ូម និងនៅក្នុងសម័យកាលក្រោយៗមកទៀត។
ហេតុដូច្នេះហើយបានជា បណ្តាជនទូទៅនៅតាមបណ្តាប្រទេសដែលស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពល និងក្រោមអំណាចវិហារកាតូលិក តែងតែនាំគ្នាជឿទាំងស្រុងទៅលើទ្រឹស្តីរបស់អារីស្តូត ហើយបើទោះជាអ្នកដែលមិនយល់ស្របតាមអារីស្តូតក៏ភាគច្រើនមិនហ៊ានបង្ហាញនូវទស្សនៈរបស់ពួកគេជាសាធារណៈនោះដែរ ពីព្រោះថា ការបញ្ចេញទស្សនៈផ្ទុយពីទ្រឹស្តីរបស់អារីស្តូត គឺមានន័យស្មើនឹងការប្រឆាំងទៅនឹងសេចក្តីបង្រៀនរបស់វិហារកាតូលិក ហើយអាចនឹងត្រូវជាប់ទោសពីបទប្រមាថសាសនា។
ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តរបស់អារីស្តូតក៏បានចាក់គ្រឹះយ៉ាងយូរអង្វែងអស់រយៈពេលរហូតដល់ទៅប្រមាណជា ២ពាន់ឆ្នាំ គឺរហូតដល់សតវត្សរ៍ទី១៧គ.ស ទើបចាប់ផ្តើមមានការកែប្រែ ដែលគេហៅថាជា “បដិវត្តន៍នៃវិទ្យាសាស្រ្ត” ជាពិសេស គឺតាមរយៈទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តសម័យទំនើបរបស់កាលីឡេ៕
ក្លេអូប៊ុល (CLEOBULE) កែប្រែ
ជាទស្សនវិទូក្នុងជំនាន់សូឡុង ។ អាយុរបស់គាត់ប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងសូឡុងដែរ ជីវិតរបស់ គាត់គឹនៅចន្លោះរវាងអូឡាំងព្យ៉ាដទី ៣៥ និង ទី ៥៥ ។
ក្លេអូប៊ុលបានគេចាត់ទុកថាជាអ្នកប្រាជ្ញម្នាក់មិនសូវល្បីល្បាញប៉ុន្មានទេ ក្នុងចំណោមអ្នកប្រាជ្ញ ទាំងឡាយនោះ ប៉ុន្តែគេបានចាត់ទុក ថាជាបុគ្គលដែលមានសុភមង្គលជាងគេបំផុត ។គាត់ជាកូន ច្បងរបស់ អេច៉ាគោរ៉ាស ដែលបន្តត្រកូលមកពី អ៊ែរគុល (Hercule) ។ គាត់កើតនៅក្នុង សមុទ្រ ឡាំងដឹ នៃកោះរ៉ូដ គាត់មានវ័យវឌ្ឍនាការឡើងក្នុងសម័យសករាជក្រេស៊ុស ស្តេចនៃប្រទេស លីឌី ។
គាត់បានបង្ហាញនូវសតិបញ្ញានិងវិចារណញ្ញាណដ៏ជ្រាលជ្រៅ តាំងពីក្មេងមកម្ល៉េះ ។ គាត់មាន រូបសម្បត្តិស្រស់សង្ហា មានមាឌធំខ្ពស់ដំបង នឹងសុខភាពរឹងមាំ ដែលគេមិនធ្លាប់ជួបប្រទះពីមុន មក ។ កាលពីក្មេងវ័យគាត់ បានចំណាយពេលធ្វើដំណើរទៅប្រទេស អេយីពួរ ដើម្បីទៅសិក្សា ទស្សនវិជ្ជា ស្របទៅតាមទំនៀមទំលាប់នាសម័យនោះ ។នៅពេលគាត់ត្រឡប់មកវិញ គាត់បាន រៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ ជាមួយស្ត្រីគ្រប់លក្ខណ៍ម្នាក់ ហើយរស់នៅយ៉ាងមានសេចក្តីសុខសាន្ត ។ គាត់មានកូនស្រីម្នាក់ឈ្មោះក្លេអូប៊ូលីន មានកិត្តិនាមល្បីល្បាញរន្ទឺសុះសាយដោយសារនាងបាន អនុវត្តមេរៀន ប្រកបដោយជោគជ័យ របស់ឳពុកនាង ជាហេតុបណ្តាលឲមានការភ័ន្តភាំងចំពោះ ទស្សនវិទូល្បីៗជាច្រើន នាសម័យនោះ ។
ជាពិសេសដោយសារនាងមានទេពកោសល្យ ក្នុងការចោទសួរសំណួរ ដែលមានលក្ខណៈជា ប្រស្នា ។ នាងមានភាពទន់ភ្លន់ ថែមទាំងជានារីដែលប្រកបដោយគុណធម៌ មិនប្រកាន់វណ្ណ លាង ជើងឲមិត្រភក្តិ នឹងភ្ញៀវបរទេស ដែលបានមកចូលរួមក្នុងពិធីជប់លៀងរបស់ឳពុកនាង ។
ក្លេអូប៊ុល ត្រូវបានគេជ្រើសរើស ឲគ្រប់គ្រងរដ្ឋឡាំងដឹដ៏តូចមួយ វាជាការងាយស្រួលណាស់ សម្រាប់ការគ្រប់គ្រង ដោយទេពកោសល្យរបស់គាត់ ហាក់ដូចជាគ្រប់គ្រងក្នុងក្រុមគ្រួសារដ៏តូច មួយអញ្ចឹង ។ គាត់បានបញ្ជៀសបូវរាល់បញ្ហា ដែលជាកត្តាបង្កឲកើតមានសង្គ្រាម ហើយថែម ទាំងបង្កើតឲមានសាមគ្គីភាព និងភាពយុត្តិធម៌ក្នុងការគ្រប់គ្រង ធ្វើឲប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅរួមគ្នា ពោរពេញទៅសេចក្តីសុខ ។
ស្នាដៃដ៏សំខាន់របស់គាត់ ផ្នែកអក្សរសាស្ត្រ គឺគាត់មានវិធីសាស្រ្តក្នុងការពន្យល់ណែនាំ និង ដាក់ជាចំណោទប្រស្នាយ៉ាងប៉ិនប្រសព្វទៀតផង ។ គាត់នេះហើយជាអ្នកបង្កើត ឲមានរបៀប ចោទ សួរនូវសំណួរប្រៀបធៀបបែបតក្កសាស្ត្រ ដែលបានទទួលស្គាល់ឬទទួលនូវការ គោរពរាប់ អានអំពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋក្រិក ។ គាតជាអ្នកនិពន្ធដែលមានស្នាដៃមួយរូបផងដែរ នេះជាស្នា ដៃនិពន្ធរបស់គាត់ ៖ “ខ្លួនខ្ញុំជាបិតាម្នាក់ដែលមានបុត្រា ១២ នាក់ ក្នុងបណ្តាបុត្រម្នាក់ៗ មានបុត្រី ៣០ នាក់ នាងខ្លះមុខស នាងខ្លះមុខខ្មៅ ។ បុត្រីទាំងអស់នោះមានលក្ខណៈជាអមតៈ មិនចេះ ស្លាប់ ប៉ុន្តែនាងស្លាប់ជារៀងរាល់ថ្ងៃ “។ ប្រស្នានេះមានន័យថា”ឆ្នាំ” ។
ក្លេអូប៊ុល គឺជាអ្នកនិពន្ធអក្ខរាលើផ្នូរសពរបស់ ស្តេចម៉ីដាស នៅក្នុងចំណារអត្ថបទគាត់ បាន សរសើរយ៉ាងខ្លាំង ។ មានជនខ្លះបានយល់ច្រឡំថា “អូម៊ែរ” (Homere) ទៅវិញទេជាអ្នកសរសេរ ចំណារអត្ថបទនេះ ប៉ុន្តែគេបានដឹងថា “អូម៊ែរ” កើតមុនស្តេចម៉ីដាស ហើយបានទទួលមរណភាពជាយូរឆ្នាំមកហើយ ។
ទស្សនៈរបស់ស៊ីសេរ៉ូ ( ១០៦-៤៣ មុន គ.ស. ) កែប្រែ
ស៊ីសេរ៉ូ គឺជាទស្សនវិទូ ជារដ្ឋបុរស ជាអ្នកច្បាប់ជាអ្នកទ្រឹស្តីនយោ បាយ ទីក្រុងរ៉ូមម្នាក់ និងជាអ្នកធម្មនុញ្ញនិយម (គោរពច្បាប់) ផងដែរ (Constitutionalist) ។ គាត់កើតនៅថ្ងៃទី ៣ ខែមករា ១០៦ មុនគ្រឹះ សករាជ ក្នុងទីក្រុងរ៉ូម ប្រទេសអ៊ីតាលី ។ ហើយបានទទួលមរណកាល នៅថ្ងៃទី ៧ ខែធ្នូរ ៤៣ មុនគ្រឹះសករាជ ក្នុងជន្មាយុ ៦៣ ឆ្នាំនៅ ទីក្រុងរ៉ូម ប្រទេសអ៊ីតាលី ។
លក្ខណៈទូទៅរបស់ស៊ីសេរ៉ូ
លោកបានបន្តទ្រឹស្តីរបស់លោក ផ្លាតូ និង អារីស្តូត ស្តីអំពីរដ្ឋ នយោបាយ ទំរង់គ្រប់គ្រង និងស្តី អំពីសង្គមស៊ីវិល ។ ដោយបានធ្វើឲ្យទ្រឹស្តីរដ្ឋ របស់ផ្លាតូ និងអារីស្តូត ឲ្យកាន់តែស៊ីជម្រៅឡើង ស៊ីសេរ៉ូន បានបង្ហាញថា «រដ្ឋមិនមែនគ្រាន់តែបានសម្តែង នូវផលប្រយោជន៍រួម របស់សមាជិកដែលមានសេរីភាពរបស់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងកើតឡើង ដោយកិច្ចព្រមព្រៀង ទៅតាមផ្លូវ ច្បាប់ ផងដែរ» ។
បើសិនច្បាប់ធម្មជាតិរបស់ផ្លាតូ និងអារីស្តូត ជាច្បាប់សច្ចៈ និងរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋមិនអាចកាត់ផ្តាច់ ធម្មជាតិបានទេ ពេលនោះស៊ីសេរ៉ូ បានបញ្ជាក់ថា « ច្បាប់ធម្មជាតិ កើតតាំងពីនៅក្នុងសភាព ធម្មជាតិម៉្លេះ ពេលដែលច្បាប់រដ្ឋ ពុំទាន់សរសេរតាក់តែង ពោលគឺតាំងពីរដ្ឋ ពុំទាន់បានចាប់ បដិ សន្ធិមកម៉្លេះ» ។ នៅក្នុងស្នាដៃរបស់ខ្លួន «ការពិភាក្សាអំពីរដ្ឋ និងអំពីច្បាប់» ស៊ីសេរ៉ូនិយាយអំពី រដ្ឋ ដែលមានលក្ខណៈជាធម្មជាតិ របស់ខ្លួន គឺយុត្តិធម៌ និងច្បាប់ ។ ដូចបាននិយាយខាងលើនេះ អាចឲ្យយើងកំណត់បានថា ស៊ីសេរ៉ូ មានគោលជំហររបស់ខ្លួន ឈរលើទស្សនៈ នីតិរដ្ឋ គឺរដ្ឋ បែប នេះហើយដែលក្នុងនោះ តួនាទីសំខាន់ មិនមែនអគ្គមគ្គុទេ្ទសក៍ទេ គឺច្បាប់ ប៉ុន្តែច្បាប់នោះមិនបង្ក ផលវិបាក ឲ្យពលរដ្ឋ និងជាឆន្ទៈរួម របស់ពលរដ្ឋ ។
ក្នុងនាមជាអ្នកនយោបាយប្រចាំចក្រភពរ៉ូម និងជាអ្នកទទួលឥទ្ធិពលទស្សននយោបាយ ពី ខាងក្រៅ លោកបានប្រឹងប្រែងធ្វើយ៉ាងណា ដើម្បីឲ្យវប្បធម៌នយោបាយទាំងពីរនេះ អាចបង្រួម ចូលគ្នា និងឈានទៅដល់ការបង្កើតទស្សននយោបាយ និងច្បាប់ថ្មីមួយ សម្រាប់សង្គមរបស់ខ្លួន ។
លោកយល់ថា «រដ្ឋ កើតចេញអំពីធម្មជាតិ» ។ លោកបានអះអាងថា «សង្គមស៊ីវិល កើតឡើង មិនមែនការបង្កើត ឬតាមការកំណត់របស់មនុស្សឡើយ ។ តែជាសង្គម ដែលកើតចេញពីធម្មជាតិ ហើយមនុស្ស ត្រូវបានកំណត់ ដោយសភាវគតិ ដែលជាឆន្ទៈរួមមួយ គឺការចង់រួមរស់ជាមួយគ្នា ។ ធម្មជាតិកំណើតរដ្ឋ ចេញអំពីគ្រួសារ ។ គ្រួសារជាកោសិកាសង្គម ហើយចេញអំពីសង្គម ហើយ សង្គមបានជារដ្ឋ ។
រដ្ឋ គឺមិនមែនត្រឹមតែជាបណ្តុំនៃប្រភេទមនុស្សគ្រប់ជំពូកទាំងអស់ ដែលត្រូវបានចងសម្ព័ន្ធគ្នា ដោយការឯកភាពលើបញ្ហាច្បាប់ និងផលប្រយោជន៍រួម ។ លោកទទូចចង់ឲ្យអំណាចរដ្ឋត្រូវបាន ប្រគល់ទៅឲ្យពួកប្រភេទមនុស្សដែលមានប្រាជ្ញា គឺជាមនុស្សដែលមានការប៉ិនប្រសប់ ក្នុងការ ធ្វើឲ្យស្មារតី របស់ពួកគេខិតជិតឆន្ទៈរដ្ឋគំរូរបស់អារីស្តូត ។ គោលបំណងសំខាន់បំផុតរបស់រដ្ឋ គឺការពារទ្រព្យសម្បត្តិពលរដ្ឋទាំងអស់ ។
ច្បាប់ធម្មជាតិនេះមិនអាចធ្វើការផ្លាស់ប្តូរដោយសម្លងសន្លឹកឆ្នោតរបស់ប្រជាជនបានឡើយ ។ លោកយល់ថា«ច្បាប់ជាសន្ទស្សន៍ដំបូងបង្អស់របស់រដ្ឋ» ។ សម្រាប់លោក រដ្ឋស្តែងឡើងមិនត្រឹម តែជាការប្រាស្រ័យទាក់ទងបែបសីលធម៌ របស់ពលរដ្ឋសេរីប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជាសង្គមដែល ប្រកប ដោយច្បាប់ទៀតផង ។
លោកទទួលស្គាសល់ថា «មនុស្សទាំងអស់ ស្មើៗគ្នា ចេញពីធម្មជាតិ ។ហើយគេម្នាក់ៗសុទ្ធតែអាចធ្វើខ្លួនឲ្យក្លាយទៅជាអ្នកចេះដឹងបានប្រសិនបើពួកគេ ឆ្លងកាត់ការអប់រំ» ។ ចំពោះវិសមភាព នៅក្នុងសង្គមវិញ លោកយល់ថា « នេះ មិនមែនកើតចេញពីកំណើតនោះទេ តែជាវិសមភាព ដែលកើតឡើង ដោយកម្លាំងទំនាក់ទំនង ក្នុងសង្គម» ។
លោកបានប្រកាសថា «កម្មសិទិ្ធឯកជន មិនដែលកើតចេញពីធម្មជាតិឡើយ ។ ការពិត វាអាច កើតចេញពីការមានបានតៗ គ្នា មកតាំងពីយូរលង់ណាស់មកហើយ ឬកើតមកពីការទទួលជ័យ ជំនះក្នុងសង្គ្រាម ឬក៏បានមកពីច្បាប់ និងការឯកភាពគ្នាក្នុងសង្គម»។ ចំពោះបញ្ហាទាសករលោក បានបដិសេធចោលនូវទស្សនៈថា ទាសករ គឺជាឧបករណ៍ ចេះនិយាយ ។ លោកបានបញ្ជាក់ ច្បាស់ថា «នៅក្នុងទំនាក់ទំនង រវាងមនុស្សនឹងមនុស្ស គឺពុំមានអ្វីខុសគ្នានោះឡើយ ។ មនុស្ស ទាំងអស់ដូចៗ គ្នា ស្មើៗ គ្នា ហើយមនុស្សទាំងអស់ គឺជាពលរដ្ឋផែនដីទាំងមូលតែម្តង» ។
ទម្រង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋតាមទស្សនៈរបស់ស៊ីសេរ៉ូ
ស៊ីសេរ៉ូ បានកំណត់នូវទំរង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋ ៣ ប្រការ ដូចនេះ អំណាចស្តេច (រាជាធិបតេយ្យ) អំណាចអភិជន (អភិជនាធិបតេយ្យ) និងអំណាចប្រជាជន (ប្រជាធិបតេយ្យ) ។ ស៊ីសេរ៉ូបាន បង្ហាញថា «ស្តេច មានប្រជាប្រិយភាព។ អភិជន មានគតិវិញ្ញូ ។ប្រជាជនមានសេរីភាព» ។ ក៏ប៉ុន្តែ លោកស៊ីសេរ៉ូ មានទំនោរទៅរកប្រព័ន្ធដឹកនាំរួមមួយ ដែលបានច្របាច់បញ្ចូលគ្នា នូវរាល់គុណ សម្បត្តិល្អៗ នៅក្នុងរបបរាជាធិបតេយ្យ អភិជនាធិបតេយ្យ និងប្រជាធិបតេយ្យ ។
ប្រព័ន្ធដឹកនាំរួម ស៊ីសេរ៉ូ បានគិតថា ជាប្រព័ន្ធមួយប្រកបដោយវិចារណញ្ញាណ ឬមួយក៏ដោយ សារទ្រង់ទ្រាយនេះ បានទទួលនូវគុណសម្បត្តិល្អៗ ពីគ្រប់ទម្រង់នៃការគ្រប់គ្រងរដ្ឋទាំង ៣ (គឺ រាជាធិបតេយ្យ អភិជនាធិបតេយ្យ និងប្រជាធិបតេយ្យ) ។ ក្នុងចំណោមទម្រង់ទាំងបីនេះ ទម្រង់ រដ្ឋ ដែលល្អជាងគេ គឺរាជាធិបតេយ្យ ។
ប៉ុន្តែបើនិយាយពីទម្រង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋ ដែលមានលក្ខណៈសុក្រឹតវិញ លោកយល់ថាមានតែ ទម្រង់រដ្ឋដែលបានមក ពីការបង្រួមចូលគ្នា នៃរាជាធិបតេយ្យអភិជនាធិបតេយ្យនិងប្រជាធិបតេ យ្យទេនោះ គឺជារបបសាធារណរដ្ឋ បែបអភិជនាធិបតេយ្យ អាស្រ័យសភានិយម ។ ស្របគ្នាទៅ នឹងការពិចារណា អំពីទម្រង់រដ្ឋដែលប្រសើរបំផុតនោះ លោកបានបញ្ជាក់ថា លោកមិនពេញចិត្ត ចំពោះការប្រើប្រាស់អំណាចរដ្ឋ ក្នុងរូបភាពជាកម្លាំងផ្តាច់មុខ ។
លោកបានប្រឆាំង ចំពោះរបបយោធានិយមផ្តាច់ការ ប្រឆាំងចំពោះរបបដែលក្រសោបយកអំណាចឲ្យមូលនៅក្នុងដៃ របស់បុគ្គលតែឯកអង្គ ។ លោកយល់ថា «រដ្ឋបុរស ឬអ្នកដឹកនាំរដ្ឋគួរ តែ ជាមនុស្សដែលប្រកបដោយភាពឆ្លាតវៃ មានគតិវិញ្ញូ មានយុត្តិធម៌ មានពាក្យសម្តីគួរឲ្យកក់ក្តៅ ហើយក៏ជាបុគ្គលដែលធ្លាប់ឆ្លងកាត់ នូវការសិក្សា អំពីបញ្ញាច្បាប់ និងរដ្ឋផងដែរ» ។
លោកបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា «បើខ្វះចំណេះដឹង ទាំងនេះ នោះក៏គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់ អាចស្វែងរកយុត្តិធម៌ឃើញដែរ» ។ តែលោក ក៏ឲ្យតំលៃទៅបុគ្គលដឹកនាំដែល បានប្រើប្រាស់អំណាច ផ្តាច់ការក្នុងការរៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គមផងដែរ ។ បុគ្គលផ្តាច់ការ នេះមានតំលៃនៅពេលដែល គេប្រើប្រាស់អំណាច ដើម្បីបម្រើផលប្រយោជន៍រួម ក្នុងនាមជាអ្នកជួយសង្រ្គោះសាធារណរដ្ឋ តែ មិនមែនដើម្បីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួននោះឡើយ ។
តាមទស្សនៈរបស់លោក ច្បាប់ និងយុត្តិធម៌ គឺមាននៅក្នុងធម្មជាតិ ។ បានន័យថាចេញពី ធម្មជាតិ អ្វីទាំងអស់ ហាក់ដូចជាត្រូវបានរៀបចំឲ្យមានសណ្តាប់ធ្នាប់រួចជាស្រេច ។ លោកមើល ឃើញយុត្តិធម៌ ត្រង់ចំណុចថាមិនត្រូវបង្កផលអាក្រក់ដល់អ្នកដទៃ និងមិនបំពាន លើកម្មសិទ្ធិអ្នក ដទៃ ។
លក្ខណៈជាទូទៅ និងជាទិសដៅ នៃគំនិតនយោបាយបុរេក្រិច និងរ៉ូមដូចជា ផ្លាតូ អារីស្តូត និង ស៊ីសេរ៉ូន បានបន្សល់ទុក នូវគោលការណ៍ ទ្រឹស្តីនយោបាយអំពីរដ្ឋ និតិរដ្ឋ សង្គមស៊ីវិល របប នយោបាយ ទម្រង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋ និងទម្រង់គ្រប់គ្រងផែនដី ។ ទស្សនៈ ដែលបានលើកឡើងខាង លើនេះ ត្រូវបានបញ្ជាក់បន្ថែម និងធ្វើឲ្យកាន់តែស៊ីជម្រៅថែមទៀត ៕
នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល (១៤៦៩-១៥២៧) កែប្រែ
រូបភាពតូច|Marchivel នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល គឺជាទស្សនវិទូនយោបាយដ៏ល្បីឈ្មោះបំផុត នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត ហើយក៏ជាទស្សនវិទូនយោបាយដែលមានឥទ្ធិពលដ៏យូរអង្វែងមួយរូបផងដែរ ដោយទស្សនៈរបស់លោក នៅតែត្រូវបានគេយកមកអនុវត្តយ៉ាងទូលំទូលាយរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ម៉ាគីយ៉ាវែល ក៏ជាទស្សនវិទូនយោបាយដ៏ចម្រូងចម្រាសមួយរូបផងដែរ ដោយអ្នកខ្លះចាត់ទុកទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់លោកថាជានយោបាយបែបប្រាកដនិយម ចំណែកខ្លះទៀតថា វាជានយោបាយដែលអសីលធម៌ និងអមនុស្សធម៌។
នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល កើតនៅថ្ងៃទី៣ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៤៦៩ នៅហ្វ្លូរ៉ង់ (Florence) ប្រទេសអ៊ីតាលី។ នៅពេលដែលម៉ាគីយ៉ាវែលចាប់កំណើតឡើង អ៊ីតាលីមិនទាន់រួមគ្នាជាប្រជាជាតិតែមួយនៅឡើយទេ ដោយត្រូវបែងចែកជាបុរីរដ្ឋតូចៗជាច្រើន (ហ្វ្លូរ៉ង់, វេនីស, មីឡង់, ស៊ីស៊ីល...) ហើយបុរីរដ្ឋនីមួយៗ គឺជាគូប្រជែងនឹងគ្នា រហូតត្រូវផ្ទុះជាសង្រ្គាមដ៏ធំ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “សង្រ្គាមអ៊ីតាលី” អូសបន្លាយពេលរហូតដល់ទៅជាង ៦០ឆ្នាំ (១៤៩៤-១៥៥៩) ហើយដែលធ្វើឲ្យអ៊ីតាលីត្រូវក្លាយជាទីតាំងនៃការប្រជែងអំណាច រវាងមហាអំណាចក្បែរខាង គឺបារាំង អាល្លឺម៉ង់ និងអេស្ប៉ាញ។
ម៉ាគីយ៉ាវែល កើតនៅក្នុងគ្រួសារមួយ ដែលជាប់ក្នុងពូជពង្សវង់ត្រកូលជាអ្នកមានវណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់នៅហ្វ្លូរ៉ង់ ដោយឪពុករបស់ម៉ាគីយ៉ាវែល គឺជាបណ្ឌិតខាងច្បាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិតតែជាប់ក្នុងវង់ត្រកូលអ្នកវណ្ណៈខ្ពស់ តែគ្រួសាររបស់ម៉ាគីយ៉ាវែលផ្ទាល់មិនមែនជាអ្នកមានទ្រព្យធននោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ គឺជាអ្នកមានជីវភាពលំបាក ដោយសារតែឪពុករបស់ម៉ាគីយ៉ាវែលមានជាប់បញ្ហាបំណុលច្រើន ហើយត្រូវបានគេហាមឃាត់មិនឲ្យប្រកបអាជីពជាអ្នកច្បាប់។
ជាទូទៅ គេធ្វើការបែងចែកដំណើរជីវិតរបស់ម៉ាគីយ៉ាវែលជាបីដំណាក់កាល ដោយដំណាក់កាលនីមួយៗ ផ្សាភ្ជាប់ទៅនឹងចំណុចរបត់សំខាន់ៗ នៅក្នុងប្រវត្តិរបស់ហ្វ្លូរ៉ង់។
ដំណាក់កាលទី១ គឺដំណាក់កាលយុវវ័យ។ នៅក្នុងដំណាក់កាលនេះ គេដឹងតិចតួចណាស់ ពីដំណើរជីវិតផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ម៉ាគីយ៉ាវែល ក៏ប៉ុន្តែ គេដឹងថា នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ ហ្វ្លូរ៉ង់ គឺជាបុរីរដ្ឋមួយដែលមានភាពរុងរឿង និងមានអំណាចខ្លាំង បើធៀបនឹងបុរីរដ្ឋផ្សេងទៀតនៅអ៊ីតាលី។ នៅពេលនោះ ហ្វ្លូរ៉ង់ ថ្វីដ្បិតតែមានឈ្មោះជា “សាធារណរដ្ឋ” ក៏ប៉ុន្តែ ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ត្រកូល ម៉េឌីស៊ីស ឬតាមភាសាអ៊ីតាលីថា ម៉េឌីឈី (Medici) ដែលកាន់អំណាចបន្តត្រកូលពីឪពុកទៅកូន ប្រៀបដូចជារបបរាជានិយម។
នៅឆ្នាំ១៤៩៤ សង្រ្គាមអ៊ីតាលីចាប់ផ្ទុះឡើង ហើយបារាំង ដែលជាមហាអំណាចយោធាដ៏ធំមួយប្រចាំតំបន់នៅពេលនោះ បានលើកទ័ពចូលឈ្លានពានអ៊ីតាលី ដោយបានផ្តួលរំលំបុរីរដ្ឋអ៊ីតាលីម្តងមួយៗ រហូតទៅដល់ហ្វ្លូរ៉ង់ ដោយនៅទីនោះ ត្រកូលម៉េឌេស៊ីត្រូវបានគេផ្តួលរំលំពីអំណាច ហើយនិរទេសចេញពីស្រុក។ របបនយោបាយកូនកាត់ ពាក់កណ្តាលសាធារណរដ្ឋ ពាក់កណ្តាលរាជានិយមរបស់ត្រកូលម៉េឌីស៊ីស ត្រូវបានជំនួសមកវិញដោយរបបសាធារណរដ្ឋថ្មីមួយ ដែលមានលក្ខណៈសេរី និងបើកចំហជាងមុន។ នៅពេលនោះហើយ ដែលម៉ាគីយ៉ាវែល បានបោះជំហានចូលក្នុងអាជីពជាអ្នកនយោបាយរបស់ហ្វ្លូរ៉ង់ ដែលជាដំណាក់កាលទី២នៃដំណើរជីវិតរបស់លោក។
ឈ្មោះ និងដំណើរជីវិតរបស់ម៉ាគីយ៉ាវែល ត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៤៩៨ នៅពេលដែលលោកត្រូវបានតែងតាំងឲ្យកាន់តំណែងជាមន្រ្តីការទូតជាន់ខ្ពស់ នៃសាធារណរដ្ឋហ្វ្លូរ៉ង់។ រហូតមកទល់នឹងពេលនេះ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្តជាទូទៅ នៅតែបន្តមានចម្ងល់ថា តើមានដំណើរដើមទងយ៉ាងណាខ្លះ ដែលធ្វើឲ្យម៉ាគីយ៉ាវែល ដែលមានវ័យមិនដល់ ៣០ឆ្នាំផង ហើយជាពិសេស មិនមែនជាអ្នកមានបទពិសោធន៍ និងប្រវត្តិការងារខាងការទូតសោះ ស្រាប់តែត្រូវគេតែងតាំងឲ្យកាន់តំណែងខ្ពង់ខ្ពស់បែបនេះ? ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីដែលគេអាចដឹងបានយ៉ាងច្បាស់ គឺម៉ាគីយ៉ាវែលបានបំពេញមុខងារជាមន្រ្តីការទូតហ្វ្លូរ៉ង់នេះបានយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ ហើយបានកាន់តំណែងនេះជាប់បានរហូតដល់ទៅ ១៤ឆ្នាំ។
នៅក្នុងរយៈពេល ១៤ឆ្នាំនេះ ម៉ាគីយ៉ាវែលមិនត្រឹមតែបំពេញការងារខាងការទូតប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏ជាអ្នកដែលបានផ្តួចផ្តើមគំនិត ក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់កងទ័ពរបស់ហ្វ្លូរ៉ង់ផងដែរ។ ម៉ាគីយ៉ាវែលបានបញ្ចុះបញ្ចូលឲ្យមេដឹកនាំសាធារណរដ្ឋហ្វ្លូរ៉ង់ ឈប់ពឹងលើកងទ័ពស៊ីឈ្នួល ដើម្បីការពារជាតិ តែត្រូវងាកមកបង្កើតកងទ័ពជាតិផ្ទាល់ខ្លួនឯងវិញ។ ក្រោមការចាត់ចែងរបស់ម៉ាគីយ៉ាវែល កងទ័ពហ្វ្លូរ៉ង់ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើង ហើយកងទ័ពថ្មីនេះបានជួយឲ្យហ្វ្លូរ៉ង់យកជ័យជម្នះ នៅតាមបណ្តាសមរភូមិជាច្រើន នៅក្នុងសង្រ្គាមអ៊ីតាលី។
ក៏ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ១៥១២ សង្រ្គាមអ៊ីតាលីបានស្គាល់នូវរបត់ថ្មី ដោយកងទ័ពបារាំងត្រូវទទួលបរាជ័យ ហើយត្រកូលម៉េឌីស៊ីស ដែលមានការគាំទ្រពីកងទ័ពអេស្ប៉ាញ ក៏បានផ្តួលរំលំរបបសាធារណរដ្ឋ ហើយបានវិលត្រឡប់មកកាន់អំណាចនៅហ្វ្លូរ៉ង់វិញ។ នៅឆ្នាំ១៥១៣ ម៉ាគីយ៉ាវែល ដែលជាប់សង្ស័យថាមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការបង្កើតកងទ័ព ដើម្បីតស៊ូប្រឆាំងនឹងត្រកូលម៉េឌីស៊ីស ត្រូវបានចាប់ខ្លួន ធ្វើទារុណកម្មសួរចម្លើយ និងជាប់ក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំងអស់រយៈពេលជាច្រើនខែ មុននឹងត្រូវបានដោះលែងឲ្យមានសេរីភាពវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវបាននិរទេសចេញពីហ្វ្លូរ៉ង់ ព្រមទាំងត្រូវបានហាមឃាត់មិនឲ្យប្រឡូកចូលក្នុងឆាកនយោបាយអស់មួយជីវិត។
នេះគឺជាដំណាក់កាលទី៣នៃដំណើរជីវិតរបស់ម៉ាគីយ៉ាវែល។ វាជាដំណាក់កាលដ៏សែនដុនដាបបំផុត នៅក្នុងអាជីពនយោបាយ និងការទូតរបស់លោក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា វាគឺជាដំណាក់កាលដ៏សំខាន់មួយ នៅក្នុងជីវិតជាទស្សនវិទូនយោបាយ ពីព្រោះថា នៅក្នុងជីវិតនិរទេស និងក្រៅឆាកនយោបាយនោះហើយ ដែលម៉ាគីយ៉ាវែលបានចំណាយពេលសរសេរសៀវភៅជាច្រើន រួមមានដូចជាសៀវភៅ ស្តីពីប្រវត្តិសាស្រ្តនៃចក្រភពរ៉ូមសម័យបុរាណ, ប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ហ្វ្លូរ៉ង់, តម្រាពិជ័យសង្រ្គាម និងជាពិសេស គឺសៀវភៅ ដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំងថា « Le Prince » (ដែលអាចបកប្រែជាខ្មែរថា “ព្រះអង្គម្ចាស់”) ដែលជាសៀវភៅស្តីពីទស្សនវិជ្ជានយោបាយដ៏ល្បីល្បាញ និងដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុត ចាប់តាំងពីសម័យកាល La Renaissance រហូតមកទល់នឹងសម័យកាលបច្ចុប្បន្ន។
នៅឆ្នាំ១៥២៦ ចំណុចរបត់ថ្មីមួយទៀតបានកើតឡើង នៅក្នុងឆាកនយោបាយរបស់ហ្វ្លូរ៉ង់ ក៏ដូចជា នៅក្នុងដំណើរជីវិតរបស់ម៉ាគីយ៉ាវែល។ សង្រ្គាមអ៊ីតាលីឆាបឆេះកាន់តែខ្លាំង ហើយរដ្ឋាភិបាលហ្វ្លូរ៉ង់ ដែលបាននិរទេស និងហាមម៉ាគីយ៉ាវែលមិនឲ្យប្រឡូកក្នុងនយោបាយជាច្រើនឆ្នាំមកហើយនោះ ក៏ស្រាប់តែមកពឹងម៉ាគីយ៉ាវែលឲ្យជួយផ្តល់ប្រឹក្សា ក្នុងការរៀបចំកម្លាំងទ័ព ព្រមទាំងរៀបចំយុទ្ធសាស្រ្តពង្រឹងកំផែងការពារហ្វ្លូរ៉ង់។
មួយឆ្នាំក្រោយមកទៀត គឺនៅឆ្នាំ១៥២៧ ត្រកូលម៉េឌីស៊ីសក៏ត្រូវបានបណ្តេញចេញពីអំណាចសាជាថ្មី ហើយរបបសាធារណរដ្ឋសេរីត្រូវបានបង្កើតឡើងវិញ។ នៅពេលនោះ ម៉ាគីយ៉ាវែល ក៏បានប្រញាប់ប្រញាល់វិលមកកាន់ហ្វ្លូរ៉ង់វិញ ដោយសង្ឃឹមថា នឹងអាចយកតំណែងជាមន្រ្តីការទូតជាន់ខ្ពស់ ដែលលោកធ្លាប់កាន់កាប់កាលពីមុននោះមកវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ មកដល់ហ្វហ្លូរ៉ង់បានតែប៉ុន្មានសប្តាហ៍ នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល ក៏ធ្លាក់ខ្លួនឈឺ ហើយទទួលមរណភាព នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៥២៧ ក្នុងវ័យ ៥៨ឆ្នាំ។
នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល បានលាចាកលោកនេះទៅ ដោយបានបន្សល់ទុកនូវកេរឈ្មោះ និងស្នាដៃដ៏សំខាន់ខាងផ្នែកទស្សនវិជ្ជានយោបាយ។ ទស្សនវិជ្ជានយោបាយដែលពោរពេញទៅដោយភាពចម្រូងចម្រាស តែជាទស្សនវិជ្ជា ដែលមានឥទ្ធិពលដ៏ខ្លាំង និងយូរអង្វែងរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ៕ នៅក្នុងសម័យកាលម៉ាគីយ៉ាវែល អ៊ីតាលី ក៏ដូចជានៅក្នុងតំបន់អឺរ៉ុបជាទូទៅ គឺសម្បូរទៅដោយកូនរដ្ឋតូចៗ ដែលគេហៅថាជា “បុរីរដ្ឋ” ហើយបុរីរដ្ឋអស់ទាំងនោះភាគច្រើនស្ថិតក្រោមការដឹកនាំដោយរបបពាក់កណ្តាលរាជានិយម ពោលគឺ ការស្នងអំណាចត្រូវធ្វើបន្តនៅក្នុងត្រកូលពីឪពុកទៅកូន ដូចជារបបរាជានិយមដែរ ក៏ប៉ុន្តែ មេដឹកនាំមិនមានងារជា “ព្រះមហាក្សត្រ” ដូចជារបបរាជានិយមនោះទេ គឺមានងារត្រឹមតែជា « ព្រះអង្គម្ចាស់”។ គេច្រើនហៅរដ្ឋប្រភេទនេះថាជា « ក្សត្របុរី” ហើយទម្រង់រដ្ឋប្រភេទនេះមាននៅសេសសល់មកទល់នឹងសម័យកាលបច្ចុប្បន្ន ដូចជាប្រទេសម៉ូណាកូជាដើម ដែលជាក្សត្របុរីស្ថិតនៅខាងត្បូងប្រទេសបារាំង ហើយដែលដឹកនាំដោយព្រះអង្គម្ចាស់អាល់ប៊ែរ។
លក្ខណៈសម្បត្តិនៃប្រមុខដឹកនាំនៃក្សត្របុរីនេះហើយ ដែលជាប្រធានបទនៃសៀវភៅរបស់ម៉ាគីយ៉ាវែល ដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំងថា « Le Prince » ហើយដែលអាចបកប្រែជាខ្មែរថា “ព្រះអង្គម្ចាស់”។
ជាទូទៅ នៅពេលដែលគេអានសៀវភៅ « Le Prince » មុននឹងនិយាយទៅដល់ខ្លឹមសារ គេច្រើនតែនាំគ្នាធ្វើការកត់សម្គាល់ទៅលើលក្ខណៈពិសេសនៃទម្រង់នៃការសរសេរ។
ម៉ាគីយ៉ាវែលបានធ្វើការពន្យល់ជាមុនថា អ្វីដែលលោកសរសេរនៅក្នុងសៀវភៅ « Le Prince » នេះ គឺផ្អែកទៅលើទស្សនវិជ្ជារបស់អ្នកប្រាជ្ញសម័យកាលមុនៗផង ព្រមទាំងបូករួមជាមួយនឹងបទពិសោធន៍ជាក់ស្តែងដែលលោកបានឆ្លងកាត់ និងសង្កេតឃើញ នៅក្នុងអាជីពជាអ្នកនយោបាយ និងការទូតនៅហ្វ្លូរ៉ង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពីសំណេរទស្សវិជ្ជាមុនៗដែលច្រើនសរសេរជាលក្ខណៈអក្សរសាស្រ្ត វែងអន្លាយ ហើយពោរពេញទៅដោយទស្សនាទានអរូបិយ សៀវភៅ « Le Prince » ត្រូវបានម៉ាគីយ៉ាវែលសរសេរដោយសាមញ្ញ ខ្លីៗ ក្នុងទម្រង់ជាការផ្តល់គំនិតសម្រាប់យកទៅអនុវត្តជាក់ស្តែង។
គោលដៅរបស់ម៉ាគីយ៉ាវែលត្រូវបានបង្ហាញឲ្យឃើញកាន់តែច្បាស់ តាមរយៈការចាប់ផ្តើម សៀវភៅ « Le Prince » ក្នុងបុព្វកថា ដែលធ្វើការឧទ្ទិសខ្លឹមសារនៃសៀវភៅ ដោយចំៗឈ្មោះចំពោះព្រះអង្គម្ចាស់ ឡូរេនហ្សូ ដឺម៉េឌីស៊ីស ដែលនៅពេលនោះ គឺជាប្រមុខដឹកនាំរបស់ហ្វ្លូរ៉ង់។
សៀវភៅដ៏ស្តើងកម្រាស់មិនដល់១០០ទំព័រផងនេះត្រូវបានចែកចេញជា ២៦ជំពូកខ្លីៗ ដោយនៅក្នុងនោះ ម៉ាគីយ៉ាវែលសរសេររៀបរាប់អំពីគោលគំនិតរបស់លោកទាក់ទងនឹងទម្រង់នៃក្សត្របុរី អំពីប្រភេទកងទ័ពដែលក្សត្របុរីនីមួយៗត្រូវមាន និងជាពិសេស គឺអំពីលក្ខណៈសម្បត្តិ និងអាកប្បកិរិយារបស់មេដឹកនាំ ពោលគឺ អ្វីដែលមេដឹកនាំត្រូវធ្វើចាប់តាំងពីពេលកំពុងស្វែងរកអំណាច រហូតដល់ពេលដែលមានអំណាចនៅក្នុងដៃ។
នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល ទទួលស្គាល់ថា មេដឹកនាំត្រូវតែមានគុណធម៌ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នាត្រូវតែហ៊ានបោះបង់គុណធម៌នេះចោលប្រសិនបើចាំបាច់។ ទោះជាយ៉ាងណា ម៉ាគីយ៉ាវែលបានលើកឡើងថា ទម្រង់រដ្ឋដែលអាចឲ្យមេដឹកនាំធ្វើការប្រកបដោយគុណធម៌នោះ គឺមានតែក្នុងការស្រមើស្រមៃតែប៉ុណ្ណោះ រីឯនៅក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែងវិញ មេដឹកនាំត្រូវតែបោះបង់គុណធម៌ចោល។ ចេញពីការយល់ឃើញបែបនេះ ម៉ាគីយ៉ាវែលបានសរសេររៀបរាប់អំពីលក្ខណៈសម្បត្តិ ដែលមេដឹកនាំនីមួយៗត្រូវមាន ហើយដែលភាគច្រើន គឺជាលក្ខណៈសម្បត្តិនៃមេដឹកនាំដែលខ្វះគុណធម៌។
ជាអាទិ៍ ម៉ាគីយ៉ាវែលបានសរសរថា មេដឹកនាំដែលឆ្លាតវៃគួរមានចិត្តកំណាញ់ ជាជាងចិត្តសប្បុរសជ្រុល ពីព្រោះថា ការមានចិត្តសប្បុរសជ្រុលហួសហេតុចំពោះប្រជាជន វានឹងធ្វើឲ្យប្រជាជនលោភចង់បានកាន់តែច្រើន ហើយការផ្តល់ទៅតាមការចង់បានឥតឈប់របស់ប្រជាជន វានឹងធ្វើឲ្យរដ្ឋត្រូវអស់ធនធាន ហើយនៅទីបំផុតរដ្ឋត្រូវដំឡើងពន្ធ ដែលធ្វើឲ្យប្រជាជនស្អប់មេដឹកនាំនោះទៅវិញ។
ទាក់ទងនឹងសំណួរថា តើមេដឹកនាំគួរតែធ្វើឲ្យគេស្រឡាញ់ ឬឲ្យគេខ្លាច ម៉ាគីយ៉ាវែលបានលើកឡើងថា វាជាការប្រពៃណាស់ប្រសិនបើមេដឹកនាំអាចធ្វើឲ្យគេស្រឡាញ់ផង និងខ្លាចផង។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែនៅក្នុងការពិតជាក់ស្តែង នេះគឺជារឿងដែលពិបាកនឹងធ្វើបាន ដូច្នេះ បើសិនជាចាំបាច់ត្រូវតែជ្រើសរើស មេដឹកនាំគួរតែធ្វើឲ្យគេខ្លាច ជាជាងឲ្យគេស្រឡាញ់ ពីព្រោះថា នៅពេលឆ្លងកាត់បញ្ហាស្មុគស្មាញ ឬពេលមានវិវាទ ការភ័យខ្លាចនឹងនៅតែមាន រីឯក្តីស្រឡាញ់មិនប្រាកដថាអាចនៅស្ថិតស្ថេរបាននោះទេ។ ទោះជាយ៉ាងណា ម៉ាគីយ៉ាវែលក៏បានលើកឡើងផងដែរថា មេដឹកនាំដែលឆ្លាតវៃមិនធ្វើឲ្យគេខ្លាចជ្រុលហួសហេតុ រហូតដល់ឲ្យគេស្អប់នោះទេ។
ទាក់ទងនឹងពាក្យសន្យាវិញ ម៉ាគីយ៉ាវែលយល់ថា មេដឹកនាំគួរតែគោរពពាក្យសន្យារបស់ខ្លួន ក៏ប៉ុន្តែ បើសិនជាការគោរពពាក្យសន្យានេះធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ប្រយោជន៍របស់ខ្លួន មេដឹកនាំត្រូវចេះក្បត់ពាក្យសន្យា។ ទោះជាយ៉ាងណា ម៉ាគីយ៉ាវែលបានលើកឡើងថា មេដឹកនាំដែលក្បត់ពាក្យសន្យាអាចនឹងធ្វើឲ្យគេលែងទុកចិត្ត ដូច្នេះ ការក្បត់ពាក្យសន្យានេះគួរធ្វើឡើងតែក្នុងករណីចាំបាច់តែប៉ុណ្ណោះ ហើយលើសពីនេះទៅទៀត បើទោះបីជាត្រូវក្បត់ពាក្យសន្យាក៏ដោយ មេដឹកនាំត្រូវតែចេះរកវិធី ដើម្បីលាក់បាំង ឬបង្វែងដានកុំឲ្យគេដឹងថាខ្លួនក្បត់ពាក្យសន្យា។ និយាយជារួម គឺត្រូវចេះប្រើល្បិចកល។
តាមការពិត ការចេះប្រើល្បិចកលបោកបញ្ឆោត គឺជាលក្ខណៈសម្បត្តិដ៏ចម្បងរបស់មេដឹកនាំ តាមគោលគំនិតរបស់ម៉ាគីយ៉ាវែល។ សូម្បីតែសកម្មភាពអគុណធម៌ ដែលម៉ាគីយ៉ាវែលយល់ថាមេដឹកនាំត្រូវមាននោះ ក៏ត្រូវតែធ្វើដោយចេះប្រើល្បិចកលដែរ ពោលគឺ ត្រូវចេះធ្វើសកម្មភាពអគុណធម៌ តែរកវិធីលាក់បាំង ឬបង្វែងដានឲ្យគេជឿថាខ្លួនមានគុណធម៌។
ជាទូទៅ គេច្រើនតែធ្វើការសង្ខេបនូវទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ម៉ាគីយ៉ាវែលថា មេដឹកនាំដែលឆ្លាតវៃ គឺត្រូវចេះប្រើកម្លាំងបាយដូចជាសត្វតោ ហើយត្រូវចេះប្រើល្បិចកលដូចជាសត្វកញ្ជ្រោង។
ទស្សនវិជ្ជានយោបាយបែបនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យអ្នកខ្លះរិះគន់ម៉ាគីយ៉ាវែលថាជាគ្រូដែលបង្រៀនឲ្យមេដឹកនាំខូច (Enseignant du mal/Teacher of Evil)។ ក៏ប៉ុន្តែ មានអ្នកខ្លះទៀតនាំគ្នាបកស្រាយថា អ្វីដែលម៉ាគីយ៉ាវែលសរសេរនេះ គឺគ្រាន់តែជាការសរសេរតាមបែបចំអកតែប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីបង្ហាញពីរបៀបដឹកនាំតាមបែបផ្តាច់ការឃោរឃៅ ដែលមិនត្រូវយកគំរូតាម។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ម៉ាគីយ៉ាវែលនៅតែជាទស្សនវិជ្ជាដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុតរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។ « Le Prince » គឺជាសៀវភៅដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ នៅតាមសកលវិទ្យាល័យ ជាពិសេស នៅតាមបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច។ ចំណែកឯក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែងវិញ ទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ម៉ាគីយ៉ាវែលក៏មានឥទ្ធិពលមិនតិចដែរ ចំពោះមេដឹកនាំជាច្រើននៅទូទាំងពិភពលោក។
ទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ម៉ាគីយ៉ាវែល ថ្វីដ្បិតតែត្រូវបានគេស្គាល់ច្រើនជាងគេ អំពីលក្ខណៈសម្បត្តិមេដឹកនាំតាមបែបតោនិងកញ្ជ្រោង តែនៅមានចំណុចដ៏សំខាន់មួយទៀត ដែលមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងផងដែរនោះ ជាពិសេស នៅតាមបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច គឺទាក់ទងនឹងលក្ខណៈសម្បត្តិរបស់មន្រ្តី ដែលមេដឹកនាំត្រូវមាន។ យោងតាមម៉ាគីយ៉ាវែល មេដឹកនាំដែលឆ្លាតវៃ គឺត្រូវចេះជ្រើសរើសមន្រ្តី ឬទីប្រឹក្សាដ៏ល្អឲ្យនៅជុំវិញខ្លួន ហើយមន្រ្តីល្អ បើតាមម៉ាគីយ៉ាវែល គឺមិនមែនមន្រ្តីដែលចេះតែចាំលើកជើងបញ្ចើចបញ្ចើមេដឹកនាំនោះទេ៕
ថូម៉ាស់ ហបស៍ (១៥៨៨-១៦៧៩) កែប្រែ
រូបភាពតូច|Thomas ថូម៉ាស់ ហបស៍ ត្រូវបានគេចាត់បញ្ចូលទៅក្នុងចំណោមទស្សនវិទូនយោបាយដ៏ល្បីៗ នៅក្នុងសម័យទំនើប រួមជាមួយនឹង នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល (Nicolas Machiavel), ចន ឡក (John Locke), ម៉ុងតេសគីយើ (Montesquieu), ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ (Jean-Jacques Rousseau)... ស្នាដៃដ៏ល្បីល្បាញបំផុតរបស់ថូមាស់ ហបស៍ គឺសៀវភៅ ដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំងថា “Léviathan” ដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ នាំទៅដល់ការបង្កើតទ្រឹស្តី ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” (Contrat social)។ កិច្ចសន្យាដែលជាមូលដ្ឋាននៃអំណាចរបស់រដ្ឋ។
ថូម៉ាស់ ហបស៍ កើតនៅថ្ងៃទី៥ ខែមេសា ឆ្នាំ១៥៨៨ នៅក្រុងតូចមួយ ស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណជាជាង ១០០គីឡូម៉ែត្រខាងលិចទីក្រុងឡុងដ៍ ប្រទេសអង់គ្លេស។ គេដឹងតិចតួចណាស់ អំពីដំណើរជីវិតពីកុមារភាពរបស់ហបស៍ ដោយគេគ្រាន់តែដឹងថា ឪពុករបស់ហបស៍ គឺជាបុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា។ ក្រោយពីមានជម្លោះជាមួយបុព្វជិតផ្សេងទៀត រហូតដល់មានការវាយតប់គ្នា ឪពុករបស់ហបស៍ក៏បានរត់គេចខ្លួនចោលផ្ទះសម្បែង ដោយទុកហបស៍ឲ្យរស់នៅជាមួយនឹងឪពុកធំ។
ថូម៉ាស់ ហបស៍ ទទួលបាននូវការអប់រំ រហូតដល់ថ្នាក់ឧត្តមសិក្សា ដោយបានបញ្ចប់ថ្នាក់បរិញ្ញាប័ត្រពីសកលវិទ្យាល័យដ៏ល្បីល្បាញរបស់អង់គ្លេស គឺសកលវិទ្យាល័យអកស្វត (Oxford)។ ក្រោយពីបញ្ចប់ការសិក្សា ហបស៍បានចំណាយពេលជាច្រើនឆ្នាំ ធ្វើការឲ្យត្រកូលអ្នកមានវណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់មួយនៅអង់គ្លេស ហើយតាមរយៈការងារនេះហើយ ដែលនាំឲ្យហបស៍បង្កើតនូវទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធិជាមួយនឹងក្រុមអ្នកដែលមានគំនិតគាំទ្ររាជានិយមអង់គ្លេស។ ហបស៍ខ្លួនឯងផ្ទាល់ក៏មានគំនិតទោរទន់ទៅខាងរាជានិយមផងដែរ ហើយនេះបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងទាំងទៅលើគោលគំនិត និងដំណើរជីវិតរបស់ហបស៍។
នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ អង់គ្លេសកំពុងឆ្លងកាត់នូវវិបត្តិនយោបាយដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ដែលបង្កឡើងដោយជម្លោះ រវាងក្រុមអ្នករាជានិយម និងក្រុមអ្នកសភានិយម។ នៅពេលនោះ ហបស៍បានសរសេរសៀវភៅ ដែលមានខ្លឹមសារគាំទ្រអំណាចរបស់ព្រះមហាក្សត្រអង់គ្លេស។ សៀវភៅនេះមិនត្រូវបានបោះពុម្ពផ្សាយជាសាធារណៈនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្លឹមសារសៀវភៅត្រូវបានក្រុមរាជានិយមលើកយកទៅធ្វើជាសំអាង នៅក្នុងការជជែកដេញដោលគ្នា ជាមួយនឹងក្រុមសភានិយម។
នៅឆ្នាំ១៦៤០ នៅពេលដែលមើលឃើញថា អំណាចរបស់សភាអង់គ្លេសចាប់ផ្តើមកើនឡើងខ្លាំង ហើយសៀវភៅដែលមានខ្លឹមសារការពារអំណាចរបស់ស្តេចក៏ត្រូវបានលេចធ្លាយជាសាធារណៈ ហបស៍ក៏បានរត់ភៀសខ្លួនទៅប៉ារីស ហើយរស់នៅទីនោះអស់រយៈពេល ១១ឆ្នាំ គឺរហូតដល់ក្រោយពេលដែលសង្រ្គាមស៊ីវិលអង់គ្លេសត្រូវបញ្ចប់ នៅឆ្នាំ១៦៥១។
កាលពីពីដំបូងឡើយ ហបស៍បានផ្តោតការសិក្សាទៅលើផ្នែករូបវិទ្យា ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ លោកបានបង្វែរចំណាប់អារម្មណ៍ទៅលើផ្នែកទស្សនវិជ្ជាវិញ ហើយចំណាប់អារម្មណ៍ទៅលើទស្សនវិជ្ជា ជាពិសេស ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ បានកើនឡើងកាន់តែខ្លាំង នៅពេលដែលហបស៍បានចំណាយពេលជាច្រើនឆ្នាំ រស់នៅក្នុងទីក្រុងប៉ារីស។
នៅប៉ារីស ហបស៍បានចូលរួមជាប្រចាំក្នុងការជជែកដេញដោលគ្នាជាក្រុម រួមជាមួយនឹងទស្សនវិទូផ្សេងទៀត ហើយនៅក្នុងការសិក្សាអំពីទស្សនវិជ្ជានេះ ហបស៍បានផ្តោតគំនិតជាពិសេសទៅលើសភាពរបស់មនុស្សពីធម្មជាតិ (State of nature/Etat de nature) ពោលគឺ មុនពេលដែលមនុស្សចាប់ផ្តើមរស់នៅប្រមូលផ្តុំគ្នាជាសហគមន៍ ឬជារដ្ឋ។
នៅឆ្នាំ១៦៤២ នៅក្នុងពេលកំពុងរស់នៅភៀសខ្លួនក្នុងក្រុងប៉ារីស ហបស៍បានចេញផ្សាយសៀវភៅ ដែលមានចំណងជើងថា “ស្តីពីពលរដ្ឋ” (ចំណងជើងតាមភាសាឡាតាំងថា “De Cive”) ដែលជាស្នាដៃដំបូងបង្អស់របស់លោក ខាងផ្នែកទស្សនវិជ្ជានយោបាយ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ហបស៍បានចំណាយពេលនោះ សរសេរសៀវភៅមួយទៀត គឺសៀវភៅ ដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំងថា “Léviathan” ដែលក្រោយមកត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាសៀវភៅខាងទស្សនវិជ្ជានយោបាយដ៏សំខាន់បំផុតមួយ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត រួមជាមួយនឹងសៀវភៅ “Le Prince” របស់នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល។
សៀវភៅ “Léviathan” ត្រូវបានហបស៍សរសេរចប់សព្វគ្រប់ នៅឆ្នាំ១៦៥១។ ក្នុងឆ្នាំជាមួយគ្នានោះ សង្រ្គាមស៊ីវិលអង់គ្លេសក៏ត្រូវបញ្ចប់ ដោយក្រុមសភានិយមជាអ្នកទទួលជោគជ័យលើរាជានិយម, ព្រះមហាក្សត្រអង់គ្លេសត្រូវបានគេប្រហារជីវិត ហើយរបបសាធារណរដ្ឋមួយត្រូវបានបង្កើតឡើង ក៏ប៉ុន្តែ ជារបបសាធារណរដ្ឋបែបផ្តាច់ការ ដឹកនាំដោយមេដឹកនាំយោធាឈ្មោះ អូលីវ័រ ក្រមវែល (Oliver Cromwell)។
នៅឯទីក្រុងប៉ារីសឯណោះវិញ ហបស៍ដែលធ្លាប់បានធ្វើការរិះគន់ខ្លាំងៗទៅលើវិហារកាតូលិក ហើយរហូតរិះគន់ទៅដល់អំណាចរបស់សម្តេចប៉ាបផងនោះ ក៏ចាប់ផ្តើមមានការប្រឈមមុខខ្លាំងជាមួយនឹងអាជ្ញាធរបារាំង។ ហបស៍ក៏សម្រេចចិត្តចាកចេញពីប៉ារីស ហើយវិលត្រឡប់ទៅកាន់ប្រទេសអង់គ្លេសវិញ ដោយសុខចិត្តដាក់ខ្លួនក្រោមអំណាចរបស់របបដឹកនាំថ្មី។
ពេលវិលត្រឡប់ទៅដល់អង់គ្លេសវិញ ហបស៍មិនត្រូវបានរបបដឹកនាំថ្មីចាប់ទោសអូសដំណើរ ដោយសារតែគោលគំនិតការពាររាជានិយមរបស់លោកកាលពីមុននោះទេ ហើយនៅឆ្នាំ១៦៥៨ មេដឹកនាំផ្តាច់ការអង់គ្លេស អូលីវ័រ ក្រមវែល បានទទួលមរណភាព ហើយពីរឆ្នាំក្រោយមក របបរាជានិយមអង់គ្លេសក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងវិញ។
ទោះជាយ៉ាងណា នៅឆ្នាំ១៦៦៦ សភាអង់គ្លេសបានអនុម័តច្បាប់ថ្មីមួយ ដែលកំណត់ពីការដាក់ទោសដល់អ្នកដែលប្រមាថសាសនា ហើយផ្នែកខ្លះនៃសៀវភៅ “Léviathan” របស់ហបស៍ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាខ្លឹមសារប្រឆាំងនឹងសាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែហបស៍ធ្លាប់មានគោលជំហរគាំទ្ររាជានិយមអង់គ្លេស ហើយព្រះមហាក្សត្រដែលគ្រងរាជ្យនៅអង់គ្លេសនៅពេលនោះក៏ចូលចិត្តហបស៍ ទើបលោកមិនត្រូវបានគេដាក់ទោសពីបទប្រមាថសាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ សៀវភៅរបស់លោកទាំងអស់ត្រូវបានអាជ្ញាធរហាមឃាត់មិនឲ្យចែកចាយនៅក្នុងទឹកដីអង់គ្លេស ហើយហបស៍ក៏ត្រូវបានអាជ្ញាធរហាមឃាត់មិនឲ្យបោះពុម្ពផ្សាយសៀវភៅថ្មីណាមួយផ្សេងទៀតទាំងអស់ ដែលនិយាយពីទស្សនវិជ្ជា ក៏ដូចជា អំពីមនុស្សសាស្រ្តជាទូទៅ។
ថូម៉ាស់ ហបស៍ ចំណាយពេលប្រមាណជាជាង ១០ឆ្នាំចុងក្រោយនៃជីវិតរបស់លោកធ្វើការបកប្រែសៀវភៅរឿងទេវកថាជាច្រើនក្បាល ព្រមទាំងសរសេរពីប្រវត្តិរូបផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោក។ ហបស៍ទទួលមរណភាពដោយជំងឺ នៅថ្ងៃទី៤ ខែធ្នូឆ្នាំ១៦៧៩ ក្នុងវ័យ ៩១ឆ្នាំ ដោយបន្សល់ទុកនូវកេរ្តិ៍ឈ្មោះ និងស្នាដៃ ដែលជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងទៅដល់ទស្សនវិទូជំនាន់ក្រោយ ជាពិសេស គឺ ចន ឡក និងហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ៕ “Léviathan” គឺជាសៀវភៅទស្សនវិជ្ជានយោបាយដ៏ល្បីល្បាញបំផុតមួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត។ នៅក្នុងសៀវភៅនេះ ថូម៉ាស់ ហបស៍ សរសេរអំពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសហគមន៍ និងរដ្ឋ ជាពិសេស អំពីចំណងទាក់ទងរវាងបុគ្គល និងរដ្ឋ ទៅតាមទ្រឹស្តី ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” (Contrat social/Social contract)។
ទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ថូម៉ាស់ ហបស៍ ត្រូវបានបង្កើតឡើងជុំវិញសំណួរគន្លឹះៗមួយចំនួន រួមមានដូចជា ហេតុអ្វីបានជាមនុស្សត្រូវការបង្កើតរដ្ឋ ? ហេតុអ្វីប្រជាជនត្រូវដាក់ខ្លួនក្រោមអំណាចរដ្ឋ ? តើអ្វីទៅជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃធម្មនុរូបភាពអំណាចរបស់រដ្ឋ ? តើអំណាចរបស់រដ្ឋមានដែនកំណត់ត្រឹមណា? ឬថា តើប្រជាជនត្រូវស្តាប់បង្គាប់មេដឹកនាំរហូតដល់ត្រឹមកម្រិតណា?
ដើម្បីឆ្លើយទៅនឹងសំណួរអស់ទាំងនេះ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ចាប់ផ្តើមទឡ្ហីករណ៍របស់លោកចេញពីចំណុចសំខាន់មួយ គឺសភាពរបស់មនុស្សនៅពេលដែលមិនទាន់មានរដ្ឋ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “សភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស” (Etat de nature/State of nature)។
គេនៅចាំបានថា នៅប្រមាណជាជិតពីរពាន់ឆ្នាំមុនថូម៉ាស់ ហបស៍ ទស្សនវិទូដ៏ល្បីល្បាញបំផុតម្នាក់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តក៏ធ្លាប់បានលើកឡើងពីធម្មជាតិរបស់មនុស្សនេះដែរ គឺអារីស្តូត ដែលលើកឡើងថា ធម្មជាតិរបស់មនុស្សគឺត្រូវផ្សាភ្ជាប់ដោយមិនអាចកាត់ផ្តាច់បានពីនយោបាយ ឬតាមភាសាបារាំងថា « L’homme est un animal politique »។ យោងតាមអារីស្តូត ធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺកើតមកសម្រាប់តែរស់នៅជុំគ្នាជាសហគមន៍ ឬជារដ្ឋ។ ថូម៉ាស់ ហបស៍វិញយល់ឃើញផ្ទុយពីនេះស្រឡះ។ យោងតាមថូម៉ាស់ ហបស៍ មនុស្សកើតមកមិនមែនដើម្បីរស់នៅជាមួយគ្នាជាសហគមន៍នោះទេ។ ធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺអាត្មានិយម ចូលចិត្តប្រកួតប្រជែងគ្នា តែងតែគិតថាខ្លួនឯងគ្រាន់បើជាងអ្នកដទៃ ហើយមិនញញើតនឹងប្រើកម្លាំងវាយប្រហារទៅលើអ្នកដទៃ ដើម្បីតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនឯង។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជានៅក្នុងសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺពោរពេញទៅដោយភាពអនាធិបតេយ្យ និងជម្លោះជាប់ជាប្រចាំ នៅក្នុងស្ថានភាពមួយដែលថូម៉ាស ហបស៍ ឲ្យឈ្មោះថា « ស្ថានភាពដែលមនុស្សគ្រប់គ្នាធ្វើសង្រ្គាមទល់នឹងមនុស្សគ្រប់គ្នាផ្សេងទៀត » (la guerre de tous contre tous/the war of all against all)។
ថូម៉ាស់ ហបស៍ យល់ឃើញថា ដើម្បីចេញផុតពីស្ថានភាពអនាធិបតេយ្យ និងសង្រ្គាមជាប្រចាំ មនុស្សចាំបាច់ត្រូវតែបោះបង់ចោលសភាពធម្មជាតិរបស់ខ្លួន ហើយព្រមព្រៀងគ្នា ដាក់ខ្លួនក្រោមអំណាចរបស់មេដឹកនាំ នៅក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធនៃសហគមន៍មួយ ដែលគេហៅថា “រដ្ឋ”។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះហើយ ដែលក្រោយមកត្រូវបានទស្សនវិទូដ៏ល្បីមួយរូបទៀត គឺហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ឲ្យឈ្មោះថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” តាមភាសាបារាំងថា “Contrat social”។
យោងតាមទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់ថូម៉ាស ហបស៍ មនុស្សម្នាក់ៗសុខចិត្តលះបង់នូវសេរីភាពពីធម្មជាតិរបស់ខ្លួន (ជាសេរីភាពដ៏ពេញលេញដោយគ្មានអ្នកណាត្រួតត្រា តែជាសេរីភាពដាច់ពីគ្នារៀងៗខ្លួន ដែលបង្កើតជាស្ថានភាពអនាធិបតេយ្យ) ជាថ្នូរនឹងការទទួលបាននូវការធានាសុវត្ថិភាព ពីសំណាក់តួអង្គទីបី គឺមេដឹកនាំរដ្ឋ។ គេអាចនិយាយដោយសាមញ្ញងាយយល់ថា នៅក្នុង “កិច្ចសន្យាសង្គម” នេះ មនុស្សម្នាក់ៗសន្យាថា “ប្រសិនបើអ្នកផ្សេងទៀតសុខចិត្តធ្វើដូចគ្នា ខ្ញុំនឹងសុខចិត្តផ្ទេរសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការត្រួតត្រាខ្លួនឯងឲ្យទៅភាគីទីបី (មេដឹកនាំរដ្ឋ) ជាអ្នកត្រួតត្រាជំនួស ដើម្បីអាចធានានូវសុវត្ថិភាព និងសណ្តាប់ធ្នាប់រួម ហើយបញ្ចៀសនូវភាពអនាធិបតេយ្យ និងស្ថានភាពសង្រ្គាមទូទៅនិងអចិន្រ្តៃយ៍ ដែលមានក្នុងសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស”។
“កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់ ថូម៉ាស់ ហបស៍ មានលក្ខណៈពិសេសមួយ ដែលគេតែងតែធ្វើការកត់សម្គាល់ គឺតួនាទីរបស់មេដឹកនាំរដ្ឋ។ យោងតាមថូម៉ាស់ ហបស៍ “កិច្ចសន្យាសង្គម” គឺធ្វើឡើងតែរវាងប្រជាជន និងប្រជាជនគ្នាឯងតែប៉ុណ្ណោះ។ រីឯរដ្ឋាភិបាល ឬមេដឹកនាំរដ្ឋវិញ គឺមិនមែនជាភាគីនៅក្នុងកិច្ចសន្យានេះទេ ដែលមានន័យថា មេដឹកនាំរដ្ឋទទួលបាននូវសិទ្ធិក្នុងការគ្រប់គ្រងដែលផ្តល់ដោយប្រជាជន តែគ្មានជាប់កាតព្វកិច្ចអ្វីតបទៅវិញទាំងអស់។
លើសពីនេះទៅទៀត ថូម៉ាស់ ហបស៍ យល់ថា សិទ្ធិអំណាចក្នុងការត្រួតត្រា ដែលបុគ្គលនីមួយៗព្រមព្រៀងគ្នាផ្ទេរទៅឲ្យមេដឹកនាំរដ្ឋហើយ គឺត្រូវផ្ទេរជារៀងរហូត ហើយមេដឹកនាំរដ្ឋអាចប្រើសិទ្ធិអំណាចនេះទៅតាមចិត្តចង់៖ មេដឹកនាំរដ្ឋ គឺជាអ្នកមានអំណាចកំពូលខាងកងទ័ព, អ្នកកំណត់ថាតើអ្នកណាមានកម្មសិទ្ធិលើអ្វី, អ្នកណាអាចកាន់មុខតំណែងអ្វី, ទង្វើបែបណាត្រូវចាត់ទុកថាជាបទល្មើស, សកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចត្រូវចាត់ចែងយ៉ាងដូចម្តេច... ។ល។ និង ។ល។
យោងតាមថូម៉ាស ហបស៍ មេដឹកនាំអាចនឹងធ្វើការសម្រេចចិត្តខ្លះដែលធ្វើឲ្យប្រជាជនមិនសប្បាយចិត្ត ឬជាការសម្រេចចិត្តខុសឆ្គង ហើយនយោបាយ ឬច្បាប់ខ្លះអាចមានភាពអយុត្តិធម៌ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ប្រជាជននៅតែត្រូវដាក់ខ្លួននៅក្រោមអំណាចរបស់មេដឹកនាំរដ្ឋដដែល លើកលែងតែមេដឹកនាំរដ្ឋនោះអសមត្ថភាពខ្លាំងមែនទែន ដែលធ្វើឲ្យស្ថានភាពទូទៅនៅក្នុងរដ្ឋត្រូវធ្លាក់ទៅក្នុងសភាពអនាធិបតេយ្យ អាក្រក់ជាងកាលពីពេលមុនបង្កើតរដ្ឋទៅទៀត។
តាមរយៈទស្សនាទាននៃ “កិច្ចសន្យាសង្គម” បែបនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យ ថូម៉ាស់ ហបស៍ មានគោលគំនិតទោរទន់ទៅរករបៀបដឹកនាំតាមបែបរាជានិយមផ្តាច់ការ ដោយគាំទ្រព្រះមហាក្សត្រអង់គ្លេស នៅក្នុងជម្លោះតទល់នឹងក្រុមអ្នកសភានិយម ក្នុងសង្រ្គាមស៊ីវិលអង់គ្លេស។
ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ គេនៅតែចាត់ទុកទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ថា ជាឫសគល់ដ៏ចម្បងមួយ នៃទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែលបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដល់ទស្សនវិទូក្រោយៗមកទៀត រួមមានដូចជា ចន ឡក និងហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ជាដើម។ ជាការពិតណាស់ថា ទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់ ចន ឡក ឬរបស់ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មានចំណុចខុសប្លែកច្រើនពីទ្រឹស្តីរបស់ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ក៏ប៉ុន្តែ វាមានមូលដ្ឋានគ្រឹះចេញពីទស្សនវិជ្ជារបស់ថូម៉ាស់ ហបស៍។
លើសពីនេះទៅទៀត ទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ក៏មានឥទ្ធិពលយ៉ាងសម្បើមផងដែរ ទៅលើការសិក្សាក្នុងផ្នែកមួយទៀត គឺនីតិអន្តរជាតិ និងទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ។
យោងតាម ថូម៉ាស់ ហបស៍ រដ្ឋ ក៏មាន “សភាពធម្មជាតិ” (Etat de nature/State of nature) ដូចគ្នាទៅនឹងមនុស្សដែរ។ មនុស្ស ទៅតាមសភាពធម្មជាតិរបស់ខ្លួនមុនពេលបង្កើតរដ្ឋ មានលក្ខណៈអាត្មានិយម ចូលចិត្តប្រកួតប្រជែងគ្នា តែងតែគិតថាខ្លួនឯងគ្រាន់បើជាងអ្នកដទៃ ហើយមិនញញើតនឹងប្រើកម្លាំងវាយប្រហារទៅលើអ្នកដទៃ ដើម្បីតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនឯងយ៉ាងណា រដ្ឋក៏មានសភាពធម្មជាតិរបស់ខ្លួនបែបនោះដែរ។ ដោយសារតែនៅក្នុងទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ រដ្ឋនីមួយៗសុទ្ធតែជារដ្ឋអធិបតេយ្យ ដែលមានអំណាចកំពូលរៀងៗខ្លួន គ្មាន “កិច្ចសន្យាសង្គម” រវាងគ្នា ហើយគ្មានអំណាចអ្វីត្រួតពីលើរដ្ឋ ដូច្នេះ ទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ គឺត្រូវស្ថិតនៅក្នុង “សភាពធម្មជាតិ” ជាប់ជាប្រចាំ។ ទស្សនវិជ្ជានេះហើយ ដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះដ៏សំខាន់ នៃ “ទ្រឹស្តីប្រាកដនិយម” (Réalisme) ដែលទ្រឹស្តីដ៏ល្បីល្បាញ និងដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុតមួយក្នុងទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិរហូតដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ៕
ចន ឡក (១៦៣២-១៧០៤) កែប្រែ
រូបភាពតូច|jonlock ចន ឡក គឺជាទស្សនវិទូអង់គ្លេសដូចថូម៉ាស់ ហបស៍ដែរ ហើយចន ឡក ថ្វីដ្បិតតែកើតក្រោយថូម៉ាស់ ហបស៍មួយជំនាន់ តែអ្នកទាំងពីររស់នៅក្នុងយុគសម័យកាលប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ឆ្លងកាត់បរិបទនយោបាយស្រដៀងគ្នា គឺសង្រ្គាមស៊ីវិល រវាងក្រុមអ្នកសភានិយម និងអ្នករាជានិយមអង់គ្លេស។
ចន ឡក និងថូម៉ាស់ ហបស៍ គឺជាទស្សនវិទូនយោបាយ ដែលសិក្សាលើប្រធានបទដូចគ្នា គឺ “សភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស” និង ទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម” ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកទាំងពីរមានទស្សនៈផ្ទុយពីគ្នាស្រឡះ ហើយនៅទីចុងបំផុត ទ្រឹស្តីរបស់ទស្សនវិទូទាំងពីររូបនេះ បានក្លាយទៅជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃទ្រឹស្តីធំៗពីរផ្ទុយគ្នា គឺថូម៉ាស់ ហបស៍ ជាមូលដ្ឋាននៃទ្រឹស្តី “ប្រាកដនិយម” (Réalisme) ចំណែកចន ឡក ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃទ្រឹស្តី “សេរីនិយម” (Libéralisme)។
ចន ឡក កើតនៅថ្ងៃទី២៩ ខែសីហា ឆ្នាំ១៦៣២។ នៅពេលដែលចន ឡក កើត ថូម៉ាស់ ហបស៍ មានវ័យ ៤៤ឆ្នាំ ហើយស្រុកកំណើតរបស់ចន ឡក ស្ថិតនៅចម្ងាយតែប្រមាណជា ១០០គីឡូម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះ ពីស្រុកកំណើតរបស់ថូម៉ាស់ ហបស៍។ ឪពុករបស់ចន ឡក គឺជាមេធាវី ហើយបានចូលបម្រើការជានាយទាហានមួយរូប នៅក្នុងសង្រ្គាមស៊ីវិលអង់គ្លេស ដោយឈរនៅខាងក្រុមសភានិយម។ ក្រោយមក ចន ឡក ផ្ទាល់ ក៏ជាអ្នកដែលគាំទ្រក្រុមសភានិយមនេះដែរ ពោលគឺ ផ្ទុយស្រឡះពី ថូម៉ាស់ ហបស៍ ដែលគាំទ្រក្រុមរាជានិយម។
ចន ឡក បានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់វិទ្យាល័យពីសាលាដ៏ល្បីល្បាញមួយ នៅក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍ រួចហើយបានបន្តការសិក្សានៅសកលវិទ្យាល័យដ៏កាន់តែល្បីល្បាញមួយទៀត គឺសកលវិទ្យាល័យអកស្វត (Oxford) ដោយនៅពេលនោះ ចន ឡក ចាប់យកជំនាញជាវេជ្ជបណ្ឌិត។ ក្រោយពីបញ្ចប់ការសិក្សា ចន ឡក បានចូលធ្វើការជាគ្រូពេទ្យផ្ទាល់ខ្លួនរបស់អ្នកនយោបាយអង់គ្លេសដ៏មានឥទ្ធិពលមួយរូបនៅពេលនោះ គឺអង់តូនី អាស្ហ្លី ឃូភ័រ (Anthony Ashley Cooper) ហើយដែលគេច្រើនហៅដោយកាត់ខ្លី ទៅតាមគោរមងាររបស់លោកថា ឡដ អាស្ហ្លី (Lord Ashley)។
ទំនាក់ទំនង រវាងចន ឡក និងឡដ អាស្ហ្លី គឺមិនស្ថិតត្រឹមកម្រិតជាចៅហ្វាយនាយ និងកូនចៅ ឬអ្នកជំងឺ និងគ្រូពេទ្យនោះទេ ប៉ុន្តែ គឺជាទំនាក់ទំនងជាមិត្តភាពយ៉ាងជិតស្និទ្ធិបំផុត ដែលអូសបន្លាយពេលរហូតដល់ទៅជិត ២០ឆ្នាំ ពោលគឺ រហូតដល់ពេលដែលឡដ អាស្ហ្លី ទទួលមរណភាព។ គេដឹងថា ចន ឡក ធ្លាប់បានប្រើជំនាញជាគ្រូពេទ្យរបស់លោក ជួយសង្រ្គោះជីវិតរបស់ឡដ អាស្ហ្លី ពីជំងឺថ្លើមដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីដែលធ្វើឲ្យទំនាក់ទំនង រវាងអ្នកទាំងពីរកាន់តែស្អិតល្មួតជាងនេះទៅទៀត គឺគោលគំនិតស្រដៀងគ្នាខាងផ្នែកនយោបាយ។
ឡដ អាស្ហ្លី គឺជាអ្នកនៅខាងក្រុមសភានិយម តែក្នុងពេលជាមួយគ្នា គឺក៏ជាអ្នកដែលធ្លាប់មានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយនឹងក្រុមរាជានិយម។ នៅក្រោយពេលដែលមេដឹកនាំផ្តាច់ការអង់គ្លេស អូលីវ័រ ក្រមវែល ទទួលមរណភាព គឺឡដ អាស្ហ្លី ដែលបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការស្តាររបបរាជានិយម ហើយនាំព្រះមហាក្សត្រអង់គ្លេសឲ្យឡើងមកគ្រងរាជ្យវិញ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជានៅក្រោមរបបរាជានិយមថ្មីនេះ ឡដ អាស្ហ្លី ត្រូវបានតែងតាំងឲ្យកាន់តំណែងខ្ពស់ ហើយរហូតបានក្លាយទៅជាប្រធានក្រុមទីប្រឹក្សាព្រះមហាក្សត្រ។
បើនិយាយពីគំនិតនយោបាយវិញ ឡដ អាស្ហ្លី មិនចូលចិត្តរបបរាជានិយមផ្តាច់ការដែលអង់គ្លេសមានពីមុន ហើយក៏មិនចូលចិត្តរបបសាធារណរដ្ឋផ្តាច់ការតាមបែបអូលីវ័រ ក្រមវែល ដែលបង្កើតឡើងក្រោយការផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមនោះដែរ។ ឡដ អាស្ហ្លី គឺជាអ្នកគាំទ្រឲ្យមានរបបដឹកនាំតាមបែបរាជានិយមអាស្រ័យធម្មនុញ្ញ ដែលសភាមានតួនាទីសំខាន់ ហើយសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋត្រូវបានធានា។ គោលគំនិតបែបនេះ គឺត្រូវគ្នាទៅនឹងគោលគំនិតរបស់ ចន ឡក។
គេសង្កេតឃើញថា នៅក្នុងរយៈពេលជិត ២០ឆ្នាំ ចាប់តាំងពីបានស្គាល់ ឡដ អាស្ហ្លី ដំណើរជីវិតរបស់ចន ឡក បានផ្សារភ្ជាប់យ៉ាងស្អិតជាមួយនឹងភាពឡើងចុះ នៃអាជីពនយោបាយរបស់ ឡដ អាស្ហ្លី។
នៅក្នុងអំឡុងពេលដែលអាជីពនយោបាយរបស់ ឡដ អាស្ហ្លី កំពុងស្ថិតក្នុងភាពរុងរឿង ដំណើរជីវិតរបស់ចន ឡក ក៏ស្គាល់នូវភាពរុងរឿងទៅតាមចៅហ្វាយនាយរបស់ខ្លួនដែរ ហើយនៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ ចន ឡក បានចំណាយពេលជាច្រើនរបស់លោក ផ្តោតទៅលើការសិក្សាមិនត្រឹមតែទៅលើផ្នែកវេជ្ជសាស្រ្តប៉ុណ្ណោះទេ តែទៅលើផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ។
ចន ឡក ត្រូវបានគេជ្រើសរើសឲ្យចូលជាសមាជិករាជបណ្ឌិត្យសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស (The Royal Society) នៅឆ្នាំ១៦៦៨ ហើយក្រោយមកបានស្គាល់ និងក្លាយជាមិត្តភក្តិដ៏ជិតស្និទ្ធិរបស់អ៊ីសាក់ ញូតុន ដែលបានចូលជាសមាជិករាជបណ្ឌិត្យសភាវិទ្យាសាស្រ្តបួនឆ្នាំក្រោយ ចន ឡក (ឆ្នាំ១៦៧២)។
នៅឆ្នាំ១៦៧៩ ឡដ អាស្ហ្លី ដែលជាអ្នកកាន់គ្រិស្តសាសនានិកាយប្រូតេស្តង់ បានធ្វើជាមេគំនិតរៀបចំទាមទារឲ្យតាក់តែងច្បាប់មួយ ដើម្បីហាមឃាត់មិនឲ្យព្រះអង្គម្ចាស់ដែលកាន់និកាយកាតូលិក អាចឡើងស្នងរាជបល្ល័ង្ក។ គម្រោងការណ៍នេះត្រូវទទួលបរាជ័យ ហើយនៅឆ្នាំ១៦៨១ ឡដ អាស្ហ្លី ត្រូវបានគេដកតំណែង ហើយត្រូវប្រឈមមុខនឹងការចោទប្រកាន់ពីបទក្បត់ជាតិ។ ឡដ អាស្ហ្លី ក៏បានរត់ភៀសខ្លួនទៅកាន់ប្រទេសហូឡង់ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវធ្លាក់ខ្លួនឈឺធ្ងន់ ហើយទទួលមរណភាពនៅឆ្នាំ១៦៨៣។
នៅឆ្នាំដដែលនោះ ចន ឡក ដែលត្រូវរស់នៅក្រោមការតាមឃ្លាំមើលជាប់ជាប្រចាំពីអាជ្ញាធរអង់គ្លេស ក៏បានសម្រេចរត់ភៀសខ្លួនទៅប្រទេសហូឡង់ដែរ។ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះហើយ ដែលចន ឡក បានចំណាយពេលសរសេរ ហើយចាប់ផ្តើមចេញផ្សាយសៀវភៅរបស់លោក ស្តីពីទស្សនវិជ្ជានយោបាយ។
ចន ឡក រស់នៅនិរទេសខ្លួន នៅក្នុងប្រទេសហូឡង់អស់រយៈពេល ៥ឆ្នាំ រហូតទាល់តែក្រោយពេលដែលមានបដិវត្តន៍ផ្តួលរំលំព្រះមហាក្សត្រកាតូលិកនៅអង់គ្លេស ជំនួសមកវិញដោយព្រះមហាក្សត្រប្រូតេស្តង់ នៅឆ្នាំ១៦៨៨ ទើបចន ឡក វិលត្រឡប់ចូលទៅកាន់ប្រទេសអង់គ្លេសវិញ។
ចន ឡក បានចំណាយពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយដែលនៅសេសសល់ក្នុងជីវិតរបស់លោក សរសេរសៀវភៅជាច្រើនទៀត ស្តីពីទស្សនវិជ្ជានយោបាយ ព្រមទាំងបានចូលរួមយ៉ាងសកម្ម នៅក្នុងការរៀបចំតាក់តែងច្បាប់ធម្មនុញ្ញអង់គ្លេស ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “Bill of Rights” (១៦៨៩) ដោយនៅក្នុងនោះ មានចែងដាក់កម្រិតអំណាចរបស់ព្រះមហាក្សត្រ, កំណត់ពីសិទ្ធិអំណាចរបស់សភា ព្រមទាំងអំពីសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។ “Bill of Rights” នេះហើយ ដែលត្រូវបានគេកំណត់ថា ជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃរបបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅអង់គ្លេស ហើយដែលក្លាយជាគំរូទៅដល់ប្រទេសជាច្រើនផ្សេងៗទៀតរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
ចន ឡក ទទួលមរណភាព នៅថ្ងៃទី២៨ ខែតុលា ឆ្នាំ១៧០៤ ក៏ប៉ុន្តែ ទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់លោកបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំង ទៅដល់បដិវត្តន៍ដ៏សំខាន់ចំនួនពីរ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺបដិវត្តន៍ទាមទារឯករាជ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក នៅឆ្នាំ១៧៧៦ និងបដិវត្តន៍ផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមនៅបារាំង នៅឆ្នាំ១៧៨៩៕
ទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ចន ឡក ទស្សនវិជ្ជានយោបាយដ៏ល្បីល្បាញ និងដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុតរបស់ចន ឡក គឺមានសរសេរនៅក្នុងសៀវភៅ ដែលមានចំណងជើងជាភាសាអង់គ្លេសថា “Two Treatises of Government” ដោយនៅក្នុងនោះ ចន ឡក សរសេរអំពីគោលគំនិតសំខាន់ៗរបស់លោក ទាក់ទងនឹងប្រភពនៃធម្មានុរូបភាពរបស់រដ្ឋ និងអំណាចរបស់មេដឹកនាំ។
ខ្សែសង្វាក់នៃទឡ្ហីករណ៍របស់ ចន ឡក ចំពោះបញ្ហានេះ គឺដូចគ្នាទៅនឹងថូម៉ាស់ ហបស៍ដែរ ពោលគឺ ចន ឡក ចាប់ផ្តើមពីការពិចារណាទៅលើសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស មុនពេលការបង្កើតជាសហគមន៍ ឬជារដ្ឋ តាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀងគ្នាមួយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “កិច្ចសន្យាសង្គម”។ ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិតតែមានខ្សែសង្វាក់នៃទឡ្ហីករណ៍ដូចគ្នា តែគោលគំនិតរបស់ ចន ឡក ទៅលើសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស និងកិច្ចសន្យាសង្គម គឺផ្ទុយគ្នាស្រឡះពីគោលគំនិតរបស់ថូម៉ាស់ ហបស៍។
យោងតាមថូម៉ាស់ ហបស៍ ធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺអាត្មានិយម ចូលចិត្តប្រកួតប្រជែងគ្នា និងប្រើកម្លាំងបាយ ហើយនៅក្នុងសភាពធម្មជាតិដើមរបស់មនុស្ស គឺពោរពេញទៅដោយភាពអនាធិបតេយ្យ និងសង្រ្គាមជាប់ជាប្រចាំ។ ចន ឡកវិញ យល់ឃើញផ្ទុយពីនេះស្រឡះ។
យោងតាម ចន ឡក ធម្មជាតិដើមរបស់មនុស្ស គឺល្អ ហើយនៅក្នុងសភាពធម្មជាតិ មនុស្សមានសិទ្ធិសេរីភាពពេញលេញ ហើយជាសិទ្ធិសេរីភាពស្មើៗគ្នា ដោយគ្មានឋានានុក្រម។ សម្រាប់ចន ឡក សភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស មិនមែនពោរពេញទៅដោយភាពអនាធិបតេយ្យ និងសង្រ្គាមជាប់ជាប្រចាំនោះទេ ពីព្រោះថា នៅក្នុងសភាពធម្មជាតិនេះក៏មានច្បាប់របស់វាដែរ គឺ “ច្បាប់ធម្មជាតិ” ហើយមនុស្សគ្រប់រូបសុទ្ធតែដឹងថាអ្វីជាអំពើល្អ អ្វីជាអំពើអាក្រក់ ហើយទង្វើណាមួយ វាស្រប ឬផ្ទុយនឹងច្បាប់ធម្មជាតិ។ អ្វីដែលចោទជាបញ្ហា នៅក្នុងសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺការអនុវត្តច្បាប់ធម្មជាតិ។ នៅក្នុងសភាពធម្មជាតិ មនុស្សម្នាក់ៗដឹងថាទង្វើណាមួយជាទង្វើល្មើសនឹងច្បាប់ធម្មជាតិ ហើយអ្នកប្រព្រឹត្តល្មើសត្រូវទទួលទណ្ឌកម្ម។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរចោទឡើងថា តើអ្នកណាជាធានានូវការអនុវត្តច្បាប់នេះ? តើអ្នកណាជាអ្នកកំណត់អំពីទណ្ឌកម្ម ហើយអ្នកណាជាអ្នកអនុវត្តទណ្ឌកម្មដែលបានកំណត់?
សរុបមកវិញ តាមគំនិតរបស់ចន ឡក បញ្ហាចោទនៃសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្សមិនមែនសង្រ្គាមនោះទេ គឺបញ្ហាអយុត្តិធម៌។ ដូច្នេះ មនុស្សត្រូវការបង្កើតជារដ្ឋ មិនមែនដើម្បីចេញពីស្ថានភាពសង្រ្គាមនោះទេ តែដើម្បីចេញពីស្ថានភាពអយុត្តិធម៌ ហើយការព្រមព្រៀងដាក់ខ្លួនក្រោមអំណាចរដ្ឋ (តាមរយៈកិច្ចសន្យាសង្គម) ក៏មិនមែនជាការបោះបង់ទាំងស្រុងនូវសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ខ្លួន ដើម្បីជាថ្នូរនឹងការធានាសុវត្ថិភាពផ្ទាល់ខ្លួន ដូចទ្រឹស្តីរបស់ថូមាស់ ហបស៍នោះដែរ តែផ្ទុយទៅវិញ គឺគ្រាន់តែជាការបោះបង់នូវសេរីភាពមួយផ្នែក ដើម្បីជាថ្នូរនឹងការធានានូវការអនុវត្តសិទ្ធិមួយផ្នែកទៀតដែលនៅសេសសល់ ហើយដែលជាសិទ្ធិធម្មជាតិគ្មានអ្នកណាដកហូតបាន រួមមានដូចជា សិទ្ធិរស់រានមានជីវិត និងសិទ្ធិលើកម្មសិទ្ធិឯកជន ជាដើម។
ទស្សនាទានខុសគ្នា រវាង ចន ឡក និងថូម៉ាស់ ហបស៍ ស្តីពីសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស បាននាំទៅរកសេចក្តីសន្និដ្ឋានផ្ទុយគ្នា ស្តីពីអំណាចរបស់មេដឹកនាំរដ្ឋ។
តាមទស្សនៈរបស់ថូម៉ាស់ ហបស៍ នៅពេលដែលបុគ្គលម្នាក់ៗព្រមព្រៀងគ្នាផ្ទេរសិទ្ធិអំណាចគ្រប់គ្រងទៅឲ្យមេដឹកនាំរដ្ឋ តាមរយៈ “កិច្ចសន្យាសង្គម” សិទ្ធិអំណាចនោះនឹងត្រូវផ្ទេរជារៀងរហូត ដោយមិនអាចដកហូតមកវិញបាន ហើយបើទោះបីជាមេដឹកនាំរដ្ឋចេញសេចក្តីសម្រេច ឬដាក់ចេញនូវនយោបាយ ឬធ្វើច្បាប់ណាមួយ ដែលធ្វើឲ្យប្រជាជនមិនសប្បាយចិត្ត ឬគ្មានភាពយុត្តិធម៌ ក៏ប្រជាជននៅតែត្រូវបន្តដាក់ខ្លួនក្រោមអំណាចមេដឹកនាំរដ្ឋនោះដដែល។ គោលគំនិតនេះហើយ ដែលនាំថូម៉ាស់ ហបស៍ឲ្យមានទំនោរទៅរករបៀបដឹកនាំបែបរាជានិយមផ្តាច់ការ ហើយបិទផ្លូវមិនឲ្យប្រជាជនមានលទ្ធភាពរើបម្រះប្រឆាំងនឹងមេដឹកនាំរដ្ឋ។
ចន ឡកវិញ មានទស្សនៈផ្ទុយស្រះពីថូម៉ាស់ ហបស៍។ ចន ឡកយល់ថា នៅក្នុង “កិច្ចសន្យាសង្គម” ប្រជាជនមិនបានផ្ទេរសិទ្ធិអំណាចទៅឲ្យមេដឹកនាំទាំងអស់ និងជាអចិន្រ្តៃយ៍នោះទេ ហើយកិច្ចសន្យានេះ ក៏មិនមែនធ្វើឡើងតែរវាងប្រជាជនគ្នាឯងនោះដែរ ពោលគឺមានមេដឹកនាំរដ្ឋជាភាគីនៃកិច្ចសន្យា។ នៅក្នុង “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់ ចន ឡក បុគ្គល និងបុគ្គល ព្រមព្រៀងគ្នាផ្ទេរសិទ្ធិមួយផ្នែកទៅឲ្យរដ្ឋ ដោយគ្រប់គ្នាសុខចិត្តដាក់ខ្លួនឲ្យស្ថិតក្រោមអំណាចរបស់រដ្ឋ ចំណែករដ្ឋវិញ ដែលទទួលសិទ្ធិអំណាចពីប្រជាជន ត្រូវជាប់កាតព្វកិច្ចធានានូវយុត្តិធម៌ ក្នុងការអនុវត្តសិទ្ធិមួយផ្នែកដែលនៅសេសសល់របស់ប្រជាជន។
ដូច្នេះ តាមទស្សនៈរបស់ចន ឡក ទំនាក់ទំនង រវាងប្រជាជន និងមេដឹកនាំរដ្ឋ គឺជាទំនាក់ទំនងក្នុងឋានៈជាភាគីនៃកិច្ចសន្យា ពោលគឺ ភាគីនីមួយៗ (ប្រជាជនក៏ដូចជាមេដឹកនាំរដ្ឋ) ត្រូវមានទាំងសិទ្ធិ និងទាំងកាតព្វកិច្ច ហើយការគោរពសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចទៅវិញទៅមកនេះ គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដើម្បីធានានូវសុពលភាពនៃ “កិច្ចសន្យាសង្គម”។
ទស្សនាទាននៃ “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់ ចន ឡក មិនត្រឹមតែជាមូលដ្ឋាននៃរបបដឹកនាំតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលពិសេសជាងនេះទៅទៀត គឺការបើកលទ្ធភាពឲ្យប្រជាជនអាចរើបម្រះប្រឆាំងនឹងមេដឹកនាំរដ្ឋ ប្រសិនបើមេដឹកនាំរដ្ឋមិនបានគោរពទៅតាមកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួន ក្នុងឋានៈជាភាគីនៃ “កិច្ចសន្យាសង្គម”។ នេះហើយដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះសំខាន់បំផុត នៃចលនាបដិវត្តន៍ដ៏សំខាន់ពីរនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ទីមួយ បដិវត្តន៍អាមេរិកឆ្នាំ១៧៧៦ ដែលជាការរើបម្រះរបស់ប្រជាជនប្រឆាំងនឹងអំណាចរបស់ព្រះមហាក្សត្រអង់គ្លេស ដើម្បីងាកចេញទៅបង្កើតរដ្ឋឯករាជ្យផ្ទាល់ខ្លួន។ ទីពីរ បដិវត្តន៍បារាំងឆ្នាំ១៧៨៩ ដែលជាការរើបម្រះរបស់ប្រជាជនប្រឆាំងនឹងអំណាចរបស់ព្រះមហាក្សត្រ រហូតឈានទៅផ្តួលរំលំរបបរាជានិយម ជំនួសមកវិញដោយរបបសាធារណរដ្ឋ។
ចំណុចដ៏សំខាន់មួយទៀត នៅក្នុងទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ចន ឡក គឺទំនាក់ទំនង រវាងរដ្ឋ និងសាសនា។ គិតមកទល់នឹងសម័យកាលរបស់ចន ឡក សាសនាគឺជាប្រភពដ៏ចម្បងមួយនៃធម្មានុរូបភាពរបស់មេដឹកនាំរដ្ឋ និយាយដោយខ្លី គឺគ្រប់គ្នាជឿថា ស្តេចទទួលការជ្រើសតាំងពីព្រះឲ្យមានសិទ្ធិអំណាចត្រួតត្រាលើប្រជាជន។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាប្រជាជនត្រូវតែគោរពនិងស្តាប់បង្គាប់ស្តេចដូចព្រះ។ ចន ឡក បានបដិសេធចោលទាំងស្រុងនូវជំនឿបែបនេះ ដោយបានប្រកាន់យកនូវគោលគំនិតថា ធម្មានុរូបភាពនៃមេដឹកនាំរដ្ឋមានប្រភពតែមួយគត់ គឺប្រជាជន ដែលជាអ្នកប្រគល់សិទ្ធិអំណាចទៅឲ្យមេដឹកនាំរដ្ឋ ទៅតាមទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម”។
បន្ថែមពីលើនេះទៅទៀត ចន ឡក យល់ថា រដ្ឋមិនមានតួនាទី ហើយក៏គ្មានសិទ្ធិអំណាចអ្វី ដើម្បីធ្វើការចាត់ចែង ឬត្រួតត្រាលើជំនឿសាសនារបស់ប្រជាជននោះដែរ។ សិទ្ធិអំណាចរបស់រដ្ឋ ដែលទទួលបានពីប្រជាជន គឺធ្វើយ៉ាងណាធានានូវយុត្តិធម៌ក្នុងការអនុវត្តសិទ្ធិរបស់ប្រជាជន ចំណែកឯរឿងជំនឿសាសនា វាគឺជាកិច្ចការផ្ទាល់ខ្លួនរបស់បុគ្គលនីមួយៗ។ គោលគំនិតនេះរបស់ចន ឡក បាននាំទៅរកការវិវឌ្ឍដ៏សំខាន់ចំនួនពីរ ដែលនៅបន្តមានឥទ្ធិពលមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន នៅតាមបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច គឺទីមួយ ការបែងចែកគ្នាយ៉ាងដាច់ស្រឡះ រវាងសាសនា និងរដ្ឋ (គ្មានសាសនារបស់រដ្ឋ) និងទីពីរ សិទ្ធិសេរីភាពខាងជំនឿសាសនា (គ្រប់បុគ្គលនីមួយៗមានសិទ្ធិសេរីភាពយ៉ាងពេញលេញ ក្នុងការជឿ និងអនុវត្តតាមសាសនាណាមួយ ឬមិនជឿទៅលើសាសនាណាមួយសោះ តាមតែការយល់ឃើញរបស់គេរៀងៗខ្លួន)៕
ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ (១៧១២-១៧៧៨) កែប្រែ
រូបភាពតូច|rousso ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ គឺជាទស្សនវិទូដែលមិនបានចូលសាលា ហើយគ្មានសញ្ញាបត្រអ្វីទាំងអស់ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវបានគេចាត់បញ្ចូលក្នុងចំណោមទស្សនវិទូនយោបាយដ៏មានឥទ្ធិពលនៅក្នុងសម័យទំនើប រួមជាមួយនឹង នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល (Nicolas Machiavel), ថូម៉ាស់ ហបស៍ (Thomas Hobbes), ចន ឡក (John Locke), ម៉ុងតេសគីយើ (Montesquieu)... ស្នាដៃដ៏ល្បីល្បាញរបស់ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ គឺសៀវភៅដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំង “Du contrat social” (ស្តីអំពីកិច្ចសន្យាសង្គម)។
ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ដែលឪពុកម្តាយជាជនបារាំង កើតនៅថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៧១២ នៅហ្សឺណែវ (ប្រទេសស្វ៊ីសបច្ចុប្បន្ន)។ ម្តាយរូសូបានទទួលមរណភាពដោយការសម្រាលកូន ហើយនៅពេលដែលរូសូមានអាយុទើបនឹងបាន ១០ឆ្នាំ ឪពុករបស់រូសូ ដែលជាជាងនិឡិកា បានជាប់ក្តីក្តាំនៅតុលាការ ហើយត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ចោលផ្ទះសម្បែង ដើម្បីគេចពីការជាប់ពន្ធនាគារ។ រូសូក៏ត្រូវក្លាយជាក្មេងអនាថា រស់នៅលើកកញ្ជើពីកន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយ ដោយម្តងរស់នៅជាមួយនឹងឪពុកមាខាងម្តាយ ម្តងទៅរស់នៅជាមួយនឹងបុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា ហើយចុងក្រោយទៅធ្វើជាកូនជាងចម្លាក់។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែត្រូវរងការវាយដំពីមេជាង រូសូក៏បានរត់ចេញពីផ្ទះ ហើយរសាត់អណ្តែតឆ្លងព្រំដែនពីហ្សឺណែវចូលទៅក្នុងសាវ័រ ដែលបច្ចុប្បន្នជាទឹកដីបារាំង ក៏ប៉ុន្តែ កាលណោះស្ថិតក្នុងទឹកដីអ៊ីតាលី។
នៅតំបន់សាវ័រ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ត្រូវបានស្រ្តីមេម៉ាយស្តុកម្នាក់ឈ្មោះថា លោកស្រីដឺវ៉ារាំងស៍ (Madame de Warens) យកទៅចិញ្ចឹម ហើយផ្ចុងផ្តើមឲ្យរូសូបានរៀនសូត្រខាងដូរតន្រ្តី ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលរស់នៅជាមួយលោកស្រីដឺវ៉ារាំងស៍ ជាង១០ឆ្នាំនោះ រូសូក៏បានចំណាយពេលយ៉ាងច្រើនក្នុងការអានសៀវភៅទស្សនវិជ្ជាផងដែរ។
នៅឆ្នាំ១៧៤២ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ដែលមានអាយុ ៣០ឆ្នាំ បានចាកចេញពីផ្ទះលោកស្រីដឺវ៉ារាំងស៍ ដើម្បីទៅប្រកបអាជីពជាអ្នកនិពន្ធបទភ្លេង នៅទីក្រុងប៉ារីស។ នៅទីនោះ រូសូបានយកប្រព័ន្ធតាក់តែងបទភ្លេងដែលលោកទើបនឹងបង្កើតឡើង ទៅដាក់បង្ហាញនៅក្នុងបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តបារាំង ក៏ប៉ុន្តែ ប្រព័ន្ធតាក់តែងបទភ្លេងថ្មីនេះមិនត្រូវបានគេទទួលយកនោះទេ ដោយសារតែបណ្ឌិតសភាយល់ថា វាជាប្រព័ន្ធតែងបទភ្លេងដែលមិនសូវមានប្រសិទ្ធភាព ក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែង។ ទោះជាយ៉ាងណា បណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តបារាំងទទួលស្គាល់ថា ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ គឺជាមនុស្សឆ្លាតវៃ និងមានគំនិតច្នៃប្រឌិតខ្ពស់។ ជីវិតរស់នៅក្នុងក្រុងប៉ារីសនោះ បាននាំរូសូ ឲ្យស្គាល់ទស្សនវិទូដ៏ចំណានៗជាច្រើនរបស់បារាំង ជាពិសេស ដឺនីស ឌីដឺរូ (Denis Diderot) និង វ៉ុលទែរ (Voltaire)។
ឆ្នាំ១៧៥០ គឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមដ៏សំខាន់មួយ ដែលនាំហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ទៅរកភាពល្បីល្បាញ ហើយមិនមែនល្បីល្បាញខាងដូរតន្រ្តីដែលជាជំនាញរបស់លោកនោះទេ តែល្បីល្បាញខាងទស្សនវិជ្ជា។ នៅឆ្នាំនោះ រូសូ ក្នុងវ័យ ៣៨ឆ្នាំ បានចូលរួមប្រកួតប្រជែងសរសេរអត្ថបទទស្សនវិជ្ជាមួយ ជុំវិញសំណួរថា “តើការរីកចម្រើនខាងវិទ្យាសាស្រ្តនិងសិល្បៈជួយលើកតម្កើងឬធ្វើឲ្យធ្លាក់ចុះខាងសីលធម៌របស់មនុស្ស?”
នៅក្នុងអត្ថបទ ដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំងថា “Discours sur les sciences et les Arts” រូសូបានសរសេររៀបរាប់ពីទឡ្ហីករណ៍ជាច្រើន ដើម្បីការពារនូវគោលគំនិតរបស់លោកដែលថា ការរីកចម្រើនខាងវិទ្យាសាស្រ្តនិងសិល្បៈមិនបានជួយលើកតម្កើងសីលធម៌របស់មនុស្សនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ វាគឺជាកត្តាដែលជំរុញឲ្យសីលធម៌មានការធ្លាក់ចុះទៅវិញ។ អត្ថបទនេះបានទទួលពានរង្វាន់លេខ១ ហើយកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់រូសូក៏ចាប់ផ្តើមមានភាពល្បីល្បាញ។
បួនឆ្នាំក្រោយមក (ឆ្នាំ១៧៥៤) រូសូបានចូលរួមប្រកួតប្រជែងសរសេរអត្ថបទមួយថ្មីទៀត ដោយលើកនេះ រូសូសរសេរអំពី “ប្រភពនិងមូលដ្ឋានដែលបង្កើតឲ្យមានវិសមភាពរវាងមនុស្ស” (តាមភាសាបារាំង “Discours sur l’origine et les fondements de l’inégalité parmi les homes”)។ ស្នាដៃថ្មីនេះក៏ទទួលបាននូវភាពល្បីល្បាញដូចកាលពីស្នាដៃទីមួយដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ទស្សនៈរបស់រូសូក៏ទទួលរងនូវការរិះគន់យ៉ាងច្រើនផងដែរ ជាពិសេស ពីសំណាក់បញ្ញវ័ន្តល្បីៗនៅពេលនោះ រួមមានដូចជា ដឺនីស ឌីដឺរូ និង វ៉ុលទែរ ជាដើម ដែលជាអ្នកមានទំនាក់ទំនងរាប់អានគ្នាជាមួយរូសូ។
ទស្សនៈផ្ទុយគ្នា និងការរិះគន់គ្នាទៅវិញទៅមកបានធ្វើឲ្យទំនាក់ទំនងនេះត្រូវកាត់ផ្តាច់ ហើយរូសូនិងវ៉ុលទែរបានក្លាយទៅជាគូសត្រូវដ៏ជូរចត់នឹងគ្នា។ រូសូបានចេញពីប៉ារីសទៅរស់នៅឯជាយក្រុងដាច់ចេញពីក្រុមបញ្ញវ័ន្តផ្សេងទៀត។ នៅទៅនោះហើយ ដែលរូសូបានចំណាយពេលសរសេរសៀវភៅបានច្រើន ទាំងសៀវភៅប្រលោមលោក និងសៀវភៅទស្សនវិជ្ជា ដោយក្នុងនោះ ស្នាដៃដែលល្បីល្បាញជាងគេ គឺសៀវភៅទស្សនវិជ្ជា ស្តីពី “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំងថា “Du contrat social” ដែលចេញផ្សាយនៅឆ្នាំ១៧៦២។ ស្នាដៃមួយទៀត ដែលរូសូចេញផ្សាយនៅឆ្នាំជាមួយគ្នា ហើយដែលជាស្នាដៃដ៏ល្បីល្បាញមួយដែរនោះ គឹសៀវភៅស្តីពីរបៀបអប់រំមនុស្ស ដែលមានចំណងជើងជាភាសាបារាំងថា “Emile ou De l’éducation”។
សៀវភៅអស់ទាំងនេះត្រូវទទួលរងនូវការថ្កោលទោស ទាំងពីសំណាក់វិហារកាតូលិក និងពីសំណាក់អាជ្ញាធរ។ ដោយប្រឈមមុខនឹងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពីសំណាក់អាជ្ញាធរ រូសូក៏បានចេញពីបារាំង ហើយទៅរស់នៅនិរទេសខ្លួនពីប្រទេសមួយទៅប្រទេសមួយ ដោយដំបូងរត់ទៅហ្សឺណែវដែលជាកន្លែងកំណើត ប៉ុន្តែ នៅទីនោះ រូសូក៏មិនត្រូវបានគេទទួលស្វាគមន៍នោះដែរ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជារូសូត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីហ្សឺណែវទៅអាល្លឺម៉ង់ និងបន្ទាប់មកទៀត ទៅអង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅអង់គ្លេសនោះ រូសូក៏រស់នៅមិនបានយូរប៉ុន្មាននោះដែរ គឺនៅបានតែមួយឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ ដោយសារតែមិនត្រូវគ្នាជាមួយនឹងបញ្ញវ័ន្តអង់គ្លេស។
នៅទីបំផុត រូសូក៏សម្រេចចិត្តវិលត្រឡប់ចូលមកក្នុងប្រទេសបារាំងវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ចូលដោយលួចលាក់ ប្រើឈ្មោះក្លែងក្លាយ ហើយរស់នៅផ្លាស់ប្តូរទីលំនៅពីខេត្តមួយទៅខេត្តមួយ ហើយចុងក្រោយទៅរស់នៅក្នុងស្រុកតូចមួយ នៅចម្ងាយប្រមាណជា ៣៥គីឡូម៉ែត្រខាងជើងទីក្រុងប៉ារីស។
រូសូបានចំណាយពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនៃជីវិតរបស់លោក សរសេរអំពីប្រវត្តិរូបផ្ទាល់ខ្លួន (“Les Confessions” និង “Rêveries du promeneur solitaire”) ជាពិសេស គឺសរសេរដើម្បីបកស្រាយតបទៅអ្នកដែលរិះគន់លោក។ ក៏ប៉ុន្តែ សៀវភៅទាំងនេះមិនត្រូវបានបោះពុម្ពផ្សាយភ្លាមៗនោះទេ។ រហូតទាល់តែក្រោយពេលដែលលោកទទួលមរណភាព ទើបសៀវភៅនេះត្រូវបានគេយកទៅបោះពុម្ពផ្សាយ។
ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ធ្លាក់ខ្លួនឈឺធ្ងន់ដោយដាច់សរសៃឈាមក្នុងខួរក្បាល ហើយទទួលមរណភាព នៅថ្ងៃទី២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៧៧៨ ក្នុងវ័យ ៦៦ឆ្នាំ។ ១៣ឆ្នាំក្រោយមក អដ្ឋិធាតុរបស់លោកត្រូវបានអាជ្ញាធរបារាំងបញ្ជូនយកទៅតម្កល់នៅក្នុងវិមានតម្កល់សពវីរជនបារាំង គឺវិមានប៉ង់តេអុង (Panthéon) ក្នុងក្រុងប៉ារីស ដោយនៅទីនោះ អដ្ឋិធាតុរបស់ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ត្រូវបានគេដាក់តម្កល់នៅចំពីមុខទីតាំងតម្កល់អដ្ឋិធាតុរបស់វ៉ុលទែរ ដែលជាគូសត្រូវដ៏ជូរចត់នឹងគ្នា កាលពីពេលនៅរស់៕
ទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មនុស្សជាទូទៅ មិនថាកាលពីក្នុងសម័យបុរាណ ឬក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន តែងតែនាំគ្នាជឿទៅលើភាពរីកចម្រើនជឿនលឿនរបស់មនុស្ស ពោលគឺ ពីសម័យកាលមួយ ទៅសម័យកាលមួយ ជីវិតរបស់មនុស្សតែងតែមានភាពប្រសើរឡើង ទាំងខាងផ្នែកសម្ភារៈ និងសីលធម៌។
ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូវិញ យល់ឃើញផ្ទុយពីនេះ។ រូសូយល់ថា មនុស្សដើមដំបូង ថ្វីដ្បិតតែមិនមានភាពជឿនលឿនខាងសម្ភារៈ ក៏ប៉ុន្តែ មានទឹកចិត្តល្អ សីលធម៌ប្រពៃ ហើយអាចរស់នៅប្រកបដោយសុភមង្គល។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីសម័យកាលមួយ ទៅសម័យកាលមួយ មនុស្សស្គាល់នូវភាពរីកចម្រើនខាងសម្ភារៈ ក៏ប៉ុន្តែ សីលធម៌របស់មនុស្សវិញត្រូវធ្លាក់ចុះជាបន្តបន្ទាប់ ហើយបើតាមរូសូ នេះគឺដោយសារតែឥទ្ធពិលអាក្រក់របស់សង្គម។ ទាក់ទងនឹងចំណុចនេះ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បានធ្វើការពិចារណាទៅលើសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស (Etat de nature/State of Nature) នៅមុនពេលបង្កើតជាសហគមន៍ ឬជារដ្ឋ។
យោងតាមរូសូ ធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺកើតមក ដើម្បីរស់នៅឯកោតែឯង ដែលនេះគឺជាការយល់ឃើញផ្ទុយគ្នាស្រឡះពីអារីស្តូត ដែលថា ធម្មជាតិរបស់មនុស្សកើតមក គឺដើម្បីរស់នៅជាសហគមន៍ ឬជារដ្ឋ (L’homme est un animal politique)។ ត្រង់កន្លែងនេះ គេអាចនិយាយបានថា ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មានទស្សនៈដូចគ្នាទៅនឹងថូម៉ាស់ ហបស៍។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាពស្រដៀងគ្នានេះ គឺមាននៅត្រឹមតែចំណុចនេះតែប៉ុណ្ណោះ រីឯគោលគំនិតទូទៅ ស្តីពីសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស ទស្សនវិទូនយោបាយទាំងពីររូបនេះមានការយល់ឃើញផ្ទុយពីគ្នាស្រឡះ។
យោងតាមថូម៉ាស់ ហបស៍ ធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺអាត្មានិយម ចូលចិត្តប្រកួតប្រជែងគ្នា តែងតែគិតថាខ្លួនឯងគ្រាន់បើជាងអ្នកដទៃ ហើយមិនញញើតនឹងប្រើកម្លាំងវាយប្រហារទៅលើអ្នកដទៃ ដើម្បីតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនឯង។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជានៅក្នុងសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺពោរពេញទៅដោយភាពអនាធិបតេយ្យ និងជម្លោះជាប់ជាប្រចាំ។
ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូវិញ យល់ថា អ្វីដែលថូម៉ាស់ ហបស៍ រៀបរាប់នេះ មិនមែនជាសភាពធម្មជាតិដើមរបស់មនុស្សនោះទេ តែជាសភាពរបស់មនុស្ស ដែលរស់នៅជាសហគមន៍រួចទៅហើយ។ យោងតាមរូសូ ធម្មជាតិរបស់មនុស្សពីកំណើតមក គឺស្អាតស្អំ ក៏ប៉ុន្តែ គឺសង្គមដែលជាអ្នកធ្វើឲ្យមនុស្សខូច (« l’homme naît bon, c’est la société qui le corrompt » )។
ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បានធ្វើការពិចារណាទៅលើមនោសញ្ចេតនាមួយរបស់មនុស្ស គឺការស្រឡាញ់ខ្លួនឯង ដោយបានធ្វើការបែងចែកជាពីរដាច់ចេញពីគ្នាស្រឡះ។ ទីមួយ គឺការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងពីធម្មជាតិ (amour de soi) ដែលជាការចេះគិតគូរពីខ្លួនឯង ការពារខ្លួន ថែខ្លួន ចង់ឲ្យខ្លួនល្អ និងមានសុភមង្គល ក៏ប៉ុន្តែសម្រាប់តែស្កប់ចិត្តខ្លួនឯង ដោយមិនធៀបនឹងអ្នកដទៃ ហើយមិនខ្វល់ខ្វាយពីទស្សនៈរបស់អ្នកដទៃដែលមើលមកខ្លួន។ រូសូយល់ថា ការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងពីធម្មជាតិនេះ គឺជាការល្អ ហើយវាផ្ទុយស្រឡះពីការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងមួយទៀត (amour-propre) ដែលកើតចេញពីការរស់នៅជាសហគមន៍។ គឺជាការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងដោយធៀបទៅនឹងអ្នកដទៃ និងដោយចង់ឲ្យអ្នកដទៃមើលមកថាខ្លួនល្អ។ ការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងបែបនេះហើយ ដែលរូសូយល់ថា ជាកត្តាចម្បងដែលនាំទៅរកការប្រកួតប្រជែងគ្នា ការច្រណែនឈ្នានិសគ្នា និងការប្រឈមមុខដាក់គ្នា។
ដូចគ្នាដែរចំពោះវិសមភាព ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ធ្វើការបែងចែកដាច់ពីគ្នា រវាង ទីមួយ វិសមភាពពីធម្មជាតិ (inégalité naturelle) ដែលជាវិសមភាពខាងរូបរាងកាយ (កម្លាំង, មាឌ, បញ្ញា, សុខភាព...) ដែលរូសូគិតថាគឺជារឿងធម្មតា និងទីពីរ វិសមភាពដែលកើតចេញពីការកំណត់ដោយសង្គម (inégalité morale)។ វិសមភាពប្រភេទទីពីរនេះហើយ ដែលរូសូយល់ថាជាចំណោទដ៏ធំរបស់មនុស្ស ហើយដែលគេចាំបាច់ត្រូវស្វែងយល់។
យោងតាមហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ កត្តាដ៏ចម្បងមួយទៀត ដែលបង្កើតឲ្យមានវិសមភាពនៅក្នុងសង្គម គឺកម្មសិទ្ធិឯកជន។ តាមគំនិតរបស់រូសូ នៅក្នុងលក្ខណៈធម្មជាតិ អ្វីៗទាំងអស់នៅលើភពផែនដីយើងនេះគឺជារបស់រួមទាំងអស់ មិនមែនជាកម្មសិទ្ធិរបស់អ្នកណាម្នាក់នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបង្កើតឲ្យមានកម្មសិទ្ធិឯកជន ធ្វើឲ្យមនុស្សម្នាក់ៗអាចយករបស់អ្វីមួយមកធ្វើជាកម្មសិទ្ធិឯកជនផ្តាច់មុខតែឯង ហើយលើសពីនេះទៅទៀត អ្នកខ្លះអាចមានច្រើន ខ្លះមានតិច ហើយខ្លះអត់មានសោះក៏មាន ដែលបង្កើតឲ្យមានទៅជាវិសមភាពរវាងមនុស្ស និងមនុស្សដូចគ្នា។
ទស្សនៈរបស់រូសូនេះហើយ ដែលមេដឹកនាំបដិវត្តន៍កុម្មុយនិស្ត រួមមានទាំងទស្សនវិទូកាលម៉ាក្ស មេដឹកនាំកុម្មុយនិស្តសូវៀតលេនីន ឬក៏មេដឹកនាំខ្មែរក្រហម ជាដើម នាំគ្នាលើកយកមកធ្វើជាសំអាង ដើម្បីដាក់ចេញនូវនយោបាយលុបបំបាត់កម្មសិទ្ធិឯកជន ហើយយកអ្វីៗទាំងអស់ដាក់ជាសមូហភាព។
ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិតទៅ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មិនដែលលើកឡើងពីគំនិតថាគេត្រូវលុបចោលកម្មសិទ្ធិឯកជននេះទេ។ សម្រាប់រូសូ មនុស្សយើងរស់នៅជាសហគមន៍រួចទៅហើយ ដូច្នេះ មិនអាចវិលត្រឡប់ទៅរកសភាពធម្មជាតិដើមវិញបាននោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ អ្វីដែលគេគួរធ្វើ គឺត្រូវរកវិធីគ្រប់គ្រងទំនាក់ទំនងនៅក្នុងសហគមន៍ ដើម្បីធានានូវយុត្តិធម៌ និងសិទ្ធិសេរីភាពរបស់បុគ្គលនីមួយៗនៅក្នុងសហគមន៍ ហើយបើតាមរូសូ គេអាចសម្រេចគោលដៅនេះបាន តាមរយៈ “កិច្ចសន្យាសង្គម”។
នៅក្នុង “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់រូសូ មនុស្សម្នាក់ៗសុខចិត្តលះបង់សិទ្ធិពីធម្មជាតិរបស់ខ្លួន ហើយជាថ្នូរមកវិញ គឺទទួលបាននូវសិទ្ធិពលរដ្ឋដែលកំណត់ដោយច្បាប់ ដោយនៅក្នុងនោះក៏មានដែរ សិទ្ធិទៅលើកម្មសិទ្ធិឯកជន។
យោងតាមរូសូ នៅក្នុងសង្គមមួយដែលយុត្តិធម៌ គ្រប់គ្នាចាំបាច់ត្រូវតែគោរពទៅតាម “ឆន្ទៈទូទៅ” (Volonté générale) ពោលគឺ ឆន្ទៈរបស់ប្រជារាស្រ្តជាទូទៅ។ ឆន្ទៈទូទៅគឺមានគោលដៅស្វែងរកផលប្រយោជន៍ទូទៅ ហើយវាអាចមានភាពផ្ទុយគ្នាទៅនឹងឆន្ទៈបុគ្គល និងប្រយោជន៍បុគ្គល ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងករណីមានភាពផ្ទុយគ្នានេះ ឆន្ទៈទូទៅត្រូវតែមានឧត្តមានុភាពលើឆន្ទៈបុគ្គល។
ម្យ៉ាងទៀត ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ក៏បានធ្វើការទាញភ្ជាប់គ្នាផងដែរ រវាង "ឆន្ទៈទូទៅ" និងធម្មានុរូបភាពនៃច្បាប់ និងអំណាចរដ្ឋ។ រូសូយល់ថា ដោយសារតែអ្វីៗទាំងអស់ ទាំងមេដឹកនាំ និងទាំងច្បាប់ សុទ្ធតែកើតចេញពីឆន្ទៈទូទៅរបស់ប្រជាជន ដូច្នេះ នៅពេលប្រជាជនស្តាប់មេដឹកនាំ និងគោរពច្បាប់ តាមពិត គឺគ្រាន់តែជាការស្តាប់ និងគោរពតាមឆន្ទៈរបស់ខ្លួនឯងតែប៉ុណ្ណោះ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជារូសូ បានសរសេរនូវពាក្យដ៏ល្បីល្បាញមួយឃ្លាថា “L’obéissance à la loi qu’on s’est prescrite est la liberté” ដែលមានន័យជារួមថា ការគោរពច្បាប់ដែលកើតចេញពីឆន្ទៈខ្លួនឯង វាគឺជាសិទ្ធិសេរីភាព ហើយមិនមែនជាការបង្ខិតបង្ខំនោះទេ។
ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរចម្បងដែលចោទឡើង គឺនៅត្រង់ថា តើមេដឹកនាំ និងច្បាប់ ពិតជាកើតចេញពីឆន្ទៈរាស្រ្តដែរឬទេ? ចំណុចនេះហើយ ដែលហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បានលើកយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋាន ក្នុងការរិះគន់របបដឹកនាំនៅបារាំង នៅក្នុងសម័យកាលនោះ (Ancien régime) ដោយរូសូចាត់ទុកថាជារបៀបដឹកនាំមួយ ដែលមិនគោរពទៅតាមឆន្ទៈទូទៅរបស់ប្រជារាស្រ្ត។ ១១ឆ្នាំក្រោយមរណភាពរបស់ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ទ្រឹស្តីទាំងនេះត្រូវបានគេយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋានដ៏ចម្បងមួយ ក្នុងការធ្វើបដិវត្តន៍ផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមបារាំង នៅឆ្នាំ១៧៨៩៕
ទស្សនៈរបស់ Montesquieu ( ១៦៨៩-១៧៥៥ នៃគ.ស. ) កែប្រែ
លោក Montesquieu ជាទស្សនវិទូនយោបាយ ជាអ្នក ប្រវត្តិវិទូ ជាអ្នកនិពន្ធប្រលោមលោក របស់បារាំងម្នាក់ និងត្រូវ បានគេទទួលស្គាល់ថា ជាស្ថាបនិកមួយរូប ខាងសង្គមវិទ្យា និង ជាបិតា នៃវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ ទៀតផង ។ គាត់កើត នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមករា ឆ្នាំ ១៦៨៩ នៃគ.ស. នៅ តំបន់ប្រេដនៃ ខេត្រជីរុនសាធាណរដ្ឋបារាំង។ ហើយបានទទួលមរណ កាល នៅថ្ងៃ ទី ១០ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៧៥៥ ក្នុងជន្មាយុ ៦៦ ឆ្នាំនៅ ទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង ។ គាត់ក៏ធ្លាប់ជាទីប្រឹក្សាសភា ថែមទាំងជាអ្នកប្រឆាំងនឹងទ្រឹស្តីរបបផ្តាច់ការម្នាក់ផងដែរ ។ នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧២៦ គាត់លះបង់ការងារទាំងអស់ដើម្បីយក ពេលវេលាធ្វើការសញ្ជឹងគិតនិងធ្វើ ទៅក្រៅប្រទេសមានអ៊ីតាលី ហុងគ្រី ហូឡង់ដ៏ និងប្រទេស អង់គ្លេសជាដើម ។
លក្ខណៈទូទៅនៃស្នាដៃ និងការសិក្សា
គោលការណ៍សំខាន់របស់គាត់ គឺការផ្គត់ផ្គង់ច្បាប់ និងការបែងចែកអំណាចកក្នុងរដ្ឋ ។ ក្នុងស្នាដៃ ដ៏ល្បី ២ របស់ Montesquieu នៅក្នុងគំនិតនោបាយគឺ
ទី ១. ការសិក្សាបញ្ហាកត្តាទូទៅ ដែលកំណត់នៅក្នុងស្នាដៃរបស់គាត់ឈ្មោះ «The Spirit of Law (1728-1748)»ស្នាដៃនេះត្រូវបានបោះពុម្ពជាលើកទីមួយនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៤៨។លោក Montesquieu បានធ្វើការកត់សម្គាល់ថា«មានមនុស្សជាច្រើន ដែលដឹកនាំមនុស្សរួមមានអាកាសធាតុសាសនា ច្បាប់និងគោលការណ៍នៅក្នុងអតីតកាល ដូចជាសីលធម៌ទំលាប់ប្រពៃណីលទ្ធផល ទាំងអស់នេះ បង្កើតបានជាព្រលឹងទូទៅរបស់ប្រជាជន »។
ទី ២. សមិទ្ធិផលដែលលោក Montesquieu ទទួលបានគឺ ទ្រឹស្តីនៃការបែងចែក អំណាច ។ស្ថាបនិ ក ទាំងអស់នៃទ្រឹស្តី បែងចែកអំណាចនោះ គឺអារីស្តូត និងផ្លាតូ បន្ទាប់អាគ្វីនីស និងចន ឡុក ។ ទ្រឹស្តី នេះ គេបានឃើញជាលើកទីមួយ នៅក្នុងក្រឹត្យច្បាប់ក្នុងប្រទេសអង់គ្លេសក្នុងដំណាក់កាល នៃការគ្រប់គ្រងដោយក្រូមវែល ។ លោក Montesquieu បានឲ្យគំនិតជាទ្រឹស្តីថា «អំណាចនយោ បាយតែងតែអនុវត្តន៍ រំលោភលើច្បាប់ ដូច្នេះច្បាប់កំពូលអាចស្ថិតស្ថេរល្អនៅបាន លុះត្រាតែបែង ចែក អំណាចនោះ ជានិតិបញ្ញត្តិ និតិប្រតិបត្តិ និងតុលាការ ហើយធ្វើយ៉ាងណា ដើម្បីឲ្យស្ថាប័ន អំណាចនិមួយៗ មានសកម្មភាពជាឯករាជ្យ ដាច់ចេញពីគ្នា» ។
គាត់ធ្លាប់សិក្សាពីច្បាប់ តែគាត់ហាក់ដូចជាមិនពេញចិត្តទាល់តែសោះ ពីព្រោះគាត់ចង់ស្វែង យល់ ពីគោលការណ៍ «ស្ពីរីត» របស់វា ។ ពាក្យថា គោលការណ៍ «ស្ពីរីត» មានន័យថា «ជាកម្លាំង ជំរុញ» ឬអាចនិយាយបានថា «ជានិន្នាការ» ដែលនាំឲ្យគេដើរទៅមុខ ។ បើយើងធ្វើការប្រៀប ធៀបនិយមន័យខាងលើ ទៅនឹងចំណងជើងសៀវភៅដ៏ល្បីល្បាញរបស់គាត់នោះ គឺចង់និយាយ ថា ហេតុដូចម្តេចបានជានៅក្នុងប្រទេសមួយមានច្បាប់ខុសៗគ្នា ? ដូចម្តេចបានជាច្បាប់ខ្លះ មាន ប្រសិទ្ធិភាព ហើយខ្លះទៀតគ្មាន ?
វណ្ណកម្មដ៏ធំសម្បើមនេះ ចែកចេញជា ៣១ សៀវភៅ ដែលបែងចែកជា ១៥ ទៅ ២០ ជំពូក ក្នុងសៀវភៅនិមួយៗ ។ គេចាត់ទុកលោកជានយោបាយវិទូ ពីព្រោះខ្លឹមសារសៀវភៅរបស់គាត់ សុទ្ធសឹងធ្វើ ការសិក្សាអំពីរបបគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋ ។ លោក Montesquieu បានដាក់ចំណងជើង សៀវភៅរបស់គាត់ ដោយប្រុងប្រយ័ត្ន មិនឲ្យឃើញមានលក្ខណៈនយោបាយទេ ៕
ទ្រឹស្តីស្តីអំពីច្បាប់
លោក Montesquieu បានឲ្យនិយមន័យចំពោះពាក្យច្បាប់ថា «នៅក្នុងន័យទូលំទូលាយរ បស់វា ច្បាប់គឺ ទំនាក់ទំនងចាំបាច់ទាំងឡាយ ដែលចេញមកពីអ្វី និងអ្វីដែលនឹងកើតឡើង ។ តាមនិយមន័យនេះ ច្បាប់ដូចជាទំនាក់ទំនងចាំបាច់ គឺមានន័យថា ច្បាប់លែងមានន័យទៅតាម ទស្សនៈទាន ទេវវិជ្ជា ឬតាមប្រពៃណីដូចមុនទៀតហើយ។ការធ្វើឲ្យមានទំនាក់ទំនងមានភាព ត្រឹមត្រូវគឺជាភារកិច្ចចាំបាច់របស់ច្បាប់ សម្រាប់ភាវៈទាំងអស់តាំងពីធំដល់តូច ។នៅក្នុងន័យនេះ ភាវៈទាំងអស់សុទ្ធតែមានច្បាប់របស់វា អាទិទេពក៏មានច្បាប់អ្នកមានបញ្ញាខ្ពស់ជាងមនុស្សក៏មាន ច្បាប់សត្វក៏មានច្បាប់ មនុស្សសាមញ្ញក៏មានច្បាប់» ។ គាត់បានអះអាងថា «ច្បាប់ទំនៀមទំលាប់ ប្រពៃណីនិងច្បាប់បញ្ញត្តិនៃគ្រប់ជាតិសាសន៍ទាំងអស់ សុទ្ធតែមានប្រភពកំណើតរបស់ខ្លួនចេញ ពីមូល ហេតុ ២ យ៉ាង កាយមូលហេតុ និងសីលមូលហេតុ ។
១.កាយមូលហេតុ ជាមូលហេតុដែលមានចំណងទាក់ទងទៅនឹងអាកាសធាតុ ទឹកដី ទំហំ ទីតាំង ភូមិសាស្រ្ត និងដង់ស៊ីតេប្រជាជន ។ ធាតុអាកាស មានឥទ្ធិពលទៅលើចរឹតមនុស្ស ។ ដោយ មនុស្ស ជាអ្នកបង្កើតច្បាប់ ដូចនេះ អាកាសធាតុ ក៏មានឥទ្ធិពលទៅលើច្បាប់ដែរ។ ច្បាប់ដែល កើត ចេញពីចរឹតមនុស្ស តណ្ហាមនុស្ស លក្ខណៈមនុស្ស គឺសុទ្ធតែនាំមកជាមួយ នូវឥទ្ធពល នៃអាកាស ធាតុ ដូច្នេះសម្រាប់តំបន់ពីខុសគ្នា ច្បាប់ក៏មានលក្ខណៈខុសគ្នាដែរ។ សង្គមបែបណា បរិយាកាស បែបណាភូមិសាស្រ្តបែបណាប្រវត្តិសាស្រ្តបែបណា វប្បធម៌បែបណា មុខជំនាញឯក ទេសបែប ណា មនុស្សបែបណា នាំឲ្យច្បាប់ មានលក្ខណៈ បែបនោះដែរ ។
លោកបានបញ្ជាក់ថា «ច្បាប់បញ្ញត្តិទាំងឡាយ មានចំណងទាក់ទងយ៉ាងជិតស្និទបំផុត ទៅ នឹងការប៉ិនប្រសប់នានាដែលប្រជាជនខុសៗ គ្នា មានពីធម្មជាតិស្រាប់ សម្រាប់ធ្វើជា មធ្យោបាយ ចិញ្ចឹមជីវិត» ។ ក្នុងចំណោមកាយមូលហេតុកត្តាភូមិសាស្រ្តក៏ជាមូលហេតុចម្បងនៃកំណកំណើ ត ច្បាប់ និងរដ្ឋ ។
២.សីលមូលហេតុជាមូលហេតុដែលស្តែងឡើង ជាសកម្មភាពយឺតបន្តិច បើធៀបទៅនឹងកាយ មូលហេតុ គឺកើតឡើង នៅពេលដែលសង្គមមានការរីកចម្រើន ផ្នែកអរិយធម៌ ។ទាក់ទងទៅនឹង មូលហេតុប្រភេទនេះ មានគោលការណ៍នៃរបបនយោបាយ ជំនឿ សាសនា សីលធម៌និង ទំនៀម ទំលាប់ ប្រពៃណី ។ សីលមូលហេតុ គឺជាមូលហេតុ នៃស្មារតី ឬព្រលឹងរបស់មនុស្សគ្រប់ៗ រូប ។ មូលហេតុនេះ មានឥទ្ធិពល ទៅលើការបង្កើតច្បាប់ប្រជាជាតិខ្លាំងជាងកាយមូលហេតុ ។
ប្រភពច្បាប់ចែកជាពីរ
–ច្បាប់ពិភពរូបវន្ត គឺជាច្បាប់វិទ្យាសាស្រ្ត ច្បាប់ទំនាក់ទំនង និងច្បាប់ពិពណ៌នា ក្នុងពិភពសច្ចៈ ។ ច្បាប់នេះ មិនប្រែប្រួលទេ ហើយថែមទាំងគ្រប់គ្រង លើពិភពរូបធាតុទាំងអស់ទៀតផង ច្បាប់នេះ មានចរឹត ជាច្បាប់ធម្មជាតិ ។
–ច្បាប់ពិភពបញ្ញា គឺជាច្បាប់ដែលកើតចេញ ពីសមត្ថភាព នៃខួរក្បាលរបស់មនុស្ស ។ ច្បាប់នេះ មានបង្កប់នូវតំលៃកាតព្វកិច្ច និងបញ្ញត្តិយ៉ាងច្រើន ដែលមានការប្រែប្រួល ព្រោះភាវៈមានបញ្ញា ច្រើន មានការភាន់ច្រលំ ដោយសារតែឋិតនៅក្រោមតណ្ហារបស់មនុស្ស ។ គាត់ចែកច្បាប់ពិភព បញ្ញា ចែកចេញជា ៣ ទៀត គឺ
១.ច្បាប់សាសនា គឺជាច្បាប់ដែលប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ដោយអាទិពេទសម្រាប់ក្រើនរំលឹកស្មារតី មនុស្សឲ្យចងចាំ នូវករណីយកិច្ចរបស់ខ្លួន ចំពោះព្រះអាទិទេព ។
២.ច្បាប់សីលធម៌ គឺជាច្បាប់ដែលប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ ដោយទស្សនវិទូ សម្រាប់ក្រើនរំលឹក ស្មារតីមនុស្សឲ្យចងចាំ នូវករណីយកិច្ច របស់ខ្លួនចំពោះខ្លួនឯង ។
៣.ច្បាប់នយោបាយ និងច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី គឺជាច្បាប់ ដែលប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ ដោយអ្នកតែង ច្បាប់ សម្រាប់ក្រើនរំលឹក ដល់ស្មារតីរបស់មនុស្ស ឲ្យចងចាំនូវករណីយកិច្ចរបស់ខ្លួន ចំពោះអ្នក ដទៃ និងសង្គម ។ លោក Montesquieu បានបែងចែកច្បាប់បែបនេះ តាមកម្មវត្ថុរបស់វា ។ ច្បាប់ រដ្ឋប្បវេណី គឺជាច្បាប់ ដែលទាក់ទងទៅនឹងការកកើតរដ្ឋ ។ ច្បាប់នយោបាយ គឺជាច្បាប់ដែល ទាក់ទងទៅនឹងការរក្សារដ្ឋ ។ ពិតមែនតែ ច្បាប់ទាំងពីរនេះ មានកម្មវត្ថុខុសគ្នាក្តី ក៏ច្បាប់ទាំងពីរ នេះមិនអាចដាច់ពីគ្នាបានឡើយ ។ ក្នុងន័យនេះ បានជាគេចាត់ទុក Montesquieu ថាជាអ្នកទ្រឹស្តី នៃរដ្ឋប្រវត្តិសាស្រ្ត ។ ច្បាប់នយោបាយ និងច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី មានទំនាក់ទំនង ជាមួយនឹងច្បាប់ នៃប្រភពរូបវន្ត ។ ឧត្តមគតិរបស់លោក Montesquieu គឺចង់បានឲ្យ ច្បាប់នយោបាយ និងច្បាប់ រដ្ឋប្បវេណីមានលក្ខណៈសុក្រឹតមិនប្រែប្រួលមិនប្រែប្រួល ដូចច្បាប់វិទ្យាសាស្ត្រ ឬច្បាប់នៃប្រភព រូបវន្តដែរ ។ ហើយច្បាប់ទៀតសោត មានរូបរាងប្លែកៗ ទៅតាមលក្ខ័ណ្ឌនយោបាយនិងធាតុ អា កាស ។
ទ្រស្តីស្តីអំពីរបបគ្រប់គ្រងរដ្ឋ
លោក Montesquieu បានធ្វើការបែងចែករបបនយោបាយជា ៣ ប្រភេទគឺ
១.របបសាធារណរដ្ឋ គឺជារដ្ឋរបស់ប្រជាជនទាំងមូល ឬមួយផ្នែក ។ លោកបានបែងចែក សាធារ ណរដ្ឋជាពីរ គឺប្រជាធិបតេយ្យនិងអភិជនាធិបតេយ្យ ។ ប្រសិនបើសាធារណរដ្ឋ ជារដ្ឋរបស់ ប្រជា ជនទាំងមូលផ្គុំគ្នាជាអង្គធំមួយនោះជាប្រជាធិបតេយ្យ។ប្រសិនបើសាធារណរដ្ឋ ជារដ្ឋរបស់ប្រជា ជនមួយភាគតូចនោះ ជាអភិជនាធិបតេយ្យ ។
២.របបរាជាធិបតេយ្យ ជារដ្ឋរបស់មនុស្សម្នាក់ដែលស្ថិតនៅ ក្រោមច្បាប់ ដែលមិនប្រែប្រួលនិង ដែលច្បាប់នោះ បម្រើគោលបំណង តែមនុស្សម្នាក់ខាងលើ ។
៣.របបផ្តាច់ការធិបតេយ្យ ជារបបមនុស្សម្នាក់ ដែលនៅលើច្បាប់ ។
របបនិមួយៗ សុទ្ធតែមានគោលការណ៍ របស់វាផ្ទាស់ ។ គោលការណ៍នេះ ជាកម្លាំងជម្រុញ របស់រដ្ឋ ។ លក្ខណៈរបស់រដ្ឋ សំដៅទៅលើរចនាសម្ព័ន្ធ ខាងក្នុងរបស់រដ្ឋ សំដៅការរៀបចំ របស់ រដ្ឋដោយសាររដ្ឋ និមួយៗ មានលក្ខណៈផ្សេងៗ ពីគ្នា បានជារដ្ឋមានឈ្មោះខុសៗ គ្នា ។ លក្ខណៈ ទាក់ទងទៅនឹងនិយមន័យរបស់រដ្ឋ ហើយបើគ្មានលក្ខណៈនេះទេ គេក៏ពុំអាចសំគាល់បានថា ណាមួយជាសាធារណរដ្ឋ ណាមួយជារាជាធិបតេយ្យ និងណាមួយជារបបផ្តាច់ការធិបតេយ្យ ឡើយ ។លក្ខណៈដែលទាក់ទងទៅនឹងលក្ខន្តិកៈ របស់រដ្ឋ គឺជាទស្សនទាន របស់រដ្ឋ ។ នៅក្នុង សាធារដ្ឋទោះជាប្រជាធិបតេយ្យក្តី ឬជាអភិជនាធិបតេយ្យក្តី គោលការណ៍របស់វា គឺគុណធម៌ ការស្រលាញ់មាតុប្រទេស ស្រលាញ់សមភាព ស្រលាញ់ច្បាប់ ការលះបង់ផលប្រយោជន៍ ខ្លួន ឯងដើម្បីផលប្រយោជន៍ សាធារណៈ ។ នៅក្នុងរបបរាជាធិបតេយ្យ គោលការណ៍របស់វាគឺ កិត្តិ យស ពោលគឺការចេះគោរពគ្នា ទៅតាមឋានៈក្នុងសង្គមការស្គាល់នាទីខ្ពស់ទាបនៅក្នុងរបប ផ្តាច់ ការធិបតេយ្យ គោលការណ៍របស់វា គឺការភ័យខ្លាច ការគោរពដោយគ្មានការតវ៉ា ចំពោះអ្នកដឹក នាំ ។
ការរលាយបែកបាក់របបទាំងបី
របបគ្រប់គ្រងបែកបាក់របបទាំង ៣ ប្រភេទនេះ អាចរលំរលាយ ប្រែក្លាយជាលក្ខណៈដើម របស់វាធ្លាក់ចុះទៅ ក្នុងរបបមួយគួរឲ្យខ្លាច ដែលមានការរំលោភបំពាន ពីអ្នកដឹកនាំ ធ្វើអ្វីតាម អំណាចចិត្ត ។ លោក Montesquieu បានសរសេរថា «ការរលំរលាយ នៃរដ្ឋនិមួយៗចាប់ផ្អើម សឹង តែទាំងអស់ ពីការរលំរលាយ គោលការណ៍របស់វា »។ការរលំរលាយសាធារណរដ្ឋ អាចបណ្តាល មកពីការបាត់បង់សិទ្ធិ សេរីភាព យុត្តិធម៌ (គុណធម៌) ដែលជាគោលការណ៍របស់ សាធារណរដ្ឋ ។ គ្រោះថ្នាក់របស់របបអភិជនាធិបតេយ្យកើតមាន នៅពេលណា ដែលគោលការ ណ៍គុណធម៌ ប្រែក្លាយជាទៅជាវិសមភាព គ្មានគុណធម៌ អំពើពុករលួយ ពោលគឺនៅពេល ដែល គេអនុគ្រោះ ឲ្យមានមហិច្ឆិតា របស់បុគ្គលធ្វើតាមទំនើងចិត្ត ដោយមិនរវល់ ដល់ផល ប្រយោជន៍ សាធារណៈ ។ ចំពោះការរលំរលាយរបបរាជាធិបតេយ្យ កើតមាននៅពេលដែលការគោរព កិត្តិ យសត្រូវជំនួស ដោយស័ក្តិយស ដោយមាសប្រាក់ និងសំណូក ។ ចំណែកការលាយ របស់របប ផ្តាច់ការធិបតេយ្យវារលំរលាយគ្មានឈប់ឈរពីព្រោះរបបនេះវាខូចដោយសារលក្ខណៈ សាហាវ ព្រៃផ្សៃរបស់វារួច ទៅហើយ ។
ទ្រឹស្តីស្តីអំពីអាកាសធាតុ
លោក Montesquieu ពិនិត្យឃើញថាអាកាសធាតុមានឥទ្ធិពល ទៅលើចរិតមនុស្សហើយ ដោយ សារមនុស្ស ជាអ្នកបង្កើតច្បាប់ ដូច្នេះ ធាតុអាកាស ក៏មានឥទ្ធិពល ទៅលើច្បាប់ដែរ ។
១.ឥទ្ធិពលអាកាសធាតុទៅលើចរិតមនុស្ស
ខ្យល់ត្រជាក់ ធ្វើឲ្យមានកម្លាំង ខ្យល់ក្តៅ បន្ថយកម្លាំង ។ លោក Montesquieu សរសេរថា « គេមានកម្លាំងកាយកម្លាំងចិត្ត នៅក្នុងអាកាសធាតុត្រជាក់ គេមានការទុកចិត្តលើខ្លួនឯងជាង គេ មានសេចក្តីក្លាហានជាង គេមានចំណង់ សងសឹកតិចជាងគេ មានភាពស្មោះត្រង់ជាង» ។
២.ឥទ្ធិពលអាកាសធាតុទៅលើច្បាប់
ច្បាប់ដែលសម្តែងចេញ ពីចរិតមនុស្ស តណ្ហារបស់មនុស្ស លក្ខណៈរបស់មនុស្ស ក៏មានជាប់ ស្នាមធាតុអាកាស នៅជាមួយដែរ ។ ធាតុអាកាស ក៏មានឥទ្ធិពលទៅលើដី និងទៅលើជីវិតសេដ្ឋ កិច្ចហើយច្បាប់ ក៏មិនដូចគ្នាទេ សម្រាប់ប្រជាជនជាកសិករ ប្រជាជនជាអ្នកប្រមាញ់ និងប្រជាជន ជាអ្នកនេសាទ ។ លោក Montesquieu បានសរសេរថា «ច្បាប់ ត្រូវមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងរូប សាស្រ្តរបស់ប្រទេស ធាតុអាកាសត្រជាក់ ក្តៅ ទំហំ របៀបរស់នៅ របស់ប្រជាកសិករជាអ្នក ប្រមា ញ់ជាអ្នកគង្វាល កម្រិត សេរីភាព ជំនឿរបស់អ្នកស្រុក ធនធានរបស់គេទំនៀមរបស់គេ» ។ ដូច្នេះ ពាក្យអាកាសធាតុនេះ លោក Montesquieu ពិនិត្យមិនត្រឹមតែលក្ខណៈ អាកាសធាតុ ភូមិ សាស្រ្ត ប៉ុណ្ណោះទេ គឺថែមទាំងលក្ខណៈសេដ្ឋកិច្ច ប្រវត្តិសាស្រ្ត វប្បធម៌ និយាយរួម គ្រប់លក្ខណៈ សង្គមសាស្រ្តទាំងអស់ ។ ហេតុនេះហើយ បានជាគេចាត់ទុកលោក Montesquieu ជាស្ថាបនិក សង្គម វិជ្ជាពិតៗ ។
ការវិភាគស្តីអំពីអំណាច
ក្នុងចំណោមរបបគ្រប់គ្រងទាំង ៣ លោក Montesquieu យល់ឃើញថា «របបដែលប្រសើរល្អ ជាងគេ បើមិនគិតទៅដល់លក្ខណៈស្ថានភាពអ្វីទេនោះ គឺរបបប្រជាធិបតេយ្យ ពីព្រោះគោល ការណ៍របស់វា គឺគុណធម៌ ។ គុណធម៌ គឺជាគោលការណ៍ ប្រជាធិបតេយ្យ វាខ្ពស់ជាងកិត្តិយស ដែលជាគោលការណ៍ របស់រាជាធិបតេយ្យហើយវារឹតតែខ្ពសើជាងសេចក្តីភ័យខ្លាច ដែលជាគោ លការណ៍របស់របបផ្តាច់ការធិបតេយ្យទៅទៀត ។ តាមការជាក់ស្តែង គិតទៅដល់លក្ខណៈ ផ្សេងៗនោះ គឺរាជាធិបតេយ្យ ជារបបប្រសើរជាងគេ ពីព្រោះរបបរាជាធិបតេយ្យ ជារបបដែល ត្រូវ តាមរដ្ឋ ដែលមានទំហំធំ» ។ គំនិតនេះ លោក Montesquieu លើកយកគំនិត ដែលគេដឹង លឺ សុះ សាយ តាំងពីបុរាណកាល ដែលយល់ថា «ប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវតែសម្រាប់រដ្ឋ ដែលមានទំហំ តូច» ។ ម្យ៉ាងទៀត របបរាជាធិបតេយ្យ ជារបបដែលមាន សម្បទានជាងគេ ក្នុងការធានា សេរី ភាព។តែរបបរាជាធិបតេយ្យ ក៏អាចធ្លាក់ទៅក្នុងរបបផ្តាច់ការធិបតេយ្យ ដែរគឺជាផ្តាច់ការធិបតយ្យ តែម្នាក់។ របបរាជាធិបតេយ្យ បានក្លាយទៅជារបបផ្តាច់កាធិបតេយ្យ កាលណា ភាពឯករាជ្យ និងឯកសិទ្ធិ របស់ប្រជាជន របស់អង្គការនានា និងរបស់ប្រជាជាតិ មិនត្រូវបានគេគោរពនោះ ។ ដើម្បីធានា ឲ្យមានការគោរពនេះ លោក Montesquieu បានគ្រោងទុក នូវយន្តការពីរទៀត សម្រាប់បំពេញបន្ថែម នៅក្នុងការរៀបចំអំណាច ដែលគេអាចឲ្យឈ្មោះថា « ទ្រឹស្តី នៃការបែង ចែក អំណាច បញ្ឈរ និងទ្រឹស្តី នៃការបែងចែកអំណាចផ្តេក» ។
ក)ទ្រឹស្តីនៃការបែងចែកអំណាចបញ្ឈរ
ទ្រឹស្តីនេះ មានន័យថា ត្រូវឲ្យមានការទទួលស្គាល់ អង្គកណ្តាលផ្សេងៗ ដែលស្ថិតនៅចន្លោះ រវាងស្តេច និងប្រជារាស្រ្ត ក្នុងនោះមានវណ្ណៈទាំង ៣ ដែលមាននៅក្នុងរបបចាស់ គឺវណ្ណៈអភិជន សហធម្មិក និងវណ្ណៈផ្សេងៗ ទៀត ។ វណ្ណៈទាំងឡាយ ដែលនៅចន្លោះរវាងស្តេច និងប្រជារាស្ត្រ សម្រាប់ធ្វើជាកម្លាំងទប់អំណាច របស់ស្តេច ប៉ុន្តែទ្រឹស្តីនៃការបែងចែកអំណាចបញ្ឈរនេះ មានន័ យ ពេញលេញបាន លុះត្រាតែមាន ទ្រឹស្តី នៃការបែងចែកអំណាចផ្តេក មកបង្ក្រប់បន្ថែមដែរ ។
ខ)ទ្រឹស្តីនៃការបែងចែកអំណាចផ្តេក
ដើម្បីមានស្ថេរភាពនៅក្នុងសាធារណរដ្ឋ ក៏ដូចជានៅក្នុងរាជានិយម ចាំបាច់ត្រូវតែមានការ បែងចែកអំណាចរដ្ឋ ព្រោះថា ការបែងចែកអំណាចរដ្ឋ អាចធ្វើឲ្យមានសមាជិក នៃសង្គម ទទួល បាននូវសេរីភាពសុវត្ថិភាព យុត្តិធម៌ ពិសេសគឺស្ថេរភាពសង្គមតែម្តង។ លោក Montesquieu បាន បែងចែកអំណាច ដូចខាងក្រោមនេះ
១.អំណាចនិតិបញ្ញត្តិ ជាអំណាចធ្វើច្បាប់ កែច្បាប់ និងលុបច្បាប់ ។ អំណាចនិតិបញ្ញត្តិត្រូវ ប្រគល់ ទៅឲ្យសភាពីរជាន់ ជាអ្នកកានើកាប់ គឺសភាអភិជន (សភាជាន់ខ្ពស់) និងសភាប្រជារាស្ត្រ (សភា ជាន់ទាប) ។ ក្រៅពីបង្កើត ឬលុបច្បាប់ អំណាចនេះ នៅមានតូនាទី ជាអ្នកតាមដានត្រួត ពិនិត្យ ការប្រតិបត្តិ របស់ព្រះរាជា និងមានតួនាទី ជាអ្នកកាត់ក្តី វិនិច្ឆ័យទៅលើសកម្មភាព ប្រតិបត្តិ ក្នុង សង្គមទាំងមូល ។
២.អំណាចនិតិប្រតិបត្តិ ជាអំណាចប្រតិបត្តិ តាមឆន្ទៈ របស់អំណាចនិតិបញ្ញត្តិ សម្រាប់រៀបចំ ដឹក នាំសង្គមទាំងផ្ទៃក្នុងប្រទេស ទាំងលើឆាកអន្តរជាតិ ថែមទាំងជាអំណាចដែលមានសិទ្ធិ ប្រកាស សង្គ្រាម និងសន្តិភាព ។ អំណាចនេះ មានបង្កប់នូវចរិត ជាអំណាចនៃច្បាប់អន្តជាតិផងដែរ ។ អំណាចនេះ ត្រូវប្រគល់ ទៅឲ្យព្រះមហាក្សត្រ ជាអ្នកកាន់កាប់ ។ អំណាចនេះ ក្រៅពីការប្រតិបត្តិ គឺនៅមានសិទ្ធិ ជំទាស់ចំពោះ អំណាចនិតិបញ្ញត្តិផងដែរ តាមនិតិវិធី នៃការប្រើសិទ្ធិ របស់ស្តេច ។
៣.អំណាចតុលាការជាអំណាចវិនិច្ឆ័យដែលត្រូវបានគេប្រើប្រាស់នៅក្នុងក្របខ័ណ្ឌនៃច្បាប់រដ្ឋប្ប វេណី ។ អំណាចនេះ ត្រូវប្រគល់ឲ្យទៅសភាខេត្ត សភាក្រុងនិមួយៗ ដែលកាន់កាប់អំណាចតុលា ការ ។
គោលការណ៍ នៃការបែងចែកអំណាចនេះ គឺធ្វើឡើង ក្នុងគោលបំណង ទប់ស្កាត់មិនឲ្យ អំណាច ដែលស្ថិតនៅក្នុងដៃ បុគ្គលណាម្នាក់ នោះអាចនាំទៅរកសេចក្តីវិនាស ដល់ប្រទេសជាតិ បាន និង ដើម្បីឲ្យទ្រឹស្តី នៃការបែងចែកអំណាចនេះ លុះទៅតាមរូបភាព ជារចនាសម្ព័ន្ធ និងដើម្បី រក្សានូវតុល្យភាព នៃអំណាចទាំង ៣ របស់រដ្ឋ ។ មួយទៀត គោលដៅ នៃការបែងចែក អំណាច នេះគឺធ្វើឡើង ដើម្បីប្រឆាំង នឹងរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ ហើយសម្របសម្រួល ទំនាស់រវាង របប មូលធននិយម និងពួកវណ្ណៈអភិជន និងជាការគ្រោងទុកជាមុន ដើម្បីការពារគ្រោះថ្នាក់ជៀសវាង ការដណ្តើមយកអំណាចផ្តាច់មុខ ព្រោះលោកយល់ថា «សារជាតិរបស់មនុស្ស បើកាលណា បាន អំណាចនៅក្នុងដៃរបស់ខ្លួនហើយ មនុស្សនោះ នឹងតស៊ូ ដើម្បីរក្សាអំណាចនោះ លុះដល់តំណក់ ឈាមចុងក្រោយ» ។ ដូច្នេះធ្វើយ៉ាងណាឲ្យអំណាចទប់ទល់នឹងអំណាច ពីព្រោះមនុស្សទាំងអស់ ដែលមានអំណាចតែងតែមានការប្រើប្រាស់នូវអំណាចទាំងនោះជ្រុលហួស ៕
ជីវប្រវត្តិរបស់ James Madison កែប្រែ
លោក James Madiso ជារដ្ឋបុរសជាទស្សនវិទូនយោបាយ និងត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជា «បិតារដ្ឋធម្មនុញ្ញ»របស់សហ រដ្ឋអាមេរិក។ លោកមានជំនឿជឿជាក់លើសេរីភាពរបស់សាធា រណរដ្ឋនិយម ។
លោក James Madison កើតនៅថ្ងៃទី ១៦ ខែមិនា ឆ្នាំ ១៧៥១ នៅផតខនវ៉េ រដ្ឋវឺជីនា សហរដ្ឋអាមេរិ ។ ហើយបានទទួល មរណកាលនៅថ្ងៃទី ២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៨៣៦ ក្នុងជន្មាយុ ៨៥ ឆ្នាំនៅមន់ផិល្លឺ ក្នុងរដ្ឋវឺជីនា សហរដ្ឋអាមេរិក ។ នៅក្នុងកំឡុង ឆ្នាំ ១៨០៩-១៨១៧ (គឺនៅថ្ងៃទី ៤ ខែមិនា ឆ្នាំ ១៨០៩ ដល់ថ្ងៃទី៤ ខែមិនា ឆ្នាំ ១៨១៧) គាត់ក៏ត្រូវបានគេជ្រើសតាំងជា ប្រធានាធិបតីទី ៤ របស់សហរដ្ឋ អាមេរិក ផងដែរ ។
ទស្សនៈរបស់ James Madison
លោក Madison ប្រកាន់ខ្ជាប់នូវទស្សនៈថា «ប្រជាជន ជាប្រភពតែមួយគត់ នៃអំណាច នយោបាយហើយ ចំណែកការបោះឆ្នោតវិញ ជាលក្ខណៈពិសេសរបស់ការដឹកនាំបែបសាធារណ រដ្ឋនិយម» ។ ប៉ុន្តែ លោក Madison មានការចង្អៀតចង្អល់ចិត្ត ចំពោះភាគី ដែលមានការ គាំទ្រ ភាគច្រើន គឺនៅពេលដែលភាគីនេះ នៅក្នុងអំណាច ក្នុងករណីនេះ លោកគិតថា ជៀសមិនរួច ឡើយ នូវការសង្កត់សង្កិន ទៅលើផលប្រយោជន៍ របស់ភាគីភាគតិច ។ ការចង់បំបាត់ភាគច្រើន ដែលមានមហិច្ឆិតា ហើយផលប្រយោជន៍ និងលទ្ធភាពធ្វើសកម្មភាព តែម្យ៉ាងគត់ គឺគំនិតបោក ប្រាស់ របស់អ្នកដឹកនាំផ្តាច់ការ ដើម្បីធានានូវសិទ្ធិ សេរីភាព របស់មនុស្ស ភាគតិច ។
ដើម្បីកុំឲ្យមានការរំលោភ ពីសំណាក់ភាគីភាគច្រើន បើតាមយោបល់របស់លោក Madison អាចធ្វើទៅបាន មានតែសាធារណរដ្ឋ ដែលខុសពីរាជាធិបតេយ្យ ។ លោក Madison បានគិតអំពី កត្តាចាំបាច់ ក្នុងការបែងចែកអំណាច ជាពិសេស គឺការបែងចែកស្ថាប័នអំណាចនិតិបញ្ញត្តិ ជាពីរ ថ្នាក់ ។ អ្នកនយោបាយ អាមេរិច បានឈរលើគោលការណ៍ នៃការបែងចែកអំណាចរបស់លោក Montesquieu ដែលបង្កើត នូវប្រព័ន្ធ បែងចែកអំណាច ឲ្យមានតុល្យភាព នឹងគ្នា ហើយអំណាច ទាំងបី ត្រូវមានអំណាចប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ។ យន្តការ នៃការបែងចែកអំណាចរដ្ឋនេះ នៅតែបន្ត អត្ថិភាព និងប្រសិទ្ធិភាព នៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយ របស់សហរដ្ឋអាមេរិច ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ។ តាមទស្សនៈរបស់លោក អំណាចទាំង ៣ ត្រូវឈរនៅលើទំនាក់ទំនង សមភាព ។ យន្តការនេះ ត្រូវបានប្រើនៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិចរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ទ្រឹស្តី និងសកម្មភាពនយោបាយ របស់ Madison មានតួនាទីសំខាន់ នៅក្នុងការបង្កើត រចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋ របស់សហរដ្ឋអាមេរិច ។ តែការបង្វែរទិស ពីទ្រឹស្តីសុទ្ធសាធ ឲ្យងាកទៅរកការអនុវត្តន៍ជាក់ស្តែង ត្រូវបានធ្វើឡើង ដោយ Madison នៅលើផែនដីសហរដ្ឋអាមេរិច ។ នោះគឺនៅក្នុងឱកាស ដែលសហរដ្ឋអាមេរិច ត្រូវបាន បង្កើតឡើងក្នុងតំណាក់កាលដំបូង ។ អាមេរិចបានធ្វើឲ្យទ្រឹស្តីនេះ ក្លាយទៅជាការអនុវត្តន៍ប្រកប ដោយប្រសិទ្ធិភាពមុនគេ ។
របបសាធារណរដ្ឋ ដែលពួកគេ បានបង្កើតឡើងនាពេលនោះ គឺជារដ្ឋ ដែលក្នុងនោះ អំណាច រដ្ឋត្រូវបានកំណត់ព្រំដែនផ្ទុយគ្នាទៅនឹងរបបរាជានិយមផ្តាច់ការដែលគ្មានព្រំដែននោះ។សហរដ្ឋ អាមេរិចបានដើរមុនគេនៅក្នុងទ្រឹស្តីនេះដោយតំរូវឲ្យប្រជាពលរដ្ឋទទួលបាននូវអ្វីដែលជាបំណង ប្រាថ្នា របស់ប្រជាពលរដ្ឋ ផ្តល់ឲ្យនូវសិទ្ធិនយោបាយ និងសិទ្ធិផ្សេងៗ ទៀត ជាពិសេសគឺលទ្ធិ ប្រជាធិបតេយ្យ គ្រប់ៗគ្នា និងទាំងអស់គ្នា ទទួលបាននូវវឌ្ឍនភាព និងពុំសូវមានវិសមភាពក្នុង សង្គម ។
សាធារណរដ្ឋ ដែលលោកលើកឡើង មានប្រជាពលរដ្ឋ ចូលរួមយ៉ាងសកម្ម នៅក្នុងកិច្ចការ នយោបាយ។ប្រជាពលរដ្ឋជាម្ចាស់នៃវាសនាប្រទេសរបស់គេយ៉ាងពិតប្រាកដ។ សិទ្ធិនយោបាយ ត្រូវបានធ្វើឡើងតាមរយៈការឈរឈ្មោះឲ្យគេបោះឆ្នោតនិងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសអ្នកតំណាង របស់ខ្លួន ។
យើងអាចនិយាយបានថា James Madison គឺជាអ្នកទីមួយ ដែលធ្វើ ឲ្យទ្រឹស្តី នយោបាយ របស់គាត់ឈានទៅដល់ការអនុវត្តន៍ ក្នុងសង្គមពិតៗ។ ខ្លឹមសារសំខាន់នៅទីនេះគឺតួនាទីដ៏ចម្បង របស់ប្រជាពលរដ្ឋ ក្នុងការបង្កើត អំណាចរដ្ឋ ក្នុងការកំណត់វាសនារបស់ខ្លួន ដោយខ្លួនឯងដោយ មិនពឹងផ្អែកទៅលើកម្លាំង ខាងក្រៅអ្វីឡើយ គឺជាសមត្ថភាពពិតៗ របស់ពលរដ្ឋតែម្តង ។
ទស្សនៈរបស់ខុងជឺ (៥៥១-៤៧៩ មុន គ).ស. កែប្រែ
ខុងជឺជាមហាទស្សនវិទូចិនមួយរូបដ៏ល្បីល្បាញមានកិត្តិនាមស្មើនឹងសូក្រាតនៅប្រទេសក្រិច ដែរ ។ តាមពិតឈ្មោះរបស់លោកគឺ ជឺស្ថិតនៅសម្ព័ន្ធលូ ។ ត្រកូលរាជវង្សរបស់លោកជាអភិជន ហើយបើតាម
ការស្រាវជ្រាវត្រកូលនេះ មានពូជធារមកពីរាជវង្ស «ចាង» ដែលជាសន្តតិវង្សមួយគ្រប់គ្រង ប្រទេស ចិន នាសម័យរដ្ឋកាលចូវ ។ ដោយសារសង្រាមវាយលុកពីកុលសម្ព័ន្ធចូវ ស្ថិតនៅទិសពាយ័ព្យទន្លេលឿងរាជវង្សចាង ក៏ត្រូវរលាយបាត់បង់ក្នុងសង្រ្គាម ។ ឯសមាជិកគ្រួសារ ដែលរួច ផុតពីសេចក្តីស្លាប់វិញ ក៏បន្លំខ្លួនក្នុងកុលសម្ព័ន្ធ «លូ»។ ខុងជឺ កើតនៅឆ្នាំ ៥៥១ មុន គ.ស ក្នុងទីងងឹតនៃកំហែង ថ្មភ្នំមួយនៃស្រុកចាងតុង ក្បែរវាលចិញ្ចឹមសត្វ របស់លោកមានៃសន្តតិវង្សលូ ។ មុនពេលចាប់ កំណើត និងថ្ងៃចាប់កំណើតរបស់ខុងជឺ មានអព្ពូតហេតុចំលែក គួរឲ្យកត់សម្គាល់ គឺផ្ទុះភ្នំភ្លើងរន្ទះ រញ្ជួយភ្នំភ្លើង ។ ខុងជឺ កំព្រាឪពុកតាំងពីអាយុ ៣ ឆ្នាំ ហើយមានចិត្តសប្បុរសធម៌ តាំងពីក្មេងតែ គាត់រស់ក្នុងទីទល់ក្រ។លុះបានអាយុ ២០ឆ្នាំគាត់បានរៀបការ ជាមួយនឹងស្រីជន ជាតិម៉ុងហ្គោល ម្នាក់ ដែលមានកូនប្រុសឈ្មោះលី ។ ដោយកាខិតខំស្រាវជ្រាវ ខុងជឺ បានក្លាយ ជាគ្រូម្នាក់ដែល ចេះដឹងសព្វមុខវិជ្ជាពិសេស ខាងវិជ្ជាពេទ្យខុងជឺចេះទស្សន៍ទាយ ជាអ្នកបង្ហាត់ បង្រៀនឲ្យប្រជាជនចិនចេះសែនព្រេនដូនតាតាមលក្ខណៈនេះគាត់ជាអាចារ្យពេលមាន អាពាហ៍ ពិពាហ៍ និងវិធីបុណ្យ ផ្សេងៗ ផងដែរ ។ កិត្តិនាម របស់ខុងជឺ ល្បីល្បាញពេញស្រុកចាន់ស៊ី ហើយ ពេលនោះ ទស្សនវិជ្ជា បស់ខុងជឺ ក៏ចាប់រីកដុះដាល គេនាំគ្នាប្រសិទ្ធិនាម ឲ្យគាត់ថា «ជូ» មាន ន័យថា«បណ្ឌិត» ចាប់ពី ពេលនោះមក ។ នៅអាយុ៤៩ឆ្នាំខុងជឺត្រូវបានព្រះមហាក្សក្យ តែងតាំង ធ្វើជាសេនាបតីធំម្នាក់ក្នុងវាំង។ ខុងជឺបានផ្សព្វផ្សាយទស្សនវិជ្ជា របស់គាត់គ្រប់ទិសទីពាសពេញ ប្រទេសចិន ក្នុងគោល បំណងឲ្យប្រជាជនចិនស្គាល់យល់ដឹង នូវតំលៃរបស់ខ្លួន និងចង់កែរប្រែ របៀបអប់រំសីលធម៌ តែត្រូវមហាក្សត្រលូជំនាស់ ។ ដោយវិបត្តិនយោបាយ ខុងជឺ បានភៀសខ្លួន ពីស្រុកមួយ ទៅស្រុក មួយអស់រយៈពេល ១៣ ឆ្នាំ ។ ខុងជឺ បានវិលត្រឡប់ចូលស្រុកលូវិញ ក្នុង ជន្មាយុ ៧០ឆ្នាំ។ ខុងជឺ បានផ្សាយទស្សនវិជ្ជា របស់គាត់អស់រយៈពេលឆ្នាំ ក្នុងស្រុកចិនទាំងមូល ព្រមទាំងបើកង្រៀន ដល់សាវ័កទៀតផង ។
ខុងជឺមិនគ្រាន់តែជាគ្រូបង្ហាត់ខ្បួនខ្នាតប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំង ជាអ្នកដឹកនាំប្រជាជន ឲ្យអនុវ ត្តន៍ នូវទំនៀមទំលាប់ចាស់ឲ្យរីកចម្រើនឡើងវិញ គេសង្កតឃើញប្រជាជនចិន ចាប់ប្រើក្រដាស និងជក់ខ្មៅដុសថ្នាំ សម្រាប់សរសេរ និងឲ្យចេះសែនព្រេនដូនតា រាល់ឆ្នាំ តាំងពីសម័យខុងជឺមក ។ គាត់រស់បាន ៣ ឆ្នាំ ក្នុងសំណាក់សាវ័កទាំងឡាយ ហើយបានទទួលមរណភាព ក្នុងឆ្នាំ ៤៧៩ មុន គ.ស ។
ស្នាដៃទស្សនវិជ្ជារបស់ខុងជឺ
ខុងជឺ បានចងក្រងគម្ពីរឈ្មោះថា «លាវយី» មានន័យថា សិល្បៈទាំង ៦ ជាសិល្បៈ សេរីមាន គោលដៅស្វែងរកនូវសេរីភាព ក្នុងនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ច ។
ទស្សនវិជ្ជាទាំង៦របស់ខុងជឺគឺ
១–គម្ពីរឈ្មោះយី= និយាយ ពីការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិ និងផ្ទេរមរតក ។
២–គម្ពីរឈ្មោះចេ=ជាកំណាព្យនិទាន សម្រាប់បម្រើសោភ័ណ្ឌធម្មជាតិ ។
៣–គម្ពីរឈ្មោះលី= និយាយ ពីការប្រារព្ធពិធីសែនព្រេនផ្សេងៗ ។
៤–គម្ពីរឈ្មោះយ៉ូ= និយាយ ពីបទភ្លេង និងចម្រៀងបណ្តែតអារម្មណ៍ ។
៥–គម្ពីរឈ្មោះជូ=និយាយ ពីប្រវត្តិសាស្រ្ត និងពង្សាវតា នៃប្រទេសចិន ។
៦–គម្ពីរឈ្មោះឈូស៊ាវឬគម្ពីរនិទាឃរដូវ=និយាយ ពីសរទរដូវ ជាប្រវត្តិសាស្រ្ត ជាក់ស្តែងរបស់ សន្តតិវង្សលូ ។
ចំពោះទស្សនវិជ្ជា ខុងជឺ បានឲ្យតំលៃ ទៅលើសីលធម៌ មនុស្សធម៌ និងសច្ចធម៌ ។ តាមទស្សនៈ ខុងជឺ នៅក្នុងសង្គម មានមនុស្សពីរប្រភេទ ដែលតែងតែស្វែងរកវត្ថុពីរផ្ទុយគ្នា ។ មនុស្សប្រភេទ ទីមួយ ជាមនុស្សប្រកបដោយគតិបណ្ឌិត ដែលសុខចិត្តលះបង់គុណប្រយោជន៍ គ្រប់បែបយ៉ាង ដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌និងដើម្បីបណ្តុះកិត្តិស័ព្ទរបស់ខ្លួន ។ ចំណែកមនុស្ស ប្រភេទទីពីរជាប្រភេទ មនុស្សសាមញ្ញដែលសុខចិត្តលះបង់យុត្តិធម៌កិត្តិយស ដើម្បីស្វែងរកគុណប្រយោជន៍ ។
ខុងជឺបានបែងចែកទស្សនៈដូចខាងក្រោម
មនុស្សធម៌= ខុងជឺ បានហាមមិនឲ្យធ្វើសង្រ្គាមជាដាច់ខាត ទោះស្ថិក្នុងសភាពបែបណាក៏ដោយ ។ខុងជឺមើលឃើញសង្រ្គាម ជាប្រភពនៃអមនុស្សធម៌ ។ លោកមិនពេញចិត្តចំពោះអំពើឃោរឃៅ អមនុស្សធម៌ ដែលពួកមនុស្ស ធ្វើទៅលើសត្វ និងធ្វើទៅលើមនុស្សគ្នាឯង ដូចករណីកងទ័ព ចាប់ឈ្លើយសង្រ្គាមមកកាត់ដៃកាត់ជើងបោះទៅលើចុងលំពែង ចាប់មនុស្សយកទៅ ស្រុះទឹកក្តៅ ដូចជាស្រុះមាន់ គាបក្បាលពិរុទ្ធជន ឲ្យស្លាប់ដោយទារុណកម្ម ។ល។ អំពើទាំងនេះ សុទ្ធសឹងជា អំពើ អមនុស្សធម៌ ។
យុត្តិធម៌= ខុងជឺ មើលឃើញយុត្តិធម៌ ក្នុងរូបភាពពីរយ៉ាង គឺយុត្តិធម៌នៅក្នុងសង្គម និងយុត្តិធម៌ នៅក្នុងគ្រួសារ។ ដំបូងឡើយ យុត្តិធម៌ កើតមាននៅក្នុងគ្រួសារជាមុនសិន ក្រោយមក ទើបវារាល ដាលដល់សង្គម ។ ខុងជឺ មើលឃើញយុត្តិធម៌ពួនសំងំនៅក្នុងចិត្ត និងកាយវិការរបស់មនុស្ស ។ ហេតុនេះដើម្បីឲ្យយុត្តិធម៌សង្គមកើតមានឡើងជំហ៊ានទីមួយត្រូវធ្វើឲ្យមានយុត្តិធម៌នៅក្នុងគ្រួសារ ជាមុនសិន ។ ខុងជឺ បានឈរលើទស្សនៈថា «កូនត្រូវស្តាប់បង្គាប់ឪពុកម្តាយ និងរាមច្បងរបស់ ខ្លួន» ។
សីលធម៌= ខុងជឺ បានបង្គាប់ឲ្យមនុស្សគ្រប់វណ្ណៈទាំងអស់ នៅក្នុងសង្គម និងគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈ ទាំងអស់ នៅក្នុងគ្រួសារ ត្រូវតែហ៊ានទទួលនូវកំហុសរបស់ខ្លួន នៅចំពោះមុខគ្រួសារ និងចំពោះ មុខច្បាប់ផងដែរ ។ អ្នកប្រព្រឹត្តល្មើសនឹងច្បាប់ ត្រូវទទួលខុសត្រូវ ទទួលទារុណកម្ម ឲ្យសមនឹង កំហុស ដែលគេបានសាង ។ ប្រសិនបើកំហុសនោះ ធ្ងន់ដល់ប្រហារជីវិត អ្នកទោស ត្រូវតែហ៊ាន ធ្វើអត្តឃាតខ្លួនឯង ។ ទស្សនៈរបស់លោកខុងជឺសង្កត់ធ្ងន់ថា «មនុស្សម្នាក់ៗ ត្រូវមានស្មារតី អៀន ខ្មាសត្រូវតែចេះយល់នូវអ្វី ដែលត្រឹមត្រូវយុត្តិធម៌ សម្រាប់ជីវិត» ។ ខុងជឺ បានបង្កើត សីលធម៌ មួយទៀតហៅថា «ជិន» មានន័យថា «ស្រលាញ់ អ្នកដទៃ» ដោយខុងជឺ មានបំណង ឲ្យអ្នកសិក្សា ស្រលាញ់ផលប្រយោជន៍ និងជីវិតអ្នកដទៃ ឲ្យដូចជាស្រលាញ់ជីវិតរបស់ខ្លួន ។
សីលធម៌នោះគឺ
-ធ្វើគុណទៅហើយ បើគេតបមកវិញ ចាត់ទុកដូចជាពុំបានធ្វើគុណ ។
-ធ្វើគុណទៅហើយ បើបានផលអាក្រក់វិញ ត្រូវទទួលថា ជាបទពិសោធន៍ដោយដៃពីរ ។
-អំពើណា ដែលអ្នកពុំចង់ឲ្យគេធ្វើមកលើរូបអ្នក ចូរអ្នកកុំធ្វើអំពើនោះទៅអ្នកដទៃ ។
-អំពើណា ដែលអ្នកស្រលាញ់ ចង់បាន ឲ្យគេធ្វើមកលើរូបអ្នក ចូរអ្នកធ្វើនូវអំពើ នោះទៅអ្នកដទៃ ជាមុនសិន ។
-អំពើណា ដែលធ្វើទៅហើយ បានទទួលផលដល់ខ្លួនឯងហើយ មានទុក្ខដល់អ្នកដទៃ សូមជៀស វាងកុំធ្វើនូវអំពើនោះ ជាដាច់ខាត ។
-បើជួយអ្នកដទៃហើយ បែរជាត្រឡប់មកទទួលទោសវិញ ចូររត់គេច ឲ្យផុតពីទុក្ខទោសនោះឲ្យ បានមុនទុក្ខទោសនោះ មកដល់ ។
-បើធ្វើប្រយោជន៍ហើយ សូមកុំរំលឹកគុណទាំងនោះ នៅចំពោះមុខគេឲ្យសោះ បើមិនដូច្នោះទេទោះជាគុណប៉ុនភ្នំ ក៏ត្រូវរលាយដែរ ។
-ត្រូវទុកឲ្យអ្នកដទៃ និយាយពីគុណរបស់អ្នកវិញ ទើបប្រសើរជាង ។
-អ្វីដែលអ្នកមិនសប្បាយចិត្ត ចំពោះអ្នកធំធ្វើមកលើរូបអ្នក ចូរអ្នកកុំយកវាទៅអនុវត្តន៍ លើមនុស្ស ដែលនៅក្រោមបង្គាប់អ្នក ឲ្យសោះ ។
គុណធម៌របស់ខុងជឺ
គុណធម៌ របស់ខុងជឺ គឺសំដៅលើចិត្តមេត្តា ករុណា និងភាពត្រឹមត្រូវ ។ លោកថា «មនុស្សម្នាក់ៗ នៅក្នុងសង្គម សុទ្ធតែមានកាតព្វកិច្ច ដែលគួរធ្វើ ដើម្បីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន របស់ពួកគេត្រូវ ប្រកបដោយសីលធម៌ និងភាពត្រឹមត្រូវ»។ នេះទើបហៅថា «គុណធម៌»។តែបើគេធ្វើ កិច្ចការទាំង ឡាយដោយគ្រាន់តែពិចារណា ប៉ុន្តែខ្វះសីលធម៌នោះសកម្មភាព របស់ពួកគេនឹងក្លាយទៅជា សកម្មភាពមិនត្រឹមត្រូវ និងខ្វះគុណធម៌ ។ មួយវិញទៀត ខុងជឺ ចាត់ទុកថា «ការគ្រប់គ្រងដោយ គុណ ធម៌ មានលក្ខណល្អប្រសើរ ជាងគ្រប់គ្រងដោយច្បាប់» ។
គាត់រំពឹងថា ការគ្របគ្រងរដ្ឋ ប្រកបដោយគុណធម៌ អាចដំណើរការទៅរួច ថែមទាំងឈាន ទៅសម្រេចផ្លែផ្កាទៀតផង ។ ការគ្រប់គ្រងល្អ គឺទាល់តែអ្នកគ្រប់គ្រង ធ្វើសង្គមឲ្យ មានសណ្តាប់ ធ្នាប់និងជីវភាពរុងរឿង ។ ចង់ឲ្យសង្គមមានសណ្តាប់ធ្នាប់ និងជីវភាពរុងរឿង ត្រូវធ្វើសណ្តាប់ធ្នាប់ និងចេះគ្រប់គ្រងជីវភាពគ្រួសារជាមុនសិន ។មនុស្ស ដែលមានទឹកចិត្តល្អ លុះត្រាតែ មានឆន្ទៈ ស្មោះត្រង់ និងមានការអប់រំល្អ ។ នៅពេលដែលមនុស្ស បានទទួលការអប់រំល្អហើយជីវភាពគ្ រួសារ របស់គេ ក៏ត្រូវបានគ្រប់គ្រងល្អដែរ ។ បើជីវភាពគ្រួសារបានគ្រប់គ្រងហើយនោះ នាំឲ្យជីវ ភាពសង្គម ឬប្រទេសជាតិ មានសណ្តាប់ធ្នាប់ ។ លទ្ធផលចុងក្រោយ គឺពិភពលោកនឹងមាន សន្តិភាព។ខុងជឺយល់ថា ដើម្បីឲ្យសង្គមមានសណ្តាប់ធ្នាប់ លុះត្រាតែនៅក្នុងសង្គមនោះ មានការ ប្រតិបត្តិត្រឹមត្រូវ នូវអ្វីដែលគាត់ហៅថា «ការកែតំរូវ ឲ្យត្រឹមត្រូវតាមឈ្មោះ» នោះជាមុនសិន ។ នេះមានន័យថា «ម្នាក់ៗ ត្រូវតែស្គាល់ឈ្មោះកាតព្វកិច្ច និងតួនាទីរបស់ខ្លួន ឲ្យបានច្បាស់លាស់» ។ ខ្លឹមសារសំខាន់នោះ ឋិននៅត្រង់ថា អ្នកគ្រប់គ្រងគឺអ្នកគ្រប់គ្រង រដ្ឋមន្រ្តីគឺរដ្ឋមន្រ្តី ឪពុកគឺឪពុក កូនគឺកូន ។ល។ គ្រប់ឈ្មោះទាំងអស់ គឺសុទ្ធតែឋានៈ មានកាតព្វកិច្ច តួនាទី និងមុខងារ ខុសៗ គ្នា ។ បើឈ្មោះណាមួយ បំពេញមុខងាររបស់ខ្លួនមិនត្រឹមត្រូវ អ្នកនោះមិនអាចក្លាយទៅជាបុគ្គល ដ៏ល្អតាមឋានៈនោះឡើយ ។ ឧទាហរណ៍ថា៖ បើអ្នកដឹកនាំ គ្រប់គ្រងគេ មិនខ្វល់ខ្វាយចំពោះវិជ្ជា ឬវិធីដឹកនាំគ្រប់គ្រងនោះទេទោះបីជាអ្នកនោះមានប្រជាប្រិយភាព ប៉ុណ្ណាក៏ដោយ ក៏គេនោះមិន អាចជាអ្នកដឹកនាំ ដ៏ល្អបានដែរ ។
ដូចនេះ ឃើញថា ទស្សននយោបាយ របស់ខុងជឺ ពិតជាបានរួមវិភាគទាន យ៉ាងធំសម្បើម ក្នុងការរុញច្រានទ្រឹស្តីនយោបាយ បែបទស្សនវិជ្ជា ដែលមានសីលធម៌ឲ្យមានភាពរីកដុះដាល ឡើង ។អ្វីដែលគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍នោះគឺខុងជឺ មិនបានប្រើប្រាស់កម្លាំងខាងក្រៅ មកជួយរៀបចំ និងដោះស្រាយបញ្ហា ក្នុងសង្គមមនុស្សទេ ។ តែលោកប្រើក្បួនច្បាប់ គុណធម៌ និងសីលធម៌ធ្វើជា មូលដ្ឋាន សម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហា ក្នុងសង្គមមនុស្សទៅវិញ ។
កាល់ម៉ាក្ស៍ (១៨១៨-១៨៨៣) កែប្រែ
រូបភាពតូច|kalmax គិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៨ គឺជាខួបគម្រប់២០០ឆ្នាំគត់ នៃការចាប់កំណើតរបស់កាល់ម៉ាក្ស៍ ហើយនៅក្នុងឱកាសខួប២០០ឆ្នាំនេះ គេឃើញមានមតិយោបល់ចម្រុះគ្នា ជុំវិញគោលគំនិតរបស់កាល់ម៉ាក្ស៍ ដោយមានទាំងអ្នករិះគន់ និងទាំងអ្នកដែលគិតថា ទ្រឹស្តីរបស់កាល់ម៉ាក្ស៍នៅតែជាបច្ចុប្បន្នភាពនៅឡើយ ហើយរឹតតែមានអត្ថន័យសំខាន់ទៅទៀត នៅក្នុងសម័យកាលបច្ចុប្បន្ននេះ។
កាល់ម៉ាក្ស៍ (Karl Heinrich Marx) កើតនៅថ្ងៃទី៥ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៨១៨ នៅអាល្លឺម៉ង់។ គេមិនសូវជាមានព័ត៌មានលម្អិតច្រើនទេ អំពីកុមារភាពរបស់កាល់ម៉ាក្ស៍ ដោយគេគ្រាន់តែដឹងថា កាល់ម៉ាក្សគឺជាកូនទី៣ ក្នុងចំណោមបងប្អូន ៩នាក់ ក្នុងត្រកូលអ្នកមានជីវភាពស្តុកស្តម្ភម្នាក់ ដោយឪពុករបស់កាល់ម៉ាក្សមានមុខរបរជាមេធាវី។
ទាំងឪពុក និងទាំងម្តាយរបស់កាល់ម៉ាក្ស៍ សុទ្ធតែជាអ្នកនៅក្នុងត្រកូលជាជនជាតិជ្វីហ្វ ក៏ប៉ុន្តែ ឪពុករបស់កាល់ម៉ាក្ស៍បានជ្រើសរើសផ្លូវដើរខុសពីវង់ត្រកូល ដោយងាកទៅរកគ្រិស្តសាសនានិកាយប្រូតេស្តង់។ កាល់ម៉ាក្ស៍វិញជាអ្នកដែលមិនមានជំនឿទៅលើសាសនាណាមួយទាំងអស់ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ការណ៍ដែលមានសាច់ឈាមក្នុងត្រកូលជ្វីហ្វបានធ្វើឲ្យកាល់ម៉ាក្ស៍ត្រូវរងនូវការរើសអើងនៅអាល្លឺម៉ង់។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជា កាល់ម៉ាក្ស៍តែងតែមានគំនិតប្រឆាំងនឹងតួនាទីរបស់សាសនានៅក្នុងសង្គម។
នៅក្នុងសម័យកាលរបស់កាល់ម៉ាក្ស៍ អាល្លឺម៉ង់ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងដោយរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ ចំណែកឪពុករបស់កាល់ម៉ាក្ស៍ គឺជាអ្នកដែលជាប់ចិត្តនឹងទ្រឹស្តីរបស់ទស្សនវិទូសេរីនិយម ជាពិសេស គឺទស្សនវិទូអាល្លឺម៉ង់ អេម៉ានុយអែល កង់ (Emmanuel Kant) និងទស្សនវិទូបារាំង វ៉ុលទែរ ហើយជាអ្នកមានគំនិតប្រឆាំងនឹងរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាកាល់ម៉ាក្ស៍ត្រូវបានឪពុកបញ្ជូនឲ្យទៅរៀនសូត្រនៅវិទ្យាល័យមួយ ដែលសម្បូរទៅដោយគ្រូដែលមានគំនិតសេរីនិយម ហើយដែលត្រូវស្ថិតក្រោមការឃ្លាំមើលជាប់ជាប្រចាំពីសំណាក់អាជ្ញាធរ ដោយសង្ស័យថាជាសាលាបណ្តុះគំនិតបដិវត្តន៍ប្រឆាំងនឹងព្រះមហាក្សត្រ។
ក្រោយរៀនចប់វិទ្យាល័យ កាល់ម៉ាក្ស៍បានទៅបន្តការសិក្សាថ្នាក់ឧត្តមសិក្សានៅសកលវិទ្យាដោយពីដំបូងបានជ្រើសរើសយកជំនាញខាងអក្សរសាស្រ្ត និងទស្សនវិជ្ជា ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមកបានប្តូរទៅរៀនខាងច្បាប់វិញ ទៅតាមបំណងរបស់ឪពុកដែលជាមេធាវី។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅទីចុងបំផុតទៅ ក្រោយការបញ្ចប់ការសិក្សា កាល់ម៉ាក្ស៍ក៏មិនបានចាប់យកអាជីពជាអ្នកច្បាប់នោះដែរ តែបែរជាទៅធ្វើជាអ្នកកាសែតទៅវិញ។
ពេលនៅជានិស្សិតនៅសកលវិទ្យាល័យ កាល់ម៉ាក្ស៍ ថ្វីដ្បិតតែចាប់យកជំនាញខាងច្បាប់ ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែមានការចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងទៅលើទស្សនវិជ្ជា ហើយលើសពីនេះទៅទៀត កាល់ម៉ាក្ស៍បានចូលរួមក្នុងចលនានិស្សិត ដែលមានគំនិតបដិវត្តន៍ឆ្វេងនិយម ទៅតាមទ្រឹស្តីរបស់ទស្សនវិទូអាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះថា ហឺហ្គែល (Hegel)។ ចលនានិស្សិតនេះមានគំនិតប្រឆាំងនឹងសាសនាផង (ដោយពីដំបូងប្រឆាំងនឹងគ្រិស្តសាសនា ហើយក្រោយមករាលដាលទៅជាចលនាប្រឆាំងនឹងគ្រប់សាសនាទាំងអស់) ហើយក៏មានគំនិតប្រឆាំងនឹងរបបរាជានិយមផងដែរ។
នៅឆ្នាំ១៨៤១ ក្នុងវ័យ ២៣ឆ្នាំ កាល់ម៉ាក្ស៍បានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់បណ្ឌិត។ ពីដំបូង កាល់ម៉ាក្សមានបំណងចាប់អាជីពជាសាស្រ្តាចារ្យ ឬជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវនៅសកលវិទ្យាល័យ ក៏ប៉ុន្តែ បំណងនេះមិនអាចសម្រេចបាន ដោយសារតែមានការរារាំងពីសំណាក់អាជ្ញាធរ ដែលមើលឃើញថា កាល់ម៉ាក្ស៍មានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងចលនានិស្សិតបដិវត្តន៍ឆ្វេងនិយម និងសេរីនិយម។
ហេតុដូច្នេះហើយបានជាកាល់ម៉ាក្ស៍ងាកទៅចាប់អាជីពជាអ្នកកាសែត ដោយសរសេរអត្ថបទទាក់ទងនឹងសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម ឲ្យកាសែតថ្មីមួយ ដែលទើបនឹងបង្កើតឡើង ហើយដែលភាគច្រើនសរសេរប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល។ ក៏ប៉ុន្តែ ធ្វើការបានតែប្រមាណជាមួយឆ្នាំ កាសែតប្រឆាំងនេះត្រូវរដ្ឋាភិបាលបិទលែងឲ្យចុះផ្សាយ។ កាល់ម៉ាក្ស៍ក៏បានចាកចេញពីអាល្លឺម៉ង់ ហើយទៅធ្វើការឲ្យសារព័ត៌មានឆ្វេងនិយមផ្សេងទៀត ដែលមានមូលដ្ឋាននៅក្នុងទីក្រុងប៉ារីស។
នៅពេលនោះ ទីក្រុងប៉ារីសត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាសម្បុកនៃគំនិតបែបសង្គមនិយម រួមទាំងក្រុមអ្នកសង្គមនិយមជ្រុលមួយក្រុម ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា "កុម្មុយនិស្ត”។ គឺនៅទីក្រុងប៉ារីសនោះហើយ ដែលកាល់ម៉ាក្ស៍បានជួបជាមួយនឹងទស្សនវិទូអាល្លឺម៉ង់មួយរូបទៀត ដែលមានគំនិតឆ្វេងនិយមដូចគ្នា គឺ ហ្វ្រ៊ីឌ្រិច អង់ហ្គែល (Friedrich Engel)។ កាល់ម៉ាក្ស៍ និងអង់ហ្គែលបានចាប់ផ្តើមធ្វើការជាមួយគ្នា ជាមិត្តរួមអាជីព រួមមនោគមន៍វិជ្ជា ហើយបន្តិចម្តងៗអ្នកទាំងពីរក៏បានរាប់អានគ្នាជាមិត្តភ័ក្តិដ៏ជិតស្និទ្ធិបំផុត។
នៅឆ្នាំ១៨៤៥ នៅពេលដែលសារព័ត៌មានឆ្វេងនិយមនៅប៉ារីសត្រូវអាជ្ញាធរបារាំងបិទលែងឲ្យផ្សាយ កាល់ម៉ាក្ស៍ និងអង់ហ្គែលបាននាំគ្នាចាកចេញទៅរស់នៅទីក្រុងព្រុចស៊ែល ប្រទេសប៊ែលហ្ស៊ិកទាំងពីរនាក់ មុននឹងបន្តដំណើរទៅកាន់ប្រទេសអង់គ្លេស។
នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ កាល់ម៉ាក្ស៍ និងអង់ហ្គែលបានសរសេរសៀវភៅមួយរួមគ្នា គឺសៀវភៅស្តីពី “គោលគំនិតកុម្មុយនិស្ត” ឬ “គោលគំនិតនៃបក្សកុម្មុយនិស្ត” (Manifeste du parti communiste)។ សៀវភៅនេះត្រូវបានចេញផ្សាយនៅក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍ នៅឆ្នាំ១៨៤៨ ហើយក្រោយមកបានក្លាយទៅជាសៀវភៅដែលមានឥទ្ធិពលនយោបាយបំផុតមួយនៅក្នុងមនោគមន៍វិជ្ជាកុម្មុយនិស្ត ជាពិសេស គឺនៅបន្តមានឥទ្ធិពលរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន ជាពិសេស នៅក្នុងប្រទេសចិន។
ពេលរស់នៅក្នុងប្រទេសអង់គ្លេស កាល់ម៉ាក្ស៍បានចូលរួមយ៉ាងសកម្មនៅក្នុងបក្សសម្ព័ន្ធកុម្មុយនិស្ត (Ligue des communistes) ដែលជំរុញឲ្យមានចលនាបដិវត្តន៍ប្រឆាំងនឹងវណ្ណៈសក្តិភូមិ ហើយលើកតម្កើងវណ្ណៈពលករ។ ក៏ប៉ុន្តែក្រោយមក ទំនាក់ទំនង រវាងកាល់ម៉ាក្ស៍ និងបក្សសម្ព័ន្ធកុម្មុយនិស្តក៏ចាប់ផ្តើមបែកបាក់ ដោយសារតែកាល់ម៉ាក្ស៍ប្រឆាំងនឹងគំនិតរបស់មេដឹកនាំកុម្មុយនិស្តមួយក្រុមដែលទាមទារចង់ធ្វើបដិវត្តន៍ផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលនៅទូទាំងអឺរ៉ុប ដើម្បីដណ្តើមអំណាចមកកាន់កាប់ភ្លាមៗ។
កាល់ម៉ាក្ស៍យល់ថា ការធ្វើបដិវត្តន៍ផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលនៅទូទាំងតំបន់អឺរ៉ុបនៅពេលនោះ គឺប្រៀបដូចជាយកពងមាន់ទៅជល់នឹងថ្ម ហើយលើសពីនេះទៅទៀត កាល់ម៉ាក្ស៍ ក៏ដូចជាអង់ហ្គែលដែរ សុទ្ធតែប្រកាន់នូវគំនិតថា គោលដៅចម្បងនៃបដិវត្តន៍របស់ពួកគេ គឺមិនមែនដើម្បីដណ្តើមអំណាចមកកាន់កាប់ភ្លាមៗនោះទេ តែជាបដិវត្តន៍ដោយសន្សឹមៗ ដើម្បីនាំមកនូវការផ្លាស់ប្តូរខាងផ្នត់គំនិត និងរចនាសម្ព័ន្ធសង្គមក្នុងរយៈពេលវែង។
ការមានគំនិតផ្ទុយគ្នានេះបានធ្វើឲ្យកាល់ម៉ាក្ស៍ កាត់ផ្តាច់ទំនាក់ទំនងពីបក្សសម្ព័ន្ធកុម្មុយនិស្ត, លែងរវីរវល់នឹងរឿងបដិវត្តន៍កុម្មុយនិស្ត ហើយងាកទៅចំណាយពេលធ្វើការសិក្សា និងត្រិះរិះពិចារណា ជុំវិញទ្រឹស្តីសេដ្ឋកិច្ចនយោបាយវិញ ជាពិសេស ពិចារណាទៅលើទ្រឹស្តីរបស់អ្នកប្រាជ្ញសេដ្ឋកិច្ចអង់គ្លេសដ៏មានឥទ្ធិពលពីររូប គឺអាដាម ស្មីត (Adam Smith) និងដាវីដ រីការដូ (David Ricardo)។ នៅពេលនោះហើយ ដែលកាល់ម៉ាក្ស៍បានសរសេរសៀវភៅ ដែលជាស្នាដៃដ៏ល្បីល្បាញមួយទៀតរបស់លោក គឺសៀវភៅដែលមានចំណងជើងជាភាសាអាល្លឺម៉ង់ថា “Das Kapital” ដោយនៅក្នុងនោះ កាល់ម៉ាក្ស៍បានធ្វើការវិភាគទៅលើទ្រឹស្តីសេដ្ឋកិច្ចតាមបែបមូលធននិយម ជាពិសេស ទៅលើចំណុចអវិជ្ជមាន ដែលនាំឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរពីសេដ្ឋកិច្ចមូលធននិយម ទៅសេដ្ឋកិច្ចសង្គមនិយម ព្រមទាំងបង្កើតឲ្យមានទំនាស់រវាងវណ្ណៈនៅក្នុងសង្គម។
សៀវភៅ “Das Kapital” ត្រូវបានកាល់ម៉ាក្ស៍សរសេរចែកចេញជាបីភាគធំៗ។ ក៏ប៉ុន្តែ មានតែមួយភាគដំបូងប៉ុណ្ណោះ ដែលត្រូវបានចេញផ្សាយ នៅពេលដែលកាល់ម៉ាក្ស៍នៅរស់។ ចំណែកឯភាគ២ និងភាគ៣ ត្រូវបានរៀបចំបោះពុម្ពផ្សាយដោយអង់ហ្គែល ទៅតាមសំណៅដើមដែលបន្សល់ទុកដោយកាល់ម៉ាក្ស៍ ក្រោយពេលដែលលោកទទួលមរណភាពដោយជំងឺ នៅថ្ងៃទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ១៨៨៣ ក្នុងវ័យ ៦៤ឆ្នាំ៕
លេនីន៖ ស្ថាបនិកនៃបក្សកុម្មុយនិស្តរុស្ស៊ី កែប្រែ
រូបភាពតូច|Lenine វ៉្លាឌីមៀរ លេនីន ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាឥស្សរជនដ៏មានឥទ្ធិពលមួយរូប ហើយក៏ជាអ្នកនយោបាយដ៏ចម្រូងចម្រាសមួយផងដែរ នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី២០។ លេនីន គឺជាស្ថាបនិកនៃបក្សកុម្មុយនិស្តរុស្ស៊ី ជាមេដឹកនាំនៃបដិវត្តន៍បុលឆេវិក ឆ្នាំ១៩១៧ និងជាប្រមុខរដ្ឋទីមួយ នៃសហភាពសូវៀត។ លេនីន មានឈ្មោះកំណើតថា វ៉្លាឌីមៀរ អ៊ីលីច អ៊ូល្យ៉ាណូវ (Vladimir Ilich Ulyanov) កើតនៅឆ្នាំ១៨៧០ នៅក្នុងក្រុងមួយ ដែលបច្ចុប្បន្នត្រូវបានគេប្រសិទ្ធនាមថា “ក្រុងអ៊ូល្យ៉ាណូវ” ស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណជា ៩០០គីឡូម៉ែត្រពីទីក្រុងម៉ូស្គូ។ អ៊ូល្យ៉ាណូវ គឺជាកូនទី៣ ក្នុងចំណោមបងប្អូន ៦នាក់ នៃគ្រួសារមួយ ដែលឪពុកម្តាយសុទ្ធតែជាអ្នករៀនសូត្រខ្ពង់ខ្ពស់។ លេនីនផ្ទាល់ក៏ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាក្មេងដែលរៀនពូកែ ចូលចិត្តអាន ហើយបានជាប់ឈ្មោះជាសិស្សឆ្នើមនៅវិទ្យាល័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពីក្មេង អ៊ូល្យ៉ាណូវក៏បានជួបប្រទះនឹងហេតុការណ៍ដ៏គួរឲ្យសោកសៅជាច្រើនផងដែរ ជាពិសេស គឺការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពីសំណាក់អាជ្ញាធរ ដែលជាកត្តាដ៏ចម្បងមួយ ជំរុញឲ្យអ៊ូល្យ៉ាណូវក្លាយខ្លួនជាមេដឹកនាំបដិវត្តន៍ប្រឆាំងនឹងរបបរាជានិយម។ ហេតុការណ៍ដែលមានផលប៉ះពាល់ខ្លាំងជាងគេ ដល់បុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់អ៊ូល្យ៉ាណូវ គឺនៅពេលដែលបងប្រុសរបស់គាត់ត្រូវគេចាប់ខ្លួន និងកាត់ទោសប្រហារជីវិត នៅឆ្នាំ១៨៨៧ ពីបទថាបានរួមគំនិតក្នុងការរៀបចំផែនការធ្វើឃាតអធិរាជរុស្ស៊ី។ នៅឆ្នាំដែលបងប្រុសត្រូវគេប្រហារជីវិត អ៊ូល្យ៉ាណូវទើបនឹងបានចុះឈ្មោះចូលរៀនផ្នែកច្បាប់ នៅសកលវិទ្យាល័យ ក៏ប៉ុន្តែ រៀនបានមួយឆមាស ក៏ត្រូវបានលុបឈ្មោះចេញពីសាលា ដោយសារតែគាត់បានចូលរួមក្នុងចលនាបាតុកម្មនិស្សិត។ ចាប់ពីពេលនោះហើយ ដែលអ៊ូល្យ៉ាណូវដុះគំនិតប្រឆាំងនឹងរបបរាជានិយមរុស្ស៊ីកាន់តែខ្លាំង ហើយព្រមទាំងបានដក់ចិត្តនឹងទ្រឹស្តីកុម្មុយនិស្តរបស់ទស្សនវិទូអាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ Karl Marx ។ នៅឆ្នាំ១៨៩២ ក្រោយពីបានបញ្ចប់ការសិក្សាផ្នែកច្បាប់ អ៊ូល្យ៉ាណូវក៏បានប្រកបរបរជាមេធាវី ដែលមានអតិថិជនភាគច្រើនជាកសិករក្រីក្រ។ អាជីពជាមេធាវីនេះបានធ្វើឲ្យអ៊ូល្យ៉ាណូវកាន់តែមានគំនិតទោរទៅរកមនោគមន៍វិជ្ជាកុម្មុយនិស្តថែមទៀត ដោយសារតែគាត់បានមើលឃើញកាន់តែច្បាស់នូវភាពអយុត្តិធម៌ នៃប្រព័ន្ធតុលាការរុស្ស៊ី។ អ៊ូល្យ៉ាណូវក៏បានប្រឡូកចូលទៅក្នុងសកម្មភាពសម្ងាត់ ក្នុងការធ្វើបដិវត្តន៍ប្រឆាំងនឹងរាជានិយមរុស្ស៊ី ហើយនៅឆ្នាំ១៩០១ បានប្តូរឈ្មោះពីអ៊ូល្យ៉ាណូវ មក លេនីន ដើម្បីបិទបាំងពីការតាមប្រមាញ់របស់អាជ្ញាធរ។ នៅក្នុងសកម្មភាពប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលនេះ លេនីនត្រូវបានអាជ្ញាធរចាប់និរទេសខ្លួនឲ្យទៅរស់នៅក្នុងតំបន់ស៊ីបេរី អស់រយៈពេល ៣ឆ្នាំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយពីបានរួចខ្លួនមកវិញ លេនីន ក៏បានប្រឡូកចូលក្នុងសកម្មភាពបដិវត្តន៍កាន់តែខ្លាំងជាងមុន រហូតបានជាប់ឈ្មោះក្នុងចំណោមជួរថ្នាក់ដឹកនាំនៃគណបក្សពលកររុស្ស៊ី។ ប៉ុន្តែ ដោយមានជម្លោះនៅក្នុងបក្ស នៅឆ្នាំ១៩១២ ក្រុមរបស់លេនីនក៏បានផ្តាច់ខ្លួនទៅបង្កើតចលនាបដិវត្តន៍ថ្មីមួយ ដែលប្រកាន់នូវគំនិតដាច់ខាតថា ដើម្បីបង្កើតសង្គមរុស្ស៊ីមួយយុត្តិធម៌ គេចាំបាច់ត្រូវតែបំបាត់ចោលឲ្យអស់នូវវណ្ណៈសក្តិភូមិ ហើយប្រគល់អំណាចទៅឲ្យកម្មករ និងកសិករជាអ្នកគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់វិញ។ ក្រោយមកទៀត នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទីមួយ លេនីន ក្រោយពីត្រូវបានអាជ្ញាធរចាប់ដាក់ពន្ធនាគារមួយរយៈពេលខ្លី ក៏បានរត់ចេញពីរុស្ស៊ី ហើយនិរទេសខ្លួនទៅរស់នៅក្នុងប្រទេសស្វ៊ីស ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែបន្តធ្វើសកម្មភាពប្រឆាំងនឹងរបបដឹកនាំបែបមូលធននិយម និងចក្រពត្តិនិយម ដោយបានសរសេរសៀវភៅមួយ នៅឆ្នាំ១៩១៦ ដោយបានលើកឡើងថា សង្រ្គាម គឺជាលទ្ធផលនៃមូលធននិយមអន្តរជាតិ។ នៅឆ្នាំ១៩១៧ នៅពេលដែលរុស្ស៊ីត្រូវទទួលរងការខូចខាតខ្លាំង ដោយសង្រ្គាមលោកលើកទី១ ចលនាប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលរុស្ស៊ី ក៏បានរាលដាលទៅជាចលនាបដិវត្តន៍ (បដិវត្តន៍ខែកុម្ភៈ) ហើយឈានទៅធ្វើការផ្តួលរំលំស្តេចត្សារ៍ នីកូឡាទី២។ ប្រមាណជា១ខែក្រោយបដិវត្ត៍ លេនីន ដោយមានការជួយជ្រោមជ្រែងពីអាល្លឺម៉ង់ ក៏បានបញ្ឈប់ការនិរទេសខ្លួន នៅស្វ៊ីស ហើយធ្វើដំណើរវិលត្រឡប់មករុស្ស៊ីវិញ។ អាល្លឺម៉ង់ជួយលេនីន ដោយមើលឃើញថា លេនីន គឺជាអ្នកប្រឆាំងនឹងការណ៍ដែលរុស្ស៊ីប្រឡូកខ្លួនចូលក្នុងសង្រ្គាមលោក។ ដូច្នេះ អាល្លឺម៉ង់រំពឹងថា លេនីនអាចនឹងធ្វើឲ្យអន្តរាគមន៍របស់កងទ័ពរុស្ស៊ី ក្នុងសង្រ្គាមលោកលើកទី១ត្រូវធ្លាក់ចុះខ្សោយ។ នៅវិលត្រឡប់មកដល់រុស្ស៊ីវិញភ្លាម លេនីនបានចាប់ផ្តើមធ្វើការប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្នរុស្ស៊ី ដែលកើតចេញពីបដិវត្តន៍ខែកុម្ភៈ។ ប៉ុន្មានខែក្រោយមកទៀត លេនីនបានដឹកនាំចលនាបដិវត្តន៍ថ្មីមួយទៀត គឺបដិវត្តន៍បុលឆេវិក ឬបដិវត្តន៍ខែតុលា ដែលតាមពិតត្រូវបានអ្នកប្រវត្តិសាស្រ្តចាត់ទុកថាជា “រដ្ឋប្រហារ” ទម្លាក់រដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ន ហើយបង្កើតរបបកុម្មុយនិស្តមួយជំនួសវិញ ដោយមានលេនីន ជាប្រមុខដឹកនាំ។ ក្រោយបដិវត្តន៍ខែតុលា រុស្ស៊ីត្រូវធ្លាក់ទៅក្នុងសង្រ្គាមស៊ីវិល អស់រយៈពេល ៣ឆ្នាំ ដែលនៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ លេនីនបានប្រើគ្រប់មធ្យោបាយ ដើម្បីកម្ចាត់អ្នកប្រឆាំងនឹងបដិវត្តន៍ ដែលក្នុងនោះ មានប្រជាជនស៊ីវិលរាប់សិបម៉ឺននាក់ត្រូវបានប៉ូលិសសម្ងាត់របស់លេនីនចាប់យកទៅធ្វើទារុណកម្មសួរចម្លើយ និងសម្លាប់ចោល ដោយគ្មានការជំនុំជម្រះ។ នៅទីបំផុត គឺលេនីនជាអ្នកទទួលជោគជ័យ ក្នុងសង្រ្គាមស៊ីវិល ហើយសហភាពសូវៀតក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើង ដោយមានលេនីនជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាល។ ក៏ប៉ុន្តែ សហភាពសូវៀតថ្មីនេះ ត្រូវប្រឈមមុខនឹងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ដែលបង្កឡើងដោយការខូចខាតពីសង្រ្គាមលោកលើកទី១ផង និងពីសង្រ្គាមស៊ីវិលក្នុងប្រទេសខ្លួនឯងផង។ ភាពក្រីក្រ និងគ្រោះអត់ឃ្លានបានកើតមានឡើងនៅស្ទើរតែគ្រប់ទីកន្លែង។ នៅទីបំផុត គឺដល់វេនលេនីនវិញម្តង ដែលត្រូវប្រឈមមុខនឹងចលនាបះបោររបស់ប្រជាជន។ ប្រឈមមុខនឹងបាតុកម្ម និងកូដកម្ម ដែលកើតមានឡើងនៅស្ទើរតែគ្រប់ទិសទី លេនីនក៏បានដាក់ចេញនូវនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចថ្មី ដោយបន្ធូរបន្ថយកាតព្វកិច្ច លែងចាប់បង្ខំឲ្យប្រជាជនត្រូវតែលក់ស្រូវជូនរដ្ឋដូចកាលពីមុន ហើយបើកចំហឲ្យមានការលក់ស្រូវនៅលើទីផ្សារសេរីវិញ។ នៅឆ្នាំ១៩២២ លេនីនបានធ្លាក់ខ្លួនឈឺដោយជំងឺគាំងបេះដូង រហូតត្រូវពិការមួយចំហៀងខ្លួន ហើយត្រូវដកខ្លួនចេញពីកិច្ចការដឹកនាំប្រទេសប្រចាំថ្ងៃ។ ស្ថិតក្នុងស្ថានភាពសុខភាព ដែលចេះតែធ្លាក់ដុនដាបពីពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ លេនីន ចាប់ផ្តើមបារម្ភ អំពីអនាគតរបស់សហភាពសូវៀត នៅក្រោយពេលលោកស្លាប់បាត់ទៅ។ កាន់តែគិត លេនីនកាន់តែមើលឃើញថា បក្សកុម្មុយនិស្ត និងរដ្ឋាភិបាលសូវៀតនៅពេលនោះ ចាប់ផ្តើមដើរកាន់តែឃ្លាតចាកឆ្ងាយពីគោលដៅបដិវត្តន៍។ នៅដើមឆ្នាំ១៩២៣ លេនីនបានរៀបចំសរសេរសំបុត្របណ្តាំមួយ ដោយបានបង្ហាញនូវវិប្បដិសារី ចំពោះរបៀបដឹកនាំតាមបែបផ្តាច់ការ ព្រមទាំងបានស្នើឲ្យបក្សកុម្មុយនិស្ត និងរដ្ឋាភិបាលសូវៀត រៀបចំធ្វើកំណែទម្រង់លើរបៀបដឹកនាំរបស់ខ្លួន។ នៅក្នុងសំបុត្របណ្តាំនេះ លេនីនក៏បានបង្ហាញនូវក្តីព្រួយបារម្ភផងដែរថា ស្តាលីន ដែលនៅពេលនោះ ជាលេខាបក្សកុម្មុយនិស្ត បានប្រមូលផ្តុំអំណាចយកមកក្តោបក្តាប់ក្នុងដៃតែឯងច្រើនពេក ដែលអាចនឹងបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់ប្រទេសជាតិ ទៅថ្ងៃអនាគត ហើយបានស្នើឲ្យបក្សកុម្មុយនិស្តដកស្តាលីន ចេញពីតំណែងជាលេខាបក្ស។ លេនីនគ្រោងនឹងឲ្យគេយកសំបុត្របណ្តាំនេះទៅអាន នៅក្នុងសមាជរបស់បក្ស ក៏ប៉ុន្តែ សមាជមិនទាន់មកដល់ផង លេនីនត្រូវគាំងបេះដូងសាជាថ្មីម្តងទៀត ដែលម្តងនោះ លេនីនត្រូវពិការទាំងស្រុងរហូតកម្រើកក៏មិនបាន ហើយនិយាយស្តីអ្វីក៏មិនកើត។ ប្រមាណជិត ១០ខែក្រោយមក លេនីនត្រូវគាំងបេះដូងម្តងទៀត ដែលជាលើកចុងក្រោយ ហើយលោកទទួលមរណភាព នៅថ្ងៃទី២១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩២៤។ សាកសពរបស់ស្ថាបនិកនៃបក្សកុម្មុយនិស្តរុស្ស៊ីត្រូវបានគេរក្សាទុករហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន នៅឯទីលានក្រហម ក្នុងក្រុងម៉ូស្គូ៕
អ្នកប្រាជ្ញវិទ្សាសាស្ត្រ កែប្រែ
កាលីលេ៖ បិតានៃវិទ្យាសាស្រ្តសម័យទំនើប កែប្រែ
រូបភាពតូច|Galile នៅវេលាយប់មួយ ក្នុងខែសីហា ឆ្នាំ១៦០៩ នៅក្នុងក្រុងមួយ ក្នុងប្រទេសអ៊ីតាលី ផ្ទៃមេឃស្រឡះ ផ្កាយរះព្រោងព្រាត អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តមួយរូប ឈ្មោះថា កាលីលេ ដើរចេញពីក្នុងផ្ទះ សំដៅទៅកាន់សួនច្បារ ដៃកាន់តេឡេស្កុបដ៏ថ្មីស្រឡាងមួយដែលលោកទើបនឹងបង្កើតឡើងដោយខ្លួនឯង ហើយចាប់ផ្តើមធ្វើការសិក្សានិងសង្កេតមើលយ៉ាងលម្អិតទៅលើដួងតារា... ការសិក្សាដែលនាំទៅរករបកគំហើញដ៏អស្ចារ្យជាច្រើន ដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃវិទ្យាសាស្រ្តសម័យទំនើប ប៉ុន្តែ របកគំហើញដែលធ្វើឲ្យកាលីលេខ្លួនឯងត្រូវប្រឈមមុខនឹងគ្រោះថ្នាក់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរដល់ខ្លួនឯង... នេះគឺជាដំណើររឿងនៃជីវិតនិងស្នាដៃរបស់អ្នកប្រាជ្ញមួយរូប ដែលលោកអាញ់ស្តាញ់ (Albert Einstein) ចាត់ទុកថាជាបិតានៃវិទ្យាសាស្រ្ត។ កាលីលេ (ឈ្មោះពេញ កាលីលេអូ កាលីលេ) កើតនៅថ្ងៃទី១៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៥៦៤ នៅក្នុងទីក្រុងពីហ្សា ប្រទេសអ៊ីតាលី។ នៅពេលដែលកាលីលេចាប់កំណើតឡើង តំបន់អឺរ៉ុប ហើយជាពិសេស គឺអ៊ីតាលី កំពុងឆ្លងកាត់នូវយុគសម័យរុងរឿងខាងផ្នែកចំណេះដឹង ដែលគេហៅតាមភាសាបារាំងថា La Renaissance។ ឆ្នាំដែលកាលីលេកើត ក៏ជាឆ្នាំកំណើតរបស់កវីដ៏ល្បីម្នាក់ក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺវីលីយ៉ាម ស្ហេកស្ពៀរ (នៅអង់គ្លេស) ហើយជាឆ្នាំដែលវិចិត្រករនិងស្ថាបត្យករដ៏ល្បីរបស់អ៊ីតាលី គឺ មីកេឡង់ជេឡូ (Michelangelo) ទើបនឹងទទួលមរណភាព។ កាលីលេ គឺជាកូនច្បងនៅក្នុងចំណោមបងប្អូន៦នាក់ នៃត្រកូលអ្នកមានឋានៈមធ្យមម្នាក់ ដែលមានឪពុកជាតន្ត្រីករ។ ឪពុករបស់កាលីលេត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាតន្រ្តីករដែលមានគំនិតបះបោរ ចូលចិត្តលេងភ្លេងនិងនិពន្ធបទភ្លេងដែលខុសពីទំនៀមទម្លាប់ ក្បួនខ្នាត និងទ្រឹស្តីតន្ត្រីដែលមានពីមុន។ កាលីលេក៏ជាមនុស្សដែលមានគំនិតបះបោរ ចោទសួរ សង្ស័យទៅលើជំនឿនិងទ្រឹស្តីដែលមានស្រាប់ ដោយកាត់ទៅរកឪពុក។
តាំងពីនៅជាកុមារនៅឡើយ កាលីលេជាក្មេងដែលពូកែឆ្ងល់និងចង់ដឹងគ្រប់សព្វបែបយ៉ាង ហើយជារឿយៗ កាលីលេរុះរើឧបករណ៍គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង ដើម្បីចង់មើលពីគ្រឿងក្នុង និងពីរបៀបដំណើរការរបស់វា ព្រមទាំងចេះធ្វើគ្រឿងលេងប្លែកៗប្រកបដោយគំនិតច្នៃប្រឌិត។
កាលពីដំបូងឡើយ កាលីលេមានចំណង់ចំណូលចិត្តទៅលើដូរតន្រ្តីនិងគំនូរ។ កាលីលេរៀនគូររូប ព្រមទាំងរៀនភ្លេងរហូតចេះបានយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។ ក្រោយមកទៀត នៅពេលដែលត្រូវឪពុកម្តាយបញ្ជូនឲ្យទៅរៀននៅក្នុងវិហារកាតូលិក កាលីលេចាប់ផ្តើមចាប់អារម្មណ៍ទៅលើសាសនា រហូតមានបំណងចង់បួសជាសង្ឃកាតូលិក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ឪពុករបស់កាលីលេមិនចង់ឲ្យកូនបួសជាសង្ឃ ក៏បានជំរុញឲ្យកាលីលេចេញពីវិហារកាតូលិក ហើយទៅចុះឈ្មោះចូលរៀននៅសកលវិទ្យាល័យពីហ្សា ដោយរៀនខាងផ្នែកវេជ្ជសាស្រ្ត ដោយសារតែនៅពេលនោះ គ្រូពេទ្យគឺជាអាជីពដែលអាចរកលុយបានច្រើន។ ពេលកំពុងរៀនខាងផ្នែកវេជ្ជសាស្រ្តនៅសកលវិទ្យាល័យពីហ្សា កាលីលេបានឮគេនិយាយអំពីមុខវិជ្ជាមួយ គឺគណិតវិទ្យា។ កាលីលេចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងលើមុខវិជ្ជានេះ ដោយសារតែជឿថា គណិតវិទ្យាគឺជាយាន ដើម្បីសិក្សាឈ្វេងយល់អំពីអ្វីៗដែលកើតមានឡើងនៅក្នុងធម្មជាតិ។ កាលីលេនៅតែបន្តរៀនជំនាញវេជ្ជសាស្រ្តទៅតាមបំណងរបស់ឪពុក ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ កាលីលេចាប់ផ្តើមដកចិត្តពីមុខវិជ្ជាវេជ្ជសាស្រ្តដែលជាមុខវិជ្ជាគោល ហើយផ្តោតអារម្មណ៍ខ្លាំងឡើងៗ ទៅលើមុខវិជ្ជាគណិតវិទ្យា។ នៅទីបំផុត កាលីលេត្រូវប្រឡងធ្លាក់ខាងវេជ្ជសាស្រ្ត ហើយនៅឆ្នាំ១៥៨៥ កាលីលេបានបញ្ចប់ការសិក្សារយៈពេល ៤ឆ្នាំ នៅសកលវិទ្យាល័យ ដោយមិនទទួលបានសញ្ញាបត្រអ្វីទាំងអស់។ ត្រឡប់ទៅដល់ផ្ទះវិញ កាលីលេ ដែលគ្មានសញ្ញាបត្រអាចប្រកបរបរជាគ្រូពេទ្យ ក៏បែរទៅចាប់យករបរជាអ្នកបង្រៀនគណិតវិទ្យាក្រៅម៉ោងជាលក្ខណៈឯកជន ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា កាលីលេចំណាយពេលសិក្សាស្រាវជ្រាវពង្រឹងចំណេះដឹងខ្លួនឯង ព្រមទាំងយកចំណេះដឹងនិងគំនិតច្នៃប្រឌិតរបស់លោក ទៅបង្កើតជាឧបករណ៍ប្រើប្រាស់មួយចំនួនដែលប្លែកមិនធ្លាប់មាន និងមានប្រយោជន៍នៅក្នុងសង្គម។ បន្តិចម្តងៗ ស្នាដៃរបស់កាលីលេត្រូវបានល្បីសុះសាយ ហើយនៅឆ្នាំ១៥៨៩ នៅក្នុងវ័យ ២៥ឆ្នាំ កាលីលេត្រូវបានគេផ្តល់មុខងារឲ្យធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យគណិតវិទ្យា នៅឯសកលវិទ្យាពីហ្សា ទីដែលលោករៀនធ្លាក់មិនបានសញ្ញាបត្រ កាលពី៤ឆ្នាំមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបង្រៀននៅសកលវិទ្យាល័យពីហ្សានេះ មិនមានរយៈពេលយូរប៉ុន្មាននោះទេ ដោយសារតែគំនិតបដិវត្តន៍ និងបះបោររបស់កាលីលេ វាផ្ទុយស្រឡះពីគំនិតអភិរក្សនិយមរបស់សកលវិទ្យាល័យ។ នៅសកលវិទ្យាល័យពីហ្សា រាល់សេចក្តីបង្រៀនទាំងអស់ចាំបាច់ត្រូវតែឈរលើគោលការណ៍ ដែលបានបន្សល់ទុកដោយអ្នកប្រាជ្ញក្រិក ជាពិសេស គឺអារីស្តូត ដែលបានបង្កើតទ្រឹស្តីជាច្រើន ទាំងខាងផ្នែកទស្សនវិជ្ជា និងវិទ្យាសាស្រ្ត។ កាលីលេវិញធ្វើខុសពីទំនៀមទម្លាប់របស់សកលវិទ្យាល័យ ដោយនៅក្នុងពេលបង្រៀនសិស្ស កាលីលេបានធ្វើការចោទសួរ ជជែកដេញដោល និងបង្ហាញពីមន្ទិលសង្ស័យ ចំពោះទ្រឹស្តីមួយចំនួនរបស់អារីស្តូត។ នៅឆ្នាំ១៥៩១ បង្រៀនបានត្រឹមតែ ៣ឆ្នាំ កិច្ចសន្យារបស់កាលីលេនៅសកលវិទ្យាល័យពីហ្សាត្រូវបញ្ចប់ ហើយកាលីលេត្រូវក្លាយជាអ្នកអត់ការងារធ្វើដើរទាត់ខ្យល់។ ព្រមពេលជាមួយគ្នានោះ ស្ថានភាពគ្រួសាររបស់កាលីលេក៏ត្រូវជួបនឹងភាពត្រដាបត្រដួសយ៉ាងខ្លាំង ដោយសារតែឪពុករបស់កាលីលេត្រូវទទួលមរណភាព ហើយម្តាយ និងប្អូនស្រីពីរនាក់ផ្សេងទៀតពឹងផ្អែកខ្លាំងលើកាលីលេ ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ជីវភាព។ សំណាងល្អ ប្រមាណត្រឹមតែមួយឆ្នាំក្រោយមក កាលីលេត្រូវបានសកលវិទ្យាល័យមួយផ្សេងទៀតហៅឲ្យទៅបង្រៀន គឺសកលវិទ្យាល័យប៉ាឌូ។ នៅពេលនោះ កាលីលេកំពុងស្ថិតក្នុងសភាពក្រីក្រខ្លាំង រហូតគ្មានលុយធ្វើដំណើរ ហើយត្រូវធ្វើដំណើរដោយថ្មើរជើងទៅសកលវិទ្យាល័យប៉ាឌូ ដែលមានចម្ងាយរហូតដល់ទៅ ១៦០គីឡូម៉ែត្រ។ ក៏ប៉ុន្តែ ប៉ុន្មានឆ្នាំនៅប៉ាឌូ ត្រូវបានកាលីលេរាប់ថាជារយៈពេលដ៏មានសុភមង្គលមួយ នៅក្នុងជីវិតរបស់លោក។ សកលវិទ្យាល័យប៉ាឌូមិនត្រឹមតែផ្តល់ប្រាក់ខែច្រើនជាងនោះទេ តែជាងនេះទៅទៀត វាគឺជាកន្លែងដែលប្រកាន់យកនូវគំនិតសេរីនិយម បើកចំហឲ្យសាស្រ្តាចារ្យ និងនិស្សិតប្រកាន់យកនូវគំនិតផ្ទាល់ខ្លួន ផ្ទុយស្រឡះពីគំនិតអភិរក្សនិយមនៅសកលវិទ្យាល័យពីហ្សា។ គំនិតបដិវត្តន៍និងបះបោររបស់កាលីលេ មិនត្រឹមតែមិនត្រូវគេហាមឃាត់ ផ្ទុយទៅវិញ សកលវិទ្យាល័យប៉ាឌូបានតែងតាំងកាលីលេឲ្យធ្វើជាប្រធានផ្នែកគណិតវិទ្យា ហើយបន្តកាន់តំណែងនេះអស់រយៈពេល ១៨ឆ្នាំ។ នៅក្នុងសកលវិទ្យាល័យដែលមានគំនិតសេរីនិយមនេះហើយ ដែលកាលីលេបានធ្វើការសិក្សា ពិសោធន៍ ស្រាវជ្រាវ និងរកឃើញនូវគោលការណ៍សំខាន់ៗជាច្រើន ទាំងខាងផ្នែកគណិតវិទ្យា និងខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ ដែលបើកផ្លូវទៅរកបដិវត្តន៍ដ៏សំខាន់មួយខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត គឺចេញពីវិទ្យាសាស្រ្តតាមបែបបុរាណពីសម័យកាលអារីស្តូត (ដែលភាគច្រើនផ្អែកទៅលើទស្សនវិជ្ជា លាយឡំនិងជំនឿសាសនា) ទៅរកវិទ្យាសាស្រ្តសម័យទំនើប ដែលមានមូលដ្ឋានគ្រឹះឈរលើការសង្កេត និងពិសោធន៍ជាក់ស្តែង៕
ស្នាដៃសំខាន់ៗរបស់កាលីលេ នៅមុនកាលីលេ ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តមានមូលដ្ឋានឈរលើសេចក្តីបង្រៀននៃទស្សនវិទូក្រិក តាំងពីប្រមាណជា ២ពាន់ឆ្នាំមុន ជាពិសេស គឺអារីស្តូត។ អារីស្តូតគឺជាកូនសិស្សរបស់ផ្លាតុង ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពីផ្លាតុងនិងទស្សនវិទូក្រិកជាច្រើនផ្សេងទៀត ដែលផ្តោតការសិក្សាទៅលើទស្សនវិជ្ជាខាងផ្នែកអរូបិយ អារីស្តូតផ្តោតទៅលើទស្សនវិជ្ជានៃធម្មជាតិ គឺទៅលើអ្វីៗដែលគេអាចមើលឃើញជាក់ស្តែង។ ទ្រឹស្តីរបស់អារីស្តូតត្រូវបានបង្កើតឡើងចេញពីការសង្កេត ការទាញហេតុនិងផលទៅតាមតក្កវិទ្យា ដែលគេអាចចាត់ទុកថាជាទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តនេះនៅតែមានជាប់ឥទ្ធិពលខ្លាំងពីទស្សនវិជ្ជាអរូបិយ និងជាពិសេស គឺខ្វះការធ្វើពិសោធន៍ជាក់ស្តែង ដើម្បីផ្ទៀងផ្ទាត់។ អ្វីៗត្រូវប្រែប្រួលចាប់តាំងពីសម័យកាលកាលីលេ! នៅថ្ងៃមួយ ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៥៨១ នៅពេលកំពុងនៅជានិស្សិតផ្នែកវេជ្ជសាស្រ្តនៅសកលវិទ្យាល័យពីហ្សានៅឡើយ កាលីលេបានងើបក្បាលឡើងសំឡឹងមើលទៅលើ ឃើញជាងកំពុងជួសជុលចង្កៀងដែលគេចងព្យួរនៅលើពិដាន។ ក្រោយពីជាងលែងដៃ ចង្កៀងនោះក៏ចាប់ផ្តើមយោលចុះយោលឡើង។ នៅក្នុងពេលដែលមនុស្សជាច្រើនផ្សេងទៀតដើរហួសទៅដោយមិនខ្ចីរវល់ចាប់អារម្មណ៍ កាលីលេវិញ ឈរសង្កេតមើលដោយម៉ត់ចត់ ហើយចាប់ផ្តើមវាស់ចង្វាក់នៃលំយោលរបស់ចង្កៀង ដោយប្រើជីពចររបស់លោក។ តាមរយៈការវាស់ស្ទង់នេះ កាលីលេបានសង្កេតឃើញរឿងចម្លែកមួយ ដែលផ្ទុយពីអ្វីដែលគេធ្លាប់គិតពីមុន។ ជាទូទៅ គេគិតថា បើសិនជាគេចងព្យួរវត្ថុមួយឲ្យយោលចុះយោលឡើង ពីដំបូងការយោលពីម្ខាងទៅម្ខាងមានចម្ងាយវែង ហើយបន្តិចម្តងៗ ចលនានៃលំយោលនេះមានកាន់តែខ្លីទៅៗ ហើយការយោលពីម្ខាងទៅម្ខាងក៏ត្រូវប្រើថេរវេលាកាន់តែតិចទៅៗ រហូតដល់ចំណុចមួយវត្ថុនេះត្រូវឈប់យោលទាំងស្រុង។ កាលីលេវិញ បានសង្កេតឃើញថា ចង្កៀងដែលចងព្យួរនៅលើពិដាននោះ ពិតមែនតែមានចលនាលំយោលពីដំបូងវែងៗ ហើយក្រោយមកកាន់តែខ្លីទៅៗពិតមែន ក៏ប៉ុន្តែ ថេរវេលានៃលំយោលនីមួយ (ពេលវេលាដែលត្រូវប្រើក្នុងការយោលពីម្ខាងទៅម្ខាង) គឺនៅតែដដែល ចាប់តាំងពីដើមដំបូង រហូតដល់ពេលដែលចង្កៀងនោះយោលកាន់តែខ្លីរហូតជិតដល់ឈប់យោលទាំងស្រុង។ ពេលទៅដល់បន្ទប់ស្នាក់នៅវិញ កាលីលេចាប់ផ្តើមធ្វើពិសោធន៍ឡើងវិញ ដើម្បីផ្ទៀងផ្ទាត់ឲ្យបានច្បាស់លាស់នូវអ្វីដែលលោកបានសង្កេតឃើញ។ ក្រោយពីបានពិសោធន៍ជាច្រើនលើក ដោយប្រើគ្រប់រូបភាព កាលីលេបានទាញនូវសេចក្តីសន្និដ្ឋានជាចុងក្រោយមួយថា ការយោលពីម្ខាងទៅម្ខាងនៃវត្ថុមួយមានថេរវេលាថេរជានិច្ច តាំងពីពេលដែលវត្ថុនោះយោលខ្លាំង រហូតដល់ចលនាលំយោលមានកាន់តែខ្លីជិតឈប់យោល។ កាលីលេ ដែលមានវ័យមិនទាន់បាន ២០ឆ្នាំផង បានបង្កើតទ្រឹស្តីបទនៃគណិតវិទ្យាដ៏សំខាន់មួយ ដែលគេហៅថា “ទ្រឹស្តីបទនៃលំយោល” (Law of Pendulum)។ ទ្រឹស្តីបទដែលកើតចេញពីការសង្កេត និងផ្ទៀងផ្ទាត់ដោយការធ្វើពិសោធន៍ ហើយជាទ្រឹស្តីបទដែលត្រូវបានគេយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋាន នៅក្នុងការបង្កើតឧបករណ៍ដ៏សំខាន់មួយ នៅក្នុងការប្រើប្រាស់ជាប្រចាំថ្ងៃ គឺនាឡិកាយោល។
ប៉មទ្រេតពីហ្សា នៅអ៊ីតាលី ទីដែលកាលីលេធ្វើពិសោធន៍អំពីទ្រឹស្តី "ទម្លាក់សេរី"
នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៥៨៩ កាលីលេគឺជាសាស្រ្តាចារ្យគណិតវិទ្យានៅសកលវិទ្យាល័យពីហ្សា ដែលជាសកលវិទ្យាល័យប្រកាន់គំនិតអភិរក្សនិយម ដោយរាល់ការបង្រៀនទាំងអស់តែងតែគោរពយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួនទៅតាមទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តរបស់អារីស្តូត។ កាលីលេវិញ ដែលតាំងពីក្មេងមកតែងតែមានគំនិតបះបោរ ចោទសួរ មិនចេះតែជឿទៅតាមគេថា បានលើកឡើងនូវគំនិតមួយចំនួនដែលផ្ទុយពីការបង្រៀនរបស់អារីស្តូត ដោយក្នុងនោះមានទ្រឹស្តីមួយ ដែលគេតែងតែលើកយកមកនិយាយច្រើន គឺទាក់ទងនឹង “ទម្លាក់សេរី”។ យោងតាមទ្រឹស្តីរបស់អារីស្តូត វត្ថុមួយធ្លាក់ចុះក្នុងល្បឿនលឿន ឬយឺត គឺអាស្រ័យទៅនឹងទម្ងន់របស់វា មានន័យថា វត្ថុដែលមានទម្ងន់ធ្ងន់ធ្លាក់ចុះលឿនជាងវត្ថុដែលមានទម្ងន់ស្រាល។ កាលីលេវិញយល់ឃើញផ្ទុយស្រឡះពីអារីស្តូត ដោយលើកឡើងថា ល្បឿននៃការធ្លាក់នៃវត្ថុមួយមិនអាស្រ័យទៅនឹងទម្ងន់របស់វានោះទេ ឬអាចនិយាយបានម្យ៉ាងទៀតថា គ្រប់វត្ថុទាំងអស់ធ្លាក់ក្នុងល្បឿនស្មើគ្នា បើទោះបីជាវត្ថុនោះធ្ងន់ ឬស្រាលក៏ដោយ។ ដើម្បីផ្ទៀងផ្ទាត់បញ្ជាក់ពីទ្រឹស្តីនេះ កាលីលេបានធ្វើការពិសោធន៍ជាក់ស្តែង ដោយបានយកវត្ថុពីរ មានរាងស្វ៊ែរដូចគ្នា តែមានទម្ងន់ខុសគ្នា១០ដង ទៅទម្លាក់ពីលើកំពូលប៉មទ្រេតពីហ្សា (Pisa Leaning Tower)។ ការពិសោធន៍បានបង្ហាញថា វត្ថុទាំងពីរនេះបានធ្លាក់ចុះដល់ដីក្នុងពេលតែមួយ ដែលជាការបញ្ជាក់ថា វត្ថុទាំងពីរ ទោះជាមានទម្ងន់ខុសគ្នាស្រឡះ តែធ្លាក់ចុះក្នុងល្បឿនស្មើគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ គេនៅតែមិនជឿលើទ្រឹស្តីរបស់កាលីលេ ដោយសារតែគេគិតថា ទ្រឹស្តីដែលបន្សល់ទុកដោយអារីស្តូតអស់រយៈពេលពីរពាន់ឆ្នាំមកហើយនោះ គឺមានលក្ខណៈសមហេតុសមផលច្រើនជាង ពីព្រោះបើគិតទៅតាមស្ថានភាពជាក់ស្តែង ញញួរ និងដុំសំឡី មិនអាចធ្លាក់ចុះក្នុងល្បឿនស្មើគ្នានោះទេ។ ជាការពិត បើសិនជាគេទម្លាក់ដុំដែក និងដុំសំឡី ដែកប្រាកដជាធ្លាក់ចុះលឿនជាងសំឡី។ ក៏ប៉ុន្តែ កាលីលេបានអះអាងថា ដុំសំឡីធ្លាក់ក្នុងល្បឿនយឺតជាងដុំដែកគឺដោយសារតែទទួលឥទ្ធិពលពីកម្លាំងខាងក្រៅ គឺខ្យល់ និងកម្លាំងកកិតនៃបរិយាកាសរបស់ភពផែនដី។ បើតាមកាលីលេ ប្រសិនបើគ្មានខ្យល់ និងបរិយាកាស ដុំដែក និងដុំសំឡី នឹងត្រូវធ្លាក់ចុះក្នុងល្បឿនស្មើគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ កាលីលេមិនមានវិធីអ្វី ដែលអាចធ្វើពិសោធន៍ក្នុងទីកន្លែងដែលគ្មានបរិយាកាស ដើម្បីបញ្ជាក់ពីទ្រឹស្តីរបស់លោកបាននោះទេ។ ប្រមាណជា ៣៧០ឆ្នាំក្រោយមក នៅថ្ងៃទី២ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៧២ ទ្រឹស្តីរបស់កាលីលេត្រូវបានគេបញ្ជាក់ តាមរយៈការធ្វើពិសោធន៍មួយ នៅក្នុងអំឡុងបេសកកម្មអាប៉ូឡូទី១៥ ទៅកាន់ព្រះចន្ទ ដែលជាទីតាំងគ្មានខ្យល់ និងគ្មានបរិយាកាស។ អវកាសយានិកអាមេរិក ឈ្មោះដេវីដ ស្កត (David Scott) ឈរនៅលើដីព្រះចន្ទ ដៃម្ខាងកាន់ញញួរ ដៃម្ខាងទៀតកាន់ស្លាបឥន្ទ្រី រួចហើយលែងដៃក្នុងពេលតែមួយ។ ញញួរ និងស្លាបឥន្ទ្រីធ្លាក់ចុះក្នុងល្បឿនស្មើគ្នា ប៉ះដីព្រះចន្ទក្នុងពេលព្រមគ្នា ហើយបណ្តាជនរាប់ពាន់លាននាក់ ដែលមើលការផ្សាយបន្តផ្ទាល់តាមទូរទស្សន៍ សុទ្ធតែបានមើលឃើញដោយខ្លួនឯងថា ទ្រឹស្តីរបស់កាលីលេ កាលពី៣៧០ឆ្នាំមុន គឺពិតជាត្រឹមត្រូវ៖ គ្រប់វត្ថុទាំងអស់មិនថាមានទម្ងន់ខុសគ្នាប៉ុណ្ណានោះទេ សុទ្ធតែធ្លាក់ចុះក្នុងល្បឿនស្មើគ្នា៕
កាលីលេជាប់ទោសដោយសារមានទ្រឹស្តីតារាសាស្រ្តផ្ទុយពីទ្រឹស្តីសាសនា តារាសាស្រ្ត គឺជាចំណេះដឹងដ៏ចំណាស់មួយរបស់មនុស្សជាតិ។ ចាប់តាំងពីកកើតនៃមនុស្សជាតិដើមដំបូង មនុស្សតែងតែធ្វើការសង្កេតមើលដំណើរវិវឌ្ឍនៃព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ និងដួងតារា ក៏ប៉ុន្តែ តារាសាស្រ្តសម័យបុរាណ ច្រើនតែត្រូវបានគេប្រើគ្រាន់តែ ដើម្បីសម្គាល់ទិស សម្គាល់ពេល សម្គាល់រដូវ និងជាពិសេស ដើម្បីគន់គូរពីជោគជតារាសីតែប៉ុណ្ណោះ។ លក្ខណៈពិសេសបំផុតនៃតារាសាស្រ្តសម័យបុរាណ គឺការជឿថា ភពផែនដីជាចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល ហើយអ្វីៗទាំងអស់ដែលនៅលើមេឃ សុទ្ធតែធ្វើដំណើរវិលជុំវិញភពផែនដី។ ជំនឿដ៏ចំណាស់ចាក់ឫសនៅក្នុងផ្នត់គំនិតមនុស្សជាតិរាប់ពាន់ឆ្នាំនេះចាប់ផ្តើមប្រែប្រួល នៅអំឡុងឆ្នាំ១៥០០ ជាមួយនឹងទ្រឹស្តីថ្មីបង្កើតឡើងដោយ តារាវិទូប៉ូឡូញ ឈ្មោះ នីកូឡា កូពែរនិក។ នីកូឡា កូពែរនិក កើតនៅឆ្នាំ១៤៧៣ បានចំណាយពេលជាច្រើនឆ្នាំ ធ្វើការសង្កេតមើលដំណើរវិវឌ្ឍនៃដួងតារា ហើយបានធ្វើសេចក្តីសន្និដ្ឋានថា ចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល មិនមែនភពផែនដីនោះទេ តែគឺព្រះអាទិត្យ ហើយអ្វីៗទាំងអស់ រាប់ទាំងភពផែនដីផង គឺសុទ្ធតែធ្វើដំណើរវិលជុំវិញព្រះអាទិត្យ។ នេះគឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃបដិវត្តន៍ខាងតារាសាស្រ្ត ហើយ នីកូឡា កូពែរនិក ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាបិតានៃតារាសាស្រ្តសម័យទំនើប។ ទ្រឹស្តីរបស់ នីកូឡា កូពែរនិក បានជះឥទ្ធិពលទៅដល់អ្នកប្រាជ្ញជំនាន់ក្រោយៗមកទៀត ជាពិសេស គឺត្រូវបានការពារ ពង្រីក និងកែលម្អ ដោយអ្នកប្រាជ្ញដ៏សំខាន់ពីររូប ដែលរស់នៅក្នុងសម័យកាលជាមួយគ្នា គឺ ចូហាណឺស កេព្ល័រ (Johannes Kepler) នៅអាល្លឺម៉ង់ និងកាលីលេ នៅអ៊ីតាលី។ នៅអំឡុងឆ្នាំ១៦០៩ ជាង ៦០ឆ្នាំ ក្រោយមរណភាពរបស់ នីកូឡា កូពែរនិក កាលីលេបានផលិតនូវតេឡេស្កុបប្រភេទថ្មីស្រឡាងមួយ ដែលមានកម្លាំងដ៏ខ្លាំងមិនធ្លាប់មានពីមុន។ ពីដំបូង កាលីលេផលិតតេឡេស្កុបនេះឡើង ដើម្បីលក់ទៅឲ្យឈ្មួញសមុទ្រ និងទៅឲ្យកងទ័ពជើងទឹកអ៊ីតាលី។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅយប់មួយ ក្នុងអំឡុងខែសីហា ឆ្នាំ១៦០៩ កាលីលេបានបែកគំនិតយកតេឡេស្កុបនេះឆ្លុះមើលផ្កាយលើមេឃ ហើយកាលីលេមានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំង ដោយសង្កេតឃើញថា នៅកន្លែងខ្លះ ដែលមើលដោយភ្នែកទទេឃើញតែមេឃខ្មៅទទេស្អាត តែនៅពេលមើលតាមតេឡេស្កុប លោកអាចមើលឃើញផ្កាយជាច្រើន ដែលគេមិនធ្លាប់ឃើញពីមុន។ ចាប់ពីពេលនោះហើយ ដែលកាលីលេចាប់ផ្តើមធ្វើការសិក្សាលម្អិត អំពីតារាសាស្រ្ត ដោយការសង្កេតមើលតាមរយៈតេឡេស្កុប ហើយមិនយូរប៉ុន្មាន កាលីលេ បានធ្វើរបកគំហើញដ៏សំខាន់បំផុត នៅក្នុងវិស័យតារាសាស្រ្តរបស់លោក និងជាភស្តុតាងដ៏សំខាន់ ក្នុងការបញ្ជាក់ពីទ្រឹស្តីរបស់ នីកូឡា កូពែរនិក។ នៅយប់មួយ ក្នុងអំឡុងខែមករា ឆ្នាំ១៦១០ កាលីលេបានលើកតេឡេស្កុបរបស់លោកឆ្លុះមើលភពព្រហស្បតិ៍ ហើយលោកសង្កេតឃើញផ្កាយ៣ដួង តម្រៀបគ្នាស្ទើរតែត្រង់ដូចបន្ទាត់ នៅសងខាងភពព្រហស្បតិ៍ គឺ ២ នៅខាងស្តាំ និង ១ នៅខាងឆ្វេង។ សម្រាប់កាលីលេ ការរកឃើញផ្កាយថ្មីៗ ដែលគេមិនធ្លាប់ឃើញដោយភ្នែកទទេកាលពីមុនបានក្លាយជាទម្លាប់ទៅហើយៗ កាលីលេគិតថា ផ្កាយទាំង ៣ដួង នៅក្បែភពព្រហស្បតិ៍នេះ ក៏ជាផ្កាយធម្មតាដូចជាផ្កាយផ្សេងទៀតដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅថ្ងៃបន្ទាប់ កាលីលេបានសង្កេតឃើញផ្កាយទាំង៣ដួងផ្លាស់ទីខុសពីផ្កាយផ្សេងទៀត ដោយផ្កាយទាំង៣ផ្លាស់ទីទៅនៅខាងឆ្វេងភពព្រហស្បតិ៍ ហើយខិតចូលជិតគ្នាជាងកាលពីថ្ងៃមុន។ ពីរថ្ងៃក្រោយមកទៀត ផ្កាយ១ដួងបានបាត់ខ្លួនមើលលែងឃើញ ហើយ២ដួងដែលនៅសល់ផ្លាស់ទីទៅនៅខាងស្តាំភពព្រហស្បតិ៍វិញ។ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមកទៀត ស្រាប់តែមានផ្កាយទី៤បានលេចមុខឡើង ហើយកាលីលេបានធ្វើការកត់សម្គាល់នូវចំណុចមួយទៀត គឺបើធៀបនឹងផ្កាយផ្សេងទៀត ផ្កាយទាំង ៤ដួង រួមជាមួយនឹងភពព្រហស្បតិ៍ មានចលនាផ្លាស់ទីជាបណ្តុំតែមួយ។ កាលីលេក៏បានសន្និដ្ឋានថា ផ្កាយទាំង ៤ដួងនេះ តាមពិតមែនជាផ្កាយនោះទេ តែជាព្រះចន្ទរបស់ភពព្រហស្បតិ៍ ហើយធ្វើដំណើរវិលជុំវិញភពព្រហស្បតិ៍ (ផ្កាយដែលបាត់មើលលែងឃើញ ឬក៏លេចមុខថ្មី គឺដោយសារតែស្ថិតនៅចំពីមុខ ឬនៅបាំងពីក្រោយភពព្រហស្បតិ៍) ពោលគឺដូចជាព្រះចន្ទរបស់យើង ដែលធ្វើដំណើរវិលជុំវិញភពផែនដីដូច្នោះដែរ។
ចេញពីសេចក្តីសន្និដ្ឋាននេះ កាលីលេបានទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋានមួយទៀត ដែលមានសារៈសំខាន់បំផុតនៅក្នុងបដិវត្តន៍នៃតារាសាស្រ្តសម័យទំនើបថា ការណ៍ដែលមានព្រះចន្ទផ្សេង ដែលធ្វើដំណើរវិលជុំវិញភពផ្សេងក្រៅពីភពផែនដីបែបនេះ វាគឺជាភស្តុតាងយ៉ាងជាក់ច្បាស់ដែលបញ្ជាក់ថា ភពផែនដីមិនមែនជាចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល ដូចជាជំនឿចាស់បុរាណរាប់ពាន់ឆ្នាំពីមុននោះទេ ហើយនេះគឺជាភស្តុតាងដែលបញ្ជាក់ពីទ្រឹស្តីរបស់នីកូឡា កូពែរនិក កាលពីជាង ៦០ឆ្នាំមុន។
មិនបង្អង់យូរ កាលីលេបានសរសេរជាសៀវភៅ ហើយចុះផ្សាយ ដើម្បីពន្យល់អំពីទ្រឹស្តីថ្មីនេះ ក៏ប៉ុន្តែ ទ្រឹស្តីដែលដកភពផែនដីចេញពីចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល មិនត្រឹមតែផ្ទុយពីទ្រឹស្តីរបស់អារីស្តូត ដែលគេជឿ និងយកមកបង្រៀនតៗគ្នាអស់រយៈពេលរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយនោះទេ តែគ្រោះថ្នាក់ជាងនេះទៅទៀត គឺវាផ្ទុយពីសេចក្តីបង្រៀនរបស់សាសនាកាតូលិក ហើយនៅពេលនោះ វិហារកាតូលិកគឺជាស្ថាប័នដ៏មានអំណាចបំផុត ទាំងនៅអឺរ៉ុបជាទូទៅ និងជាពិសេស នៅអ៊ីតាលី។ កាលីលេត្រូវបានសម្តេចប៉ាបកោះហៅឲ្យទៅទីក្រុងរ៉ូម ដើម្បីប្រឈមមុខនឹងការជំនុំជម្រះដោយតុលាការកាតូលិក។ កាលីលេត្រូវបានចោទប្រកាន់ថា បានបោះពុម្ពសៀវភៅ ដែលមានអត្ថន័យការពារទ្រឹស្តីរបស់នីកូឡាកូពែរនិក ហើយប្រឆាំងនឹងសេចក្តីបង្រៀនរបស់សាសនាកាតូលិក។ ក្រោយពីឆ្លងកាត់សវនាការរយៈពេល៣ថ្ងៃ កាលីលេត្រូវបានតុលាការកាត់ឲ្យជាប់ពិរុទ្ធ ហើយបទល្មើសប្រឆាំងនឹងសាសនានៅពេលនោះត្រូវជាប់ទោសប្រហារជីវិត។ ក៏ប៉ុន្តែ តុលាការបានទុកផ្លូវដើរមួយ ដើម្បីឲ្យកាលីលេរួចផុតពីទោសប្រហារជីវិត ប្រសិនបើកាលីលេសុខចិត្តប្រកាសជាសាធារណៈថាទ្រឹស្តីរបស់កូពែរនិក ដែលដកភពផែនដីពីចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល គឺជាទ្រឹស្តីខុសឆ្គង។ នៅថ្ងៃទី៤នៃសវនាការ កាលីលេ ដែលមានវ័យចំណាស់ ៧០ឆ្នាំទៅហើយនោះ ក៏សុខចិត្តធ្វើតាមលក្ខខណ្ឌរបស់ចៅក្រម ហើយលុតជង្គង់សារភាពទោសកំហុស បដិសេធទ្រឹស្តីរបស់កូពែរនិក និងជាពិសេស បដិសេធនូវអ្វីដែលខ្លួនលោកផ្ទាល់ជឿប្រាកដ១០០% តាមរយៈការសង្កេតជាក់ស្តែង និងការគណនាតាមលក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ត។ កាលីលេបានរួចផុតពីទោសប្រហារជីវិត ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវបានតុលាការកាត់ឲ្យជាប់ឃុំនៅក្នុងផ្ទះអស់មួយជីវិត។ កាលីលេលែងមានសិទ្ធិសរសេរសៀវភៅអ្វីផ្សេងទៀតទាំងអស់ ចំណែកឯសៀវភៅស្តីពីតារាសាស្រ្តដែលកាលីលេបោះពុម្ពផ្សាយរួចហើយនោះក៏ត្រូវបានគេហាមឃាត់៕
កាលីលេនិងច្បាប់នៃចលនា “ច្បាប់នៃចលនា” ត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថាជាស្នាដៃរបស់អ៊ីសាក់ ញូតុន ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិតអ្នកដែលបានធ្វើការសិក្សានិងបង្កើតទ្រឹស្តីនេះឡើងពីដំបូង ហើយដែលញូតុនយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋានក្នុងការសិក្សាបន្ត គឺកាលីលេ។ នៅឆ្នាំ១៦៣៣ ដោយសារតែបានចុះផ្សាយទ្រឹស្តីតារាសាស្រ្តដែលលើកឡើងថា ភពផែនដីចេញមិនមែនជាចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល កាលីលេត្រូវបានតុលាការកាតូលិកនៅទីក្រុងរ៉ូមកាត់ឲ្យជាប់ពិរុទ្ធពីបទប្រឆាំងនឹងសាសនា ហើយត្រូវមានទោសជាប់ឃុំនៅក្នុងផ្ទះអស់មួយជីវិត។ រាល់សេចក្តីបង្រៀន ឯកសារ សៀវភៅស្តីពីទ្រឹស្តីរបស់កាលីលេត្រូវបានហាមឃាត់ទាំងអស់នៅពេលនោះ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីដែលគេមិនអាចហាមឃាត់កាលីលេបាន គឺគំនិត។ កាលីលេ ថ្វីដ្បិតតែពេលនោះមានវ័យចំណាស់ទៅហើយក៏ដោយ (៧០ឆ្នាំ) ក៏នៅតែមិនបោះបង់គំនិតចង់ដឹងចង់យល់ ហើយលោកក៏មិនបានទុកបណ្តោយឲ្យការជាប់ឃុំក្នុងផ្ទះបង្កើតទៅជាការអស់សង្ឃឹម ឬបណ្តែតបណ្តោយខ្លួនទៅតាមយថាកម្មនោះដែរ។ ផ្ទុយទៅវិញ លោកបានប្រែក្លាយទោសជាប់ឃុំក្នុងផ្ទះទៅជាឱកាសមួយទៅវិញ គឺឱកាសក្នុងការសិក្សាលម្អិតទៅលើអ្វីដែលលោកបានសិក្សាកាលពីមុនពេលសិក្សាពីតារាសាស្រ្ត គឺការសិក្សាទៅលើច្បាប់នៃចលនា។ នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៦៣៥ នៅក្នុងវ័យ ៧២ឆ្នាំ កាលីលេធ្លាក់ខ្លួនពិកាភ្នែកទាំងសងខាង ក៏ប៉ុន្តែ កាលីលេនៅតែបន្តធ្វើការសិក្សា និងសរសេរសៀវភៅ ដោយមានជំនួយពីកូនប្រុស និងកូនសិស្សមួយចំនួនដែលស្ម័គ្រចិត្តមកជួយធ្វើជាអ្នកកត់ត្រា។ នៅទីបំផុត ក្រោយពីបានធ្វើការសិក្សានិងពិសោធន៍រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ នៅក្នុងគុកក្នុងផ្ទះ ទ្រឹស្តីរបស់កាលីលេក៏ត្រូវបានចងក្រងជាសៀវភៅ ក៏ប៉ុន្តែ សៀវភៅនេះមិនអាចបោះពុម្ពផ្សាយបាន ដោយសារតែនៅក្នុងសេចក្តីសម្រេចរបស់វិហារកាតូលិក មានចែងដាក់បម្រាមយ៉ាងតឹងរ៉ឹង មិនឲ្យមានការផ្សព្វផ្សាយទ្រឹស្តីណាទាំងអស់របស់កាលីលេ ទោះជាទ្រឹស្តីដែលមានពីមុន ឬក៏ទ្រឹស្តីដែលកាលីលេរកឃើញក្រោយៗមកទៀត។ ដោយមិនអាចបោះពុម្ពនៅក្នុងប្រទេសអ៊ីតាលីបាន កាលីលេបានព្យាយាមធ្វើការបោះពុម្ពសៀវភៅរបស់លោកនៅក្រៅប្រទេស រួមមានដូចជាប្រទេសបារាំង អាល្លឺម៉ង់ និងប៉ូឡូញ ជាដើម ក៏ប៉ុន្តែ សុទ្ធតែត្រូវបរាជ័យបោះពុម្ពមិនចេញ ដោយសារតែប្រទេសទាំងនេះ ក៏សុទ្ធតែស្ថិតក្រោមអំណាចនៃវិហារកាតូលិក។
នៅទីបំផុត គឺនៅក្នុងប្រទេសហូឡង់ ដែលសៀវភៅរបស់កាលីលេត្រូវបានបោះពុម្ពផ្សាយ នៅឆ្នាំ១៦៣៨។ សៀវភៅដែលមានចំណងជើងថាត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្នាដៃដ៏សំខាន់បំផុតរបស់កាលីលេ ហើយជាពិសេសជាងនេះទៅទៀត វាគឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃរូបវិទ្យាក្នុងសម័យទំនើប។ នៅក្នុងវ័យ ៧២ឆ្នាំ កាលីលេបានធ្លាក់ខ្លួនពិកាភ្នែកទាំងពីរ តែលោកនៅតែបន្តសិក្សាស្រាវជ្រាវ និងសរសេរសៀវភៅចងក្រងទ្រឹស្តីរបស់លោក នៅក្នុងសៀវភៅនេះ កាលីលេសរសេរជារបៀបសន្ទនា រវាងតួអង្គ ៣រូប ដោយតួអង្គនីមួយៗ តំណាងឲ្យដំណាក់កាលទាំងបីនៃការសិក្សារបស់កាលីលេខ្លួនឯងផ្ទាល់។ តួអង្គទីមួយជាអ្នកលើកឡើងនូវទឡ្ហីករណ៍ ដើម្បីការពារវិទ្យាសាស្រ្តតាមបែបបុរាណពីសម័យអារីស្តូត ដែលតំណាងឲ្យផ្នត់គំនិតរបស់កាលីលេកាលពីក្មេង។ តួអង្គទីពីរលើកឡើងនូវទឡ្ហីករណ៍ដើម្បីចោទសួរចំពោះទ្រឹស្តីអារីស្តូត ព្រមទាំងព្យាយាមស្វែងរកទ្រឹស្តីថ្មី ពោលគឺតំណាងឲ្យផ្នត់គំនិតរបស់កាលីលេនៅមជ្ឈិមវ័យ។ ចំណែកឯតួអង្គទីបីគឺជាអ្នកលើកឡើងនូវទឡ្ហីករណ៍ការពារទ្រឹស្តីថ្មី ដែលកាលីលេបានរកឃើញ នៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនៃជីវិតរបស់លោក។ នៅក្នុងចំណោមទ្រឹស្តីថ្មីៗអស់ទាំងនេះ មានទ្រឹស្តីដ៏សំខាន់មួយ ដែលក្រោយមកបានក្លាយជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ នៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់អ្នកប្រាជ្ញដ៏ល្បីឈ្មោះមួយទៀតក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺអ៊ីសាក់ ញូតុន។ នោះគឺ “ច្បាប់នៃចលនា”។ តាមការពិត នៅក្នុងចំណោមទ្រឹស្តីបទទាំង៣ នៃច្បាប់ចលនារបស់ញូតុន ទ្រឹស្តីបទទីមួយដែលចែងថា “វត្ថុមួយដែលនៅនឹងថ្កល់គ្មានចលនានឹងនៅតែបន្តស្ថិតនៅនឹងថ្កល់គ្មានចលនា ហើយវត្ថុដែលមានចលនានឹងនៅតែបន្តមានចលនានៅក្នុងទិសដៅនិងល្បឿនដដែល លុះត្រាតែមានអន្តរាគមន៍ពីកម្លាំងមកពីខាងក្រៅ” គឺជាការយកតាមស្ទើរតែទាំងស្រុងពីទ្រឹស្តីរបស់កាលីលេ។ ញូតុនខ្លួនឯងផ្ទាល់ក៏បានទទួលស្គាល់ និងបានសរសេរបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ដែរថា ទ្រឹស្តីបទទីមួយនេះ គឺជាទ្រឹស្តីរបស់កាលីលេ។ កាលីលេបានទទួលមរណភាព នៅថ្ងៃទី៨ ខែមករា ឆ្នាំ១៦៤២ ក្នុងវ័យ ៧៧ឆ្នាំ។ ព្រះអង្គម្ចាស់ដែលគ្រប់គ្រងដែនដីតូស្កាន (Toscane) ដែលនៅពេលនោះជាបុរីរដ្ឋឯករាជ្យមួយនៅអ៊ីតាលី ចង់យកសពកាលីលេទៅបញ្ចុះនៅក្នុងទីសក្ការៈមួយ ដែលជាទីបញ្ចុះសពនៃរាជវង្សានុវង្ស ហើយព្រមទាំងចង់សាងសង់ស្តូបអនុស្សាវរីយ៍មួយជាទីរំឭកខួបដល់កាលីលេ។ ក៏ប៉ុន្តែ គម្រោងនេះត្រូវបានលុបចោលទៅវិញ ដោយសារតែមានការជំទាស់ពីសំណាក់សម្តេចប៉ាប ដែលលើកឡើងថា កាលីលេដែលជាអ្នកទោសសាសនា មិនស័ក្តិសមនឹងទទួលកិត្តិយសធំធេងបែបនេះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ កេរ្តិ៍ឈ្មោះ កិត្តិយស និងស្នាដៃរបស់កាលីលេនៅតែបន្តល្បីរន្ទឺអស់រយៈពេលរាប់រយឆ្នាំក្រោយៗមកទៀត រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។ កាលីលេទទួលមរណភាពក្នុងនាមជាអ្នកទោសសាសនា តែបន្សល់ទុកនូវកេរ្តិ៍ឈ្មោះជា “បិតានៃវិទ្យាសាស្រ្ត”។ កាលីលេមិនត្រឹមតែបានបន្សល់ទុក “ច្បាប់នៃចលនា” សម្រាប់អ៊ីសាក់ ញូតុន តែប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ កាន់តែសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត លោកបានបន្សល់ទុកនូវវិធីសាស្រ្តនៃការសិក្សាផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តតាមរយៈការសង្កេត និងពិសោធន៍ជាក់ស្តែង ដែលបានក្លាយជាវិធីសាស្រ្តស្រាវជ្រាវខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជា អ្នកប្រាជ្ញដ៏ល្បីឈ្មោះនៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី២០ គឺលោកអាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ធ្លាប់បានលើកឡើងថា កាលីលេ “មិនត្រឹមតែជាបិតានៃរូបវិទ្យាប៉ុណ្ណោះទេ តែលោកគឺជាបិតានៃវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ”។ ៣៥០ឆ្នាំក្រោយមរណភាពរបស់កាលីលេ នៅឆ្នាំ១៩៩២ នៅក្រោមរជ្ជកាលនៃសម្តេចប៉ាបហ្សង់ប៉ូលទី២ បុរីវ៉ាទីកង់បានទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការ និងជាសាធារណៈថា ការកាត់ទោសកាលីលេដោយតុលាការកាតូលិក កាលពីឆ្នាំ១៦៣៣ គឺជាការខុសឆ្គង ហើយទោសកំហុសទាំងប៉ុន្មានរបស់កាលីលេត្រូវបានគេលុបចេញវិញទាំងស្រុង។ តាមការពិត តាំងពីមុនពេលស្លាប់ កាលីលេបានកត់ត្រាទុកនៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោករួចជាស្រេចថា “ម្នាលអ្នកប្រាជ្ញខាងសាសនាទាំងឡាយអើយ ថ្ងៃនេះអ្នកគិតថា ផែនដីស្ថិតនៅនឹងថ្កល់ជាចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល ហើយផ្តន្ទាទោសអ្នកដែលយល់ឃើញផ្ទុយពីនេះ។ គង់តែមានថ្ងៃណាមួយ អ្នកនឹងបែរជាត្រូវផ្តន្ទាទោសអ្នកដែលយល់ឃើញថា ផែនដីនៅនឹងថ្កល់ទៅវិញ”។ ជាការពិត នៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ តើមានមនុស្សប៉ុន្មាននាក់ ដែលនៅតែជឿថា ផែនដីមានរាងសំប៉ែត ហើយនៅនឹងថ្កល់ជាចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល? មនុស្សស្ទើរតែគ្រប់រូបនៅលើភពផែនដី ដោយរាប់ទាំងវិហារកាតូលិកផង សុទ្ធតែទទួលស្គាល់ទ្រឹស្តីរបស់កាលីលេ។ ក៏ប៉ុន្តែ គឺដូចជាអ្វីដែលកាលីលេធ្លាប់លើកឡើងរួចហើយថា “រាល់សេចក្តីពិតទាំងអស់គឺសុទ្ធតែងាយស្រួលយល់ទេ នៅពេលណាដែលគេរកវាឃើញហើយ។ សំខាន់គឺត្រូវស្វែងអ្វីដែលពិបាក គឺការស្វែងរកសេចក្តីពិតទាំងនោះ”៕
អ៊ីសាក់ញូតុន (១៦៤២-១៧២៧) កែប្រែ
រូបភាពតូច|Newton នៅថ្ងៃទី២៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៦៤២ ឆ្នាំតែមួយដែលកាលីលេទទួលមរណភាពនៅអ៊ីតាលី អ្នកប្រាជ្ញមួយរូបទៀតបានចាប់កំណើតឡើង នៅក្នុងប្រទេសអង់គ្លេស... អ៊ីសាក់ ញូតុន ចាប់កំណើតឡើងនៅក្នុងកាលៈទេសៈដ៏លំបាកមួយ ទាំងនៅក្នុងគ្រួសារ និងនៅក្នុងប្រទេស។
ញូតុនចាប់កំណើតឡើងជាកូនកំព្រាឪពុក។ ឪពុករបស់ញូតុនបានទទួលមរណភាព តាំងពី ៣ខែមុនញូតុនកើត ហើយនៅពេលដែលញូតុនមានអាយុទើបនឹងបាន ៣ឆ្នាំ ម្តាយបានរៀបការប្តីថ្មី ហើយទុកចោលញូតុនឲ្យរស់នៅជាមួយនឹងជីដូនជីតា ដោយសារតែប្តីថ្មីមិនចង់ឲ្យញូតុនទៅរស់នៅជាមួយ។
លើសពីនេះទៅទៀត ឆ្នាំដែលញូតុនកើត ក៏ជាឆ្នាំដែលអង់គ្លេសត្រូវធ្លាក់ទៅក្នុងកលយុគនយោបាយដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយផងដែរ។ នៅឆ្នាំ១៦៤៩ នៅពេលដែលញូតុនទើបនឹងមានអាយុមិនដល់ ៧ឆ្នាំស្រួលបួលផង សង្រ្គាមស៊ីវិលនៅអង់គ្លេសបានឈានទៅដល់ការផ្តួលរំលំរបបរាជានិយម, ព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានគេចាប់មកកាត់ក្បាលជាសាធារណៈ, របបសាធារណរដ្ឋត្រូវបានបង្កើតឡើង ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវបានប្រែក្លាយទៅជារបបផ្តាច់ការ ក្រោមការដឹកនាំរបស់អូលីវ័រ ក្រុមវែល។ រហូតទាល់តែដល់១១ឆ្នាំក្រោយមក ទើបវិបត្តិនយោបាយត្រូវបញ្ចប់ ហើយរបបរាជានិយមអង់គ្លេសត្រូវបានបង្កើតឡើងវិញ។
ស្ថានភាពចលាចលទាំងនៅក្នុងប្រទេស និងនៅក្នុងគ្រួសារបែបនេះបានបង្កឲ្យមានការប៉ះពាល់ខាងផ្លូវចិត្តយ៉ាងខ្លាំងដល់ញូតុន។ ញូតុនធំដឹងក្តីជាមួយនឹងភាពឯកោ ខ្វះភាពកក់ក្តៅ ខ្វះការស្រឡាញ់ថ្នាក់ថ្មមពីឪពុកម្តាយ, ជាមួយនឹងកំហឹងនិងគំនុំចំពោះឪពុកចុងដែលផ្តាច់ក្តីស្រឡាញ់របស់ម្តាយពីខ្លួន, ជាមួយនឹងអំពើហិង្សានៃសង្រ្គាមស៊ីវិល... ទាំងអស់នេះបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដល់បុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់ញូតុន។ ពេញក្នុងមួយជីវិត ញូតុនត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាមនុស្សខ្វះភាពរាក់ទាក់ ឆេវឆាវ ពោរពេញទៅដោយការច្រណែន និងជាមនុស្សឯកោ គ្មានមិត្តភក្តិ គ្មានគូស្នេហ៍ គ្មានទំនាក់ទំនងក្នុងសង្គម។ ប្រហែលជាដោយសារតែការចូលចិត្តភាពឯកោនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យញូតុនចំណាយពេលភាគច្រើននៅក្នុងជីវិត ជាមួយនឹងការសិក្សា ការត្រិះរិះពិចារណា ទៅលើធម្មជាតិ រហូតបង្កើតបានជាទ្រឹស្តីដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃវិទ្យាសាស្រ្តរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
នៅពេលដែលញូតុនមានអាយុ ១០ឆ្នាំ ឪពុកចុងបានទទួលមរណភាព ហើយម្តាយរបស់ញូតុនក៏បានវិលត្រឡប់មករស់នៅជាមួយញូតុនវិញ ដោយនាំមកជាមួយនូវកូនក្រោយចំនួន ៣នាក់។ អាយុបាន ១២ឆ្នាំ ញូតុនត្រូវបានម្តាយចុះឈ្មោះឲ្យចូលរៀននៅសាលា ដែលមានចម្ងាយជាង ១០គីឡូម៉ែត្រពីផ្ទះ ហើយញូតុនក៏ត្រូវបែកពីម្តាយម្តងទៀត ដើម្បីទៅរស់នៅជាមួយគេនៅក្បែរសាលារៀន។ ក៏ប៉ុន្តែ រៀនបានតែ ៥ឆ្នាំ ញូតុនត្រូវបានម្តាយឈប់ឲ្យរៀន ដើម្បីមកធ្វើការងារកសិកម្មជួយគ្រួសារ។
ញូតុនស្អប់ការងារស្រែចម្ការ ចំណែកឯគ្រូរបស់ញូតុនក៏មានការសោកស្តាយ ដែលឃើញកូនសិស្សដ៏មានបញ្ញាវាងវៃដូចជាញូតុនបែរជាទៅធ្វើជាកសិករ ដូច្នេះ ក៏បានព្យាយាមទៅបញ្ចុះបញ្ចូលម្តាយរបស់ញូតុន ឲ្យបញ្ជូនកូនទៅរៀននៅសកលវិទ្យាល័យ។ ម្តាយរបស់ញូតុនបានយល់ព្រម ហើយនៅឆ្នាំ១៦៦១ ញូតុនក៏បានចុះឈ្មោះចូលរៀននៅសកលវិទ្យាល័យដ៏ល្បីមួយនៅអង់គ្លេស គឺសកលវិទ្យាល័យខេមប្រ៊ិច (Trinity Colledge, University of Cambridge)។
សកលវិទ្យាល័យខេមប៊្រិច (University of Cambridge) ទីដែលញូតុនធ្លាប់រៀន និងធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យ
សកលវិទ្យាល័យខេមប៊្រិច (University of Cambridge) ទីដែលញូតុនធ្លាប់រៀន និងធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យ
ពីដំបូង ញូតុនត្រូវរៀនបណ្តើរ ធ្វើការបណ្តើ (ធ្វើការជាអ្នកបម្រើក្នុងផ្ទះ) ដើម្បីយកលុយមកផ្គត់ផ្គង់ការរៀនសូត្រ។ នៅឆ្នាំចុងក្រោយ ញូតុនត្រូវបានសាលាផ្តល់អាហារូបករណ៍ ដើម្បីរៀនបញ្ចប់ថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រ និងបន្តយកថ្នាក់អនុបណ្ឌិត។ ក៏ប៉ុន្តែ ភ្លាមៗក្រោយពីញូតុនរៀនចប់ថ្នាក់បរិញ្ញា សកលវិទ្យាល័យខេមប៊្រិចក៏ដូចជាគ្រឹះស្ថានជាច្រើនផ្សេងទៀតត្រូវបិទទ្វារជាបណ្តោះអាសន្ន ដោយសារតែមានជំងឺដ៏កាចសហាវ កំពុងឆ្លងរាតត្បាត នៅទីក្រុងឡុងដ៍ និងតំបន់ជុំវិញ។
ក្នុងអំឡុងពេលដែលសាលារៀនបិទទ្វារ ញូតុនបានវិលត្រឡប់ទៅផ្ទះនៅឯស្រុកស្រែ ដើម្បីគេចពីជំងឺឆ្លង ហើយនៅក្នុងរយៈពេលជិតពីរឆ្នាំ ញូតុនបានចំណាយពេលភាគច្រើន នៅតែម្នាក់ឯង ធ្វើការសិក្សាស៊ីជម្រៅ រហូតឈានទៅបង្កើតនូវទ្រឹស្តីជាច្រើន រាប់ចាប់តាំងពីខាងផ្នែកអុបទិក កម្លាំងទំនាញសកល រហូតទៅដល់វិធីសាស្រ្តគណនាស្មុគស្មាញខាងគណិតវិទ្យា គឺការគណនាឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល និងអាំងតេក្រាល។
ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ទ្រឹស្តីអស់ទាំងនេះត្រូវបានញូតុនរក្សាទុកសម្រាប់តែខ្លួនឯង ដោយមិនបានចុះផ្សាយអ្វីទាំងអស់។ ការមិនចុះផ្សាយអំពីស្នាដៃរបស់ខ្លួនបែបនេះ គឺដោយសារតែញូតុនគឺជាមនុស្សដែលមានចរិកឯកោនិយម មិនចូលចិត្តមានទំនាក់ទំនងជាមួយអ្នកដទៃ ចូលចិត្តធ្វើអ្វីៗតែម្នាក់ឯងដោយមិនបង្ហាញឲ្យគេឃើញ និងជាពិសេស ញូតុនត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថាជាមនុស្សចិត្តស្រាល ឆាប់ខឹង និងមិនចេះទ្រាំទ្រនឹងការរិះគន់។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាលោកមិនចង់បង្ហាញស្នាដៃឲ្យគេឃើញ ដរាបណាស្នាដៃនោះមិនទាន់មានភាពឥតខ្ចោះចាកផុតពីការរិះគន់។
នៅឆ្នាំ១៦៦៧ នៅពេលដែលសកលវិទ្យាល័យចាប់បើកទ្វារឡើងវិញ ញូតុនក៏បានវិលត្រឡប់ទៅខេមប៊្រិចវិញ ហើយបានសិក្សារហូតដល់ចប់ថ្នាក់អនុបណ្ឌិត រួចហើយត្រូវបានសកលវិទ្យាល័យតែងតាំងឲ្យធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យគណិតវិទ្យានៅឆ្នាំ១៦៦៩។ ៣ឆ្នាំក្រោយមកទៀត នៅឆ្នាំ១៦៧២ ញូតុន ក្នុងវ័យត្រឹមតែ ៣០ឆ្នាំ ត្រូវបានគេជ្រើសរើសឲ្យចូលជាសមាជិករាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស ដែលគេតែងស្គាល់ជាទូទៅថា « The Royal Society »។
នៅពេលនោះ The Royal Society មានទម្លាប់មួយ គឺសមាជិកតែងតែជួបប្រជុំគ្នាជារឿយៗ ដើម្បីជជែកដេញដោលគ្នា ជុំវិញប្រធានបទទាក់ទងនឹងវិទ្យាសាស្រ្ត។ សមាជិកម្នាក់ៗលើកបង្ហាញនូវលទ្ធផលនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់ខ្លួន ក្នុងគោលដៅចែកចាយចំណេះដឹងផង និងដើម្បីឲ្យមានការជជែកដេញដោល ចោទជាសំណួរ និងលើកបង្ហាញនូវទឡ្ហីករណ៍ការពារ។
សកម្មភាពអស់ទាំងនេះផ្ទុយស្រឡះពីទម្លាប់ និងអត្តចរិករបស់ញូតុន ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ញូតុនបានព្យាយាមសម្របខ្លួន ហើយបានយកស្នាដៃរបស់លោកទៅលើកបង្ហាញ និងដាក់ឲ្យមានការជជែកដេញដោលគ្នា។ ប៉ុន្តែមិនបានយូរប៉ុន្មានផង បញ្ហាចម្រូងចម្រាសក៏ចាប់ផ្ទុះឡើង។ លទ្ធផលនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់ញូតុនត្រូវទទួលរងនូវការរិះគន់ ហើយញូតុនឆ្លើយតបទៅវិញដោយកំហឹង រហូតរាលដាលទៅជាជម្លោះជាមួយសមាជិកផ្សេងទៀត ក្នុង Royal Society។
ញូតុនមិនអាចទ្រាំទ្រនឹងស្ថានភាពអស់ទាំងនេះបាន ក៏សម្រេចចិត្តដកខ្លួនបន្តិចម្តងៗ ពីវេទិកាជជែកដេញដោលគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ១៦៨៧ ក្រោមការផ្តួចផ្តើមគំនិតរបស់តារាវិទូអង់គ្លេសឈ្មោះ អែដម៉ុន ហ៊ែលី (Edmond Halley) ញូតុនបានសុខចិត្តយកលទ្ធផលនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់លោកទៅបោះពុម្ពផ្សាយជាសៀវភៅ។ Principia បានក្លាយទៅជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃវិទ្យាសាស្រ្តសម័យទំនើប ព្រមទាំងត្រូវបានគេទទួលស្គាល់នៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះថាជាស្នាដៃដ៏សំខាន់បំផុតមួយ នៅក្នុងប្រវត្តិនៃវិទ្យាសាស្រ្ត៕'
ញូតុន ផ្លែប៉ោម និងកម្លាំងទំនាញសកល នៅក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី១៧ ការសិក្សាខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តនៅតែមានមូលដ្ឋានគ្រឹះឈរលើទ្រឹស្តីរបស់អារីស្តូត អ្នកប្រាជ្ញដ៏ល្បីល្បាញរបស់ក្រិកតាំងពីសម័យកាលមុនគ្រិស្តសករាជ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ឥទ្ធិពលនៃទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តសម័យទំនើបក៏កំពុងតែចាប់ផ្តើមរីកសាយភាយកាន់តែច្រើនឡើងផងដែរ ដែលគេហៅថាជាបដិវត្តន៍នៃវិទ្យាសាស្រ្ត។
ញូតុនស្ថិតក្នុងចំណោមអ្នកដែលផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ខ្លាំង ទៅលើទ្រឹស្តីរបស់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តសម័យទំនើប រួមមានដូចជាទស្សនវិទូបារាំង រ៉ឺនេ ដេកាត អ្នកប្រាជ្ញអ៊ីតាលី កាលីលេ តារាវិទូប៉ូឡូញ នីកូឡា កូពែរនិក និងតារាវិទូអាល្លឺម៉ង់ ហ្សូហាន កេព្ល័រ។ ទ្រឹស្តីដែលកំណត់ថា ផែនដីមិនមែនជាចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាល ហើយអ្វីៗទាំងអស់សុទ្ធតែវិលជុំវិញផែនដីនោះទេ តែតាមពិត មានតារារណបខ្លះវិលជុំវិញភព ដូចជា ព្រះចន្ទរបស់ភពព្រហស្បតិ៍វិលជុំវិញភពព្រហស្បតិ៍ ព្រះចន្ទរបស់យើងវិលជុំវិញភពផែនដី ក៏ប៉ុន្តែ ទាំងភពព្រហស្បតិ៍ ទាំងភពផែនដី និងភពផ្សេងទៀតក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ សុទ្ធតែធ្វើដំណើរវិលជុំវិញព្រះអាទិត្យ។
គឺនីកូឡា កូពែរនិក ដែលបានបង្កើតនូវទ្រឹស្តី ស្តីពីចលនាវិលជុំវិញព្រះអាទិត្យ ដោយថែមទាំងបានធ្វើការគណនាថា ភពទាំងអស់ធ្វើដំណើរជុំវិញព្រះអាទិត្យ ក្នុងគន្លងដែលមានទម្រង់ជារង្វង់ ហើយព្រះអាទិត្យស្ថិតនៅត្រង់ផ្ចិតនៃរង្វង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមកទៀត តារាវិទូអាល្លឺម៉ង់ ហ្សូហាន កេព្ល័រ បានធ្វើការគណនាបង្កើតបាននូវទ្រឹស្តីថ្មីមួយទៀត ដែលកំណត់ថា ភពទាំងអស់ពិតជាវិលជុំវិញព្រះអាទិត្យមែន តែមានគន្លងមូលទ្រវែង (ឬពងក្រពើ) មិនមែនជារង្វង់នោះទេ ហើយព្រះអាទិត្យមិនស្ថិតនៅត្រង់ចំណុចផ្ចិតនោះដែរ។ ទ្រឹស្តីរបស់លោកហ្សូហាន កេព្ល័រ ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ជាទូទៅ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះមានសំណួរដ៏សំខាន់មួយដែលចោទឡើង ហើយដែលគេនៅមិនទាន់មានចម្លើយ៖ តើចលនាវិលជុំវិញព្រះអាទិត្យនេះកើតមានដោយសារអ្វី?
នៅថ្ងៃមួយ ញូតុនកំពុងអង្គុយសញ្ជប់សញ្ជឹងនៅក្រោមដើមប៉ោម ក្នុងសួនច្បារនៅឯផ្ទះនៅស្រុកស្រែ ក៏ឃើញផ្លែប៉ោមរបេះពីមែកធ្លាក់ចុះមកលើដី។ នៅពេលនោះ មនុស្សម្នាជាទូទៅ រាប់ទាំងអារីស្តូតផង តែងតែនាំគ្នាគិតថា វត្ថុទាំងឡាយណាដែលមានទម្ងន់ដូចជាផ្លែប៉ោមនេះជាដើមតែងតែធ្លាក់ចុះមកក្រោម គឺជារឿងធម្មតាទៅតាមក្រឹត្យក្រមនៃធម្មជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែ ញូតុនវិញមិនបានស្កប់ចិត្តនឹងត្រឹមពាក្យថា “វាជារឿងធម្មតាទៅតាមក្រឹត្យក្រមធម្មជាតិ” នេះទេ តែបានចោទជាសំណួរកាន់តែស៊ីជម្រៅថែមទៀតថា តើហេតុអ្វីបានជាផ្លែប៉ោមធ្លាក់ចុះមកដី ហើយមិនទៅលើ ឬក៏ទៅខាងឆ្វេង ឬខាងស្តាំ?
សម្រាប់ញូតុន វាច្បាស់ណាស់ថា ពិតជាមានកម្លាំងអ្វីមួយ ដែលទាញផ្លែប៉ោមឲ្យធ្លាក់ចុះមកខាងក្រោម គឺកម្លាំងដែលគេហៅថា “ទំនាញផែនដី” ក៏ប៉ុន្តែ ញូតុនក៏មិនបានបញ្ឈប់តែត្រឹមនេះដែរ ដោយបានចោទជាសំណួរជាគន្លឹះសំខាន់មួយបន្ថែមទៀតថា បើសិនជាផែនដីមានកម្លាំងទំនាញអាចទាញផ្លែប៉ោមឲ្យធ្លាក់ចុះមកបាន តើកម្លាំងនេះអាចមានឥទ្ធិពលទៅដល់ត្រឹមណា? តើកម្លាំងទំនាញនេះមានឥទ្ធិពលទៅដល់ព្រះចន្ទដែលនៅលើមេឃដែរឬទេ? តើហេតុអ្វីបានជាព្រះចន្ទមិនធ្លាក់ចុះមកផែនដីដូចជាផ្លែប៉ោម? ហើយផ្ទុយទៅវិញ តើហេតុអ្វីបានជាព្រះចន្ទមិនរសាត់ចេញពីគន្លងផែនដីទាំងស្រុង? ញូតុនបានសញ្ជឹងគិតជុំវិញសំណួរទាំងនេះ ដោយសិក្សាទៅលើករណីគ្រាប់ផ្លោង (Cannonball)។
ញូតុនគិតថា ប្រសិនបើគេបាញ់កាំភ្លើងផ្លោងពីលើលើកំពូលភ្នំដ៏ខ្ពស់មួយ ហើយបាញ់ក្នុងទិសដៅផ្តេកស្របនឹងផ្ទៃដី បើសិនជាគ្មានឥទ្ធិពលពីកម្លាំងណាផ្សេងទៀតទេនោះ គ្រាប់ផ្លោងគួរតែធ្វើដំណើរក្នុងគន្លងជាខ្សែបន្ទាត់ត្រង់ទៅមុខ។ ផ្ទុយទៅវិញ ក្នុងការពិតជាក់ស្តែង គ្រាប់ផ្លោងធ្វើដំណើរក្នុងគន្លងជាខ្សែកោង គឺឆ្ពោះទៅមុខហើយកោងចុះមកលើផ្ទៃដីវិញ។ នេះគឺដោយសារតែគ្រាប់ផ្លោងទទួលឥទ្ធិពលពីកម្លាំង២ក្នុងពេលតែមួយ ហើយក្នុងទិសដៅកែងគ្នា គឺកម្លាំងដែលបាញ់ចេញទៅមុខ និងកម្លាំងទំនាញផែនដីដែលទាញចុះទៅខាងក្រោម។
បើសិនជាគេបង្កើនកម្លាំងបាញ់កាន់តែខ្លាំង គ្រាប់ផ្លោងមានល្បឿនកាន់តែលឿន ហើយធ្វើដំណើរបានកាន់តែឆ្ងាយ។ គ្រាប់ផ្លោងនៅតែធ្វើដំណើរក្នុងគន្លងជាខ្សែកោង ក៏ប៉ុន្តែ ភាពកោងកាន់តែថយចុះ។ ចុងក្រោយ ញូតុនបានលើកជាសម្មតិកម្មមួយថា ប្រសិនបើគេអាចរកវិធីបាញ់គ្រាប់ផ្លោងក្នុងល្បឿនមួយគ្រប់គ្រាន់អាចឲ្យគ្រាប់ផ្លោងធ្វើដំណើរក្នុងគន្លងជាខ្សែកោងមួយ ដែលស្មើនឹងភាពកោងនៃភពផែនដី គ្រាប់ផ្លោងនេះនឹងធ្វើដំណើរវិលជុំវិញភពផែនដី ហើយញូតុនគិតថា យន្តការនៃកម្លាំងទំនាញនេះ គឺជាយន្តការតែមួយ ដែលធ្វើឲ្យព្រះចន្ទវិលក្នុងគន្លងជុំវិញផែនដី ហើយផែនដី ព្រមទាំងភពផ្សេងទៀតវិលជុំវិញព្រះអាទិត្យ។ ឬអាចនិយាយបានម្យ៉ាងទៀតថា កម្លាំងទំនាញដែលទាញផ្លែប៉ោមឲ្យធ្លាក់ និងទាញព្រះចន្ទឲ្យវិលជុំវិញភពផែនដី វាមិនមែនជាកម្លាំងទំនាញដែលមានសម្រាប់តែផែនដីតែមួយនោះដែរ តែជាកម្លាំងដែលមាននៅពេញក្នុងចក្រវាលទាំងមូល ដែលញូតុនកំណត់ថាជា “កម្លាំងទំនាញសកល”។
ទ្រឹស្តីរបស់ញូតុន គឺជាគន្លឹះដ៏សំខាន់មួយ ដើម្បីឆ្លើយនឹងចម្ងល់របស់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាច្រើនទាក់ទងនឹងចលនារបស់ភពជុំវិញព្រះអាទិត្យ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ដោយសារតែញូតុនមិនយកទ្រឹស្តីទៅចុះផ្សាយ មិនមានអ្នកណាបានដឹងពីការរកឃើញទ្រឹស្តីដ៏សំខាន់នេះទេ ក្រៅតែពីញូតុនខ្លួនឯង។
នៅឆ្នាំ១៦៨៤ តារាវិទូអង់គ្លេសឈ្មោះ អ៊ែដម៉ុន ហ៊ែលី បានជជែកវែកញែកគ្នាជាមួយនឹងអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តពីររូបផ្សេងទៀត ស្តីអំពីចលនារបស់ភពដែលធ្វើដំណើរក្នុងគន្លងជុំវិញព្រះអាទិត្យ។ អ្នកប្រាជ្ញទាំង៣រូប បាននាំគ្នាលើកឡើងពីទឡ្ហីករណ៍ជាច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ គ្មានអ្នកណាម្នាក់អាចបង្ហាញពីទ្រឹស្តីបទ ឬរូបមន្ត ដែលអាចពន្យល់អំពីចលនាទាំងអស់នេះបាននោះទេ។
ប៉ុន្មានខែក្រោយមក ហ៊ែលីបានធ្វើដំណើរទៅខេមប៊្រិច ដើម្បីជជែកជាមួយញូតុន ជុំវិញរឿងនេះ ហើយនៅក្នុងការជជែកនោះ ហ៊ែលីមានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំង ដោយដឹងថា ញូតុនបានរកឃើញដំណោះស្រាយបំបែកចម្ងល់ស្តីពីចលនារបស់ភព តាំងពីយូរណាស់មកហើយ ដោយថែមទាំងបានបង្កើតនូវទ្រឹស្តីបទ និងរូបមន្តតាមបែបគណិតវិទ្យា ដើម្បីពន្យល់ពីចលនានេះថែមទៀតផង។
ក្រោយពីបានឃើញទ្រឹស្តី និងរូបមន្តដែលញូតុនកត់ត្រាទុកដោយដៃ អ៊ែដម៉ុន ហ៊ែលី ក៏បានរាយការណ៍ទៅឲ្យរាជ្យបណ្ឌិតសភា (Royal Society) បានដឹង រួចហើយព្យាយាមបញ្ចុះបញ្ចូលញូតុនឲ្យយកស្នាដៃនេះទៅសរសេរលម្អិត ដើម្បីបោះពុម្ពផ្សាយជាសៀវភៅ។ ញូតុនយល់ព្រម ហើយនៅឆ្នាំ១៦៨៧ សៀវភៅដែលមានចំណងជើងថា “Principia Mathematica” ត្រូវបានបោះពុម្ពផ្សាយមួយភាគដំបូង មុននឹងចេញភាគទី២ និងទី៣ នៅឆ្នាំ១៧១៣ និងឆ្នាំ១៧២៦៕
ញូតុន៖ រវាងភាពល្បីល្បាញ និងភាពចម្រូងចម្រាស' ញូតុនត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាអ្នកប្រាជ្ញដែលមានជំនាញខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ ហើយបានបង្កើតស្នាដៃជាច្រើន នៅក្នុងផ្នែកខុសៗគ្នា ទាំងខាងគណិតវិទ្យា (ដូចជា ការបង្កើតទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងការគណនាឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែលនិងអាំងតេក្រាល) ខាងផ្នែកអុបទិក (ជាពិសេស ការបង្កើតតេឡេស្កុបប្រភេទថ្មី និងការសិក្សាទៅលើពណ៌និងពន្លឺ) និងទាំងខាងផ្នែករូបវិទ្យានិងតារាសាស្រ្ត។ ស្នាដៃរបស់ញូតុនដែលត្រូវបានគេស្គាល់ច្រើនជាងគេ គឺទាក់ទងនឹងកម្លាំងទំនាញសកល និង “ច្បាប់នៃចលនា”។ ច្បាប់នៃចលនាដែលមានមូលដ្ឋានគ្រឹះចេញពីទ្រឹស្តីរបស់កាលីលេត្រូវបានញូតុនយកមកសិក្សាលម្អិតហើយបង្កើតជាទ្រឹស្តីសំខាន់ៗចំនួន៣។ ទ្រឹស្តីទី១កំណត់ថា វត្ថុមួយដែលនៅនឹងថ្កល់គ្មានចលនានឹងនៅតែបន្តស្ថិតនៅនឹងថ្កល់គ្មានចលនា ហើយវត្ថុដែលមានចលនានឹងនៅតែបន្តមានចលនានៅក្នុងទិសដៅនិងល្បឿនដដែល លុះត្រាតែមានអន្តរាគមន៍ពីកម្លាំងមកពីខាងក្រៅ។ ទ្រឹស្តីទី២កំណត់ថា កម្លាំងគឺស្មើនឹងម៉ាសគុណនឹងសន្ទុះ។ ចំណែកឯទ្រឹស្តីទី៣កំណត់ថា រាល់កម្លាំងនៃវត្ថុមួយទៅលើវត្ថុណាមួយផ្សេងទៀត គឺតែងតែមានប្រតិកម្មជាកម្លាំងស្មើគ្នាតបមកវិញ។ ទ្រឹស្តីអស់ទាំងនេះត្រូវបានញូតុនចងក្រងជាសៀវភៅ ដែលមានចំណងជើងថា Principiaហើយចេញផ្សាយជាលើកដំបូង នៅឆ្នាំ១៦៨៧។ ក្រោយពីមានការចេញផ្សាយសៀវភៅ Principia នេះហើយ ដែលកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ញូតុនចាប់ផ្តើមល្បីរន្ទឺ នៅក្នុងចំណោមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត ទាំងនៅក្នុងប្រទេសអង់គ្លេស និងនៅលើឆាកអន្តរជាតិ។ នៅឆ្នាំ១៦៨៩ ញូតុនត្រូវបានក្លាយជាសមាជិកសភាអង់គ្លេស ហើយនៅឆ្នាំ១៧០៣ត្រូវបានតែងតាំងជាប្រធានបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស (The Royal Society) និងជាសមាជិកកិត្តិយសនៃបណ្ឌិតវិទ្យាសាស្រ្តវិទ្យាសាស្រ្តបារាំង។ ព្រមជាមួយនឹងភាពល្បីល្បាញនេះ ជីវិតរបស់ញូតុនក៏ពោរពេញទៅដោយភាពចម្រូងចម្រាសយ៉ាងច្រើនផងដែរ ជាពិសេស គឺជម្លោះជាមួយនឹងអ្នកប្រាជ្ញផ្សេងទៀត។ ជម្លោះដ៏ខ្លាំងក្លាជាងគេ ហើយដែលជាបញ្ហាចម្រូងចម្រាសតាមជាប់នឹងជីវិតរបស់ញូតុន ព្រមទាំងដក់ជាប់នឹងប្រវត្តិរបស់ញូតុនក្រោយៗមកទៀត គឺជម្លោះជាមួយ រ៉ូបឺត ហ៊ូក (Robert Hooke) និងជម្លោះជាមួយ ហ្កតហ្វ្រីដ ឡែបនីតស៍ (Gottfried Leibnitz)។ រ៉ូបឺត ហ៊ូក គឺជាអ្នកប្រាជ្ញអង់គ្លេស ហើយដែលគេអាចនិយាយថាជារៀមច្បងរបស់ញូតុន ជាពិសេស នៅបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្ត ដែលរ៉ូបឺត ហ៊ូក មានតួនាទីដ៏សំខាន់ តាំងពីមុនពេលដែលញូតុនបានចូលជាសមាជិកទៅទៀត។ នៅបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្ត រ៉ូបឺត ហ៊ូក មានតួនាទីជាអ្នកធ្វើពិសោធន៍។ ធ្វើពិសោធន៍សម្រាប់ខ្លួនឯង ឬធ្វើពិសោធន៍ទៅតាមសំណើរបស់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តផ្សេងទៀត ឬក៏ធ្វើពិសោធន៍ដើម្បីផ្ទៀងផ្ទាត់ទ្រឹស្តីថ្មីៗដែលគេទើបនឹងរកឃើញ។ នៅក្នុងបរិបទនេះហើយដែលជម្លោះ រវាងរ៉ូបឺត ហ៊ូក និងញូតុន បានចាប់ផ្ទុះឡើង នៅអំឡុងឆ្នាំ១៦៧២ នៅពេលដែលញូតុនបានចូលជាសមាជិកបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្ត ហើយជម្លោះនេះកើតចេញដំបូង ពីទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងពន្លឺ។ នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៦៦៦ ញូតុនបានចំណាយពេលសិក្សាលម្អិតទៅលើចំណាំងផ្លាតនៃពន្លឺ។ តាមរយៈការពិសោធន៍ ញូតុនបានរកឃើញថា ពន្លឺថ្ងៃ ដែលយើងមើលទៅឃើញថាមានពណ៌ ស តាមការពិតទៅ គឺផ្សំឡើងដោយពន្លឺ ដែលមានចម្រុះពណ៌គ្នា។ ប្រសិនបើគេឲ្យពន្លឺថ្ងៃចាំងកាត់តាមកែវចំណាំងផ្លាត (Prisme) ពន្លឺនេះនឹងចាំងចេញមកវិញ ដោយបំបែកទៅជាពណ៌ដើមរៀងៗខ្លួន ដែលមានតាំងពីពណ៌ ក្រហម លឿង បៃតង ខៀវ ស្វាយ ពោលគឺពណ៌ឥន្ទធនូ។ តាមការពិត គឺចំណាំងផ្លាតនៃពន្លឺព្រះអាទិត្យដែលចាំងកាត់តាមតំណក់ទឹកភ្លៀង ដែលបង្កើតទៅជាឥន្ទធនូ។ ចេញពីការសិក្សាទៅលើពណ៌ និងចំណាំងផ្លាតនៃពន្លឺនេះ ញូតុនបានរកឃើញនូវវិធីសាស្រ្តថ្មីមួយ ដែលអាចបង្កើតតេឡេស្កុបដែលមានប្រសិទ្ធភាពល្អដាច់ឆ្ងាយជាងប្រភេទតេឡេស្កុប ដែលបង្កើតឡើងដោយកាលីលេ។ នៅឆ្នាំ១៦៧២ ទៅតាមសំណើរបស់បណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស ញូតុនបានយកលទ្ធផលនៃការសិក្សារបស់លោកទៅដាក់បង្ហាញដល់សមាជិកផ្សេងទៀត ក្នុងបណ្ឌិតសភា។ នៅពេលនោះ ទ្រឹស្តីនៃពន្លឺ និងតេឡេស្កុបរបស់ញូតុនបានទទួលនូវការកោតសើរសើរពីសំណាក់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាច្រើនផ្សេងទៀត ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ក៏មានដែរការរិះគន់។ ការរិះគន់ខ្លាំងជាងគេ គឺចេញពីរ៉ូបឺត ហ៊ូក។ រ៉ូបឺត ហ៊ូក បានបង្ហាញនូវការឯកភាពទៅលើលទ្ធផលនៃការសិក្សារបស់ញូតុនជាទូទៅ ក៏ប៉ុន្តែ បានបង្ហាញនូវមន្ទិលសង្ស័យទៅលើភាពត្រឹមត្រូវនៃវិធីសាស្រ្តក្នុងការធ្វើពិសោធន៍របស់ញូតុន។ តាមការពិត នេះគឺជារឿងធម្មតា នៅក្នុងចំណោមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ រវាងញូតុន និងហ៊ូក ដែលសុទ្ធសឹងជាមនុស្សចិត្តស្រាល ឆេវឆាវ និងមានមោទនភាពលើខ្លួនឯងខ្លាំងដូចគ្នា ការរិះគន់តាមលក្ខណៈធម្មតានេះ បានប្រែក្លាយជាការបោះពាក្យសម្តីដាក់គ្នាទៅវិញទៅមក ហើយរាលដាលទៅជាជម្លោះដ៏ក្តៅគគុក។ ក្រោយមកទៀត ជម្លោះនេះបានរាលដាលកាន់តែខ្លាំង ទៅដល់ប្រធានបទមួយទៀត គឺទ្រឹស្តីនៃកម្លាំងទំនាញសកល ដែលញូតុន និងហ៊ូក បានចោទគ្នាទៅវិញទៅមក ដោយម្នាក់ចោទម្នាក់ទៀតថា លួចចម្លងស្នាដៃរបស់ខ្លួន រហូតធ្វើឲ្យអ្នកប្រាជ្ញទាំងពីរយកគ្នាជាសត្រូវអស់មួយជីវិត។ លោក ហ្កតហ្វ្រីដ ឡែបនីតស៍ (Gottfried Leibniz) អ្នកប្រាជ្ញអាល្លឺម៉ង់ ដែលមានជម្លោះជាមួយញូតុន ទាក់ទងនឹង ទាក់ទងនឹងការគណនាឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែលនិងអាំងតេក្រាល ក្រៅពីជម្លោះជាមួយរ៉ូបឺត ហ៊ូក ញូតុនមានបញ្ហាដ៏សែនចម្រូងចម្រាសមួយទៀត គឺជម្លោះជាមួយអ្នកប្រាជ្ញអាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ ហ្កតហ្វ្រីដ ឡែបនីតស៍ ទាក់ទងនឹងការគណនាឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែលនិងអាំងតេក្រាល។ ញូតុនបានធ្វើការសិក្សារហូតបង្កើតបានជាទ្រឹស្តីសំខាន់ៗទាក់ទងនឹងប្រធានបទនេះ នៅក្នុងចន្លោះឆ្នាំ១៦៦៥ដល់ឆ្នាំ១៦៦៧ ពោលគឺ ក្នុងរយៈពេលពីរឆ្នាំដែលសកលវិទ្យាល័យបិទទ្វារដោយសារជំងឺរាតត្បាត ហើយដែលញូតុនវិលត្រឡប់ទៅរស់នៅផ្ទះឯស្រុកស្រែ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ និងរយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំក្រោយៗមកទៀត ញូតុនមិនដែលយកស្នាដៃនេះទៅចុះផ្សាយជាសាធារណៈនោះទេ។ នៅឆ្នាំ១៦៧៥ ហ្កតហ្វ្រីដ ឡែបនីតស៍ ក៏បានធ្វើការសិក្សាលើការគណនាឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល និងអាំងតេក្រាលនេះដែរ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពីញូតុន ឡែបនីតស៍បានយកទ្រឹស្តីដែលខ្លួនបង្កើតបានទៅចុះផ្សាយជាសាធារណៈ នៅឆ្នាំ១៦៨៤។ ចាប់ពីពេលនោះហើយ ដែលសាធារណជនចាប់ផ្តើមឮពីទ្រឹស្តីនៃការគណនាឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែលនិងអាំងតេក្រាល ហើយចាប់ពីពេលនោះហើយដែរដែលជម្លោះបានផ្ទុះឡើង រវាងញូតុន និងឡែបនីតស៍ ដោយចោទគ្នាពីរឿងលួចចម្លងស្នាដៃ។ មកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនិងអ្នកប្រវត្តិសាស្រ្តបានទទួលស្គាល់ជាទូទៅថា ញូតុន និងឡែបនីតស៍បានធ្វើការសិក្សានិងរកឃើញទ្រឹស្តីនៃការគណនាឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែលនិងអាំងតេក្រាល ដាច់ដោយឡែកពីគ្នា ដោយមិនមានអ្នកណាលួចចម្លងអ្នកណានោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ កាលពីពេលនោះ ជម្លោះរវាងញូតុន និងឡែបនីតស៍ គឺមានសភាពជូរចត់បំផុត ជាពិសេស ញូតុនដែលជាមនុស្សមិនសូវចេះទទួលការរិះគន់ និងមានស្ថានភាពផ្លូវចិត្តផុយស្រួយផងនោះ បានធ្វើការវាយប្រហារយ៉ាងធ្ងន់ៗបំផុតទៅលើឡែបនីតស៍។ ញូតុនថែមទាំងបានប្រើប្រាស់ឥទ្ធិពលជាប្រធានបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស រៀបចំឲ្យមានគណៈកម្មការមួយ ដែលមានឈ្មោះជាគណៈកម្មការឯករាជ្យ ក៏ប៉ុន្តែ បានធ្វើការសិក្សានិងសរសេររបាយការណ៍ដែលមានភាពលម្អៀងទៅខាងញូតុន ហើយកំណត់ឲ្យឡែបនីតស៍ជាអ្នកខុស។ ភាពចម្រូងចម្រាសនេះនៅតែបន្តតាមជាប់ក្នុងជីវិតរបស់ញូតុន ក្នុងរយៈពេលប្រមាណជា ២៥ឆ្នាំក្រោយមកទៀត ហើយបើទោះបីជាក្រោយពេលដែលឡែបនីតស៍ទទួលមរណភាពបាត់ទៅនៅឆ្នាំ១៧១៦ក៏ដោយ ក៏ញូតុននៅតែបន្តអរិភាពជាមួយឡែបនីតស៍តទៅទៀត៕
ញូតុន៖ រវាងភាពឆ្លាតវៃខាងប្រាជ្ញា និងភាពផុយស្រួយខាងផ្លូវចិត្ត អ៊ីសាក់ ញូតុន ចាប់កំណើតឡើងជាទារកដែលកើតមិនគ្រប់ខែ មានសុខភាពផុយស្រួយ រហូតធ្វើឲ្យម្តាយគិតថាប្រហែលជាមិនអាចរស់ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុតទៅ ញូតុនមិនត្រឹមតែអាចរស់នៅមានសុខភាពល្អរហូតដល់ចាស់ប៉ុណ្ណោះទេ តែរស់នៅក្នុងជីវិតដែលពោរពេញទៅដោយភាពជោគជ័យ និងមានឈ្មោះជាអ្នកប្រាជ្ញគ្មានពីរលើលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រមជាមួយនឹងភាពមាំមួនខាងសុខភាពផ្លូវកាយ និងភាពឈ្លាសវៃខាងសុខភាពផ្លូវបញ្ញា ញូតុនគឺជាមនុស្សដែលមានបញ្ហាច្រើនខាងផ្លូវចិត្ត។ ភាពផុយស្រួយខាងផ្លូវចិត្ត ដែលកើតឡើង ដោយសារតែការឆ្លងកាត់ជីវិតកុមារភាពដែលខ្វះភាពកក់ក្តៅពីឪពុកម្តាយផង និងដោយសារតែការចំណាយពេលច្រើនហួសហេតុក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវ។ នៅពេញក្នុងមួយជីវិតរបស់ញូតុន គេដឹងថា ញូតុនធ្លាប់មានបញ្ហាផ្លូវចិត្តធ្ងន់ធ្ងរយ៉ាងតិចចំនួនពីរលើក។ វិបត្តិផ្លូវចិត្តដែលគេតែងតែលើកយកមកនិយាយច្រើនជាងគេ គឺនៅក្នុងចន្លោះឆ្នាំ១៦៩២-១៦៩៣។ នៅមុនពេលនោះ ញូតុនបានចំណាយពេលច្រើន ស្នាក់នៅក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍ ជាពិសេស នៅក្រោយពេលដែលត្រូវបានក្លាយជាសមាជិកសភាអង់គ្លេស។ នៅក្នុងពេលស្នាក់នៅទីក្រុងឡុងដ៍នោះហើយ ដែលញូតុនបានជួបទស្សនវិទូដ៏ល្បីល្បាញក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺចន ឡុក (John Locke)។ អ្នកប្រាជ្ញទាំងពីរចូលចិត្តទ្រឹស្តីគ្នាទៅវិញទៅមក គោរពគ្នាទៅវិញទៅមក ហើយចន ឡុក បានក្លាយជាមិត្តដ៏ជិតស្និទ្ធ និងដ៏កម្រមួយរបស់ញូតុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៦៩២ ចន ឡុក បានសង្កេតឃើញភាពមិនប្រក្រតីកើតឡើង នៅក្នុងឥរិយាបថរបស់ញូតុន។ ញូតុនលែងជួបជជែក និងចែកចាយទ្រឹស្តីរបស់លោកជាមួយនឹងចន ឡុក ដូចដែលធ្លាប់ធ្វើកាលពីមុន ហើយកាន់តែចម្លែកជាងនេះទៅទៀត ចន ឡុក បានទទួលសំបុត្រពីញុតុន ដែលសរសេររឿងចម្លែកៗ រួមមានដូចជាការចោទចន ឡុក ថា មានគម្រោងធ្វើបាបលោក ជាដើម។ តាមការពិត នៅពេលនោះ ញូតុនកំពុងឆ្លងកាត់នូវជំងឺផ្លូវចិត្តដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ហើយវិបត្តិផ្លូវចិត្តនេះបានអូសបន្លាយពេលប្រមាណជា ១៨ខែ ទើបញូតុនបានជាសះស្បើយមកវិញ។ ក្រោយពីជាពីជម្ងឺផ្លូវចិត្ត ញូតុនត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលតែងតាំងឲ្យធ្វើជាអ្នកចាត់ចែងខាងបោះពុម្ពលុយ ដែលជាមុខតំណែងមួយ ទទួលបានប្រាក់ខែយ៉ាងច្រើនជាងកាលពីពេលធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យ។ តាមការពិត បើគេពិនិត្យមើលជារួមក្នុងជីវិតរបស់ញូតុន ក្រៅតែពីបញ្ហាស្មុគស្មាញក្នុងគ្រួសារពីកុមារភាព និងវិបត្តិផ្លូវចិត្ត ញូតុនមានជីវិតប្រកបដោយភាពរុងរឿង មានទាំងកេរ្តិ៍ឈ្មោះ កិត្តិយស ឋានៈ និងទ្រព្យសម្បត្តិ។ បើប្រៀបធៀបជាមួយនឹងកាលីលេ ដែលជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តមានគំនិតបដិវត្តន៍ផ្ទុយពីគំនិតចាស់បុរាណ និងផ្ទុយពីការបង្រៀនរបស់សាសនាកាតូលិកដូចគ្នា ជីវិតរបស់ញូតុន គឺខុសគ្នាស្រឡះដូចមេឃនិងដី ពីជីវិតរបស់កាលីលេ។ ញូតុនមិនត្រឹមតែមិនត្រូវបានគេផ្តន្ទាទោសជាអ្នកប្រឆាំងនឹងសាសនានោះទេ តែត្រូវបានគេគោរពទាំងនៅក្នុងប្រទេស និងក្រៅប្រទេស ទាំងក្នុងចំណោមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត និងខាងនយោបាយ។
លោកអ៊ីសាក់ ញូតុន នៅក្នុងវ័យចំណាស់
ញូតុនបានធ្វើជាសមាជិកសភា ធ្វើជាអ្នកគ្រប់គ្រងការបោះពុម្ពលុយរបស់អង់គ្លេស បានធ្វើជាប្រធានបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស និងជាសមាជិកកិត្តិយសនៃបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តបារាំង។ នៅឆ្នាំ១៧០៥ ញូតុនត្រូវបានព្រះមហាក្សត្រិយអង់គ្លេសប្រទានគ្រឿងឥស្សរិយយសថ្នាក់ខ្ពស់មួយ ហើយអ៊ីសាក់ ញូតុន បានទទួលងារជា ស័រ អ៊ីសាក់ ញូតុន (Sir Isaac Newton)។ ញូតុនទទួលមរណភាព នៅថ្ងៃទី២០ ខែមីនា ឆ្នាំ១៧២៧ ក្នុងជន្មាយុ ៨៥ឆ្នាំ។ សពរបស់ញូតុនត្រូវបានគេយកទៅបញ្ចុះ នៅឯវិហារវេសមីនស្ទ័រ (Westminster Abbey) ស្ថិតនៅក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍ ទល់មុខ Big Ben និងវិមានសភាអង់គ្លេសបច្ចុប្បន្ន។ វិហារវេសមីនស្ទ័រជាទូទៅត្រូវបានគេយកធ្វើជាទីកន្លែងសម្រាប់ស្តេចឡើងគ្រងរាជ្យ និងជាទីបញ្ចុះសពព្រះមហាក្សត្រ និងរាជវង្សានុវង្សរបស់អង់គ្លេស។ ញូតុនគឺជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តទីមួយ ដែលត្រូវបានគេផ្តល់កិត្តិយស ឲ្យបញ្ចុះសពនៅទីនោះ។ សម្រាប់អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត និងអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ មរតកដែលញូតុនបានបន្សល់ទុកសម្រាប់វិទ្យាសាស្រ្តសម័យទំនើប គឺមានតម្លៃកាត់ថ្លៃមិនបាន។ ច្បាប់នៃចលនា, កម្លាំងទំនាញសកល, វិធីសាស្រ្តគណនាឌីហ្វេរ៉ង់ស្យេលនិងអាំងតេក្រាល, អុបទិក ពន្លឺនិងពណ៌... ទាំងអស់នេះ សុទ្ធសឹងជាទ្រឹស្តីសំខាន់ៗ ដែលញូតុនបានបន្សល់ទុក ហើយដែលបាននាំមកនូវការផ្លាស់ប្តូរ មិនត្រឹមតែចំណេះដឹងខាងផ្នែកទ្រឹស្តីនៃវិទ្យាសាស្រ្ត និងការយល់ដឹងរបស់មនុស្សចំពោះបាតុភូតធម្មជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏បាននាំមកនូវការរីកចម្រើនយ៉ាងច្រើនផងដែរ ចំពោះបច្ចេកវិទ្យានៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់មនុស្សជាទូទៅ។ មនុស្សនៅក្នុងជំនាន់ញូតុន និងនៅក្នុងរយៈពេលរាប់រយឆ្នាំក្រោយៗមកទៀត ចាត់ទុកញូតុនថាជាអ្នកប្រាជ្ញដែលមានប្រាជ្ញាញាណកំពូលស្ទើរដូចព្រះ, ជាអ្នកដែលមានចំណេះដឹងស្ទើរគ្មានដែនកំណត់។ រហូតប្រមាណជា ២០០ឆ្នាំក្រោយមក ទើបទ្រឹស្តីរបស់ញូតុនត្រូវបានសើរើ និងកែតម្រូវ ដោយអ្នកប្រាជ្ញថ្មីមួយរូបទៀត គឺអាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់ញូតុន នេះប្រហែលមិនមែនជារឿងដែលគួរឲ្យភ្ញាក់ផ្អើលទេ ពីព្រោះថា ញូតុនខ្លួនឯងផ្ទាល់ធ្លាប់បានលើកឡើងថា “ខ្ញុំមិនដឹងថាតើមនុស្សម្នាទូទៅចាត់ទុកខ្ញុំជាមនុស្សបែបណានោះទេ តែសម្រាប់ខ្លួនខ្ញុំផ្ទាល់ ខ្ញុំប្រៀបដូចជាកូនក្មេងម្នាក់ ដែលកំពុងលេងនៅលើឆ្នេរសមុទ្រ ហើយក៏អាចរកឃើញដុំគ្រួស ឬសម្បកខ្យងដ៏ស្រស់ស្អាតខុសពីធម្មតាមួយដុំ ក្នុងពេលដែលនៅចំពោះមុខខ្ញុំ មានមហាសាគរដ៏ធំល្វឹងល្វើយ ដែលបង្កប់នូវវត្ថុកាន់តែស្រស់ស្អាតយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ផ្សេងទៀត មិនទាន់ត្រូវបានរកឃើញនៅឡើយ”។ ចំពោះអ្នកប្រាជ្ញដែលជារៀមច្បងជំនាន់មុនវិញ ញូតុនក៏បានបង្ហាញនូវការគោរពយ៉ាងច្រើនផងដែរ ទាំងចំពោះអ្នកប្រាជ្ញដែលបានបង្កើតទ្រឹស្តី ដែលញូតុនខ្លួនឯងយល់ថាមានការខ្វះចន្លោះច្រើននៅឡើយក៏ដោយ។ ផ្នត់គំនិតបែបនេះត្រូវបានឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញតាមរយៈសម្តីមួយឃ្លារបស់ញូតុន ដែលគេត្រូវបានគេកត់ចំណាំទុកមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន៖ “ខ្ញុំអាចមើលឃើញបានឆ្ងាយជាងអ្នកផ្សេង គឺដោយសារតែខ្ញុំឈរនៅលើស្មាយក្ស” ដែលមានអត្ថន័យជារួមថា ការណ៍ដែលលោកអាចសិក្សារហូតឈានទៅដល់ការបង្កើតទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តជាច្រើនបាន គឺដោយសារតែលោកឈរលើទ្រឹស្តីដែលអ្នកផ្សេងបានរកឃើញ៕
ឆាលស៍ ដាវីន (១៨០៩-១៨៨២) កែប្រែ
រូបភាពតូច|Darwin ឆាលស៍ ដាវីន គឺជាជីវវិទូ និងធម្មជាតិវិទូ ដ៏ល្បីឈ្មោះបំផុត ហើយត្រូវបានគេចាត់បញ្ចូលទៅក្នុងចំណោមអ្នកប្រាជ្ញដ៏ចំណាន និងដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុតខាងវិទ្យាសាស្រ្ត រួមជាមួយនឹង កាលីលេ ញូតុន និងអាញ់ស្តាញ់។ ស្នាដៃដ៏ល្បីល្បាញ និងដ៏មានឥទ្ធិពលរបស់ឆាលស៍ ដាវីន គឺទ្រឹស្តី អំពីការវិវឌ្ឍនៃពូជសត្វនិងមនុស្ស (Evolution) ទៅតាមយន្តការដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “ជម្រើសដោយធម្មជាតិ” (Sélection naturelle/Natural selection)។
ទ្រឹស្តីនេះ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “ដាវីនិស្ត” ត្រូវបានអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅចាត់ទុកថាជាចំណុចរបត់ដ៏សំខាន់បំផុតមួយនៃការយល់ដឹងរបស់មនុស្ស ទៅលើដើមកំណើត និងដំណើរវិវឌ្ឍនៃជីវិត ទាំងមនុស្សនិងសត្វ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ទ្រឹស្តីរបស់ដាវីនក៏បង្កើតឲ្យមានភាពចម្រូងចម្រាសយ៉ាងខ្លាំងផងដែរ ជាពិសេស គឺការប្រឆាំងពីសំណាក់អ្នកកាន់សាសនាដែលយល់ថា មនុស្សគឺព្រះជាម្ចាស់ជាអ្នកបង្កើតមកឲ្យមានលក្ខណៈពិសេសខុសពីសត្វ ហើយមិនអាចមានតំណវង្សវិវឌ្ឍចេញពីពូជសត្វ ដូចជាទ្រឹស្តីរបស់ដាវីនបាននោះទេ។
រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន ភាពចម្រូងចម្រាសទៅលើទ្រឹស្តីរបស់ដាវីន នៅតែបន្តកើតមានយ៉ាងខ្លាំងនៅឡើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ គេនៅតែចាត់ទុកឆាលស៍ ដាវីនថាជាអ្នកប្រាជ្ញខាងវិទ្យាសាស្រ្តដ៏អស្ចារ្យមួយរូប។
ឆាលស៍ ដាវីន កើតនៅថ្ងៃទី១២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨០៩ នៅក្នុងទីក្រុងតូចមួយ ក្នុងប្រទេសអង់គ្លេស។ ការចាប់កំណើត និងការធំដឹងក្តីនៅឯទីជនបទនេះហើយ ដែលជាកត្តាដ៏សំខាន់មួយ ដែលកំណត់ពីចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់ដាវីនទៅលើធម្មជាតិ។
ដាវីនគឺជាកូនទី៥ នៅក្នុងចំណោមបងប្អូនទាំងអស់ ៦នាក់ ក្នុងគ្រួសារមួយដែលមានជីវភាពស្តុកស្តម្ភ ដោយមានឪពុកជាគ្រូពេទ្យ ហើយត្រកូលដាវីន ក៏សម្បូរទៅដោយអ្នកមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះ និងខ្សែបណ្តាញយ៉ាងច្រើនផងដែរនៅក្នុងសង្គម។ ការណ៍ដែលកើតនៅក្នុងគ្រួសារដែលមានទ្រព្យធនបែបនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យដាវីនមិនសូវជាចាំបាច់ខ្វាយខ្វល់ច្រើន អំពីជីវភាព និងអនាគត ហើយអាចចំណាយពេលច្រើន ទៅលើចំណង់ចំណូលចិត្តផ្ទាល់ខ្លួន គឺអំពីធម្មជាតិ។
តាមការពិត តាំងពីក្មេងមក ឆាលស៍ ដាវីន មិនសូវជាចូលចិត្តរៀនសូត្រនោះទេ ដោយជារឿយៗតែងតែគេចមិនចូលរៀន ដើម្បីទៅដើរលេង ស្ទូចត្រី បាញ់សត្វ ឬដើររើសសម្បកខ្ចៅខ្យង ជាដើម រហូតធ្វើឲ្យឪពុកមានការបារម្ភខ្លាចកូនអាងគ្រួសារមានទ្រព្យសម្បត្តិ គិតតែដើរលេង ហើយក្លាយជាមនុស្សចោលម្សៀត។
ឪពុករបស់ដាវីនចង់ឲ្យកូនចាប់អាជីពជាគ្រូពេទ្យដូចខ្លួន ក៏បានបញ្ជូនកូនប្រុសទាំងពីរឲ្យទៅរៀនសាលាពេទ្យ។ បងប្រុសរបស់ដាវីនខិតខំរៀនសូត្រទៅតាមបំណងរបស់ឪពុក។ ចំណែកដាវីនវិញមិនចូលចិត្តទាល់តែសោះនូវមុខវិជ្ជាពេទ្យ ហើយលើសពីនេះទៅទៀត ដាវីនខ្លាចឈាម ហើយតែងតែគេចមិនចូលរៀនម៉ោងដែលមានការពិសោធន៍ជាក់ស្តែងទៅលើរូបកាយរបស់មនុស្ស។ ផ្ទុយទៅវិញ ដាវីនបានចំណាយពេលភាគច្រើនដើរលេង សង្កេត និងសិក្សាអំពីធម្មជាតិ ហើយបានចុះឈ្មោះចូលរៀនមុខវិជ្ជា ស្តីអំពីសត្វ និងភូគព្ភសាស្រ្ត ព្រមទាំងចូលរួមជាសមាជិកក្រុមនិស្សិត ដែលសិក្សា និងជជែកពិភាក្សា អំពីប្រវត្តិនៃធម្មជាតិ។
មិនយូរប៉ុន្មាន រឿងអស់ទាំងនេះបានលេចឮទៅដល់ឪពុករបស់ដាវីន។ ឪពុករបស់ដាវីនមិនសប្បាយចិត្ត ក៏បានបញ្ឈប់ដាវីនពីសាលាពេទ្យ ហើយបញ្ជូនដាវីនឲ្យទៅរៀននៅសកលវិទ្យាល័យខេមប៊្រិច ដោយសិក្សាខាងផ្នែកទេវសាស្រ្ត ដើម្បីក្លាយជាបុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា។
ជារឿងដែលគួរឲ្យហួសចិត្ត! គឺនៅក្នុងអំឡុងពេលរៀនអំពីគ្រិស្តសាសនា នៅឯសកលវិទ្យាល័យខេមប៊្រិចនោះហើយ ដែលដាវីន បានរកឃើញនូវគោលដៅនៃជីវិតពិតប្រាកដទៅថ្ងៃអនាគត គឺដាវីន សម្រេចចិត្តចាប់អាជីពជាធម្មជាតិវិទូ ហើយដែលនឹងនាំទៅរកការបង្កើតទ្រឹស្តីដ៏សំខាន់មួយ ដែលបញ្ច្រាស់គ្នាទាំងស្រុងទៅនឹងជំនឿក្នុងគ្រិស្តសាសនា។
នៅខេមប៊្រិច ដាវីនមានការយកចិត្តទុកដាក់លើការរៀនសូត្រច្រើនជាងមុន។ ថ្វីដ្បិតតែមិនចូលចិត្តមុខវិជ្ជាផ្នែកទេវសាស្រ្ត តែដាវីនបានខិតខំរៀនសូត្រ យ៉ាងហោចណាស់ ទៅលើមុខវិជ្ជាគោលមួយចំនួន ដែលចាំបាច់សម្រាប់ការប្រឡង។ និយាយជារួម ដាវីនខំរៀនល្មមឲ្យបានត្រឹមតែឲ្យបានប្រឡងជាប់ ចំណែកឯពេលសល់ពីនោះ ដាវីនយកទៅចំណាយទៅលើការសិក្សាពីធម្មជាតិដូចពីមុន។ នៅខេមប៊្រិចនោះ ដាវីនបានស្គាល់សាស្រ្តាចារ្យមួយចំនួន ដែលជំនាញខាងការសិក្សាពីសត្វ រុក្ខជាតិ និងដី (សត្វសាស្រ្ត, រុក្ខសាស្រ្ត និងភូគព្ភសាស្រ្ត) ក្នុងចំណោមនោះ សាស្រ្តាចារ្យ ចន ស្ទីវិន ហិនស្លូ (John Stevens Henslow) គឺជាអ្នកដែលបានដើរតួនាទីដ៏សំខាន់បំផុត នៅក្នុងការត្រួសត្រាយផ្លូវឲ្យដាវីន ក្លាយទៅជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត។
លោក ហិនស្លូ គឺជាអ្នកដែលបានបញ្ចុះបញ្ចូលដាវីនឲ្យបង្វែរការសិក្សាលើធម្មជាតិពីត្រឹមជាការកំសាន្ត ឲ្យទៅជាការសិក្សាពិតប្រាកដ ដើម្បីចាប់យកអាជីពជាធម្មជាតិវិទូ។ លើសពីនេះទៅទៀត លោក ហិនស្លូ គឺជាអ្នកដែលបានជួយឲ្យដាវីនបានធ្វើជាធម្មជាតិវិទូ នៅក្នុងដំណើរបេសកកម្មដ៏សំខាន់មួយ គឺបេសកកម្មជុំវិញពិភពលោក តាមនាវាប៊ីហ្គ័ល (Beagle) នៅឆ្នាំ១៨៣១។
នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ ចក្រភពអង់គ្លេសគឺជាមហាអំណាចពិភពលោកលំដាប់ទីមួយ ហើយអំណាចទ័ពដ៏កំពូលរបស់អង់គ្លេសនៅពេលនោះ គឺទ័ពជើងទឹក។ នៅក្នុងការវាតទីពង្រីកអំណាចរបស់ខ្លួន ទាំងខាងយោធា និងពាណិជ្ជកម្ម កងទ័ពជើងទឹកអង់គ្លេសតែងតែរៀបចំបេសកម្មទៅស្វែងយល់ពីទីតាំងភូមិសាស្រ្ត នៅតាមបណ្តាតំបន់នានានៅទូទាំងពិភពលោក ហើយនៅឆ្នាំ១៨៣១ បេសកកម្មដ៏ចម្បងរបស់នាវាចម្បាំងប៊ីហ្គ័ល គឺទៅធ្វើការសិក្សា អំពីតំបន់អាមេរិកឡាទីន មុននឹងបន្តដំណើរមួយជុំផែនដី ដោយឆ្លងកាត់មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិកទៅអូស្រ្តាលី កាត់តាមមហាសមុទ្រឥណ្ឌាទៅអាហ្វ្រិកខាងត្បូង មុននឹងវិលត្រឡប់មកកាន់ប្រទេសអង់គ្លេសវិញ។
ជាទូទៅ នៅក្នុងបេសកកម្មសិក្សាពីទីតាំងភូមិសាស្រ្តនេះ កងទ័ពជើងទឹកអង់គ្លេសក៏ឆ្លៀតឱកាសផងដែរ ធ្វើការសិក្សា អំពីសក្តានុពលនៃធនធានធម្មជាតិ នៅតាមតំបន់ដែលខ្លួនទៅដល់។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាគេត្រូវការអ្នកជំនាញខាងធម្មជាតិឲ្យធ្វើដំណើរជាមួយ។
នៅឆ្នាំ១៨៣១នោះ ដាវីនទើបនឹងបញ្ចប់ការសិក្សាពីសកលវិទ្យាល័យខេមប៊្រិច តែសញ្ញាបត្រដែលដាវីនទទួលបាននៅពេលនោះ គឺបរិញ្ញាបត្រខាងទេវសាស្រ្ត ដោយផ្តោតទៅលើគ្រិស្តសាសនា។ ចំណែកឯជំនាញខាងធម្មជាតិវិញ ដាវីនមិនទាន់រៀនបានសញ្ញាបត្រណាមួយនៅឡើយនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ លោក ហិនស្លូ ដែលជាគ្រូយល់ឃើញថា ដាវីនមានចំណេះដឹងជាមូលដ្ឋានល្មមអាចប្រើការបាន ហើយជាពិសេសជាងនេះទៅទៀត ដាវីនមានចំណង់ចំណូលចិត្តខ្លាំងទៅលើធម្មជាតិ និងមានទេពកោសល្យខាងសង្កេត។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាលោក ហិនស្លូ សម្រេចបញ្ជូនឈ្មោះឆាលស៍ ដាវីន ទៅឲ្យមេបញ្ជាការនាវាប៊ីហ្គ័ល ដើម្បីយកធ្វើជាធម្មជាតិវិទូអមដំណើរក្នុងបេសកកម្មជុំវិញពិភពលោកនេះ៕
ឆាលស៍ ដាវីន និងដំណើរជុំវិញផែនដីតាមនាវាប៊ីហ្គ័ល នៅថ្ងៃទី២៧ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៨៣១ នៅពេលដែលនាវាប៊ីហ្គ័លចាប់ផ្តើមចេញដំណើរពីប្រទេសអង់គ្លេស ក្នុងបេសកកម្មទៅអាមេរិកខាងត្បូង និងធ្វើដំណើរមួយជុំផែនដី ទំព័រសករាជថ្មី នៅក្នុងប្រវត្តិនៃវិទ្យាសាស្រ្តធម្មជាតិក៏ចាប់បើកនៅពេលនោះដែរ។
នៅក្នុងបេសកកម្មរយៈពេល ៥ឆ្នាំ តាមនាវាប៊ីហ្គ័លនេះហើយ ដែលឆាលស៍ ដាវីន បានចំណាយពេលសិក្សាយ៉ាងម៉ត់ចត់ទៅលើធម្មជាតិ ដោយធ្វើការសង្កេត និងកត់ត្រា ព្រមទាំងចាត់ចំណាត់ថ្នាក់ពូជសត្វ រហូតក្រោយមក បង្កើតបានទៅជាទ្រឹស្តីដ៏សំខាន់បំផុតមួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តនៃធម្មជាតិ គឺទ្រឹស្តីអំពីការវិវឌ្ឍនៃជីវិតតាមរយៈជម្រើសដោយធម្មជាតិ។
ប៊ីហ្គ័លធ្វើដំណើរមកដល់តំបន់អាមេរិកខាងត្បូង នៅអំឡុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៣២ ហើយបានចំណាយពេលរហូតដល់ទៅជាង ៣ឆ្នាំ (រហូតដល់ខែកញ្ញាឆ្នាំ១៨៣៥) ធ្វើការសិក្សាទាំងនៅក្នុងតំបន់សមុទ្រ នៅតាមបណ្តោយឆ្នេរ នៅតាមប្រជុំកោះ ក៏ដូចជា នៅតាមតំបន់ចូលជ្រៅទៅក្នុងដីគោក ដោយចាប់ផ្តើមដំបូងពីឆ្នេរខាងកើត ក្នុងមហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក (ប្រេស៊ីល) រួចហើយធ្វើដំណើរតាមបណ្តោយឆ្នេរចាក់ចុះទៅទិសខាងត្បូងពីតំបន់មួយ ទៅតំបន់មួយ រហូតដល់ទៅដល់ចុងខាងត្បូងបំផុតនៃទ្វីបអាមេរិក (អាហ្សង់ទីន និងស្ហ៊ីលី) មុននឹងឆ្លងទៅខាងមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក ហើយធ្វើដំណើរសសៀរតាមបណ្តោយឆ្នេរខាងលិចនៃអាមេរិកខាងត្បូង ឡើងទៅទិសខាងជើងវិញ រហូតទៅដល់ប្រជុំកោះកាឡាប៉ាហ្គោស (Galapagos) ក្នុងប្រទេសអេក្វាទ័រ។
នៅក្នុងអំឡុងពេលធ្វើដំណើរតាមនាវាប៊ីហ្គ័លនេះ ដាវីនបានធ្វើការកត់ត្រាទុកជារៀងរាល់ថ្ងៃនូវអ្វីដែលលោកសង្កេតឃើញ ហើយមានការសង្កេតមួយចំនួន ដែលបណ្តុះនូវគំនិត និង បង្កើតជាចម្ងល់ដល់ដាវីន ហើយដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ នាំទៅដល់ការបង្កើតទ្រឹស្តីស្តីពីការវិវឌ្ឍនៃជីវិត។
ការសង្កេតទីមួយ គឺទៅលើការរកឃើញផូស៊ីលនៃប្រភេទសត្វមួយចំនួន ដែលស្លាប់ផុតពូជអស់ទៅហើយ ក៏ប៉ុន្តែ វាមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នាទៅនឹងប្រភេទសត្វដែលកំពុងរស់នៅនាសម័យកាលនោះ គ្រាន់តែមានទំហំខុសគ្នា ហើយខុសគ្នាច្រើន ដែលគេមិនអាចចាត់បញ្ចូលជាពូជសត្វតែមួយបាន។ ផូស៊ីលទាំងនេះបានបង្កើតជាសំណួរចាក់ស្រែះនៅក្នុងខួរក្បាលរបស់ដាវីន៖ តើប្រភេទសត្វនៅក្នុងផូស៊ីល និងប្រភេទសត្វដែលនៅរស់នេះ មានទំនាក់ទំនងអ្វីនឹងគ្នា? ចម្ងល់នេះបានកើតមានកាន់តែខ្លាំងថែមទៀត នៅពេលដែលដាវីនធ្វើដំណើរទៅដល់ប្រជុំកោះកាឡាប៉ាហ្គោស។
កាឡាប៉ាហ្គោស មានកូនកោះតូចៗសរុបចំនួន ២១ ដោយភាគច្រើន គឺជាប្រភេទកោះភ្នំភ្លើង។ នៅកាឡាប៉ាហ្គោសនោះ ដាវីនបានសង្កេតឃើញមានប្រភេទសត្វស្លាបចំនួន ២៦ ដោយក្នុងនោះមានតែមួយប្រភេទប៉ុណ្ណោះ ដែលគេអាចឃើញមាននៅកន្លែងផ្សេង ចំណែក ២៥ផ្សេងទៀត គឺមានតែនៅកាឡាប៉ាហ្គោសនេះតែមួយកន្លែងគត់។
លើសពីនេះទៅទៀត នៅក្នុងចំណោមប្រភេទសត្វស្លាបទាំង ២៥នេះ ក៏មានការបែងចែកគ្នាទៅតាមកោះនីមួយៗផងដែរ ដោយប្រភេទសត្វស្លាបខ្លះឃើញមានតែនៅលើកោះមួយ ហើយមិនមាននៅលើកោះណាផ្សេងទៀតទាំងអស់ នៅក្នុងចំណោមកូនកោះទាំង ២១ នៅកាឡាប៉ាហ្គោស។ ម្យ៉ាងទៀត មានសត្វបក្សីចំនួន ១៤ប្រភេទ ដែលមើលទៅគួរតែជាប្រភេទសត្វតែមួយ តែមានលក្ខណៈខុសគ្នា ពីកោះមួយទៅកោះមួយ។ ដូចគ្នាដែរ ចំពោះករណីសត្វអណ្តើក។
សម្រាប់ដាវីន សំណួរជាច្រើនបានចោទឡើង។ តើហេតុអ្វីបានជាប្រភេទសត្វខ្លះ មាននៅតែកន្លែងមួយ ហើយមិនមានសោះនៅកន្លែងមួយទៀត បើទោះបីជាកន្លែងទាំងពីរនេះមានចម្ងាយមិនសូវជាឆ្ងាយពីគ្នាសោះ ? ផ្ទុយទៅវិញ ហេតុអ្វីបានជាប្រភេទសត្វខ្លះបែរជាត្រូវគេសង្កេតឃើញមាននៅទីកន្លែងផ្សេងគ្នា ឬប្រទេសផ្សេងគ្នា ហើយដែលនៅចម្ងាយយ៉ាងឆ្ងាយពីគ្នាទៅវិញ? តើហេតុអ្វីបានជាប្រភេទសត្វខ្លះមើលទៅជាប្រភេទសត្វតែមួយ តែមានទម្រង់ និងទំហំខុសៗគ្នាយ៉ាងខ្លាំងទៅវិញ? តើភាពខុសគ្នានេះកើតមានតាំងពីដើមរៀងមក ឬក៏សត្វអស់ទាំងនេះ មានដើមកំណើតដំបូងចេញពីពូជតែមួយ តែក្រោយមកមានការវិវឌ្ឍបែកខ្នែងតំណវង្សចេញពីគ្នា ?
នៅចុងឆ្នាំ១៨៣៥ នាវាប៊ីហ្គ័លបានចាកចេញពីអាមេរិកខាងត្បូង ឆ្លងកាត់មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក សំដៅទៅកាន់ប្រទេសនូវែលសេឡង់ និងអូស្រ្តាលី បន្ទាប់មកទៀត ធ្វើដំណើរកាត់តាមមហាសមុទ្រឥណ្ឌា ទៅដល់អាហ្វ្រិកខាងត្បូង រួចហើយឆ្លងចូលទៅកាន់មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក មុននឹងធ្វើដំណើរត្រឡប់ទៅកាន់ប្រទេសអង់គ្លេសវិញ នៅខែតុលា ឆ្នាំ១៨៣៦។
នៅពេលនោះ ដាវីននៅមិនទាន់រកឃើញនូវចម្លើយច្បាស់លាស់ ទៅនឹងសំណួរចាក់ស្រែះ ដែលកើតចេញពីការសង្កេតនៅប្រជុំកោះកាឡាប៉ាហ្គោសនៅឡើយទេ ហើយក៏មិនទាន់បង្កើតនូវទ្រឹស្តីស្តីពីការវិវឌ្ឍនៃជីវិតនៅឡើយនោះដែរ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា លទ្ធផលនៃការសិក្សា និងសង្កេតទៅលើធម្មជាតិ ដែលដាវីនបានធ្វើនៅក្នុងរយៈពេល ៥ឆ្នាំ នៅពេលធ្វើដំណើរតាមនាវាប៊ីហ្គ័ល គឺគ្រប់គ្រាន់ល្មមអាចឲ្យដាវីន (ដែលរៀនមិនទាន់បានសញ្ញាបត្រអ្វីសោះខាងវិទ្យាសាស្រ្ត) បានក្លាយជាធម្មជាតិវិទូដ៏ល្បីឈ្មោះម្នាក់នៅអង់គ្លេស។
តាមការពិត ដាវីនបានចាប់ផ្តើមមានឈ្មោះបោះសំឡេង ក្នុងចំណោមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស តាំងពីមិនទាន់បញ្ចប់បេសកកម្មលើនាវាប៊ីហ្គ័លមកម៉្លេះ ដោយនៅអំឡុងពេលនោះ ដាវីនតែងតែបានផ្ញើលិខិតឆ្លងឆ្លើយគ្នាជាមួយអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនៅអង់គ្លេស អំពីអ្វីដែលលោកសង្កេតឃើញ និងអំពីទស្សនៈរបស់លោកដែលទាញចេញពីការសង្កេតទាំងនេះ។
នៅខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ១៨៣៦ ពោលគឺតែប្រមាណជាមួយខែប៉ុណ្ណោះ ក្រោយពីវិលត្រឡប់ពីបេសកម្មលើនាវាប៊ីហ្គ័ល ដាវីនត្រូវបានគេជ្រើសរើសឲ្យចូលជាសមាជិកវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវខាងភូគព្ភសាស្រ្តអង់គ្លេស (Geological Society)។ ជាងពីរឆ្នាំក្រោយមកទៀត គឺនៅដើមឆ្នាំ១៨៣៩ ដាវីនបានចូលជាសមាជិកវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវខាងសត្វសាស្រ្ត (Zoological Society) ហើយជាពិសេសជាងនេះទៅទៀត គឺបានចូលជាសមាជិកស្ថាប័នដ៏ល្បីល្បាញបំផុតមួយនៅពេលនោះ គឺ រាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស (Royal Society)។
នៅឆ្នាំ១៨៣៩នោះ ឆាលស៍ ដាវីន បានរៀបការជាមួយប្អូនស្រីជីដូនមួយ ហើយតាមការពិតទៅ ឪពុកក្មេក និងដែលត្រូវជាឪពុកមារបស់ដាវីន ក៏ជាអ្នកបានដើរតួនាទីដ៏សំខាន់មួយដែរ ក្នុងការជួយបញ្ចុះបញ្ចូលឪពុកដាវីន ឲ្យយល់ព្រមអនុញ្ញាតឲ្យដាវីនទៅធ្វើដំណើរជុំវិញផែនដី តាមនាវាប៊ីហ្គ័ល ពីព្រោះថា ពីដំបូង ឪពុករបស់ដាវីនបានជំទាស់នឹងគម្រោងនេះ។ នៅពេលនោះ ឪពុករបស់ដាវីនតែងតែបារម្ភខ្លាចកូនអាងទ្រព្យសម្បត្តិឪពុក ហើយគិតតែចង់ទៅដើរលេងសប្បាយភ្លើតភ្លើន មិនគិតពីអនាគត ហើយក្លាយជាមនុស្សចោលម្សៀត ខូចដល់វង្សត្រកូលដែលមានឋានៈខ្ពង់ខ្ពស់នៅក្នុងសង្គមអង់គ្លេស។
នៅទីបំផុតទៅ ផ្ទុយពីក្តីបារម្ភរបស់ឪពុក ដាវីនបានក្លាយជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត ដែលមានទាំងកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បី និងប្រាក់ចំណូលច្រើន ហើយថែមទាំងមានគ្រួសារដ៏ល្អមួយ ដែលមានកូនទាំងអស់ ១០នាក់ ហើយអាចរស់នៅក្នុងជីវិតមួយប្រកបដោយសុភមង្គល។
ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ សម្រាប់ដាវីន ជីវិតហាក់ដូចជានៅតែមិនទាន់ពេញលេញនៅឡើយ ដោយសារតែចម្ងល់ចាក់ស្រែះជាច្រើន ដែលកើតមានឡើង ពីការសង្កេតរបស់លោកទៅលើធម្មជាតិ ក្នុងអំឡុងការធ្វើដំណើរតាមនាវាប៊ីហ្គ័ល នៅតែចោទឡើង ដោយមិនអាចរកដំណោះស្រាយឃើញ។
រហូតទាល់តែដល់ឆ្នាំ១៨៥៩ ពោលគឺ ជាង ២០ឆ្នាំក្រោយការធ្វើដំណើរតាមនាវាប៊ីហ្គ័ល ទើប ឆាលស៍ ដាវីន បានរៀបចំ និងចុះផ្សាយនូវទ្រឹស្តីស្តីពីការវិវឌ្ឍនៃជីវិត តាមរយៈសៀវភៅ ដែលមានចំណងជើងជាភាសាអង់គ្លេសថា “The Origin of Species”៕
ឆាលស៍ ដាវីន៖ ទ្រឹស្តីអំពីការវិវឌ្ឍនៃជីវិត នៅក្នុងរយៈពេលរាប់ពាន់ឆ្នាំ គិតតាំងពីសម័យដើម រហូតមកទល់នឹងសតវត្សរ៍ទី១៩ គឺនៅក្នុងសម័យកាលរបស់ឆាលស៍ ដាវីន បណ្តាជនទូទៅ មិនថានៅក្នុងជំនឿសាសនា ឬក៏ក្នុងចំណោមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត សុទ្ធតែនាំគ្នាជឿថា មនុស្ស ក៏ដូចជាប្រភេទសត្វផ្សេងៗទៀត សុទ្ធតែមានពូជពង្សដាច់ចេញពីគ្នាស្រឡះ ហើយពូជនីមួយៗមានលក្ខណៈស្ថិតស្ថិរតាំងពីដើមរៀងមក ដោយគ្មានការប្រែប្រួល ឬវិវឌ្ឍ ពីពូជមួយ ទៅពូជណាមួយផ្សេងទៀតនោះទេ។
ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះដាវីន អ្វីដែលលោកសង្កេតឃើញ នៅក្នុងអំឡុងដំណើរជុំវិញផែនដីតាមនាវាប៊ីហ្គ័ល គឺចង្អុលបង្ហាញពីលក្ខណៈផ្ទុយគ្នា ពីការយល់ឃើញរបស់មនុស្ស តាំងពីរាប់ពាន់ឆ្នាំកន្លងមក។ ការរកឃើញផូស៊ីលដែលបង្ហាញពីប្រភេទសត្វ ដែលធ្លាប់រស់នៅលើភពផែនដីកាលពីមុន ហើយដែលត្រូវស្លាប់ផុតពូជលែងឃើញមានតទៅទៀត, ការបែងចែកប្រភេទសត្វទៅតាមទីតាំងភូមិសាស្រ្ត និងការសង្កេតឃើញប្រភេទសត្វតែមួយ ប៉ុន្តែមានលក្ខណៈខុសៗគ្នា ពីកោះមួយទៅកោះមួយ នៅក្នុងប្រជុំកោះកាឡាប៉ាហ្គោស។ ទាំងអស់នេះធ្វើឲ្យដាវីនទាញចេញជាសម្មតិកម្មមួយថា ពូជសត្វនីមួយៗអាចមានការប្រែប្រួលខុសពីលក្ខណៈដើម ហើយការប្រែប្រួលបន្តិចម្តងៗនេះអាចនាំទៅដល់ការបែកខ្នែងចេញជាប្រភេទសត្វថ្មី ដាច់ចេញពីពូជដើមដំបូង។
នៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ១៨៣៧ ដាវីនបានយកគំនិតរបស់លោកទៅកត់ត្រា នៅក្នុងកំណត់ត្រាផ្ទាល់ខ្លួន ដោយបានគូសវាសជាមែកធាងនៃជីវិត ដែលភាគច្រើន គេតែងតែហៅថា “ដើមឈើនៃជីវិតរបស់ដាវីន”។ តាមគំនិតរបស់ដាវីន ពូជមនុស្សសត្វ ដែលមានយ៉ាងច្រើន នៅក្នុងសម័យកាលបច្ចុប្បន្ននេះ តាមការពិត មានឫសគល់ចេញពីប្រភពតែមួយ ពោលគឺប្រៀបដូចជាដើមឈើដែលបែកមែកសាខា តែដុះចេញពីគល់តែមួយដូច្នោះដែរ។
ទោះជាយ៉ាងណា នៅពេលនោះ ដាវីនមិនទាន់បង្កើតចេញជាទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តណាមួយ ហើយក៏មិនបានធ្វើការចុះផ្សាយនូវការយល់ឃើញរបស់លោកនៅឡើយដែរ។ ដោយសារតែសម្មតិកម្មរបស់លោកមានភាពផ្ទុយគ្នាទាំងស្រុងពីជំនឿសាសនា ក៏ដូចជាចំណេះដឹងវិទ្យាសាស្រ្តក្នុងសម័យកាលនោះ ដាវីនចង់បន្តធ្វើការសង្កេត សិក្សា និងប្រមូលទិន្នន័យឲ្យបានកាន់តែច្រើនបន្ថែមទៀត ដើម្បីឲ្យមានមូលដ្ឋានខាងវិទ្យាសាស្រ្តកាន់តែរឹងមាំអាចឲ្យគេជឿបាន។
នៅក្នុងការសិក្សាទៅលើការវិវឌ្ឍនៃពូជសត្វនេះ ដាវីនមិនត្រឹមតែធ្វើការសង្កេត និងប្រមូលទិន្នន័យដោយខ្លួនឯងនោះទេ តែក៏បានពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងដែរទៅលើលទ្ធផលនៃការសិក្សារបស់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តផ្សេងទៀត ដោយនៅក្នុងនោះ មានខ្លះជាសៀវភៅដែលដាវីនបានអាន ខ្លះទាញចេញពីការសរសេរលិខិតឆ្លងឆ្លើយគ្នា ហើយខ្លះទៀតទាញចេញពីការជជែកដេញដោលគ្នា។ នៅក្នុងចំណោមនោះ មានចំណុចសំខាន់ពីរ ដែលមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំង ចំពោះការសិក្សារបស់ដាវីន។
ដាវីនមានការចាប់អារម្មណ៍ទៅលើការបង្កាត់ពូជសត្វ ដូចជា ការបង្កាត់ពូជឆ្កែ និង ជាពិសេស គឺការបង្កាត់ពូជព្រាប ដែលដាវីនខ្លួនឯងបានធ្វើការពិសោធន៍ដោយផ្ទាល់។ ដាវីនបានសង្កេតឃើញថា នៅក្នុងប្រភេទសត្វព្រាបតែមួយ គេអាចធ្វើការបង្កាត់ពូជឲ្យទៅជាព្រាប ដែលមានទំហំ ទម្រង់ និងពណ៌សម្បុរខុសៗគ្នា។ សម្រាប់ដាវីន ប្រសិនបើមនុស្សអាចធ្វើការបង្កាត់ពូជសត្វឲ្យចេញទៅជាពូជផ្សេងគ្នា មានទំហំ ទម្រង់ និងពណ៌សម្បុរខុសៗគ្នាបាន ដំណើរការនេះក៏គួរតែអាចកើតមានឡើងបានដែរ ទៅតាមលក្ខណៈធម្មជាតិ។
បន្ថែមពីលើនេះទៅទៀត នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៨៣៨ ដាវីនបានអានសៀវភៅមួយ សរសេរដោយសេដ្ឋកិច្ចវិទូ ស្តីអំពីគោលការណ៍នៃការវិវឌ្ឍខាងប្រជាសាស្រ្ត (Essay on the Principal of Population, Thomas Malthus)។ នៅក្នុងសៀវភៅនេះ អ្នកនិពន្ធបានលើកនូវគំនិតថា នៅក្នុងការវិវឌ្ឍជាធម្មតានៃប្រជាសាស្រ្ត ចំនួនប្រជាជនតែងតែមានកំណើនលឿនជាងកំណើននៃស្បៀងអាហារ ដែលចាំបាច់ក្នុងការទ្រទ្រង់ជីវិតរបស់ប្រជាជន ហើយដល់កម្រិតមួយ ប្រសិនបើគ្មានវិធានការ ដើម្បីគ្រប់គ្រងអត្រាកំណើនប្រជាជនឲ្យបានត្រឹមត្រូវទេនោះ ចំនួនប្រជាជននឹងមានច្រើន ហើយនឹងបង្កើតឲ្យមានវិបត្តិខ្វះស្បៀង។
ដាវីនបានយកទ្រឹស្តីនេះទៅធ្វើការត្រិះរិះពិចារណា ប៉ុន្តែ អនុវត្តចំពោះសត្វនៅក្នុងលក្ខណៈធម្មជាតិ។ ដាវីនគិតថា សត្វក៏ដូចជាមនុស្សដែរ ពោលគឺ ទៅតាមការវិវឌ្ឍជាធម្មតា ចំនួនសត្វមានកំណើនលឿនជាងកំណើនស្បៀងអាហារ ហើយដល់ចំណុចមួយ សត្វមានចំនួនច្រើន ចំណែកស្បៀងអាហារមានមិនគ្រប់មាត់ ដែលបង្កើតឲ្យមានការប្រជែងគ្នា ដើម្បីរស់។ នៅក្នុងការប្រជែងគ្នា ទៅតាមលក្ខណៈធម្មជាតិនេះ ប្រភេទសត្វណា ដែលមានលក្ខណៈអំណោយផល ស្របទៅនឹងធម្មជាតិដែលនៅជុំវិញខ្លួន គឺជាអ្នកដែលមានប្រៀប ហើយមានឱកាសច្រើនក្នុងការរស់ ព្រមទាំងអាចបង្កើតកូនពូនជាចៅ បន្តពូជរបស់ខ្លួនឲ្យកាន់តែរីកចម្រើនតទៅមុខ។ ផ្ទុយពីនេះទៅវិញ សត្វដែលមិនមានលក្ខណៈអំណោយផល មិនអាចប្រជែងឈ្នះគេបាន ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យពូជរបស់ខ្លួនចេះតែថមថយទៅៗ ពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់ រហូតដល់ចំណុចមួយ ត្រូវស្លាប់ផុតពូជទាំងស្រុង ពោលគឺ ដូចជាប្រភេទសត្វ នៅក្នុងផូស៊ីល ដែលដាវីនបានសង្កេតឃើញ នៅក្នុងអំឡុងពេលធ្វើដំណើរតាមនាវាប៊ីហ្គ័លដូច្នោះដែរ។ ដំណើរការនេះហើយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “ជម្រើសដោយធម្មជាតិ” ពោលគឺ លក្ខណៈពីធម្មជាតិជាអ្នកកំណត់ពីជោគវាសនាថាពូជសត្វណាមួយអាចស្គាល់ភាពរុងរឿងតទៅមុខ ហើយពូជសត្វណាត្រូវថមថយ រហូតអាចត្រូវស្លាប់ផុតពូជ។
នៅពេលនោះហើយ ដែលដាវីនបានទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋាន ហើយបង្កើតបានជាទ្រឹស្តី អំពីការវិវឌ្ឍនៃជីវិតតាមរយៈជម្រើសដោយធម្មជាតិ (Evolution of species by means of natural selection)។
នៅក្នុងទ្រឹស្តីនេះ ឆាលស៍ ដាវីន កំណត់ថា ពូជសត្វនីមួយៗមិនមានទម្រង់ ទំហំ ឬលក្ខណៈដូចគ្នាស្ថិតស្ថិរនៅជាដរាបនោះទេ ប៉ុន្តែ អាចមានភាពខុសគ្នាខ្លះៗ ប្រៀបដូចជានៅក្នុងករណីបង្កាត់ពូជដោយដៃមនុស្សដូច្នោះដែរ។ ពីដំបូង ភាពខុសគ្នានេះ គឺមានតិចតួច ក៏ប៉ុន្តែ វាអាចជាកត្តាចម្បង ដែលកំណត់ពីការសម្របខ្លួនទៅនឹងធម្មជាតិដែលនៅជុំវិញខ្លួនរបស់ពូជសត្វនីមួយៗ។ ពូជសត្វដែលមានលក្ខណៈមិនសមស្របទៅនឹងធម្មជាតិចេះតែថមថយទៅពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់ រហូតដល់អាចស្លាប់ផុតពូជ។ ចំណែកឯពូជសត្វដែលមានលក្ខណៈសមស្របទៅនឹងធម្មជាតិចេះតែមានភាពរីកចម្រើនឡើង, អាចបង្កើតជាកូនពូនជាចៅយ៉ាងច្រើនតទៅមុខទៀត។ យន្តការបែបនេះចេះតែបន្តកើតមានពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យពូជសត្វជំនាន់ក្រោយៗកាន់តែមានភាពខុសគ្នាពីពូជសត្វដើមបន្តិចម្តងៗ ហើយនៅក្នុងរយៈពេលវែង រហូតដល់ទៅរាប់ម៉ឺន ឬរាប់លានឆ្នាំក្រោយមក ពូជសត្វជំនាន់ក្រោយអាចនឹងមានភាពខុសគ្នាស្រឡះពីពូជសត្វដើម។
នៅឆ្នាំ១៨៥៩ ឆាលស៍ ដាវីន បានយកទ្រឹស្តី អំពីការវិវឌ្ឍនៃជីវិតតាមរយៈជម្រើសដោយធម្មជាតិទៅចុះផ្សាយ តាមរយៈសៀវភៅ ដែលមានចំណងជើងជាភាសាអង់គ្លេសថា The Origin of Species។
ឆាលស៍ ដាវីន បានទទួលមរណភាពដោយជំងឺ នៅថ្ងៃទី១៩ ខែមេសា ឆ្នាំ១៨៨២ បន្សល់ទុក នូវកេរ្តិ៍ឈ្មោះ និងទ្រឹស្តី ដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុតមួយ នៅក្នុងការសិក្សាខាងវិទ្យាសាស្រ្ត ហើយដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាបដិវត្តន៍ដ៏សំខាន់មួយ នៅក្នុងការយល់ដឹងរបស់មនុស្សទៅលើធម្មជាតិ និងទៅលើខ្លួនឯង។ រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ថ្វីដ្បិតតែទ្រឹស្តីរបស់ដាវីន នៅតែមានភាពចម្រូងចម្រាសច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅនាំគ្នាទទួលស្គាល់ទ្រឹស្តីរបស់ឆាលស៍ ដាវីន ស្តីអំពី ការវិវឌ្ឍនៃជីវិតតាមរយៈជម្រើសដោយធម្មជាតិថា ជាទ្រឹស្តីពិតប្រាកដតាមបែបវិទ្យាសាស្រ្ត ហើយដែលគេយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការសិក្សាខាងវិទ្យាសាស្រ្ត៕
បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន (១៧០៦-១៧៩០) កែប្រែ
រូបភាពតូច បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន... បើទោះបីជាអ្នកខ្លះមិនស្គាល់ឈ្មោះ តែភាគច្រើនប្រាកដជាធ្លាប់ឃើញមុខ ពីព្រោះថា រូបថតរបស់លោកស្ថិតនៅលើក្រដាសប្រាក់ដុល្លារអាមេរិក គឺក្រដាស ១០០ដុល្លារ។ លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺជាឥស្សរជនមួយរូប ក្នុងចំណោមឥស្សរជនតែពីររូបគត់ ដែលមិនមែនជាប្រធានាធិបតីអាមេរិក តែមានរូបថតលើក្រដាសប្រាក់ដុល្លារ (ឥស្សរជនមួយរូបទៀត គឺលោកអាឡិចសិនឌ័រ ហាមីលតុន រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុដំបូងបង្អស់របស់អាមេរិក ហើយដែលមានរូបនៅលើក្រដាស ១០ដុល្លារ)។
ថ្វីដ្បិតតែមិនធ្លាប់កាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីអាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាអ្នកនយោបាយដ៏មានឥទ្ធិពលមួយរូបនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តអាមេរិក ពីព្រោះលោកស្ថិតក្នុងចំណោមឥស្សរជនទាំង ៧រូប ដែលជាបិតាស្ថាបនិកសហរដ្ឋអាមេរិក ព្រមទាំងជាអ្នកដែលបានចូលរួមក្នុងការតាក់តែងសេចក្តីប្រកាសឯករាជ្យរបស់អាមេរិក។
លើសពីនេះទៅទៀត លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក៏ជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ល្បីល្បាញមួយរូបផងដែរ ដោយលោកត្រូវបានគេចាត់បញ្ចូលទៅក្នុងចំណោមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដែលបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់បំផុត នៅក្នុងប្រវត្តិនៃការរកឃើញថាមពលអគ្គិសនី ដែលមនុស្សជាតិយើងប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយ នៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។
បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន កើតនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៧០៦ នៅក្នុងទីក្រុងបូស្តុន សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលពេលនោះ នៅជាដែនដីអាណានិគមមួយរបស់អង់គ្លេស ហើយមិនទាន់ចាប់កំណើតជារដ្ឋឯករាជមួយនៅឡើយនោះទេ។ ឪពុកម្តាយរបស់បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺជាអ្នកកើតនៅក្នុងប្រទេសអង់គ្លេស ហើយធ្វើចំណាកស្រុកមកទឹកដីថ្មី កាលពី ២៣ឆ្នាំមុន។ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺជាកូនទី ៨ នៅក្នុងចំណោមបងប្អូនបង្កើត ១០នាក់ បូករួមជាមួយនឹងបងប្អូនឪពុកតែមួយម្តាយទីទៃ ៧នាក់ផ្សេងទៀត។
ពីដំបូងឡើយ ឪពុករបស់ហ្វ្រែងឃ្លីនមានបំណងចង់ឲ្យកូនទៅរៀននៅសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ាដ (Harvard) ហើយចាប់អាជីពជាបុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា ទើបបញ្ជូនហ្វ្រែងឃ្លីនឲ្យទៅរៀនត្រៀមនៅសាលាភាសាឡាតាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុតទៅ ដោយសារតែបញ្ហាជីវភាព ហ្វ្រែងឃ្លីនចូលសាលាបានតែពីរឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ ក៏ត្រូវបោះបង់សាលា តាំងពីទើបនឹងមានអាយុបាន ១០ឆ្នាំ។
ឈប់ពីសាលា ហ្វ្រែងឃ្លីននៅជួយធ្វើការឪពុកបានពីរឆ្នាំ មុននឹងទៅធ្វើជាកូនជាងរៀនខាងបោះពុម្ពជាមួយនឹងបងប្រុស។ បងប្រុសរបស់ហ្វ្រែងឃ្លីនបានបង្កើតកាសែតមួយ ដែលគេចាត់បញ្ចូលក្នុងចំណោមកាសែតឯករាជដំបូងគេនៅអាមេរិក។ នៅពេលនោះ ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែលជាកូនជាង គឺជាអ្នកទទួលការងារខាងរៀបពុម្ពអក្សរ ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែលមានអាយុទើបនឹងបាន ១៥ឆ្នាំ បានសុំសរសេរអត្ថបទ ដើម្បីចុះផ្សាយក្នុងកាសែត ក៏ប៉ុន្តែ បងប្រុសមិនអនុញ្ញាត។
ការបដិសេធរបស់បងប្រុសមិនបានធ្វើឲ្យហ្វ្រែងឃ្លីនរួញរានោះទេ។ ហ្វ្រែងឃ្លីននៅតែសរសេរអត្ថបទ ដោយប្រើឈ្មោះក្លែងក្លាយ ហើយផ្ញើទៅឲ្យកាសែតចុះផ្សាយ។ អត្ថបទរបស់ហ្វ្រែងឃ្លីនមិនត្រឹមតែត្រូវបានកាសែតសុខចិត្តយកទៅចុះផ្សាយនោះទេ តែថែមទាំងបាន ដាក់នៅលើទំព័រមុខថែមទៀត។ ចាប់ពីពេលនោះមក ហ្វ្រែងឃ្លីនបានបន្តសរសេរអត្ថបទដោយប្រើឈ្មោះក្លែងក្លាយនេះជាច្រើនទៀត ផ្ញើទៅឲ្យកាសែតចុះផ្សាយ ហើយនៅក្នុងអត្ថបទខ្លះ ហ្វ្រែងឃ្លីនបានសរសេររិះគន់អាជ្ញាធរ និងការពារសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិ។
គិតជាសរុប ហ្វ្រែងឃ្លីនបានសរសេរអត្ថបទចំនួន ១៤ ចុះផ្សាយលើទំព័រកាសែតរបស់បងប្រុស ហើយនៅក្នុងអត្ថបទទី១៤ ដែលជាអត្ថបទចុងក្រោយ ហ្វ្រែងឃ្លីនបានបង្ហាញអត្តសញ្ញាណពិតឲ្យគេដឹងថា លោកគឺជាអ្នកសរសេរ។
ក្រោយមក ទំនាក់ទំនង រវាងហ្វ្រែងឃ្លីន និងបងប្រុស មានភាពតានតឹងខ្លាំងពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ រហូតដល់ពេលមួយ ហ្វ្រែងឃ្លីនក៏បានរត់ចេញពីផ្ទះ លែងនៅធ្វើជាកូនជាងជាមួយបងប្រុសតទៅទៀត។
នៅឆ្នាំ១៧២៣ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុងវ័យ ១៧ឆ្នាំ ដែលបានរត់ចេញពីផ្ទះរបស់បងប្រុសនៅបូស្តុន បានធ្វើដំណើរទៅដល់ទីក្រុងហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា។ នៅទីនោះ ហ្វ្រែងឃ្លីនបានចាប់ផ្តើមជីវិតពីដៃទទេ ដោយប្រកបរបរជាជាងបោះពុម្ព ទៅតាមជំនាញដែលរៀនពីបងប្រុស។ ដំបូង ហ្វ្រែងឃ្លីនធ្វើការជាកូនឈ្នួល បន្ទាប់មកបានឡើងធ្វើជាអ្នកគ្រប់គ្រងរោងពុម្ព ហើយ ៥ឆ្នាំក្រោយមក នៅឆ្នាំ១៧២៨ ហ្វ្រែងឃ្លីនបានសម្រេចឈប់ធ្វើការឲ្យគេ ហើយចាប់បើករោងពុម្ពមួយដោយខ្លួនឯង ព្រមទាំងបានបង្កើតកាសែតថ្មីមួយ ដោយដាក់ឈ្មោះថា The Pennsylvania Gazette។
គិតមកត្រឹមនឹងពេលនោះ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បានក្លាយទៅជាអ្នកមានមុខមានមាត់ម្នាក់នៅហ្វីឡាដែលហ្វី (ជាថៅកែរោងពុម្ព ថៅកែកាសែត និងអ្នកសរសរអត្ថបទកាសែត)។ ហ្វ្រែងឃ្លីនរៀបការសាងគ្រួសារ ដែលមានកូនប្រុសម្នាក់ និងស្រីម្នាក់។ នៅក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក៏បានធ្វើសកម្មភាពខាងផ្នែកសង្គមជាច្រើនផងដែរ ជាពិសេស គឺសកម្មភាពទាក់ទងនឹងការលើកតម្កើងការអប់រំ និងសីលធម៌សង្គម។
ហ្វ្រែងឃ្លីនបង្កើតក្លឹបមួយ ឈ្មោះថា Junto ដើម្បីប្រមូលផ្តុំសមាជិកឲ្យធ្វើការជជែកដេញដោលគ្នាអំពីបញ្ហាសង្គម សីលធម៌ នយោបាយ ទស្សនវិជ្ជា វិទ្យាសាស្រ្ត ព្រមទាំងចែករំលែកចំណេះដឹង និងបទពិសោធន៍គ្នាទៅវិញទៅមក ទាក់ទងទៅនឹងកិច្ចការជំនួញ។ បន្តិចម្តងៗ ការងារក្លឹប Junto នេះ បានរីករាលដាលទៅសកម្មភាពសង្គមជាច្រើនផ្សេងទៀត។
នៅឆ្នាំ១៧៣១ ដើម្បីបំពេញតម្រូវការខាងចំណេះដឹង និងការអានរបស់សមាជិកក្លឹប Juntoហ្វ្រែងឃ្លីនបានផ្តួចផ្តើមគំនិតបង្កើតបណ្ណាល័យមួយ ឈ្មោះថា « Library Company of Philadelphia » ដែលនៅដំណើរការរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកជាស្ថាប័នវប្បធម៌ដ៏ចំណាស់បំផុតរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។
លើសពីនេះទៅទៀត តាមការជជែកផ្តោះប្តូរយោបល់គ្នាក្នុងក្លឹប Junto ហ្វ្រែងឃ្លីនក៏បានស្នើផងដែរឲ្យបង្កើតជាក្រុមពន្លត់អគ្គិភ័យស្ម័គ្រចិត្តប្រចាំក្រុងហ្វីឡាដែលហ្វី និងបង្កើតកងរក្សាសន្តិសុខប្រចាំក្រុង ដែលធ្វើការពេញម៉ោង ដោយទទួលប្រាក់ខែ ហើយប្រាក់ខែនេះបានមកពីការយកពន្ធលើអចលនទ្រព្យ។
ក្រៅពីបណ្ណាល័យ ក្រុមពន្លត់អគ្គិភ័យ និងកងរក្សាសន្តិសុខក្រុង ហ្វ្រែងឃ្លីនបានចូលរួមផ្តួចផ្តើមគំនិតបង្កើតស្ថាប័នសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀតខាងវិស័យអប់រំ រួមមាន បណ្ឌិតសភាហ្វីឡាដែលហ្វី ដែលក្រោយមកបានក្លាយទៅជាសកលវិទ្យាល័យផេនស៊ីលវេនញ៉ា (University of Pennsylvania) និង បណ្ឌិតសភាទស្សនវិជ្ជា (American Philosophical Society) ដែលសុទ្ធសឹងតែជាស្ថាប័នអប់រំដ៏ចំណាស់ៗបំផុតរបស់អាមេរិក ហើយដែលនៅបន្តមានដំណើរការរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ៕
បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន និងអគ្គិសនី នៅឆ្នាំ១៧៤៨ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុងវ័យ ៤៨ឆ្នាំ បានក្លាយជាអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិស្តុកស្តម្ភ ល្មមអាចនឹងរស់នៅដោយស្រួល ដោយមិនចាំបាច់ធ្វើការ ឬរកស៊ី។ ហ្វ្រែងឃ្លីនក៏បានចូលនិវត្តន៍ពីការងារជាថៅកែរោងពុម្ព និងសារព័ត៌មាន ហើយចំណាយពេលទៅលើការងារសង្គម ប្រឡូកចូលក្នុងកិច្ចការនយោបាយ ព្រមទាំងធ្វើការសិក្សា និងពិសោធន៍ខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត ដែលជាចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់លោកតាំងពីក្មេង ជាពិសេស ទាក់ទងនឹងផ្នែកអគ្គិសនី។
គិតត្រឹមសម័យកាលរបស់ហ្វ្រែងឃ្លីន (សតវត្សរ៍ទី១៨) ថ្វីដ្បិតតែមនុស្សយើងធ្លាប់សង្កេតឃើញ ឬធ្លាប់ឆ្លងកាត់បទពិសោធន៍ខ្លះៗ អំពីអគ្គិសនី ក៏ប៉ុន្តែ ការយល់ដឹងអំពីអគ្គិសនីនេះនៅមានកម្រិតដ៏តិចតួចនៅឡើយ ហើយក៏នៅមិនទាន់អាចយកថាមពលអគ្គិសនីនេះមកប្រើប្រាស់បាននៅឡើយនោះដែរ។ នៅពេលនោះ ថាមពលអគ្គិសនី ដែលត្រូវបានគេយកមកប្រើប្រាស់ជាក់ស្តែង គឺអគ្គិសនីស្តាទិច ហើយប្រើតែនៅក្នុងទស្សនិយភាពជាលក្ខណៈកម្សាន្តតែប៉ុណ្ណោះ។
នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៧៤៣ នៅពេលទៅលេងស្រុកកំណើតនៅបូស្តុន ហ្វ្រែងឃ្លីនបានឃើញការសម្តែងរបស់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តម្នាក់ (Archibal Spencer) មកពីស្កុតឡែនដ៍ ដែលយកបំពង់កែវទៅត្រដុស រួចហើយយកទៅដាក់ក្បែរជើងក្មេងប្រុសម្នាក់ បង្កើតជាផ្កាភ្លើងដូចផ្លេកបន្ទោរ។ ទស្សនិយភាពនេះបានធ្វើឲ្យហ្វ្រែងឃ្លីនមានការភ្ញាក់ផ្អើល និងជក់ចិត្តយ៉ាងខ្លាំងក៏ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា ក៏មាននូវចម្ងល់ជាច្រើនផងដែរ។ ហ្វ្រែងឃ្លីនចង់យល់ស៊ីជម្រៅ ហួសពីអ្វីដែលត្រឹមតែជាទស្សនិយភាពដើម្បីកម្សាន្តភ្នែក។ តើហេតុអ្វីបានជាការត្រដុសបំពង់កែវ ហើយយកទៅដាក់ក្បែរជើងក្មេងប្រុសនេះអាចបង្កើតជាផ្កាភ្លើងអគ្គិសនី ? តើផ្កាភ្លើងនេះ និងផ្លេកបន្ទោរមានអ្វីខុសគ្នា ?
ពេលត្រឡប់ទៅហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ាវិញ ហ្វ្រែងឃ្លីនបានចំណាយពេលយ៉ាងច្រើន ធ្វើការសិក្សា និងពិសោធន៍ដោយផ្ទាល់ អំពីអ្វីដែលលោកបានសង្កេតឃើញនៅក្នុងទស្សនិយភាពនៅបូស្តុន។ នៅក្នុងការពិសោធន៍នេះ ហ្វ្រែងឃ្លីនបានរកឃើញថា ការត្រដុសវត្ថុមួយទៅនឹងវត្ថុមួយទៀតមិន “បង្កើត” ឲ្យមានអគ្គិសនីនោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញ គឺគ្រាន់តែ “ប្រមូល” អគ្គិសនីដែលមានស្រាប់ហើយតែប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺ បន្ទុកអគ្គិសនីដែលមាននៅក្នុងវត្ថុមួយ អាចត្រូវផ្ទេរទៅវត្ថុមួយទៀត។ នៅក្នុងករណីនេះ បន្ទុកអគ្គិសនី រវាងវត្ថុទាំងពីរត្រូវបាត់លំនឹង ពោលគឺ វត្ថុមួយមានបន្ទុកអគ្គិសនីវិជ្ជមាន (បូក) ហើយវត្ថុមួយទៀតមានបន្ទុកអគ្គិសនីអវិជ្ជមាន (ដក)។ ដូច្នេះហើយបានជានៅពេលដែលគេយកវត្ថុទាំងពីរទៅដាក់ក្បែរគ្នា ឬប៉ះគ្នា ដើម្បីបង្កើតនូវលំនឹងឡើងវិញ លំហូរនៃបន្ទុកអគ្គិសនីរវាងវត្ថុទាំងពីរក៏កើតមានឡើង ហើយបង្កើតទៅជាចរន្តអគ្គិសនី។
ទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងបន្ទុកអគ្គិសនី (Electric charge) នេះ ត្រូវបានគេយកមកប្រើរហូតមកទល់នឹងសព្វថ្ងៃ ហើយសូម្បីតែពាក្យថា “បន្ទុកអគ្គិសនីវិជ្ជមាន” ឬ “បូក” និង “បន្ទុកអគ្គិសនីអវិជ្ជមាន” ឬ “ដក” ក៏ស្ថិតនៅជាពាក្យបច្ចេកទេសអគ្គិសនី ដែលគេបន្តប្រើប្រាស់ជាទូទៅរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះមិនមែនជាស្នាដៃខាងវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ចម្បងបំផុតរបស់បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីននោះទេ។ អ្វីដែលបានធ្វើឲ្យហ្វ្រែងឃ្លីនមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីរន្ទឺ ទាំងពីពេលលោកនៅរស់ និងរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន គឺការសិក្សាទៅលើផ្លេកបន្ទោរ និងរន្ទះ។
នៅចុងឆ្នាំ១៧៤៩ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បានផ្តោតអារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង ទៅលើភាពស្រដៀងគ្នា រវាងផ្កាភ្លើងដែលកើតចេញពីបន្ទុកអគ្គិសនី និងរន្ទះ។ ហ្វ្រែងឃ្លីនបានធ្វើការកត់សម្គាល់ថា បាតុភូតទាំងពីរបង្កើតជាពន្លឺដែលមានពណ៌ស្រដៀងគ្នា, ទម្រង់ស្រដៀងគ្នា គ្រាន់តែមួយតូចមួយធំ, បង្កើតជាសំឡេងដូចគ្នា គ្រាន់តែមួយតិច មួយខ្លាំង, មានទំនាញជាមួយនឹងលោហៈដូចគ្នា... ។ល។ និង ។ល។ ហ្វ្រែងឃ្លីនក៏បានទាញចេញនូវសម្មតិកម្មមួយថា រន្ទះ និងអគ្គិសនី គឺជាបាតុភូតតែមួយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះគ្រាន់តែជាទ្រឹស្តីមួយប៉ុណ្ណោះ។ ដើម្បីអាចបញ្ជាក់ច្បាស់លាស់តាមលក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្តអំពីសម្មតិកម្មនេះ ហ្វ្រែងឃ្លីនត្រូវការជាចាំបាច់នូវការពិសោធន៍ជាក់ស្តែង។
ហ្វ្រែងឃ្លីនបានសរសេរលិខិតទៅកាន់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនៅអង់គ្លេស ដោយនៅក្នុងនោះ ហ្វ្រែងឃ្លីនបានសរសេររៀបរាប់ ទាំងអំពីទ្រឹស្តី និងអំពីគម្រោងរបស់លោកក្នុងការធ្វើពិសោធន៍ទៅលើរន្ទះ និងអគ្គិសនី។
តាមគំនិតរបស់ហ្វ្រែងឃ្លីន ដើម្បីធ្វើពិសោធន៍ គេត្រូវការទីតាំងខ្ពស់ ដូចជា ភ្នំ ឬអគារខ្ពស់ ឬបង្គោលខ្ពស់ណាមួយ ដែលមានចុងជាលោហៈ ដើម្បីទាក់ទាញរន្ទះ ហើយគេត្រូវការតភ្ជាប់ខ្សែចម្លងអគ្គិសនីពីចុងបង្គោលមកលើដី ដើម្បីអាចវាស់មើលថាតើរន្ទះពិតជាអគ្គិសនីមែនឬក៏យ៉ាងណា។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែនៅហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ាមិនមានអគារខ្ពស់ ហើយក៏មិនមានទីតាំងដែលជាទួល ឬភ្នំខ្ពស់ ហ្វ្រែងឃ្លីនបែកគំនិតធ្វើពិសោធន៍ តាមរយៈការបង្ហោះខ្លែងដែលមានចងខ្សែចម្លងអគ្គិសនីភ្ជាប់ទៅដីជំនួសបង្គោលលោហៈ។
ទ្រឹស្តី និងគម្រោងធ្វើពិសោធន៍របស់ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវបានគេយកទៅបង្ហាញអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនៅឯរាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស (The Royal Society) ព្រមទាំងត្រូវបានគេយកទៅចុះផ្សាយជាសាធារណៈ នៅឆ្នាំ១៧៥០។ នៅដើមឆ្នាំ១៧៥២ ទ្រឹស្តី និងរបៀបធ្វើពិសោធន៍របស់ហ្វ្រែងឃ្លីនត្រូវបានគេបកប្រែជាភាសាបារាំង ហើយព្រះមហាក្សត្របារាំង គឺព្រះបាទល្វីសទី១៥ បានបញ្ជាឲ្យអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តបារាំងធ្វើការពិសោធន៍ជាក់ស្តែង ដើម្បីអាចបញ្ជាក់ពីទ្រឹស្តីរបស់ហ្វ្រែងឃ្លីន។
ការពិសោធន៍ត្រូវបានគេរៀបចំធ្វើឡើង នៅក្នុងភូមិតូចមួយ ឈ្មោះថា ម៉ាលី (Marly-la-ville) ស្ថិតនៅជាយក្រុងប៉ែកខាងជើងក្រុងប៉ារីស ហើយនៅថ្ងៃទី១០ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៧៥២ លទ្ធផលនៃការធ្វើពិសោធន៍នេះបង្ហាញថា រន្ទះ និងអគ្គិសនី គឺពិតជាបាតុភូតតែមួយមែន ហើយអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តបារាំងបានរាយការណ៍ទៅកាន់រាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តបារាំងថា អ្វីដែលបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីនបានលើកឡើង មិនមែនត្រឹមតែជាសម្មតិកម្មលើក្រដាសនោះទេ តែវាជាការពិតជាក់ស្តែង ដែលបញ្ជាក់ច្បាស់លាស់ ដោយការធ្វើពិសោធន៍តាមលក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ត។
នៅឯហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន នៅមិនទាន់បានដឹងពីការធ្វើពិសោធន៍នៅបារាំងនេះនៅឡើយទេ ក៏ប៉ុន្តែ កេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់លោកបានល្បីសុះសាយជាអន្តរជាតិរួចជាស្រេចទៅហើយ។ ព្រះបាទល្វីសទី១៥ បានបញ្ជាឲ្យអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តបារាំងនាំដំណឹងស្តីពីលទ្ធផលនៃការធ្វើពិសោធន៍ទៅប្រាប់ហ្វ្រែងឃ្លីន ដោយនាំទៅជាមួយនូវការកោតសរសើរប្រកបដោយកិត្តិយសដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ចំពោះអ្វីដែលលោកបានរកឃើញ។
តាមការពិត ទ្រឹស្តី និងវិធីធ្វើពិសោធន៍ ដែលរៀបចំឡើងដោយបេនយ៉ាមិន ហ្វ្រែងឃ្លីន មិនត្រឹមតែអាចឲ្យគេដឹងបានថា រន្ទះ និងអគ្គិសនី គឺជាបាតុភូតតែមួយនោះទេ តែជាងនេះទៅទៀត គឺគេអាចប្រើវិធីនេះ ជាប្រយោជន៍ដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងជីវិតជាប្រចាំថ្ងៃ គឺការសាងសង់ឧបករណ៍ការពាររន្ទះ។
នៅឆ្នាំ១៧៥៣ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែលចូលសាលាបានតែពីរឆ្នាំ ហើយត្រូវបង្ខំចិត្តឈប់រៀនតាំងពីអាយុ ១០ឆ្នាំ ត្រូវបានសកលវិទ្យាល័យដ៏ល្បីល្បាញចំនួនពីរនៅអាមេរិក គឺហាវ៉ាដ (Harvard) និងយ៉េល (Yale) សម្រេចផ្តល់សញ្ញាបត្រកិត្តិយស។ លើសពីនេះទៅទៀត លោកត្រូវបានគេទទួលឲ្យចូលជាសមាជិកស្ថាប័នវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ល្បីល្បាញបំផុតមួយនៅលើឆាកអន្តរជាតិនៅពេលនោះ គឺរាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស (The Royal Society)៕
បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន និងការបង្កើតសហរដ្ឋអាមេរិក នៅឆ្នាំ១៧៤៨ ក្រោយពីបានចូលនិវត្តន៍ពីការងារជាថៅកែរោងពុម្ព និងថៅកែកាសែត លោក បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវបានគេជ្រើសរើសឲ្យចូលជាសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាក្រុងហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា ហើយ ៣ឆ្នាំក្រោយមកទៀត នៅឆ្នាំ១៧៥១ លោកបានជាប់ឆ្នោតជាសមាជិកសភាផិនស៊ីលវេញ៉ា។
នៅពេលនោះ អាមេរិកនៅមិនទាន់ជារដ្ឋឯករាជ្យនៅឡើយនោះទេ ហើយផេនស៊ីលវេញ៉ាក៏មិនទាន់ក្លាយជារដ្ឋមួយនៅឡើយដែរ គឺគ្រាន់តែជាដែនដីមួយ ក្នុងចំណោមដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣ របស់អង់គ្លេស។ ដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣នេះ សុទ្ធសឹងតែស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋអំណាចរៀងៗខ្លួន ដាច់ដោយឡែកពីគ្នា។
នៅឆ្នាំ១៧៥៦ នៅក្នុងបរិបទនៃជម្លោះដណ្តើមដែនដីគ្នា រវាងដែនដីអាណានិគមអង់គ្លេស និងដែនដីអាណានិគមបារាំង តំណាងមកពីដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣របស់អង់គ្លេស បានរៀបចំកិច្ចប្រជុំដ៏ធំមួយ (Albany Conference) ដើម្បីជជែកពិភាក្សាគ្នា អំពីយុទ្ធសាស្រ្ត ក្នុងការទប់ទល់ជាមួយនឹងបារាំង។ លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺជាសមាជិកម្នាក់ ក្នុងចំណោមគណៈប្រតិភូ ៤នាក់ តំណាងឲ្យដែនដីផិនស៊ីលវេញ៉ា។
លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីនយល់ឃើញថា បញ្ហាចម្បងបំផុតដែលចោទឡើងនៅពេលនោះ គឺការខ្វះកិច្ចសហប្រតិបត្តិការគ្នា រវាងដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣ ទើបធ្វើឲ្យពួកគេមានភាពទន់ខ្សោយ ពិបាកនឹងទប់ទល់ជាមួយបារាំង។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាហ្វ្រែងឃ្លីនបានលើកឡើងនូវសំណើមួយ គឺបង្រួបបង្រួមដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣ បង្កើតទៅជាសហភាពមួយ ដែលមានរដ្ឋាភិបាលកណ្តាលរួមគ្នា ស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់ប្រធានាធិបតី ហើយមានសភារួមគ្នា ដែលក្នុងនោះ ដែនដីអាណានិគមនីមួយៗត្រូវមានតំណាងតិច ឬច្រើន អាស្រ័យទៅតាមទំហំនៃដែនដីរបស់ខ្លួន។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណើរបស់លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវបានគណៈប្រតិភូមកពីដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣ ក៏ដូចជា តំណាងរដ្ឋាភិបាលអង់គ្លេសបដិសេធចោលមិនទទួលយក។
ទោះជាយ៉ាងណា អ្វីៗត្រូវប្រែប្រួល នៅក្រោយពេលដែលសង្រ្គាម រវាងអាណានិគមអង់គ្លេស និងអាណានិគមបារាំងត្រូវបញ្ចប់ ហើយជម្លោះថ្មីមួយទៀតបានផ្ទុះឡើង គឺជម្លោះ រវាងដែនដីអាណានិគមអង់គ្លេសទាំង ១៣ នៅអាមេរិក និងរដ្ឋាភិបាលកណ្តាលនៅទីក្រុងឡុងដ៍។
នៅឆ្នាំ១៧៦៣ សង្រ្គាមរវាង បារាំង និងអង់គ្លេស នៅអាមេរិកខាងជើងត្រូវបិទបញ្ចប់ ដោយបារាំងត្រូវទទួលបរាជ័យ។ អង់គ្លេសវិញ ថ្វីដ្បិតតែទទួលជ័យជម្នះលើបារាំង ហើយដណ្តើមកាន់កាប់ទឹកដីអាណានិគមយ៉ាងច្រើននៅអាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ក៏ទទួលរងនូវការខូចខាតដោយសង្រ្គាមយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដែរ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យអង់គ្លេសស្ទើរតែនឹងត្រូវក្ស័យធន។
ប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរបែបនេះ ចក្រភពអង់គ្លេសក៏បានសម្រេចដំឡើងពន្ធអាករ លើប្រជាជន ដែលរស់នៅលើទឹកដីអាណានិគម នៅអាមេរិកខាងជើង។ ចក្រភពអង់គ្លេសយល់ថា ប្រជាជននៅដែនដីអាណានិគមអាមេរិកខាងជើងត្រូវតែចូលរួមវិភាគទានច្រើន នៅក្នុងវិស័យការពារជាតិអង់គ្លេស ពីព្រោះពួកគេទទួលបានការការពារពីសំណាក់ទាហានអង់គ្លេស។
នៅពេលនោះ គឺលោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែលបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ នៅក្នុងការតស៊ូមតិ នៅចំពោះមុខសភាអង់គ្លេស នៅក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍ ដើម្បីព្យាយាមជួយការពារដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣។ លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីនបានព្យាយាមពន្យល់សភាអង់គ្លេសថា ដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣ ក៏បានចំណាយយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ផងដែរ នៅក្នុងសង្រ្គាមជាមួយបារាំង គឺចំណាយទាំងលុយ និងទាំងអាយុជីវិតទាហាន។ កាន់តែសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីនបានលើកឡើងថា វាជារឿងដែលមិនសមហេតុផល ហើយមិនស្របច្បាប់ដែលសភាអង់គ្លេសយកពន្ធទៅលើប្រជាជននៅដែនដីអាណានិគម ក្នុងពេលដែលពួកគេគ្មានសិទ្ធិអ្វីទាំងអស់ ក្នុងការជ្រើសរើសតំណាងនៅក្នុងសភាអង់គ្លេសដូចពលរដ្ឋដទៃទៀត។
ទោះជាយ៉ាងណា ការព្យាយាមរបស់លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុងការសម្រុះសម្រួលបញ្ចប់ជម្លោះត្រូវទទួលបរាជ័យ ហើយប្រជាជននៅដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣ ក៏បាននាំគ្នាងើបឡើងប្រឆាំងនឹងអាជ្ញាធរអង់គ្លេស រហូតផ្ទុះជាអំពើហិង្សា និងបង្កើតជាចលនាបដិវត្តន៍ទាមទារឯករាជ្យពីអង់គ្លេស។
នៅពេលនោះហើយ ដែលគម្រោងបង្រួបបង្រួមដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣ ជាសហភាពតែមួយ ដែលស្នើឡើងដោយបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ហើយដែលត្រូវគេច្រានចោល កាលពីឆ្នាំ១៧៥៦ ត្រូវបានគេគាស់កកាយយកមកវិញ ហើយនៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៧៧៤ តំណាងដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣ បានបើកកិច្ចប្រជុំមួយនៅហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា ដោយបានសម្រេចបង្កើតជាសភារួម ដោយដាក់ឈ្មោះថា “Continental Congress”។
មួយឆ្នាំក្រោយមក នៅឆ្នាំ១៧៧៥ លោក បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវបានគេជ្រើសរើសឲ្យធ្វើជាសមាជិកគណៈកម្មាធិការមួយ ដែលសមាជិក ៥រូប (Roger Sherman, Benjamin Franklin, Thomas Jefferson, John Adams, Robert Livingston) ហើយដែលមានតួនាទីជាអ្នកតាក់តែងសេចក្តីប្រកាសឯករាជ្យអាមេរិកចេញពីអាណានិគមអង់គ្លេស។ សេចក្តីប្រកាសឯករាជ្យនេះត្រូវបានតាក់តែងចប់ ហើយត្រូវបានសភា Continental Congress អនុម័តជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៧៧៦ (ដែលសហរដ្ឋអាមេរិកកំណត់យកជាថ្ងៃបុណ្យឯករាជ្យជាតិរហូតមកទល់នឹងសព្វថ្ងៃ)។
ភ្លាមៗនោះ ចក្រភពអង់គ្លេសមិនសុខចិត្តទទួលស្គាល់ឯករាជ្យរបស់អាមេរិកនោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញ ថែមទាំងបានបញ្ជូនកងទ័ពជាច្រើនបន្ថែមទៀតទៅអាមេរិក ដើម្បីបង្រ្កាបចលនាទាមទារឯករាជ្យ។ នៅក្នុងបរិបទនេះហើយ ដែលលោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវបានសហរដ្ឋអាមេរិកបញ្ជូនឲ្យទៅកាន់ទីក្រុងប៉ារីស ដើម្បីធ្វើជាប្រេសិតពិសេសចរចាសុំ ជំនួយពីបារាំង។
នៅបារាំង លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺជាឥស្សរជនដ៏មានប្រជាប្រិយភាពស្រាប់ ជាពិសេស ដោយសារតែស្នាដៃរបស់លោកនៅក្នុងការរកឃើញទ្រឹស្តីខាងអគ្គិសនី។ បូករួមជាមួយនឹងទេពកោសល្យរបស់លោកខាងផ្នែកការទូត លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បានបញ្ចុះបញ្ចូលឲ្យបារាំងទទួលស្គាល់ឯករាជ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ហើយព្រមទាំងបានចូលខ្លួនជួយអាមេរិក ក្នុងការធ្វើសង្រ្គាមទល់នឹងចក្រភពអង់គ្លេស នៅឆ្នាំ១៧៧៨។
នៅក្នុងរយៈពេល ៥ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់មកទៀត លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បានបន្តស្ថិតនៅក្នុងទីក្រុងប៉ារីស ដើម្បីបំពេញបេសកកម្មខាងផ្នែកការទូតតំណាងសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយបានបន្តដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ នៅក្នុងការចរចាសន្ធិសញ្ញាក្រុងប៉ារីស នៅឆ្នាំ១៧៨៣ ដែលជាសន្ធិសញ្ញាបញ្ចប់សង្រ្គាមបដិវត្តន៍អាមេរិក ហើយដែលចក្រភពអង់គ្លេសសុខចិត្តទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការនូវឯករាជ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។
លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បានវិលត្រឡប់ទៅសហរដ្ឋអាមេរិកវិញ នៅឆ្នាំ១៧៨៥ ហើយបានជាប់ឆ្នោតឡើងកាន់តំណែងជាអភិបាលរដ្ឋផេនស៊ីលវេញ៉ា។ ពីរឆ្នាំក្រោយមកទៀត នៅឆ្នាំ១៧៨៧ សហរដ្ឋអាមេរិកបានអនុម័តរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីមួយ ហើយឈានទៅបង្កើតរដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធមួយឡើង ដែលមានលោកចច វ៉ាស៊ីងតោន ជាប្រធានាធិបតី។
លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីនវិញ មិនមានតំណែងផ្លូវការណាមួយ នៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធថ្មីនេះទេ ដោយសារតែពេលនោះ លោកមានវ័យចំណាស់ណាស់ទៅហើយ ចំណែកឯសុខភាពក៏ទ្រុឌទ្រោមខ្លាំងផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាឥស្សរជនដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុត នៅអាមេរិក បន្ទាប់ពីលោកចច វ៉ាស៊ីងតោន។
លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បានធ្លាក់ខ្លួនឈឺធ្ងន់ ហើយបាត់មុខពីទីសាធារណៈ រហូតដល់ថ្ងៃដែលលោកទទួលមរណភាព នៅក្នុងគេហដ្ឋានរបស់លោកនៅហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៧៩០ នៅក្នុងវ័យ ៨៤ឆ្នាំ៕
ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ (១៧៩១-១៨៦៧) កែប្រែ
រូបភាពតូច|FARADAY ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ចាប់កំណើតឡើងប្រមាណជាជាងមួយឆ្នាំ ក្រោយមរណភាពរបស់បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ហើយនៅក្នុងចន្លោះពេលចាប់ពីបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីនរកឃើញថាមពលអគ្គិសនីនៅក្នុងបាតុភូតធម្មជាតិ គឺរន្ទះ រហូតមកដល់សម័យកាលរបស់ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ការយល់ដឹងរបស់មនុស្សទៅលើអគ្គិសនីមានភាពជឿនលឿនទៅមុខគួរសមរួចទៅហើយដែរ ជាពិសេស តាមរយៈការរកឃើញរបស់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តល្បីៗមួយចំនួន នៅក្នុងសម័យកាលប្រហាក់ប្រហែលនឹងហ្វារ៉ាដេ។
អ្នកប្រាជ្ញអ៊ីតាលី អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា (Alessandro Volta) បានរកឃើញវិធីផលិតថាមពលអគ្គិសនីដោយប្រើធាតុផ្សំគីមី ហើយឈានទៅបង្កើតបាននូវថ្មពិលដំបូងបង្អស់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “ថ្មពិលវ៉ុលតា” (Voltaic pile/Pile Volta)។ ឈ្មោះរបស់អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា ត្រូវបានគេយកទៅប្រើជារង្វាស់នៃតង់ស្យុងអគ្គិសនី គឺ “វ៉ុល”។
អ្នកប្រាជ្ញបារាំង អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ (André-Marie Ampère) បានរកឃើញទ្រឹស្តីអំពីទំនាក់ទំនងរវាងអគ្គិសនី និងម៉ាញ៉េទិក ហើយដែលបង្កើតទៅជាផ្នែកថ្មីមួយនៃវិទ្យាសាស្រ្ត គឺ “អេឡិចត្រូឌីណាមិក” ហើយដែលក្រោយមកក្លាយទៅជា “អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក”។ ឈ្មោះរបស់អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ ត្រូវបានគេយកទៅប្រើជារង្វាស់នៃចរន្តអគ្គិសនី គឺ « អំពែរ”។
អ្នកប្រាជ្ញអាល្លឺម៉ង់ ចច អូម (George Ohm) ដែលបានរកឃើញទ្រឹស្តីដែលកំណត់ពីទំនាក់ទំនងរវាងចរន្តអគ្គិសនី តង់ស្យុង និងរ៉េស៊ីស្តង់។ ឈ្មោះរបស់ ចច អូម ត្រូវបានគេយកទៅប្រើជារង្វាស់នៃរ៉េស៊ីស្តង់ គឺ “អូម”។
ក៏ប៉ុន្តែ ជាទូទៅ គឺម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាអ្នកដែលបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់បំផុត នៅក្នុងការរកឃើញទ្រឹស្តី ដែលអាចឲ្យមនុស្សទាញយកថាមពលអគ្គិសនីមកប្រើប្រាស់នៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ កើតនៅថ្ងៃទី២២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៧៩១ នៅក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍ ប្រទេសអង់គ្លេស។ ហ្វារ៉ាដេគឺជាកូនទី៣ នៅក្នុងចំណោមបងប្អូន ៤នាក់ នៅក្នុងគ្រួសារដ៏ក្រីក្រមួយ ដែលមានឪពុកជាជាងដំដែក។ ដោយសារតែជីវភាពក្រីក្រ ហ្វារ៉ាដេមិនបានរៀនសូត្រជ្រៅជ្រះនោះទេ ដោយត្រូវធ្វើការរកលុយចិញ្ចឹមជីវិតតាំងពីក្មេង ដោយដំបូងធ្វើជាអ្នកចែកចាយកាសែត និងបន្ទាប់មកធ្វើជាកូនជាងខាងធ្វើសៀវភៅ។
ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាមិនបានចូលសាលា ហ្វារ៉ាដេ ដែលជាក្មេងចង់ចេះចង់ដឹង ក៏នៅតែខិតខំព្យាយាមរៀនសូត្រដោយខ្លួនឯង ហើយការធ្វើការនៅកន្លែងធ្វើសៀវភៅ គឺជាឱកាសដ៏ល្អមួយសម្រាប់ហ្វារ៉ាដេ ដែលចូលចិត្តអាន។ ហ្វារ៉ាដេឆ្លៀតអានសៀវភៅដែលគេយកមកឲ្យធ្វើ ហើយហ្វារ៉ាដេបានចាប់អារម្មណ៍ជាពិសេស ទៅលើសៀវភៅដែលនិយាយអំពីអគ្គិសនី។ ក៏ប៉ុន្តែ ឱកាសដ៏ល្អបំផុត និងជាចំណុចរបត់ដ៏សំខាន់នៅក្នុងជីវិតរបស់ហ្វារ៉ាដេ គឺនៅពេលដែលហ្វារ៉ាដេបានចូលទៅស្តាប់ការបង្រៀនរបស់អ្នកប្រាជ្ញខាងគីមីដ៏ល្បីល្បាញបំផុតមួយរូបនៅអង់គ្លេសនាសម័យកាលនោះ គឺលោកហាំហ្វ្រី ដេវី (Humphry Davy)។
នៅឆ្នាំ១៨១២ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងវ័យ ២០ឆ្នាំ បានទទួលកាដូជាសំបុត្រ ដើម្បីចូលទៅស្តាប់ការបង្រៀនរបស់លោកហាំហ្វ្រី ដេវី នៅឯវិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស (The Royal Institution)។ ហ្វារ៉ាដេបានត្រង់ត្រាប់ស្តាប់ ព្រមទាំងបានកត់ត្រានូវសេចក្តីបង្រៀនដោយយកចិត្តទុកដាក់។ នៅពេលនោះហើយ ដែលហ្វារ៉ាដេបានដាក់ក្តីស្រម៉ៃចង់ក្លាយជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនៅ Royal Institution។
ក្រោយពីបានស្តាប់ការបង្រៀននេះ ហ្វារ៉ាដេបានយកអ្វីដែលលោកកត់ត្រាបានទៅចងក្រងជាសៀវភៅ ដែលមានកម្រាសរហូតដល់ទៅ ៣០០ទំព័រ ផ្ញើទៅកាន់លោកហាំហ្វ្រី ដេវី អមជាមួយនឹងពាក្យសុំចូលធ្វើការ។ ភ្លាមៗនោះ សំណើរបស់ហ្វារ៉ាដេត្រូវបានលោកហាំហ្វ្រី ដេវី បដិសេធ ដោយសារតែមិនមានកន្លែងទំនេរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណាក៏លោកមិនភ្លេចហ្វារ៉ាដេនោះដែរ។ ប្រមាណជាមួយឆ្នាំក្រោយមក នៅពេលដែលមុខងារជាជំនួយការខាងពិសោធន៍ត្រូវនៅទំនេរ លោកហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏បានហៅហ្វារ៉ាដេឲ្យចូលធ្វើការជាមួយលោក នៅឯ Royal Institution។
នៅទីនោះ ហ្វារ៉ាដេមានភារកិច្ចជួយលោកហាំហ្វ្រី ដេវី ក្នុងការរៀបចំការពិសោធន៍ខាងគីមី ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា ហ្វារ៉ាដេក៏មានឱកាសយ៉ាងច្រើនផងដែរ ក្នុងការរៀនសូត្របានយ៉ាងស៊ីជម្រៅអំពីគីមីវិទ្យា គឺរៀនសូត្របានទាំងខាងទ្រឹស្តី និងជាពិសេស គឺមានទាំងឧបករណ៍សម្រាប់ធ្វើពិសោធន៍។
បន្ថែមពីលើនេះទៅទៀត ការងារជាជំនួយការរបស់លោកហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏ផ្តល់នូវឱកាសដ៏ល្អមួយដែរដល់ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងការធ្វើដំណើរជុំវិញតំបន់អឺរ៉ុប ហើយអាចជួបជាមួយនឹងអ្នកប្រាជ្ញខាងវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ល្បីល្បាញ និងដ៏មានឥទ្ធិពល នៅក្នុងសម័យកាលនោះ ជាពិសេស គឺនៅក្នុងអំឡុងការធ្វើដំណើររយៈពេល ១៨ខែ ទៅកាន់ប្រទេសបារាំង ស្វីស និងអ៊ីតាលី (ក្នុងចន្លោះពីឆ្នាំ១៨១៣ ដល់ឆ្នាំ១៨១៥) ដែលហ្វារ៉ាដេមានឱកាសជួបជាមួយ អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ នៅក្នុងទីក្រុងប៉ារីស (បារាំង) និងជួបជាមួយ អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា នៅក្នុងទីក្រុងមីឡង់ (អ៊ីតាលី)។
មួយឆ្នាំក្រោយពីវិលត្រឡប់មកដល់ប្រទេសអង់គ្លេសវិញ នៅឆ្នាំ១៨១៦ ហ្វារ៉ាដេ ដែលមិនទាំងបានចូលសាលាស្រួលបួលផងនោះ ត្រូវបានគេអញ្ជើញឲ្យទៅធ្វើបឋកថាជាសាធារណៈនៅឯវិទ្យាស្ថានទស្សនវិជ្ជាអង់គ្លេស ចំណែកឯអត្ថបទស្តីពីគីមីវិទ្យារបស់លោក ក៏ត្រូវបានទស្សនាវដ្តីវិទ្យាសាស្រ្តយកទៅចុះផ្សាយផងដែរ។
ប្រាំឆ្នាំក្រោយមកទៀត គឺនៅឆ្នាំ១៨២១ ហ្វារ៉ាដេត្រូវបាន Royal Institution គេដំឡើងតំណែងពីជំនួយការ ទៅជាអ្នកមើលការខុសត្រូវមន្ទីរពិសោធន៍ ហើយនៅឆ្នាំដដែលនោះ ហ្វារ៉ាដេបានធ្វើពិសោធន៍ រកឃើញ និងចុះផ្សាយនូវទ្រឹស្តីដ៏សំខាន់មួយខាងផ្នែកអេឡិចត្រូម៉ាញ៉េទិក គឺចលនារង្វិលនៃអេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ពោលគឺការប្រើថាមពលអគ្គិសនី ដើម្បីបង្កើតជាចលនាម៉េកានិក ដែលក្រោយមកបានក្លាយទៅជាមូលដ្ឋានគ្រឹះក្នុងការបង្កើតម៉ូទ័រដើរដោយអគ្គិសនី ដែលយើងប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ចាប់តាំងពីឧបករណ៍ទំនើបៗ ដូចជា រថភ្លើង ឬរថយន្តដើរដោយថាមពលអគ្គិសនី រហូតដល់ឧបករណ៍តូចតាចដែលយើងប្រើប្រាស់ក្នុងផ្ទះជាប្រចាំថ្ងៃ រួមមានដូចជាកង្ហារ ឬម៉ាស៊ីនបោកខោអាវ ជាដើម។
ដប់ឆ្នាំក្រោយមកទៀត គឺនៅឆ្នាំ១៨៣១ ហ្វារ៉ាដេបានធ្វើពិសោធន៍រកឃើញទ្រឹស្តីបញ្ច្រាស់មកវិញ ពោលគឺការប្រើប្រាស់ចលនាម៉េកានិក ដើម្បីបង្កើតជាថាមពលអគ្គិសនី ដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះសំខាន់បំផុត នៅក្នុងការផលិតថាមពលអគ្គិសនី។
ស្នាដៃអស់ទាំងនេះបានធ្វើឲ្យហ្វារ៉ាដេបានក្លាយទៅជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ល្បីល្បាញមួយរូប នៅក្នុងសម័យកាលនោះ។ លោកត្រូវបានគេជ្រើសរើសឲ្យចូលជាសមាជិកវិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ល្បីល្បាញបំផុត គឺរាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស (Royal Society) ព្រមទាំងត្រូវបានគេស្នើតែងតាំងជាប្រធានរាជបណ្ឌិតសភានេះដល់ទៅពីរលើក តែលោកបដិសេធ ដោយសុខចិត្តនៅត្រឹមជាសមាជិកធម្មតា។
កេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ហ្វារ៉ាដេមិនមែនល្បីល្បាញនៅត្រឹមតែក្នុងប្រទេសអង់គ្លេសនោះទេ តែល្បីរន្ទឺទៅដល់បណ្តាប្រទេសជាច្រើនផ្សេងទៀត ហើយលោកត្រូវបានវិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្រ្តបរទេសល្បីៗជាច្រើនជ្រើសរើសឲ្យចូលជាសមាជិក គឺរួមមាន រាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តស៊ុយអែត (Royal Swedish Academy of Sciences), បណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តហូឡង់ (Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences), បណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអាមេរិក (American Academy of Arts and Sciences) និងបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តបារាំង (Académie des sciences)៕ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ និងស្នាដៃសំខាន់ៗខាងអគ្គិសនី គិតមកទល់នឹងដើមសតវត្សរ៍ទី១៩ មនុស្សជាតិយើង ថ្វីដ្បិតតែមានការយល់ដឹងខ្លះៗអំពីអគ្គិសនី ក៏ប៉ុន្តែ នៅមិនទាន់អាចទាញយកថាមពលអគ្គិសនីមកប្រើប្រាស់ នៅក្នុងជីវិតរស់នៅជាប្រចាំថ្ងៃបាននៅឡើយនោះទេ។ អគ្គិសនីនៅត្រឹមតែជាប្រធានបទនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវ ការធ្វើពិសោធន៍ ឬប្រើប្រាស់ក្នុងទស្សនិយភាពជាការកម្សាន្តតែប៉ុណ្ណោះ។
នៅឆ្នាំ១៨២០ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនៅអឺរ៉ុបកំពុងនាំគ្នាចាប់អារម្មណ៍ទៅលើបាតុភូតមួយ គឺទំនាក់ទំនង រវាងអគ្គិសនី និងម៉ាញេទិក។ នៅពេលនោះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដាណឺម៉ាក ឈ្មោះ ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត (Hans Christian Ørsted) បានសង្កេតឃើញថា ប្រសិនបើគេយកខ្សែភ្លើងដែលភ្ជាប់ចរន្តអគ្គិសនីទៅដាក់ក្បែរត្រីវិស័យ វាធ្វើឲ្យទ្រនិចត្រីវិស័យមានចលនា ហើយគេដឹងថា ទ្រនិចត្រីវិស័យគឺជាម៉ាញេទិក។ ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត ក៏បានទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋានថា អគ្គិសនី និងម៉ាញេទិក គឺមានទំនាក់ទំនងនឹងគ្នា ពោលគឺ លំហូរនៃចរន្តអគ្គិសនីបង្កើតឲ្យមានជាកម្លាំងម៉ាញេទិកនៅជុំវិញខ្សែភ្លើងដែលចរន្តអគ្គិសនីឆ្លងកាត់។
លទ្ធផលនៃការសិក្សារបស់ ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត បានទាក់ទាញនូវចំណាប់អារម្មណ៍របស់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត នៅទូទាំងតំបន់អឺរ៉ុបទាំងមូល នៅសម័យកាលនោះ។ អ្នកប្រាជ្ញបារាំង អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ បានសិក្សាលម្អិត រហូតក្រោយមក បង្កើតបាននូវទ្រឹស្តីបទស្តីពីទំនាក់ទំនង រវាងអគ្គិសនី និងម៉ាញេទិក។ នៅអង់គ្លេស បណ្តាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត ដែលក្នុងនោះរួមមានទាំងលោកហាំហ្វ្រី ដេវី ដែលជាចៅហ្វាយរបស់ហ្វារ៉ាដេផង ក៏បាននាំគ្នាស្វះស្វែងធ្វើការសិក្សា និងពិសោធន៍ អំពីទំនាក់ទំនង រវាងអគ្គិសនី និងម៉ាញេទិកនេះដែរ ក៏ប៉ុន្តែ មិនបានលទ្ធផលអ្វីទាំងអស់។ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេវិញ ដែលធ្លាប់បានជួយរៀបចំការពិសោធន៍ឲ្យលោកហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏បានបែកគំនិតរៀបចំធ្វើការពិសោធន៍ដោយខ្លួនឯង នៅឆ្នាំ១៨២១។
នៅក្នុងការពិសោធន៍នេះ ហ្វារ៉ាដេបានយកកែវមួយ ដែលនៅក្នុងនោះមានផ្ទុកសារធាតុបារ៉ត ហើយមានបង្គោលម៉ាញេទិក (ដែកឆក់) បញ្ឈរនៅចំកណ្តាល។ នៅពីលើ ហ្វារ៉ាដេចងព្យួរខ្សែភ្លើង ដោយចុងម្ខាងសំយ៉ុងចុះទៅក្នុងបារ៉តក្នុងកែវ ហើយចុងម្ខាងទៀតតភ្ជាប់ទៅនឹងថ្មពិល។ អ្វីដែលហ្វារ៉ាដេសង្កេតឃើញនៅពេលនោះ គឺនៅពេលភ្ជាប់ចរន្តអគ្គិសនី ចុងម្ខាងនៃខ្សែភ្លើងដែលនៅក្នុងកែវ មានចលនាជារង្វង់វិលជុំវិញបង្គោលម៉ាញេទិក។ នៅពេលនោះ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ទើបនឹងបានរកឃើញនូវគោលការណ៍ដ៏សំខាន់មួយ នៅក្នុងប្រវត្តិនៃថាមពលអគ្គិសនី គឺការប្រើម៉ាញេទិក ដើម្បីបំប្លែងថាមពលអគ្គិសនីឲ្យទៅជាថាមពលម៉េកានិក ហើយបង្កើតទៅជាម៉ូទ័រអគ្គិសនីលើកដំបូងបង្អស់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ក្រោយពីបានធ្វើពិសោធន៍រកឃើញម៉ូទ័រអគ្គិសនី នៅឆ្នាំ១៨២១ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដែលកាលពីមុនគ្រាន់តែជាអ្នកជំនួយការមន្ទីរពិសោធន៍មួយរូបនោះ បានក្លាយទៅជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដ៏មានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីល្បាញមួយរូបនៅអង់គ្លេស។ នៅឆ្នាំ១៨២៤ ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងវ័យ ៣២ឆ្នាំ ហើយដែលមិនធ្លាប់បានចូលសាលាស្រួលបួលនឹងគេផងនោះ ត្រូវបានគេជ្រើសរើសឲ្យចូលជាសមាជិករាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស (Royal Society) ដែលជាស្ថាប័នស្រាវជ្រាវខាងវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ល្បីល្បាញបំផុតនៅអង់គ្លេស ក៏ដូចជានៅលើពិភពលោកទាំងមូល។
ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ អាជីពជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តរបស់ហ្វារ៉ាដេក៏ត្រូវជួបនឹងបញ្ហាដ៏ធំមួយផងដែរ។ លោកហាំហ្វ្រី ដេវី ដែលជាចៅហ្វាយរបស់ហ្វារ៉ាដេ មានការខឹងសម្បារយ៉ាងខ្លាំង ដែលហ្វារ៉ាដេបានយកលទ្ធផលពិសោធន៍ អំពីម៉ូទ័រអគ្គិសនីទៅចុះផ្សាយ ដោយមិនបាននិយាយទាល់តែសោះ អំពីការងារដែលលោកបានធ្វើពីមុន ហើយដែលលោកគិតថាជាមូលដ្ឋាននៃការពិសោធន៍របស់ហ្វារ៉ាដេ។ ចាប់ពីពេលនោះមក លោកហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏បានប្រគល់ភារកិច្ចផ្សេងទៅឲ្យហ្វារ៉ាដេ ហើយហ្វារ៉ាដេក៏លែងមានឱកាសធ្វើការងារខាងអគ្គិសនី និងម៉ាញេទិកដូចពីពេលមុនទៀត។
ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ហ្វារ៉ាដេនៅតែបន្តឆ្លៀតពេលដែលទំនេរពីការងារដែលលោកហាំហ្វ្រី ដេវីឲ្យធ្វើ ទៅបន្តធ្វើការសិក្សា និងពិសោធន៍ខាងអេឡិចត្រូម៉ាញេទិកតទៅទៀត ហើយក្រោយពីលោកហាំហ្វ្រី ដេវី ទទួលមរណភាព នៅឆ្នាំ១៨២៩ ហ្វារ៉ាដេក៏កាន់តែអាចផ្តោតការងារពិសោធន៍របស់លោកខាងអេឡិចត្រូម៉ាញេទិកនេះបានកាន់តែច្រើនថែមទៀត។
នៅឆ្នាំ១៨៣១ ការពិសោធន៍របស់ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ បានឈានទៅដល់ការរកឃើញនូវគោលការណ៍ដ៏រឹតតែសំខាន់មួយទៀតខាងអេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ហើយដែលជាទូទៅត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាចំណុចរបត់ដ៏សំខាន់បំផុតនៃចំណេះដឹងរបស់មនុស្សទៅលើថាមពលអគ្គិសនី។
នៅក្នុងការធ្វើពិសោធន៍នេះ ហ្វារ៉ាដេបានសង្កេតឃើញថា នៅពេលដែលគេយកដែកឆក់ (ម៉ាញេទិក) ទៅដាក់ឲ្យមានចលនានៅចំកណ្តាលខ្សែភ្លើងដែលគេរុំជារ៉ឺស័រ ចលនារបស់ម៉ាញេទិកនេះបង្កើតឲ្យមានជាចរន្តអគ្គិសនី ហើយនៅពេលដែលម៉ាញេទិកលែងមានចលនាចរន្តអគ្គិសនីក៏លែងមានទៅវិញ។ ហ្វារ៉ាដេក៏បានទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋានថា ប្រសិនបើគេអាចរកវិធីឲ្យម៉ាញេទិកនេះមានចលនាជាប់ជាប្រចាំ គេក៏អាចបង្កើតឲ្យមានចរន្តអគ្គិសនីជាប់ជាប្រចាំទៅតាមនោះដែរ។
នៅពេលនោះ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ទើបនឹងបានរកឃើញយន្តការថ្មីមួយ ដែលបញ្ច្រាសពីយន្តការនៃម៉ូទ័រអគ្គិសនីដែលលោកបានរកឃើញ កាលពី១០ឆ្នាំមុន។ នៅក្នុងម៉ូទ័រអគ្គិសនី គឺថាមពលអគ្គិសនីដែលបង្កើតទៅជាថាមពលមេកានិក ចំណែកនៅក្នុងយន្តការថ្មីនេះវិញ គឺថាមពលមេកានិកដែលបង្កើតទៅជាថាមពលអគ្គិសនី។ យន្តការទីពីរនេះហើយដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៅក្នុងការផលិតថាមពលអគ្គិសនីដែលយើងប្រើប្រាស់ជាទូទៅនៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន រាប់ចាប់តាំងពីការផលិតថាមពលអគ្គិសនីដោយម៉ាស៊ីនភ្លើងតូចតាច រហូតទៅដល់រោងចក្រផលិតអគ្គិសនីដោយដោយធ្យូងថ្ម, រោងចក្រផលិតអគ្គិសនីដោយថាមពលនុយក្លេអ៊ែរ, ទំនប់វារីអគ្គិសនី... ។ល។ និង ។ល។
នៅក្នុងរយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំបន្តបន្ទាប់មកទៀត ហើយរហូតទៅដល់ដំណាក់កាលចុងក្រោយនៃជីវិតរបស់លោក ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ បានផ្តោតការសិក្សារបស់លោកទៅលើ ទំនាក់ទំនង រវាងអគ្គិសនី និងម៉ាញេទិក ហើយជាចុងក្រោយ ហ្វារ៉ាដេ បានទាញនូវសេចក្តីសន្និដ្ឋានមួយថា អគ្គិសនី និងម៉ាញេទិក មិនមែនជាកម្លាំងពីរដាច់ពីគ្នា ដែលគ្រាន់តែមានទំនាក់ទំនងនឹងគ្នានោះទេ តែតាមការពិត អគ្គិសនី និងម៉ាញេទិក គឺជាកម្លាំងតែមួយ គ្រាន់តែបង្ហាញចេញជាទម្រង់ខុសគ្នាតែប៉ុណ្ណោះ។
ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ហ្វារ៉ាដេត្រូវប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាដ៏ធំមួយ។ ហ្វារ៉ាដេអាចធ្វើការសង្កេតតាមរយៈការធ្វើពិសោធន៍ ហើយអាចទាញចេញជាសេចក្តីសន្និដ្ឋានសម្រាប់ខ្លួនឯង។ ប៉ុន្តែ ចំណោទនៅត្រង់ថា តើធ្វើដូចម្តេចអាចយកគំនិតនេះទៅបង្កើតជាទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ពេញលេញមួយ ដែលអាចឲ្យគេទទួលយកបាន? នៅពេលនោះហើយ ដែលការមិនបានចូលរៀននៅសាលាត្រឹមត្រូវក្លាយជាចំណោទសម្រាប់ហ្វារ៉ាដេ ពីព្រោះ លោកមិនមានជំនាញខាងទ្រឹស្តី និងខាងគណិតវិទ្យា ដែលអាចយកគំនិតរបស់លោកទៅបង្កើតជាទ្រឹស្តី ដែលមានរូបមន្ត និងសមីការជាសំអាងអាចឲ្យអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តទូទៅទទួលយកបាន។ គេត្រូវរង់ចាំជាច្រើនឆ្នាំក្រោយមកទៀត ទើបចំណោទរបស់ហ្វារ៉ាដេអាចមានដំណោះស្រាយ។
នៅក្នុងចន្លោះឆ្នាំ១៨៦១-១៨៦២ អ្នកប្រាជ្ញខាងវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ចំណានមួយរូបទៀតមកពីស្កុតឡែនដ៍ គឺលោកជេមស៍ឃ្លើក ម៉ាក់ស្វ៊ែល (James Clerk Maxwell) ដែលជាអ្នកមានជំនាញខាងគណិតវិទ្យា និងទ្រឹស្តីរូបវិទ្យា បានយកគំនិតរបស់ហ្វារ៉ាដេទៅធ្វើការសិក្សាលម្អិត រហូតបង្កើតបានទៅជាសមីការ ដែលបញ្ជាក់ពីភាពរួមគ្នានៃអគ្គិសនី និងម៉ាញេទិកជាកម្លាំងតែមួយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក”។
ម៉ាក់ស្វ៊ែលខ្លួនឯងផ្ទាល់ បានទទួលស្គាល់ជាសាធារណៈថា ទ្រឹស្តីអេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ដែលលោកបង្កើតឡើង គឺមានមូលដ្ឋានគ្រឹះចេញពីគំនិតរបស់ហ្វារ៉ាដេ។ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ទទួលមរណភាព នៅថ្ងៃទី២៥ ខែសីហា ឆ្នាំ១៨៦៧ នៅក្នុងវ័យ ៧៥ឆ្នាំ ដោយបន្សល់ទុកនូវស្នាដៃ និងកេរ្តិ៍ឈ្មោះជាអ្នកប្រាជ្ញខាងវិទ្យាសាស្រ្តដ៏មានឥទ្ធិពលមួយរូបក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត៕
ថូម៉ាស់ អេឌីសុន (១៨៤៧-១៩៣១) កែប្រែ
រូបភាពតូច|Thomas Anderson នៅក្នុងដំណើរវិវឌ្ឍនៃថាមពលអគ្គិសនី ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាតួអង្គដ៏សំខាន់បំផុតមួយ ពីព្រោះថា លោកគឺជាអ្នកដែលបានរកឃើញគោលការណ៍ដ៏សំខាន់ពីរ គឺការបំបែ្លងថាមពលអគ្គិសនីទៅជាថាមពលម៉េកានិក ដើម្បីបង្កើតជាម៉ូទ័រអគ្គិសនី និងការបំប្លែងថាមពលម៉េកានិកទៅជាថាមពលអគ្គិសនី ដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការផលិតថាមពលអគ្គិសនី។ ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បីឲ្យថាមពលអគ្គិសនីដែលផលិតបានអាចបានទៅជាប្រយោជន៍ ក្នុងការប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃដល់ផ្ទះរបស់ប្រជាជនទូទៅ គេត្រូវការនូវគំនិតប្រកបដោយការច្នៃប្រឌិតខ្ពស់របស់ឥស្សរជនមួយរូបទៀត គឺ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែលជាអ្នកបានរកឃើញនូវគំនិតថ្មីៗជាច្រើន រាប់ចាប់តាំងពីប្រព័ន្ធចែកចាយថាមពលអគ្គិសនី រហូតដល់ឧបករណ៍ប្រើថាមពលអគ្គិសនី ជាពិសេស អំពូលភ្លើង ឧបករណ៍ថតសំឡេងនិងបំពងសំឡេង និងឧបករណ៍ថតនិងបញ្ចាំងខ្សែភាពយន្ត។ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន កើតនៅថ្ងៃទី១១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៤៧ នៅរដ្ឋអូហៃយ៉ូ (Ohio) សហរដ្ឋអាមេរិក។ អេឌីសុនគឺជាកូនពៅ ក្នុងចំណោមបងប្អូនទាំងអស់ ៧នាក់ នៅក្នុងគ្រួសារក្រីក្រមួយ ដែលមានឪពុកជាជនភៀសខ្លួនមកពីកាណាដា ហើយមានរបរជាជាងធ្វើដំបូលផ្ទះ ចំណែកម្តាយគឺជាគ្រូបង្រៀន។ យុវភាពរបស់អេឌីសុនក៏ឆ្លងកាត់នូវស្ថានភាពដ៏អាប់អួរមួយផងដែរ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តអាមេរិក គឺសង្រ្គាមស៊ីវិលអាមេរិក ពីឆ្នាំ១៨៦១ ដល់ឆ្នាំ១៨៦៥។ បើនិយាយពីការអប់រំវិញ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែលជាប់ឈ្មោះក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តថាជាអ្នកពូកែខាងបង្កើតគំនិតថ្មីៗ មានចុះវិញ្ញាបនបត្រតក្កកម្មរហូតដល់ទៅជាង១ពាន់នោះ តាមពិតមិនបានចូលសាលាត្រឹមត្រូវនឹងគេនោះទេ។ អេឌីសុនចូលរៀននៅសាលាបានតែប្រមាណជា ៣ខែប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារតែអន់ចិត្តនឹងគ្រូបង្រៀនដែលបន្តុះបង្អាប់កូនថាល្ងង់រៀនមិនកើត ម្តាយរបស់អេឌីសុនបានយកកូនចេញពីសាលាមកវិញ ដើម្បីយកមកបង្រៀននៅផ្ទះដោយខ្លួនឯង។ ឪពុកម្តាយរបស់អេឌីសុន ថ្វីដ្បិតតែក្រទ្រព្យ តែមិនក្រចំណេះនោះទេ។ ក្រៅពីមានម្តាយដែលមានទេពកោសល្យក្នុងការបង្រៀន អេឌីសុនមានឪពុកដែលចូលចិត្តអាន ហើយសម្បូរសៀវភៅដែលអាចធ្វើជាកូនបណ្ណាល័យតូចមួយនៅក្នុងផ្ទះបាន។ នៅផ្ទះ ក្រៅពីទទួលការបង្រៀនពីម្តាយ អេឌីសុនក៏បានចំណាយពេលជាច្រើនផងដែរក្នុងការអានសៀវភៅរបស់ឪពុក ព្រមទាំងការធ្វើពិសោធន៍គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង តាំងពីពេលមានអាយុទើបនឹងបាន១១ឆ្នាំមកម៉្លេះ។ នៅឆ្នាំ១៨៥៩ អេឌីសុនដែលទើបនឹងមានអាយុ ១២ឆ្នាំ បានសុំឪពុកម្តាយចេញទៅរកស៊ីដោយខ្លួនឯង គឺទៅធ្វើជាអ្នកលក់កាសែតនៅតាមរថភ្លើង។ ដំបូង អេឌីសុនទិញកាសែតពីគេមកលក់ ហើយក្រោយមក បែកគំនិតទៅបង្កើតជាកាសែតមួយដោយខ្លួនឯង។ របររកស៊ីលក់កាសែតនេះបានប្រព្រឹត្តទៅដោយជោគជ័យ ហើយវាគឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមដ៏សំខាន់មួយ នៅក្នុងជីវិតរបស់អេឌីសុន។ នៅក្នុងអំឡុងពេលធ្វើការជាអ្នកលក់កាសែតនៅតាមរថភ្លើង អេឌីសុនបានចាប់ផ្តើមស្គាល់អំពីមធ្យោបាយទាក់ទងដ៏ថ្មីទំនើបមួយនាសម័យកាលនោះ គឺទូរលេខ ឬតេឡេក្រាហ្វ។ នៅពេលនោះ ទូរលេខត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ជាមធ្យោបាយទាក់ទងគ្នា ពីស្ថានីយ៍រថភ្លើង ទៅស្ថានីយ៍រថភ្លើងមួយ ហើយក៏ត្រូវគេប្រើយ៉ាងទូលំទូលាយផងដែរ នៅក្នុងការបញ្ជូនព័ត៌មានសម្រាប់កាសែត ជាពិសេសព័ត៌មានបន្ទាន់ៗនៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមស៊ីវិល។ ពីដំបូងឡើយ អេឌីសុនឧស្សាហ៍ប្រើប្រាស់ទូរលេខនេះ នៅក្នុងរបរលក់កាសែតតាមរថភ្លើង ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរប៉ុន្មានក្រោយមក អេឌីសុនចាប់ផ្តើមរៀនអំពីរបៀបបញ្ជូននិងទទួលសារតាមទូរលេខនេះដោយខ្លួនឯង រហូតបានចេះស្ទាត់ជំនាញ ហើយនៅឆ្នាំ១៨៦៦ អេឌីសុនបានប្តូរអាជីពទៅធ្វើជាប្រតិបត្តិករទូរលេខឲ្យក្រុមហ៊ុន Western Union ដោយទទួលបន្ទុកជាអ្នកបញ្ជូននិងទទួលសារឲ្យទីភ្នាក់ងារព័ត៌មាន Associated Press។ នៅពេលនោះ អេឌីសុនធ្វើការពេលយប់ ចំណែកពេលថ្ងៃទំនេរពីការងារ អេឌីសុនចំណាយពេលទៅលើការអាន និងការធ្វើពិសោធន៍ ដែលជាចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់ខ្លួនតាំងពីក្មេង។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើពិសោធន៍នេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យអេឌីសុនត្រូវបាត់បង់ការងារ។ នៅថ្ងៃមួយ អេឌីសុនបានយកកន្លែងធ្វើការទៅធ្វើពិសោធន៍ ហើយនៅក្នុងការពិសោធន៍នេះ អេឌីសុនបានធ្វើឲ្យកំពប់អាស៊ីដពេញការិយាល័យ រហូតជ្រាប និងស្រក់ទៅលើតុធ្វើការរបស់ចៅហ្វាយ ដែលនៅខាងក្រោម។ អេឌីសុនក៏ត្រូវបានគេបញ្ឈប់ពីការងារភ្លាមៗ នៅថ្ងៃបន្ទាប់។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅពេលនោះ អេឌីសុនមានការយល់ដឹងយ៉ាងច្រើនរួចទៅហើយ អំពីដំណើរការនៃម៉ាស៊ីនទូរលេខ ដែលអាចឲ្យលោកបង្កើតបាននូវគំនិតថ្មីៗជាច្រើន ក្នុងការកែលម្អរបៀបផ្ញើ និងទទួលសារតាមទូរលេខ។ កាលពីមុន សារដែលផ្ញើតាមទូរលេខ ត្រូវបញ្ជូននិងទទួលតាមរយៈសញ្ញាអេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ដែលបង្កើតជាចំណុចនិងឆ្នូត (dots and dashes/points et traits) រួចហើយប្រតិបត្តិករទូរលេខត្រូវធ្វើការបកប្រែដោយដៃពីចំណុចនិងឆ្នូតនេះឲ្យចេញទៅជាសារជាអក្សរ។ អេឌីសុនបានបង្កើតនូវម៉ាស៊ីនថ្មីមួយ ដែលអាចធ្វើការបកប្រែសារ ពីចំណុច និងឆ្នូត ឲ្យចេញទៅជាសារជាអក្សរដោយស្វ័យប្រវត្តិ។ កាលពីមុន នៅលើខ្សែទូរលេខមួយ គេអាចផ្ញើសារបានតែមួយក្នុងពេលតែមួយ អេឌីសុនបានរកឃើញវិធី ដែលអាចឲ្យគេផ្ញើសារបានពីរក្នុងពេលតែមួយ (Duplex telegraph) ហើយក្រោយមក អាចផ្ញើសារបានរហូតដល់ទៅបួនក្នុងពេលតែមួយ (Quadruplex telegraph)។ ការរកឃើញអស់ទាំងនេះបានជួយឲ្យអេឌីសុនមានទាំងកេរ្តិ៍ឈ្មោះ និងមានទាំងលុយកាក់ ដែលអាចឲ្យលោកបង្កើតជាក្រុមហ៊ុន និងមជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវខាងបច្ចេកវិទ្យាដ៏ធំមួយ នៅទីក្រុងញូជើស៊ី (New Jersey) ដែលគេច្រើនហៅជាទូទៅថា “មិនឡូផាក” (Menlo Park) ហើយដែលត្រូវបានគេចាត់បញ្ចូលជាមន្ទីរពិសោធន៍ដ៏ធំ និងលើកដំបូងបង្អស់ក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែលផ្តោតលើការស្រាវជ្រាវខាងផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា ក្នុងគោលដៅពាណិជ្ជកម្ម។ នៅក្នុងមជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវ “មិនឡូផាក” នេះហើយ ដែលអេឌីសុន ដោយមានជំនួយពីជំនួយការនិងបុគ្គលិកជាច្រើននាក់ បានរកឃើញនូវបច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗ ដែលមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងបំផុតលើដំណើរវិវឌ្ឍនៃថាមពលអគ្គិសនី ក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាជនទូទៅ។ គិតមកត្រឹមពេលដែលមជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវ “មិនឡូផាក” ត្រូវបានបង្កើតឡើង អេឌីសុន ដែលធ្លាប់ជាកូនអ្នកក្រីក្រ និងមិនបានចូលសាលាផងនោះ បានក្លាយទៅជាអ្នកមានមុខមាត់ម្នាក់នៅក្នុងសង្គម មានទាំងកេរ្តិ៍ឈ្មោះ មានទាំងទ្រព្យសម្បត្តិ ហើយមានទាំងភរិយា និងកូន ៣នាក់ ដោយកូនទី១ និងទី២ ត្រូវបានអេឌីសុនដាក់ឈ្មោះក្រៅថា “Dot” និង “Dash” ទៅតាមសញ្ញានៃសារដែលគេបញ្ជូនតាមទូរលេខ។ នៅឆ្នាំ១៨៨៤ ភរិយារបស់អេឌីសុន ដែលមានអាយុទើបនឹងបាន ២៩ឆ្នាំ បានទទួលមរណភាពដោយជំងឺមហារីកខួរក្បាល ហើយពីឆ្នាំក្រោយមកទៀត គឺនៅឆ្នាំ១៨៨៦ អេឌីសុនបានរៀបការជាមួយភរិយាទីពីរ។ ជាមួយភរិយាក្រោយនេះ អេឌីសុនមានកូន ៣នាក់បន្ថែមទៀត ដោយក្នុងចំណោមនោះ កូនបន្ទាប់ពៅធំឡើងបានក្លាយជាអភិបាលរដ្ឋញូជើស៊ី ចំណែកឯកូនពៅវិញ បានដើរតាមគន្លងរបស់ឪពុក ដោយបានក្លាយជាអ្នកស្រាវជ្រាវរកបច្ចកេវិទ្យាថ្មីៗ ហើយព្រមទាំងបានស្នងតំណែងជាអ្នកគ្រប់គ្រងក្រុមហ៊ុន ក្រោយពីអេឌីសុនទទួលមរណភាព នៅឆ្នាំ១៩៣១៕
ថូម៉ាស់ អេឌីសុន និងស្នាដៃខាងអគ្គិសនី នៅឆ្នាំ១៨៧៦ ឆ្នាំដែលថូម៉ាស់ អេឌីសុន បង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវ “មិនឡូផាក” ការវិវឌ្ឍខាងបច្ចេកវិទ្យាដ៏សំខាន់មួយកំពុងកើតមានឡើង នៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តអាមេរិក (ដើមកំណើតស្កុតឡែនដ៍) ឈ្មោះថា អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាម ប៊ែល (Alexander Graham Bell) បានបង្កើតនូវឧបករណ៍ទាក់ទងថ្មីមួយទៀត គឺទូរស័ព្ទ។ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែលធ្លាប់បានកែលម្អប្រព័ន្ធផ្ញើសារជាអក្សរតាមទូរលេខ ក៏បានចាប់ផ្តើមងាកមកផ្តោតការសិក្សាលើប្រព័ន្ធទូរស័ព្ទនេះវិញ ដើម្បីរិះរកវិធីធ្វើឲ្យសំឡេងដែលបញ្ជូនតាមខ្សែទូរស័ព្ទមានគុណភាពកាន់តែល្អជាងមុន។ ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយៗមកទៀត អេឌីសុនពិតជាបានរកឃើញគំនិតថ្មីៗជាច្រើនមែន ដើម្បីកែលម្អគុណភាពសំឡេងតាមទូរស័ព្ទ ជាពិសេស គឺគុណភាពមីក្រូហ្វូនរបស់ទូរស័ព្ទ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីដែលកាន់តែសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត គឺនៅពេលដែលសិក្សាអំពីសំឡេងនេះ អេឌីសុន បានបែកគំនិតទៅបង្កើតឧបករណ៍ដ៏ថ្មីស្រឡាងមួយទៀតនៅឆ្នាំ១៨៧៧ គឺឧបករណ៍ដែលអាចថតសំឡេងទុក រួចហើយចាក់សំឡេងនេះស្តាប់ឡើងវិញ ដែលនៅពេលនោះ គេឲ្យឈ្មោះថា “ហ្វូណូក្រាហ្វ” (Phonograph)។ គេត្រូវរង់ចាំជាច្រើនឆ្នាំក្រោយមកទៀត ទើបហ្វូណូក្រាហ្វរបស់អេឌីសុន ត្រូវបានកែលម្អ និងផលិតចេញលក់នៅលើទីផ្សារ ឲ្យប្រជាជនអាចប្រើប្រាស់ជាទូទៅបាន។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ការបង្កើតបាននូវហ្វូណូក្រាហ្វ ត្រឹមតែជាគំរូ ដើម្បីដាក់បង្ហាញសាធារណជននោះ ក៏បានធ្វើឲ្យអេឌីសុនក្លាយជាមនុស្សដ៏ល្បីល្បាញបំផុតរួចទៅហើយ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ សារព័ត៌មានល្បីៗរបស់អាមេរិកនៅពេលនោះ បាននាំគ្នាចុះផ្សាយព្រោងព្រាត អំពីការបង្កើតហ្វូណូក្រាហ្វរបស់អេឌីសុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ គឺនៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៨៧៨ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បានងាកទៅចាប់អារម្មណ៍សិក្សាលើឧបករណ៍អគ្គិសនីផ្សេងមួយទៀត ហើយដែលក្រោយមកបង្កើតបានទៅជាស្នាដៃដ៏សំខាន់មួយ ហើយដែលទំនងជាស្នាដៃដ៏ល្បីល្បាញជាងគេបំផុតរបស់អេឌីសុន និងដែលមានឥទ្ធិពលខ្លាំងជាងគេទៅលើជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាជន គឺអំពូលភ្លើងអគ្គិសនី។ តាមការពិត ថូម៉ាស់ អេឌីសុន មិនមែនជាអ្នកបង្កើតអំពូលភ្លើងអគ្គិសនីដំបូងគេនោះទេ។ មុនអេឌីសុន គេបានដឹងរួចទៅហើយថា នៅពេលដែលថាមពលអគ្គិសនីឆ្លងកាត់ខ្សែភ្លើងដែលមានរេស៊ីស្តង់ខ្ពស់ វានឹងធ្វើឲ្យខ្សែភ្លើងនេះក្តៅខ្លាំងរហូតប្រែពណ៌ទៅជាក្រហម ឬលឿង ហើយបញ្ចេញជាពន្លឺ។ គំនិតនេះត្រូវបានគេយកទៅកែច្នៃ ដើម្បីបង្កើតជាអំពូលភ្លើងអគ្គិសនី តាំងពីមុនថូម៉ាស់ អេឌីសុនទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ អំពូលភ្លើងអស់ទាំងនោះ មិនមានមួយណា ដែលអាចឲ្យគេយកមកប្រើប្រាស់ជាក់ស្តែងបាននោះទេ ដោយសារតែខ្លះមិនសូវភ្លឺច្បាស់ ខ្លះភ្លឺខ្លាំងតែស៊ីភ្លើងខ្លាំងហួសហេតុ ខ្លះទៀតជះពន្លឺខ្លាំងហួសហេតុដែលភ្នែករបស់យើងពិបាកនឹងទ្រាំ ហើយកាន់តែសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត គឺអំពូលភ្លើងអគ្គិសនីអស់ទាំងនេះមិនអាចស្ថិតស្ថេរនៅបានយូរអង្វែង ពោលគឺភ្លឺបានតែមួយភ្លែត ក៏ត្រូវដាច់ទៅវិញ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាគិតមកទល់នឹងសម័យកាលថូម៉ាស់ អេឌីសុន ឧបករណ៍បំភ្លឺដែលគេប្រើប្រាស់ជាទូទៅ គឺនៅតែជាចង្កៀងប្រើប្រេង និងចង្កៀងប្រើហ្កាស់។ នៅឆ្នាំ១៨៧៨ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បានកំណត់ក្នុងចិត្តថា លោកនឹងធ្វើយ៉ាងណារកវិធីផលិតឲ្យបាននូវអំពូលភ្លើងអគ្គិសនី ដែលអាចប្រើប្រាស់ជាទូទៅជំនួសចង្កៀងប្រើប្រេង និងហ្កាស់។ នៅពេលនោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន និងក្រុមការងារនៅ “មិនឡូផាក” បានផ្តោតការសិក្សា និងធ្វើពិសោធន៍ទៅលើសារធាតុគ្រប់ប្រភេទ ដើម្បីស្វែងរកសារធាតុណាមួយដែលមានរេស៊ីស្តង់ខ្ពស់ ហើយធន់នឹងកម្តៅ អាចភ្លឺបានយូរមិនឆាប់ដាច់ ហើយប្រើអគ្គិសនីដែលមានតង់ស្យុងទាប ត្រឹម ១១០វ៉ុល។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា អេឌីសុនក៏បានធ្វើការសិក្សាផងដែរ ដើម្បីរកវិធីបូមខ្យល់ឲ្យអស់ចេញពីអំពូល ហើយបិទទៅវិញយ៉ាងជាប់មិនឲ្យខ្យល់ជ្រាបចូល ពីព្រោះថា នៅក្នុងខ្យល់ គឺមានអុកស៊ីសែន ហើយអុកស៊ីសែនជាសារធាតុសំខាន់បំផុតមួយ ដែលធ្វើឲ្យ “រេស៊ីស្តង់” អំពូលត្រូវឆេះ។ នៅចុងឆ្នាំ១៨៧៩ អេឌីសុន និងក្រុមការងារបានធ្វើពិសោធន៍ប្រកបដោយជោគជ័យ ទៅលើអំពូលភ្លើងអគ្គិសនីប្រភេទថ្មីមួយ ដែលភ្លឺបាន ១៣ម៉ោងកន្លះទើបដាច់ ដែលជារយៈពេលមួយយូរ ក៏ប៉ុន្តែ ១៣ម៉ោងកន្លះ ក៏នៅតែតិចនៅឡើយដែរ ដើម្បីអាចយកទៅធ្វើអាជីវកម្មបាន។ អេឌីសុនក៏បានបន្តធ្វើពិសោធន៍រកវិធីកែលម្អវិធីផលិតអំពូលភ្លើងអគ្គិសនីរបស់លោក រហូតអាចបំភ្លឺបានជាង ៤០ម៉ោង ហើយក្រោយមកទៀតបង្កើនគុណភាពរហូតដល់ទៅប្រមាណជា ១ពាន់២រយម៉ោង។ នៅក្នុងអំឡុងពេលជាមួយគ្នានោះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តម្នាក់នៅអង់គ្លេស ឈ្មោះថា យ៉ូសែប ស្វែន (Joseph Swan) ក៏បានរកឃើញវិធីផលិតអំពូលភ្លើងអគ្គិសនីដែលមានគុណភាពប្រហាក់ប្រហែលនឹងអំពូលភ្លើងរបស់អេឌីសុននេះដែរ ហើយដើម្បីបញ្ចៀសវិវាទ អេឌីសុន និងស្វែន បានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងបង្កើតជាក្រុមហ៊ុនវិនិយោគរួមគ្នាមួយ ដោយដាក់ឈ្មោះថា អេឌីស្វែន (Ediswan) ដើម្បីអាចផលិតនិងធ្វើអាជីវកម្មអំពូលភ្លើងរួមគ្នា នៅក្នុងទីផ្សារអង់គ្លេស។ នៅទីបំផុត ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បានសម្រេចគោលដៅដែលចង់បង្កើតអំពូលភ្លើងអគ្គិសនី ដែលមានប្រសិទ្ធភាព និងតម្លៃសមរម្យល្មមអាចឲ្យប្រជាជនទូទៅប្រើប្រាស់បាន ក៏ប៉ុន្តែ អេឌីសុនក៏មិនបានស្កប់ចិត្តតែត្រឹមនេះដែរ ពីព្រោះថា ដើម្បីឲ្យអំពូលភ្លើងអគ្គិសនីអាចជំនួសចង្កៀងប្រេងនិងហ្កាស់បាន គេត្រូវការជាចាំបាច់នូវប្រព័ន្ធចែកចាយថាមពលអគ្គិសនីដ៏មានប្រសិទ្ធភាពមួយ ដើម្បីនាំថាមពលអគ្គិសនី ពីកន្លែងផលិតទៅដល់ផ្ទះរបស់ប្រជាជន។ ដោយមានការដាក់ទុនវិនិយោគពីលោក ជេភី ម័រហ្គែន (JP Morgan) ដែលជាអ្នកវិនិយោគដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុតនៅសម័យកាលនោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បានបង្កើតក្រុមហ៊ុនមួយរួចទៅហើយ ដោយដាក់ឈ្មោះថា Edison Electric Light Company ដើម្បីរកស៊ីខាងផលិតអំពូលភ្លើងអគ្គិសនី។ ក្រោយមក អេឌីសុន ក៏បានបង្កើតក្រុមហ៊ុនថ្មីមួយទៀត គឺក្រុមហ៊ុន Edison Illuminating Company ដែលផ្តោតលើបច្ចេកវិទ្យាផលិត និងចែកចាយថាមពលអគ្គិសនី។ ក្រោយពីបានធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវ និងធ្វើពិសោធន៍ ហើយរកឃើញវិធីផលិត និងចែកចាយថាមពលអគ្គិសនីដែលមានប្រសិទ្ធភាព អេឌីសុន បានចាប់ផ្តើមសាងសង់ស្ថានីយ៍ផលិតអគ្គិសនីលើកដំបូង នៅទីក្រុងញូយ៉ក ព្រមទាំងបានធ្វើការរាយបណ្តាញចែកចាយថាមពលអគ្គិសនីទៅដល់ផ្ទះរបស់ប្រជាជន ដែលរស់នៅជុំវិញនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ អគ្គិសនីដែលអេឌីសុនផលិតនិងចែកចាយ គឺជាប្រភេទចរន្តជាប់ ឬ Direct Current (DC) ដែលជាប្រភេទចរន្តអគ្គិសនីដែលមិនសូវបង្កឲ្យគ្រោះថ្នាក់ដល់មនុស្ស តែមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងការចែកចាយតែក្នុងរយៈចម្ងាយជិត ពោលគឺក្នុងរង្វង់តែប្រមាណជា ១ម៉ៃល៍ (១ពាន់៦រយម៉ែត្រពីស្ថានីយ៍ផលិត) តែប៉ុណ្ណោះ។ មិនយូរប៉ុន្មានក្រោយមក អេឌីសុនត្រូវប្រឈមមុខនឹងគូប្រជែងដ៏ធំ ដែលផលិត និងចែកចាយអគ្គិសនីជាប្រភេទចរន្តឆ្លាស់ ឬ Alternating Current (AC) ដោយប្រើបច្ចេកវិទ្យារបស់អ្នកជំនាញខាងអគ្គិសនីដ៏ល្បីឈ្មោះមួយរូបទៀតក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ នីកូឡា តេសឡា (Nikolas Tesla)។ ដើម្បីយកឈ្នះនៅក្នុងការប្រកួតប្រជែងគ្នានេះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បានបើកយុទ្ធនាការទ្រង់ទ្រាយធំ ដើម្បីវាយប្រហារលើគូប្រជែង ជាពិសេស តាមរយៈការផ្សព្វផ្សាយអំពីគ្រោះថ្នាក់ដែលចរន្តឆ្លាស់អាចបង្កឡើងដល់ជីវិតមនុស្ស ក្នុងគោលដៅធ្វើឲ្យសាធារណជនមានការខ្លាចរអា។ យុទ្ធនាការដែលត្រូវបានគេឲ្យឈ្មោះថា “War of Currents” (សង្រ្គាមរវាងចរន្តជាប់និងចរន្តឆ្លាស់)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុតទៅ គឺចរន្តឆ្លាស់របស់នីកូឡា តេសឡា ដែលជាអ្នកទទួលជ័យជម្នះលើចរន្តជាប់របស់ថូម៉ាស់ អេឌីសុន។ បន្តិចម្តងៗ ឥទ្ធិពលរបស់អេឌីសុន នៅក្នុងវិស័យផលិតនិងចែកចាយថាមពលអគ្គិសនីចេះតែថមថយទៅៗ រហូតត្រូវបង្ខំចិត្តលក់ក្រុមហ៊ុនរបស់លោក គឺក្រុមហ៊ុន Edison Genral Electric Company ដោយច្របាច់បញ្ចូលគ្នាជាមួយក្រុមហ៊ុនជាគូប្រជែង ដែលផលិតនិងចែកចាយចរន្តឆ្លាស់ រួចហើយប្តូរឈ្មោះទៅជាក្រុមហ៊ុន General Electric ដែលនៅបន្តមានដំណើរការជាក្រុមហ៊ុនដ៏ធំខ្នាតអន្តរជាតិរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ក្រោយពីទទួលបរាជ័យក្នុងការប្រកួតប្រជែងជាមួយនឹងចរន្តឆ្លាស់ អេឌីសុន ក៏លែងរវីរវល់នឹងរឿងអំពូលភ្លើងអគ្គិសនី និងការផលិតនិងចែកចាយថាមពលអគ្គិសនីតទៅទៀត ដោយងាកទៅផ្តោតការសិក្សាទៅលើបច្ចេកវិទ្យាផ្សេង ហើយបង្កើតបាននូវស្នាដៃជាច្រើនទៀត ជាពិសេស គឺការបង្កើតឧបករណ៍ថតរូបមានចលនា ដែលជាចំណុចចាប់ផ្តើមដ៏សំខាន់មួយ នៅក្នុងវិស័យភាពយន្ត៕
នីកូឡា តេសឡា (១៨៥៦-១៩៤៣) កែប្រែ
រូបភាពតូច|TESLA ជាទូទៅ គេសង្កេតឃើញថា កាលណានិយាយអំពីអគ្គិសនី គេច្រើនតែគិតទៅដល់ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ និងថូម៉ាស់ អេឌីសុន ហើយកាលណានិយាយអំពីប្រព័ន្ធទាក់ទងតាមវិទ្យុ គេច្រើនតែគិតទៅដល់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តអ៊ីតាលី ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី (Guglielmo Marconi)។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត នៅមានអ្នកប្រាជ្ញដ៏ឆ្នើមម្នាក់ទៀត ដែលគេច្រើនតែនាំគ្នាមើលរំលង ហើយជាអ្នកប្រាជ្ញដែលបានបន្សល់ទុកនូវស្នាដៃដ៏សំខាន់ និងដ៏មានឥទ្ធិពល ទាំងនៅក្នុងវិស័យអគ្គិសនី និងប្រព័ន្ធទាក់ទងតាមវិទ្យុ គឺ នីកូឡា តេសឡានីកូឡា តេសឡា កើតនៅថ្ងៃទី១០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨៥៦ នៅក្នុងស្រុកមួយ ដែលបច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសក្រូអាស៊ី ក៏ប៉ុន្តែ កាលណោះ ស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីនៃចក្រភពអូទ្រីសហុងគ្រី។ តេសឡាមានឈាមជ័រជាជនជាតិស៊ែរប៊ី ដោយមានឪពុកជាបុព្វជិតគ្រិស្តសាសនានិកាយអកតូដុកស៍ (Orthodox) ចំណែកម្តាយគឺជាមេផ្ទះ ក៏ប៉ុន្តែ ពូកែខាងមេកានិក, ជំនាញខាងកែច្នៃរបស់របរប្រើប្រាស់នៅក្នុងផ្ទះ និងពូកែចងចាំ។ ប្រហែលជាកាត់ទៅរកម្តាយនេះហើយ ទើបនីកូឡា តេសឡា ចូលចិត្តខាងវិស្វកម្មអគ្គិសនី ផ្ទុយពីបំណងរបស់ឪពុក ដែលចង់ឲ្យតេសឡាធ្វើជាបុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា។ តាំងពីនៅតូចមក តេសឡាចូលចិត្តធ្វើពិសោធន៍ទៅលើអ្វីៗគ្រប់សព្វបែបយ៉ាង ហើយមានវត្ថុមួយដែលតេសឡាមានចំណាប់អារម្មណ៍ជាពិសេស គឺរហាត់ទឹក។ នៅថ្ងៃមួយ ក្រោយពីបានឃើញរូបគំនូរទឹកធ្លាក់ដ៏ធំនៅចន្លោះព្រំដែនអាមេរិក និងកាណាដា គឺទឹកធ្លាក់ញ៉ាហ្ការ៉ា (Niagara Falls) តេសឡាបាននិយាយប្រាប់ឪពុកមាថា នៅពេលធំឡើង ខ្លួននឹងសង់រហាត់ទឹកដ៏ធំមួយ ទៅដាក់ពីក្រោមទឹកធ្លាក់នេះ ដើម្បីទាញយកកម្លាំងទឹកធ្លាក់មកប្រើប្រាស់។ ក្តីស្រម៉ៃដែលតេសឡាពិតជាអាចសម្រេចបាន នៅឆ្នាំ១៨៩៣ ពេលដែលតេសឡាមានវ័យ ៣៧ឆ្នាំ។ ក្រោយពីបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់វិទ្យាល័យ តេសឡាបានចូលរៀននៅសាលាប៉ូលីតិចនិច ដែលជាសាលាវិស្វកម្មដ៏ល្បីមួយ នៅអូទ្រីស។ នៅទីនោះហើយដែលតេសឡាបានឃើញជាលើកទីមួយនូវឌីណាម៉ូ ដែលបង្កើតឡើងដោយវិស្វករប៊ែលហ្ស៊ិក (Zénobe Gramme) ហើយយកតាមគោលការណ៍របស់ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដើម្បីផលិតថាមពលអគ្គិសនី តែ ថាមពលដែលផលិតដោយឌីណាម៉ូនេះ គឺជាប្រភេទចរន្តជាប់ ឬ Direct Current (DC)។ ក្រោយពីបានឃើញឌីណាម៉ូនេះ តេសឡាបានជជែកជាមួយគ្រូ អំពីវិធីសាស្រ្តក្នុងការបង្កើតម៉ាស៊ីនដែលអាចផលិតអគ្គិសនីជាចរន្តឆ្លាស់ ឬ Alternating Current (AC) ក៏ប៉ុន្តែ គ្រូបានឆ្លើយតបទៅវិញថា អ្វីដែលតេសឡាបានលើកឡើងនេះ គឺជារឿងដែលមិនអាចទៅរួចនោះទេ។ ទោះជាយ៉ាងណា តេសឡានៅតែជឿថា វាគឺជារឿងដែលអាចធ្វើទៅរួច ហើយបានចំណាយពេលជាច្រើនឆ្នាំបន្តបន្ទាប់មកទៀត ធ្វើការសិក្សាទៅលើវិធីសាស្រ្តផលិតអគ្គិសនីជាចរន្តឆ្លាស់។ នៅសាលាប៉ូលីតិចនិច តេសឡាគឺជានិស្សិតដ៏ឆ្នើមម្នាក់ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏ជានិស្សិតដែលចំណាយពេលរៀនសូត្រដ៏ច្រើនហួសហេតុផងដែរ រហូតធ្វើឲ្យគ្រូសរសេរសំបុត្រទៅប្រាប់ឪពុករបស់តេសឡាថា ប្រសិនបើទុកបណ្តោយឲ្យតេសឡារៀនហួសហេតុបែបនេះ តេសឡាអាចនឹងត្រូវខូចខួរក្បាល ឬក៏អាចស្លាប់ដោយសាររៀនក៏អាចថាបាន។ ចូលដល់ឆ្នាំទី៣ ការសិក្សារបស់តេសឡានៅសាលាប៉ូលីតិចនិចចាប់ផ្តើមជួបនឹងបញ្ហា។ ការចំណាយពេលដ៏ច្រើនសិក្សាទៅលើចរន្តឆ្លាស់ ដោយគ្មានបានលទ្ធផល បានធ្វើឲ្យតេសឡាបាក់ទឹកចិត្ត ហើយមុខវិជ្ជាទូទៅផ្សេងទៀតនៅក្នុងសាលាក៏លែងចង់រៀន។ នៅពេលនោះ តេសឡាចាប់ផ្តើមដើរលេង ស៊ីចាយ ហើយងប់នឹងល្បែងស៊ីសង រហូតចាញ់អស់លុយកាក់ ដែលឪពុកម្តាយបញ្ជូនមកឲ្យរៀន និងបង់ថ្លៃសាលា។ នៅទីបំផុតទៅ តេសឡាត្រូវគេបញ្ឈប់ពីសាលា ដោយមិនបានសញ្ញាបត្រអ្វីទាំងអស់។ ក្រោយមកទៀត ដោយមានការជួយជ្រោមជ្រែងពីឪពុក ព្រមទាំងឪពុកមា តេសឡាក៏បានចូលរៀននៅសាលាថ្មីមួយទៀត គឺសកលវិទ្យាល័យនៅប្រាក (ប្រទេសឆែកបច្ចុប្បន្ន) ក៏ប៉ុន្តែ រៀនបានតែមួយឆ្នាំ តេសឡាក៏ឈប់រៀន ហើយចេញទៅធ្វើការ ដោយដំបូងទៅធ្វើការឲ្យក្រុមហ៊ុនទូរលេខ នៅទីក្រុងប៊ុយដាប៉ែស ប្រទេសហុងគ្រី និងបន្ទាប់មកទៀត ទៅធ្វើការឲ្យសាខាក្រុមហ៊ុនអំពូលភ្លើងរបស់ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅក្នុងទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង។ គិតមកត្រឹមពេលនោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន គឺជាអ្នកជំនួញ និងជាអ្នកជំនាញខាងអគ្គិសនីដ៏ល្បីឈ្មោះបំផុតមួយ ទាំងនៅសហរដ្ឋអាមេរិក និងនៅអឺរ៉ុប ហើយការណ៍ដែលអាចធ្វើការក្នុងក្រុមហ៊ុនរបស់អេឌីសុន គឺជាបំណងប្រាថ្នាដ៏ធំមួយរបស់តេសឡា។ ក្តីស្រម៉ៃកាន់តែធំមួយទៀតរបស់តេសឡា គឺចង់ទៅធ្វើការដោយផ្ទាល់ជាមួយនឹងថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ នៅឆ្នាំ១៨៨៤ ក្រោយពីធ្វើការនៅប៉ារីសបានពីរឆ្នាំ នីកូឡា តេសឡា ក៏បានសម្រេចធ្វើអន្តោប្រវេសន៍ទៅសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយបានចូលធ្វើការឲ្យក្រុមហ៊ុនរបស់អេឌីសុន នៅក្នុងទីក្រុងញូយ៉ក។ ក៏ប៉ុន្តែ តេសឡាធ្វើការនៅទីនោះបានតែប្រមាណជា ៦ខែប៉ុណ្ណោះ ក៏លាឈប់ពីការងារដោយសារតែមានទំនាស់ជាមួយនឹងអេឌីសុន។ គេដឹងថា នីកូឡា តេសឡា និងថូម៉ាស់ អេឌីសុន គឺមានគំនិតផ្ទុយគ្នាស្រឡះ ទាក់ទងនឹងចរន្តអគ្គិសនី។ តេសឡា គឺជាអ្នកដែលមានជំនឿយ៉ាងមុតមាំទៅលើអគ្គិសនីចរន្តឆ្លាស់ ចំណែកឯអេឌីសុនវិញប្រកាន់គំនិតខាងចរន្តជាប់ ហើយរចនាសម្ព័ន្ធក្រុមហ៊ុនរបស់អេឌីសុន ទាំងអំពូលភ្លើងអគ្គិសនី និងទាំងការផលិតនិងចែកចាយថាមពលអគ្គិសនី គឺសុទ្ធតែរៀបចំធ្វើឡើង ដោយមានមូលដ្ឋានគ្រឹះទៅលើចរន្តជាប់នេះឯង។ ដូច្នេះ នៅក្នុងការបំពេញការងារឲ្យអេឌីសុន តេសឡាមិនអាចយកគំនិតរបស់លោកទាក់ទងនឹងចរន្តឆ្លាស់ទៅអនុវត្តបាននោះទេ ដោយត្រូវធ្វើការតែទៅលើចរន្តជាប់ទាំងស្រុង។ នៅថ្ងៃមួយ អេឌីសុនបានឲ្យតេសឡាសិក្សារកវិធីកែលម្អយន្តការផលិតអគ្គិសនី ដោយម៉ាស៊ីនភ្លើងចរន្តជាប់ ដោយសន្យាថា ប្រសិនបើតេសឡាអាចធ្វើបានជោគជ័យនឹងផ្តល់ប្រាក់រង្វាន់ចំនួន ៥ម៉ឺនដុល្លារ ដែលនៅពេលនោះ គឺជាចំនួនទឹកប្រាក់ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ ពោលគឺ ប្រហាក់ប្រហែល ១លាន២សែនដុល្លារ បើគិតទៅតាមតម្លៃលុយបច្ចុប្បន្ន។ បើទោះបីជានេះគឺជាការងារខាងចរន្តជាប់ ដែលខ្លួនមិនសូវចូលចិត្ត ក៏ប៉ុន្តែ នីកូឡា តេសឡាបានខិតខំព្យាយាមទាំងថ្ងៃទាំងយប់ ទាំងថ្ងៃធ្វើការ ទាំងថ្ងៃឈប់សម្រាក ដើម្បីសិក្សាទៅលើបញ្ហាដែលអេឌីសុនដាក់ឲ្យ រហូតបានទទួលជោគជ័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលតេសឡាទៅទារយកប្រាក់រង្វាន់ អេឌីសុនមិនឲ្យ ដោយប្រាប់តេសឡាថា ការសន្យាផ្តល់ប្រាក់រង្វាន់ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់នេះ គឺគ្រាន់តែជាការនិយាយលេងតែប៉ុណ្ណោះ។ តេសឡាអន់ចិត្តនឹងអេឌីសុន ក៏បានដើរចេញ ឈប់ធ្វើការឲ្យអេឌីសុន។ ភ្លាមៗនោះ ការចាកចេញរបស់នីកូឡា តេសឡា មិនទាន់ជាបញ្ហាដែលគួរឲ្យអេឌីសុនត្រូវព្រួយបារម្ភនោះទេ។ ទាល់តែប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមកទៀត ទើបអេឌីសុនដឹងខ្លួនថា ការបណ្តោយឲ្យតេសឡាចេញពីក្រុមហ៊ុន គឺប្រៀបដូចជាលែងខ្លាឲ្យចូលព្រៃបែបនោះដែរ ពីព្រោះថា ចំណេះដឹងខាងចរន្តឆ្លាស់របស់នីកូឡា តេសឡានេះហើយ ដែលជួយឲ្យក្រុមហ៊ុនជាគូប្រជែងអាចយកឈ្នះលើចរន្តជាប់របស់ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅក្នុងការប្រកួតប្រជែងគ្នាដ៏ស្វិតស្វាញមួយ ដែលច្រើនហៅតាមភាសាអង់គ្លេសថា “War of Currents” (សង្រ្គាមរវាងចរន្ត DC និង AC)៕
នីកូឡា តេសឡា និងចរន្តឆ្លាស់ (AC) នៅក្នុងរយៈពេលប្រមាណជា ៣ឆ្នាំ ក្រោយពីបានចាកចេញពីក្រុមហ៊ុនរបស់ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នីកូឡា តេសឡា ត្រូវឆ្លងកាត់នូវដំណាក់កាលដ៏លំបាកមួយនៅក្នុងជីវិត។ ពីដំបូង តេសឡាបានព្យាយាមបើកក្រុមហ៊ុនរកស៊ីដោយខ្លួនឯង ក៏ប៉ុន្តែ មិនបានជោគជ័យ ដោយសារតែមិនមានអ្នកបោះទុនវិនិយោគ។ តេសឡាក៏ត្រូវបង្ខំចិត្តទៅធ្វើការជាជាងអគ្គិសនីកំប៉ិកកំប៉ុក ដើម្បីបានលុយមកទ្រង់ទ្រង់ជីវភាព។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ តេសឡាក៏នៅតែមិនបោះបង់ចោលដែរ គំនិតចង់អភិវឌ្ឍបច្ចេកវិទ្យាទាក់ទងនឹងយន្តការផលិត និងចែកចាយថាមពលអគ្គិសនី តាមចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់តេសឡាក៏បានសម្រេចជោគជ័យ រហូតឈានទៅដល់ការចុះបញ្ជីវិញ្ញាបនបត្រតក្កកម្មទទួលស្គាល់ដោយអាជ្ញាធរអាមេរិក។ លើសពីនេះទៅទៀត នៅឆ្នាំ១៨៨៨ បច្ចេកវិទ្យាចរន្តឆ្លាស់របស់តេសឡា ត្រូវបានក្រុមហ៊ុនអគ្គិសនីដ៏ធំមួយទិញយកទៅប្រើ គឺក្រុមហ៊ុនឈ្មោះ George Westinghouse ។ បច្ចេកវិទ្យាផលិតនិងចែកចាយអគ្គិសនីតាមចរន្តឆ្លាស់របស់នីកូឡា តេសឡា ត្រូវបានក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទិញយកក្នុងតម្លៃខ្ពស់ ដោយផ្តល់ទាំងសាច់ប្រាក់ (៦ម៉ឺនដុល្លារ ពោលគឺប្រហែលជា ១,៥លានដុល្លារបច្ចុប្បន្ន) ទាំងចំណែកភាគហ៊ុនក្នុងក្រុមហ៊ុន និងទាំងការផ្តល់កម្រៃជាម្ចាស់សិទ្ធិ (Royalty) ដោយគិតជាភាគរយ ធៀបទៅនឹងបរិមាណអគ្គិសនីចរន្តឆ្លាស់ ដែលក្រុមហ៊ុនផលិតនិងចែកចាយ។ លើសពីនេះទៅទៀត តេសឡាក៏ត្រូវបានក្រុមហ៊ុន Westinghouse ជួលឲ្យធ្វើជាកុងស៊ុលតង់ ដោយផ្តល់នូវប្រាក់ខែដ៏ច្រើនផងដែរ។ ចាប់ពីពេលដែលបច្ចេកវិទ្យាចរន្តឆ្លាស់របស់តេសឡា ត្រូវបានក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទិញយកទៅប្រើ ការប្រកួតប្រជែងគ្នាដ៏ស្រួចស្រាវមួយបានកើតមានឡើង រវាងបច្ចេកវិទ្យាចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់តេសឡា និងបច្ចេកវិទ្យាចរន្តជាប់ (DC) របស់អេឌីសុន។ បច្ចេកវិទ្យាចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់តេសឡា ដែលប្រើប្រាស់ដោយក្រុមហ៊ុន Westinghouse គឺមានទាំងបច្ចេកវិទ្យាផលិតថាមពលអគ្គិសនីដែលមានតង់ស្យុងខ្ពស់ស្រាប់ ហើយបន្ថែមពីនេះទៅទៀត គឺមានទាំងបច្ចេកវិទ្យាធ្វើត្រង់ស្វមម៉ាទ័រ ដែលអាចបង្កើនតង់ស្យុងនៃចរន្តចេញពីរោងចក្រអគ្គិសនីឲ្យបានកាន់តែខ្ពស់ ដើម្បីអាចធ្វើការចែកចាយបានរយៈចម្ងាយឆ្ងាយ រួចហើយបញ្ចុះតង់ស្យុងនេះឲ្យមកនៅទាបវិញ នៅពេលចែកចាយទៅតាមផ្ទះរបស់ប្រជាជន។ ចរន្តជាប់ (DC) ដែលប្រើដោយក្រុមហ៊ុនអេឌីសុនវិញ គឺជាប្រភេទចរន្តអគ្គិសនីដែលមានតង់ស្យុងទាប មិនសូវបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់មនុស្ស ក៏ប៉ុន្តែ គ្មានប្រសិទ្ធភាពក្នុងការចែកចាយអគ្គិសនីក្នុងរយៈចម្ងាយឆ្ងាយ។ បើគេប្រើបច្ចេកវិទ្យារបស់អេឌីសុន គេអាចចែកចាយថាមពលអគ្គិសនីបានតែក្នុងរង្វង់ប្រមាណជា ១ពាន់៦រយម៉ែត្រតែប៉ុណ្ណោះ ដែលមានន័យថា គេចាំបាច់ត្រូវសង់រោងចក្រអគ្គិសនីច្រើន ហើយមានទីតាំងនៅក្បែរៗគ្នា ទើបអាចផលិតនិងចែកចាយអគ្គិសនី សម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់ទីក្រុងធំៗបានដោយពេញលេញ។ ទោះជាយ៉ាងណា សម្រាប់អេឌីសុន ចរន្តជាប់ (DC) គឺជាបច្ចេកវិទ្យាដែលលោកបានសិក្សាស្រាវជ្រាវតាំងពីដើមមក, ស្នាដៃជាច្រើនរបស់លោក ដែលបានចុះបញ្ជីទទួលវិញ្ញបានបត្រតក្កកម្មរួចហើយ គឺសុទ្ធតែជាប់ទាក់ទងនឹងចរន្តជាប់ (DC) ហើយលើសពីនេះទៅទៀត ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនៃក្រុមហ៊ុនរបស់លោក រាប់ចាប់តាំងពីរោងចក្រផលិតថាមពលអគ្គិសនី រហូតទៅដល់បណ្តាញចែកចាយ និងអំពូលភ្លើងអគ្គិសនី គឺសុទ្ធតែមានមូលដ្ឋានគ្រឹះលើបច្ចេកវិទ្យាចរន្តជាប់នេះទាំងអស់។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាអេឌីសុនប្រកាន់គំនិតដាច់ខាតមិនប្តូរបច្ចេកវិទ្យាទៅរកចរន្តឆ្លាស់ (AC) ហើយដើម្បីអាចយកឈ្នះលើគូប្រជែង អេឌីសុនគិតឃើញមធ្យោបាយមួយ គឺធ្វើយុទ្ធនាការឃោសនាអំពីគ្រោះថ្នាក់នៃចរន្តឆ្លាស់ (AC) ចំពោះអាយុជីវិតមនុស្ស ដើម្បីធ្វើយ៉ាងណាឲ្យប្រជាជនមានការខ្លាចរអា មិនប្រើប្រាស់ថាមពលអគ្គិសនីរបស់ក្រុមហ៊ុនគូប្រជែង។ នៅក្នុងយុទ្ធនាការឃោសនាប្រឆាំងនឹងចរន្តឆ្លាស់ (AC) ដែលគេច្រើននាំគ្នាហៅថា “War of Currents” អេឌីសុនបានធ្វើពិសោធន៍ជាច្រើនបង្ហាញសាធារណជន ដោយយកចរន្តឆ្លាស់ ទៅឆក់សម្លាប់សត្វ តាំងពីសត្វតូចៗដូចជាឆ្កែ រហូតទៅដល់សត្វធំៗ ដូចជា គោ និងសេះ ជាដើម។ គោលដៅរបស់អេឌីសុន គឺចង់បង្ហាញឲ្យសាធារណជនមើលឃើញថា បើសិនជាសត្វធំៗប្រភេទនេះអាចស្លាប់ដោយសារចរន្តឆ្លាស់បាន មនុស្សយើងក៏អាចស្លាប់ដោយចរន្តឆ្លាស់នេះបានដែរ។ បន្ថែមពីលើនេះទៅទៀត នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ ឧបករណ៍ថ្មីមួយទើបនឹងត្រូវបានគេបង្កើតឡើងដើម្បីប្រហារជីវិតអ្នកទោសដោយប្រើចរន្តឆ្លាស់ AC (Electric chair)។ អេឌីសុនមិនមែនជាអ្នកបង្កើតឧបករណ៍ប្រហារជីវិតថ្មីនេះទេ ក៏ប៉ុន្តែ លោកបានឆ្លៀតយកឧបករណ៍ថ្មីនេះមកធ្វើការឃោសនា ដើម្បីបង្ហាញអំពីគ្រោះថ្នាក់នៃចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ យុទ្ធនាការរបស់អេឌីសុន នៅពេលនោះ គឺពិតជាទទួលជោគជ័យ ដូចការរំពឹងទុក ដោយសាធារណជននាំគ្នាខ្លាចរអា មិនហ៊ានតភ្ជាប់ជាមួយបណ្តាញអគ្គិសនីចរន្តឆ្លាស់ (AC) ហើយក្រុមហ៊ុន Westinghouse ដែលបានបោះទុនវិនិយោគយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅលើបច្ចេកវិទ្យានេះក៏ត្រូវប្រឈមមុខនឹងវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ។ ស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពបែបនេះ នីកូឡា តេសឡា ដែលមានគំនិតផ្តោតជាសំខាន់លើការបន្សល់ទុកនូវស្នាដៃសម្រាប់មនុស្សជាតិជំនាន់ក្រោយ ជាងភាពមានបានខ្លួនឯងនៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ក៏បានសុខចិត្តសើរើឡើងវិញ នូវកិច្ចសន្យាជាមួយក្រុមហ៊ុន Westinghouse ជាពិសេស តេសឡាបានសុខចិត្តបោះបង់ចោលនូវសិទ្ធិជាម្ចាស់ស្នាដៃ ក្នុងការទទួលកម្រៃជាភាគរយនៃបរិមាណអគ្គិសនីដែលផលិតនិងចែកចាយដោយក្រុមហ៊ុន Westinghouse។ បន្ថែមពីលើនេះទៅទៀត ដើម្បីរំងាប់ការខ្លាចរអារបស់សាធារណជនចំពោះចរន្តឆ្លាស់ (AC) តេសឡាបានធ្វើពិសោធន៍ជាក់ស្តែង ទៅលើរូបលោកខ្លួនឯងផ្ទាល់ ដើម្បីបង្ហាញឲ្យសាធារណជនឃើញថា ចរន្តឆ្លាស់ (AC) នេះ មិនមានបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់អាយុជីវិតមនុស្ស ដូចការឃោសនារបស់អេឌីសុននោះទេ ឬយ៉ាងហោចណាស់ គ្រោះថ្នាក់ដែលបង្កឡើងដោយចរន្តឆ្លាស់ (AC) មិនមានអ្វីធ្ងន់ធ្ងរជាងគ្រោះថ្នាក់ដែលបង្កឡើងដោយចរន្តជាប់នោះទេ។ ការធ្វើពិសោធន៍របស់តេសឡាគឺជាកត្តាផ្លូវចិត្តដ៏សំខាន់មួយ ក្នុងការទប់ទល់នឹងយុទ្ធនាការឃោសនាអវិជ្ជមានរបស់អេឌីសុន។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ បណ្តាអ្នកវិនិយោគក៏ចាប់ផ្តើមបង្ហាញនូវការមិនសប្បាយចិត្តផងដែរចំពោះយុទ្ធនាការអវិជ្ជមានរបស់អេឌីសុន ជាពិសេស គឺនៅក្រោយពីមានការលេចធ្លាយព័ត៌មាន ស្តីអំពីការឃុបឃិតគ្នាដោយសម្ងាត់ រវាងអេឌីសុន និងអ្នកបង្កើតឧបករណ៍ប្រហារជីវិតអ្នកទោសដោយប្រើចរន្តអគ្គិសនី ក្នុងគោលដៅវាយប្រហារលើចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ការដកសេចក្តីទុកចិត្តពីសំណាក់អ្នកវិនិយោគ គឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមមួយ ដែលនាំទៅដល់បរាជ័យរបស់អេឌីសុន នៅក្នុង “សង្រ្គាម” ទល់នឹងចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់តេសឡា។ នៅឆ្នាំ១៨៩៣ ក្រុមហ៊ុន Westinghouse និងបច្ចេកវិទ្យាចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់នីកូឡា តេសឡា ត្រូវបានគេជ្រើសរើសឲ្យធ្វើជាអ្នករៀបចំប្រព័ន្ធភ្លើង ដើម្បីបំភ្លឺក្នុងពិព័រណ៍ពិភពលោក នៅទីក្រុង Chicago (World’s Columbian Exposition)។ ប្រតិបត្តិការនេះបានប្រព្រឹត្តទៅប្រកបដោយជោគជ័យ ហើយអ្នកវិនិយោគក៏ចាប់ផ្តើមមើលឃើញកាន់តែច្បាស់ អំពីសក្តានុពលនៃចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ទាំងអស់នេះ គឺជាកត្តាដ៏សំខាន់ ដែលជួយឲ្យក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទទួលបាននូវកិច្ចសន្យាសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីដ៏ធំមួយ នៅឯទឹកធ្លាក់ញ៉ាហ្ការ៉ា (Niagara Falls) ដោយប្រើបច្ចេកវិទ្យារបស់តេសឡា។ សម្រាប់តេសឡា ការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីនៅញ៉ាហ្ការ៉ានេះ គឺជាការសម្រេចនូវក្តីស្រមៃដ៏ធំមួយកាលពីក្មេង ដែលនៅពេលនោះ តេសឡាធ្លាប់បានប្រាប់ឪពុកមាថា នៅថ្ងៃណាមួយ នៅពេលធំឡើង ខ្លួននឹងសង់រហាត់ទឹកដ៏ធំមួយដាក់នៅពីក្រោមទឹកធ្លាក់ញ៉ាហ្ការ៉ា ដើម្បីទាញយកថាមពលទឹកធ្លាក់នេះមកប្រើប្រាស់៕
នីកូឡា តេសឡា និងប្រព័ន្ធបញ្ជូនសារឥតខ្សែ (Wireless) គិតត្រឹមឆ្នាំ១៨៨៩ លុយដែលបានពីការលក់បច្ចេកវិទ្យាចរន្តឆ្លាស់ (AC) បានធ្វើឲ្យ នីកូឡា តេសឡា ក្លាយជាអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិស្តុកស្តម្ភម្នាក់ គឺល្មមគ្រប់គ្រាន់អាចឲ្យតេសឡាមានទាំងពេលវេលា និងលុយកាក់ ក្នុងការសិក្សា និងពិសោធន៍ទៅលើប្រធានបទ ដែលជាចំណង់ចំណូលចិត្តផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោក ហើយបានបង្កើតនូវមន្ទីរពិសោធន៍ នៅក្នុងទីក្រុងញូវយ៉ក សម្រាប់ប្រើប្រាស់ផ្ទាល់ខ្លួន។
ចាប់ពីឆ្នាំ១៨៩៤ តេសឡាបានផ្តោតការពិសោធន៍ទៅលើថាមពលមួយប្រភេទ ដែលចេញពីរលកអេឡិចត្រូម៉ាញេទិកក្នុងហ្វ្រកង់កម្រិតខ្ពស់ ដែលគេមិនអាចមើលឃើញនឹងភ្នែក។ នៅក្នុងការពិសោធន៍នេះ តេសឡាបានផ្តិតយករូបភាពកាំរស្មីអ៊ិច (X-Ray) ជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ តេសឡានៅមិនទាន់ដឹងនៅឡើយទេថា នោះគឺជាកាំរស្មីអ៊ិច។
រហូតទាល់តែក្រោយពេលដែលអ្នកប្រាជ្ញអាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ វីលហិម រើនត៍ហ្គិន (Wilhelm Röntgen) ប្រកាសពីការរកឃើញកាំរស្មីអ៊ិច នៅខែធ្នូឆ្នាំ១៨៩៥ ទើបតេសឡាត្រឡប់ទៅរៀបចំធ្វើពិសោធន៍មើលឡើងវិញ ហើយដឹងថា រូបភាពដែលខ្លួនថតបាន កាលពីប៉ុន្មានខែមុន គឺជារូបភាពមកពីកាំរស្មីអ៊ិច។ ប៉ុន្តែពេលនោះ គឺវាហួសពេលទៅហើយ ពីព្រោះថា គ្រប់គ្នាទទួលស្គាល់ថា វីលហិម រើនត៍ហ្គិន គឺជាអ្នករកឃើញកាំរស្មីអ៊ិច ហើយនៅឆ្នាំ១៩០១ គឺវិលហិម រើនត៍ហ្គិន ដែលជាអ្នកបានទទួលរង្វាន់ណូបែល ពីការរកឃើញកាំរស្មីអ៊ិចនេះ។
ទោះជាយ៉ាងណា នីកូឡា តេសឡាខ្លួនឯងផ្ទាល់ ក៏ហាក់ដូចជាមិនសូវជាយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះការសិក្សាលើកាំរស្មីអ៊ិចនេះប៉ុន្មាននោះដែរ ដោយពេលនោះ តេសឡាកំពុងតែផ្តោតអារម្មណ៍ទៅលើបាតុភូតដ៏ចម្លែកមួយទៀត គឺការបញ្ជូនថាមពលអគ្គិសនី និងសញ្ញាអេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ដោយមិនចាំបាច់ប្រើខ្សែភ្លើង (Wireless)។
តេសឡាចាប់ផ្តើមចាប់អារម្មណ៍ទៅលើបច្ចេកវិទ្យាបញ្ជូនថាមពលដោយគ្មានខ្សែ (Wireless) នៅឆ្នាំ១៨៨៩ គឺនៅក្នុងអំឡុងពេលធ្វើដំណើរទៅចូលរួមក្នុងពិព័រណ៍ពិភពលោក (Exposition Universelle 1889) នៅក្នុងទីក្រុងប៉ារីស ដែលតេសឡាបានដឹងអំពីការពិសោធន៍ទៅលើរលកធាតុអាកាសអេឡិចត្រូម៉ាញេទិច (Electromagnetic waves) ដែលធ្វើឡើងដោយអ្នកប្រាជ្ញអាល្លឺម៉ង់ម្នាក់ឈ្មោះថា ហានរីស្ហ ហ៊ែត្ស៍ (Heinrich Hertz)។
ទ្រឹស្តីនៃរលកធាតុអាកាសអេឡិចត្រូម៉ាញេទិចនេះត្រូវបានរកឃើញ ដោយអ្នកប្រាជ្ញស្កុតឡែនដ៍ដ៏ល្បីល្បាញមួយរូប ឈ្មោះថា ជេមស៍ ឃ្លើក ម៉ាក់ស្វ៊ែល (James Clerk Maxwell)។ យោងតាមម៉ាក់ស្វ៊ែល ទាំងពន្លឺ និងទាំងរលកធាតុអាកាសវិទ្យុ គឺសុទ្ធសឹងតែជាផ្នែកមួយនៃអេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ដែលអាចធ្វើដំណើរនៅក្នុងលំហ (រួមទាំងភាពទទេនៅក្នុងទីអវកាសផង) ដោយមិនចាំបាច់មានអ្វីជាមធ្យោបាយចម្លងទាំងអស់។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗអស់ទាំងនេះ ស្ថិតនៅត្រឹមតែជាទ្រឹស្តី និងជាសមីការគណិតវិទ្យាតែប៉ុណ្ណោះ។
រហូតទាល់តែដល់ចន្លោះពីឆ្នាំ១៨៨៦ដល់ឆ្នាំ១៨៨៩ ទើប ហាន់រីស្ហ ហ៊ែត្ស៍ បានធ្វើពិសោធន៍ជាក់ស្តែង ហើយបញ្ជាក់បានច្បាស់លាស់ថា រលកធាតុអាកាសនៃអេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ក្នុងនោះ រួមទាំងរលកធាតុអាកាសវិទ្យុផង ដែលព្យាករដោយម៉ាក់ស្វ៊ែល គឺពិតជាមានពិតប្រាកដមែន។
ក្រោយពីបានដឹងអំពីលទ្ធផលនៃការធ្វើពិសោធន៍របស់ហ៊ែត្ស៍នេះ នីកូឡា តេសឡា ក៏បានចាប់ផ្តើមផ្តោតការសិក្សាអំពីរលកធាតុអាកាសអេឡិចត្រូម៉ាញេទិចនេះ ដោយនៅពេលនោះ តេសឡាងប់ងល់តែនឹងគំនិតមួយ គឺធ្វើយ៉ាងណាស្វែងរកវិធីបញ្ជូននិងទទួលថាមពលដោយមិនចាំបាច់ប្រើខ្សែ មិនត្រឹមតែដើម្បីអាចបញ្ជូនសារនោះទេ តែសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត គឺអាចចែកចាយថាមពលអគ្គិសនី ដោយមិនចាំបាច់ប្រើខ្សែភ្លើង។
នីកូឡា តេសឡា ចាប់ផ្តើមរកឃើញនូវគំនិតខ្លះៗ ទាក់ទងនឹងបច្ចេកវិទ្យាបញ្ជូននិងទទួលសញ្ញាតាមរលកធាតុអាកាស ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៨៩២ ហើយរហូតឈានទៅផលិតបានទូកមួយដែលអាចបញ្ជាពីចម្ងាយដោយប្រើទូរបញ្ជា ឬតេឡេកុម្ម៉ង់ នៅឆ្នាំ១៨៩៨។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាច្រើនផ្សេងទៀត ក៏កំពុងតែធ្វើការសិក្សាទៅលើរលកធាតុអាកាសវិទ្យុនេះដែរ ក្នុងនោះ រួមមានអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តបារាំង រុស្ស៊ី និងជាពិសេស វិស្វករអគ្គិសនីជនជាតិអ៊ីតាលីឈ្មោះថា ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី (Guglielmo Marconi)។
ម៉ាកូនី ដែលមានដើមកំណើតនៅអ៊ីតាលី តែរស់នៅក្នុងប្រទេសអង់គ្លេស បានរកឃើញបច្ចេកវិទ្យាបញ្ជូនសារតាមរលកធាតុអាកាសវិទ្យុ ហើយបានចុះវិញ្ញាបនបត្រតក្កកម្ម នៅក្នុងប្រទេសអង់គ្លេស នៅឆ្នាំ១៨៩៧។ ម៉ាកូនី បានជាប់ឈ្មោះជាអ្នកបង្កើតបច្ចេកវិទ្យាទំនាក់ទំនងតាមវិទ្យុរហូតមកទល់នឹងសព្វថ្ងៃ គឺដោយសារតែបច្ចេកវិទ្យាដែលម៉ាកូនីបានរកឃើញ ត្រូវបានម៉ាកូនីយកទៅប្រើប្រាស់ក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែងដោយជោគជ័យ តាមរយៈការបង្កើតក្រុមហ៊ុនទូរលេខឥតខ្សែមួយនៅអង់គ្លេស គឺក្រុមហ៊ុន Marconi Company Ltd. (ចាប់ផ្តើមដំបូង ក្រុមហ៊ុននេះមានឈ្មោះថា Wireless Telegraph & Signal Company)។
ផ្ទុយពីនេះទៅវិញ អ្វីដែលនីកូឡា តេសឡា បានរកឃើញ គឺបានត្រឹមតែយកទៅបង្ហាញឲ្យសាធារណជនឃើញជាគំរូតែប៉ុណ្ណោះ។ តេសឡាបានព្យាយាមស្វះស្វែងរកទុនវិនិយោគ យកមកអភិវឌ្ឍបច្ចេកវិទ្យារបស់ខ្លួន ដើម្បីយកទៅធ្វើអាជីវកម្ម ក៏ប៉ុន្តែ មិនបានជោគជ័យ។
តាមការពិត នីកូឡា តេសឡា អាចរកបានទុនវិនិយោគមួយជំហានដំបូងដែរ ពីសំណាក់អ្នកវិនិយោគ ជេភី ម័រហ្គែន ដើម្បីយកទៅចំណាយលើការអភិវឌ្ឍបច្ចេកវិទ្យាទំនាក់ទំនងតាមរលកធាតុអាកាស ហើយតេសឡាបានសាងសង់ប៉មដ៏ខ្ពស់មួយ នៅ Long Island (រដ្ឋញូយ៉ក) ដើម្បីធ្វើជាអង់តែន សម្រាប់ប្រព័ន្ធទាក់ទងតាមរលកធាតុអាកាសទៅកាន់គ្រប់កន្លែងនៅទូទាំងពិភពលោកទាំងមូល។
ក៏ប៉ុន្តែ នៅពីក្រោយគម្រោងប្រព័ន្ធទាក់ទងនេះ នីកូឡា តេសឡា នៅតែងប់ងល់នឹងគំនិតចង់បង្កើតប្រព័ន្ធចែកចាយថាមពលអគ្គិសនីតាមរលកធាតុអាកាស ដោយមិនចាំបាច់ប្រើខ្សែភ្លើង ដែលជាគម្រោងត្រូវការចំណាយលុយច្រើន។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាក្នុងរយៈពេលត្រឹមតែមួយឆ្នាំ នៅក្នុងពេលដែលប្រព័ន្ធទាក់ទងតាមរលកធាតុអាកាសនៅមិនទាន់អាចដំណើរការសម្រាប់ការធ្វើអាជីវកម្មបាននៅឡើយ តេសឡាត្រូវអស់លុយ ហើយត្រូវត្រឡប់ទៅរកលុយពីអ្នកវិនិយោគសាជាថ្មីម្តងទៀត។
នៅក្នុងពេលនោះ ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី បានពង្រីកមុខជំនួញពីអង់គ្លេសចូលមកបើកក្រុមហ៊ុននៅញូយ៉ក ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា ម៉ាកូនីបានធ្វើតេស្តប្រកបដោយជោគជ័យ ក្នុងការបញ្ជូនទូរលេខឥតខ្សែឆ្លងកាត់មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិកជាលើកដំបូងបង្អស់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ជោគជ័យនេះបានទាក់ទាញអ្នកវិនិយោគអាមេរិក ក្នុងនោះរួមមានទាំងលោក ជេភី ម័រហ្គែនផង ឲ្យនាំគ្នាបោះទុនវិនិយោគក្នុងក្រុមហ៊ុនរបស់ម៉ាកូនី ដោយមិនរវីរវល់នឹងគម្រោងរបស់នីកូឡា តេសឡា។
គិតត្រឹមឆ្នាំ១៩០៤ ដោយលុយក៏អស់ ហើយអ្នកវិនិយោគថ្មីក៏គ្មាន នីកូឡា តេសឡា ក៏បានបោះបង់គម្រោងសាងសង់ប្រព័ន្ធទាក់ទងតាមរលកធាតុអាកាសរបស់ខ្លួនចោល។ ៥ឆ្នាំក្រោយមកទៀត នៅឆ្នាំ១៩០៩ ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី បានទទួលរង្វាន់ណូបែលរូបវិទ្យា ទាក់ទងនឹងស្នាដៃបង្កើតបច្ចេកវិទ្យាទូរលេខឥតខ្សែ ក្នុងពេលដែលតេសឡាត្រូវរស់នៅក្នុងសភាពឯកោ ទ្រព្យសម្បត្តិក៏អស់ មុខជំនួញក៏លែងមាន ហើយគម្រោងស្រាវជ្រាវអ្វីផ្សេងទៀតក៏មិនដំណើរការទៅមុខដោយខ្វះលុយ ហើយគ្មានអ្នកបោះទុនវិនិយោគ។
នៅឆ្នាំ១៩១៥ នីកូឡា តេសឡា បានប្តឹងទៅតុលាការអាមេរិក ដោយចោទម៉ាកូនីថាបានលួចចម្លងស្នាដៃរបស់ខ្លួន ក៏ប៉ុន្តែ បណ្តឹងនេះក៏មិនបានលទ្ធផលអ្វីនោះដែរ ដោយសារតែតេសឡាខ្វះខាតលុយ ហើយគ្មានលទ្ធភាពក្នុងការបន្តក្តីក្តាំទល់នឹងម៉ាកូនី។ រហូតទាល់តែជិត ៣០ឆ្នាំក្រោយមក គឺនៅខែមិថុនាឆ្នាំ១៩៤៣ ទើបតុលាការកំពូលអាមេរិកបានចេញសេចក្តីសម្រេចមួយ ដោយកំណត់ថា ថ្វីដ្បិតតែម៉ាកូនីជាអ្នកដែលបានបង្កើតបច្ចេកវិទ្យាទូរលេខឥតខ្សែមុនគេ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្នែកខ្លះនៃបច្ចេកវិទ្យានេះ គឺជាការចម្លងចេញពីស្នាដៃរបស់នីកូឡា តេសឡា។
ក៏ប៉ុន្តែ រហូតមកទល់នឹងពេលនោះ តេសឡាលែងមានវត្តមាននៅលើភពផែនដីទៀតហើយ។ នីកូឡា តេសឡា បានទទួលមរណភាពក្នុងសភាពឯកោ នៅក្នុងបន្ទប់សណ្ឋាគារក្នុងទីក្រុងញូយ៉ក នៅថ្ងៃ៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៤៣ នៅក្នុងវ័យ ៨៦ឆ្នាំ៕
អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល (១៨៤៧-១៩២២) កែប្រែ
រូបភាពតូច|Bell អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល មិនមែនជាអ្នកដែលបានរៀនសូត្រជ្រៅជ្រះនោះទេ ដោយលោករៀនមិនបានចប់ថ្នាក់សកលវិទ្យាល័យផង ហើយមានអាជីពដើមត្រឹមតែជាគ្រូបង្រៀនភាសាដល់អ្នកថ្លង់ត្រចៀកតែប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំណង់ចំណូលចិត្តខាងវិទ្យាសាស្រ្ត ការស្វះស្វែងចង់ដឹង ចង់យល់ដោយខ្លួនឯង បាននាំឲ្យលោករកឃើញនូវឧបករណ៍ដ៏សំខាន់មួយ ដែលនៅតែបន្តមានឥទ្ធិពលបំផុតនៅក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់យើងគ្រប់គ្នារហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល កើតនៅថ្ងៃទី៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៨៤៧ នៅក្នុងទីក្រុងអេឌីនប៊ើក (Edinburgh) ប្រទេសស្កុតឡែនដ៍។ “អាឡិច” (Aleck) ដែលជាឈ្មោះក្រៅនៅផ្ទះ មានម្តាយដែលថ្លង់ត្រចៀកទាំងសងខាងស្ទើរតែស្តាប់អ្វីមិនឮទាល់តែសោះ ចំណែកឪពុកវិញ គឺជាគ្រូបង្រៀនភាសាដល់អ្នកគថ្លង់ ឬអ្នកដែលមានបញ្ហាក្នុងការនិយាយ។ ជីតាខាងឪពុកក៏ជាគ្រូបង្រៀនភាសាគថ្លង់នេះដែរ ដែលទាំងនេះទំនងជាកត្តាដ៏សំខាន់មួយ ដែលជះឥទ្ធិពលទៅដល់ការជ្រើសរើសអាជីពរបស់ “អាឡិច” នៅពេលធំឡើង។ កាលពីក្មេង អាឡិច មិនសូវជាយកចិត្តទុកដាក់រៀនសូត្រប៉ុន្មាននោះទេ ដោយសារតែមិនចូលចិត្តមុខវិជ្ជាដែលគ្រូបង្រៀន ហើយនៅទីបំផុត អាឡិចក៏ឈប់រៀន នៅអាយុ ១៥ឆ្នាំ ដោយនៅពេលនោះ អាឡិចទើបនឹងរៀនត្រឹមថ្នាក់វិទ្យាល័យតែប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ អាឡិចចាប់ផ្តើមផ្លាស់ប្តូរគំនិត នៅក្រោយពេលដែលត្រូវឪពុកបញ្ជូនឲ្យទៅរស់នៅជាមួយជីតា នៅឯទីក្រុងឡុងដ៍។ នៅទីនោះ អាឡិចចាប់ផ្តើមងាកមកចាប់អារម្មណ៍លើការរៀនសូត្រឡើងវិញ រហូតក្រោយមក បានប្រឡងជាប់ចូលរៀននៅសកលវិទ្យាល័ដ៏ល្បីមួយនៅក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍ ឈ្មោះថា University College of London។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីនោះ អាឡិចក៏រៀនមិនបានចប់ចុងចប់ដើមនោះដែរ ដោយសារតែត្រូវចាកចេញពីអង់គ្លេសជាមួយក្រុមគ្រួសារ ទៅរស់នៅក្នុងប្រទេសកាណាដា នៅឆ្នាំ១៨៧០ ហើយមួយឆ្នាំក្រោយមកទៀត ចាកចេញពីកាណាដា ទៅរស់នៅក្នុងទីក្រុងបូស្តុន សហរដ្ឋអាមេរិក។ នៅបូស្តុននោះ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ចាប់អាជីពជាគ្រូបង្រៀនភាសាដល់អ្នកថ្លង់ត្រចៀក នៅឯសកលវិទ្យាល័យក្រុងបូស្តុន (Boston University) ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិតតែមានមុខរបរជាគ្រូបង្រៀនក៏ពិតមែន តែប៊ែលមានចំណាប់អារម្មណ៍ និងមានការយល់ដឹងច្រើន អំពីប្រព័ន្ធផ្ញើសារតាមតេឡេក្រាហ្វ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាក្រៅពីការបង្រៀន ប៊ែលបានចំណាយពេលជាច្រើនផ្តោតទៅលើការសិក្សាស្រាវជ្រាវ និងធ្វើពិសោធន៍ អំពីបច្ចេកវិទ្យាតេឡេក្រាហ្វនេះ។ លើសពីនេះទៅទៀត ប៊ែលក៏មានចំណាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំងផងដែរ ទៅលើប្រធានបទទាក់ទងនឹងសំឡេង។ នៅបូស្តុន ក្រៅពីការបង្រៀននៅឯសកលវិទ្យាល័យ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែលក៏មានទទួលបង្រៀនសិស្សជាលក្ខណៈឯកជនផងដែរ ហើយនៅក្នុងចំណោមសិស្សឯកជនទាំងនោះ មានពីរនាក់គឺជាកូនអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិស្តុកស្តម្ភ គឺលោក ហ្កាឌីន័រ ហាប់បាដ (Gardiner Greene Hubbard) និងលោក ថូម៉ាស់ ស៊ែនឌ័រ (Thomas Sanders) ដែលជាអ្នកវិនិយោគមានចំណាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងលើមុខជំនួញខាងតេឡេក្រាហ្វ។ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ មុខជំនួញខាងតេឡេក្រាហ្វត្រូវបានគ្រប់គ្រងផ្តាច់មុខ ដោយក្រុមហ៊ុនវេសធើនយូញៀន (Western Union) ហើយដោយសារតែជាក្រុមហ៊ុនគ្រប់គ្រងទីផ្សារផ្តាច់មុខគ្មានគូប្រជែងបែបនេះ ក្រុមហ៊ុនវេសធើនយូញៀនអាចធ្វើការកំណត់តម្លៃតាមតែអំពើចិត្ត ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យតម្លៃនៃការបញ្ជូនតេឡេក្រាមមានកម្រិតខ្ពស់។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាលោក ហ្កាឌីន័រ ហាប់បាដ និងលោក ថូម៉ាស់ ស៊ែនឌ័រ បានចាប់ផ្តើមសហការជាមួយនឹងអាឡិចសាន់ឌ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ដោយផ្តល់លុយកាក់ និងទីតាំង ឲ្យប៊ែលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវ និងពិសោធន៍ ដើម្បីធ្វើយ៉ាងណារកវិធីកែលម្អប្រព័ន្ធតេឡេក្រាហ្វឲ្យបានល្អជាង និងមានតម្លៃថោកជាងបច្ចេកវិទ្យាដែលប្រើដោយក្រុមហ៊ុនវេសធើនយូញៀន។ ចំណុចសំខាន់នៃការប្រកួតប្រជែងគ្នានៅពេលនោះ គឺការស្វែងរកវិធីធ្វើយ៉ាងណាអាចផ្ញើតេឡេក្រាមឲ្យបានច្រើនក្នុងពេលតែមួយ និងនៅលើខ្សែតែមួយ។ មកទល់នឹងពេលនោះ ក្រុមហ៊ុនវេសធើនយូញៀនមានបច្ចេកវិទ្យាដែលអាចផ្ញើតេឡេក្រាមបានដល់ទៅបួនរួចទៅហើយក្នុងពេលតែមួយ ដោយប្រើបច្ចេកវិទ្យារបស់ថូម៉ាស់ អេឌីសុន។ ដូច្នេះ ដើម្បីប្រកួតប្រជែងជាមួយនឹងវេសធើនយូញៀនបាន គេចាំបាច់ត្រូវតែរកវិធីធ្វើយ៉ាងណាអាចផ្ញើសារឲ្យបានលើសពីបួនក្នុងពេលតែមួយ។ នេះហើយគឺជាប្រធានបទចម្បងបំផុតនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងការសិក្សា និងពិសោធន៍លើប្រព័ន្ធផ្ញើសារតាមតេឡេក្រាហ្វនេះ ប៊ែលបានបែកគំនិតទៅចាប់អារម្មណ៍លើប្រធានបទថ្មីមួយទៀត គឺបង្វែរបច្ចេកវិទ្យាតេឡេក្រាហ្វ ដែលគិតមកទល់នឹងត្រឹមពេលនោះ អាចផ្ញើសារបានត្រឹមតែជាអក្សរ ទៅជាប្រព័ន្ធដែលអាចផ្ញើសារជាសំឡេង គឺទូរស័ព្ទ ដែលអាចឲ្យគេនិយាយឆ្លើយឆ្លងគ្នាដោយផ្ទាល់បាន។ ប៊ែលបានចំណាយពេលយ៉ាងច្រើនសិក្សានិងពិសោធន៍ទៅលើប្រព័ន្ធផ្ញើសារជាសំឡេងនេះ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រុមអ្នកវិនិយោគ ដែលដឹកនាំដោយលោក ហ្កាឌីន័រ ហាប់បាដ មិនមានទំនុកចិត្តទៅលើបច្ចេកវិទ្យាថ្មីនេះ ក៏បានទាមទារឲ្យប៊ែលផ្តោតការសិក្សាតែទៅលើប្រព័ន្ធតេឡេក្រាហ្វ ដែលនៅពេលនោះត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាបច្ចេកវិទ្យាដែលគេអាចយកទៅប្រើប្រាស់ជាក់ស្តែង និងអាចឲ្យគេរកប្រាក់ចំណេញបាន។ នៅទីបំផុត លោកហាប់បាដ និងប៊ែល បានរកឃើញនូវដំណោះស្រាយកណ្តាលមួយ គឺប៊ែលអាចចំណាយពេលខ្លះ ធ្វើការសិក្សានិងពិសោធន៍អំពីការបង្កើតប្រព័ន្ធទូរស័ព្ទបានទៅតាមចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់លោក ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវចំណាយពេលភាគច្រើន ផ្តោតអាទិភាពទៅលើការសិក្សាអំពីប្រព័ន្ធតេឡេក្រាហ្វ ដែលជាគោលដៅរបស់អ្នកវិនិយោគ។ ការសិក្សា និងពិសោធន៍របស់ប៊ែល គឺពិតជាទទួលបានលទ្ធផលស្របទៅតាមការចង់បានរបស់អ្នកវិនិយោគមែន ដោយប៊ែលបានរកឃើញវិធីបញ្ជូនតេឡេក្រាមរហូតដល់ទៅ ១០ ក្នុងពេលតែមួយ និងនៅលើខ្សែតែមួយ ពោលគឺ កើនលើសពីបច្ចេកវិទ្យារបស់ថូម៉ាស់ អេឌីសុន និងក្រុមហ៊ុនវេសធើនយូញៀន កាលពីមុន ដែលបញ្ជូនសារបានតែបួនក្នុងពេលតែមួយ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ប៊ែលក៏អាចសម្រេចបានតាមបំណងរបស់ខ្លួនឯងផងដែរ ដោយលោកបានរកឃើញវិធីបញ្ជូនសំឡេងតាមប្រព័ន្ធតេឡេក្រាហ្វ ហើយបង្កើតទៅជាប្រព័ន្ធទូរស័ព្ទ ព្រមទាំងអាចចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រតកក្កម្មជាម្ចាស់ស្នាដៃ នៅឆ្នាំ១៨៧៦។ មួយឆ្នាំក្រោយមកទៀត អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល រួមជាមួយនឹង ហ្កាឌីន័រ ហាប់បាដ និង ថូម៉ាស់ ស៊ែន ក៏បានរួមដៃគ្នាបង្កើតជាក្រុមហ៊ុនទូរស័ព្ទថ្មីមួយផ្ទាល់ខ្លួនឯង ដោយដាក់ឈ្មោះថា Bell Telephone Company។ ក្រុមហ៊ុន Bell Telephone Company នេះហើយ ដែលជាប្រភពដើមរបស់ក្រុមហ៊ុន American Telephone & Telegraph ហៅកាត់ថា AT&T ដែលនៅបន្តមានដំណើរការមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាក្រុមហ៊ុនទូរគមនាគមន៍ដ៏ធំជាងបង្អស់នៅលើពិភពលោក៕
អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល និងការបង្កើតប្រព័ន្ធទូរស័ព្ទ គិតមកទល់នឹងសម័យកាលរបស់ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល មនុស្សយើងអាចបញ្ជូនសារពីកន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយទៀត តាមរយៈមធ្យោបាយសំខាន់ៗចំនួនពីរ។ មធ្យោបាយទីមួយ គឺការបញ្ជូនសារដោយផ្ទាល់តាមរយៈអ្នកនាំសារ ឬប្រៃសណីយ៍ ដែលជាមធ្យោបាយបញ្ជូនសារមួយ មានល្បឿនយឺត និងមិនសូវមានប្រសិទ្ធភាព សម្រាប់រយៈចម្ងាយឆ្ងាយ។ មធ្យោបាយទីពីរ គឺការបញ្ជូនសារតាមប្រព័ន្ធតេឡេក្រាហ្វ (តេឡេក្រាម)។ បើធៀបនឹងការបញ្ជូនសារតាមប្រៃសណីយ៍ តេឡេក្រាហ្វ គឺជាប្រព័ន្ធបញ្ជូនសារមួយ ដែលមានល្បឿនលឿន និងមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងរយៈចម្ងាយឆ្ងាយ ក៏ប៉ុន្តែ វាមានតម្លៃថ្លៃ ដោយសារតែពីដំបូងឡើយ នៅលើខ្សែតេឡេក្រាហ្វមួយ គេអាចបញ្ជូនសារម្តងបានតែមួយប៉ុណ្ណោះ។ ក្រោយមក តាមរយៈការសិក្សា និងពិសោធន៍របស់អ្នកជំនាញ រួមមានដូចជា ថូម៉ាស់ អេឌីសុន និងអាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ជាដើម គេអាចរកវិធីបញ្ជូនតេឡេក្រាមបានរហូតដល់ទៅ ២ បន្ទាប់មក ៤ ហើយក្រោយមករហូតដល់ទៅ ១០ ក្នុងពេលតែមួយ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ប៊ែលនៅតែយល់ថា ការផ្ញើសារតាមប្រព័ន្ធតេឡេក្រាហ្វនេះ ក៏នៅតែមិនសូវជាមានប្រសិទ្ធភាពនោះដែរ ដោយសារតែវាមានដំណាក់កាលស្មុគស្មាញច្រើន។ ដំបូង គេត្រូវយកសារដែលត្រូវផ្ញើយកទៅបំប្លែងជាកូតតេឡេក្រាហ្វជាមុនសិន គឺកូតដែលមានទ្រង់ទ្រាយជាបណ្តុំនៃចំណុចនិងឆ្នូត (dot and dash) ទើបអាចផ្ញើចេញទៅបាន។ នៅឯចុងខ្សែម្ខាងទៀត សារដែលគេទទួលបាន ក៏ជាសុទ្ធតែជាចំណុចនិងឆ្នូតនេះដែរ ដែលគេចាំបាច់ត្រូវតែយកទៅបំប្លែងឲ្យទៅជាសារអក្សរឡើងវិញ ទើបអាចមើលយល់។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជា នៅក្នុងពេលសិក្សាទៅលើប្រព័ន្ធតេឡេក្រាហ្វ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ផ្តោតអារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំងទៅលើសំណួរមួយថា ចុះបើគេអាចបញ្ជូនសារជាសំឡេង ហើយអាចនិយាយឆ្លើយឆ្លងគ្នាដោយផ្ទាល់បាន? ប៊ែល ដែលជាអ្នកមានជំនាញខាងប្រព័ន្ធតេឡេក្រាហ្វផង ហើយជាអ្នកមានចំណេះដឹងច្រើនខាងភាសានិងការបញ្ចេញសំឡេងរបស់មនុស្សផងនោះ ក៏ចេះតែគិតថា គេគួរតែអាចរកវិធីកែច្នៃខ្សែតេឡេក្រាហ្វពីការបញ្ជូនសារជាចំណុចនិងឆ្នូត ទៅជាការបញ្ជូនសំឡេងមនុស្សដោយផ្ទាល់បាន។ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ ប៊ែលប្រកបមុខរបរជាគ្រូបង្រៀនភាសាដល់អ្នកថ្លង់ត្រចៀកផង និងទទួលការងារពីអ្នកវិនិយោគដើម្បីសិក្សារកវិធីកែលម្អប្រព័ន្ធតេឡេក្រាហ្វផង ក៏ប៉ុន្តែ ប៊ែលនៅតែឆ្លៀតយកពេលដែលសល់ពីនេះ ជាពិសេសពេលយប់ យកទៅធ្វើពិសោធន៍ ដើម្បីរកវិធីបញ្ជូនសារជាសំឡេង។ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ដែលមានជីតា និងឪពុក បូករួមទាំងខ្លួនឯង ជាគ្រូបង្រៀនភាសានិងការបញ្ចេញសំឡេងដល់អ្នកថ្លង់ត្រចៀក មានការយល់ដឹងច្រើនពីសំឡេងរបស់មនុស្ស។ ប៊ែលដឹងថា សំឡេងចេញពីពាក្យសម្តីដែលយើងនិយាយ គឺវាមានឥទ្ធិពលបង្កើតទៅជារំញ័រនៅក្នុងបរិយាកាស ដែលគេហៅថា រលកនៃសំឡេង (sound waves/ondes sonore) ហើយរំញ័រនេះមានលក្ខណៈពិសេសខុសៗគ្នាអាស្រ័យទៅលើសំឡេងដែលចេញពីពាក្យនីមួយៗ។ ដូច្នេះ ប្រសិនបើគេអាចរកវិធីបង្កើតឧបករណ៍ ដែលអាចចាប់រំញ័ររបស់សំឡេង បំប្លែងទៅជាសញ្ញាអេឡិចត្រូម៉ាញេទិច បញ្ជូនតាមខ្សែតេឡេក្រាហ្វ ហើយនៅចុងម្ខាងទៀត បំប្លែងសញ្ញាអេឡិចត្រូម៉ាញេទិចនេះឲ្យទៅជារំញ័រនៃសំឡេងឡើងវិញ គេប្រាកដជានឹងអាចបង្កើតជាខ្សែទូរស័ព្ទ ដើម្បីអាចនិយាយឆ្លើយឆ្លងគ្នាដោយផ្ទាល់បាន។ នេះហើយជាចំណុចគន្លឹះ ដែលប៊ែលចំណាយពេលសិក្សានិងពិសោធន៍ ជាមួយនឹងជំនួយការរបស់លោក ដែលមានឈ្មោះថា ថូម៉ាស់ វ៉ាត់សុន (Thomas Watson)។ នៅដើមឆ្នាំ១៨៧៦ ប៊ែលបានធ្វើពិសោធន៍ប្រកបដោយជោគជ័យ ក្នុងការបញ្ជូនសំឡេងតាមខ្សែតេឡេក្រាហ្វ ក៏ប៉ុន្តែ នៅមិនទាន់អាចបង្កើតជាខ្សែទូរស័ព្ទបាននៅឡើយទេ ដោយសារតែនៅពេលនោះ សំឡេងដែលគេទទួលបាននៅចុងខ្សែម្ខាងទៀត មិនទាន់អាចឲ្យគេស្តាប់ឮច្បាស់ ហើយបែងចែកពាក្យអ្វីជាពាក្យអ្វីពិតប្រាកដ ដែលអាចឲ្យគេនិយាយស្តាប់គ្នាយល់បាននៅឡើយនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ប៊ែលបានប្រញាប់ប្រញាល់យកអ្វីដែលលោកបានរកឃើញ ទៅដាក់ពាក្យសុំចុះបញ្ជីតក្កកម្ម ដើម្បីសុំការទទួលស្គាល់ពីអាជ្ញាធរថាជាស្នាដៃរបស់លោក ពីព្រោះថា នៅក្នុងអំឡុងពេលជាមួយគ្នានោះ ក្រៅពីប៊ែល នៅមានអ្នកផ្សេងទៀត ដែលក៏កំពុងធ្វើការសិក្សានិងពិសោធន៍រកវិធីបង្កើតប្រព័ន្ធទូរស័ព្ទនេះដែរ ហើយក្នុងចំណោមនោះ មានម្នាក់ដែលធ្វើពិសោធន៍បានជឿនលឿនទៅមុខយ៉ាងខ្លាំងដែរ គឺវិស្វករខាងអគ្គិសនី ឈ្មោះថា អេលីស្ហា ហ្គ្រេយ៍ (Elisha Gray)។ តាមការពិត អេលីស្ហា ហ្គ្រេយ៍ ក៏បានរកឃើញវិធីបញ្ជូនសំឡេងតាមខ្សែតេឡេក្រាហ្វ នៅក្នុងពេលប្រហាក់ប្រហែលជាមួយនឹងអាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែលដែរ ក៏ប៉ុន្តែ អាជ្ញាធរអាមេរិកបានផ្តល់ប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្ម (ប៉ាតង់) ទៅឲ្យប៊ែល ដោយលើកហេតុផលថា ប៊ែលគឺជាអ្នកបានមកចុះឈ្មោះដាក់ពាក្យសុំមុន គឺប៊ែលទៅដាក់ពាក្យនៅថ្ងៃទី១៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៧៦ ចំណែកហ្គ្រេយ៍វិញ ទៅដាក់ពាក្យពាក្យនៅថ្ងៃជាមួយគ្នានោះដែរ តែប៉ុន្មានម៉ោងក្រោយប៊ែល។ រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ថ្វីដ្បិតតែភាពចម្រូងចម្រាសនៅតែបន្តកើតមានខ្លះៗ ក៏ប៉ុន្តែ ជាទូទៅ គេនាំគ្នាកំណត់ថា ប៊ែល និងហ្គ្រេយ៍ សុទ្ធតែជាអ្នកបានរកឃើញវិធីបង្កើតប្រព័ន្ធទូរស័ព្ទ តាមរយៈការសិក្សានិងពិសោធន៍ដាច់ដោយឡែកពីគ្នា ដោយគ្មានអ្នកណាលួចចម្លងអ្នកណានោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ប៊ែលជាប់ឈ្មោះជាអ្នកបង្កើតទូរស័ព្ទ គឺដោយសារតែប៊ែលជាអ្នកទទួលបានប្រកាសនីយបត្រតកក្កកម្មពីអាជ្ញាធរអាមេរិក។ នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៨៧៦ ក្រោយពីទទួលបានប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្មពីអាជ្ញាធររួចហើយ ទើបប៊ែលអាចរកវិធីផលិតខ្សែទូរស័ព្ទ ដែលអាចនិយាយគ្នាយល់បាន រួចហើយយកទៅដាក់តាំងបង្ហាញឲ្យសាធារណជនបានឃើញ និងសាកល្បង នៅខែមិថុនាឆ្នាំដដែលនោះ នៅក្នុងពិព័រណ៍រំឭកខួប១០០ឆ្នាំនៃការកកើតសហរដ្ឋអាមេរិក។ ចាប់ពីពេលនោះហើយ ដែលស្នាដៃ និងកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ចាប់ផ្តើមល្បីរន្ទឺ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលប៊ែលយកបច្ចេកវិទ្យាទូរស័ព្ទនេះទៅលក់ឲ្យក្រុមហ៊ុនវេសធើនយូញៀនយកទៅធ្វើអាជីវកម្ម វេសធើនយូញៀនបដិសេធមិនព្រមទិញ។ ប៊ែលក៏បានសម្រេចយកបច្ចេកវិទ្យានេះទៅធ្វើអាជីវកម្មដោយខ្លួនឯង ដោយបានរួមដៃគ្នាជាមួយនឹងអ្នកវិនិយោគពីរនាក់ទៀត គឺលោក ហ្កាឌីន័រ ហាប់បាដ (Gardiner Greene Hubbard) និងលោក ថូម៉ាស់ ស៊ែនឌ័រ (Thomas Sanders) បង្កើតជាក្រុមហ៊ុនទូរស័ព្ទមួយឡើង នៅឆ្នាំ១៨៧៧ ដោយដាក់ឈ្មោះថា Bell Telephone Company។ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយការបង្កើតក្រុមហ៊ុននេះ ប៊ែលបានរៀបការជាមួយ ម៉ាប៊ែល ហាប់បាដ (Mabel Hubbard) ដែលជាអតីតកូនសិស្ស និងត្រូវជាកូនស្រីរបស់លោក ហ្កាឌីន័រ ហាប់បាដ។ ហើយក្រោយៗមកទៀត ប៊ែលបានបន្តធ្វើការសិក្សានិងពិសោធន៍ទៅលើបច្ចេកវិទ្យាជាច្រើនផ្សេងទៀត ជាពិសេស គឺការបង្កើតអូឌីយ៉ូម៉ែត្រ (audiometer/audiomètre) គឺឧបករណ៍ដើម្បីវាស់ត្រចៀកក្នុងការស្តាប់សំឡេង។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាឈ្មោះរបស់ប៊ែលត្រូវបានគេយកទៅប្រើ ដើម្បីធ្វើជារង្វាស់នៃភាពខ្លាំងឬខ្សោយនៃសំឡេង គឺ ដេស៊ីប៊ែល (décibel អក្សរកាត់ថា dB)។ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ទទួលមរណភាពដោយជំងឺ នៅថ្ងៃទី២ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩២២ ក្នុងវ័យ ៧៥ឆ្នាំ។ នៅថ្ងៃបញ្ចុះសពរបស់លោក សេវាកម្មទូរស័ព្ទនៅទូទាំងសហរដ្ឋអាមេរិកទាំងមូល ត្រូវបានគេផ្អាកដំណើរការរយៈពេល ១នាទី ដើម្បីជាការគោរពវិញ្ញានក្ខន្ធដល់ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ដែលនៅក្នុងរយៈពេលជាច្រើនទសវត្សរ៍ក្រោយៗមកទៀត ត្រូវបានប្រវត្តិសាស្រ្តចារឈ្មោះថាជាអ្នកបង្កើតទូរស័ព្ទ បន្សល់ទុកនូវបច្ចេកវិទ្យាដែលយើងប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយ រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ៕
អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ (១៨៧៩-១៩៥៥) កែប្រែ
រូបភាពតូច|Einstein អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ធ្លាប់ជាក្មេងរៀនមិនបានលទ្ធផលល្អ រហូតត្រូវសាលាដេញចេញ តែបានក្លាយជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដែលទទួលរង្វាន់ណូបែលខាងរូបវិទ្យា, ជាសកម្មជនសន្តិភាពនិយម តែបានបង្កើតទ្រឹស្តី ដែលនាំទៅដល់ការផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ដែលជាអាវុធប្រល័យលោក... នេះគឺជាប្រវត្តិនៃដំណើរជីវិតរបស់អ្នកប្រាជ្ញដ៏ធំបំផុតមួយក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត ចាប់តាំងពីក្រោយសម័យកាលអ៊ីសាក់ ញូតុន។ អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ កើតនៅថ្ងៃទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ១៨៧៩ នៅទីក្រុងអ៊ូម (Ulm) ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ តែធំដឹងក្តីនៅក្នុងទីក្រុងមុយនិច។ អនាគតអ្នកប្រាជ្ញដ៏ល្បីមួយនេះ កើតមកមិនមានលក្ខណៈពិសេសអ្វីឲ្យលើសពីក្មេងដទៃទៀតនោះទេ គឺមានតែផ្ទុយទៅវិញ។ អាញ់ស្តាញ់ជាក្មេងដែលក្រចេះនិយាយ រហូតធ្វើឲ្យឪពុកម្តាយព្រួយបារម្ភខ្លាំង ហើយនាំយកទៅជួបគ្រូពេទ្យ។ ទាល់តែដល់អាយុ ៣ ទៅ ៤ឆ្នាំ ទើបអាញ់ស្តាញ់ចេះនិយាយ។ នៅវ័យកុមារ នៅក្នុងពេលដែលក្មេងៗស្របាលគ្នានៅសម័យនោះ ចូលចិត្តលេងច្បាំងគ្នា អាញ់ស្តាញ់វិញ ចូលចិត្តលេងសង់ផ្ទះ ជាពិសេស សង់ផ្ទះជាច្រើនជាន់ដោយប្រើសន្លឹកបៀរ ហើយចូលចិត្តនៅតែឯង អង្គុយសញ្ជប់សញ្ជឹង និងស្រមើស្រមៃ។ នៅក្នុងការស្រមើស្រមៃនេះ អាញ់ស្តាញ់ចូលចិត្តគិតពីអ្វីៗដែលហួសពីការមើលឃើញដោយភ្នែក, ពីអ្វីៗដែលគេពិបាកនឹងពន្យល់ ហើយក្រោយមក ទម្លាប់គិតស្រមើស្រមៃនេះក៏ក្លាយទៅជាវិធីសាស្រ្តមួយ ក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់អាញ់ស្តាញ់។ វិធីសាស្រ្តសិក្សាដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “ការធ្វើពិសោធន៍ដោយគិតក្នុងចិត្ត” (Thought Experiment)។ គ្រឿងលេងមួយទៀត ដែលទាក់ទាញអារម្មណ៍អាញ់ស្តាញ់យ៉ាងខ្លាំងដែរកាលពីក្មេង គឺត្រីវិស័យ ដែលអាញ់ស្តាញ់បានទទួលជាអំណោយពីឪពុក តាំងពីពេលមានអាយុទើបនឹងបាន ៤ ទៅ ៥ឆ្នាំ។ អាញ់ស្តាញ់មានការចម្លែកក្នុងចិត្តយ៉ាងខ្លាំង នៅពេលដែលមើលឃើញទ្រនិចត្រីវិស័យតែងតែចង្អុលទៅទិសដៅមួយជាប់ជានិច្ច គឺទិសខាងជើង។ អាញ់ស្តាញ់សាកល្បងគ្រប់មធ្យោបាយ ដោយយកត្រីវិស័យទៅដាក់ពីកន្លែងមួយ ទៅកន្លែងមួយ ទាំងដាក់ផ្កាប់ ឬផ្ងា ឬក៏ចាប់បង្វិលយ៉ាងណា ក៏ទ្រនិចរបស់វានៅតែត្រឡប់មករកកន្លែងដើម គឺចង្អុលទៅទិសខាងជើង។ អាញ់ស្តាញ់ឆ្ងល់ខ្លាំងណាស់ ក៏សួរទៅឪពុកថា តើហេតុអ្វីបានជាទ្រនិចត្រីវិស័យតែងតែចង្អុលទៅទិសតែមួយបែបនេះ? ឪពុករបស់អាញ់ស្តាញ់បានពន្យល់ថា ផែនដីយើង គឺប្រៀបបាននឹងដែកឆក់ដ៏ធំមួយ ដែលមានកម្លាំងម៉ាញេទិកទាញទ្រនិចត្រីវិស័យឲ្យចង្អុលទៅទិសខាងជើង។ អាញ់ស្តាញ់កាន់តែមានភាពអស្ចារ្យក្នុងចិត្តខ្លាំងឡើងថែមទៀត នៅពេលដែលដឹងថា នៅជុំវិញខ្លួនយើងមានកម្លាំងដ៏ចម្លែកមួយ ដែលយើងមើលមិនឃើញ តែមានឥទ្ធិពលអាចបង្វិលទ្រនិចត្រីវិស័យបាន។ អនុស្សាវរីយ៍ជាមួយនឹងត្រីវិស័យបានបន្តដក់ជាប់ក្នុងគំនិតរបស់អាញ់ស្តាញ់ រហូតដល់វ័យចំណាស់ក៏លោកនៅតែចងចាំ ហើយបានសរសេររំឭកថា គឺចេញពីត្រីវិស័យនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យលោកមានគំនិតដក់ជាប់មករហូតថា នៅពីខាងក្រោយអ្វីៗដែលយើងមើលឃើញដោយភ្នែក គឺមានអ្វីៗជាច្រើនទៀតដែលយើងមើលមិនឃើញ។ ក្រៅពីកម្លាំងម៉ាញេទិក នៅមានកម្លាំងអរូបិយមួយទៀត ដែលទាក់ទាញអារម្មណ៍អាញ់ស្តាញ់តាំងពីក្មេងមកដែរ គឺអគ្គិសនី។ ឪពុករបស់អាញ់ស្តាញ់ គឺជាវិស្វករ ហើយរួមជាមួយនឹងឪពុកមារបស់អាញ់ស្តាញ់ ពួកគាត់បានបង្កើតជាសហគ្រាសមួយ ដែលមានជំនាញខាងគ្រឿងអគ្គិសនី។ អាញ់ស្តាញ់មានការអស្ចារ្យក្នុងចិត្តចំពោះចរន្តអគ្គិសនី… វាជារបស់ដែលគេមិនអាចមើលឃើញ តែមានអំណាចខ្លាំងអស្ចារ្យ ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា ក៏ពោរពេញទៅដោយគ្រោះថ្នាក់។ អាញ់ស្តាញ់ក៏មានចម្ងល់យ៉ាងច្រើនផងដែរទាក់ទងនឹងអគ្គិសនី ដោយចោទជាសំណួរយ៉ាងច្រើន មិនចេះចប់មិនចេះហើយ ចំពោះឪពុក និងឪពុកមា។ តើអគ្គិសនីធ្វើឡើងពីអ្វី? មានល្បឿនលឿនប៉ុណ្ណា? តើគេមានវិធីអាចមើលវាឃើញដែរទេ? ។ល។ និង ។ល។ អាញ់ស្តាញ់កើតក្នុងត្រកូលជ្វីហ្វ តែមិនមែនជាអ្នកគោរពប្រតិបត្តិតាមសាសនានិងទំនៀមទម្លាប់ជ្វីហ្វនោះទេ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ អាញ់ស្តាញ់ត្រូវបានឪពុកម្តាយចុះឈ្មោះឲ្យចូលរៀននៅសាលាបឋមសិក្សាកាតូលិក ដោយយល់ថា ជាសាលាដែលមានគុណភាព។ ការសិក្សារបស់អាញ់ស្តាញ់នៅថ្នាក់បឋមសិក្សាបានប្រព្រឹត្តទៅដោយរលូន ដោយគ្មានចោទជាបញ្ហាអ្វីនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗចាប់ផ្តើមប្រែប្រួល នៅពេលចូលថ្នាក់អនុវិទ្យាល័យ។ គ្រូរបស់អាញ់ស្តាញ់មិនចូលចិត្តអាញ់ស្តាញ់ដែលចូលចិត្តសួរដេញដោលច្រើនហួសហេតុ ហើយជាពិសេស គឺសួរពីរឿងដែលហួសពីកម្មវិធីសិក្សា ឬក្រៅកម្មវិធីសិក្សា។ ចំណែកឯអាញ់ស្តាញ់វិញ ក៏មិនចូលចិត្តសាលា៖ មិនចូលចិត្តទាំងការតម្រូវឲ្យស្លៀកពាក់ឯកសណ្ឋាន និងវិន័យតឹងតែងដូចសាលាទាហាន, មិនចូលចិត្តទាំងបរិយាកាសជុំវិញ ដោយសារតែអាញ់ស្តាញ់មានគំនិតខុសគេ មានចំណាប់អារម្មណ៍ និងចំណូលចិត្តខុសគេ ពិបាកក្នុងការរាប់អានមិត្ត និងជាពិសេស គឺអាញ់ស្តាញ់មិនចូលចិត្តការបង្រៀន ដែលតម្រូវឲ្យមានការអាន និងទន្ទេញចាំមាត់ និងទាមទារឲ្យសិស្សគោរពតាមយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួននូវសេចក្តីបង្រៀនរបស់គ្រូ ដោយមិនបើកចំហឲ្យមានការចោទសួរ ឬជជែកដេញដោល។ បន្តិចម្តងៗ អាញ់ស្តាញ់ក៏មានការសោះល្វើយក្នុងការរៀនសូត្រ លើកលែងតែមុខវិជ្ជាមួយ ដែលអាញ់ស្តាញ់ចូលចិត្តជាងគេ គឺគណិតវិទ្យា ដោយសារតែវាជាមុខវិជ្ជាមួយ ដែលទាមទារឲ្យមានការត្រិរិះពិចារណា ហើយមិនចេះតែអាន និងទន្ទេញចាំមាត់។ នៅពេលអាញ់ស្តាញ់មានអាយុ ១៦ឆ្នាំ ដោយសារតែមុខជំនួញរបស់ឪពុក ក្រុមគ្រួសាររបស់អាញ់ស្តាញ់បានរើចេញពីអាល្លឺម៉ង់ទៅរស់នៅអ៊ីតាលី ក៏ប៉ុន្តែ ឪពុករបស់អាញ់ស្តាញ់ដែលមានក្តីស្រមៃចង់ឲ្យកូនក្លាយជាវិស្វករ ក៏បានទុកឲ្យអាញ់ស្តាញ់បន្តការរៀនសូត្រនៅទីក្រុងមុយនិចតែម្នាក់ឯង។ ការបែកពីក្រុមគ្រួសារបានធ្វើឲ្យអាញ់ស្តាញ់មានភាពកណ្តោចកណ្តែង ហើយរួមជាមួយនឹងការមិនចូលចិត្តសាលាស្រាប់ អាញ់ស្តាញ់ក៏រៀនលែងចូល ហើយជារឿយៗ តែងតែរងទណ្ឌកម្ម ដោយការធ្វើល្មើសនឹងវិន័យសាលា។ អាញ់ស្តាញ់មានផ្នត់គំនិតមួយថា ការស្តាប់តែតាមបញ្ជាគ្រូ ឬគោរពតាមតែវិន័យដោយមិនគិតពិចារណា វាគឺជាសត្រូវដ៏ធំបំផុតនៃការស្វែងរកសេចក្តីពិត។ នៅទីបំផុត អាញ់ស្តាញ់ក៏ត្រូវគេបណ្តេញចេញពីសាលាឈប់ឲ្យរៀនតទៅទៀត។ ការបណ្តេញចេញពីសាលា បើទោះបីជាសាលាដែលអាញ់ស្តាញ់មិនចូលចិត្ត តែវាជាបទពិសោធន៍ដ៏ជូរចត់មួយ សម្រាប់អាញ់ស្តាញ់។ អាញ់ស្តាញ់ខឹងនឹងគ្រូ ព្រមទាំងមានភាពអាម៉ាស់ និងខកចិត្តចំពោះខ្លួនឯង ដែលទទួលបរាជ័យនៅសាលា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងពេលជាមួយគ្នា អាញ់ស្តាញ់ក៏សប្បាយចិត្តដែរ... សប្បាយចិត្តនឹងបានទៅរស់នៅជួបជុំគ្រួសារនៅអ៊ីតាលី៕
អាញ់ស្តាញ់៖ បរាជ័យនៅក្នុងជីវិត នៅចុងឆ្នាំ១៨៩៤ អាញ់ស្តាញ់ ដែលរៀនមិនចប់ថ្នាក់វិទ្យាល័យផងនោះ បានចាកចេញប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ ហើយធ្វើដំណើរទៅរស់នៅជួបជុំជាមួយគ្រួសារ នៅប៉ែកខាងជើងប្រទេសអ៊ីតាលី។ ទៅដល់មិនយូរប៉ុន្មានផង អាញ់ស្តាញ់បានដាក់ចិត្តស្រឡាញ់ប្រទេសអ៊ីតាលី ដែលជាប្រទេសមិនប្រកាន់ទំនៀមទម្លាប់ និងវិន័យតឹងរ៉ឹងដូចអាល្លឺម៉ង់ ហើយប្រជាជនអ៊ីតាលីក៏មានភាពរាក់ទាក់ និងចិត្តគំនិតបើកចំហ ដែលត្រូវនឹងផ្នត់គំនិតរបស់អាញ់ស្តាញ់។ នៅក្នុងដែនដីដែលជាប្រភពអ្នកប្រាជ្ញសម័យកាល La Renaissance នេះ អាញ់ស្តាញ់រស់នៅក្នុងជីវិតមួយពោរពេញដោយភាពរីករាយ... រីករាយនឹងការទស្សនាការប្រគុំតន្រ្តីបុរាណ, រីករាយនឹងការទស្សនាសារៈមន្ទីរ និងជាពិសេស រីករាយនឹងការមានពេលវេលាគិតពិចារណា និងអានសៀវភៅទៅតាមចិត្តចង់។ នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់ផ្តោតអារម្មណ៍ខ្លាំងទៅនឹងការសិក្សាឈ្វេងយល់ ពីប្រវត្តិអ្នកប្រាជ្ញមុនៗ ជាពិសេស អ្នកប្រាជ្ញដែលទទួលរងនូវការរិះគន់ ឬការដាក់ទោស ដោយសារតែប្រកាន់គំនិតផ្ទុយពីជំនឿ និងទំនៀមទម្លាប់ចាស់ រួមមានដូចជា តារាវិទូប៉ូឡូញ នីកូឡា កូពែរនិក និងអ្នកប្រាជ្ញអ៊ីតាលី កាលីលេ ជាដើម។ សម្រាប់មនុស្សដូចជាអាញ់ស្តាញ់ ដែលចូលចិត្តមានសិទ្ធិសេរីភាពពេញលេញក្នុងការគិតពិចារណា អានសៀវភៅ និងសិក្សាឈ្វេងយល់ទៅលើប្រធានបទតាមតែខ្លួនចង់ ដោយមិនបារម្ភពីការគោរពវិន័យសាលា និងការបង្រៀនរបស់គ្រូ គ្មានអ្វីដែលសប្បាយជាងជីវិត “អ្នកប្រាជ្ញក្រៅសាលា" ដូចជានៅអ៊ីតាលីនេះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជីវិតសប្បាយរីករាយនេះមិនស្ថិតស្ថេរនៅបានយូរប៉ុន្មាននោះទេ។ កិច្ចការរកស៊ីរបស់ឪពុកអាញ់ស្តាញ់ត្រូវទទួលបរាជ័យជាបន្តបន្ទាប់ ហើយជីវភាពគ្រួសារក៏ចាប់ផ្តើមធ្លាក់ចុះពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ។ អាញ់ស្តាញ់ក៏ចាប់ផ្តើមខ្វាយខ្វល់ពីដំណើរជីវិតទៅថ្ងៃអនាគត។ អាញ់ស្តាញ់ដឹងច្បាស់ថា លោកមិនអាចបន្តរស់នៅដោយពឹងលើឪពុកម្តាយបែបនេះតទៅទៀតបានទេ ហើយការរស់នៅតាមរបៀបរបស់លោក នៅអ៊ីតាលីនេះ ថ្វីដ្បិតតែវាជាដំណើរជីវិតដ៏រីករាយមួយ ហើយលោកក៏អាចកើនចំណេះដឹងច្រើនជាងកាលពីរៀននៅសាលាទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ វាមិនអាចផ្តល់ឱកាស ក្នុងការស្វែងរកការងារធ្វើ ដើម្បីបានលុយមកចិញ្ចឹមជីវិតបាននោះដែរ។ ក្រោយពីបានគិតពិចារណាយ៉ាងល្អិតល្អន់ អាញ់ស្តាញ់ក៏បានកំណត់ក្នុងចិត្តថានឹងចាប់យកអាជីពជាសាស្រ្តាចារ្យខាងរូបវិទ្យា ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បីអាចធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យបាន លោកចាំបាច់ត្រូវតែត្រឡប់ទៅចូលរៀននៅសាលាវិញ។ អាញ់ស្តាញ់ចូលចិត្តសាលានៅអ៊ីតាលី តែលោកមានចំណោទខាងភាសា។ ដូច្នេះហើយទើបលោកសម្រេចចិត្តទៅរៀន នៅស្វ៊ីស ដែលជាសាលាមានផ្នត់គំនិតសេរីនិយមប្រហាក់ប្រហែលនឹងអ៊ីតាលី តែល្អត្រង់និយាយភាសាអាល្លឺម៉ង់។ អាញ់ស្តាញ់បានសន្យាជាមួយឪពុកម្តាយថានឹងខិតខំរៀនដោយខ្លួនឯងនៅផ្ទះ ដើម្បីប្រឡងចូលរៀននៅសាលាប៉ូលីតិចនិចក្រុងហ្ស៊ូរិច ដែលជាសកលវិទ្យាល័យដ៏ល្បីល្បាញមួយខាងផ្នែកវិស្វកម្ម និងវិទ្យាសាស្រ្តទូទៅ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប៉ុនប៉ងប្រឡងចូលសាលាប៉ូលីតិចនិចនេះត្រូវទទួលបរាជ័យ ដោយនៅក្នុងការប្រឡង នៅឆ្នាំ១៨៩៥ អាញ់ស្តាញ់បានពិន្ទុល្អតែខាងគណិតវិទ្យា និងរូបវិទ្យា ចំណែកឯមុខវិជ្ជាផ្សេងទៀតធ្លាក់ទាំងអស់។ អគារសាលាប៉ូលីតិចនិចហ្ស៊ូរិច (ស្វីស) ដែលអាញ់ស្តាញ់រៀនបានសញ្ញាបត្រជាសាស្ត្រាចារ្យរូបវិទ្យា នៅឆ្នាំ១៩០០ ទោះជាយ៉ាងណា អាញ់ស្តាញ់ក៏មិនសុខចិត្តបោះបង់ការព្យាយាមតែត្រឹមនោះដែរ ដោយបានទៅរៀនត្រៀមមួយឆ្នាំ មុននឹងត្រឡប់មកប្រឡងម្តងទៀត នៅឆ្នាំ១៨៩៦ ហើយបានជាប់ចូលរៀនសាលាប៉ូលីតិចនិចហ្ស៊ូរិច។ នៅក្នុងអំឡុងពេលជាមួយគ្នានោះ អាញ់ស្តាញ់បានសម្រេចចិត្តបោះបង់ចោលសញ្ជាតិអាល្លឺម៉ង់ ដែលជាសញ្ជាតិកំណើត ហើយដាក់ពាក្យសុំសញ្ជាតិស្វ៊ីស។ សញ្ជាតិស្វ៊ីស ដែលអាញ់ស្តាញ់ទទួលបាន នៅឆ្នាំ១៩០១ ក្រោយពីបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់សកលវិទ្យាល័យ។ នៅសាលាប៉ូលីតិចនិកក្រុងហ្ស៊ូរិច អាញ់ស្តាញ់បានបង្កើតនូវទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាមួយមិត្តរួមថ្នាក់ម្នាក់មានដើមកំណើតមកពីស៊ែរប៊ី គឺ មីឡេវ៉ា ម៉ារីច ដែលជាសិស្សស្រីតែម្នាក់គត់នៅក្នុងថ្នាក់ តែជាសិស្សដ៏ពូកែម្នាក់។ អាញ់ស្តាញ់ និង មីឡេវ៉ា ម៉ារីច ចំណាយពេលច្រើនរៀនជាមួយគ្នា ជជែកដេញដោលគ្នាពីរូបវិទ្យា ហើយបន្តិចម្តងៗ ភាពជិតស្និទ្ធិនៅក្នុងទំនាក់ទំនងក្នុងការសិក្សាក៏បានរាលដាលទៅជាទំនាក់ទំនងផ្ទាល់ខ្លួន។ អ្នកទាំងពីរចាប់ចិត្តស្រឡាញ់គ្នា ហើយសន្យាថានឹងរៀបការនឹងគ្នា នៅក្រោយពេលបញ្ចប់ការសិក្សា។ នៅឆ្នាំ១៩០០ ក្នុងវ័យ ២១ឆ្នាំ អាញ់ស្តាញ់បានប្រឡងជាប់ ទទួលសញ្ញាបត្រជាសាស្រ្តចារ្យខាងរូបវិទ្យា។ នេះគួរតែជាការបើកទំព័រជីវិតដ៏មានសុភមង្គលមួយសម្រាប់អាញ់ស្តាញ់។ អាញ់ស្តាញ់មានគូស្នេហ៍, មានសញ្ញាបត្រក្នុងដៃ, អាចចាប់អាជីពជាសាស្រ្តាចារ្យទៅតាមក្តីស្រមៃ និងអាចរៀបការសាងគ្រួសារជាមួយគូស្នេហ៍... ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗមិនបានដំណើរការទៅតាមក្តីបំណងទាំងអស់នេះទេ។ ក្នុងរយៈពេលប្រមាណជាជិត២ឆ្នាំចាប់តាំងពីបញ្ចប់ការសិក្សា អាញ់ស្តាញ់ដាក់ពាក្យសុំបង្រៀននៅគ្រប់កន្លែង ក៏ប៉ុន្តែ គ្មានសាលាណាមួយទទួលឲ្យអាញ់ស្តាញ់ធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យនោះទេ។ អាញ់ស្តាញ់ក្លាយជាអ្នកអត់ការងារធ្វើដើរទាត់ខ្យល់ ហើយក្រុមគ្រួសារដែលកំពុងឆ្លងកាត់បញ្ហាក្នុងការរកស៊ីផងនោះក៏មិនអាចផ្ញើលុយកាក់មកជួយបាន។ អាញ់ស្តាញ់ត្រូវធ្លាក់ក្នុងងថង មានផង កុំថាឡើយដល់មានលុយទៅរៀបការ និងចិញ្ចឹមគ្រួសារ។ អាញ់ស្តាញ់ចាប់ផ្តើមអស់សង្ឃឹមក្នុងជីវិត ហើយនៅក្នុងសំបុត្រខ្លះដែលផ្ញើទៅក្រុមគ្រួសារដែលនៅអ៊ីតាលី អាញ់ស្តាញ់ថែមទាំងបានសរសេរថា លោកមិនគួរនឹងចាប់កំណើតនៅលើលោកនេះទេ ពីព្រោះថា ជីវិតរបស់លោកគឺគ្មានន័យអ្វីទាំងអស់។ ទុក្ខជាន់លើទុក្ខ! នៅក្នុងពេលដែលអាញ់ស្តាញ់កំពុងតែប្រឈមមុខនឹងភាពអត់ការងារធ្វើ និងជីវភាពតោកយ៉ាក ឪពុករបស់អាញ់ស្តាញ់ក៏ស្រាប់តែទទួលមរណភាព ដោយជំងឺគាំងបេះដូង ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យខ្សែជីវិតរបស់អាញ់ស្តាញ់កាន់តែត្រូវកណ្តោចកណ្តែងថែមមួយជាន់ទៀត។ ប្រឈមមុខនឹងជីវភាពតោកយ៉ាក អាញ់ស្តាញ់ក៏សម្រេចចិត្តបោះបង់ក្តីបំណងចង់ធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យរូបវិទ្យា ហើយសុខចិត្តទទួលយកការងារជាជំនួយការបច្ចេកទេស នៅឯការិយាល័យចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្ម (Swiss Patent Office) ដែលជាស្ថាប័នរដ្ឋស្វីស ទទួលបន្ទុកត្រួតពិនិត្យ និងចុះបញ្ជីការពារសិទ្ធិលើរូបមន្តវិទ្យាសាស្រ្ត ឬការច្នៃប្រឌិតថ្មីៗណាមួយ ទៅតាមការស្នើសុំរបស់ម្ចាស់ស្នាដៃ។ វាមិនមែនជាអាជីពក្នុងក្តីស្រមៃរបស់អាញ់ស្តាញ់នោះទេ តែទោះជាយ៉ាងណាវាក៏ជាការងារ ដែលអាចផ្តល់ប្រាក់ខែគ្រប់គ្រាន់ ក្នុងផ្គត់ផ្គង់ជីវភាព និងអាចចិញ្ចឹមគ្រួសារបាន។ ក្រោយពីបានការងារធ្វើ អាញ់ស្តាញ់បានរៀបការជាមួយមីឡេវ៉ា ម៉ារីច នៅឆ្នាំ១៩០៣ ជាមួយនឹងចំណងដៃកូនប្រុសទីមួយ នៅឆ្នាំ១៩០៤ មុននឹងកើតបានកូនប្រុសទីពីរ ៦ឆ្នាំក្រោយមកទៀត៕
អាញ់ស្តាញ់៖ ប្រែក្លាយបរាជ័យឲ្យទៅជាឱកាស នៅឆ្នាំ១៩០២ ក្រោយពីបញ្ចប់ការសិក្សាពីសកលវិទ្យាល័យ តែមិនអាចរកការងារធ្វើបាន អាញ់ស្តាញ់ក៏បានបោះបង់ក្តីបំណងចង់ក្លាយជាសាស្រ្តាចារ្យរូបវិទ្យា ហើយសុខចិត្តទទួលយកការងារជាអ្នកជំនួយការបច្ចេកទេសតូចតាចមួយ នៅក្នុងស្ថាប័នរដ្ឋស្វីស គឺការិយាល័យចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្ម (Swiss Patent Office)។ នៅទីនោះ អាញ់ស្តាញ់មានភារកិច្ចត្រួតពិនិត្យពាក្យសុំចុះបញ្ជី ការពារសិទ្ធិលើការរកឃើញខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត, រូបមន្ត ឬការច្នៃប្រឌិតថ្មីៗ ហើយតាមពិត ការងារនេះក៏ទាមទារនូវចំណេះដឹងខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តផងដែរ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់អាញ់ស្តាញ់ វាគឺជាការងារដ៏ងាយស្រួលបំផុត។ ការងារដែលតាមធម្មតាគេត្រូវធ្វើពេញមួយថ្ងៃ អាញ់ស្តាញ់ធ្វើចប់សព្វគ្រប់ក្នុងរយៈពេលត្រឹមតែប៉ុន្មានម៉ោង ហើយពេលទំនេរសល់ពីនោះ អាញ់ស្តាញ់យកទៅចំណាយលើអ្វី ដែលលោកតែងតែចូលចិត្តធ្វើតាំងពីដើមរៀងមក គឺស្រមើស្រមៃ ត្រិះរិះពិចារណាលើបាតុភូតវិទ្យាសាស្រ្ត។ នៅទីបំផុតទៅ ការងារនៅការិយាល័យចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្ម ដែលជាការងារអាញ់ស្តាញ់ជ្រើសរើសយកទាំងទើសទាល់ ដោយសារតែគ្មានជម្រើស បានប្រែក្លាយទៅជាការងារដែលផ្តល់នូវឱកាសដ៏វិសេសវិសាលបំផុត សម្រាប់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តរបស់អាញ់ស្តាញ់ ក៏ដូចជា សម្រាប់ដំណើរវិវឌ្ឍដ៏សំខាន់នៃវិទ្យាសាស្រ្តសម្រាប់មនុស្សជាតិជាទូទៅ។ នៅក្នុងអំឡុងពេលធ្វើការនៅការិយាល័យចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្មនោះហើយ ដែលអាញ់ស្តាញ់បានរកឃើញនូវទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តដ៏សំខាន់ៗជាច្រើន ដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកជាស្នាដៃដ៏អស្ចារ្យ នៅក្នុងប្រវត្តិនៃវិទ្យាសាស្រ្ត ជាពិសេស នាំឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរនូវការយល់ឃើញរបស់មនុស្សជាតិចំពោះទៅលើចក្រវាល។ នៅក្នុងរយៈពេល ៦ឆ្នាំ ដែលអាញ់ស្តាញ់ធ្វើការនៅការិយាល័យចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្ម (១៩០២-១៩០៨) ឆ្នាំ១៩០៥ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាឆ្នាំដ៏អស្ចារ្យបំផុតនៅក្នុងជីវិត របស់អាញ់ស្តាញ និងសម្រាប់វិទ្យាសាស្រ្ត។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩០៥ អាញ់ស្តាញ់បានសរសេរ និងចុះផ្សាយនូវលទ្ធផលនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវមួយ ដែលត្រូវបានសកលវិទ្យាល័យហ្ស៊ូរិចទទួលស្គាល់ជាសារណាបញ្ចប់សញ្ញាបត្របណ្ឌិតខាងរូបវិទ្យា។ បន្ថែមពីលើនេះទៅទៀត អាញ់ស្តាញ់បានចុះផ្សាយនូវទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តដ៏សំខាន់ចំនួន ៤ផ្សេងទៀត នៅក្នុងឆ្នាំតែមួយនោះ គឺទ្រឹស្តីស្តីពីធាតុផ្សំនៃពន្លឺ, ទ្រឹស្តីស្តីពីអាតូម, ទ្រឹស្តីស្តីពីម៉ាស់ និងថាមពល ដែលបង្កើតបានជារូបមន្តដ៏ល្បីល្បាញបំផុតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន គឺ E=MC² និងទ្រឹស្តីកាន់តែសំខាន់មួយទៀត គឺ Special Relativity។ នៅពេលដែលអាញ់ស្តាញ់បង្កើតបាននូវទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តដ៏សំខាន់ៗ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩០៥ អាញ់ស្តាញ់មានវ័យទើបនឹងបាន ២៦ឆ្នាំ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តអ្វីនោះដែរ គឺគ្រាន់តែជាបុគ្គលិកតូចតាចម្នាក់ នៅក្នុងការិយាល័យចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្មតែប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយពេលដែលទ្រឹស្តីអស់ទាំងនេះត្រូវបានគេយកទៅចុះផ្សាយ កេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់អាញ់ស្តាញ់ក៏ចាប់ផ្តើមល្បីរន្ទឺ ហើយនៅឆ្នាំ១៩០៩ អាញ់ស្តាញ់ត្រូវបានសកលវិទ្យាល័យហ្ស៊ូរិចតែងតាំងឲ្យធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យខាងរូបវិទ្យា។ សម្រាប់អាញ់ស្តាញ់ដែលតែងតែមានក្តីប្រាថ្នាចង់ធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យរូបវិទ្យាតាំងពីយូរណាស់មកហើយនោះ នេះគឺជាសុបិន្ត ក្លាយជាការពិត។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះគ្រាន់តែជាចំណុចចាប់ផ្តើមមួយប៉ុណ្ណោះ។ ឆ្នាំ១៩១៣ សកលវិទ្យាល័យមួយទៀតបានហៅអាញ់ស្តាញ់ឲ្យទៅធ្វើការ ដោយផ្តល់ប្រាក់ខែយ៉ាងច្រើនលើសលុប បើធៀបនឹងការងារចាស់ ហើយលើសពីនេះទៅទៀត ការងារនៅសកលវិទ្យាល័យថ្មីនេះ នឹងផ្តល់ពេលវេលាច្រើនដល់អាញ់ស្តាញ់ សម្រាប់ត្រិះរិះពិចារណា និងសិក្សាទៅលើបញ្ហាវិទ្យាសាស្រ្តតាមតែចិត្តចង់។ អាញ់ស្តាញ់ក៏ត្រូវបានគេសន្យាផ្តល់មុខតំណែងជានាយកវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវខាងរូបវិទ្យាផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ បញ្ហាចោទធំបំផុត គឺនៅត្រង់ថា សកលវិទ្យាល័យ និងវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវនេះ គឺនៅឯទីក្រុងប៊ែរឡាំងប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ ហើយភរិយារបស់អាញ់ស្តាញ់មិនចង់ចាកចេញពីស្វីស ទៅរស់នៅប៊ែរឡាំង។ អាញ់ស្តាញ់ត្រូវប្រឈមមុខនឹងជម្រើស រវាងម្ខាងគ្រួសារ និងម្ខាងទៀតការងារដែលខ្លួនស្រឡាញ់។ អាញ់ស្តាញ់ជ្រើសរើសយកការងារ ហើយទទួលយកតំណែងជាសាស្រ្តាចារ្យ និងនាយកវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវរូបវិទ្យានៅប៊ែរឡាំង។ ពីដំបូង មីឡេវ៉ា ម៉ារីច បានសុខចិត្តទៅតាមអាញ់ស្តាញ់ ក៏ប៉ុន្តែ រស់នៅប៊ែរឡាំងបានតែប៉ុន្មានខែ មីឡេវ៉ា ក៏បាននាំកូនប្រុសទាំងពីរត្រឡប់មកស្វីសវិញ ដោយទុកអាញ់ស្តាញ់ឲ្យនៅប៊ែរឡាំងតែឯង។ មូលហេតុ មិនមែនមិនត្រឹមតែថា មីឡេវ៉ា មិនចង់រស់នៅប៊ែរឡាំងនោះទេ តែសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត គឺដោយសារតែអាញ់ស្តាញ់មានទំនាក់ទំនងស្នេហាជាមួយស្រីថ្មី ដែលត្រូវជាបងជីដូនមួយ ឈ្មោះថា អ៊ែលសា។ នៅឆ្នាំ១៩១៩ ក្រោយពីរស់នៅបែកគ្នាអស់រយៈពេល ៥ឆ្នាំ អាញ់ស្តាញ់ និងមីឡេវ៉ា ម៉ារីច ក៏បានលែងលះគ្នាជាផ្លូវការ ហើយប្រមាណជា ៣ខែក្រោយមក អាញ់ស្តាញ់ក៏បានរៀបការជាមួយនឹងអ៊ែលសា។ តាមការពិត មុននឹងឈានដល់ការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងលែងលះគ្នានេះ អាញ់ស្តាញ់បានចុះខសន្យាជាមួយមីឡេវ៉ាថា ប្រសិនបើមីឡេវ៉ាព្រមព្រៀងចុះហត្ថលេខាលែងលះ នៅថ្ងៃណាមួយ ដែលអាញ់ស្តាញ់បានទទួលរង្វាន់ណូបែល លុយទាំងអស់ដែលបានពីរង្វាន់ណូបែលនេះនឹងត្រូវប្រគល់ទៅឲ្យមីឡេវ៉ា និងកូនប្រុសទាំងពីរ។ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់មានភាពប្រាកដក្នុងចិត្តថា តាមរយៈទ្រឹស្តីដែលលោកបានរកឃើញ លោកប្រាកដជានឹងទទួលពានរង្វាន់ណូបែល។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ ទ្រឹស្តីដ៏សំខាន់របស់លោក ស្តីពី Genral Relativity នៅតែជាបញ្ហាចម្រូងចម្រាស ហើយបេក្ខភាពរបស់លោកក៏ត្រូវបានគណៈកម្មាធិការណូបែលច្រានចោលម្តងជាពីរដងរហូតទាល់តែដល់ឆ្នាំ១៩២២ ទើបអាញ់ស្តាញ់ត្រូវបានគេប្រគល់រង្វាន់ណូបែលខាងរូបវិទ្យា។ តាមការពិតទៅ រង្វាន់ណូបែលនេះក៏មិនមែនបានមកដោយសារតែទ្រឹស្តីដ៏ល្បីល្បាញស្តីពី Genral Relativity នោះដែរ តែបានមកដោយសារតែទ្រឹស្តីស្តីពីធាតុផ្សំនៃពន្លឺ ដែលអាញ់ស្តាញ់បានរកឃើញ និងចុះផ្សាយ កាលពីឆ្នាំ១៩០៥ នៅពេលដែលលោកកំពុងធ្វើការនៅឯការិយាល័យចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្មនៅឯប្រទេសស្វីសនៅឡើយ។ ទោះជាយ៉ាងណា រង្វាន់ណូបែលនេះ គឺជាការផ្តល់នូវកិត្តិយស និងការទទួលស្គាល់ចំពោះសមត្ថភាពជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តរបស់អាញ់ស្តាញ់ ហើយលុយទាំងអស់ដែលបានពីរង្វាន់ណូបែលនេះត្រូវបានអាញ់ស្តាញ់ប្រគល់ទៅឲ្យមីឡេវ៉ា និងកូនប្រុស ស្របទៅតាមការសន្យា ក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងលែងលះ។ សម្រាប់អាញ់ស្តាញ់ នេះមិនមែនមានន័យត្រឹមតែជាការបំពេញតាមកិច្ចសន្យាដែលបានចុះតែប៉ុណ្ណោះទេ តែជាងនេះទៅទៀត ការប្រគល់លុយដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពអតីតភរិយា ព្រមទាំងបម្រុងទុកសម្រាប់អនាគតកូនប្រុសទាំងពីរបែបនេះ ក៏បានជួយបន្ធូរបន្ថយយ៉ាងច្រើនផងដែរ នូវពិរុទ្ធភាពនៃការបោះបង់ចោលប្រពន្ធកូន៕
អាញ់ស្តាញ់និងទ្រឹស្តី Special Relativity “Special Relativity” គឺជាទ្រឹស្តីមួយ ក្នុងចំណោមទ្រឹស្តីសំខាន់ៗទាំង ៤ ដែលអាញ់ស្តាញ់បានរកឃើញ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩០៥ នៅពេលដែលលោកនៅជាបុគ្គលិកការិយាល័យចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្មនៅឡើយ។ យោងតាមទ្រឹស្តី Relativity គ្រប់អ្វីៗទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាលយើងនេះ គ្មានអ្វីដែលមានតម្លៃដាច់ខាតនោះទេ ឬអាចនិយាយបានម្យ៉ាងទៀតថា គ្មានអ្នកណាម្នាក់អាចកំណត់យ៉ាងដាច់ខាតថា វត្ថុណាមួយស្ថិតនៅនឹងថ្កល់ ឬវត្ថុណាមួយមានចលនានោះទេ។ វត្ថុមួយស្ថិតនៅនឹងថ្កល់ ឬមានចលនា ហើយមានចលនាក្នុងល្បឿនប៉ុណ្ណា គឺអាស្រ័យនៅលើថាតើគេមើលពីចំណុចណា ហើយធៀបទៅនឹងអ្វី? នៅក្នុងខណៈដែលលោកអ្នកកំពុងស្តាប់ការរៀបរាប់របស់ខ្ញុំនេះ អ្នកដែលអង្គុយស្តាប់មួយកន្លែងនៅក្នុងផ្ទះ ប្រាកដជានឹងគិតថា ខ្លួនស្ថិតនៅស្ងៀមគ្មានចលនា។ គ្មានចលនាបើធៀបនឹងផ្ទះ និងផ្ទៃដី។ ក៏ប៉ុន្តែ មើលពីទីអវកាសវិញ លោកអ្នកមិនមែនកំពុងស្ថិតនៅស្ងៀមគ្មានចលនានោះទេ។ ទាំងលោកអ្នក ទាំងផ្ទះ និងទាំងផ្ទៃដី កំពុងតែមានចលនា ទៅតាមចលនាវិលជុំវិញខ្លួនឯងនៃភពផែនដី ក្នុងល្បឿនរហូតដល់ទៅ ១៦៧០គ.ម ក្នុងមួយម៉ោង។ បើធៀបនឹងព្រះអាទិត្យ លោកអ្នកកំពុងធ្វើដំណើរក្នុងល្បឿន ១១ម៉ឺនគ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង ទៅតាមចលនារបស់ភពផែនដី ដែលវិលជុំវិញព្រះអាទិត្យ ហើយទាំងព្រះអាទិត្យ ទាំងភពផែនដី និងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យទាំងមូល កំពុងធ្វើដំណើរវិលជុំវិញកាឡាក់ស៊ីមីគីវ៉េ (Milky Way) ក្នុងល្បឿនរហូតដល់ទៅ ៧២ម៉ឺនគ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង។ តាមការពិត យើងមិនចាំបាច់គិតទៅដល់ភាពស្មុគស្មាញនៃចលនារបស់ភពផែនដី និងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ ក៏អាចសង្កេតមើលឃើញ ពីទ្រឹស្តី Relativity នេះដែរ គឺអាចមើលឃើញកាន់តែច្បាស់នៅក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ។ អ្នកខ្លះប្រហែលជាធ្លាប់ឆ្លងកាត់បទពិសោធន៍ជិះលើកប៉ាល់មួយ ហើយមានកប៉ាល់មួយទៀតនៅក្បែរគ្នា។ នៅពេលមួយ យើងមើលឃើញកប៉ាល់ដែលនៅក្បែរនោះ មានចលនាថយក្រោយ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើយើងមិនក្រឡេកភ្នែកទៅមើលកំពង់ផែ ឬច្រាំងទន្លេទេនោះ យើងមិនអាចដឹងដោយប្រាកដបានទេថា តើកប៉ាល់ដែលនៅក្បែរយើងស្ថិតនៅនឹងថ្កល់ ហើយកប៉ាល់របស់យើងបើកទៅមុខ ឬក៏ប៉ាល់របស់យើងស្ថិតនៅនឹងថ្កល់ ហើយកប៉ាល់ដែលនៅក្បែរបើកថយក្រោយ? តាមការពិត យោងតាមទ្រឹស្តី Relativity ប្រសិនបើកប៉ាល់ទាំងពីរស្ថិតនៅកណ្តាលលំហអវកាស ដោយគ្មានច្រាំងទន្លេ គ្មានភព គ្មានផ្កាយ គ្មានអ្វីសោះជាចំណុចធៀបទេនោះ គ្មានអ្នកណាម្នាក់អាចកំណត់បានទេថា តើកប៉ាល់មួយណានៅស្ងៀម ហើយកប៉ាល់មួយណាមានចលនា។ គោលការណ៍ Relativity តាមការពិតមានដើមកំណើតចេញពីទ្រឹស្តីរបស់កាលីលេ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩០៥ នៅពេលសិក្សាទៅលើទ្រឹស្តីនេះ អាញ់ស្តាញ់បានប្រឈមមុខនឹងចំណោទដ៏ធំមួយ ដែលដោះស្រាយមិនចេញ គឺភាពផ្ទុយគ្នា រវាងគោលការណ៍ Relativity និងទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងល្បឿននៃពន្លឺ។ យោងតាមគោលការណ៍ Relativity មនុស្សម្នាក់ជិះលើរថភ្លើង ដែលធ្វើដំណើរក្នុងល្បឿន ៥០គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង ហើយចោលកូនបាល់ ក្នុងល្បឿន ១០០គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង ក្នុងទិសដៅស្របនឹងរថភ្លើង។ សម្រាប់អ្នកចោលកូនបាល់ ដែលស្ថិតនៅលើរថភ្លើង កូនបាល់នេះមានចលនាក្នុងល្បឿន ១០០គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់អ្នកដែលឈរស្ងៀមលើដី កូនបាល់នេះមានចលនាក្នុងល្បឿនរហូតដល់ទៅ ១៥០គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោងឯណោះ ពីព្រោះថា តាំងពីពេលមិនទាន់ចោល កូនបាល់នេះមានចលនាក្នុងល្បឿនរហូតដល់ទៅ ៥០គ.មក្នុងមួយម៉ោងរួចទៅហើយ គឺល្បឿនរថភ្លើង។ សរុបមកវិញ កូនបាល់តែមួយ ក្នុងចលនាតែមួយ ក៏ប៉ុន្តែ មានល្បឿនខុសគ្នា អាស្រ័យទៅលើថា តើគេមើលពីក្នុងរថភ្លើង ឬមើលពីក្រៅរថភ្លើង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលអាញ់ស្តាញ់យកករណីនេះ ទៅអនុវត្តចំពោះពន្លឺ ចំណោទដ៏ធំមួយបានកើតឡើង ពីព្រោះថា បើតាមអ្វីដែលគេដឹងមកទល់នឹងពេលនោះ ជាពិសេស យោងតាមទ្រឹស្តីរបស់ James Clerk Maxwell ពន្លឺមានល្បឿនថេរជាប់ជានិច្ច បើទោះបីជានៅក្នុងស្ថានភាពណាក៏ដោយ។ និយាយឲ្យងាយយល់ ប្រសិនបើគេចាំងពន្លឺចេញពីលើរថភ្លើង បើទោះបីជារថភ្លើងនោះមានល្បឿនលឿនប៉ុណ្ណាក៏ដោយ ពន្លឺនេះមានល្បឿនថេរ គឺប្រមាណជា ៣០ម៉ឺនគីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយវិនាទី ទាំងសម្រាប់អ្នកដែលនៅក្នុងរថភ្លើង និងទាំងសម្រាប់អ្នកមើលពីក្រៅរថភ្លើង។ នៅក្នុងចក្រវាលវិញ ពន្លឺដែលចេញពីផ្កាយ បើទោះបីជាផ្កាយនោះមានចលនាសម្តៅមកភពផែនដី ឬចេញឆ្ងាយពីភពផែនដីរបស់យើង ក្នុងល្បឿនរាប់សិបម៉ឺនគីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោងក៏ដោយ ក៏ពន្លឺនេះនៅតែមានល្បឿនថេរជាប់ជានិច្ច។ ទ្រឹស្តីនៃពន្លឺនេះផ្ទុយទាំងស្រុងពីគោលការណ៍ Relativity ហើយសម្រាប់អាញ់ស្តាញ់ ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តត្រូវតែមានតម្លៃជាសកល ដោយមានអាចមានទ្រឹស្តីប្រឆាំងគ្នាបែបនេះបានទេ។ អាញ់ស្តាញ់បានព្យាយាមរកគ្រប់វិធីសាស្រ្ត ដើម្បីដោះស្រាយចំណោទដ៏ធំមួយនេះ ក៏ប៉ុន្តែ ខំប្រឹងយ៉ាងណាក៏នៅតែគ្មានដំណោះស្រាយ ហើយជម្រើសតែមួយគត់ គឺត្រូវបោះបង់ចោលទ្រឹស្តីណាមួយ ក្នុងចំណោមទ្រឹស្តីទាំងពីរ។ នៅថ្ងៃមួយ ក្នុងឆ្នាំ១៩០៥ នៅពេលដែលអាញ់ស្តាញ់ទាល់តម្រិះ ហើយហៀបតែនឹងបោះបង់ចោលការសិក្សាលើទ្រឹស្តី Relativity ទៅហើយនោះ ស្រាប់តែដំណោះស្រាយលើបញ្ហាចាក់ស្រែះក្នុងខួរក្បាលអាញ់ស្តាញ់មួយរយៈកាលមកហើយនោះក៏ចាប់លេចពន្លកឡើង ហើយដំណោះស្រាយនេះ គឺកើតចេញពីការជជែកគ្នាជាមួយនឹងមិត្តភក្តិដ៏ជិតដិតម្នាក់ ឈ្មោះថា មីកេឡេ បេសូ (Michele Besso) ដែលធ្វើការជាមួយអាញ់ស្តាញ់ នៅឯការិយាល័យចុះបញ្ជីវិញ្ញាបនត្រតក្កកម្ម។ ប្រធានបទនៃការជជែកគ្នា ដែលនាំឲ្យអាញ់ស្តាញ់អាចដោះស្រាយចំណោទលើទ្រឹស្តី Special Relativity នេះ គឺទាក់ទងនឹងសញ្ញាណនៃ “ពេល”។ ចាប់តាំងពីដើមរៀងមក ជាពិសេស នៅក្នុងទ្រឹស្តីរូបវិទ្យារបស់ញូតុន គេបានកំណត់ថា លំហ និងពេល គឺមានតម្លៃដាច់ខាតជាសកល បើទោះបីជានៅទីកន្លែងណាក៏ដោយ ហើយនៅក្នុងស្ថានភាពបែបណាក៏ដោយ។ អាញ់ស្តាញ់វិញ មានគំនិតដ៏ថ្មីស្រឡាងមួយ ដែលជាបដិវត្តន៍នៃរូបវិទ្យាសម័យទំនើប គឺពេលមិនមានតម្លៃដាច់ខាតដូចអ្វីដែលគេធ្លាប់គិតពីមុនមកនោះទេ។ ពេល ក៏ដូចជា លំហដែរ សុទ្ធតែមានតម្លៃធៀប (Relative) ពោលគឺ វាអាចប្រែប្រួល អាស្រ័យទៅលើចលនា។ យោងតាមទ្រឹស្តីរបស់អាញ់ស្តាញ់ រវាងអ្នកនៅស្ងៀម និងអ្នកដែលមានចលនា ពេល និងលំហមិនមានតម្លៃដូចគ្នានោះទេ។ បើចលនាមានល្បឿនកាន់តែលឿន ពេលដើរកាន់តែយឺត ហើយលំហក៏កាន់តែរួមតូច។ លើសពីនេះទៅទៀត អាញ់ស្តាញ់បានកំណត់ថា លំហ និងពេល មិនមែនជាសញ្ញាណពីរដាច់ពីគ្នានោះទេ តែជាធាតុតែមួយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “លំហពេល” (Spacetime)។ ចេញពីសម្មតិកម្មនេះហើយដែលអាញ់ស្តាញ់អាចយកគោលការណ៍ Relativity និងគោលការណ៍ទាក់ទងនឹងភាពថេរនៃល្បឿនពន្លឺ យកមកច្របាច់បញ្ចូលគ្នា បង្កើតទៅជាទ្រឹស្តី Special Relativity ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទ្រឹស្តីនេះអនុវត្តបានតែក្នុងករណីពិសេសមួយតែប៉ុណ្ណោះ គឺក្នុងករណីដែលចលនាមានល្បឿនថេរ ពោលគឺ គ្មានសន្ទុះ (Acceleration)។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាគេឲ្យឈ្មោះថា “Special Relativity”។ ទាល់តែប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមកទៀត ទើបអាញ់ស្តាញ់ពង្រីកទ្រឹស្តីនេះទៅក្នុងករណីទូទៅ ហើយបង្កើតបានជាទ្រឹស្តី “General Relativity”៕
អាញ់ស្តាញ់៖ ពី Special ទៅ General Relativity នៅឆ្នាំ១៩០៥ ក្នុងរយៈពេលត្រឹមតែមួយឆ្នាំ អាញ់ស្តាញ់បានរកឃើញនូវទ្រឹស្តីសំខាន់ៗចំនួន ៤ ដោយទ្រឹស្តីនីមួយៗសុទ្ធតែមានតម្លៃខាងវិទ្យាសាស្រ្តដែលអាចទទួលរង្វាន់ណូបែលរូបវិទ្យាបាន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ទ្រឹស្តីដែលបង្កើតឡើងដោយបុគ្គលិកតូចតាចមួយនៅឯការិយាល័យចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្មស្វីសនេះ មិនសូវជាមានអ្នកចាប់អារម្មណ៍យកភ្នែកមើលប៉ុន្មាននោះទេ ហើយរហូតទាល់តែ៤ឆ្នាំក្រោយមក គឺនៅឆ្នាំ១៩០៩ ទើបអាញ់ស្តាញ់ត្រូវបានគេទទួលឲ្យធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យរូបវិទ្យានៅសកលវិទ្យាល័យស្វីស។ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់នៅតែបន្តធ្វើការនៅឯការិយាល័យចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្ម ហើយនៅតែបន្តចំណាយពេលក្រៅម៉ោងធ្វើការ យកទៅធ្វើការស្រមើស្រមៃ ត្រិះរិះពិចារណា និងសិក្សាលើទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តដូចដែលអ្វីលោកធ្លាប់ធ្វើកាលពីមុន។ នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់មិនស្កប់ចិត្តនឹងទ្រឹស្តី Special Relativity របស់លោក ដោយមើលឃើញថាវាជាទ្រឹស្តីដែលមិនពេញលេញ ដោយសារតែវាអាចអនុវត្តបានតែក្នុងករណីពិសេសមួយ គឺក្នុងករណីដែលវត្ថុមានចលនាក្នុងល្បឿនថេរ ដោយគ្មានសន្ទុះ។ អាញ់ស្តាញ់បានដាក់ចិត្តថានឹងធ្វើការសិក្សា ដើម្បីពង្រីកទ្រឹស្តីនេះឲ្យទៅជាទ្រឹស្តីដែលអនុវត្តបានក្នុងករណីជាទូទៅ ហើយនៅចុងឆ្នាំ១៩០៧ នៅពេលកំពុងរៀបចំសរសេរនិងសម្រួលទ្រឹស្តីរបស់លោក ដើម្បីត្រៀមចុះផ្សាយនៅក្នុងទស្សនាវដ្តីវិទ្យាសាស្រ្ត ទើបអាញ់ស្តាញ់ចាប់ផ្តើមរកឃើញដំណោះស្រាយ ហើយដំណោះស្រាយនេះ ក៏មិនខុសពីដំណោះស្រាយទៅលើទ្រឹស្តីភាគច្រើនផ្សេងទៀតរបស់អាញ់ស្តាញ់ដែរ គឺកើតចេញពីការអង្គុយគិតពិចារណា តាមបែបស្រមើស្រមៃ ឬដែលគេអាចហៅថាជា “ការធ្វើពិសោធន៍ដោយការគិត។ គំនិតដែលជាចំណុចចាប់ផ្តើមដ៏សំខាន់ ដែលឈានទៅរកការបង្កើតទ្រឹស្តី General Relativity ហើយដែលក្រោយមកអាញ់ស្តាញ់បានហៅថាជា “គំនិតដ៏អស្ចារ្យបំផុតនៅក្នុងជីវិតរបស់លោក” គឺបានលេចឡើង នៅពេលអាញ់ស្តាញ់កំពុងអង្គុយធ្វើការនៅឯការិយាល័យចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្ម។ អាញ់ស្តាញ់គិតស្រមៃថា ប្រសិនបើមនុស្សម្នាក់ជិះនៅក្នុងជណ្តើរយន្ត ហើយជណ្តើរយន្តនេះដាច់ខ្សែធ្លាក់ពីលើកំពូលអគារដ៏ខ្ពស់មួយ សម្រាប់អ្នកនៅខាងក្រៅជណ្តើរយន្ត គេអាចនិយាយបានថា ទាំងជណ្តើរយន្ត និងអ្នកជិះនៅក្នុងជណ្តើរយន្តនឹងធ្លាក់ចុះក្នុងល្បឿនស្មើគ្នា ដោយស្របទៅតាមទ្រឹស្តី “ទម្លាក់សេរី” របស់កាលីលេ (គ្រប់វត្ថុទាំងអស់មិនថាមានទម្ងន់ខុសគ្នាប៉ុណ្ណានោះទេ សុទ្ធតែធ្លាក់ចុះក្នុងល្បឿនស្មើគ្នា)។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់អ្នកជិះនៅក្នុងជណ្តើរយន្ត ដែលបិទជិតមិនអាចមើលឃើញពីទិដ្ឋភាពខាងក្រៅបាន នៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានវិនាទីមុនពេលដែលជណ្តើរយន្តធ្លាក់ចុះដល់ដី គឺប្រាកដជាមានអារម្មណ៍ថាខ្លួនហាក់ដូចជាគ្មានទម្ងន់ ហើយអណ្តែតនៅក្នុងជណ្តើរយន្ត ពោលគឺ ប្រៀបបាននឹងក្នុងករណីជណ្តើរយន្តនេះកំពុងស្ថិតនៅកណ្តាលទីអវកាស ដែលគ្មានកម្លាំងទំនាញអ្វីទាំងអស់។ អាញ់ស្តាញ់បានគិតស្រមៃជាបន្តទៀតថា នៅក្នុងករណីជណ្តើរយន្តនៅកណ្តាលទីអវកាស ប្រសិនបើគេអាចចងខ្សែកាបថ្ពក់ពីលើដំបូលជណ្តើរយន្ត ហើយទាញឡើងក្នុងសន្ទុះមួយថេរ បើមើលពីខាងក្រៅ នៅពេលដែលជណ្តើរយន្តមានចលនាឡើងលើ អ្នកនៅខាងក្នុងជណ្តើរយន្ត ដែលពីដំបូងនៅស្ថៀម ត្រូវរងកម្លាំងរុញពីបាតជណ្តើរយន្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់អ្នកនៅខាងក្នុងជណ្តើរយន្ត ដែលមិនអាចមើលឃើញទិដ្ឋភាពខាងក្រៅបាន គឺប្រាកដជាមានអារម្មណ៍ថាខ្លួនកំពុងរងកម្លាំងទំនាញដែលទាញចុះទៅបាតជណ្តើរយន្ត ពោលគឺ ប្រៀបបាននឹងករណីជណ្តើរយន្តស្ថិតនៅស្ងៀមលើផែនដីដូច្នោះដែរ។ ចេញពីការគិតស្រមៃបែបនេះ អាញ់ស្តាញ់បានទាញនូវសេចក្តីសន្និដ្ឋានមួយថា សន្ទុះ និង កម្លាំងទំនាញដែលជាសញ្ញាណពីដាច់ពីគ្នា តែបង្កើតនូវទិដ្ឋភាពដូចគ្នា ដែលអាញ់ស្តាញ់ឲ្យឈ្មោះថា “គោលការណ៍សមមូល” (សមមូលរវាងកម្លាំងទំនាញនិងសន្ទុះ)។ ចេញពីគោលការណ៍នេះ អាញ់ស្តាញ់បានកំណត់ថា គន្លឹះក្នុងការពង្រីកទ្រឹស្តី Special Relativity ឲ្យអាចអនុវត្តបានជាទូទៅ ទាំងក្នុងករណីចលនាក្នុងល្បឿនថេរ និងក្នុងករណីមានសន្ទុះ គឺត្រូវគិតបញ្ចូលនូវទ្រឹស្តីនៃកម្លាំងទំនាញ។ នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់មិនត្រឹមតែអាចដោះស្រាយចំណោទទាក់ទងនឹង General Relativity តែប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងអាចបង្កើតនូវសញ្ញាណថ្មីនៃកម្លាំងទំនាញ ដែលជាការសើរើឡើងវិញនូវទ្រឹស្តីដែលមានអាយុកាលជាង៣០០ឆ្នាំរបស់អ៊ីសាក់ ញូតុន។ យោងតាមទ្រឹស្តីរបស់ញូតុន កម្លាំងទំនាញ គឺជាកម្លាំង។ កម្លាំងដែលមានឥទ្ធិពលទាញវត្ថុមួយឲ្យចេញពីស្ថានភាពដើម។ កម្លាំងទំនាញរបស់ផែនដី ដែលទាញផ្លែប៉ោមឲ្យធ្លាក់ចុះមកក្រោម។ ក៏ប៉ុន្តែ យោងតាមទ្រឹស្តីរបស់អាញ់ស្តាញ់វិញ (ជាពិសេស ទៅតាមការគិតពិចារណាទៅលើករណីមនុស្សក្នុងជណ្តើរយន្ត) គេមិនអាចកំណត់បានដោយប្រាកដដាច់ខាតបានទេថា តើផែនដីនៅស្ងៀមហើយផ្លែប៉ោមធ្លាក់ចុះមកដី (កម្លាំងទំនាញតាមទ្រឹស្តីញូតុន) ឬក៏ផ្លែប៉ោមនៅស្ងៀមតែផែនដីមានសន្ទុះឡើងទៅលើប៉ះនឹងផ្លែប៉ោម (សន្ទុះ)? យោងតាមអាញ់ស្តាញ់ យន្តការនៃអ្វីដែលយើងហៅថា “កម្លាំងទំនាញសកល” មិនមែនជាកម្លាំងដែលទាញវត្ថុមួយឲ្យចេញពីស្ថានភាពដើម ដូចដែលគេធ្លាប់គិតតាំងពីសម័យកាលញូតុនមកនោះទេ។ តែតាមការពិត កម្លាំងទំនាញធ្វើឲ្យលំហពេល (Spacetime) ត្រូវកោង ហើយគឺភាពកោងនៃលំហពេលនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យវត្ថុមួយមានចលនាចេញពីស្ថានភាពដើម។ ហើយបើតាមអាញ់ស្តាញ់ សូម្បីតែពន្លឺក៏ទទួលរងឥទ្ធិពលពីភាពកោងនៃលំហពេលនេះដែរ ពោលគឺ កម្លាំងទំនាញអាចធ្វើឲ្យគន្លងនៃចលនារបស់ពន្លឺត្រូវកោង។ ទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងកម្លាំងទំនាញ និងភាពកោងនៃលំហពេលត្រូវបានគេស្គាល់តិចជាងទ្រឹស្តីផ្សេងទៀតរបស់អាញ់ស្តាញ់ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត នេះទើបជាទ្រឹស្តីដ៏សំខាន់បំផុត ដែលគេរាប់ថាជាបដិវត្តន៍នៃរូបវិទ្យាសម័យទំនើប គឺរវាងរូបវិទ្យាសម័យកាលញូតុន និងរូបវិទ្យាសម័យកាលអាញ់ស្តាញ់។ ទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងកម្លាំងទំនាញ និងភាពកោងនៃលំហពេល ត្រូវបានអាញ់ស្តាញ់កំណត់ជាសម្មតិកម្មឡើង នៅឆ្នាំ១៩០៧ ហើយបានចុះផ្សាយទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងឥទ្ធិពលនៃកម្លាំងទំនាញទៅលើគន្លងចលនារបស់ពន្លឺ នៅឆ្នាំ១៩១១។ ក៏ប៉ុន្តែ មកទល់នឹងពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់នៅមិនទាន់អាចរៀបចំបង្កើតជាទ្រឹស្តីតាមលក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្តត្រឹមត្រូវនៅឡើយទេ។ អាញ់ស្តាញ់បានចំណាយពេលជាច្រើនឆ្នាំបន្តបន្ទាប់មកទៀត ដើម្បីព្យាយាមរកវិធី ពន្យល់ និងបញ្ជាក់ទ្រឹស្តីរបស់លោកតាមរយៈរូបមន្តគណិតវិទ្យា។ រហូតដល់ចុងឆ្នាំ១៩១៥ ទើបអាញ់ស្តាញ់អាចបង្កើតបាននូវរូបមន្តពេញលេញមួយ ក្នុងការបញ្ជាក់ អំពីទ្រឹស្តី General Relativity របស់លោក ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ទ្រឹស្តី Genral Relativity នេះ នៅតែមិនទាន់ត្រូវបានអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តទទួលស្គាល់ជាទូទៅនៅឡើយដែរ ដោយសារតែវាជាទ្រឹស្តីថ្មីស្រឡាងដែលផ្ទុយស្រឡះពីអ្វីដែលគេធ្លាប់គិតនោះផង ហើយជាងនេះទៅទៀត វាគឺជាទ្រឹស្តីដែលមានលក្ខណៈអរូបិយខ្លាំងពេក ដោយមិនមានភស្តុតាងជាក់ស្តែងមកបញ្ជាក់បាន។ គេត្រូវរង់ចាំរហូតដល់ឆ្នាំ១៩១៩ ទើបអាចរកឃើញភស្តុតាងមកបញ្ជាក់, ទ្រឹស្តី General Relativity ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់យ៉ាងពេញលេញ ហើយអាញ់ស្តាញ់ក៏បានក្លាយជាអ្នកប្រាជ្ញដែលមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះដ៏ល្បីល្បាញបំផុតនៅទូទាំងពិភពលោក៕
អាញ់ស្តាញ់៖ ពីទ្រឹស្តីទៅភស្តុតាងបញ្ជាក់ពី General Relativity គិតមកត្រឹមដើមសតវត្សរ៍ទី២០ រូបវិទ្យាមានមូលដ្ឋានគ្រឹះលើទ្រឹស្តីរបស់លោកអ៊ីសាក់ ញូតុន។ នៅពេលដែលអាញ់ស្តាញ់បង្កើតទ្រឹស្តី General Relativity បង្កើតឲ្យមាននូវសញ្ញាណថ្មីនៃ “លំហពេល” (Spacetime) និងជាពិសេសសញ្ញាណថ្មីនៃកម្លាំងទំនាញ ដែលខុសពីទ្រឹស្តីរបស់ញូតុន អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាច្រើនបាននាំគ្នាច្រានចោលទ្រឹស្តីនេះ។ ដើម្បីបញ្ជាក់ពីទ្រឹស្តី General Relativity នេះ អាញ់ស្តាញ់មិនត្រឹមតែត្រូវបង្ហាញពីរូបមន្តគណិតវិទ្យានោះទេ តែសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត គឺត្រូវស្វែងរកភស្តុតាងមកបញ្ជាក់។ ចំណុចសំខាន់មួយ នៅក្នុងទ្រឹស្តី General Relativity របស់អាញ់ស្តាញ់ គឺឥទ្ធិពលនៃកម្លាំងទំនាញ ទៅលើ “លំហពេល” ហើយជាលទ្ធផល គឺឥទ្ធិពលទៅលើពន្លឺ។ យោងតាមអាញ់ស្តាញ់ កម្លាំងទំនាញអាចធ្វើឲ្យគន្លងនៃពន្លឺត្រូវកោង ហើយអាញ់ស្តាញ់បានធ្វើការសិក្សាលម្អិតទៅលើឥទ្ធិពលនៃកម្លាំងទំនាញរបស់ព្រះអាទិត្យទៅលើពន្លឺ ដែលចាំងចេញពីផ្កាយសំដៅមកភពផែនដី។ តាមរយៈរូបមន្តគណិតវិទ្យា អាញ់ស្តាញ់បានបង្ហាញថា ពន្លឺដែលចាំងចេញពីផ្កាយ កាត់ក្បែរព្រះអាទិត្យមកភពផែនដី ត្រូវកោងខុសពីគន្លងដើម ហើយអាញ់ស្តាញ់ថែមទាំងបានគណនាចេញជាតួលេខច្បាស់លាស់ អំពីទំហំនៃការងាកចេញពីគន្លងដើមនេះផងដែរ។ នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់គិតថា ប្រសិនបើលោកអាចបង្ហាញតាមរយៈការសង្កេតជាក់ស្តែងថា ពន្លឺដែលចេញពីផ្កាយកាត់ក្បែរព្រះអាទិត្យ ពិតជាងាកចេញពីគន្លងដើមទៅតាមតួលេខដូចការគណនារបស់លោកមែននោះ វាគឺជាភស្តុតាងដែលអាចបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ ពីទ្រឹស្តី General Relativity របស់លោក។ ក៏ប៉ុន្តែ បញ្ហាចោទឡើង គឺនៅត្រង់ថា ដើម្បីសង្កេតមើលពន្លឺរបស់ផ្កាយ តាមធម្មតាគេចាំបាច់ត្រូវធ្វើនៅពេលយប់ដែលគ្មានពន្លឺព្រះអាទិត្យ។ ចុះពន្លឺរបស់ផ្កាយដែលនៅពីខាងក្រោយព្រះអាទិត្យ ដែលចាំបាច់ត្រូវសង្កេតមើលនៅពេលថ្ងៃ តើធ្វើដូចម្តេចអាចវាស់មើលបាន? ដំណោះស្រាយមានតែមួយគត់ គឺគេត្រូវតែសង្កេតមើល នៅចំពេលមានសូរ្យគ្រាស ដែលព្រះចន្ទបាំងជិតព្រះអាទិត្យទាំងស្រុង ហើយធ្វើឲ្យផ្ទៃមេឃត្រូវងងឹតទាំងថ្ងៃ។ ដើម្បីធ្វើការសង្កេតនេះបាន អាញ់ស្តាញ់ចាំបាច់ត្រូវតែពឹងលើតារាវិទូ ជាពិសេស អ្នកដែលមានជំនាញខាងថតរូបអវកាស។ នៅឆ្នាំ១៩១១ អាញ់ស្តាញ់បានចុះផ្សាយនូវផ្នែកខ្លះនៃទ្រឹស្តី General Relativity ដោយបានបញ្ចប់សេចក្តីដោយស្នើសុំឲ្យតារាវិទូ ធ្វើការសង្កេត និងថតរូបសូរ្យគ្រាស ដើម្បីបញ្ជាក់ថា តើទ្រឹស្តីរបស់លោកខុស ឬត្រូវ។ បេសកកម្មដែលត្រូវបានតារាវិទូអាល្លឺម៉ង់វ័យក្មេងម្នាក់ ឈ្មោះ អ៊ែរវីន ហ្វ្រនលីស្ហ (Erwin Freundlich) ទទួលយក។ ក៏ប៉ុន្តែ គេត្រូវរង់ចាំ៣ឆ្នាំទៀត ទើបមានសូរ្យគ្រាសសាជាថ្មី ដើម្បីធ្វើការសិក្សានិងថតរូប ហើយសូរ្យគ្រាសពេញនឹងត្រូវកើតឡើងនៅឯតំបន់គ្រីមេ ក្នុងទឹកដីរុស្ស៊ី។ ថ្ងៃទី១៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩១៤ ហ្វ្រនលីស្ហ និងសហការីពីររូបទៀតបានធ្វើដំណើរតាមរថភ្លើង ចេញពីទីក្រុងប៊ែរឡាំង សំដៅទៅកាន់តំបន់គ្រីមេ ដើម្បីត្រៀមថតរូបសូរ្យគ្រាស ដែលនឹងកើតឡើង នៅថ្ងៃទី២១សីហា។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាង២០ថ្ងៃមុនដល់សូរ្យគ្រាស នៅថ្ងៃទី២៨កក្កដា សង្រ្គាមលោកលើកទី១ក៏ចាប់ផ្ទុះឡើង ហើយអាល្លឺម៉ង់ប្រកាសសង្រ្គាមលើរុស្ស៊ី នៅថ្ងៃទី១សីហា។ នេះមិនមែនជារឿងល្អទេ សម្រាប់ហ្វ្រនលីស្ហ ដែលជាពលរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ ស្ថិតក្នុងទឹកដីរុស្ស៊ី ប្រដាប់ដោយតេឡេស្កុប និងម៉ាស៊ីនថតរូបទំនើបៗបែបនេះ។ ហ្វ្រនលីសត្រូវបានទាហានរុស្ស៊ីចាប់ឃុំខ្លួនដោយចោទពីបទចារកិច្ច។ ក្រោយមក ហ្វ្រនលីស្ហ ត្រូវបានរុស្ស៊ីបញ្ជូនឲ្យទៅអាល្លឺម៉ង់វិញ ក្នុងក្របខណ្ឌកិច្ចព្រមព្រៀងដោះដូរឈ្លើយសឹក ក៏ប៉ុន្តែ បេសកកម្មសង្កេត និងថតរូបសូរ្យគ្រាសនៅគ្រីមេត្រូវបរាជ័យ ហើយអាញ់ស្តាញ់ក៏មិនអាចមានភស្តុតាង ដើម្បីបញ្ជាក់ពីទ្រឹស្តី General Relativity របស់លោកបាន។ ទោះជាយ៉ាងណា បរាជ័យនៅគ្រីមេ គឺជារឿងល្អសម្រាប់អាញ់ស្តាញ់ទៅវិញ ពីព្រោះថា មិនយូរប៉ុន្មានក្រោយមក អាញ់ស្តាញ់បានរកឃើញថា តាមការពិតទៅ ការគណនារបស់លោកគឺខុស ហើយរូបមន្តគណិតវិទ្យា នៃទ្រឹស្តី General Relativity របស់លោក គឺមិនត្រឹមត្រូវ ដែលចាំបាច់ត្រូវតែសើរើមើលឡើងវិញទាំងអស់។ នៅក្នុងរយៈពេលជាង១ឆ្នាំ នៅក្នុងពេលដែលសង្រ្គាមលោកលើកទី១ កំពុងឆាបឆេះពេញបន្ទុក អាញ់ស្តាញ់បានចំណាយពេលសិក្សារកដំណោះស្រាយលើចំណោទខាងគណិតវិទ្យាលើទ្រឹស្តីរបស់លោក ហើយនៅទីចុងបំផុត រូបមន្តថ្មី និងត្រឹមត្រូវពេញលក្ខណៈមួយ ត្រូវបានលោកសរសេរចេញ នៅចុងឆ្នាំ១៩១៥។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយពីបានរូបមន្តថ្មីនេះហើយ អាញ់ស្តាញ់ត្រូវវិលត្រឡប់មករកបញ្ហាចាស់ពីមុនវិញដដែល គឺការថតរូបសូរ្យគ្រាស ដើម្បីយកមកធ្វើជាភស្តុតាង។ លើកនេះ គឺតារាវិទូអង់គ្លេស ឈ្មោះ អាធ័រ អេឌីងតុន (Arthur Eddington) ដែលបានស្ម័គ្រចិត្តធ្វើការថតរូប និងសិក្សាសូរ្យគ្រាសឲ្យអាញ់ស្តាញ់។ តាមការពិត នៅពេលដែលអេឌីងតុន សម្រេចទទួលយកបេសកម្មនេះ សង្រ្គាមលោកលើកទី១កំពុងឆាបឆេះយ៉ាងសន្ធោរសន្ធៅរនៅឡើយ ហើយអង់គ្លេស និងអាល្លឺម៉ង់ គឺជាគូសត្រូវនឹងគ្នា នៅក្នុងសង្រ្គាមនេះ។ សម្រាប់អេឌីងតុន ដែលជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស ការចេញមុខជួយរកភស្តុតាងបញ្ជាក់ទ្រឹស្តីរបស់អាញ់ស្តាញ់ ដែលជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តអាល្លឺម៉ង់បែបនេះ គឺមិនមែនជារឿងងាយស្រួលនោះទេ។ ម្យ៉ាងទៀត បេសកកម្មនេះក៏ពោរពេញទៅដោយគ្រោះថ្នាក់ផងដែរ ពីព្រោះថា សូរ្យគ្រាសថ្មីដែលនឹងកើតឡើងនៅពេលខាងមុខ គឺនៅឯអាមេរិកឡាទីន និងនៅប៉ែកខាងត្បូងទ្វីបអាហ្វ្រិក ហើយដំណើរតាមកប៉ាល់ពីអង់គ្លេស ឆ្លងកាត់មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិកនៅពេលនោះ គឺជាដំណើរដ៏សែនគ្រោះថ្នាក់ ដោយសារតែវត្តមាននាវាមុជទឹករបស់អាល្លឺម៉ង់។ ជាសំណាងល្អ ជាង ៦ខែមុនពេលមានសូរ្យគ្រាស សង្រ្គាមលោកលើកទី១ក៏បានបញ្ចប់នៅថ្ងៃទី១១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩១៨ ហើយបេសកកម្មរបស់អេឌីងតុន ក្នុងការថតរូបសូរ្យគ្រាស នៅថ្ងៃទី២៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩១៩ ក៏បានប្រព្រឹត្តទៅប្រកបដោយជោគជ័យ។ នៅខែកញ្ញា លទ្ធផលនៃការសិក្សាលើរូបថតសូរ្យគ្រាសរបស់អេឌីងតុនបង្ហាញថា ពន្លឺដែលចាំងចេញពីផ្កាយ កាត់តាមក្បែរព្រះអាទិត្យ សំដៅមកភពផែនដី គឺពិតជាងាកចេញពីគន្លងដើម ហើយងាកចេញទៅតាមទំហំត្រូវគ្នានឹងការគណនាក្នុងរូបមន្តនៃទ្រឹស្តី General Relativity របស់អាញ់ស្តាញ់ពិតមែន។ ដំណឹងស្តីពីការរកឃើញភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីទ្រឹស្តី General Relativity ត្រូវបានគេចុះផ្សាយ ទាំងនៅក្នុងទស្សនាវដ្តីវិទ្យាសាស្រ្ត ក៏ដូចជា នៅតាមបណ្តាញផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានទូទៅហើយអាញ់ស្តាញ់ក៏បានក្លាយទៅជាអ្នកប្រាជ្ញដែលមានកេរ្តិ៍ឈ្មៅល្បីរន្ទឺបំផុត នៅទូទាំងពិភពលោក៕
អាញ់ស្តាញ់និងសកម្មភាពប្រឆាំងសង្រ្គាម អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ អ្នកប្រាជ្ញដែលបានរកឃើញទ្រឹស្តីរូបវិទ្យា ហើយដែលក្រោយមកនាំទៅដល់ការបង្កើតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ តាមការពិត គឺជាអ្នកមានគំនិតប្រឆាំងសង្រ្គាម។ តាំងតែពីក្មេងរៀងមក អាញ់ស្តាញ់មិនចូលចិត្តទាហាន ហើយធ្លាប់បានព្យាយាមគ្រប់មធ្យោបាយទាំងអស់ ដើម្បីគេចចេញពីកាតព្វកិច្ចកងទ័ព រហូតដល់បោះបង់សញ្ជាតិអាល្លឺម៉ង់ ហើយសុំចូលសញ្ជាតិស្វីស។ ម្យ៉ាងទៀត អាញ់ស្តាញ់ដែលធ្លាប់ឆ្លងកាត់ដំណើរជីវិតនៅក្នុងប្រទេសច្រើនផ្សេងគ្នា គឺទាំងអាល្លឺម៉ង់ ដែលជាប្រទេសកំណើត ទាំងនៅអ៊ីតាលី និងស្វីស គឺតែងតែមានគំនិតបែបអន្តរជាតិនិយម ហើយស្អប់បំផុតនិន្នាការជាតិនិយម។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ អាញ់ស្តាញ់មិនសូវជាបង្ហាញឲ្យគេឃើញជាសាធារណៈនូវនិន្នាការសន្តិភាពនិយមនេះទេ ហើយការស្អប់និន្នាការជាតិនិយមនោះទៀតសោត ក៏លោកច្រើនតែរក្សាទុកក្នុងចិត្តតែម្នាក់ឯងផងដែរ ដោយលោកគិតតែផ្តោតទៅលើការសិក្សាខាងវិទ្យាសាស្រ្ត មិនខ្វល់ពីនយោបាយ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗត្រូវប្រែប្រួល នៅពេលដែលសង្រ្គាមលោកលើកទី១បានផ្ទុះឡើង នៅឆ្នាំ១៩១៤។ នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់គឺជាសាស្រ្តាចារ្យ និងជានាយកវិទ្យាស្ថានសិក្សារូបវិទ្យា នៅទីក្រុងប៊ែរឡាំង ហើយអាញ់ស្តាញ់បានមើលឃើញយ៉ាងច្បាស់នូវការរីកដុះដាលនៃនិន្នាការជាតិនិយមនៅអាល្លឺម៉ង់។ សម្រាប់អាញ់ស្តាញ់ សង្រ្គាមលោកលើកទី១នេះមិនគួរនឹងផ្ទុះឡើងនោះទេ ហើយបញ្ហាចោទ គឺមកពីពួកអ្នកជាតិនិយមជ្រុល និងជាពិសេស ពួកអ្នកនយោបាយយោធានិយម។ អ្វីដែលធ្វើឲ្យអាញ់ស្តាញ់កាន់តែហួសចិត្តទៅទៀត គឺអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តអាល្លឺម៉ង់ជាច្រើននាំគ្នាចេញមុខគាំទ្រនយោបាយយោធានិយមរបស់អាល្លឺម៉ង់ ហើយពួកគេថែមទាំងបានបង្ហាញជំហរនេះជាសាធារណៈ តាមរយៈការចុះហត្ថលេខាលើញត្តិមួយ នៅក្នុងអំឡុងខែតុលា ឆ្នាំ១៩១៤ ពោលគឺ ប្រមាណជាង ២ខែ ក្រោយផ្ទុះសង្រ្គាមលោកលើកទី១។ ញត្តិនេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខាដោយអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តចំនួន ៩៣រូប ក្នុងចំណោមនោះ ក៏រួមមានផងដែរ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ល្បីឈ្មោះ គឺម៉ាក់ស៍ ផ្លង់ក៍ (Max Planck) និង ហ្វ្រីត ហាប័រ (Fritz Haber) ដែលជាមិត្តភក្តិដ៏ជិតស្និទ្ធិរបស់អាញ់ស្តាញ់ និងជាអ្នកដែលធ្លាប់បានទៅបញ្ចុះបញ្ចូលនាំអាញ់ស្តាញ់ ពីស្វីសឲ្យមកធ្វើការនៅប៊ែរឡាំង។ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដែលចុះហត្ថលេខាលើញត្តិនេះ មានខ្លះធ្វើដោយសារតែមានគំនិតគាំទ្រនយោបាយយោធានិយមរបស់អាល្លឺម៉ង់ពិតប្រាកដមែន ចំណែកខ្លះទៀតធ្វើតាមមតិភាគច្រើន តាមបែបចូលស្ទឹងតាមបត់។ ក៏ប៉ុន្តែ អាញ់ស្តាញ់វិញ (ដែលតាំងពីក្មេងមកតែងតែមានគំនិតបះបោរមិនចេះតែធ្វើតាមគេ) បានបដិសេធមិនព្រមចុះហត្ថលេខា ហើយមិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ អាញ់ស្តាញ់ថែមទាំងបានផ្តួចផ្តើមគំនិតសរសេរញត្តិផ្សេងមួយទៀត សម្រាប់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដែលប្រឆាំងនឹងសង្រ្គាម ក៏ប៉ុន្តែ ញត្តិនេះមានអ្នកចុះហត្ថលេខាតែ៣នាក់ប៉ុណ្ណោះ ទើបមិនត្រូវបានចេញផ្សាយជាសាធារណៈ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ អាញ់ស្តាញ់ក៏មិនបានបោះបង់ចោលសកម្មភាពប្រឆាំងសង្រ្គាមនេះដែរ។ អាញ់ស្តាញ់បានចូលជាសមាជិកសមាគមអ្នកសន្តិភាពនិយម ព្រមទាំងបានសរសេរអត្ថបទជាច្រើន ចុះផ្សាយជាសាធារណៈ ដើម្បីបង្ហាញពីជំហររបស់លោក ដែលប្រឆាំងនឹងសង្រ្គាម។ នៅឆ្នាំ១៩១៨ សង្រ្គាមលោកលើកទី១ត្រូវបញ្ចប់។ អាល្លឺម៉ង់ចាញ់សង្រ្គាម ត្រូវបាត់បង់ទឹកដីជាច្រើន ហើយជាងនេះទៅទៀតត្រូវបណ្តាប្រទេសមហាអំណាចឈ្នះសង្រ្គាមគាបសង្កត់ឲ្យសងការខូចខាតដោយសង្រ្គាម។ ទាំងនេះបានធ្វើឲ្យពួកអ្នកជាតិនិយមអាល្លឺម៉ង់នាំគ្នាចងកំហឹង និងចងគំនុំចំពោះមហាអំណាចបរទេស ជាពិសេស បារាំង និងអង់គ្លេស រីឯនៅក្នុងប្រទេសវិញ ពួកគេបានទម្លាក់កំហុសទៅលើពួកអ្នកសន្តិភាពនិយម និងអន្តរជាតិនិយមថាជាអ្នកដែលបានជំរុញឲ្យអាល្លឺម៉ង់ប្រកាសចុះចាញ់សង្រ្គាម ហើយគេក៏បាននាំគ្នាស្អប់ពួកជ្វីហ្វផងដែរ ដោយចោទថាជាអ្នកនាំឲ្យប្រជាជាតិអាល្លឺម៉ង់ធ្លាក់ចុះដុនដាប។ គំនិតបែបនេះចេះតែបន្តរីកដុះដាល រហូតបង្កើតបានទៅជាចលនានយោបាយដ៏ធំមួយ គឺគណបក្សណាស៊ី ដែលដឹកនាំដោយហ៊ីត្លែរ។ នៅពេលនោះហើយ ដែលអាញ់ស្តាញ់ត្រូវប្រឈមមុខនឹងគ្រោះថ្នាក់ ពីព្រោះថា អាញ់ស្តាញ់មិនត្រឹមតែជាជនជាតិជ្វីហ្វប៉ុណ្ណោះទេ តែជាជនជាតិជ្វីហ្វដែលគ្រប់គ្នាស្គាល់ថាជាអ្នកធ្លាប់ប្រឆាំងនឹងនយោបាយយោធានិយមរបស់អាល្លឺម៉ង់ នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី១។ នៅក្នុងចំណោមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដូចគ្នា ក៏មានអ្នកស្អប់អាញ់ស្តាញ់ដែរ ដោយសារតែលោកជាជនជាតិជ្វីហ្វ។ មានអ្នកខ្លះ ជាពិសេស គឺអ្នកប្រាជ្ញខាងរូបវិទ្យានិងជាជ័យលាភីណូបែលរូបវិទ្យាឆ្នាំ១៩០៥ ឈ្មោះ ហ្វីលីព ឡេណាដ៍ (Philipp Lenard) ថែមទាំងបានហៅទ្រឹស្តី General Relativity របស់អាញ់ស្តាញ់ថា ជាទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តជ្វីហ្វ ដែលមិនគេមិនគួរជឿ ហើយបានបង្ហាញពីគំនិតចង់ “បន្សុទ្ធ” វិទ្យាសាស្រ្តអាល្លឺម៉ង់ កុំឲ្យលាយឡំជាមួយនឹង “វិទ្យាសាស្រ្តជ្វីហ្វ”។ តាមការពិត គឺដោយសារតែមានអន្តរាគមន៍របស់ ហ្វីលីព ឡេណាដ៍ នេះហើយ ទើបអាញ់ស្តាញ់ត្រូវបានបរាជ័យមិនបានរង្វាន់ណូបែលម្តងហើយម្តងទៀត បើទោះបីជាលោកបានបង្កើតទ្រឹស្តីរូបវិទ្យាសំខាន់ៗជាច្រើន ដែលមិនធ្លាប់មានពីមុន។ ទោះជាយ៉ាងណា ពីដំបូងឡើយ អ្វីដែលអាញ់ស្តាញ់ ក៏ដូចជាជនជាតិជ្វីហ្វអាល្លឺម៉ង់សំខាន់ៗផ្សេងទៀត ត្រូវប្រឈមមុខ គឺនៅត្រឹមតែជាការវាយប្រហារដោយពាក្យសម្តីតែប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗត្រូវប្រែប្រួល នៅក្នុងអំឡុងខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩២២ នៅពេលដែលការគំរាមកំហែងដោយពាក្យសម្តី បានរាលដាលទៅជាការគំរាមកំហែងដល់សុវត្ថិភាពផ្លូវកាយ។ នៅថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩២២ នៅក្នុងពេលដែលចលនាណាស៊ីរបស់ហ៊ីត្លែរកំពុងតែរីកដុះដាលកាន់តែខ្លាំង (តែនៅមិនទាន់បានឡើងកាន់អំណាចនៅឡើយ) រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងការបរទេសអាល្លឺម៉ង់ គឺលោក វ៉លទែរ រ៉ាតឹនណាវ (Walther Rathenau) ដែលជាជនជាតិជ្វីហ្វ និងជាមិត្តភក្តិដ៏ជិតស្និទ្ធិមួយរូបរបស់អាញ់ស្តាញ់ ត្រូវបានក្រុមណាស៊ីធ្វើឃាត នៅក្នុងទីក្រុងប៊ែរឡាំង ក្នុងពេលដែលលោកកំពុងធ្វើដំណើរតាមរថយន្តចេញពីផ្ទះទៅធ្វើការ។ នៅក្នុងការស៊ើបអង្កេតលើករណីធ្វើឃាតលោក រ៉ាតឹនណាវ ប៉ូលិសបានរកឃើញបញ្ជីឈ្មោះមនុស្សផ្សេងទៀត ដែលក្រុមណាស៊ីបានកំណត់ជាចំណុចស៊ីប... ហើយនៅក្នុងបញ្ជីនោះ គឺមានឈ្មោះអាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់។ ប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាសុវត្ថិភាពផ្ទាល់ខ្លួនបែបនេះ អាញ់ស្តាញ់ក៏ផ្អាករាល់ការបង្រៀន ក៏ដូចជាការចូលរួមក្នុងសន្និសីទអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត ហើយបានចាកចេញពីប៊ែរឡាំង ទៅលាក់ខ្លួនមួយរយៈ នៅក្នុងក្រុងតូចមួយ ក្បែរព្រំដែនដាណឺម៉ាក។ កាលពីដំបូង អាញ់ស្តាញ់ចង់ចាកចេញពីប៊ែរឡាំងជារៀងរហូត ដោយឈប់ធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យ និងជាអ្នកស្រាវជ្រាវខាងវិទ្យាសាស្រ្ត ហើយងាកទៅចាប់អាជីពជាវិស្វករវិញ។ អាញ់ស្តាញ់បានប្រាប់ពីគម្រោងនេះទៅដល់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តផ្សេងទៀតដែលជាមិត្តភក្តិ ក្នុងនោះក៏មានដែរការឆ្លងឆ្លើយតាមលិខិតជាមួយអ្នកប្រាជ្ញដ៏ល្បីឈ្មោះខាងគីមី និងរូបវិទ្យារបស់បារាំង គឺលោកស្រីម៉ារី គួរី ដែលអាញ់ស្តាញ់ គោរពស្រឡាញ់ចាត់ទុកជារៀមច្បង។ នៅក្នុងលិខិតឆ្លងឆ្លើយគ្នានេះ ម៉ារី គួរី បានជំរុញឲ្យអាញ់ស្តាញ់ជម្នះនូវឧបសគ្គ ហើយកុំបោះបង់ការងារជាអ្នកស្រាវជ្រាវវិទ្យាសាស្រ្ត។ តាមការពិត អាញ់ស្តាញ់ខ្លួនឯងក៏មិនដាច់ចិត្តបោះបង់ការងារ ដែលខ្លួនតែងតែស្រឡាញ់ចូលចិត្តតាំងពីដើមមកនេះចោលដែរ។ ម្យ៉ាងទៀត នៅក្នុងសម័យកាលនោះ ប៊ែរឡាំងត្រូវបានគេស្គាល់នៅទូទាំងពិភពលោកថា ជាសម្បុកដ៏ធំបំផុតរបស់អ្នកប្រាជ្ញខាងរូបវិទ្យា។ ហេតុដូច្នេះហើយ ទើបនៅទីបំផុត អាញ់ស្តាញ់ក៏សម្រេចចិត្តវិលត្រឡប់ទៅធ្វើការនៅប៊ែរឡាំងវិញ ហើយមិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ នៅខែសីហាឆ្នាំ១៩២២ តែជាងមួយខែប៉ុណ្ណោះ ក្រោយការធ្វើឃាត លោក រ៉ាតឹនណាវ អាញ់ស្តាញ់ថែមទាំងបានចេញមុខជាសាធារណៈ ចូលរួមក្នុងបាតុកម្មដ៏ធំមួយរបស់អ្នកសន្តិភាពនិយមនៅប៊ែរឡាំង៕
អាញ់ស្តាញ់ភៀសខ្លួនពីអាល្លឺម៉ង់ទៅជ្រកកោននៅអាមេរិក នៅឆ្នាំ១៩២២ លោក វ៉លទែរ រ៉ាតឹនណាវ (Walther Rathenau) រដ្ឋមន្រ្តីការបរទេសអាល្លឺម៉ង់ ដែលជាជនជាតិជ្វីហ្វ និងជាមិត្តភក្តិដ៏ជិតស្និទ្ធិរបស់អាញ់ស្តាញ់ ត្រូវបានពួកជាតិនិយមអាល្លឺម៉ង់ធ្វើឃាត ហើយអាញ់ស្តាញ់ក៏មានឈ្មោះក្នុងបញ្ជីដែលគេតាមសម្លាប់។ ទោះបីជាត្រូវប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាសុវត្ថិភាពផ្ទាល់ខ្លួនបែបនេះក៏ដោយ អាញ់ស្តាញ់នៅតែបន្តការងារនៅប៊ែរឡាំងតទៅទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរប៉ុន្មានក្រោយមក បរិយាកាសដ៏សែនអាប់អួរនៅអាល្លឺម៉ង់ក៏បានជំរុញឲ្យអាញ់ស្តាញ់សម្រេចចាកចេញពីអាល្លឺម៉ង់ ទៅបំពេញទស្សនកិច្ចនៅបរទេស ហើយនេះ គឺជាលើកទី១ និងជាលើកចុងក្រោយ ដែលលោកធ្វើដំណើរទៅកាន់តំបន់អាស៊ី និងដើមបូព៌ា។ នៅក្នុងអំឡុងពេលកំពុងធ្វើដំណើរទៅកាន់តំបន់អាស៊ីនៅចុងឆ្នាំ១៩២២នេះហើយ ដែលអាញ់ស្តាញ់បានទទួលដំណឹងថា លោកត្រូវបានគណៈកម្មការណូបែលសម្រេចប្រគល់រង្វាន់ណូបែលខាងរូបវិទ្យាដល់លោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែពេលនោះជាសម័យកាលមិនទាន់មានយន្តហោះ ហើយការធ្វើដំណើរតាមកប៉ាល់ឆ្លងទ្វីបត្រូវចំណាយពេលរាប់ខែ អាញ់ស្តាញ់មិនអាចត្រឡប់ទៅទទួលរង្វាន់ណូបែលនេះបាន ទើបគណៈកម្មការណូបែលសម្រេចលើកពេលប្រគល់រង្វាន់ណូបែលទៅឲ្យអាញ់ស្តាញ់ នៅឆ្នាំបន្ទាប់។ ចំណែកអាញ់ស្តាញ់ ក៏បន្តដំណើរទៅកាន់តំបន់អាស៊ីជាធម្មតា។ នៅក្នុងដំណើររយៈពេលប្រមាណជា ៦ខែនោះ អាញ់ស្តាញ់ និងអ៊ែលសា ជាភរិយា បានធ្វើដំណើរទៅកាន់ប្រទេសសិង្ហបុរី ស្រីលង្កា និងជាពិសេស ទៅកាន់ប្រទេសជប៉ុន ដែលអាញ់ស្តាញ់ត្រូវបានគេទទួលស្វាគមន៍ប្រៀបបាននឹងប្រមុខរដ្ឋនៃប្រទេសមួយ។ អាញ់ស្តាញ់ត្រូវបានអធិរាជជប៉ុនទទួលឲ្យចូលគាល់នៅព្រះបរមរាជវាំង ក្រោមការទទួលអបអរពីសំណាក់ប្រជាជនជប៉ុនរាប់ពាន់នាក់។ អាញ់ស្តាញ់វិញក៏បានដក់ចិត្តស្រឡាញ់ និងគោរពជនជាតិជប៉ុនយ៉ាងខ្លាំងផងដែរ។ នៅក្នុងលិខិតដែលសរសេរទៅកាន់កូនប្រុស អាញ់ស្តាញ់បានរៀបរាប់ថា ក្នុងចំណោមបណ្តាជនដែលលោកបានជួប លោកចូលចិត្តជនជាតិជប៉ុនច្រើនជាងគេ ដោយសារតែពួកគេជាមនុស្សឆ្លាតវៃ មិនក្រអឺតក្រទម គួរឲ្យគោរព ហើយជាមនុស្សពូកែខាងផ្នែកសិល្បៈ។ នៅក្នុងប្រទេសជប៉ុន ក្រៅតែពីជំនួបជាមួយអធិរាជ អាញ់ស្តាញ់បានធ្វើដំណើរពីកន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយ ដើម្បីធ្វើបាឋកថា ស្តីពីទ្រឹស្តីរបស់លោក ដោយក្នុងបាឋកថានីមួយៗ មានអ្នកចូលស្តាប់រហូតដល់ទៅរាប់ម៉ឺននាក់។ នៅក្នុងដំណើរតាមរថភ្លើងពីកន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយនេះ អាញ់ស្តាញ់ក៏បានឆ្លងកាត់តាមទីក្រុងហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ាផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់ប្រាកដជាមិនអាចនឹកស្រមៃបានទេថា នៅថ្ងៃមួយទីក្រុងមួយនេះនឹងត្រូវកម្ទេចស្ទើរក្លាយជាផេះផង់ ដោយសារតែគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរ ដែលគេផលិតឡើង ទៅតាមការផ្តួចផ្តើមគំនិតរបស់លោក។ នៅក្នុងដំណើរចេញពីអាស៊ី ត្រឡប់ទៅកាន់អាល្លឺម៉ង់វិញ អាញ់ស្តាញ់ដែលជាជនជាតិជ្វីហ្វបានឆ្លៀតឆៀងចូលទៅកាន់ទឹកដីប៉ាឡេស្ទីន ដែលនៅពេលនោះ កំពុងស្ថិតក្រោមអាណាព្យាបាលអង់គ្លេស ហើយមិនទាន់មានការបង្កើតរដ្ឋអ៊ីស្រាអែលនៅឡើយ។ នៅប៉ាឡេស្ទីននោះ ក៏ដូចជា នៅជប៉ុនដែរ អាញ់ស្តាញ់ត្រូវបានទទួលស្វាគមន៍ដូចប្រមុខរដ្ឋ។ តាមការពិត ប្រមាណជា ៣០ឆ្នាំក្រោយមកទៀត គឺនៅឆ្នាំ១៩៥២ ក្រោយពីរដ្ឋអ៊ីស្រាអែលត្រូវបានបង្កើតឡើងរួចហើយនោះ អាញ់ស្តាញ់ត្រូវបានគេស្នើសុំឲ្យមកកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីនៃរដ្ឋដែលទើបនឹងបង្កើតថ្មីនេះ ក៏ប៉ុន្តែ អាញ់ស្តាញ់បានបដិសេធ។ នៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ១៩២៣ ក្រោយពីបានធ្វើដំណើរទៅបរទេសអស់រយៈពេល ៦ខែ អាញ់ស្តាញ់បានវិលត្រឡប់ទៅកាន់ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់វិញ។ អាញ់ស្តាញ់បានទទួលរង្វាន់ណូបែលដែលលោកប៉ងប្រាថ្នាតាំងពីរាប់ឆ្នាំមកហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការគំរាមកំហែងដល់សុវត្ថិភាពផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោក ក៏ដូចជា ចំពោះជនជាតិជ្វីហ្វផ្សេងទៀត នៅតែកើតមាន ហើយកើតមានកាន់តែខ្លាំង នៅក្នុងអំឡុងដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ៣០ នៅពេលដែលហ៊ីត្លែរ និងគណបក្សណាស៊ីជិតឡើងកាន់អំណាច។ នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៣២ អាញ់ស្តាញ់បានចាកចេញពីអាល្លឺម៉ង់សាជាថ្មី ក្នុងដំណើរទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក តាមការអញ្ជើញឲ្យទៅបង្រៀននៅតាមសកលវិទ្យាល័យនៅទីនោះ ហើយនៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់មិនទាន់ដឹងនៅឡើយទេថា វាជាដំណើរចាកចេញពីអាល្លឺម៉ង់ដែលគ្មានថ្ងៃវិលត្រឡប់មកវិញ។ នៅថ្ងៃទី៣០ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៣៣ នៅពេលដែលអាញ់ស្តាញ់កំពុងស្ថិតនៅសហរដ្ឋអាមេរិក អាដុលហ្វ ហ៊ីត្លែរ បានឡើងកាន់អំណាចនៅអាល្លឺម៉ង់ ហើយប៉ុន្មានខែក្រោយមក សកម្មជនណាស៊ីក៏ចាប់ផ្តើមបើកយុទ្ធនាការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញលើជនជាតិជ្វីហ្វអាល្លឺម៉ង់។ ផ្ទះរបស់អាញ់ស្តាញ់នៅប៊ែរឡាំងក៏ត្រូវបានពួកគេចូលលុកលុយជាច្រើនលើកផងដែរ ក៏ប៉ុន្តែ ពីដំបូងឡើយ អាញ់ស្តាញ់មិនបានដឹងនៅឡើយទេ អំពីហេតុការណ៍នេះ។ នៅខែមីនា បេសកកម្មនៅអាមេរិកត្រូវបញ្ចប់ អាញ់ស្តាញ់បានធ្វើដំណើរតាមកប៉ាល់ត្រឡប់ទៅអឺរ៉ុបវិញ ហើយនៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់មិនប្រាកដថានឹងអាចវិលចូលក្នុងប្រទេសអាល្លឺម៉ង់វិញឬអត់នោះទេ។ ដំណើរតាមកប៉ាល់របស់អាញ់ស្តាញ់ត្រូវឆ្លងកាត់តាមប៊ែលហ្ស៊ិក ហើយអាញ់ស្តាញ់គិតថា ចាំពេលទៅដល់ប៊ែលហ្ស៊ិក ទើបសម្រេចចិត្តថា តើនឹងត្រូវបន្តដំណើរទៅទិសណាជាបន្តទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលកំពុងធ្វើដំណើរលើកប៉ាល់ អាញ់ស្តាញ់បានទទួលដំណឹងថា ផ្ទះរបស់លោកនៅអាល្លឺម៉ង់ ទាំងផ្ទះនៅប៊ែរឡាំង និងផ្ទះមួយទៀតនៅក្រៅក្រុងប៊ែរឡាំងដែលប្រើសម្រាប់ស្នាក់នៅពេលវិស្សមកាល សុទ្ធតែត្រូវពួកណាស៊ីចូលលុកលុយ។ នៅពេលនោះហើយ ដែលអាញ់ស្តាញ់កំណត់ច្បាស់ក្នុងចិត្តថា លោកមិនអាចវិលត្រឡប់ចូលក្នុងប្រទេសអាល្លឺម៉ង់វិញបាននោះទេ។ នៅពេលទៅដល់ប៊ែលហ្ស៊ិក នៅថ្ងៃទី២៨ ខែមីនា គ្រាន់តែចុះពីកប៉ាល់ភ្លាម អាញ់ស្តាញ់ធ្វើដំណើរទៅកាន់ស្ថានអគ្គកុងស៊ុលអាល្លឺម៉ង់ប្រចាំប្រទេសប៊ែលហ្ស៊ិក ដើម្បីប្រគល់លិខិតឆ្លងដែន និងប្រកាសបោះបង់ចោលសញ្ជាតិអាល្លឺម៉ង់សាជាថ្មីម្តងទៀត បន្ទាប់ពីបានបោះបង់ចោលម្តងរួចមកហើយ កាលពីពេលរៀននៅប្រទេសស្វីស។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា អាញ់ស្តាញ់បានផ្ញើលិខិតទៅប៊ែរឡាំង ដើម្បីប្រកាសលាលែងពីតំណែងជាសាស្រ្តាចារ្យ និងតំណែងជានាយកវិទ្យាស្ថានរូបវិទ្យា។ តាមការពិត បើទោះបីជាអាញ់ស្តាញ់មិនលាលែង ក៏អាញ់ស្តាញ់ត្រូវគេដកតំណែងនេះដែរ ពីព្រោះថា មិនដល់មួយខែក្រោយមកផង ហ៊ីត្លែរបានដាក់ចេញនូវនយោបាយថ្មី ដោយហាមឃាត់រាល់ជនជាតិអាល្លឺម៉ង់ទាំងអស់ ដែលមានឈាមជ័រជាជនជាតិជ្វីហ្វ មិនឲ្យកាន់មុខតំណែងផ្លូវការអ្វីទាំងអស់នៅអាល្លឺម៉ង់។ នយោបាយបែបនេះបានជំរុញឲ្យអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តអាល្លឺម៉ង់រាប់សិបនាក់ ក្នុងនោះ រួមមានទាំងជ័យលាភីណូបែល ១៤នាក់ផង ត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ភៀសខ្លួនទៅក្រៅប្រទេស ហើយនេះ គឺជាកត្តាដ៏ចម្បងមួយ ដែលក្រោយមក បានធ្វើឲ្យអាល្លឺម៉ង់ណាស៊ីមានការអភិវឌ្ឍខាងបច្ចេកវិទ្យាយោធាយឺតជាងអាមេរិកនិងសម្ព័ន្ធមិត្ត។ និយាយពីអាញ់ស្តាញ់វិញ ក្រោយពីបានបោះបង់ចោលសញ្ជាតិអាល្លឺម៉ង់ហើយ អាញ់ស្តាញ់ ដែលមិនទាន់មានទិសដៅក្នុងជីវិតច្បាស់លាស់ ក៏បានសម្រេចស្នាក់នៅក្នុងប្រទេសប៊ែលហ្ស៊ិកជាបណ្តោះអាសន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ សុវត្ថិភាពរបស់អាញ់ស្តាញ់នៅប៊ែលហ្ស៊ិកក៏ចាប់ផ្តើមមានបញ្ហា នៅក្រោយពីមានដំណឹងពីអាល្លឺម៉ង់ថា ពួកណាស៊ីប្រកាសផ្តល់រង្វាន់យ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ ដល់អ្នកណាដែលធ្វើឃាតអាញ់ស្តាញ់បាន។ នៅពេលនោះ មានសកលវិទ្យាល័យនៅតាមប្រទេសជាច្រើនបានអញ្ជើញអាញ់ស្តាញ់ឲ្យទៅធ្វើជាសាស្រ្តាចារ្យ ជាពិសេស គឺសហរដ្ឋអាមេរិក និងបណ្តាប្រទេសនៅអឺរ៉ុប រួមមានទាំង បារាំង និងអង់គ្លេសផង។ ក៏ប៉ុន្តែ អាញ់ស្តាញ់សម្រេចចិត្តជ្រើសរើសយកសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលលោកត្រូវបានគេផ្តល់មុខងារជាសាស្រ្តាចារ្យ និងអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវខាងវិទ្យាសាស្រ្ត នៅឯសកលវិទ្យាល័យដ៏ល្បីល្បាញមួយ គឺសកលវិទ្យាល័យព្រីនស្តុន (Princeton)។ អាញ់ស្តាញ់ក៏បានវិលត្រឡប់ទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិកសាជាថ្មីម្តងទៀត ដោយម្តងនេះ ក្នុងឋានៈជាជនភៀសខ្លួន ហើយអាញ់ស្តាញ់បានទទួលសញ្ជាតិអាមេរិក នៅឆ្នាំ១៩៤០៕
អាញ់ស្តាញ់និងអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ មានមនុស្សជាច្រើននាំគ្នាចាត់ទុកលោកអាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ថាជាបិតានៃអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិតទៅ ទ្រឹស្តីរូបវិទ្យារបស់អាញ់ស្តាញ់មិនមែនជាទ្រឹស្តីដែលបង្កើតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរដោយផ្ទាល់នោះទេ គឺគ្រាន់តែជាទ្រឹស្តី ដែលបង្ហាញពីទំនាក់ទំនង រវាងម៉ាស់ និងថាមពល។ ទ្រឹស្តីនេះត្រូវបានអាញ់ស្តាញ់រកឃើញ នៅឆ្នាំ១៩០៥ ហើយដែលសរុបជារួមតាមរយៈរូបមន្តដ៏ល្បីល្បាញនៅទូទាំងពិភពលោកមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន គឺ E=mc²។ នៅក្នុងនេះ E គឺជាថាមពល, m គឺជាម៉ាស់ ចំណែក c គឺល្បឿននៃពន្លឺ (ហើយល្បឿននៃពន្លឺគឺមានតម្លៃថេរជានិច្ចទោះជានៅក្នុងស្ថានភាពណាក៏ដោយ)។ តាមរយៈរូបមន្តនេះ អាញ់ស្តាញ់បង្ហាញឲ្យឃើញពីភាពសមមូល រវាងថាមពល និងម៉ាស់ (សម្តីផ្ទាល់របស់អាញ់ស្តាញ់៖ « It followed from the special theory of relativity that mass and energy are both but different manifestations of the same thing a somewhat unfamiliar conception for the average mind. ») ហើយលើសពីនេះទៅទៀត ដោយសារតែថាមពល គឺជាផលគុណ រវាងម៉ាស់ និងការ៉េនៃល្បឿនពន្លឺ ហើយល្បឿនពន្លឺមានតម្លៃខ្ពស់ ដូច្នេះ ម៉ាស់ក្នុងបរិមាណដ៏តិចតួចមួយក៏អាចបង្កើតទៅជាថាមពលដ៏សម្បើមបានដែរ។ នេះហើយជាគោលការណ៍ដែលបង្ហាញឲ្យឃើញ នៅក្នុងថាមពលនុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ រូបមន្តរបស់អាញ់ស្តាញ់បង្ហាញឲ្យឃើញតែពីគោលការណ៍សមមូល រវាងម៉ាស់ និងថាមពលតែប៉ុណ្ណោះ តែមិនបានបង្ហាញពីរបៀបនៃការបំប្លែងពីម៉ាស់ទៅថាមពលនោះទេ ហើយរឹតតែមិនបានបង្ហាញពីយន្តការនៃប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរនោះដែរ។ តាមការពិត ការបង្កើតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ គឺជាដំណើរវិវឌ្ឍខាងវិទ្យាសាស្រ្ត និងបច្ចេកវិទ្យា ដែលជាលទ្ធផលនៃការបូកបញ្ចូលគ្នានូវទ្រឹស្តីនិងរបកគំហើញជាច្រើន រាប់ចាប់តាំងពីការរកឃើញសារធាតុវិទ្យុសកម្ម ដោយអ្នកប្រាជ្ញបារាំង ព្យែរ គួរី (Pierre Curie) និងម៉ារី គួរី (Marie Curie) តាំងពីឆ្នាំ១៨៩៨, ឆ្លងកាត់តាមរូបមន្ត E=mc² របស់អាញ់ស្តាញ់ នៅឆ្នាំ១៩០៥ រហូតទៅដល់ការរកឃើញទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរ ដោយអ្នកប្រាជ្ញហុងគ្រី អាល្លឺម៉ង់ និងបារាំង នៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ គឺប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរ ដែលអាចបំប្លែងម៉ាស់ទៅជាថាមពល និងបង្កើតជាកម្លាំងផ្ទុះ នៅក្នុងយន្តការនៃគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរ។ ដូច្នេះ បើនិយាយខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត ទ្រឹស្តីរបស់អាញ់ស្តាញ់ គ្រាន់តែជាចំណែកមួយប៉ុណ្ណោះ នៅក្នុងដំណើរវិវឌ្ឍឆ្ពោះទៅការបង្កើតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តួនាទីដែលកាន់តែសំខាន់របស់អាញ់ស្តាញ់ គឺខាងផ្នែកនយោបាយ។ និយាយឲ្យចំ គឺសកម្មភាពរបស់លោក ក្នុងការជំរុញឲ្យអាមេរិកបង្កើតគម្រោងផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ តាមរយៈលិខិតផ្ញើជូនទៅលោកប្រធានាធិបតី ហ្វ្រែងឃ្លីន រូសវែល (Franklin D. Roosevelt) នៅឆ្នាំ១៩៣៩។ នៅក្នុងចំណោមទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តសំខាន់ៗ ដែលនាំទៅរកការបង្កើតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ទ្រឹស្តីដ៏សំខាន់បំផុតមួយ គឺប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរ ហើយអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ល្បីឈ្មោះជាងគេ នៅក្នុងការរកឃើញទ្រឹស្តីនេះ គឺអ្នកប្រាជ្ញខាងរូបវិទ្យាមកពីហុងគ្រី ឈ្មោះ លេអូ ស៊ីឡាដ (Leo Szilard)។ លេអូ ស៊ីឡាដ គឺជាមិត្តភក្តិរបស់អាញ់ស្តាញ់ ហើយក៏ជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដែលរត់ភៀសខ្លួនចេញពីពួកណាស៊ី ទៅជ្រកកោននៅសហរដ្ឋអាមេរិកដូចជាអាញ់ស្តាញ់ដែរ។ នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៣៩ លេអូ ស៊ីឡាដ បានស្វែងទៅជួបអាញ់ស្តាញ់ ដើម្បីប្រាប់ពីបញ្ហាសំខាន់ពីរ ទីមួយ អំពីទ្រឹស្តីរបស់លោកស្តីពីប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរ ដែលអាចបង្កើតជាគ្រាប់បែកប្រល័យលោក និងទីពីរ អំពីការរកឃើញសារធាតុអ៊ុយរ៉ាញ៉ូម នៅក្នុងប្រទេសកុងហ្គោ ដែលនៅពេលនោះជាដែនអាណានិគមប៊ែលហ្ស៊ិក ហើយសារធាតុអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមនេះអាចនឹងត្រូវអាល្លឺម៉ង់ណាស៊ីប្រមូលទិញ ដើម្បីយកទៅផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។ លទ្ធភាពដែលហ៊ីត្លែរអាចនឹងមានអាវុធប្រល័យលោកនៅក្នុងដៃ គឺជាក្តីបារម្ភដ៏ធំបំផុត ដែលធ្វើឲ្យអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តទាំងពីររូបសម្រេចថា ត្រូវតែប្រាប់ប្រធានាធិបតីអាមេរិកឲ្យបានដឹងអំពីរឿងនេះ ហើយនៅពេលនោះ អ្នកប្រាជ្ញដែលមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីល្បាញអាចមានឥទ្ធិពលទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍របស់ប្រធានាធិបតីអាមេរិកបាន គឺអាញ់ស្តាញ់។ នៅខែតុលាឆ្នាំ១៩៣៩ នៅក្នុងពេលដែលសង្រ្គាមលោកលើកទី២ទើបនឹងឆាបឆេះឡើងនៅអឺរ៉ុប លិខិតរបស់អាញ់ស្តាញ់ត្រូវបានបញ្ជូនទៅដល់សេតវិមាន ហើយនៅក្នុងលិខិតនេះ អាញ់ស្តាញ់បានប្រាប់លោកប្រធានាធិបតីរូសវែលទៅតាមដំណើររឿងដូចអ្វីដែល លេអូ ស៊ីឡាដ បានប្រាប់លោក គឺលទ្ធភាពនៃការយកអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមទៅផលិតជាគ្រាប់បែកតាមរយៈប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា អាញ់ស្តាញ់ក៏បានលើកឡើងផងដែរថា នៅក្នុងពេលនោះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តអាល្លឺម៉ង់ប្រហែលជាកំពុងសិក្សាលើការផលិតអាវុធប្រភេទថ្មីនេះ ហើយបានជំរុញឲ្យលោកប្រធានាធិបតីរូសវែលប្រមែរប្រមូលអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនៅអាមេរិក ដើម្បីសិក្សាលើគម្រោងនេះដែរ ដើម្បីពិនិត្យលទ្ធភាពផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរឲ្យបានមុនហ៊ីត្លែរ។ ប្រមាណជា៣សប្តាហ៍ក្រោយមក លោកប្រធានាធិបតីរូសវែលបានផ្ញើលិខិតតបទៅអាញ់ស្តាញ់វិញ ដោយក្នុងលិខិតនោះ ក្រៅពីបានអរគុណអាញ់ស្តាញ់ លោកប្រធានាធិបតីរូសវែលបានប្រាប់ទៅអាញ់ស្តាញ់ថា លោកបានទទួលតាមអានុសាសន៍របស់អាញ់ស្តាញ់ ដោយរៀបចំឲ្យមាននូវក្រុមការងារអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត ដើម្បីសិក្សាលើគម្រោងផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។ ក្រុមការងារនេះបានជួបប្រជុំគ្នាជាផ្លូវការជាលើកដំបូង តាំងពីថ្ងៃទី២១តុលា ដោយមានការចូលរួមពីសំណាក់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដែលជាជនភៀសខ្លួនពីពួកណាស៊ី ជាពិសេស គឺលេអូ ស៊ីឡាដ អ្នករកឃើញប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរ និងជាអ្នកដែលផ្តួចផ្តើមគំនិតជាមួយអាញ់ស្តាញ់ ក្នុងការសរសេរលិខិតទៅលោកប្រធានាធិបតីរូសវែល។ ការសិក្សារបស់ក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនេះហើយ ដែលបង្កើតចេញជាគម្រោង ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា « Manhattan Project » ហើយផលិតបានជាគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរលើកដំបូង ហើយដែលអាមេរិកយកទៅទម្លាក់លើទីក្រុងហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និងណាកាសាគី របស់ជប៉ុន នៅឆ្នាំ១៩៤៥។ ផ្ទុយពី លេអូ ស៊ីឡាដ និងអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាជនភៀសខ្លួនពីណាស៊ីផ្សេងទៀត អាញ់ស្តាញ់មិនបានចូលរួមនៅក្នុងគម្រោងផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរនេះទេ ទាំងនៅក្នុងដំណាក់កាលសិក្សាដោយក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត និងនៅក្នុងគម្រោង Manhattan Project។ នៅអំឡុងដើមឆ្នាំ១៩៤០ លោកប្រធានាធិបតីរូសវែលក៏ធ្លាប់បានស្នើឲ្យអាញ់ស្តាញ់ចូលរួមប្រជុំជាមួយក្រុមការងារអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនុយក្លេអ៊ែរដែរ ក៏ប៉ុន្តែ អាញ់ស្តាញ់បានបដិសេធ។ តាមការពិត ក្រោយមកទៀត អាញ់ស្តាញ់មិនទាំងត្រូវបានកងទ័ពអាមេរិកអនុញ្ញាតឲ្យទទួលព័ត៌មានពីគម្រោង Manhattan Project ផងទេ ដោយសារតែវាជាគម្រោងដែលគេលាក់ការណ៍សម្ងាត់ខ្ព ស់បំផុត ហើយអាញ់ស្តាញ់ត្រូវជាប់ក្នុងបញ្ជីខ្មៅរបស់អែហ្វប៊ីអាយ ដោយជាប់សង្ស័យថាជាអ្នកមាននិន្នាការកុម្មុយនិស្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ អាញ់ស្តាញ់នៅតែត្រូវបានសាធារណមតិជាទូទៅចាត់ទុកជាបិតានៃគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរ។ នៅឆ្នាំ១៩៤៥ នៅក្រោយពេលដែលគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរទាំងពីរគ្រាប់ត្រូវបានទម្លាក់លើទីក្រុងហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និងណាកាសាគី រដ្ឋការអាមេរិកបានចេញផ្សាយជាសាធារណៈនូវប្រវត្តិនៃការផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ដោយបានធ្វើការសង្កត់ធ្ងន់ថា ចំណុចចាប់ផ្តើមដំបូងបំផុត គឺចេញពីលិខិតរបស់អាញ់ស្តាញ់ផ្ញើទៅលោកប្រធានាធិបតីរូសវែល នៅឆ្នាំ១៩៣៩។ ក្រោយមកទៀត ទស្សនាវដ្តីដ៏ល្បី ឈ្មោះ The Times បានចេញផ្សាយ ដោយដាក់រូបភាពអាញ់ស្តាញ់ធំៗនៅលើទំព័រមុខ ជាមួយនឹងរូបភាពនៃការផ្ទុះគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរ ចារពីលើដោយរូបមន្តដ៏ល្បីល្បាញរបស់លោក គឺ E=mc²។ អាញ់ស្តាញ់វិញ ក្រោយពីបានមើលឃើញពីវិនាសកម្មនៅហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និងណាកាសាគី អាញ់ស្តាញ់ចាប់ផ្តើមមានវិប្បដិសារី ដែលបានចូលរួមផ្តួចផ្តើមគំនិតឲ្យមានការផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរនេះ។ ហើយគំនិតសន្តិភាពនិយម បូករួមជាមួយនឹងវិប្បដិសារីនេះបានជំរុញឲ្យអាញ់ស្តាញ់ចំណាយពេលស្ទើរតែពេញក្នុងដំណាក់កាលចុងក្រោយនៃជីវិតរបស់លោក ធ្វើសកម្មភាពនយោបាយជាច្រើន ទាមទារឲ្យបង្កើតរចនាសម្ព័ន្ធអន្តរជាតិ ដើម្បីគ្រប់គ្រងសព្វាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ចៀសវាងកុំឲ្យមានសង្រ្គាមនុយក្លេអ៊ែរផ្ទុះឡើង ទៅថ្ងៃអនាគត។ នៅក្នុងក្តីបារម្ភពីវិនាសកម្មដែលបង្កឡើងដោយសង្រ្គាមនុយក្លេអ៊ែរនេះហើយ ដែលអាញ់ស្តាញ់បានបន្សល់ទុកនូវពាក្យសម្តីដ៏ល្បីល្បាញមួយឃ្លាថា៖ “ខ្ញុំមិនដឹងថា តើសង្រ្គាមលោកលើកទី៣គេច្បាំងគ្នាដោយប្រើអាវុធអ្វីទេ តែសង្រ្គាមលោកលើកទី៤ ប្រាកដជានឹងត្រូវច្បាំងដោយប្រើដំបងនិងដំថ្ម” ដែលលោកចង់មានន័យថា ប្រសិនបើសង្រ្គាមលោកលើកទី៣ផ្ទុះឡើង អាវុធនុយក្លេអ៊ែរអាចនឹងកម្ទេចភពផែនដី ធ្វើឲ្យមនុស្សជាតិវិលត្រឡប់ទៅរកយុគសម័យបុរេប្រវត្តិវិញជាមិនខាន៕
អាញ់ស្តាញ់៖ ដំណើរជីវិតចុងក្រោយ នៅឆ្នាំ១៩៤៥ ក្រោយពីអាមេរិកទម្លាក់គ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរទៅលើទីក្រុងហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និងណាកាសាគី កេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់អាញ់ស្តាញ់ត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថាជាបិតានៃអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ម្យ៉ាង ដោយសារតែលោកជាអ្នកបង្កើតទ្រឹស្តី ស្តីពីទំនាក់ទំនង រវាងម៉ាស់ និងថាមពល (គឺរូបមន្តដ៏ល្បីល្បាញ (E=mc²) និងសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត ដោយសារតែលោកជាអ្នកដែលបានសរសេរលិខិតជំរុញឲ្យប្រធានាធិបតីអាមេរិក (Franklin Roosevelt) បង្កើតកម្មវិធីផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ កាលពីឆ្នាំ១៩៣៩។ អាញ់ស្តាញ់វិញចាប់មានវិប្បដិសារី ដោយមើលឃើញពីសោកនាដកម្ម ដែលបង្កឡើងដោយអាវុធនុយក្លេអ៊ែរទៅលើប្រជាជនជប៉ុន ហើយជាពិសេស វាគឺជាសោកនាដកម្ម ដែលលោកយល់ថា គឺជារឿងដែលមិនចាំបាច់ទាល់តែសោះ។ សម្រាប់អាញ់ស្តាញ់ ការណ៍ដែលលោកជំរុញឲ្យអាមេរិកផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ គឺដោយសារតែលោកបារម្ភខ្លាចអាល្លឺម៉ង់ផលិតអាវុធប្រល័យលោកនេះបានមុន ហើយហ៊ីត្លែរនឹងក្លាយជាអ្នកត្រួតត្រាពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅមុនពេលដែលអាមេរិកទម្លាក់គ្រាប់បែកលើហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និងណាកាសាគី គ្រប់គ្នាសុទ្ធតែបានដឹងយ៉ាងច្បាស់ថា អាល្លឺម៉ង់មិនបានជោគជ័យក្នុងការផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរនោះទេ ហើយលើសពីនេះទៅទៀត អាល្លឺម៉ង់ក៏បានចុះចាញ់សង្រ្គាមរួចទៅហើយដែរ។ ប្រមាណជាមួយខែ ក្រោយពីការទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និងណាកាសាគី អាញ់ស្តាញ់រួមជាមួយអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តផ្សេងទៀត បានរួមគ្នាធ្វើការតស៊ូមតិទាមទារឲ្យបង្កើតក្រុមប្រឹក្សាអន្តរជាតិ ដើម្បីគ្រប់គ្រងអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ហើយក្រោយមក ក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនេះបានបង្កើតរចនាសម្ព័ន្ធជាគណៈកម្មាធិការមួយ ដែលមានអាញ់ស្តាញ់ជាប្រធាន។ សម្រាប់អាញ់ស្តាញ់ ការបង្កើតត្រឹមតែរចនាសម្ព័ន្ធអន្តរជាតិ ក្នុងទ្រង់ទ្រាយជាសមាគមនៃប្រជាជាតិ ដូចជាអង្គការសហប្រជាជាតិ គឺមិនគ្រប់គ្រាន់ ក្នុងការគ្រប់គ្រងអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ និងរក្សាសន្តិភាពនៅទូទាំងពិភពលោកបាននោះទេ។ គេចាំបាច់ត្រូវតែបង្កើតជារដ្ឋាភិបាលពិភពលោកមួយ ដែលមានអំណាចទៅលើប្រទេសជាសមាជិក ហើយមានកម្លាំងទ័ព និងជាពិសេស គឺជាអ្នកកាន់កាប់សព្វាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តស៊ូមតិរបស់គណៈកម្មាធិការអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនេះត្រូវទទួលបរាជ័យ ដោយសារតែគ្មានប្រទេសណាមួយសុខចិត្តបោះបង់អធិបតេយ្យភាព និងអំណាចទ័ពរបស់ខ្លួន ចំណែកឯប្រទេសមហាអំណាចក៏ចាប់ផ្តើមប្រឈមមុខដាក់គ្នាកាន់តែខ្លាំង នៅក្នុងសង្រ្គាមត្រជាក់ ហើយមកទល់នឹងពេលនោះ មិនមែនតែអាមេរិកមួយទេ ដែលផលិតបានអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។ សហភាពសូវៀត ហើយក្រោយមកទៀត បារាំង អង់គ្លេស និងចិន សុទ្ធតែមានអាវុធនុយក្លេអ៊ែររៀងៗខ្លួន។ អាញ់ស្តាញ់នៅតែបន្តធ្វើសកម្មភាពប្រឆាំងនឹងអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ វាបានក្លាយជាសកម្មភាពបន្ទាប់បន្សំតែប៉ុណ្ណោះ ដោយលោកងាកទៅផ្តោតលើការងារសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់លោកវិញ។ គិតត្រឹមពេលដែលសង្រ្គាមលោកលើកទី២ត្រូវបញ្ចប់ អាញ់ស្តាញ់បានចូលនិវត្តន៍ពីការងារជាសាស្រ្តាចារ្យនៅសកលវិទ្យាល័យព្រីនស្តុន (Princeton) ក៏ប៉ុន្តែ លោកនៅតែបន្តការងារសិក្សាស្រាវជ្រាវខាងរូបវិទ្យាតទៅទៀត ដោយលោកមានគោលដៅចង់ស្វែងរកទ្រឹស្តីមួយ ដែលអាចពន្យល់ និងអនុវត្តចំពោះអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងទាំងអស់នៅក្នុងចក្រវាលយើងនេះ គឺចាប់តាំងពីបាតុភូត និងវត្ថុដ៏ធំធេង នៅក្នុងទីអវកាស រហូតទៅដល់សារធាតុដ៏តូចល្អិតជាងអាតូម និយាយជារួម គឺការភ្ជាប់គ្នា រវាងទ្រឹស្តី General Relativity និងរូបវិទ្យាកង់ទិក (Quantique/Quantum)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់មានវ័យកាន់តែចាស់ណាស់ទៅហើយ ចំណែកឯសុខភាពរបស់លោកក៏ត្រូវប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាកាន់តែច្រើនដែរ។ អាញ់ស្តាញ់បានធ្លាក់ខ្លួនឈឺធ្ងន់ ហើយទទួលមរណភាព នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៥៥ ក្នុងវ័យ ៧៦ឆ្នាំ។ អាញ់ស្តាញ់ទទួលមរណភាពនៅក្នុងដំណេក ហើយនៅក្បែរគ្រែរបស់លោក គេឃើញមានក្រដាស ១២សន្លឹក ពេញទៅដោយរូបមន្ត និងសមីកាគណិតវិទ្យា។ សមីកាអស់ទាំងនេះ នៅជាការព្រាងនៅឡើយ ដោយមិនចេញជាទ្រឹស្តីអ្វីពិតប្រាកដនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា វាបង្ហាញថា រហូតដល់ដង្ហើមចុងក្រោយ អាញ់ស្តាញ់នៅតែខិតខំសិក្សាស្វែងរកទ្រឹស្តីចុងក្រោយរបស់លោក។ រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ទ្រឹស្តីរួម ដែលអាចពន្យល់ និងអនុវត្តចំពោះអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងនៅលើចកក្រវាល ហើយដែលអាញ់ស្តាញ់បានខិតខំស្វែងរករហូតដល់នាទីចុងក្រោយនៃជីវិតចុងក្រោយរបស់លោកតែមិនបានសម្រេច នៅតែជាប្រធានបទដ៏សំខាន់មួយ នៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជំនាន់ក្រោយ។ អាញ់ស្តាញ់បានទទួលមរណភាពទៅ ដោយបន្សល់ទុកនូវកេរ្តិ៍ឈ្មោះជាអ្នកប្រាជ្ញខាងរូបវិទ្យាដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុត នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី២០ និងស្ថិតក្នុងចំណោមអ្នកប្រាជ្ញខាងវិទ្យាសាស្រ្តដ៏កំពូលៗ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់មនុស្សជាតិ រួមជាមួយនឹងកាលីលេ និងញូតុន។ ជាការពិតណាស់ថា ទ្រឹស្តីរបស់អាញ់ស្តាញ់មិនសូវជាមានអ្នកស្គាល់ច្រើន ជាពិសេស បើប្រៀបធៀបទៅនឹងទ្រឹស្តីរបស់ញូតុន។ ម្យ៉ាង ដោយសារតែទ្រឹស្តីរបស់អាញ់ស្តាញ់មានលក្ខណៈស្មុគស្មាញពិបាកយល់ និងម្យ៉ាងទៀត ដោយសារតែទ្រឹស្តីអស់ទាំងនេះមិនសូវជាត្រូវបានគេយកមកអនុវត្តច្រើននៅក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ ឬអាចសង្កេតឃើញជាទូទៅ នៅក្នុងបាតុភូតលើភពផែនដី។ ទោះជាយ៉ាងណា ទ្រឹស្តីរបស់អាញ់ស្តាញ់គឺជាបដិវត្តន៍ដ៏សំខាន់មួយ នៅក្នុងការយល់ឃើញរបស់មនុស្សជាតិ ទៅលើចក្រវាល ជាពិសេស វានាំមកនូវទស្សនទានថ្មី ដែលនាំឲ្យផ្លាស់ប្តូរដល់ការយល់ឃើញរបស់មនុស្សទៅលើកម្លាំងទំនាញ ទៅលើលំហ និងពេល ហើយទ្រឹស្តីនេះត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ នៅក្នុងការរកឃើញនូវទ្រឹស្តីជាច្រើនផ្សេងទៀតទាក់ទងនឹងអវកាស។ ទាក់ទងនឹងការអនុវត្តន៍ក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃវិញ ការយល់ដឹងពីឥទ្ធិពលនៃកម្លាំងទំនាញទៅលើលំហពេលក៏ជាគន្លឹះដ៏សំខាន់មួយដែរ នៅក្នុងដំណើរការនៃប្រព័ន្ធកំណត់ទីតាំង (GPS) ពីព្រោះថា សុក្រឹតភាពនៃប្រព័ន្ធ GPS នេះ គឺវាអាស្រ័យទៅលើសុក្រឹតភាព រវាងម៉ោងនៅលើភពផែនដី និងម៉ោងនៅលើផ្កាយរណប។ យោងតាមទ្រឹស្តី Special និង Genral Relativity របស់អាញ់ស្តាញ់ ផ្កាយរណប GPS ដែលស្ថិតនៅកម្ពស់រាប់រយគីឡូម៉ែត្រពីភពផែនដី ត្រូវទទួលរងឥទ្ធិពលកម្លាំងទំនាញផែនដីតិចជាង ហើយម៉ោងនៅលើផ្កាយរណបទាំងនេះ ក៏ត្រូវដើរលឿនជាងម៉ោងនៅលើផែនដី។ គម្លាតរវាងម៉ោងទាំងពីរនេះថ្វីដ្បិតតែមានទំហំតូច (ត្រឹមតែប្រមាណជា ៤០ microseconds ក្នុងមួយថ្ងៃ) ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើគេមិនគិតបញ្ចូលទ្រឹស្តី Relativity របស់អាញ់ស្តាញ់នេះទេ សុក្រឹតភាពនៃប្រព័ន្ធ GPS អាចនឹងត្រូវប្រែប្រួលរហូតដល់ទៅរាប់គីឡូម៉ែត្រ៕
អាញ់ស្តាញ់និងកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិច៖ ពី “កំហុសឆ្គងដ៏ធំ” ទៅ “ថាមពលងងឹត” នៅឆ្នាំ១៩១៥ អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ បានរកឃើញទ្រឹស្តី General Relativity ដោយបានសរសេរចេញជាសមីការគណិតវិទ្យា ដែលបង្ហាញពីទំនាក់ទំនង រវាងម៉ាស់ កម្លាំងទំនាញ និងភាពកោងនៃលំហពេល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩១៧ អាញ់ស្តាញ់បានសង្កេតឃើញថា សមីការរបស់លោកមានបញ្ហាចោទដ៏ធំមួយ ដោយហេតុថា នៅពេលដែលលោកយកសមីការនេះទៅអនុវត្តចំពោះចក្រវាលទាំងមូល វាបង្ហាញថា ចក្រវាលរបស់យើងខ្វះលំនឹង ពោលគឺ វាអាចរីកកាន់តែធំឡើងៗ ឬក៏អាចរួមកាន់តែតូចទៅៗ។ សម្រាប់អាញ់ស្តាញ់ នេះគឺជារឿងដែលមិនអាចទៅរួច ពីព្រោះថា គិតមកត្រឹមពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់ ក៏ដូចជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ (ទាំងអ្នកវិទ្យានៅសម័យកាលនោះ និងអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តពីសម័យមុន) សុទ្ធតែគិតថា ចក្រវាលរបស់យើង ជាចក្រវាលដែលមានលំនឹង (Static Universe) ហើយស្ថិតស្ថេរនៅជាអចិន្រ្តៃយ៍ ដោយមិនរីកធំ ឬរួញតូច ដូចការព្យាករនៃសមីការ Genral Relativity នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាអាញ់ស្តាញ់បានសម្រេចកែសមីការរបស់លោក ដោយបានបញ្ចូលកុងស្តង់មួយទៅក្នុងនោះ ដើម្បីធ្វើឲ្យសមីការនេះឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពថេរនៃចក្រវាល។ កុងស្តង់នេះ ត្រូវបានគេឲ្យឈ្មោះថា “កុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិច” (ឬតាមភាសាអង់គ្លេសថា Cosmological Constant) ហើយនៅក្នុងរូបវិទ្យា កុងស្តង់នេះត្រូវបានគេកំណត់ថាជាថាមពលពិសេសមួយ គឺ "ថាមពលនៃភាពទទេ” ក្នុងអវកាស ហើយដែលមានកម្លាំងតបទៅនឹងថាមពល និងកម្លាំងទំនាញ នៃរាល់សារធាតុដែលមានម៉ាស់ នៅក្នុងចក្រវាល។ ជាមួយនឹងកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិចនេះ សមីការ General Relativity របស់អាញ់ស្តាញ់មានលំនឹង ហើយវាក៏ឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពថេរនៃចក្រវាលរបស់យើង។ ក៏ប៉ុន្តែ ១០ឆ្នាំក្រោយមក បុព្វជិតកាតូលិក និងជាសាស្រ្តាចារ្យរូបវិទ្យាប៊ែលហ្ស៊ិកម្នាក់ ឈ្មោះថា ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ (Georges Lemaître) ស្នើឡើងនូវទ្រឹស្តីថ្មីស្រឡាងមួយថា ចក្រវាលរបស់យើងមិនមានលំនឹងដូចអ្វីដែលគេធ្លាប់គិតតាំងពីមុនមកនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ វារីកធំឡើងជាប់ជាប្រចាំពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ (Expanding Universe)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ទ្រឹស្តីដ៏ចម្លែករបស់ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ ដែលគ្រាន់តែជាសាស្ត្រាចារ្យធម្មតាម្នាក់ គ្មានកេរ្តិ៍ឈ្មោះអ្វីផងនោះ មិនត្រូវបានគេទទួលស្គាល់នោះទេ។ អាញ់ស្តាញ់ក៏បានច្រានចោលទ្រឹស្តីរបស់ហ្សក ឡឺម៉ែត្រនេះដែរ បើទោះបីជាទ្រឹស្តីនេះវាស្របទៅនឹងសមីការដើមរបស់លោក មុនពេលបញ្ចូលកុងស្តង់កូស្មូឡូហ្ស៊ិក។ (តែអ្វីៗត្រូវប្រែប្រួល ក្រោយពីទ្រឹស្តីនេះត្រូវបានបញ្ជាក់ដោយភស្តុតាងចេញពីការសង្កេតជាក់ស្តែង)។ គិតត្រឹមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩២០ មនុស្សជាតិយើងអាចធ្វើការសិក្សា និងសង្កេតទៅលើតែផ្កាយ ដែលស្ថិតនៅក្នុងកាឡាក់ស៊ីមីគីវ៉េ (Milky Way) តែប៉ុណ្ណោះ ពីព្រោះថា រាល់ផ្កាយដែលរះព្រោងព្រាតលើមេឃ ហើយដែលគេអាចមើលឃើញដោយភ្នែកទទេ គឺសុទ្ធតែស្ថិតនៅក្នុងកាឡាក់ស៊ីមីគីវ៉េទាំងអស់ ហើយយើងនៅមិនទាន់មានបច្ចេកវិទ្យាទំនើប ដែលអាចមើលហួសពីមីគីវ៉េនេះនៅឡើយនោះទេ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានគេមិនអាចសង្កេតឃើញជាក់ស្តែងពីការរីកធំនៃចក្រវាល ដូចអ្វីដែលស្នើឡើង ដោយទ្រឹស្តីរបស់ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ។ តាមការពិតទៅ នៅពេលនោះ មនុស្សភាគច្រើនលើសលុបគិតថា ចក្រវាលរបស់យើង គឺមានត្រឹមតែក្នុងមីគីវ៉េនេះឯង ដោយមិនមានអ្វីហួសពីនេះទៀតទេ។ ជំនឿនេះត្រូវប្រែប្រួល នៅឆ្នាំ១៩២៥ ក្រោយពីតារាវិទូអាមេរិកម្នាក់ ឈ្មោះ អ៊ែដវីន ហឺបល (Edwin Hubble) បានធ្វើការសង្កេតដោយប្រើតេឡេស្កុបប្រភេទថ្មីហើយបានរកឃើញកាឡាក់ស៊ីជាច្រើនផ្សេងទៀត នៅក្រៅកាឡាក់ស៊ីមីគីវ៉េ។ អ៊ែដវីន ហឺបល មិនត្រឹមតែរកឃើញកាឡាក់ស៊ីថ្មីនេះទេ ក៏ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ១៩២៩ លោកបានរកឃើញថា កាឡាក់ស៊ីអស់ទាំងនេះ មិនថាស្ថិតនៅទិសខាងណា សុទ្ធតែមានចលនាចេញឆ្ងាយពីភពផែនដីរបស់យើង ហើយនេះ គឺជាភស្តុតាងដែលបញ្ជាក់ថា ចក្រវាលរបស់យើងមិនស្ថិតនៅថេរដូចការគិតរបស់យើងតាំងពីមុនមកនោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញ វារីកកាន់តែធំឡើងពីមួយថ្ងៃទៅមួយៗ។ អាញ់ស្តាញ់វិញ ក្រោយពីបានដឹងពីលទ្ធផលនៃការសិក្សារបស់អ៊ែដវីន ហឺបល លោកក៏បានភ្ញាក់ខ្លួន ហើយទទួលស្គាល់ថា ចក្រវាលពិតជារីកកាន់តែធំ ដូចជាការលើកឡើងរបស់ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ ហើយសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត គឺស្របទៅនឹងសមីការដើមរបស់លោក មុនពេលបញ្ចូលកុងស្តង់កូស្មូស៊ិច។ នៅពេលនោះហើយដែលអាញ់ស្តាញ់បានលើកឡើងថា ការកែប្រែសមីការដើម ដោយបញ្ចូលកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិចនេះ គឺជា “កំហុសឆ្គងដ៏ធំបំផុតនៅក្នុងជីវិតរបស់លោក”។ អាញ់ស្តាញ់ក៏បានលុបកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិចនេះចេញ ហើយវិលត្រឡប់ទៅរកសមីការដើមរបស់លោកវិញ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ លោកប្រាកដជាមិនទាន់ដឹងនៅឡើយទេថា “កំហុសឆ្គងដ៏ធំក្នុងជីវិតរបស់លោក”នេះ ក្រោយមកនឹងត្រូវក្លាយទៅជាប្រធានបទនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវលើទ្រឹស្តីថ្មីដ៏សំខាន់ ហើយកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិចដែលលោកបានលុបចោលអាចជាប្រភេទថាមពលដែលអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តកំពុងសិក្សា គឺ “Dark Energy”។ នៅពេលដែលអ៊ែដវីន ហឺបល រកឃើញថា កាឡាក់ស៊ីទាំងអស់សុទ្ធតែមានចលនាចេញឆ្ងាយពីភពផែនដី ហើយចក្រវាលរីកកាន់តែធំឡើងពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ នាំគ្នាគិតថា អត្រានៃការរីកមាឌនៃចក្រវាលនេះនឹងត្រូវថយចុះបន្តិចម្តងៗ ដោយសារតែមានកម្លាំងទំនាញសកល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តអាចអភិវឌ្ឍបច្ចេកវិទ្យាបានកាន់តែទំនើប ហើយផលិតបាននូវតេឡេស្កុបដែលអាចមើលបានកាន់តែឆ្ងាយ គេបែរជាសង្កេតឃើញផ្ទុយស្រឡះពីអ្វីដែលគេធ្លាប់គិតនេះទៅវិញ។ នៅថ្ងៃទី២៤ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៩០ តេឡេស្កុបប្រភេទថ្មីទំនើបបំផុតមួយ ដែលគេដាក់ឈ្មោះថា “ហឺបល” (យកតាមឈ្មោះលោកអ៊ែដវីន ហឺបល) ត្រូវបានទីភ្នាក់ងារណាសាបង្ហោះដាក់ក្នុងតារាវិថីជុំវិញភពផែនដី។ ដោយសារតែការប្រើបច្ចេកវិទ្យាទំនើបថ្មី ហើយម្យ៉ាងទៀត នៅក្នុងតារាវិថីមិនមានការរំខានពីសំណាក់បរិយាកាសនៃភពផែនដី តេឡេស្កុបហឺបលអាចឲ្យគេឆ្លុះមើលឃើញបានឆ្ងាយ ហើយរកឃើញកាឡាក់ស៊ីថ្មីៗ គិតជាសរុបរហូតដល់ទៅជាង ៥ពាន់ ដោយខ្លះស្ថិតនៅចម្ងាយរហូតដល់ទៅ ជាង ១៣ពាន់លានឆ្នាំពន្លឺ ពោលគឺ គេអាចសង្កេតមើលឃើញនូវស្ថានភាពនៃចក្រវាល ដែលទើបនឹងចាប់កំណើតឡើង ក្រោយ Big Bang កាលពី១៣ពាន់៧លានឆ្នាំមុន។ នៅឆ្នាំ១៩៩៨ ការសិក្សាតាមរយៈតេឡេស្កុបហឺបលទៅលើកាឡាក់ស៊ីដែលនៅឆ្ងាយៗបានបង្ហាញថា កាលពីពេលមុនដ៏យូរលង់ ចក្រវាលរបស់យើងមានចលនារីកមាឌក្នុងអត្រាយឺតជាងពេលបច្ចុបន្ននេះឆ្ងាយណាស់។ នេះធ្វើឲ្យគេធ្វើការសន្និដ្ឋានថា ចលនារីកមាឌនៃចក្រវាលមិនបានថយចុះ ដោយសារតែកម្លាំងទំនាញនោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញ គឺរឹតតែមានសន្ទុះកើនឡើងទៅវិញ ដែលនេះធ្វើឲ្យអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនាំគ្នាគិតថា វាពិតជាមានកម្លាំងអ្វីមួយ ដែលខ្លាំងលើសកម្លាំងទំនាញសកល ហើយដែលធ្វើឲ្យចក្រវាលត្រូវរីកមាឌកាន់តែធំ ហើយកាន់តែលឿនបែបនេះ។ រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន បាតុភូទនេះនៅតែជាអាថ៌កំបាំងដ៏ធំមួយ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាច្រើននាំគ្នាគិតថា កម្លាំងដែលលុបលើកម្លាំងទំនាញសកល ហើយដែលធ្វើឲ្យចក្រវាលរីកមាឌកាន់តែធំនេះ គឺកើតចេញពីថាមពលនៃភាពទទេនៅក្នុងចក្រវាល... ជាប្រភេទថាមពលដែលគេមិនអាចសង្កេតមើលឃើញបាន ហើយដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “ថាមពលងងឹត” (Dark Energy)។ ហើយថាមពលនៃភាពទទេក្នុងអវកាសនេះ គឺវាត្រូវគ្នាទៅនឹងកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិច ដែលអាញ់ស្តាញ់ដាក់បញ្ចូលក្នុងសមីការ General Relativity តែក្រោយមកបានលុបចេញវិញ។ សព្វថ្ងៃនេះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនៅមិនទាន់រកឃើញនូវភស្តុតាងដែលអាចបញ្ជាក់ឲ្យបានប្រាកដនូវសម្មតិកម្មនេះនៅឡើយទេ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើចុងក្រោយទៅ គេអាចបញ្ជាក់ថា ថាមពលងងឹត គឺពិតជាកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិចមែននោះ អ្វីដែលអាញ់ស្តាញ់គិតថាជា “កំហុសឆ្គងដ៏ធំបំផុតក្នុងជីវិតរបស់លោក” តាមពិតវាគឺជាធាតុផ្សំដ៏ចម្បងបំផុតមួយនៃចក្រវាលរបស់យើង៕
ស្ទីវិន ហកឃីង (១៩៤២-២០១៨) កែប្រែ
រូបភាពតូច|stephen_hawkin លោកស្ទីវិន ហកឃីង រស់នៅក្នុងពិការភាពចាប់តាំងក្បាលរហូតដល់ចុងជើង អង្គុយតែលើកៅអីរុញ ហើយកុំថាឡើយដល់ទៅកម្រើកដៃជើង សូម្បីតែកម្រើកមាត់និយាយក៏មិនអាចធ្វើទៅរួចផង ដោយត្រូវពឹងលើម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រឲ្យនិយាយជំនួស។ ក៏ប៉ុន្តែ លោកពិការតែខាងរូបកាយតែប៉ុណ្ណោះ រីឯខាងគំនិតប្រាជ្ញាវិញគឺមិនពិការនោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ លោកបានសិក្សាស្រាវជ្រាវ និងរកឃើញនូវទ្រឹស្តីសំខាន់ៗជាច្រើន ចាប់តាំងពីទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងប្រហោងខ្មៅ (Black Hole) រហូតទៅដល់ទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងការចាប់កំណើតនៃចក្រវាល (Big Bang Theory)។ នេះគឺជាប្រវត្តិនៃដំណើរជីវិតរបស់អ្នកប្រាជ្ញសម័យទំនើបដ៏សំខាន់មួយ ដែលគេចាត់បញ្ចូលក្នុងចំណោមអ្នកប្រាជ្ញខាងវិទ្យាសាស្រ្តល្បីៗ ក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត រួមជាមួយនឹង អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់, អ៊ីសាក់ ញូតុន និងកាលីលេអូ កាលីលេ។
លោកស្ទីវិន ហកឃីង កើតនៅថ្ងៃទី៨ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៤២ នៅក្នុងទីក្រុងអកស្វឺត ប្រទេសអង់គ្លេស។ ថ្ងៃដែលលោកកើត គឺចំនឹងថ្ងៃខួបគម្រប់ ៣០០ឆ្នាំគត់ នៃមរណភាពរបស់លោកកាលីលេអូ កាលីលេ ហើយឆ្នាំដែលលោកកើត គឺចំពេលដែលពិភពលោកទាំងមូលកំពុងស្ថិតក្នុងភ្នក់ភ្លើងសង្រ្គាម គឺសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ដែលអង់គ្លេស គឺជាតួអង្គដ៏សំខាន់មួយនៃសង្រ្គាម។
ស្ទីវិន ហកឃីង កើតមកជាក្មេងប្រុសធម្មតាម្នាក់ ដែលមិនទាន់ធ្លាក់ខ្លួនពិការនៅឡើយទេ ហើយលោកគឺជាកូនប្រុសច្បង នៅក្នុងចំណោមបងប្អូន ៣នាក់ ក្នុងត្រកូល ដែលមានឪពុកម្តាយសុទ្ធតែជាអ្នករៀនសូត្របានខ្ពង់ខ្ពស់ នៅឯសកលវិទ្យាអកស្វឺត ដែលជាសកលវិទ្យាល័យដ៏ល្បីល្បាញនៅអង់គ្លេស ក៏ដូចជានៅទូទាំងពិភពលោក។ ស្ទីវិន ហកឃីង បានដើរតាមគន្លងម្តាយ និងឪពុក ដោយបានប្រឡងជាប់ទទួលអាហារូបករណ៍ចូលរៀន នៅសកលវិទ្យាល័យអកស្វឺត នៅឆ្នាំ១៩៥៩ ដោយនៅពេលនោះ លោកមានអាយុ ១៧ឆ្នាំ។
កាលពីដំបូងឡើយ ឪពុករបស់ស្ទីវិន ហកឃីង ចង់ឲ្យលោករៀនខាងវេជ្ជសាស្រ្ត ហើយចាប់យកអាជីពជាគ្រូពេទ្យដូចឪពុក។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្ទីវិន ហកឃីង មិនចូលចិត្តមុខវិជ្ជាពេទ្យនោះទេ ដោយដក់ចិត្តតែលើផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត។ លោកក៏បានជ្រើសរើសយកផ្នែក គណិតវិទ្យា និងរូបវិទ្យា។
និយាយពីការសិក្សានេះ តាំងពីក្មេងរៀងមក ស្ទីវិន ហកឃីង រៀនមិនអន់នោះទេ តែក៏មិនមែនជាសិស្សដែលពូកែឆ្នើមលេចធ្លោលើសគេឯងនោះដែរ។ តាមពិត ស្ទីវិន ហកឃីង គឺជាកូនសិស្សដែលមានប្រាជ្ញាឆ្លាតវៃ តែមិនចូលចិត្តចំណាយពេលរៀនសូត្រច្រើន។ លោកខ្លួនឯងផ្ទាល់ បានធ្វើការប៉ាន់ស្មានថា នៅក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ នៅសកលវិទ្យាល័យអកស្វឺត លោកចំណាយពេលរៀនគិតជាមធ្យមតែប្រមាណជា ១ម៉ោង តែប៉ុណ្ណោះ ក្នុងមួយថ្ងៃ។ ការចំណាយពេលតិចតួចក្នុងការរៀនសូត្រខ្លួនឯងបែបនេះ បានធ្វើឲ្យលោកទទួលបានពិន្ទុមិនសូវល្អ នៅពេលប្រឡងបញ្ចប់ការសិក្សានៅអកស្វឺត ហើយស្ទើរតែមិនអាចបន្តការសិក្សាខាងផ្នែកស្រាវជ្រាវវិទ្យាសាស្រ្តទៅតាមបំណងរបស់លោកបាន។ ទោះជាយ៉ាងណា លោកបានប្រឡងជាប់ទាំងប្រផិតប្រផើយបានបន្តការសិក្សាខាងផ្នែករូបវិទ្យា នៅឯសកលវិទ្យាល័យដ៏ល្បីល្បាញមួយទៀតរបស់អង់គ្លេស គឺសកលវិទ្យាល័យខេមប្រ៊ិច។
នៅសកលវិទ្យាល័យខេមប្រ៊ិច លោកស្ទីវិន ហកឃីង បានផ្តោតការសិក្សារបស់លោកទៅលើទ្រឹស្តីរូបវិទ្យាដែលទាក់ទងនឹងលោកធាតុ (Cosmologie) ជាពិសេស ទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងកម្លាំងទំនាញ និងទ្រឹស្តី General Relativity របស់លោកអាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់។ ខុសកាលពីពេលនៅអកស្វឺត លោកស្ទីវិន ហកឃីង បានផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ច្រើន ទៅលើការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់លោកនៅខេមប្រ៊ិច ហើយចំណុចរបត់ដ៏សំខាន់នៅក្នុងជីវិតរបស់លោកនៅពេលនោះ គឺបញ្ហាសុខភាព។
នៅឆ្នាំ១៩៦៣ នៅក្នុងវ័យ ២១ឆ្នាំ លោកស្ទីវិន ហកឃីង ត្រូវបានគ្រូពេទ្យរកឃើញថា លោកមានជំងឺផ្នែកសរសៃនិងសាច់ដុំមួយប្រភេទ ដែលគេឲ្យឈ្មោះតាមភាសាអង់គ្លេសថា ALS (ឬ Lou Gehrig’s disease)។ ជាជំងឺដែលមិនអាចព្យាបាលបាន ដែលនឹងនាំឲ្យលោកត្រូវធ្លាក់ខ្លួនពិការទាំងស្រុង ហើយជាងនេះទៅទៀត គ្រូពេទ្យបានព្យាករថា លោកអាចមានជីវិតរស់នៅបានយ៉ាងច្រើនបំផុតតែពីរឆ្នាំទៀតប៉ុណ្ណោះ។
ការប្រឈមមុខនឹងជំងឺដ៏កាចសាហាវ និងសេចក្តីស្លាប់ដែលនឹងត្រូវមកដល់ក្នុងពេលឆាប់ៗដោយចៀសមិនរួចបែបនេះ គឺជាដំណឹងដ៏គួរឲ្យតក់ស្លុតបំផុតមួយ សម្រាប់លោកស្ទីវិន ហកឃីង។ មនុស្សភាគច្រើនជាទូទៅប្រហែលជានឹងត្រូវធ្លាក់ទឹកចិត្ត អស់សង្ឃឹមក្នុងជីវិត បោះបង់ចោលលែងធ្វើអ្វីទាំងអស់ ហើយបណ្តែតបណ្តោយខ្លួនទៅតាមព្រេងវាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ លោកស្ទីវិន ហកឃីង គឺផ្ទុយពីនេះទាំងស្រុង។ ការប្រឈមមុខនឹងសេចក្តីស្លាប់ដែលនឹងជិតមកដល់ ធ្វើឲ្យលោកមានគំនិតចង់រស់នៅក្នុងជីវិតដ៏ខ្លី និងចំណាយពេលដែលនៅសេសសល់ទាំងប៉ុន្មាន ដើម្បីធ្វើអ្វីដែលមានប្រយោជន៍។
លោកបានវិលត្រឡប់ទៅបន្តការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់លោកវិញ ហើយធ្វើដោយយកចិត្តទុកដាក់។ នៅពេលដែលលោកចំណាយពេលកាន់តែច្រើនទៅលើការសិក្សាស្រាវជ្រាវ វាធ្វើឲ្យលោកកាន់តែជក់ចិត្ត ហើយលើសពីនេះទៅទៀត ជីវិតរបស់លោកកាន់តែមានសុភមង្គល នៅក្រោយពេលដែលលោកបានភ្ជាប់ពាក្យជាមួយនឹងគូស្នេហ៍របស់លោក ដែលបានស្គាល់គ្នា តាំងពីពេលលោកដឹងខ្លួនថាមានជំងឺ។
នៅឆ្នាំ១៩៦៥ ពីរឆ្នាំក្រោយពីគ្រូពេទ្យរកឃើញថាលោកមានជំងឺ ហើយអាចរស់នៅបានត្រឹមតែពីរឆ្នាំ លោកស្ទីវិន ហកឃីង នៅតែបន្តមានជីវិត ហើយថែមទាំងបានរៀបការ សាងគ្រួសារដូចគេដូចឯង។ នៅឆ្នាំ១៩៦៦ លោកបានបញ្ចប់ការសិក្សាទទួលសញ្ញាបត្រថ្នាក់បណ្ឌិតពីសកលវិទ្យាល័យខេមប្រ៊ិច ហើយថែមទាំងបានការងារជាអ្នកស្រាវជ្រាវ និងបន្ទាប់មកទៀតជាសាស្រ្តាចារ្យនៅទីនោះ។
នៅទីបំផុតទៅ ជីវិតរបស់លោកនៅក្រោយពីដឹងថាមានជំងឺព្យាបាលមិនជា ប្រែក្លាយជាជីវិតដ៏មានអត្ថន័យ និងមានគោលដៅជាងជីវិតកាលពីពេលមុនទៅទៀត។ ការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់លោកបានឈានទៅដល់ការរកឃើញនូវទ្រឹស្តីសំខាន់ៗជាច្រើនខាងផ្នែករូបវិទ្យា ដែលធ្វើឲ្យរូបលោកបានក្លាយជាអ្នកប្រាជ្ញរូបវិទ្យាដ៏មានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីល្បាញមួយ នៅទូទាំងពិភពលោក។
នៅឆ្នាំ១៩៧៤ លោកស្ទីវិន ហកឃីង ត្រូវបានគេតែងតាំងជាសមាជិករាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស ហើយ៥ឆ្នាំក្រោយមកទៀត ត្រូវបានតែងតាំងជាប្រធានសាស្រ្តាចារ្យផ្នែកគណិតវិទ្យានៅសកលវិទ្យាខេមប្រ៊ិច ដែលជាមុខតំណែងសាស្រ្តាចារ្យខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ល្បីល្បាញបំផុតមួយនៅអង់គ្លេស ក៏ដូចជា នៅលើឆាកអន្តរជាតិ។ មុខតំណែងទាំងពីរនេះធ្លាប់ត្រូវបានកាន់កាប់ដោយអ្នកប្រាជ្ញរូបវិទ្យាដ៏ល្បីល្បាញក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺលោកអ៊ីសាក់ ញូតុន កាលពីក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី១៧។
លោកស្ទីវិន ហកឃីង បានកាន់កាប់តំណែងជាប្រធានសាស្រ្តចារ្យផ្នែកគណិតវិទ្យានៅខេមប្រ៊ិច អស់រយៈពេល ៣០ឆ្នាំ គឺចាប់ពីឆ្នាំ១៩៧៩ រហូតដល់ឆ្នាំ២០០៩។ លោកទទួលមរណភាព នៅថ្ងៃទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៨ ដែលត្រូវចំថ្ងៃកំណើតរបស់លោកអាល់ប៊ែរត៍ អាញ់ស្តាញ់៕
ស្នាដៃសំខាន់ៗរបស់លោកស្ទីវិន ហកឃីង លោកស្ទីវិន ហកឃីង ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាអ្នកប្រាជ្ញខាងរូបវិទ្យាដ៏ឆ្លាតវៃមួយរូប នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី២០ បន្ទាប់ពីអាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្នាដៃរបស់លោកមិនសូវជាត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅនោះទេ។ ម្យ៉ាង គឺដោយសារតែជាទូទៅគេនាំគ្នាផ្តោតច្រើនតែទៅលើភាពអស្ចារ្យនៃជីវិតរបស់លោក គឺជីវិតដែលតស៊ូជម្នះនឹងសេចក្តីស្លាប់ ជម្នះនឹងពិការភាព ហើយក្លាយខ្លួនជាអ្នកប្រាជ្ញដ៏ល្បីល្បាញជាអន្តរជាតិ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត គឺដោយសារតែការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់លោកផ្តោតទៅលើទ្រឹស្តីពីរ ដែលគេចាត់ទុកថាជាទ្រឹស្តីដែលមានភាពស្មុគស្មាញខ្លាំងពិបាកយល់ គឺទ្រឹស្តី General Relativity និងទ្រឹស្តីនៃរូបវិទ្យាកង់ទិច។
យោងតាមទ្រឹស្តី General Relativity របស់អាញ់ស្តាញ់ អ្វីដែលយើងតែងតែហៅថាជា “កម្លាំងទំនាញ” តាំងពីសម័យកាលអ៊ីសាក់ ញូតុនមកនោះ តាមការពិតទៅ មិនមែនជា “កម្លាំង” នោះទេ តែជាភាពកោងនៃលំហពេល (Spacetime) ហើយវត្ថុដែលមានម៉ាស់កាន់តែច្រើន វានឹងធ្វើឲ្យភាពកោងនៃលំហពេលនៅជុំវិញនោះមានកាន់តែខ្លាំង។ ប្រសិនបើម៉ាស់មានច្រើន ដល់កម្រិតមួយវានឹងធ្វើឲ្យភាពកោងនៃលំហពេល ឬកម្លាំងទំនាញ នៅជុំវិញនោះ មានកាន់តែខ្លាំង ដែលអាចស្រូបយកអ្វីៗទាំងអស់ដែលនៅជុំវិញនោះ ដោយសូម្បីតែពន្លឺក៏មិនអាចគេចចេញរួចផង ហើយបង្កើតបានទៅជា “ប្រហោងខ្មៅ” ឬហៅតាមភាសាអង់គ្លេសថា “Black Hole”។
ទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងវត្តមាននៃប្រហោងខ្មៅនៅក្នុងចក្រវាលយើងនេះ មិនមែនជាទ្រឹស្តីដែលរកឃើញដោយលោកស្ទីវិន ហកឃីងនោះទេ។ វាត្រូវបានគេរកឃើញតាំងមុនរួចទៅហើយ។ អ្វីដែលលោកស្ទីវិន បានសិក្សាស្រាវជ្រាវ និងរកឃើញ គឺទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងស្ថានភាព និងដំណើរវិវឌ្ឍនៃម៉ាស់នៅក្នុងប្រហោងខ្មៅ។
តាមពិត ប្រហោងខ្មៅមិនមែនជាប្រហោងទទេ ដែលគ្មានអ្វីសោះនោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញវាមានពេញទៅដោយសារធាតុដែលម៉ាស់ ប្រៀបដូចជាផ្កាយផ្សេងទៀតដែរ គ្រាន់តែវាជាប្រភេទផ្កាយដែលមិនបញ្ចេញពន្លឺ ដោយសារតែវាមានកម្លាំងទំនាញខ្លាំង ដែលស្រូបយកពន្លឺមិនឲ្យបញ្ចេញមកខាងក្រៅបាន។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តខ្លះ នៅសម័យកាលមុន បានហៅប្រហោងខ្មៅថា “ផ្កាយខ្មៅ” ឬ “ផ្កាយងងឹត”។
សម្រាប់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ ក្នុងនោះ ក៏មានទាំងលោកស្ទីវិន ហកឃីងផងដែរ សំណួរដ៏សំខាន់មួយ នៅក្នុងចំណោមសំណួរចាក់ស្រែះ ទាក់ទងនឹងប្រហោងខ្មៅ គឺនៅត្រង់ថា តើសារធាតុដែលនៅក្នុងប្រហោងខ្មៅមានការវិវឌ្ឍយ៉ាងដូចម្តេច? គេដឹងថា កម្លាំងទំនាញដ៏ខ្លាំងមហិមាធ្វើឲ្យសារធាតុទាំងអស់នៅក្នុងប្រហោងខ្មៅត្រូវរួមតូច ហើយប្រមូលផ្តុំគ្នាយ៉ាងហាប់ណែននៅត្រង់ចំណុចកណ្តាលនៃប្រហោងខ្មៅ ពោលគឺ ប្រៀបដូចជាត្រូវគេច្របាច់ ឬសង្កត់ឲ្យហាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរសួរថា តើសារធាតុអស់ទាំងនេះនឹងត្រូវប្រមូលផ្តុំគ្នារហូតហាប់ដល់កម្រិតណាទើបឈប់? តើមានអ្វីដែលអាចបញ្ឈប់កម្លាំងទំនាញបាន?
យោងតាមទ្រឹស្តី General Relativity នៅក្នុងប្រហោងខ្មៅ ឬ Black Hole គ្មានអ្វីអាចយកឈ្នះលើកម្លាំងទំនាញបាននោះទេ ដែលនេះមានន័យថា កម្លាំងទំនាញនឹងធ្វើឲ្យគ្រប់សារធាតុទាំងអស់នៅក្នុងប្រហោងខ្មៅត្រូវប្រមូលផ្តុំចូលគ្នាយ៉ាងហាប់ណែន ជាចំណុចដ៏តូចបំផុតគ្មានទីបញ្ចប់ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “Singularity”។ ក៏ប៉ុន្តែ មនុស្សម្នាជាទូទៅ ក្នុងនោះរួមទាំងអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តផង ពិបាកនឹងជឿលើចំណុចនេះ។ ពិបាកនឹងជឿថា សារធាតុដែលមានម៉ាស់ច្រើនជាងព្រះអាទិត្យរហូតដល់ទៅ ១០ដង ឬ២០ដង អាចប្រមូលផ្តុំគ្នាយ៉ាងហាប់ណែន ហើយរួមតូចជាចំណុចមួយ ដែលមានទំហំដ៏តូចជាងអាតូមទៅទៀតបែបនេះ។ បើគេគិតទៅតាមក្រឹត្យក្រមធម្មជាតិ នេះគឺជារឿងដែលមិនអាចរួច។
នៅក្នុងអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ លោកស្ទីវិន ហកឃីង បានផ្តោតការសិក្សារបស់លោកជុំវិញចំណោទនេះ ដោយទាញមូលដ្ឋានចេញពីទ្រឹស្តី General Relativity របស់លោកអាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ និងការសិក្សារបស់អ្នកប្រាជ្ញខាងគណិតវិទ្យានិងរូបវិទ្យានៅអង់គ្លេសម្នាក់ទៀត គឺលោករ៉ជ័រ ផេនរ៉ូស (Roger Penrose) ហើយបានឈានទៅបង្កើតឡើងនូវទ្រឹស្តីបទដ៏សំខាន់មួយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “Hawking Singularity”។
យោងតាមលោកស្ទីវិន ហកឃីង កម្លាំងទំនាញគឺពិតជាអាចធ្វើឲ្យគ្រប់សារធាតុទាំងអស់នៅក្នុងប្រហោងខ្មៅ ត្រូវប្រមូលផ្តុំគ្នាទៅជាចំណុចដ៏តូចល្អិតបំផុតមួយបានមែន ហើយនៅក្នុងចំណុច Singularity នេះ គឺលែងមានលំហពេល ហើយរាល់ទ្រឹស្តីរូបវិទ្យាដែលយើងធ្លាប់ស្គាល់ ក៏លែងអនុវត្តបានទៀតដែរ។
តាមការពិត បើតាម លោកស្ទីវិន ហកឃីង កុំថាឡើយត្រឹមតែសារធាតិនិងម៉ាស់នៅក្នុងប្រហោងខ្មៅមួយ សូម្បីតែសារធាតុនិងម៉ាស់ទាំងអស់ ដែលមាននៅក្នុងចក្រវាលយើងទាំងមូល ក៏អាចប្រមូលផ្តុំគ្នាទៅជាចំណុច Singularity បានដែរ ហើយចំណុច Singularity នេះហើយ ដែលជាចំណុចចាប់ផ្តើមដំបូងនៃចក្រវាលរបស់យើង។ ទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងការចាប់កំណើតនៃចក្រវាលនេះ ក៏ជាស្នាដៃដ៏សំខាន់មួយដែររបស់លោកស្ទីវិន ហកឃីង។
គិតត្រឹមដើមសតវត្សរ៍ទី២០ ក្នុងចំណោមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត គេឃើញមានចរន្តគំនិតពីរ ទាក់ទងនឹងដំណើរវិវឌ្ឍនៃចក្រវាល។ ទី១ អ្នកជឿលើទ្រឹស្តីចក្រវាលស្តាទិក (Static Universe) ពោលគឺ ចក្រវាលមានលំនឹងថេរជាប់ជានិច្ច តាំងពីពេលមុន នៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន និងទៅថ្ងៃអនាគត ដោយគ្មានពេលចាប់ផ្តើម ហើយក៏គ្មានពេលបញ្ចប់។ ទី២ អ្នកជឿថា ចក្រវាលរបស់យើងមានការរីកមាឌកាន់តែធំពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ (Expanding Universe)។
កាលពីដំបូងឡើយ ចរន្តគំនិតចក្រវាលស្តាទិកគឺជាមតិភាគច្រើន។ សូម្បីតែលោកអាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ក៏ជឿលើទ្រឹស្តីនេះដែរ ហើយបានដាក់បញ្ចូលកុងស្តង់មួយ ដែលគេហៅថា កុងស្តង់កូស្មូលូហ្ស៊ិក ដើម្បីឲ្យសមីកា General Relativity របស់លោកមានលំនឹងទៅតាមទ្រឹស្តីចក្រវាលស្តាទិក។ រហូតទាល់តែមានភស្តុតាងបញ្ជាក់ច្បាស់ នៅឆ្នាំ១៩២៩ថា ចក្រវាលរីកមាឌកាន់តែធំ ទើបលោកអាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ប្តូរជំហរ ហើយលុបកុងស្តង់កូស្មូឡូហ្ស៊ិកចេញពីសមីការបស់លោកវិញ។
លោកស្ទីវិន ហកឃីង ស្ថិតក្នុងចំណោមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដែលមានចរន្តគំនិតជឿលើទ្រឹស្តីចក្រវាលរីកមាឌ ហើយលើសពីនេះទៅទៀត លោកជឿថា បើសិនជាក្នុងពេលបច្ចុបនប្ននេះ គេអាចសង្កេតឃើញថាចក្រវាលរីកមាឌកាន់តែធំឡើង មានន័យថា កាលពីមុនចក្រវាលមានទំហំតូចជាងពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយបើគេអាចទាញពេលឲ្យដើរថយក្រោយ គេនឹងអាចសង្កេតឃើញថា ទៅក្រោយកាន់តែឆ្ងាយ ចក្រវាលរួមកាន់តែតូចទៅៗ រហូតដល់ចំណុច Singularity ពោលគឺ រាល់សារធាតុនិងម៉ាស់ទាំងអស់ ដែលមាននៅក្នុងចក្រវាលយើងទាំងមូលប្រមូលផ្តុំគ្នាទៅជាចំណុចដ៏តូចបំផុតមិនអាចគណនាបាន គឺប្រៀបដូចនឹងករណី Singularity នៅក្នុងប្រហោងខ្មៅដូច្នោះដែរ។ Singularity នេះហើយ ដែលជាទីចាប់កំណើតដំបូង មុននឹងមានហេតុការណ៍ Big Bang បង្កើតទៅជាចក្រវាលរបស់យើង កាលពី១៣,៧ពាន់លានឆ្នាំមុន។
លោកស្ទីវិន ហកឃីង ក្រៅតែពីមានឈ្មោះថាជាអ្នកប្រាជ្ញដ៏សំខាន់មួយរូបនៅក្នុងសម័យកាលបច្ចុប្បន្ននេះ ក៏ត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរថាជាអ្នកប្រាជ្ញដែលមានការយកចិត្តទុកដាក់ខ្លាំងទៅលើការចែករំលែកចំណេះដឹងរបស់លោក ជាពិសេស ទៅដល់សាធារណជនជាទូទៅ ដែលមិនមែនជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត។ នៅឆ្នាំ១៩៨៨ លោកបានចេញផ្សាយសៀវភៅមួយក្បាល ដែលធ្វើការពន្យល់ អំពីទម្រង់ រចនាសម្ព័ន្ធ ការចាប់កំណើត និងដំណើរវិវឌ្ឍនៃចក្រវាល។ សៀវភៅនេះមានចំណងជើងជាភាសាអង់គ្លេសថា “The Brief History of Time” ហើយលក្ខណៈពិសេសនៃសៀវភៅនេះ គឺការសរសេររៀបរាប់នៅក្នុងភាសាដ៏សែនសាមញ្ញបំផុត សម្រាប់អ្នកអានជាទូទៅ រាប់ទាំងអ្នកមិនធ្លាប់រៀនជំនាញខាងវិទ្យាសាស្រ្តផងដែរ។
ក្រោយពីបានបោះពុម្ពផ្សាយ ហើយចេញលក់នៅលើទីផ្សារ “The Brief History of Time” បានជាប់ឈ្មោះជាសៀវភៅដែលលក់ដាច់ច្រើនជាងគេប្រចាំឆ្នាំ នៅក្នុងរយៈពេលរហូតដល់ទៅជាង ៥ឆ្នាំ។ គិតជាសរុប សៀវភៅនេះត្រូវបានលក់ចេញរហូតដល់ទៅជាង ១០លានក្បាល ហើយគិតត្រឹមឆ្នាំ២០០១ ត្រូវបានគេយកទៅបកប្រែជា ៣៥ភាសា៕
អាឡាន់ ធួរីង (១៩១២-១៩៥៤) កែប្រែ
រូបភាពតូច|Alan Turing ជាទូទៅ កាលណានិយាយពីម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ គេច្រើនតែនាំគ្នាគិតភ្លាមទៅដល់លោកប៊ីល ហ្គេត (Bill Gates) ឬក៏លោកស្ទីវ ចប (Steve Jobs)។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិតទៅ ប្រវត្តិនៃម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័របានចាប់កំណើតឡើងតាំងពីមុនសម័យកាលលោកប៊ីល ហ្គេត និងលោកស្ទីវ ចប ទៅទៀត ហើយអ្នកដែលបានដើរតួនាទីដ៏សំខាន់ក្នុងការបង្កើតទ្រឹស្តី ដែលនាំទៅដល់ការបង្កើតម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ ហើយដែលពេលខ្លះត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជា “បិតានៃវិទ្យាសាស្រ្តកុំព្យូទ័រសម័យទំនើប" គឺអ្នកប្រាជ្ញខាងគណិតវិទ្យាអង់គ្លេស អាឡាន់ ធួរីង។ អាឡាន់ ធួរីង កើតនៅថ្ងៃទី២៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩១២ នៅក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍ ប្រទេសអង់គ្លេស គឺកើតតែ២ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ មុនពេលដែលអង់គ្លេស ក៏ដូចជាប្រទេសផ្សេងទៀតត្រូវធ្លាក់ទៅក្នុងសង្រ្គាមលោកលើកទី១ (១៩១៤-១៩១៨)។ តាំងពីក្មេងមក អាឡាន់ ធួរីង គឺជាក្មេងឆ្លាត ហើយគ្រូនៅសាលាក៏ចាប់អារម្មណ៍ដែរពីភាពឆ្លាតវៃខុសពីធម្មតារបស់អាឡាន់ ធួរីង ក៏ប៉ុន្តែ គ្រូមិនសូវជាយកចិត្តទុកដាក់ ដោយសារតែភាពឆ្លាតវៃរបស់អាឡាន់ ធួរីង គឺនៅក្នុងផ្នែកគណិតវិទ្យា ចំណែកឯសាលាដែល អាឡាន់ ធួរីង រៀននៅពេលនោះ មានកម្មវិធីសិក្សាផ្តោតលើផ្នែកសង្គម និងទស្សនវិជ្ជា។ ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ អាឡាន់ ធួរីងនៅតែបន្តផ្តោតអារម្មណ៍ខ្លាំងលើការសិក្សាខាងគណិតវិទ្យា និងវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ រហូតបានប្រឡងជាប់ចូលរៀននៅឯសកលវិទ្យាល័យដ៏ល្បីល្បាញមួយនៅអង់គ្លេស គឺសកលវិទ្យាល័យខេមប្រ៊ិច (King’s College, University of Cambridge)។ នៅខេមប្រ៊ិចនោះ អាឡាន់ ធួរីងបានរៀនជាប់ជានិស្សិតឆ្នើមលំដាប់ទី១ខាងគណិតវិទ្យា រហូតត្រូវបានសកលវិទ្យាល័យជ្រើសរើសឲ្យធ្វើជាអ្នកស្រាវជ្រាវខាងគណិតវិទ្យា នៅឆ្នាំ១៩៣៥ ដោយពេលនោះ អាឡាន់ ធួរីង ទើបនឹងមានវ័យ ២២ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ។ នៅក្នុងការងារជាអ្នកស្រាវជ្រាវខាងគណិតវិទ្យា នៅសកលវិទ្យាល័យខេមប្រ៊ិចនោះហើយ ដែលអាឡាន់ ធួរីង បានសរសេរ និងចុះផ្សាយនូវឯកសារដ៏សំខាន់មួយ អំពីគោលការណ៍នៃការបង្កើតម៉ាស៊ីនមួយប្រភេទ ដែលមានសមត្ថភាពអាចធ្វើការគណនានូវគ្រប់អ្វីៗទាំងអស់ដែលគេអាចគណនាបាន។ ទ្រឹស្តីនៅក្នុងឯកសារនេះហើយ ដែលក្រោយមកបានក្លាយទៅជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ នៃវិទ្យាសាស្រ្តកុំព្យូទ័រសម័យទំនើប ហើយដែលត្រូវគេចាត់ទុកថាជាមូលដ្ឋានគ្រឹះមួយផងដែរ នៃបញ្ញាសប្បនិមិត្ត (Intelligence artificielle/Artificial Intelligence)។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា នៅពេលនោះ គោលការណ៍របស់ អាឡាន់ ធួរីង គឺមានត្រឹមតែជាទ្រឹស្តីនៅលើក្រដាសតែប៉ុណ្ណោះ ដោយមិនទាន់មានការបង្កើតចេញជាម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រជាក់ស្តែង ទៅតាមទ្រឹស្តីនេះនៅឡើយទេ។ នៅឆ្នាំ១៩៣៦ អាឡាន់ ធួរីង បានចាកចេញពីអង់គ្លេស ទៅបន្តការសិក្សាថ្នាក់បណ្ឌិតខាងគណិតវិទ្យា នៅឯសកលវិទ្យាល័យដ៏ល្បីល្បាញមួយនៅសហរដ្ឋអាមេរិក គឺសកលវិទ្យាល័យព្រីនស្តុន (Princeton University)។ នៅក្នុងអំឡុងពេលដែល អាឡាន់ ធួរីង រៀនថ្នាក់បណ្ឌិតនោះ អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ដែលរត់ចេញពីអាល្លឺម៉ង់ណាស៊ី មកធ្វើជាជនភៀសខ្លួននៅអាមេរិក ក៏ជាសាស្រ្តាចារ្យ និងជាអ្នកស្រាវជ្រាវ នៅសកលវិទ្យាល័យព្រីនស្តុននោះដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ អាឡាន់ ធួរីង មិនបានរៀន ឬធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវជាមួយនឹងអាញ់ស្តាញ់នោះទេ ដោយសារតែស្ថិតនៅក្នុងផ្នែកផ្សេងគ្នា គឺអាឡាន់ ធួរីង រៀនខាងគណិតវិទ្យា ចំណែកអាញ់ស្តាញ់ បង្រៀនខាងរូបវិទ្យា។ នៅឯសកលវិទ្យាល័យព្រីនស្តុន អាឡាន់ ធួរីង បានចំណាយពេលត្រឹមតែពីរឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ ក៏បានសរសេរនិក្ខេបបទចប់ ហើយទទួលសញ្ញាបត្រថ្នាក់បណ្ឌិតខាងគណិតវិទ្យា នៅឆ្នាំ១៩៣៨។ នៅពេលនោះ អាឡាន់ ធួរីង នៅក្នុងវ័យត្រឹម ២៦ឆ្នាំ ត្រូវបានសាស្រ្តាចារ្យនៅព្រីនស្តុនស្នើឲ្យនៅបន្តធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវថ្នាក់ក្រោយបណ្ឌិត ក៏ប៉ុន្តែ អាឡាន់ ធួរីងបដិសេធ ហើយសម្រេចចិត្តវិលត្រឡប់ទៅធ្វើការនៅឯសកលវិទ្យាល័យខេមប្រ៊ិច នៅអង់គ្លេសវិញ។ ត្រឡប់ទៅដល់អង់គ្លេសបានមួយឆ្នាំ សង្រ្គាមលោកលើកទី២ក៏បានផ្ទុះឡើង ហើយអាឡាន់ ធួរីង ក៏ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលអង់គ្លេសជ្រើសរើសឲ្យចូលបម្រើការនៅក្នុងការិយាល័យពិសេសមួយ ដែលមានភារកិច្ចសិក្សាស្រាវជ្រាវ ស្វែងរកវិធីបំបែកកូតសម្ងាត់ នៅក្នុងសារឆ្លើយឆ្លងគ្នារបស់កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់ ដែលជាគូសត្រូវ។ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ អាល្លឺម៉ង់មានប្រព័ន្ធបញ្ជូនសារដោយប្រើកូតសម្ងាត់ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “Enigma” ហើយដែលគេស្គាល់ជាទូទៅថា ជាប្រព័ន្ធបញ្ជូនសារសម្ងាត់ដ៏ស្មុគស្មាញ មិនអាចនឹងបំបែកបាន។ តាមការពិត Enigma ធ្លាប់ត្រូវបានគណិតវិទូប៉ូឡូញបំបែកបានម្តងរួចមកហើយ តាំងពីមុនសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ក៏ប៉ុន្តែ ពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ គណិតវិទូអាល្លឺម៉ង់ចេះតែរកវិធីកែលម្អប្រព័ន្ធសារសម្ងាត់នេះកាន់តែស្មុគស្មាញឡើងពិបាកនឹងបំបែក។ នៅទីបំផុត វិធីបំបែកកូតសម្ងាត់របស់ប៉ូឡូញក៏លែងមានប្រសិទ្ធភាព ដោយសារតែការបំបែកកូតសម្ងាត់នីមួយៗតាមវិធីនេះ គឺត្រូវការពេលវេលាយូរ ហើយនៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់បានធ្វើការផ្លាស់ប្តូរកូតសម្ងាត់ថ្មីជារៀងរាល់ថ្ងៃ។ ដូច្នេះ ទម្រាំតែគេអាចបំបែកកូតសម្ងាត់ចាស់បាន អាល្លឺម៉ង់បានផ្លាស់ប្តូរកូតសម្ងាត់ថ្មីមួយទៀតរួចទៅហើយ។ នៅឆ្នាំ១៩៣៨ នៅពេលចាប់ផ្តើមសិក្សាលើប្រព័ន្ធសារសម្ងាត់ Enigma របស់អាល្លឺម៉ង់ អាឡាន់ ធួរីង មានគំនិតថ្មី ខុសពីអ្វីដែលគេធ្លាប់ធ្វើពីមុនៗ។ ជាជាងចំណាយពេលទៅលើការបំបែកកូតសម្ងាត់ សម្រាប់ថ្ងៃនីមួយៗ អាឡាន់ ធួរីង ផ្តោតការសិក្សាទៅលើការបង្កើតម៉ាស៊ីនមួយ ដែលមានសមត្ថភាពក្នុងការគណនាលឿន ហើយអាចបំបែកគ្រប់កូតសម្ងាត់ទាំងអស់។ នៅឆ្នាំ១៩៤០ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់អាឡាន់ ធួរីងក៏សម្រេចបានជោគជ័យ រហូតឈានទៅបង្កើតបាននូវម៉ាស៊ីនបំបែកកូតសម្ងាត់ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “The Bombe”។ គិតត្រឹមឆ្នាំ១៩៤២ « The Bombe » អាចអានសារសម្ងាត់របស់អាល្លឺម៉ង់បានប្រមាណជាជិត៤ម៉ឺនសារក្នុងមួយខែៗ ហើយក្រោយមកទៀត ចំនួននេះបានកើនឡើងរហូតដល់ទៅ ៨ម៉ឺន៤ពាន់សារក្នុងមួយខែៗ។ តាមរយៈម៉ាស៊ីនរបស់អាឡាន់ ធួរីង អង់គ្លេស និងប្រទេសជាសម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ អាចដឹងអំពីព័ត៌មានសម្ងាត់ជាច្រើនរបស់អាល្លឺម៉ង់ រាប់ចាប់តាំងពីទីតាំងនាវាមុជទឹកអាល្លឺម៉ង់, ពេលវេលានិងគោលដៅដែលអាល្លឺម៉ង់គ្រោងវាយប្រហារ ព្រមទាំងគម្រោងការណ៍សម្ងាត់ជាច្រើនផ្សេងទៀតរបស់អាល្លឺម៉ង់ណាហ្ស៊ី។ នៅក្នុងជួរថ្នាក់ដឹកនាំកងទ័ពអង់គ្លេស និងសម្ព័ន្ធមិត្ត គេទទួលស្គាល់ជាទូទៅថា ការបំបែកកូតសម្ងាត់របស់អាល្លឺម៉ង់ គឺជាកត្តាដ៏ចម្បងមួយ ដែលជួយឲ្យកងទ័ពសម្ព័ន្ធមិត្តយកជ័យជម្នះលើអាល្លឺម៉ង់បានលឿន អាចបញ្ចប់សង្រ្គាមលោកលើកទី២បានឆាប់ ហើយកាត់បន្ថយចំនួនមនុស្សស្លាប់ដោយសង្រ្គាមបានរហូតដល់ទៅរាប់លាននាក់។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាភ្លាមៗក្រោយការបញ្ចប់សង្រ្គាមលោកលើកទី២ ឧត្តមសេនីយ៍ ដ្វៃ អៃសិនហូវ័រ (Dwight Eisenhower) ដែលជាអគ្គបញ្ជាការកងទ័ពសម្ព័ន្ធមិត្ត និងក្រោយមកក្លាយជាប្រធានាធិបតីអាមេរិក បានសរសេរលិខិតទៅថ្លែងអំណរគុណដោយផ្ទាល់ដល់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ក្រុមអាឡាន់ ធួរីង។ អាឡាន់ ធួរីងខ្លួនឯងផ្ទាល់ ក៏បានទទួលនូវមេដាយជាកិត្តិយសដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់មួយផងដែរ ពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលនៃចក្រភពអង់គ្លេស៕
អាឡាន់ ធួរីង និងទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តកុំព្យូទ័រ តាមការពិត “កុំព្យូទ័រ” បើគិតទៅតាមន័យទូលាយ បានចាប់កំណើតឡើងតាំងពីមុនសម័យកាលរបស់ អាឡាន់ ធួរីងមកម៉្លេះ។ កុំព្យូទ័រ តាមភាសាអង់គ្លេស “Computer” គឺមានន័យថា “អ្នកគណនា”។ កាលពីសម័យបុរាណ ពាក្យថា “កុំព្យូទ័រ” ត្រូវបានគេប្រើសំដៅលើមនុស្សដែលធ្វើការក្នុងមុខងារជាអ្នកគណនាលេខ។ ក្រោយមក គេបានបង្កើតជាម៉ាស៊ីនសម្រាប់ធ្វើការគណនាជំនួសមនុស្ស ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ” ឬ “កុំព្យូទ័រ” ក៏ប៉ុន្តែ “កុំព្យូទ័រ” កាលពីសម័យបុរាណនោះ មានលក្ខណៈខុសប្លែកគ្នាយ៉ាងដាច់ឆ្ងាយ ពីកុំព្យូទ័រសម័យទំនើប ដែលយើងស្គាល់ នៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ ជាទូទៅ គេកំណត់ថា កុំព្យូទ័រសម័យបុរាណចាប់កំណើតឡើង តាំងពីឆ្នាំ១៨០១ នៅពេលដែលកូនជាងតម្បាញសូត្រម្នាក់ នៅទីក្រុងលីយ៉ុង ប្រទេសបារាំង គឺ លោក យ៉ូសែហ្វម៉ារី ហ្សាការ (Joseph Marie Jacquard) បានបង្កើតម៉ាស៊ីនត្បាញមួយប្រភេទ ដែលអាចឲ្យគេកំណត់បានដោយស្វ័យប្រវត្តិនូវសណ្ឋាន ឬរូបភាព (គោម) ដែលត្រូវត្បាញចេញនៅលើក្រណាត់។ សណ្ឋាន ឬរូបភាពប្លែកៗគ្នាអស់ទាំងនោះត្រូវកំណត់ដោយកាតដែលគេយកទៅចោះជាប្រហោងក្នុង ទម្រង់ខុសៗគ្នា (Carte perforée/Punching card) ហើយម៉ាស៊ីនត្បាញតែមួយ អាចឲ្យគេត្បាញក្រណាត់ដែលមានសណ្ឋាន ឬរូបភាពខុសៗគ្នា ដោយគ្រាន់តែធ្វើការផ្លាស់ប្តូរកាត (Carte perforée/Punch Card) នេះ។ ជាង២០ឆ្នាំក្រោយមកទៀត នៅឆ្នាំ១៨២២ គណិតវិទូអង់គ្លេសម្នាក់ឈ្មោះ ឆាលស៍ បាប៊ិច (Charles Babbage) បានបង្កើតនូវម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រមួយប្រភេទទៀត ដែលជាម៉ាស៊ីនម៉េកានិច ដើរដោយថាមពលចំហាយទឹក ហើយដែលអាចធ្វើការគណនាលេខដោយស្វ័យប្រវត្តិ។ នៅឆ្នាំ១៨៩០ វិស្វករអាមេរិកម្នាក់ឈ្មោះ ហឺមែន ហូលរីត (Herman Hollerith) បានបង្កើតម៉ាស៊ីនគណនាមួយប្រភេទថ្មីទៀត ដែលដើរដោយថាមពលអគ្គិសនី សម្រាប់យកទៅប្រើ ក្នុងការគណនាធ្វើជំរឿនប្រជាជនអាមេរិក។ ម៉ាស៊ីនគណនា ឬម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រអស់ទាំងនោះ ត្រូវបានគេយកមកប្រើប្រាស់ប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព ជំនួសការងាររបស់មនុស្ស ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា ជាទូទៅ គេនៅតែមិនទាន់ចាត់ទុកម៉ាស៊ីនអស់ទាំងនោះថាជា ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ ដូចក្នុងសម័យទំនើបនៅឡើយទេ ដោយសារតែម៉ាស៊ីនគណនាកាលពីសម័យបុរាណនោះ គឺជាម៉ាស៊ីនដែលមានមុខងារពិសេសខុសៗគ្នា ហើយប្រើបានតែនៅក្នុងការងារជាក់លាក់ណាមួយ គឺម៉ាស៊ីនត្បាញប្រើបានតែនៅក្នុងការកំណត់សណ្ឋាន ឬរូបភាពលើក្រណាត់ ហើយម៉ាស៊ីនគណនាលេខ ប្រើបានសម្រាប់តែការគណនាលេខ មិនមែនជាម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ ដែលមានលក្ខណៈទូទៅ និងទូលំទូលាយនៅឡើយ។ នៅឆ្នាំ១៩៣៦ នៅក្នុងពេលកំពុងធ្វើការជាអ្នកស្រាវជ្រាវ នៅឯសកលវិទ្យាល័យខេមប៊្រិច (University of Cambridge) អាឡាន់ ធួរីង បានសរសេរ និងចុះផ្សាយ នូវទ្រឹស្តីដ៏សំខាន់មួយ អំពីការបង្កើតម៉ាស៊ីនគណនាមួយប្រភេទ ដែលមានលក្ខណៈសកល មានសមត្ថភាពអាចធ្វើការគណនាគ្រប់អ្វីៗទាំងអស់ដែលអាចគណនាបាន ហើយដែលអាចធ្វើឲ្យដំណើរការនូវរាល់កម្មវិធី (Programme) ដែលគេបញ្ចូលទៅក្នុងមេម៉ូរី (Memory) របស់វា។ ទ្រឹស្តីដែល អាឡាន់ ធួរីង សរសេរនៅឆ្នាំ១៩៣៦នោះ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាចំណុចចាប់ផ្តើម និងជាមូលដ្ឋានគ្រឹះដ៏សំខាន់បំផុត នៅក្នុងវិទ្យាសាស្រ្តកុំព្យូទ័រសម័យទំនើប ដែលយើងបន្តប្រើប្រាស់រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ អាឡាន់ ធួរីង សរសេរតែទ្រឹស្តីនៅលើក្រដាសតែប៉ុណ្ណោះ ដោយមិនបានបង្កើតជាម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ ទៅតាមទ្រឹស្តីដែលលោកបានសរសេរនេះទេ។ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៣៩ អង់គ្លេស ក៏ដូចជាពិភពលោកទាំងមូល ត្រូវធ្លាក់ទៅក្នុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ហើយអាឡាន់ ធួរីង បានចូលបម្រើការងារឲ្យរដ្ឋាភិបាលអង់គ្លេស ដោយទទួលបេសកកម្មជាអ្នកសិក្សាស្វែងរកវិធីបំបែកសារសម្ងាត់របស់អាល្លឺម៉ង់។ បេសកកម្ម ដែលអាឡាន់ ធួរីងធ្វើបានដោយជោគជ័យ ដោយបានបង្កើតនូវម៉ាស៊ីនដែលមានសមត្ថភាពក្នុងការគណនា និងបំបែកកូតសម្ងាត់របស់អាល្លឺម៉ង់ គឺប្រព័ន្ធ Enigma ដែលកាលណោះ មានឈ្មោះល្បីថា ជាប្រព័ន្ធសារសម្ងាត់ដ៏ស្មុគស្មាញគ្មានអ្នកណាអាចបំបែកបាន។ នៅក្រោយពេលដែលសង្រ្គាមលោកលើកទី២ត្រូវបិទបញ្ចប់ នៅឆ្នាំ១៩៤៥ អាឡាន់ ធួរីង បានងាកទៅផ្តោតការសិក្សាទៅលើការបង្កើតម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រវិញ ដោយបានយកទ្រឹស្តី ដែលលោកបានសរសេរ កាលពីឆ្នាំ១៩៣៦ ទៅសរសេរលម្អិតចេញជាប្លង់ដែលបង្ហាញពីរបៀបបង្កើតម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ ដែលនៅពេលនោះ គេឲ្យឈ្មោះថា Automatic Computing Engine (ACE)។ ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រដែលអាឡាន់ ធួរីង បានគូរប្លង់នៅពេលនោះ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជា ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រដ៏ទំនើប និងដ៏មានល្បឿនលឿនដែលគេមិនធ្លាប់ជួបប្រទះពីមុនមក ក៏ប៉ុន្តែ ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រនេះក៏បានត្រឹមជាប្លង់លើក្រដាសតែប៉ុណ្ណោះដែរ ដោយសារតែក្រុមវិស្វករ នៅមន្ទីរពិសោធន៍ដែលអាឡាន់ ធួរីងធ្វើការនៅពេលនោះ នាំគ្នាធ្វើការវាយតម្លៃថា ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ ដែលអាឡាន់ ធួរីង រចនាឡើងនេះ មានលក្ខណៈស្មុគស្មាញខ្លាំងពេកក្នុងការផលិត។ នៅទីបំផុតទៅ គឺក្រុមការងារមួយផ្សេងទៀត នៅឯសកលវិទ្យាល័យមែនឆេសធ័រ (University of Manchester) ដែលទទួលបានជោគជ័យក្នុងការផលិតម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ នៅឆ្នាំ១៩៤៨។ ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រនេះ ថ្វីដ្បិតតែមិនត្រូវបានផលិតឡើង ទៅតាមគំនូរប្លង់ដែលរចនាឡើងដោយអាឡាន់ ធួរីង ក៏ប៉ុន្តែ សកលវិទ្យាល័យមែនឆេសធ័របានទទួលស្គាល់ថា ទ្រឹស្តីដែលអាឡាន់ ធួរីងបានចុះផ្សាយ កាលពីឆ្នាំ១៩៣៦ គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះដ៏សំខាន់ នៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់ពួកគេ ដែលឈានដល់ការផលិតកុំព្យូទ័រនេះឡើង។ នៅឆ្នាំ១៩៥១ អាឡាន់ ធួរីង ត្រូវបានគេជ្រើសរើសឲ្យចូលជាសមាជិកនៃវិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ល្បីល្បាញបំផុតមួយ គឺរាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស (The Royal Society)។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្របពេលនឹងការទទួលបាននូវកិត្តិយសដ៏ឧត្តុង្គឧត្តមនេះ ដំណើរជីវិតរបស់អាឡាន់ ធួរីង ក៏ចាប់ផ្តើមធ្លាក់នៅក្នុងសភាពដ៏សែនដុនដាបផងដែរ។ អាឡាន់ ធួរីង គឺជាអ្នកស្រឡាញ់ភេទដូចគ្នា ហើយនៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ តាមច្បាប់របស់អង់គ្លេស ការស្រឡាញ់ភេទដូចគ្នា គឺជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ ដែលត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគាររហូតដល់ទៅពីរឆ្នាំ។ នៅឆ្នាំ១៩៥២ អាឡាន់ ធួរីង ត្រូវបានតុលាការកាត់ឲ្យជាប់ពិរុទ្ធ ពីបទស្រឡាញ់ភេទដូចគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ តុលាការបានផ្តល់ជម្រើសពីរ៖ ឬមួយត្រូវជាប់ពន្ធនាគាររយៈពេលពីរឆ្នាំ ឬមួយត្រូវទទួលការព្យាបាលដោយចាក់អ័រម៉ូនរយៈពេល ១២ខែ។ អាឡាន់ ធួរីង បានជ្រើសរើសយកការព្យាបាលដោយចាក់អ័រម៉ូន ដើម្បីចៀសពីពន្ធនាគារ ហើយអាចនៅបន្តធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់លោកជាបន្តទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីរឆ្នាំក្រោយមក នៅថ្ងៃទី៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥៤ អាឡាន់ ធួរីង ដែលនៅពេលនោះមានអាយុ ៤១ឆ្នាំ (សល់តែពីរសប្តាហ៍ទៀតចូល ៤២ឆ្នាំ) ត្រូវបានគេរកឃើញដេកស្លាប់នៅក្នុងផ្ទះ ដោយត្រូវថ្នាំពុល។ រហូតមកទល់នឹងពេលនេះ គេនៅតែមិនអាចដឹងប្រាកដនៅឡើយទេ អំពីមូលហេតុនៃការស្លាប់របស់អាឡាន់ ធួរីង ក៏ប៉ុន្តែ តាមការសន្និដ្ឋានជាទូទៅ អាឡាន់ ធួរីង ផឹកថ្នាំពុលសម្លាប់ខ្លួនឯង ដោយសារតែមានបញ្ហាផ្លូវចិត្ត ដែលកើតចេញពីការព្យាបាលដោយចាក់អ័រម៉ូន។ ក្រោយមរណភាពរបស់ អាឡាន់ ធួរីង ទ្រឹស្តីរបស់លោកត្រូវបានគេយកទៅបន្តធ្វើការសិក្សា និងកែលម្អ បង្កើតជាម៉ាស៊ីនកាន់តែទំនើប ដែលគេច្រើនហៅថា “ម៉ាស៊ីនធួរីង” (Turing machine) ហើយដែលក្រោយមកបានវិវឌ្ឍទៅជាម៉ាស៊ីន ដែលយើងគ្រប់គ្នាហៅថា “កុំព្យូទ័រ” រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅឆ្នាំ២០០៩ ៥៥ឆ្នាំក្រោយមរណភាពរបស់អាឡាន់ ធួរីង នាយករដ្ឋមន្រ្តីអង់គ្លេស គឺលោកហ្គរដុន ប្រោន (Gordon Brown) ថ្លែងក្នុងនាមរដ្ឋាភិបាលអង់គ្លេសទាំងមូល បានធ្វើការសូមទោសជាសាធារណៈ អំពីភាពអយុត្តិធម៌ដែលអង់គ្លេសបានធ្វើចំពោះអាឡាន់ ធួរីង ហើយ៤ឆ្នាំក្រោយមកទៀត គឺនៅឆ្នាំ២០១៣ ទោសស្រឡាញ់ភេទដូចគ្នារបស់អាឡាន់ ធួរីង ត្រូវបានព្រះមហាក្សត្រិយ៍អេលីហ្សាបិតទី២ ចេញព្រះរាជក្រឹត្យលើកលែងចេញវិញទាំងអស់៕
ស្ទីវ ចប (១៩៥៥-២០១១) កែប្រែ
រូបភាពតូច|stew job នៅឆ្នាំ១៩៣៦ អាឡាន់ ធួរីង បានចុះផ្សាយនូវទ្រឹស្តីដ៏សំខាន់មួយ ដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃវិទ្យាសាស្រ្តកុំព្យូទ័រ។ ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់ពីទ្រឹស្តីរបស់អាឡាន់ ធួរីង រហូតទៅដល់ការផលិតម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រទំនើបៗ ដែលយើងប្រើប្រាស់ជាទូទៅនៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ គឺត្រូវឆ្លងកាត់នូវដំណាក់កាលជាច្រើន ហើយទាមទារនូវភាពឆ្លាតវៃ និងគំនិតច្នៃប្រឌិតរបស់បុគ្គលសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀត ជាពិសេស គឺប៊ីល ហ្គេត (Bill Gates) និង ស្ទីវ ចប (Steve Jobs)។ ស្ទីវ ចប កើតនៅថ្ងៃទី២៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៥៥ នៅទីក្រុងសាន់ហ្វ្រាន់ស៊ីស្កូ រដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា សហរដ្ឋអាមេរិក។ បុគ្គលដែលត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថាជាអ្នកជំនួញដ៏ជោគជ័យមានលុយរាប់ពាន់លានដុល្លារ និងជាអ្នកមានគំនិតច្នៃប្រឌិតខ្ពស់ នាំមកនូវបច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗជាច្រើន ដែលធ្វើឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរទាំងស្រុងនូវរបៀបរស់នៅ និងរបៀបទំនាក់ទំនងគ្នារបស់យើងស្ទើរគ្រប់គ្នារហូតមកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះ តាមការពិតទៅ មានដំណើរជីវិតផ្ទាល់ខ្លួនពោរពេញដោយភាពស្មុគស្មាញ ជាពិសេស ពីកុមារភាព។ ស្ទីវ គឺជាក្មេងដែលត្រូវឪពុកម្តាយសម្រេចបោះបង់ចោលតាំងពីនៅក្នុងពោះមកម៉្លេះ។ “ស្ទីវ” នេះគឺជាឈ្មោះដែលឪពុកម្តាយចិញ្ចឹមជាអ្នកដាក់ឲ្យ ហើយ “ចប” ក៏ជាត្រកូលរបស់ឪពុកម្តាយចិញ្ចឹមដែរ គឺឪពុកឈ្មោះ ប៉ូល ចប (Paul Jobs) ធ្លាប់បម្រើការនៅក្នុងកងឆ្មាំសមុទ្រ ដោយមានជំនាញខាងមេកានិច ហើយក្រោយមកចាកចេញពីកងឆ្មាំសមុទ្រ ទៅប្រកបរបរជាជាងឡាន (ទិញឡានដែលគេប្រើរួចយកទៅជួសជុលកែលម្អ ដើម្បីទុកលក់)។ ម្តាយឈ្មោះ ក្លារ៉ា ចប (Clara Jobs) ជាកូនចៅអ្នកធ្វើអន្តោប្រវេសន៍មកពីប្រទេសអារម៉េនី។ អ្នកទាំងពីរចង់បានកូន ក៏ប៉ុន្តែ មិនអាចមានកូនបាន ដោយសារតែក្លារ៉ាមានបញ្ហាសុខភាព។ ឪពុកបង្កើតរបស់ស្ទីវ ឈ្មោះ អាប់ឌុលហ្វាតា ចាន់ដាលី (Abdulfattah Jandali) ជាកូនចៅអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម ដើមកំណើតមកពីស៊ីរី ។ ម្តាយបង្កើតឈ្មោះ ហ្សូអាន ស្ហ៊ីប្លឺ (Joanne Schieble) ជាកូនចៅអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិស្តុកស្តម្ភ កាន់សាសនាកាតូលិក ដើមកំណើតអាល្លឺម៉ង់។ អាប់ឌុលហ្វាតា និងហ្សូអាន ស្រឡាញ់គ្នា ក៏ប៉ុន្តែ ឪពុកម្តាយខាងហ្សូអាន ជំទាស់ដាច់ខាតមិនឲ្យរៀបការ ដោយសារតែអាប់ឌុលហ្វាតាជាអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម។ នៅឆ្នាំ១៩៥៤ ហ្សូអានមានទម្ងន់ ក៏ប៉ុន្តែ មិនអាចរៀបការបានដោយសារតែខ្លាចឪពុកម្តាយកាត់កាល់ចោល ហើយបាត់បង់សិទ្ធិទទួលមរតករាប់លានដុល្លារ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា បើចង់រំលូតកូនក៏ពិបាក ដោយសារតែជាគ្រួសារអ្នកប្រកាន់ជំនឿយ៉ាងតឹងរ៉ឹងតាមសាសនាកាតូលិក។ ហ្សូអានក៏សម្រេចចិត្តថានឹងទុកកូនរហូតដល់កើត ក៏ប៉ុន្តែ នឹងឲ្យកូននេះទៅគេចិញ្ចឹម ដោយហ្សូអានបានដាក់លក្ខខណ្ឌចម្បងមួយថា ឪពុកម្តាយចិញ្ចឹមត្រូវតែជាអ្នករៀនសូត្របានចប់ថ្នាក់មហាវិទ្យាល័យ។ ពីដំបូងឡើយ នៅពេលដែលកូនមិនទាន់កើតនៅឡើយផង ហ្សូអានបានព្រមព្រៀងឲ្យកូនទៅគ្រួសារជាមេធាវីម្នាក់ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលកូនកើតមកជាកូនប្រុស មេធាវីនិងប្រពន្ធ ដែលចង់បានកូនស្រី ក៏ស្រាប់តែបានប្តូរចិត្ត ហើយបដិសេធមិនទទួលយកកូននេះទៅចិញ្ចឹម ទើបកូនប្រុសនេះធ្លាក់ទៅដល់ដៃប៉ូល និងក្លារ៉ា ចប ដែលជាអ្នករៀនសូត្រមិនបានចប់ថ្នាក់វិទ្យាល័យផង។ ដោយហេតុនេះហើយទើប ពីដំបូង ហ្សូអានបដិសេធមិនព្រមចុះហត្ថលេខាលើលិខិតស្មុំកូននោះទេ រហូតទាល់តែជាច្រើនសប្តាហ៍ក្រោយមក ហើយឆ្លងកាត់ក្តីក្តាំរហូតដល់តុលាការ ទើបហ្សូអានសុខចិត្តចុះហត្ថលេខា ក្រោយពីមានការសន្យាពីប៉ូល និងក្លារ៉ា ចប ថា នឹងសន្សំលុយផ្ចុងផ្តើមឲ្យកូនប្រុសនេះរៀនសូត្រយ៉ាងតិចរហូតដល់ថ្នាក់វិទ្យាល័យ។ ស្ទីវិន ប៉ូល ចប (Steven Paul Jobs) គឺជាឈ្មោះពេញ ដែលប៉ូល និងក្លារ៉ា ចប បានដាក់ឲ្យកូនប្រុសចិញ្ចឹម ហើយតាំងពីកូនដឹងក្តីមក អ្នកទាំងពីរមិនដែលលាក់បាំងនឹងកូនទេថា ពួកគេមិនមែនជាឪពុកម្តាយបង្កើតនោះទេ គឺគ្រាន់តែជាឪពុកម្តាយចិញ្ចឹមតែប៉ុណ្ណោះ។ កាលពីក្មេង អាយុ ៦-៧ឆ្នាំ ស្ទីវ ធ្លាប់មានការអាក់អន់ចិត្តយ៉ាងខ្លាំង រហូតរត់ទៅយំដាក់ឪពុកម្តាយ នៅពេលដែលមានគេនិយាយថា ខ្លួនគឺជាកូនដែលឪពុកម្តាយមិនចង់បាន ហើយបោះបង់ចោលទុកឲ្យគេចិញ្ចឹម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលធំដឹងក្តីឡើង ស្ទីវ ចប តែងតែបានអះអាងថា លោកមិនដែលមានអារម្មណ៍ថាត្រូវគេបោះបង់ចោលនោះទេ ដោយសារតែឪពុកម្តាយចិញ្ចឹមរបស់លោក បានចិញ្ចឹម បីបាច់ថ្នាក់ថ្មម និងផ្តល់នូវការស្រឡាញ់ចំពោះលោក ប្រៀបដូចជាកូនបង្កើត ហើយសម្រាប់លោកវិញក៏ដូចគ្នាដែរ គឺតែងតែចាត់ទុក ប៉ូល និងក្លារ៉ា ចប ដូចជាឪពុកម្តាយបង្កើតរបស់ខ្លួនដូច្នោះដែរ។ ស្ទីវ ចប ធំដឹងក្តី នៅក្នុងសង្កាត់មួយ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថាជាសម្បុកនៃក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាថ្មី គឺ Silicon Valley។ វិស័យឧស្សាហកម្មបច្ចេកវិទ្យានៅសហរដ្ឋអាមេរិក ចាប់ផ្តើមស្គាល់នូវការរីកចម្រើនយ៉ាងលឿនគួរឲ្យកត់សម្គាល់ ចាប់ពីក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២។ សហគ្រិនវ័យក្មេងជាច្រើន ក៏នាំគ្នាចាប់អារម្មណ៍លើផ្នែកបច្ចេកវិទ្យានេះ ក៏ប៉ុន្តែ ពីដំបូងឡើយ ពួកគេមិនមានទីតាំងសម្រាប់ធ្វើការត្រឹមត្រូវនោះទេ ដោយអ្នកខ្លះយករោងដាក់ឡាននៅក្នុងផ្ទះ ដើម្បីធ្វើជាកន្លែងធ្វើការសិក្សា និងពិសោធន៍ទៅលើបច្ចេកវិទ្យា និងបង្កើតផលិតផលថ្មីៗ ដើម្បីយកទៅធ្វើអាជីវកម្ម។ David Parcard និង Bill Hewlett ស្ថិតក្នុងចំណោមអ្នកដែលបានបង្កើតក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យា ចេញពីរោងដាក់ឡានក្នុងផ្ទះ គឺក្រុមហ៊ុន Hewlett-Parcard ដែលគេស្គាល់ជាទូទៅថា HP។ មិនយូរប៉ុន្មានក្រោយមក ដោយមើលឃើញពីការរីកដុះដាលនៃវិស័យបច្ចេកវិទ្យានេះ សកលវិទ្យាស្តែនហ្វត (Stanford University) បានបង្កើតទីតាំងមួយ ក្នុងផ្ទៃដីប្រមាណជា ៨ហិចតា ដើម្បីឲ្យសហគ្រិនក្មេងៗយកធ្វើជាទីតាំង ដើម្បីសិក្សាស្រាវជ្រាវ និងធ្វើអាជីវកម្មលើបច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗ។ សង្កាត់បច្ចេកវិទ្យានេះមានការរីកចម្រើនយ៉ាងឆាប់រហ័ស ហើយបច្ចេកវិទ្យាដែលរីកដុះដាលខ្លាំងជាងគេ នៅពេលនោះ គឺការផលិតសឺមីកុងឌុចទ័រ ដោយប្រើ Silicon ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាសង្កាត់នេះត្រូវជាប់ឈ្មោះថា “Silicon Valley” រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ស្ទីវ ចប គឺជាក្មេងដែលធំដឹងក្តីឡើងជាមួយនឹង Silicon Valley។ នៅពេលដែលស្ទីវ ចប មានអាយុ ១០ឆ្នាំ ក្រុមហ៊ុន HP បានរីកដុះដាលក្លាយទៅជាក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាដ៏ធំមួយ ដែលមានបុគ្គលិករហូតដល់ទៅប្រមាណជា ៩ពាន់នាក់។ ម្តាយរបស់ស្ទីវ គឺជាអ្នកធ្វើការនៅ Silicon Valley ហើយអ្នកដែលរស់នៅជុំវិញនោះ ក៏ភាគច្រើនសុទ្ធតែជាអ្នកធ្វើការ នៅក្នុងវិស័យបច្ចេកវិទ្យា។ ស្ទីវ ចប ធ្លាប់បានលើកឡើងថា ការធំដឹងក្តីឡើង នៅក្នុងសង្កាត់បច្ចេកវិទ្យានេះ បានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំង ទៅដល់ផ្នត់គំនិតរបស់លោក។ វាធ្វើឲ្យលោកមានគំនិតដក់ជាប់តែនឹងផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា ចង់រកស៊ីខាងផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា ហើយចង់ក្លាយជាផ្នែកមួយ ក្នុង Silicon Valley នេះ៕
ស្ទីវ ចប៖ ពីបរាជ័យនៅសាលា ទៅការបង្កើតក្រុមហ៊ុន Apple ស្ទីវ ចប គឺជាក្មេងដែលធំដឹងក្តីឡើង នៅក្នុងសង្កាត់បច្ចេកវិទ្យាដ៏ល្បីឈ្មោះនៅអាមេរិក គឺ Silicon Valley។ តាំងពីនៅក្មេងមក ស្ទីវ ចប បានមើលឃើញស្ទើរតែរៀងរាល់ថ្ងៃនូវការងារ ទាក់ទងនឹងបច្ចេកវិទ្យា។ ក្រៅពីកិច្ចការរបស់ឪពុក ដែលជាអ្នកធ្វើឡាន ទាំងខាងមេកានិច និងអេឡិចត្រូនិច ស្ទីវ ចប ក៏ឧស្សាហ៍ឃើញកិច្ចការរបស់អ្នកដែលរស់នៅជុំវិញនោះផងដែរ។ លើសពីនេះទៅទៀត ស្ទីវ មានឪពុកម្តាយ ដែលផ្តល់ការអប់រំ ប្រកបដោយអំណោយផល នៅក្នុងការជំរុញភាពឆ្លាតវៃរបស់កូន។ នៅពេលដែលស្ទីវលើកឡើងពីគំនិតអ្វីមួយ បើទោះបីជាផ្ទុយស្រឡះពីគំនិតរបស់ឪពុកម្តាយក៏ដោយ ក៏ឪពុកម្តាយរបស់លោកមិនបានប្រើអំណាចជាឪពុកម្តាយ ឬជាមនុស្សចាស់ ដើម្បីគ្របដណ្តប់ទៅលើគំនិតរបស់កូននោះដែរ ផ្ទុយទៅវិញ ពួកគាត់បានចំណាយពេលស្តាប់ហេតុផលរបស់កូន លើកហេតុផលរបស់ខ្លួនឯង យកមកជជែកដេញដោល ហើយពេលខ្លះ បើខ្លួនខុស សុខចិត្តទទួលស្គាល់ចំពោះមុខកូនថាខ្លួនខុស។ ម្យ៉ាងទៀត ឪពុកម្តាយរបស់ស្ទីវ តែងតែសុខចិត្តសម្របការរស់នៅ ឲ្យស្របទៅតាមភាពឆ្លាតវៃរបស់កូន ហើយធ្វើអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង ដើម្បីជំរុញភាពឆ្លាតវៃនេះឲ្យកាន់តែទៅមុខថែមទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ទាំងអស់នេះ ក៏បានបង្កើតនូវផលវិបាកជាអវិជ្ជមានមួយផងដែរដល់ស្ទីវនៅពេលចូលរៀននៅសាលា។ នៅពេលចូលរៀន ស្ទីវ ដែលជាក្មេងឆ្លាតស្រាប់ ហើយឪពុកម្តាយបង្រៀនឲ្យចេះច្រើនហើយនោះ ចាប់ផ្តើមមានភាពធុញទ្រាន់នឹងការរៀនសូត្រនៅក្នុងសាលា។ លើសពីនេះទៅទៀត ការណ៍ដែលនៅផ្ទះ មានឪពុកម្តាយចេះសម្របសម្រួលទៅតាមកូន លើកសរសើរកូន សារភាពទទួលថាខ្លួនជាឪពុកម្តាយជាអ្នកខុស និងការមិនប្រើអំណាចជាឪពុកម្តាយទៅគ្របលើកូន ក៏បានធ្វើឲ្យស្ទីវក្លាយជាសិស្សដែលមិនសូវខ្លាចគ្រូផងដែរ។ ទោះជាយ៉ាងណា ស្ទីវនៅតែរៀនបានលទ្ធផលល្អ រហូតបានជាប់ចូលថ្នាក់មហាវិទ្យាល័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅមហាវិទ្យាល័យនេះ ក៏មិនខុសពីនៅសាលាមុនៗដែរ ស្ទីវធុញទ្រាន់នឹងកម្មវិធីសិក្សា ហើយលើសពីនេះទៅទៀត ស្ទីវមិនចង់ឲ្យឪពុកម្តាយត្រូវរ៉ាប់រងបន្ទុកបង់ថ្លៃសាលាដែលថ្លៃកប់ពពក។ នៅទីបំផុតទៅ ស្ទីវក៏បានឈប់រៀនពាក់កណ្តាលទី។ នៅឆ្នាំ១៩៧៤ ក្រោយពីបានឈប់រៀនពីមហាវិទ្យាល័យ ស្ទីវ ចប បានចូលធ្វើការនៅក្នុងក្រុមហ៊ុនផលិតវីដេអូហ្គេមមួយ ឈ្មោះថា Atari ដែលទើបនឹងបង្កើតឡើង កាលពីពីរឆ្នាំមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការងារនេះក៏មិនបានជាប់លាប់យូរប៉ុន្មាននោះដែរ ដោយនៅពេលនោះ ស្ទីវ ចប ដក់ចិត្តនឹងគំនិតចង់ចេញទៅធ្វើសមាធិ សិក្សាអំពីពុទ្ធសាសនា នៅឥណ្ឌា។ ក្រោយពីធ្វើការបានប៉ុន្មានខែ ហើយអាចសន្សំលុយបានគ្រប់ ស្ទីវ ចប ក៏បានឈប់ធ្វើការ ហើយធ្វើដំណើរទៅកាន់ប្រទេសឥណ្ឌា ដោយនៅទីនោះ ស្ទីវ ចប បានចំណាយពេលរហូតដល់ទៅ ៧ខែ ធ្វើសមាធិ និងសិក្សាអំពីពុទ្ធសាសនា ក៏ដូចជាសិក្សាព្រហ្មញ្ញសាសនា ព្រមទាំងវប្បធម៌ និងទំនៀមទម្លាប់របស់ប្រជាជនឥណ្ឌាជាទូទៅ។ វិលត្រឡប់មកអាមេរិកវិញ ស្ទីវ ចប ត្រូវបានក្រុមហ៊ុន Atari រើសឲ្យចូលធ្វើការវិញ ហើយ ជារឿយៗ នៅក្រោយពេលចេញពីធ្វើការ ស្ទីវ ចប ច្រើនតែចំណាយពេលជាមួយមិត្តភ័ក្តិដ៏ជិតស្និទ្ធម្នាក់ ឈ្មោះថា ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ ដែលស្គាល់គ្នាតាំងពីកាលនៅរៀន។ ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ (Steve Wozniak) មានអាយុច្រើនជាង ស្ទីវ ចប ដល់ទៅ ៥ឆ្នាំ ហើយផ្ទុយពី ចប ដែលរៀនមិនចប់ថ្នាក់មហាវិទ្យាល័យ វ៉ូសញ៉ាក់វិញ រៀនចប់ថ្នាក់វិស្វករអគ្គិសនី ពីសកលវិទ្យាល័យដ៏ល្បីល្បាញមួយ គឺ University of California, Berkeley។ ស្ទីវទាំងពីរនេះ (ស្ទីវ ចប និងស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់) ថ្វីដ្បិតតែមានបុគ្គលិកលក្ខណៈខុសគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ មានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធនឹងគ្នា ហើយបំពេញគ្នាទៅវិញទៅមក គឺ វ៉ូសញ៉ាក់ពូកែខាងបច្ចេកទេស ចំណែកឯ ចប វិញ ពូកែខាងយកគំនិតរបស់វ៉ូសញ៉ាក់ទៅរកលុយមកចែកគ្នាចាយតាំងពីពេលដែលពួកគេទាំងពីរនៅជាសិស្សមកម៉្លេះ។ នៅពេលដែលចបធ្វើការនៅក្រុមហ៊ុនវីដេអូហ្គេម Atari វ៉ូសញ៉ាក់ធ្វើការនៅក្រុមហ៊ុនអេឡិចត្រូនិច HP។ នៅថ្ងៃមួយ ថៅកែក្រុមហ៊ុន Atari បានឲ្យចបធ្វើការរចនាហ្គេមថ្មីមួយ ដោយយកចេញពីហ្គេមចាស់ដែលមានស្រាប់ ហើយបានសន្យាថា បើសិនជាចបធ្វើបានជោគជ័យ ចប នឹងទទួលបានប្រាក់រង្វាន់បន្ថែមពីលើប្រាក់ខែដែលមានស្រាប់។ ចបមិនមានជំនាញខាងបច្ចេកទេសគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីរចនាហ្គេមនេះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ចប រំពឹងលើវ៉ូសញ៉ាក់។ ចបក៏ទទួលយកការងារនេះមកធ្វើ ដោយសហការជាមួយនឹងវ៉ូសញ៉ាក់ ហើយរចនាហ្គេមនេះបានដោយជោគជ័យ យកប្រាក់រង្វាន់ដែលទទួលបាន ទៅចែកគ្នាស្មើ ពាក់កណ្តាលម្នាក់។ បទពិសោធន៍នៅ Atari នេះ គឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមដ៏សំខាន់មួយ នៅក្នុងដំណើរជីវិតរបស់ស្ទីវ ចប ទាក់ទងនឹងមុខជំនួញខាងបច្ចេកវិទ្យា និងការចាប់ដៃគូជាមួយស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ ឈានទៅបង្កើតក្រុមហ៊ុន Apple។ គិតត្រឹមឆ្នាំ១៩៧៥ ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រសម័យទំនើប ទៅតាមទ្រឹស្តីរបស់អាឡាន់ ធួរីង ត្រូវបានគេផលិត និងមានដំណើរការ អាចឲ្យគេប្រើប្រាស់ទៅតាមតម្រូវការជាក់ស្តែងរួចទៅហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ កុំព្យូទ័រភាគច្រើនមានទំហំធំ តម្លៃថ្លៃ ហើយត្រូវបានប្រើប្រាស់ច្រើនតែនៅតាមស្ថាប័នរដ្ឋ ជាពិសេស ក្នុងវិស័យការពារជាតិ។ កុំព្យូទ័រផ្ទាល់ខ្លួន (Personal Computer) ដែលមានទំហំតូច ត្រូវបានគេផលិតឡើងជាដំបូង នៅឆ្នាំ១៩៧៤ (កុំព្យូទ័រនេះមានឈ្មោះថា Altair 8800)។ កុំព្យូទ័រនេះហើយ ដែលជាឫសគល់នាំទៅដល់ការបង្កើតក្រុមហ៊ុនកុំព្យូទ័រដ៏ល្បីល្បាញទាំងពីរនៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន គឺក្រុមហ៊ុន Microsoft និង Apple។ នៅឆ្នាំ១៩៧៥ នៅពេលដែលលោកប៊ីល ហ្គេតស៍ និងដៃគូរបស់លោក គឺលោកប៉ូល អាលែន បង្កើតក្រុមហ៊ុន Microsoft ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ និងស្ទីវ ចប ក៏មានការចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំងដែរទៅលើកុំព្យូទ័រផ្ទាល់ខ្លួននេះ។ វ៉ូសញ៉ាក់ ដែលនៅពេលនោះកំពុងធ្វើការឲ្យក្រុមហ៊ុន HP បែកគំនិតចង់បង្កើតកុំព្យូទ័រមួយប្រភេទថ្មីទៀត ដែលមានតួម៉ាស៊ីន (Central Unit) និងក្តាចុច (Keyboard) ជាប្លុកតែមួយ ហើយអាចតភ្ជាប់ជាមួយទូរទស្សន៍ ដើម្បីធ្វើជាអេក្រង់។ វ៉ូសញ៉ាក់យករឿងនេះទៅប្រាប់ចប ហើយលើកនេះក៏មិនខុសពីកាលពីមុនដែរ គឺចប ដែលជាអ្នកមានគំនិតចង់យកកុំព្យូទ័រដែលវ៉ូសញ៉ាក់បានរចនាឡើងនេះទៅរកស៊ី។ ពីដំបូងឡើយ វ៉ូសញ៉ាក់មានការរារែក ដោយសារតែម្យ៉ាង ការបង្កើតជាក្រុមហ៊ុនរកស៊ី គឺត្រូវការចំណាយដើមទុនច្រើន ហើយម្យ៉ាងទៀត វ៉ូសញ៉ាក់ ដែលឆ្លាតតែខាងបច្ចេកទេស ហើយមិនយល់អំពីការធ្វើជំនួញ ចេះតែគិតថា វាទំនងជាមិនអាចទៅរួចទេ ដែលកុំព្យូទ័ររបស់ពួកគេអាចនឹងមានអ្នកទិញ។ ចបបានព្យាយាមបញ្ចុះបញ្ចូលវ៉ូសញ៉ាក់ ដោយលើកឡើងថា បើទោះបីជានៅទីចុងបំផុតទៅ មុខជំនួញរបស់ពួកគេមិនបានជោគជ័យ តែយ៉ាងហោចណាស់ វាក៏អាចជាបទពិសោធន៍ដ៏អស្ចារ្យមួយដែរនៅក្នុងជីវិត។ បើទោះបីជាពួកគេត្រូវខាតលុយ តែពួកគេអាចស្គាល់រសជាតិថាអ្វីទៅជាការមានក្រុមហ៊ុនផ្ទាល់ខ្លួនឯង។ វ៉ូសញ៉ាក់យល់ព្រម ហើយអ្នកទាំងពីរក៏បានលក់ទ្រព្យរបស់ខ្លួន ដើម្បីប្រមែរប្រមូលលុយយកមកធ្វើជាដើមទុនទៅបង្កើតក្រុមហ៊ុន។ នៅថ្ងៃទី១ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៦ ស្ទីវ ចប និងស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ រួមជាមួយនឹង រ៉ូណាល់ដ៍ វេន (Ronald Wayne) ដែលជាមិត្តរួមការងាររបស់ចប នៅឯក្រុមហ៊ុន Atari ក៏បានបង្កើតក្រុមហ៊ុនមួយឡើង ដោយដាក់ឈ្មោះថា Apple Computer Company។ នៅក្នុងក្រុមហ៊ុននេះ ចប និងវ៉ូសញ៉ាក់ មានចំណែកហ៊ុនស្មើគ្នា គឺ ៤៥% ម្នាក់ ចំណែក រ៉ូណាល់ដ៍ វេន ទទួលបានចំណែកហ៊ុន ១០%។ ការងារក៏ត្រូវបានបែងចែកគ្នាផងដែរ រវាងស្ថាបនិកទាំងបី គឺវេន មានមុខងារជាអ្នកមើលការខុសត្រូវខាងរដ្ឋបាលរបស់ក្រុមហ៊ុន, វ៉ូសញ៉ាក់ទទួលខុសត្រូវទូទៅខាងផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា ចំណែកចប ក្រៅពីការទទួលខុសត្រូវមួយផ្នែកខាងផ្នែកវិស្វកម្មអេឡិចត្រូនិច គឺជាអ្នកទទួលខុសត្រូវរួមខាងយុទ្ធសាស្រ្តជំនួញ និងទីផ្សារ៕
ស្ទីវ ចប និងការបង្កើតកុំព្យូទ័រ Macintosh (Mac) នៅពេលដែលទើបនឹងបង្កើតឡើងភ្លាម Apple មិនទាន់មានទ្រង់ទ្រាយជាក្រុមហ៊ុនធុំដុំ ដែលមានបុគ្គលិក និងការិយាល័យត្រឹមត្រូវនៅឡើយនោះទេ។ គឺចេញពីរោងដាក់ឡាននៅក្នុងផ្ទះ ដែលស្ទីវ ចប និងស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ ធ្វើការរចនា និងដំឡើងម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រយកទៅលក់ ហើយម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ (ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា Apple I) ដែលពួកគេផលិតលក់ពីដើមទីមកនោះ ក៏មិនមែនជាកុំព្យូទ័រពេញលេញមួយនៅឡើយនោះដែរ គឺគ្រាន់តែជា “ក្តារមេ” (Motherboard) មួយតែប៉ុណ្ណោះ។ តាមពិតទៅ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ កុំព្យូទ័រនៅមិនទាន់ជាឧបករណ៍ ដែលគេផលិតឡើងសម្រាប់សាធារណជនជាទូទៅនៅឡើយនោះទេ គឺសម្រាប់តែស្ថាប័ន ក្រុមហ៊ុន ឬអ្នកដែលមានចំណេះដឹងខាងកុំព្យូទ័រនេះស្រាប់ហើយតែប៉ុណ្ណោះ ហើយជាទូទៅ កុំព្យូទ័រដែលគេធ្វើអាជីវកម្មនៅពេលនោះ គឺមានត្រឹមតែក្តារមេ និងគ្រឿងផ្សំមួយចំនួនដាច់ៗពីគ្នា បូករួមជាមួយនឹងគំរូប្លង់ដែលគេរចនាឡើង ដើម្បីឲ្យអតិថិជនយកទៅរៀបចំដំឡើងដោយខ្លួនឯង។ ស្ទីវ ចបវិញ មានគំនិតចង់ជំរុញឧស្សាហកម្មកុំព្យូទ័រនេះឲ្យឈានទៅដល់ដំណាក់កាលថ្មីមួយទៀត គឺពង្រីកទីផ្សារកុំព្យូទ័រទៅដល់សាធារណជនជាទូទៅ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាស្ទីវ ចប បញ្ចុះបញ្ចូលស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ ឲ្យធ្វើការរចនានូវកុំព្យូទ័រមួយប្រភេទថ្មីទៀត (ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា Apple II) ដែលមានគ្រប់គ្រឿង ហើយដំឡើងរួចជាស្រេច ដែលអតិថិជនទូទៅ ទោះជាអ្នកដែលមិនមានជំនាញខាងកុំព្យូទ័រ ក៏អាចទិញយកទៅប្រើប្រាស់បាន ដោយមិនចាំបាច់រៀបចំដំឡើងដោយខ្លួនឯង។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើអាជីវកម្មទៅលើម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រពេញលេញប្រភេទថ្មីនេះ ទាមទារនូវការចំណាយដើមទុនយ៉ាងច្រើន ដែលស្ទីវ ចប និង ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ មិនមានលទ្ធភាពក្នុងការចំណាយ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាកាលពីដំបូងឡើយ ស្ទីវ ចប និងស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ចង់យកគំរូប្លង់កុំព្យូទ័រប្រភេទថ្មី ដែលពួកគេរចនាឡើងនេះលក់ឲ្យក្រុមហ៊ុនផ្សេងយកទៅធ្វើអាជីវកម្ម ក៏ប៉ុន្តែ មិនមានក្រុមហ៊ុនណាសុខចិត្តទិញយក។ ស្ទីវ ចប ក៏ប្តូរគំនិតហើយងាកទៅស្វែងរកដៃគូវិនិយោគ គឺស្វែងរកអ្នកណាដែលសុខចិត្តបោះទុនវិនិយោគ ជាថ្នូរនឹងការទទួលបានចំណែកហ៊ុន នៅក្នុងក្រុមហ៊ុន Apple។ ការស្វែងរកដៃគូវិនិយោគនេះក៏មិនមែនជាការងាយស្រួលនោះដែរ ដោយសារតែក្រុមហ៊ុន និងអ្នកវិនិយោគភាគច្រើនមិនមានទំនុកចិត្តចំពោះ Apple ដែលជាក្រុមហ៊ុនដ៏តូច ទើបនឹងបង្កើតថ្មី គ្មានកេរ្តិ៍ឈ្មោះ ហើយសូម្បីតែការិយាល័យធ្វើការក៏មិនមានត្រឹមត្រូវនឹងគេផង។ នៅទីបំផុតទៅ គឺអ្នកវិនិយោគម្នាក់ ឈ្មោះថា ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ (Mike Markkula) ដែលសុខចិត្តបោះទុនរកស៊ីជាមួយក្រុមហ៊ុន Apple។ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ដែលនៅពេលនោះ ទើបនឹងមានវ័យត្រឹម ៣២ឆ្នាំ គឺជាសេដ្ឋីវ័យក្មេង ដែលសល់លុយរាប់លានដុល្លារ រកបានពីការងារជាអ្នកគ្រប់គ្រងផ្នែកទីផ្សារឲ្យក្រុមហ៊ុន Intel។ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ បានបោះទុនចំនួន ២៥ម៉ឺនដុល្លារ (មួយផ្នែកជាដើមទុន និងមួយផ្នែកទៀតជាកម្ចី) ជាថ្នូរនឹងការទទួលបានចំណែកហ៊ុន ១ភាគ៣ នៅក្នុងក្រុមហ៊ុន Apple។ គិតមកទល់នឹងពេលនោះ ម្ចាស់ភាគហ៊ុននៅក្នុងក្រុមហ៊ុន Apple នៅសល់តែ ស្ទីវ ចប និងស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់តែប៉ុណ្ណោះ ដោយសារតែ រ៉ូណាល់ដ៍ វេន (Ronald Wayne) បានចាកចេញពីក្រុមហ៊ុនតាំងពីក្រោយពេលបង្កើតទើបនឹងបាន១១ថ្ងៃមកម៉្លេះ។ ក្រោយការចូលហ៊ុនរបស់ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ម្ចាស់ភាគហ៊ុនរបស់ Apple បានកើនឡើង ៣នាក់ដូចពីមុនវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្ទុយពី រ៉ូណាល់ដ៍ វេន ដែលមានចំណែកភាគហ៊ុនដ៏តិចតួច ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រវិញ ទទួលបានចំណែកភាគហ៊ុនស្មើគ្នាជាមួយនឹងស្ទីវ ចប និងស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ ពោលគឺ ម្នាក់ៗមានភាគហ៊ុន ២៦% ចំណែកឯភាគហ៊ុនដែលនៅសល់ គឺបម្រុងទុកក្រែងមានអ្នកវិនិយោគផ្សេងទៀតចង់មកចូលរួមទៅថ្ងៃក្រោយ។ កុំព្យូទ័រ Apple II ត្រូវដាក់បង្ហាញជាសាធារណៈ និងដាក់លក់នៅលើទីផ្សារ នៅឆ្នាំ១៩៧៧។ មកទល់នឹងពេលនោះ Apple បានផ្លាស់ប្តូរមុខមាត់ទៅជាក្រុមហ៊ុនសមរម្យមួយ ដែលទីកន្លែងធ្វើការត្រូវបានរើចេញពីរោងដាក់ឡានរបស់ ស្ទីវ ចប ទៅការិយាល័យត្រឹមត្រូវ, មានបុគ្គលិកជាង ១០នាក់, មានអតិថិជន ព្រមទាំងទំនុកចិត្តល្មម ដែលអាចឲ្យធនាគារសុខចិត្តរកស៊ីជាមួយតាមរយៈការផ្តល់ឥណទាន។ នៅឆ្នាំ១៩៨០ Apple បានសម្រេចប្រែខ្លួនទៅជាក្រុមហ៊ុនសាធារណៈ ហើយបោះមូលបត្រលក់នៅលើទីផ្សារ។ ការបោះមូលបត្រដំបូង (IPO) របស់ក្រុមហ៊ុន Apple ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាជោគជ័យមិនធ្លាប់មាន ចាប់តាំងពីការបោះមូលបត្ររបស់ក្រុមហ៊ុនផលិតរថយន្ត Ford កាលពីឆ្នាំ១៩៥៦។ លើសពីនេះទៅទៀត ក្រោយការបោះមូលបត្រលក់ជាសាធារណៈនេះ តម្លៃរបស់ក្រុមហ៊ុន Apple ក៏បានកើនឡើងកប់ពពកផងដែរ។ កាលពីឆ្នាំ១៩៧៧ នៅមុនពេលចេញលក់កុំព្យូទ័រ Apple II ក្រុមហ៊ុន Apple ត្រូវបានគេប៉ាន់ស្មានថា មានតម្លៃត្រឹមតែប្រមាណជាជាង ៥ពាន់ដុល្លារអាមេរិកតែប៉ុណ្ណោះ។ ត្រឹមតែជាង៣ឆ្នាំក្រោយមក នៅចុងឆ្នាំ១៩៨០ ក្រោយពេលបោះមូលបត្រលក់នៅលើទីផ្សារ តម្លៃសរុបរបស់ក្រុមហ៊ុន Apple បានកើនឡើងរហូតដល់ទៅជិត ១ពាន់៨រយលានដុល្លារអាមេរិក ហើយ ស្ទីវ ចប ដែលនៅពេលនោះ ទើបនឹងមានវ៏័យ ២៥ឆ្នាំ បានក្លាយទៅជាសេដ្ឋី ដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិសរុបរហូតដល់ទៅប្រមាណជា ២៥០លានដុល្លារ។ ការធ្វើអាជីវកម្មម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ Apple II វិញ ក៏ទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងខ្លាំងផងដែរ ដោយលក់ដាច់រហូតដល់ទៅប្រមាណជាជិត ៦លានគ្រឿង នៅក្នុងរយៈពេលប្រមាណជា ១៦ឆ្នាំក្រោយការដាក់បង្ហាញជាសាធារណៈ។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្ទីវ ចប ក៏មិនបានស្កប់ចិត្តតែត្រឹមនោះដែរ ដោយសារតែលោកប្រមើលទុកថា ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ Apple II មិនអាចចេះតែបន្តមានប្រជាប្រិយភាព ហើយអាចមានជោគជ័យនៅលើទីផ្សារជារៀងរហូតបាននោះទេ។ ម្យ៉ាងទៀត នៅពេលនោះ ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ Apple II ត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថាជាកុំព្យូទ័រដែលរចនាឡើងដោយ ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ ឯស្ទីវ ចប មានមហិច្ឆតាចង់ផលិតកុំព្យូទ័រថ្មីមួយដោយខ្លួនឯង ហើយជាកុំព្យូទ័រដែលមានភាពអស្ចារ្យលើសពីអ្វីដែលគេធ្លាប់ធ្វើកន្លងមក។ ស្ទីវ ចប ក៏បានចាប់ផ្តើមគម្រោងបង្កើតកុំព្យូទ័រប្រភេទថ្មីមួយទៀត ដែលមានឈ្មោះថា Macintosh ហើយដែលក្រោយមកត្រូវបានគេហៅកាត់ថា “Mac” រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។ Macintosh ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាកុំព្យូទ័រផ្ទាល់ខ្លួនលើកដំបូងនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែលប្រើប្រព័ន្ធដែលគេហៅតាមភាសាអង់គ្លេសថា “Graphical User Interface” ពោលគឺប្រព័ន្ធដែលអនុញ្ញាតឲ្យអ្នកប្រើប្រាស់អាចបញ្ជាម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ ដោយប្រើ “កណ្តុរ” (Mouse)។ កាលពីពេលមុននោះ គ្រប់ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រទាំងអស់ប្រើប្រព័ន្ធបញ្ជាមួយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះតាមភាសាអង់គ្លេសថា “Command-Line Interface” ដែលអ្នកប្រើប្រាស់អាចបញ្ជាកុំព្យូទ័របានតែតាមរយៈ “ក្តារចុច” (Keyboard) ដោយក្នុងនោះ DOS (Disk Operating System) គឺជាកម្មវិធីដែលគេស្គាល់ច្រើនជាងគេ គឺ Apple DOS សម្រាប់កុំព្យូទ័ររបស់ក្រុមហ៊ុន Apple និង MS-DOS របស់ក្រុមហ៊ុន Microsoft ដែលជាទូទៅប្រើសម្រាប់កុំព្យូទ័ររបស់ក្រុមហ៊ុន IBM។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រព័ន្ធបញ្ជា Command-Line Interface នេះមានលក្ខណៈស្មុគស្មាញខ្លាំងសម្រាប់អ្នកប្រើប្រាស់ទូទៅ ជាពិសេស អ្នកដែលគ្មានជំនាញខាងកុំព្យូទ័រ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាគេបង្កើតប្រព័ន្ធ Graphical User Interface ឡើង។ ក្រុមហ៊ុន Apple របស់ ស្ទីវ ចប និងក្រុមហ៊ុន Microsoft របស់ ប៊ីល ហ្គេត សុទ្ធតែបានបង្កើតគម្រោងធ្វើកុំព្យូទ័រប្រើប្រព័ន្ធ Graphical User Interface នេះដូចគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ គឺ ស្ទីវ ចប ដែលធ្វើបានមុន ដោយផលិត និងដាក់លក់កុំព្យូទ័រ Macintosh នៅលើទីផ្សារ នៅឆ្នាំ១៩៨៤ មួយឆ្នាំមុនការផលិតកម្មវិធី Microsoft Windows សម្រាប់កុំព្យូទ័រ IBM នៅឆ្នាំ១៩៨៥។ ទោះជាយ៉ាងណា ការចេញលក់កម្មវិធី Microsoft Windows នេះ បានបង្កើតឲ្យមានជាជម្លោះដ៏ក្តៅគគុក រវាង ស្ទីវ ចប និងប៊ីលហ្គេត ដោយនៅពេលនោះ ស្ទីវ ចប បានចោទថា កម្មវិធី Microsoft Windows របស់ប៊ីល ហ្គេត គឺជាការលួចចម្លងពីកម្មវិធី Macintosh Operating System (Mac OS) របស់Apple៕
ស្ទីវ ចប៖ បរាជ័យ និង “ការនិរទេស” ចេញពីក្រុមហ៊ុន Apple ស្ទីវ ចប (Steve Jobs) ត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថាជាអ្នកដែលមានគំនិតច្នៃប្រឌិតខ្ពស់, មានចក្ខុវិស័យវែងឆ្ងាយខាងផលិតផលបច្ចេកវិទ្យា និងមានភាពវ័យឆ្លាតខាងកិច្ចការជំនួញ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា នៅក្នុងក្រុមហ៊ុន Apple លោកក៏ត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរថាជាមនុស្សដែលមានអត្តចរិតចម្លែកពិបាកនឹងធ្វើការជាមួយ។ បើនិយាយពីគម្រោងរចនាផលិតផលរបស់ក្រុមហ៊ុន ស្ទីវ ចប តែងតែចង់គ្រប់គ្រងកិច្ចការគ្រប់សព្វបែបយ៉ាងទាំងអស់ តាំងពីដើមរហូតដល់ចប់ តាំងពីបច្ចេកវិទ្យា រូបរាងផលិតផល រហូតទៅដល់ពណ៌ដែលត្រូវលាបអគាររោងចក្រ ឬឃ្លាំងស្តុកផលិតផល។ តាមការពិត គោលគំនិតចង់គ្រប់គ្រងគ្រប់សព្វបែបយ៉ាងនៅក្នុងដៃមិនឲ្យខ្វះចន្លោះបែបនេះ ត្រូវបានឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញផងដែរតាមរយៈផលិតផលរបស់ Apple ដែលភាគច្រើនត្រូវបានរឹតត្បឹតមិនឲ្យពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងផលិតផលរបស់ក្រុមហ៊ុនផ្សេង ដោយកម្មវិធី ឬសុសវែររបស់ Apple មិនត្រូវបានផ្តល់អាជ្ញាបណ្ណចែកចាយទៅឲ្យក្រុមហ៊ុនផ្សេងប្រើប្រាស់ ចំណែកឯហាដវែររបស់ Apple ក៏មិនត្រូវបានបើកចំហទូលំទូលាយ សម្រាប់ការប្រើប្រាស់សុសវែរពីក្រុមហ៊ុនផ្សេងនោះដែរ។ លើសពីនេះទៅទៀត នៅក្នុងទំនាក់ទំនងជាមួយថ្នាក់ដឹកនាំក្រុមហ៊ុន ក៏ដូចជាជាមួយកូនចៅ ស្ទីវ ចប ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាមនុស្សដែលមិនចេះនិយាយលើកទឹកចិត្ត សរសើរ ឬទទួលស្គាល់ស្នាដៃគេ នៅពេលធ្វើការល្អ ផ្ទុយទៅវិញ នៅពេលដែលធ្វើអ្វីមិនត្រូវចិត្ត គឺ រិះគន់ បន្ទោសបង្អាប់ដោយមិនសំចៃមាត់ ហើយពិសេសជាងនេះទៅទៀត គឺបន្ទោសបង្អាប់ នៅចំពោះមុខគេឯងគ្រប់គ្នា។ ទាំងនេះតែងតែបង្កើតឲ្យមានជាបញ្ហាតានតឹងជារឿយៗ នៅក្នុងក្រុមហ៊ុន ក៏ប៉ុន្តែ ពីដំបូង គេនាំគ្នាធ្វើមិនដឹងមិនឮ មិនសូវខ្វាយខ្វល់ពីអត្តចរិតរបស់ ស្ទីវ ចប ដោយសារតែអ្វីដែលលោកធ្វើ គឺតែងតែទទួលជោគជ័យសម្រាប់ក្រុមហ៊ុន។ អ្វីៗត្រូវប្រែប្រួល នៅក្រោយពេលដែលកុំព្យូទ័រ Macintosh ត្រូវបានចេញលក់នៅលើទីផ្សារ ហើយមិនបានទទួលជោគជ័យដូចការរំពឹងទុក។ ការរចនា និងផលិតកុំព្យូទ័រ Macintosh គឺជាគម្រោងដែលស្ថិតក្រោមការគ្រងផ្ទាល់របស់ ស្ទីវ ចប។ ស្ទីវ ចប ធ្លាប់បានអះអាងថា នឹងធ្វើឲ្យ Macintosh នេះ ក្លាយជាកុំព្យូទ័រដ៏ល្អអស្ចារ្យបំផុតមួយ ដែលគេមិនធ្លាប់ឃើញមានពីមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលចេញលក់ដំបូង នៅឆ្នាំ១៩៨៤ Macintosh ពិបាកនឹងរកទីផ្សារ ដោយសារតែវាជាកុំព្យូទ័រដែលមានតម្លៃថ្លៃ តែល្បឿនយឺត ហើយលើសពីនេះទៅទៀត សុសវែររបស់ Macintosh ក៏មានតិចតួច ចំណែកឯសុសវែររបស់ក្រុមហ៊ុនផ្សេងក៏មិនអាចយកមកប្រើនៅលើ Macintosh បាន។ បរាជ័យរបស់ ស្ទីវ ចប ក្នុងការរចនាម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ Macintosh នេះ បានបង្កើតឲ្យមានភាពតានតឹងយ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងជួរថ្នាក់ដឹកនាំ Apple រហូតឈានទៅដល់ការដកតំណែង ស្ទីវ ចប ដែលជាស្ថាបនិកក្រុមហ៊ុន។ នៅឆ្នាំ១៩៨៥ មួយឆ្នាំក្រោយការចេញលក់កុំព្យូទ័រ Macintosh តែមិនបានជោគជ័យ ក្រុមប្រឹក្សាភិបាលក្រុមហ៊ុន Apple បានសម្រេចដកតំណែង ស្ទីវ ចប លែងឲ្យមានតួនាទីអ្វីទាំងអស់ នៅក្នុងការរចនាផលិតផល ឬចាត់ចែងកិច្ចការផ្សេងទៀត នៅក្នុងក្រុមហ៊ុន។ ស្ទីវ ចប នៅរក្សាមុខតំណែងជាប្រធានក្រុមហ៊ុន ក៏ប៉ុន្តែ ជាប្រធានដែលមានតែឈ្មោះ តែគ្មានអំណាច។ ស្ទីវ ចប មិនសុខចិត្ត ក៏បានសម្រេចដើរចេញពីក្រុមហ៊ុន ដោយបានលក់ចេញចំណែកហ៊ុនទាំងអស់ដែលលោកមាននៅក្នុងក្រុមហ៊ុន ព្រមទាំងបាននាំមនុស្សជំនិតៗមួយចំនួនចេញពីក្រុមហ៊ុន Apple ដើម្បីទៅបង្កើតក្រុមហ៊ុនថ្មីមួយទៀត គឺក្រុមហ៊ុន NeXT ដែលរកស៊ីខាងផលិតម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រពិសេសសម្រាប់ប្រើក្នុងវិស័យអប់រំ។ ពីដំបូង ស្ទីវ ចប បានដាក់ទុនផ្ទាល់ខ្លួនចំនួន ៧លានដុល្លារ ទៅក្នុងក្រុមហ៊ុន ដែលទើបនឹងបង្កើតថ្មីនេះ។ ក៏ប៉ុន្តែបានតែមួយឆ្នាំ ដើមទុនក៏អស់ ហើយ NeXT ក៏មិនទាន់បានចេញផលិតផលអ្វីមួយទាំងអស់ ដើម្បីដាក់លក់នៅលើទីផ្សារ។ ស្ទីវ ចប ក៏បានសម្រេចបើកចំហទទួលដៃគូវិនិយោគឲ្យមកដាក់ទុន ជាថ្នូរនឹងចំណែកហ៊ុន ដូចជាអ្វីដែលលោកធ្លាប់បានធ្វើ កាលពីពេលបង្កើតក្រុមហ៊ុន Apple ដំបូង ហើយដោយសារតែកេរ្តិ៍ឈ្មោះដែលលោកបានបន្សល់ទុកពី Apple នេះ ស្ទីវ ចប មិនមានចំណោទអ្វីនោះទេ ក្នុងការស្វែងរកដៃគូវិនិយោគ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការរកបានដៃគូវិនិយោគដោយស្រួលក៏មិនប្រាកដដែរថា មុខជំនួញនឹងបានទទួលជោគជ័យ។ ស្ទីវ ចប បានចំណាយពេល ៥ឆ្នាំ ទើបអាចរចនា និងផលិតកុំព្យូទ័រ NeXT យកទៅដាក់លក់នៅលើទីផ្សារបាន ហើយកុំព្យូទ័រ ដែលចេញលក់ដំបូង នៅឆ្នាំ១៩៩០ ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជាកុំព្យូទ័រដែលមានរូបរាងក៏ស្អាត ហើយបច្ចេកវិទ្យាក៏ល្អ ក៏ប៉ុន្តែ មានបញ្ហាចោទមួយដ៏ធំ គឺតម្លៃ ដែលមួយគ្រឿងថ្លៃរហូតដល់ទៅ ១ម៉ឺនដុល្លារអាមេរិក។ ជាលទ្ធផល កុំព្យូទ័រនេះមិនអាចជ្រៀតចូលក្នុងទីផ្សារ ប្រកួតប្រជែងជាមួយក្រុមហ៊ុនផ្សេងបាន ហើយ៣ឆ្នាំក្រោយមក នៅឆ្នាំ១៩៩៣ NeXT ក៏បានសម្រេចបោះបង់ចោលគម្រោងផលិតកុំព្យូទ័រនេះចោល ហើយងាកទៅផ្តោតតែទៅលើការផលិតកម្មវិធីកុំព្យូទ័រវិញ។ នៅឆ្នាំ១៩៩៤ ទើបក្រុមហ៊ុន NeXT អាចរកប្រាក់ចំណេញបានជាលើកទី១ ក្រោយពីបានបង្កើត និងមានដំណើរការអស់រយៈពេលជិត ១០ឆ្នាំ។ សម្រាប់ ស្ទីវ ចប មុខជំនួញនៅក្នុងក្រុមហ៊ុន NeXT អាចរាប់ថាជាបរាជ័យមួយ បើធៀបទៅនឹងអ្វីដែលលោកបានធ្វើ នៅក្នុងក្រុមហ៊ុន Apple នាពេលកន្លងមក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយពី ដើរចេញពីក្រុមហ៊ុន Apple ស្ទីវ ចប មិនមែនមានតែមុខជំនួញ នៅក្នុងក្រុមហ៊ុន NeXT នេះមួយនោះទេ។ នៅឆ្នាំ១៩៨៦ មួយឆ្នាំក្រោយពីបានដើរចេញពីក្រុមហ៊ុន Apple ទៅបង្កើតក្រុមហ៊ុន NeXT ស្ទីវ ចប បានចំណាយលុយ ១០លានដុល្លារអាមេរិក ដើម្បីទិញយកក្រុមហ៊ុនមួយ ឈ្មោះថា Pixar ដែលជំនាញខាងការផលិតគំនូរជីវចលដោយប្រើកុំព្យូទ័រ ហើយដែលកាលពីមុនគ្រាន់តែជាផ្នែកមួយប៉ុណ្ណោះរបស់ក្រុមហ៊ុន Lucasfilm ដែលជាក្រុមហ៊ុនផលិតភាពយន្តដ៏ល្បីល្បាញ គឺរឿង “សង្រ្គាមផ្កាយ” (Star Wars)។ ប្រមាណជាជិត ១០ឆ្នាំ ក្រោយពី ស្ទីវ ចប បានទិញយកពី Lucasfilm ក្រុមហ៊ុន Pixar បានក្លាយទៅជាក្រុមហ៊ុនឈានមុខគេមួយខាងផលិតភាពយន្តគំនូរជីវចល។ នៅឆ្នាំ១៩៩៥ Pixar បានផលិតភាពយន្តគំនូរជីវចលដ៏ល្បីល្បាញមួយឲ្យក្រុមហ៊ុន Disney គឺ Toy Story ដែលនៅពេលនោះត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជា ភាពយន្តគំនូរជីវចលដំបូងបង្អស់ ដែលផលិតចេញពីកុំព្យូទ័រសុទ្ធសាធ តាំងពីដើមរហូតដល់ចប់។ ក្រៅពីរឿង Toy Story (ដែលមានជាច្រើនវគ្គ) ក្រុមហ៊ុន Pixar ក៏បានផលិតភាពយន្តគំនូរជីវចលដ៏ល្បីៗជាច្រើនផ្សេងទៀតដែរឲ្យក្រុមហ៊ុន Disney មុននឹងត្រូវ ស្ទីវ ចប លក់ក្រុមហ៊ុននេះផ្តាច់ទៅឲ្យ Diseny ទាំងស្រុង នៅឆ្នាំ២០០៦។ តាមការពិត មុខជំនួញដែលបានជួយឲ្យ ស្ទីវ ចប ក្លាយជាមហាសេដ្ឋីមានលុយរហូតដល់រាប់ពាន់លានដុល្លារជាលើកដំបូង មិនមែនក្រុមហ៊ុន Apple នោះទេ គឺក្រុមហ៊ុន Pixar ដែលបានបោះមូលបត្រលក់ជាសាធារណៈជាលើកដំបូង នៅឆ្នាំ១៩៩៥ ហើយចំណែកហ៊ុន ដែល ស្ទីវ ចប មាននៅក្នុងក្រុមហ៊ុន Pixar នៅពេលនោះមានតម្លៃជាសរុបរហូតដល់ទៅ ១ពាន់២រយលានដុល្លារអាមេរិក ពោលគឺ ជិត ៥ដង ច្រើនជាងតម្លៃនៃចំណែកហ៊ុន ដែលស្ទីវ ចប មាននៅក្នុងក្រុមហ៊ុន Apple កាលពីពេលបោះមូលបត្រលក់លក់ជាលើកដំបូង ដែលមានត្រឹមតែប្រមាណជា ២៥០លានដុល្លារអាមេរិកតែប៉ុណ្ណោះ។ លើសពីនេះទៅទៀត នៅពេលដែលក្រុមហ៊ុន Pixar ត្រូវបានលក់ផ្តាច់ទៅឲ្យក្រុមហ៊ុន Disney នៅឆ្នាំ២០០៦ ស្ទីវ ចប ទទួលបានចំណែកហ៊ុនដល់ទៅ ៧% នៅក្នុងក្រុមហ៊ុន Diseny ដែលមានតម្លៃជាទឹកប្រាក់រហូតដល់ទៅជិត ៤ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ហើយនៅពេលនោះ ស្ទីវ ចប បានក្លាយទៅជាបុគ្គល ដែលមានចំណែកហ៊ុនច្រើនជាងគេបង្អស់ នៅក្នុងក្រុមហ៊ុន Disney ពោលគឺច្រើនជាងអគ្គនាយកក្រុមហ៊ុន ហើយច្រើនជាងក្រុមគ្រួសារត្រកូល Diseny ដែលជាស្ថាបនិកដើមរបស់ក្រុមហ៊ុនទៅទៀត៕
ស្ទីវ ចប៖ ការវិលត្រឡប់ទៅសង្រ្គោះក្រុមហ៊ុន Apple នៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំ ក្រោយការចាកចេញរបស់ ស្ទីវ ចប (Steve Jobs) Apple នៅតែជាក្រុមហ៊ុនដែលមានជោគជ័យក្នុងការរកស៊ី ហើយនៅតែអាចរកបានប្រាក់ចំណេញច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ជោគជ័យនេះមិនស្ថិតស្ថិរនៅបានយូរប៉ុន្មាននោះទេ។ បញ្ហាចោទចម្បងរបស់ Apple នៅពេលនោះ គឺខ្វះគំនិតច្នៃប្រឌិត មិនបង្កើតផលិតផលប្លែកថ្មី ហើយពឹងផ្អែកខ្លាំងតែទៅលើការកែលម្អកុំព្យូទ័រ Macintosh ដែលត្រូវបានចេញលក់ជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ ពោលគឺ តាំងពីមុនពេលដែល ស្ទីវ ចប មិនទាន់ចាកចេញពីក្រុមហ៊ុនមកម៉្លេះ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ ក្រុមហ៊ុន Microsoft ដែលជាគូប្រជែង បានផលិតនូវកម្មវិធី Windows របស់ខ្លួនកាន់តែល្អឡើង ហើយបានវាយលុកចូលដណ្តើមចំណែកទីផ្សាររបស់ Apple បានកាន់តែច្រើនពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ។ នៅឆ្នាំ១៩៩៥ Microsoft បានចេញលក់កម្មវិធី Windows 95 ដែលនៅពេលនោះ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាកម្មវិធី Operating System ដ៏ជោគជ័យបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ក្រោយការចេញកម្មវិធី Windows 95 នេះ កុំព្យូទ័ររបស់ Apple ក៏លក់លែងដាច់ ប្រាក់ចំណូលរបស់ Apple ក៏ត្រូវធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុក ហើយនៅឆ្នាំ១៩៩៦ Apple ត្រូវខាតលុយរហូតដល់ទៅប្រមាណជា ១ពាន់លានដុល្លារ ហើយតម្លៃហ៊ុននៅលើទីផ្សារក៏ធ្លាក់ដាំដូងផងដែរ (៧០ដុល្លារក្នុងមួយហ៊ុន កាលពីឆ្នាំ១៩៩១ ធ្លាក់ចុះមកនៅត្រឹមតែ ១៤ដុល្លារប៉ុណ្ណោះក្នុងមួយហ៊ុន)។ នៅពេលនោះ ស្ទីវ ចប ក៏បានដឹងដែរ អំពីការធ្លាក់ដុនដាបនៃក្រុមហ៊ុន Apple ហើយ ស្ទីវ ចប ថ្វីដ្បិតតែកំពុងតែទទួលជោគជ័យនៅក្នុងមុខជំនួញ នៅក្នុងក្រុមហ៊ុន Pixar ក៏ប៉ុន្តែ លោកនៅតែមានបំណងចង់វិលត្រឡប់មកដឹកនាំក្រុមហ៊ុន Apple វិញ ដោយសារតែ ម្យ៉ាង Apple គឺជាក្រុមហ៊ុនដែលលោកជាអ្នកបង្កើតឡើងតាំងពីបាតដៃទទេ ហើយកាន់តែសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត លោកនៅតែដក់គំនិតស្រឡាញ់ការងារទាក់ទងនឹងការរចនាផលិតផលថ្មី, បង្កើតបច្ចេកវិទ្យាថ្មី ហើយអាចប្រើគំនិតច្នៃប្រឌិតរបស់លោកបានយ៉ាងពេញលេញ ដែលលោកធ្លាប់ធ្វើនៅក្នុងក្រុមហ៊ុន Apple កាលពីពេលកន្លងមក។ ពីដំបូងឡើយ មានអ្នកវិនិយោគដ៏ធំមួយបានមកជជែកជាមួយនឹងស្ទីវ ចប ដោយគ្រោងចំណាយលុយ ប្រមាណជា ៣ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ប្រមូលទិញភាគហ៊ុនរបស់ Apple នៅលើទីផ្សារ គឺទិញឲ្យបានសំឡេងភាគច្រើនល្មមអាចច្បាមយកក្រុមហ៊ុនមកកាន់កាប់នៅក្នុងដៃបាន ហើយយកស្ទីវ ចប ឲ្យទៅដឹកនាំក្រុមហ៊ុនវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ស្ទីវ ចប បានបដិសេធ ដោយបានលើកឡើងថា លោកមិនចូលចិត្តវិធីប្រមូលទិញភាគហ៊ុន ដើម្បីដណ្តើមយកក្រុមហ៊ុនមកកាន់កាប់ដោយបង្ខំបែបនេះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើក្រុមហ៊ុន Apple ហៅលោកឲ្យទៅដឹកនាំក្រុមហ៊ុនវិញតាមការព្រមព្រៀងគ្នាទាំងសងខាង លោកពេញចិត្តនឹងទៅ។ នៅចុងឆ្នាំ១៩៩៦ ក្រុមហ៊ុន Apple បានចរចាទិញយកក្រុមហ៊ុន NeXT ពីស្ទីវ ចប ព្រមទាំងបានយក ស្ទីវ ចប ឲ្យវិលត្រឡប់ចូលមកធ្វើការនៅ Apple វិញ ដោយពីដំបូងត្រឹមជាទីប្រឹក្សា ហើយក្រោយមកត្រូវបានតែងតាំងឲ្យធ្វើជាអគ្គនាយកក្រុមហ៊ុន នៅខែកញ្ញាឆ្នាំ១៩៩៧។ មុននឹងសុខចិត្តទទួលយកតំណែងនេះ ស្ទីវ ចប បានទាមទារឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាភិបាលក្រុមហ៊ុនស្ទើរតែទាំងអស់ ដោយក្នុងចំណោមអ្នកដែល ស្ទីវ ចប ទាមទារឲ្យលាឈប់ពីតំណែងនោះ ក៏មានដែរ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ។ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ គឺជាឥស្សរជនដែលបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ នៅក្នុងដំណើរជីវិតរបស់ក្រុមហ៊ុន Apple ។ គឺ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ដែលជាអ្នកបានបោះទុនវិនិយោគចូលក្នុងក្រុមហ៊ុន Apple កាលពីដើមដំបូង នៅពេលដែល Apple មិនទាន់មានរូបរាងជាក្រុមហ៊ុនត្រឹមត្រូវ ហើយដែលគ្មានអ្នកណាចង់បោះទុនរកស៊ីជាមួយ។ ហើយ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ស្ថិតក្នុងចំណោមម្ចាស់ហ៊ុនដំបូងទាំង៣របស់ Apple ដោយមានចំណែកហ៊ុនស្មើគ្នានឹង ស្ទីវ ចប និងស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់។ ក៏ប៉ុន្តែ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ស្ថិតក្នុងចំណោមអ្នកដែលបានគាំទ្រសេចក្តីសម្រេចដកតំណែង ស្ទីវ ចប កាលពីឆ្នាំ១៩៨៥។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជា ស្ទីវ ចប លែងទុកចិត្ត ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ លោកនៅតែគោរពនិងស្រឡាញ់ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ដោយចាត់ទុកដូចជាឪពុក។ ដូច្នេះហើយបានជា នៅពេលទាមទារឲ្យមានការរុះរើសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាភិបាលថ្មី ស្ទីវ ចប ដែលចង់បង្ហាញពីការគោរពដល់ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ក៏បានធ្វើដំណើរទៅដល់គេហដ្ឋានរបស់ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ដើម្បីស្នើសុំដោយផ្ទាល់មាត់ឲ្យលោកលាឈប់ពីតំណែង។ នៅពេលនោះ ស្ទីវ ចប មានការធូរចិត្តដោយបានដឹងថា ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ មិនអាក់អន់ចិត្តនឹងលោក ហើយបង្ហាញនូវការយោគយល់ថា វាក៏ល្មមដល់ពេលដែលលោកត្រូវចាកចេញពីក្រុមហ៊ុនហើយដែរ។ មុននឹងចាកចេញ ស្ទីវ ចប បានសុំយោបល់ជាលើកចុងក្រោយពី ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ អំពីអនាគតនៃក្រុមហ៊ុន Apple គឺថាតើត្រូវធ្វើយ៉ាងណា ដើម្បីឲ្យ Apple ក្លាយជាក្រុមហ៊ុនដែលជោគជ័យ ហើយស្ថិតស្ថិរនៅបានយូរអង្វែងទៅថ្ងៃខាងមុខ។ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ បានឆ្លើយតបទៅវិញថា មធ្យោបាយមានតែមួយគត់ គឺ Apple ត្រូវតែចេះផ្លាស់ប្តូរ បត់បែន សម្របខ្លួនទៅតាមទីផ្សារ ដោយត្រូវបង្កើតបច្ចេកវិទ្យាថ្មី ឬឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ថ្មីសម្រាប់អតិថិជន។ នៅពេលនោះ ស្ទីវ ចប មិនបាននិយាយអ្វីតបតទៅវិញច្រើននោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងចិត្ត លោកឯកភាពនឹងគំនិតយោបល់របស់ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ហើយនេះគឺជាអ្វីដែលលោកនឹងធ្វើសម្រាប់ក្រុមហ៊ុន Apple នៅពេលក្រោយៗមកទៀត។ នៅឆ្នាំ១៩៩៨ មួយឆ្នាំក្រោយពីបានឡើងមកគ្រប់គ្រងក្រុមហ៊ុន Apple វិញ ស្ទីវ ចប បានចេញលក់កុំព្យូទ័រសេរីថ្មី គឺកុំព្យូទ័រ iMAC ហើយគិតត្រឹមចុងឆ្នាំ ១៩៩៨ iMAC នេះ បានក្លាយជាកុំព្យូទ័រដែលលក់ដាច់ច្រើនជាងគេបំផុត នៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ មួយឆ្នាំក្រោយមកទៀត នៅឆ្នាំ១៩៩៩ ស្ទីវ ចប បានចេញលក់កុំព្យូទ័រប្រភេទមួយទៀត គឺកុំព្យូទ័រយួរដៃ iBook ដែលរចនាឡើងតម្រូវទៅតាមទីផ្សារនៃអតិថិជនជានិស្សិត។ គិតត្រឹមនឹងពេលនោះ Apple ថ្វីដ្បិតតែមិនអាចយកឈ្នះគូប្រជែង គឺក្រុមហ៊ុន Microsoft ក្នុងការគ្រប់គ្រងទីផ្សារកុំព្យូទ័រ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា ស្ទីវ ចប បានសង្រ្គោះក្រុមហ៊ុន Apple ពីការដួលរលំ ឲ្យក្លាយទៅជាក្រុមហ៊ុនដែលមានប្រាក់ចំណេញខ្ពស់ និងមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះឡើងវិញ។ ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមកទៀត ស្ទីវ ចប បាននាំក្រុមហ៊ុន Apple មកដល់ចំណុចរបត់ដ៏សំខាន់មួយទៀត គឺពង្រីកមុខជំនួញចេញពីវិស័យកុំព្យូទ័រ ដោយដំបូងឈានជើងចូលទៅក្នុងវិស័យឧស្សាហកម្មដូរតន្រ្តី តាមរយៈការបង្កើតកម្មវិធី iTune សម្រាប់ស្តុក ចាត់ចែង និងចាក់ស្តាប់បទចម្រៀងនៅលើកុំព្យូទ័រ, ហើយប៉ុន្មានខែក្រោយមកទៀត ចេញលក់ឧបករណ៍សម្រាប់ស្តាប់ភ្លេង គឺ iPod មុននឹងដាក់ឲ្យដំណើរការ iTune Store សម្រាប់លក់បទចម្រៀងអនឡាញ (Online store) នៅឆ្នាំ២០០៣។ នៅឆ្នាំ២០០៧ ក្រោយពីបានផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះក្រុមហ៊ុន ពី “Apple Computer” ដោយលុបពាក្យ “Computer” ចេញ ទុកត្រឹមតែ “Apple” ស្ទីវ ចប បានបោះជំហានចូលក្នុងវិស័យថ្មីមួយទៀត គឺវិស័យទូរគមនាគមន៍ តាមរយៈការចេញលក់ទូរស័ព្ទ iPhone ដែលជាផលិតផលដ៏ជោគជ័យបំផុតមួយរបស់ Apple។ ក៏ប៉ុន្តែ គិតមកទល់នឹងពេលនោះ ស្ទីវ ចប ត្រូវប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាផ្ទាល់ខ្លួនដ៏ធំមួយ ដែលភាពឆ្លាតវៃ គំនិតច្នៃប្រឌិត និងទ្រព្យសម្បត្តិដ៏មហាសាលរបស់លោកក៏មានអាចជួយបាន គឺបញ្ហាសុខភាព។ ស្ទីវ ចប ត្រូវបានគ្រូពេទ្យរកឃើញថាមានជំងឺមហារីកលំពែង តាំងពីឆ្នាំ២០០៣ ហើយទទួលការវះកាត់ម្តង នៅឆ្នាំ២០០៤ ក៏ប៉ុន្តែ ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមកទៀត ជំងឺមហារីកនេះក៏បានរើឡើងវិញ ធ្វើឲ្យសុខភាពរបស់ ស្ទីវ ចប ធ្លាក់ចុះដុនដាបពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ រហូតត្រូវបង្ខំចិត្តឈប់សម្រាកពីការងារ នៅក្នុងក្រុមហ៊ុន Apple នៅខែមករាឆ្នាំ២០១១ មុននឹងលាឈប់ពីមុខតំណែងជាអគ្គនាយកក្រុមហ៊ុនទាំងស្រុង នៅខែសីហា។ ជាង២ខែក្រោយមក គឺនៅថ្ងៃទី៥ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១១ ស្ទីវ ចប បានទទួលមរណភាព ដោយបន្សល់ទុកនូវក្រុមហ៊ុនដ៏ជោគជ័យមួយ ដែលបច្ចុប្បន្នក្លាយជាក្រុមហុនដែលមានតម្លៃខ្ពស់ជាងគេបំផុតនៅលើពិភពលោក ព្រមទាំងបន្សល់ទុកនូវផលិតផល និងបច្ចេកវិទ្យា ដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុតមួយ សម្រាប់ការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាជននៅទូទាំងពិភពលោកទាំងមូល៕
ការរកឃើញរបស់មនុស្សផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រ= កែប្រែ
«វិស័យអវកាស និងវិទ្យាសាស្ត្រ» កែប្រែ
១. ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ៖ កែប្រែ
ជាបណ្តុំនៃផ្កាយ ភព និងព្រះច័ន្ទ។ ឧទាហរណ៍នៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យយើងមានព្រះអាទិត្យមួយជាចំណុចកណ្តាល ហើយមានភពធំៗចំនួន០៨គោចរជុំវិញ ក្នុងនោះភពគោចរជារង្វង់ជុំវិញព្រះអាទិត្យដ៏កៀកជាងគេគឺ ភពពុធ ឯភពផែនដីវិញនៅលេខរៀងទី៣។ ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យស្ថិតនៅក្នុងកាឡាក់ស៊ីមួយ ដែលជាបណ្តុំនៃផ្កាយ និងភពរាប់ពាន់លាន ហើយដែលប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យខ្លះអាចមានព្រះអាទិត្យពីរ ទៅបីផងដែរ ហើយក៏មានផ្កាយខ្លះទៀតមានតែឯងដោយអត់មានភពគោចរជុំវិញថែមទៀត។
២. ឆ្នាំពន្លឺ កែប្រែ
ជាចម្ងាយដែលពន្លឺអាចរត់បានក្នុងរយៈពេលមួយឆ្នាំផែនដី។ ក្នុងន័យនេះគឺសំដៅទៅលើការយកពន្លឺមកធ្វើជារង្វាស់ចម្ងាយ ដែលនៅពេលរយៈចម្ងាយដ៏សែនឆ្ងាយពេក គេត្រូវប្តូរទៅប្រើជាឆ្នាំពន្លឺ ជំនួសឲ្យគីឡូម៉ែត្រ ឬម៉ៃល៍។ មួយឆ្នាំពន្លឺមានចម្ងាយស្នើនឹង ៩.៤៦១,០០០,០០០,០០០,០០០ គីឡូម៉ែត្រ។
៣. ព្រះច័ន្ទ, ភពរណប, និងភពបម្រុង៖ កែប្រែ
ព្រះច័ន្ទ ឬភពរណបអាចចាត់ចូលក្នុងចង្កោមតែមួយ ព្រោះជាផ្កាយរណបធម្មជាតិ ដែលគោចរជុំវិញភពមេរបស់វា ប៉ុន្តែការប្រើប្រាស់ពាក្យព្រះច័ន្ទគឺត្រូវជាង ហើយព្រះច័ន្ទនីមួយៗក៏មានឈ្មោះរបស់វាដែរ ដូចជាព្រះច័ន្ទផែនដីមានឈ្មោះ Lunar ជាភាសាអង់គ្លេស ឬខ្មែរហៅថាព្រះខែ ឬលោកខែជាដើម។ សម្រាប់ភពបម្រុង គឺជាកូនភព ឬភពតូចមិនគ្រប់លក្ខណៈ ថែមទាំងងាយរងគ្រោះដូចជា ស៊ីរ៉ែស វែស្តា ភ្លុយតូ អ៊ីរីស ហូមៀ អូរគូស និង សាលាស្យាជាដើម។
៤. បរិយាកាស៖ កែប្រែ
សំដៅទៅលើឧស្ម័ន ធូលី និងម៉ូលេគុលផ្សេងៗដែលស្រោបនៅជុំវិញផ្ទៃ ភព ព្រះច័ន្ទ ឬផ្កាយមួយ។ ភពមានបរិយាកាសមានន័យថា វាមានខ្យល់ និងឧស្ម័នផ្សេងៗព័ទ្ធជុំវិញដោយចលនាកញ្ជ្រោលពីតិចទៅខ្លាំង ដូចជាភពសុក្រមានពពក និងកំហាប់បរិយាកាសក្រាស់, ភពផែនដីមានបរិយាកាសក្តៅល្មមៗ និងសើបថែមទាំងមានពពកកញ្ជ្រោលពីតិចទៅមធ្យម, ព្រះច័ន្ទទីតានមានបរិយាកាសក្រាស់ និងត្រជាក់ខ្លាំង, ភពពុធអត់មានបរិយាកាសទេ, ព្រះច័ន្ទរបស់យើងអត់មានបរិយាកាសទេ, ភពសុក្រ-សៅរ៍- អ៊ុយរ៉ាណុស-ណិបទូន មានបរិយាកាសតែអត់មានស្រទាប់រឹង (ដី ថ្ម ឬទឹក) សម្រាប់ជាន់ឡើយ។
៥. រយៈពេលគោចរ៖ កែប្រែ
ផែនដីវិលជុំវិញខ្លួនឯងមួយជុំស្មើនឹង២៤ម៉ោង (មួយថ្ងៃ) ហើយគោចរជុំវិញព្រះអាទិត្យមួយជុំស្មើនឹង ៣៦៥ថ្ងៃ (មួយឆ្នាំ)។ រយៈពេលគោចរនៃភពទាំងអស់គឺខុសគ្នា ឧទាហរណ៍ភពពុធនៅជិតព្រះអាទិត្យបំផុតប្រើប្រាស់ពេលវេលាគោចរមួយជុំតែជាង ៨៨ថ្ងៃរបស់ផែនដីប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែសម្រាប់ភពភ្លុយតូចដែលនៅឆ្ងាយជាងគេ គឺរហូតដល់ជាង ២៦០ឆ្នាំទើបបានមួយជុំព្រះអាទិត្យ។ សម្រាប់ការវិលជុំវិញខ្លួនឯងវិញក៏ខុសគ្នាដែរ ដូចជាភពព្រហស្បតិ៍វិលលឿន គឺមួយថ្ងៃរបស់វាមានតែ ១០ម៉ោងប៉ុណ្ណោះបើធៀបនឹងផែនដី ប៉ុន្តែភពសុក្រវិលយឺតបំផុតគឺមួយថ្ងៃរបស់វាយូរជាងមួយឆ្នាំរបស់វា៕
លោហៈធាតុ «មាស» កែប្រែ
មាសគឺជាលោហៈធាតុមួយ ដែលយើងមិនអាចផលិតវាឡើង តាមរយៈការធ្វើប្រតិកម្មសារធាតុគីមី នានានោះឡើយ បើទោះបីជារាប់សតវត្សរ៍កន្លងមកនេះ ធ្លាប់មានអ្នកស្រាវជ្រាវ និងពិសោធន៍ បានខិតខំព្យាយាមផ្សំគ្រឿងផលិតចេញជាមាសក៏ដោយ ក៏មិនអាចបានសម្រេចនោះដែរ។
ដើម្បីបង្កើតលោហៈធាតុដ៏មានថាមពលដូចជាមាស អ្នកត្រូវតែផ្សំភាគល្អិតប្រូថុន (proton) ចំនួន ៧០ និងញូត្រុន (neutron) ចំនួន ១១៨បញ្ចូលគ្នា ដើម្បីបង្កើតចេញជាស្នូលអាតូមទោលមួយ (single atomic nucleus)។ វាគឺជាប្រតិកម្ម nuclear fusion ដ៏ខ្លាំងមួយ ហើយប្រតិកម្មក្នុងកម្រិតខ្លាំងបែបនេះ មិនកើនឡើងញឹកញាប់គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីអាចបង្កើតឲ្យមានវត្តមានមាសច្រើនមហាសាល ដែលយើងរកឃើញនៅលើផែនដី និងកន្លែងផ្សេងទៀតក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យឡើយ។
ការសិក្សាថ្មីមួយបានរកឃើញថា ទ្រឹស្តីពេញនិយមជាងគេនៃដើមកំណើតរបស់មាស គឺការប៉ះទង្គិចចូលគ្នារវាងពពួកផ្កាយណឺត្រុង តែវាក៏នៅតែមិនអាចពន្យល់ និងបកស្រាយពីភាពសម្បូរហូរហៀរ នៃមាសឲ្យប្រាកដបានដែរ។ ដូច្នេះហើយ តើមាសកើតឡើងមកពីណាឲ្យច្បាស់ទៅ? មានលទ្ធភាពមួយចំនួនទៀត ដែលអាចធ្វើឲ្យមាសកើតមកបាន ដូចជាបាតុភូតបន្ទុះស៊ូភើណូវ៉ាដ៏ខ្លាំងម៉្យាង ប៉ុន្តែវាក៏មិនទំនងដូចគ្នា។
លោកស្រី ឈីអាគិ កូបាយ៉ាស៊ិ (Chiaki Kobayashi) សាស្រ្តាចារ្យផ្នែកតារាសាស្រ្តនៅសាកលវិទ្យាល័យ ហឺតហ្វដសាយអឺ (Hertfordshire) ក្នុងចក្រភពអង់គ្លេស ដែលជាប្រធានក្រុមនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវខាងលើ បាននិយាយថា ការទង្គិចចូលគ្នារវាងផ្កាយណឺត្រុង អាចបង្កើតចេញជាមាសបានមួយភ្លែត តាមរយៈការរួមបញ្ចូលរវាងភាគល្អិតប្រូថុន និងញូត្រុន ឲ្យទៅជាស្នូលអាតូម ហើយបញ្ចេញពួកវាឲ្យបាចសាច ពាសពេញទីអវកាស។
ចំណែកកត្តាដែលបន្ទុះស៊ូភើណូវ៉ា (supernova) មិនអាចបកស្រាយពីវត្តមានមាសនៅក្នុងចក្រវាឡបាននោះ គឺដោយសារផ្កាយមានទំហំធំៗខ្លាំង រហូតដល់ថ្នាក់អាចបង្កើតមាសបានមុនពេលពួកវាអស់ជីវិត ដែលជារឿងយ៉ាងកម្រកើតឡើងបំផុតមួយនោះ គឺតែងត្រូវក្លាយជាប្រហោងខ្មៅ (Black Hole) នៅពេលពួកវាឆេះអស់ថាមពល។ ម៉្យាងវិញទៀត កំឡុងបន្ទុះស៊ូភើណូវ៉ាធម្មតាៗនេះ គឺមាសទាំងនោះនឹងត្រូវស្រូបកម្ទេច ចូលទៅក្នុងប្រហោងខ្មៅបាត់ជាក់ជាមិនខាន។
នៅមានទ្រឹស្តីមួយទៀត នោះគឺបន្ទុះស៊ូភើណូវ៉ាដ៏ខ្លាំង និងចម្លែកម៉្យាង ដែលអាចធ្វើឲ្យផ្នែកខាងក្នុងរបស់ផ្កាយ ក្រឡាស់ចេញមកក្រៅ។ បន្ទុះស៊ូភើណូវ៉ាប្រភេទនេះ គេហៅថា magneto-rotational supernova គឺជាបាតុភូតស៊ូភើណូវ៉ាយ៉ាងកម្របំផុតមួយ។ កំឡុងបន្ទុះស៊ូភើណូវ៉ាប្រភេទនេះ ផ្កាយដែលអស់ថាមពលនឹងវិលខ្ញាល់យ៉ាងលឿន ដែលធ្វើឲ្យផ្នែកខាងក្នុងរបស់វា ក្រឡាស់ចេញមកក្រៅនៅពេលដែលវាផ្ទុះ។
នៅពេលផ្កាយខាងលើផ្ទុះ វាបាញ់ជះកំសួលកម្តៅពណ៌ស ដែលពោរពេញដោយរូបធាតុផ្សេងៗទៅក្នុងទីអវកាស ហើយដោយសារតែផ្នែកខាងក្នុងរបស់វា ត្រូវបានក្រឡាស់ចេញមកក្រៅ កំសួលនោះគឺសម្បូរទៅដោយស្នូលអាតូមមាស។ ប៉ុន្តែខណៈផ្កាយដែលផលិតមាស គឺជារឿងដ៏សែនកម្រ ផ្កាយដែលផលិតមាសហើយជះពួកវាទៅក្នុងទីអវកាស ដូចក្នុងព្រឹត្តិការណ៍នេះទៀតនោះ គឺជារឿងដ៏មហាសែនកម្រទៅទៀត ឬអាចនិយាយបានថា វាត្រឹមតែមាននៅក្នុងទ្រឹស្តីប៉ុណ្ណោះ។
គួរបញ្ជាក់តាម លោកស្រី Kobayashi និងក្រុមការងារបានរកឃើញថា បើទោះបីទ្រឹស្តីផ្កាយណឺត្រុង បូកបញ្ចូលគ្នាជាមួយទ្រឹស្តីស៊ូភើណូវ៉ា magneto-rotational ក៏ដោយ ក៏នៅតែមិនអាចបកស្រាយពីវត្តមាន យ៉ាងច្រើនលើសលប់នៃសារធាតុមាស នៅលើផែនដី នៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ និងនៅក្នុងចក្រវាឡបានដែរ ព្រោះថាពួកវាសុទ្ធតែជាព្រឹត្តិការណ៍កម្រខ្លាំង មិនងាយកើតឡើងឡើយ។ សរុបមកអ្វីដែលបង្កើតចេញជាមាសនៅក្នុងចក្រវាឡ គឺនៅតែជាអាថ៌កំបាំងដដែល ខណៈក្រុមអ្នកវិទ្យសាស្រ្តបន្តប្រឹងប្រែងស្រាវជ្រាវ ដើម្បីទម្លាយចម្ងល់នេះ៕
អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រជប៉ុនផលិតឈាមសិប្បនិម្មិត អាចប្រើសម្រាប់គ្រប់ប្រភេទឈាម កែប្រែ
អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រមួយក្រុម បានអភិវឌ្ឍឈាមសិប្បនិម្មិតដែលពួកគេអះអាងថាអាចប្រើប្រាស់សម្រាប់បញ្ចូលទៅក្នុងខ្លួនអ្នកជំងឺ ដោយមិនរើសប្រភេទឈាមនោះទេ។
អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រជប៉ុន បានបង្កើតគ្រាប់ឈាមក្រហមដែលមានផ្ទុកទៅដោយអុកស៊ីសែន និងប្លាកែតគ្រប់គ្រាន់អាចប្រើជំនួសឈាមធម្មតាបាន។ នៅក្នុងការពិសោធន៍មួយ អ្នកវិទ្យាសាស្ត្របានប្រើឈាមនេះដើម្បីព្យាបាលទៅលើសត្វទន្សាយ ១០ក្បាលដែលបាត់បង់ឈាមច្រើន ជាលទ្ធផលសត្វទន្សាយ ៦ក្បាលរស់រានមានជីវិត។ ក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រអះអាងថា ការបង្កើតថ្មីរបស់ពួកគេអាចនឹងជួយជីវិតមនុស្សបានទាន់ពេលវេលា នៅពេលដែលត្រូវការឈាមជាចាំបាច់ ដោយសារវាអាចប្រើប្រាស់ជំនួសគ្រប់ប្រភេទឈាមមនុស្សទាំងអស់។
គួរឲ្យដឹងថា ការបង្កើតឈាមសិប្បនិម្មិតនេះ ត្រូវបានធ្វើឡើងដោយក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រមកពីមហាវិទ្យាល័យវេជ្ជសាស្ត្រការពារជាតិនៃទីក្រុង Tokorozawa នៃប្រទេសជប៉ុន ហើយឈាមទាំងនោះអាចរក្សាទុកបានយូរជាងឈាមធម្មតារហូតដល់ជាង ១ឆ្នាំ៕
តើខ្នាតរង្វាស់សីតុណ្ហភាពបច្ចុប្បន្ន (°C, °F, K) មានដើមកំណើតមកពីណា? កែប្រែ
រូបភាពតូច|ខ្នាតរង្ចាស់សីតុណ្ហភាព វិធីវាស់កម្តៅត្រូវបានគេបង្កើតឡើង តាំងពីក្រិកសម័យបុរាណ គឺតាំងពីឆ្នាំ១៧០គ.ស. ដោយអ្នកប្រាជ្ញក្រិកម្នាក់ឈ្មោះ ហ្កាលិន (Galen) និងក្រោយមកទៀត ត្រូវបានកែលម្អឲ្យកាន់តែប្រសើរឡើងនៅសតវត្សរ៍ទី១៦ ដោយអ្នកប្រាជ្ញអ៊ីតាលី កាលីឡេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ឧបករណ៍វាស់កម្តៅ តាំងពីសម័យក្រិក រហូតដល់សម័យកាលីឡេនោះ មិនត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាទែរម៉ូម៉ែត្រនៅឡើយទេ ផ្ទុយទៅវិញ វាគ្រាន់តែជាទែរម៉ូស្កុបតែប៉ុណ្ណោះ ដោយសារតែវាគ្រាន់តែបង្ហាញថាអ្វីមួយក្តៅ ឬត្រជាក់ តែមិនមានមាត្រដ្ឋានបញ្ជាក់ច្បាស់លាស់ថា តើក្តៅ ឬត្រជាក់ប៉ុណ្ណា? មានសីតុណ្ហភាពប៉ុន្មានអង្សាពិតប្រាកដ។
រហូតទាល់តែដល់ដើមសតវត្សរ៍ទី១៨ ទើបទែរម៉ូម៉ែត្រប្រើបារ៉ត ហើយមានមាត្រដ្ឋានជារង្វាស់ជាក់លាក់ ត្រូវបានបង្កើតឡើង ដោយអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រអាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ ដានីញែល ហ្កាប្រ៊ីយែល ហ្វារិនហៃត៍ (Daniel Gabriel Fahrenheit 1686-1736)។
នៅក្នុងមាត្រដ្ឋានរង្វាស់សីតុណ្ហភាពថ្មីរបស់ហ្វារិនហៃ (°F) ទឹក កកនៅ ៣២អង្សា កម្តៅខ្លួនរបស់មនុស្សមានសុខភាពធម្មតា ៩៦អង្សា ចំណែកសីតុណ្ហភាពទឹកពុះ គឺ ២១២អង្សា។
មកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះ រង្វាស់សីតុណ្ហភាពហ្វារិនហៃន ត្រូវគេប្រើតែនៅសហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រទេសតូចៗមួយចំនួន នៅក្នុងតំបន់អាមេរិកកណ្តាលតែប៉ុណ្ណោះ។ ចំណែកឯប្រទេសភាគច្រើនផ្សេងទៀត នៅស្ទើរតែទូទាំងពិភពលោកទាំងមូល គេប្រើរង្វាស់សីតុណ្ហភាពមួយផ្សេងទៀត ដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកជាស្តង់ដាអន្តរជាតិ គឺអង្សាសេ ឬដឺក្រេស៊ែលស៊ុស (°C)។
អង្សាសេនេះ ថ្វីដ្បិតតែខុសគ្នាស្រឡះពីអង្សាហ្វារិនហៃ ក៏ប៉ុន្តែ វាមានចំណុចរួមគ្នាមួយ គឺ នៅក្នុងមាត្រដ្ឋានទាំងពីរនេះ សុទ្ធតែអាចមានរង្វាស់សីតុណ្ហភាពរហូតដល់ក្រោមសូន្យ ពោលគឺជាចំនួនអវិជ្ជមាន។ សម្រាប់ការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ វាអាចមិនចោទជាបញ្ហា ក៏ប៉ុន្តែ នេះវាផ្ទុយពីការពិតជាក់ស្តែងទៅតាមលក្ខណៈវិទ្យាសាស្ត្រ។
ហេតុដូច្នេះហើយបានជា គេបង្កើតមាត្រដ្ឋានរង្វាស់សីតុណ្ហភាពផ្សេងមួយទៀត គឺ កែលវិន (Kelvin) ដែលគេប្រើភាគច្រើននៅក្នុងការសិក្សាវិទ្យាសាស្ត្រ ជាពិសេសខាងរូបវិទ្យា។
Kelvin ដែលជាទូទៅត្រូវគេប្រើដោយមិនមានសញ្ញា “អង្សា °” នៅពីមុខ ត្រូវបានបង្កើតឡើង កាលពីឆ្នាំ១៨៤៨ ដោយអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រអង់គ្លេសឈ្មោះ វីល្យ៉ាម ថមសុន (William Thomson) ហើយដែលមានងារថា « Lord Kelvin »។ ខុសពីហ្វារិនហៃ និងស៊ែលស៊ុស, Sir William Thomson មិនយកចំណុចទឹកពុះ ឬទឹកកកមកធ្វើជាគោលក្នុងការបង្កើតមាត្រដ្ឋាននៃរង្វាស់សីតុណ្ហភាពនោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ គឺយកចំណុចដែលគ្មានថាមពលអ្វីសោះ ហើយម៉ូលេគុលត្រូវនៅទ្រឹងស្ងៀមគ្មានចលនាអ្វីទាំងអស់ មកធ្វើជាចំណុចគោល ហើយដែល Sir William Thomson បានកំណត់ថាជាចំណុចសូន្យដាច់ខាត ឬតាមភាសាអង់គ្លេស “Absolute Zero” ពោលគឺ វាជាសីតុណ្ហភាពដ៏ត្រជាក់បំផុតដែលគ្មានអ្វីអាចចុះត្រជាក់ក្រោមនេះទៀតបាន។
តើគេអាចវាស់អាយុរហូតដល់រាប់លានឆ្នាំបានដោយរបៀបណា? កែប្រែ
ការវាស់អាយុផូស៊ីលចំណាស់ៗ គឺត្រូវធ្វើឡើងតាមរយៈការវាស់វិទ្យុសកម្ម ហើយវិធីវាស់អាយុដោយវិទ្យុសកម្ម ដែលយើងតែងតែឮញឹកញាប់ជាងគេ គឺការវាស់ដោយប្រើកាបោន-១៤។
ជាទូទៅ សារធាតុកាបោនដែលមាននៅក្នុងធម្មជាតិ ភាគច្រើនលើសលុបជាអាតូមកាបោន ដែលមាន ប្រូតុង ៦ និងណឺត្រុង ៦ ហើយដែលគេហៅថា កាបោន-១២។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា មានកាបោនមួយផ្នែកតូចមានប្រូតុង ៦ ប៉ុន្តែ ណឺត្រុងដល់ទៅ ៨ ដែលគេហៅថា កាបោន-១៤។
ខុសពីកាបោន-១២ ដែលមានលំនឹងមិនប្រែប្រួល កាបោន-១៤វិញ គឺជាប្រភេទកាបោនដែលមានវិទ្យុសកម្ម មានន័យថា ទៅតាមលក្ខណៈធម្មជាតិ កាបោន-១៤នេះត្រូវប្រែប្រួលបន្តិចម្តងៗ ទៅជាអាសូត-១៤ ហើយបម្រែបម្រួលវិទ្យុសកម្មនេះកើតឡើងនៅក្នុងអត្រាមួយដ៏ទៀងទាត់ ដែលគេហៅតាមភាសាអង់គ្លេសថា « Half-Life » ហើយ Half-Life របស់កាបោន-១៤នេះ គឺមាន ៥៧៣០ឆ្នាំ។ តាមរយៈអត្រាដ៏ទៀងទាត់នៃបម្រែបម្រួលវិទ្យុសកម្មនេះហើយ ដែលគេអាចវាស់ដឹងពីអាយុនៃផូស៊ីលណាមួយបានយ៉ាងជាក់លាក់ តាមរយៈការវាស់មើលអត្រាកាបោន-១៤ ដែលនៅសេសសល់នៅក្នុងផូស៊ីល។
ក៏ប៉ុន្តែ វិធីវាស់អាយុដោយប្រើកាបោន-១៤នេះ អាចធ្វើទៅបានតែចំពោះផូស៊ីលសិរីរាង្គតែប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺ ទៅលើអ្វីៗដែលមានជីវិត ដូចជា មនុស្ស សត្វ និងរុក្ខជាតិ ជាដើម ហើយអាចវាស់អាយុបានយ៉ាងច្រើនបំផុតត្រឹមប្រមាណជា ៧ម៉ឺនឆ្នាំតែប៉ុណ្ណោះ។ ដើម្បីវាស់អាយុលើសពីនេះ គេត្រូវប្រើសារធាតុវិទ្យុសកម្មផ្សេងទៀត ដូចជា គឺអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមជាដើម ដែលមានអត្រាបម្រែបម្រួលវិទ្យុសកម្មយឺត អាចឲ្យគេវាស់អាយុបានរហូតដល់ទៅរាប់ពាន់លានឆ្នាំឯណោះ។
សំណួរមួយទៀតចោទឡើងថា ចុះផ្កាយជាច្រើនផ្សេងទៀត ដែលស្ថិតនៅចម្ងាយរហូតដល់ទៅរាប់រយ រាប់ពាន់ឆ្នាំពន្លឺ ហើយដែលមនុស្សយើងមិនដែលធ្វើដំណើរទៅដល់សោះនោះ តើគេអាចកំណត់អាយុបានដោយរបៀបណា?
ការកំណត់អាយុរបស់ផ្កាយ ត្រូវធ្វើឡើងទៅតាមវិធីផ្សេង ដែលមានលក្ខណៈស្មុគស្មាញ ហើយវាជាការវាស់ដោយប្រយោល ដោយយោងទៅលើកត្តាជាច្រើនរួមផ្សំគ្នា ជាពិសេស គឺកម្រិតពន្លឺ និងពណ៌របស់ផ្កាយ ព្រមទាំងអត្រាល្បឿននៃចលនាវិលជុំវិញខ្លួនឯងរបស់ផ្កាយ។
ណូបែលគីមីឆ្នាំ២០២០ ប្រគល់ទៅឲ្យស្ត្រីអ្នកស្រាវជ្រាវ២នាក់ ជាតិបារាំងម្នាក់និងអាមេរិកម្នាក់ កែប្រែ
រូបភាពតូច|nobel prix2020 ពានរង្វាន់ណូបែលគីមីឆ្នាំ២០២០ ត្រូវបានប្រគល់ទៅឲ្យស្ត្រីអ្នកស្រាវជ្រាវ២រូប ម្នាក់ជាជនជាតិបារាំងម្នាក់ និងម្នាក់ទៀតជាជនជាតិអាមេរិក។ នេះជាលើកទីមួយហើយ ដែលពានរង្វាន់ណូបែលគីមី ត្រូវបានប្រគល់ទៅឲ្យក្រុមការងារស្រាវជ្រាវ ដែលសុទ្ធតែជាមនុស្សស្រី។ ស្ត្រីទាំង២នាក់នេះ បានស្រាវជ្រាវរកឃើញ បច្ចេកទេសកាត់ម៉ូឡេគុល នៅក្នុងកោសិកា ហើយដែលអាច ឈានទៅប្តូរហ៊ែ្សនរបស់មនុស្សបាន។
លោកស្រី Emmanuelle Charpentier ជនជាតិបារាំងអាយុ៥១ឆ្នាំ និងលោកស្រី Jennifer Doudna ជនជាតិអាេមរិកអាយុ៥៦ឆ្នាំ គឺជាជ័យលាភីពានរង្វាន់ណូបែលគីមី ឆ្នាំ២០២០។ ស្ត្រីទាំង២នាក់នេះ គឺជាអ្នកស្រាវជ្រាវរកឃើញបច្ចេកទេស Crispr/Cas9 ដែលអាចកាត់ម៉ូឡេគុល នៅក្នុងកោសិកាមនុស្ស និងឈានទៅផ្លាស់ប្តូរហ៊ែ្សន នៃបន្ទាត់ ADN។ បច្ចេកទេសនេះ ត្រូវបានគេដាក់ងារហៅថា « កន្ត្រៃម៉ូឡេគុល »។
ក្រុមប្រឹក្សាពានរង្វាន់ណូបែល នៅទីក្រុងស្តុកខូម បានប្រកាសថា បច្ចេកទេសដ៏អស្ចារ្យនេះ គឺជាសេចក្តីសង្ឃឹម សម្រាប់វិស័យវេជ្ជសាស្ត្រ ក្នុងការផ្លាស់ប្តូរទំរង់កោសិកា កាត់យកផ្នែកដែលខូច ដែលជាប្រភពនៃជំងឺធ្ងន់ធ្ងរ មួយចំនួនរបស់មនុស្ស។
គួររំលឹកថា ស្ត្រីទាំង២នាក់នេះ ត្រូវបានទស្សនាវត្តី Science ចុះផ្សាយកោតសរសើរ កាលពីខែមិថុនាឆ្នាំ២០១២ បន្ទាប់ពីអ្នកទាំង២ បានស្រាវជ្រាវរកឃើញបច្ចេកទេស កន្ត្រៃម៉ូឡេគុល។ នេះគឺជាបច្ចេកទេស គីមីវេជ្ជសាស្ត្រ ឈានមុខគេ ដែលត្រូវបានគេរកឃើញ នៅរវាង១០ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ ដោយឡែក នៅសហរដ្ឋអាមេរិក បច្ចេកទេសនេះ កំពុងស្ថិតនៅក្នុងការប្រទាញប្រទង់គ្នា ប្រជែងដើម្បីទទួលបានអាជ្ញាបណ្ណផ្តាច់មុខ ដោយសារតែមានអ្នកស្រាវជ្រាវស្ត្រីម្នាក់ទៀត ឈ្មោះ Feng Zhang ជនជាតិអាមេរិក ដើមកំណើតចិន បានដាក់ពាក្យស្នើសុំដែរ។
សូមបញ្ជាក់ថា នេះគឺជាលើកទី១មួយហើយ ដែលពានរង្វាន់ណូបែលគីមី ត្រូវបានប្រគល់ទៅឲ្យក្រុមការងារស្រាវជ្រាវ ដែលសុទ្ធតែជាមនុស្សស្រី។ ដោយឡែក វាគឺជាលើកទី៤ហើយ ដែលស្ត្រីបានទទួលពានរង្វាន់ណូបែលគីមី។ លោកស្រី Marie Curie ជនជាតិបារាំងដើមកំណើតប៉ូឡូញ បានទទួលពានរង្វាន់នេះ ដល់ទៅ២លើក គឺនៅឆ្នាំ១៩១១ និង ឆ្នាំ១៩៦៤ ចំណែកលោកស្រី Dorothy Crowfoot Hodgkin ជនជាតិអង់គ្លេស បានទទួលជ័យលាភីនៅឆ្នាំ១៩៨៣។
ជ័យលាភីពានរង្វាន់ណូបែលរបស់ស្ត្រីអ្នកស្រាវជ្រាវទាំងនេះ គឺជាសក្ខីកម្មបញ្ជាក់ថា ស្ត្រីក៏មានសមត្ថភាពនឹងចំណេះដឹងស្រាវជ្រាវកម្រិតខ្ពស់ មិនចាញ់បុរសឡើយ។ វាក៏គឺជាក្តីសង្ឃឹម និងគម្រូដ៏ប្រសើរ សម្រាប់សិស្ស និស្សិត និងអ្នកស្រាវជ្រាវភេទស្រី ជំនាន់ក្រោយៗទៀត ផងដែរ៕
តើឈ្មោះខែមានទំនាក់ទំនងអ្វីនឹងផ្កាយរាសីចក្រទាំង១២? កែប្រែ
រូបភាពតូច|astronomical clock អំពីផ្កាយរាសីចក្រ និងឈ្មោះខែទាំង១២ នៅក្នុងប្រតិទិនសុរិយគតិ។ តើផ្កាយរាសីចក្រទាំង១២នេះ ចាប់ផ្តើមពី មករា ឬពីមេសា? ហេតុអ្វីបានជាខ្មែរចូលឆ្នាំថ្មី នៅពាក់កណ្តាលខែមេសា? ក្រៅពីជំនឿលើជោគជតារាសី តើផ្កាយរាសីចក្រទាំង១២ មានលក្ខណៈវិទ្យាសាស្ត្រយ៉ាងណា? តើគេអាចរកមើលផ្កាយទាំងនេះបានដោយរបៀបណា?
ផ្កាយ « រាសីចក្រ » ឬតាមភាសាអង់គ្លេសថា « The Zodiac » ជាទូទៅ ត្រូវបានគេនាំគ្នានិយាយសំដៅទៅលើជោគជតារាសីទាក់ទងនឹងថ្ងៃខែឆ្នាំកំណតើ ក៏ប៉ុន្តែ បើនិយាយទៅតាមលក្ខណៈវិទ្យាសាស្ត្រវិញ គឺសំដៅទៅលើបណ្តុំផ្កាយចំនួន ១២ ដែលស្ថិតនៅតាមបណ្តោយគន្លងគោចរនៃព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ និងភពនៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យរបស់យើង។
ការកំណត់ផ្កាយរាសីចក្រទាំង១២នេះមានប្រវត្តិដ៏ចំណាស់ តាំងពីរាប់ពាន់ឆ្នាំមុន ដោយចាប់ផ្តើមដំបូងចេញពីមេសូប៉ូតាមី មុននឹងរីកសាយភាយទៅដល់អេហ្ស៊ីប ក្រិក ចក្រភពរ៉ូម និងរហូតមកដល់បណ្តាប្រទេសលោកខាងលិចបច្ចុប្បន្ន។ ចំណែកទៅប៉ែកខាងកើត គឺរីករាយភាយទៅដល់ឥណ្ឌា និងបណ្តាប្រទេសមួយចំនួន នៅអាស៊ីបច្ចុប្បន្ន ដោយក្នុងនោះ ក៏មានប្រទេសកម្ពុជាមួយដែរ ដែលឈ្មោះខែទាំង១២ នៅក្នុងប្រតិទិនសុរិយគតិ ត្រូវយកតាមឈ្មោះជាភាសាសំស្ក្រឹតរបស់ផ្កាយរាសីចក្រទាំង ១២នេះ។
តាមការពិត ក្នុងចំណោមផ្កាយរាសីចក្រទាំង១២ គេមិនចាប់រាប់ពីផ្កាយតំណាងខែមករាជាខែទីមួយនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ គេចាប់រាប់ពីផ្កាយអេរីស៍ (Aries/Bélier) ដែលជាផ្កាយមានរូបរាងជាសត្វពពែ ហើយដែលនៅក្នុងតារាសាស្ត្រឥណ្ឌាគេហៅតាមភាសាសំស្ក្រឹតថា « មេសារាសី » ហើយយើងអាចហៅដោយសាមញ្ញថា « ផ្កាយមេសា »។
នៅបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច ថ្ងៃទី១នៃផ្កាយអេរីស៍នេះ គឺត្រូវចំនឹងថ្ងៃសមទិវារាត្រីនៃខែមីនា ដែលត្រូវនឹងថ្ងៃទី២០ ឬទី២១ខែមីនា។ ចំណែកនៅក្នុងតារាសាស្ត្រឥណ្ឌាវិញ ថ្ងៃទី១នៃផ្កាយអេរីស៍ ឬ « មេសារាសី » គឺត្រូវចំនឹងថ្ងៃទី១៤ខែមេសា។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជានៅឥណ្ឌា ក៏ដូចជានៅប្រទេសមួយចំនួនផ្សេងទៀត ក្នុងនោះក៏មានប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ គេយកថ្ងៃទី១៤ មេសា (ឬ១៣មេសា) ជាថ្ងៃចូលឆ្នាំថ្មី។
ផ្កាយទាំង១២នេះស្ថិតនៅតម្រៀបជួរគ្នា ពីមួយទៅមួយ តាមលំដាប់លំដោយដូចគ្នាទៅនឹងឈ្មោះខែទាំង១២។
ទី១ គឺផ្កាយ Aries ហៅតាមភាសាសំស្ក្រឹតថា « មេស » ដែលមានន័យថាសត្វពពែ ឬចៀម ហើយត្រូវនឹងខែមេសា។ ទី២ ផ្កាយ Taurus ជាភាសាសំស្ក្រឹត « ឧសភ » ដែលមានន័យថាសត្វគោ ត្រូវនឹងខែឧសភា។ ទី៣ ផ្កាយ Gemeni ជាភាសាសំស្ក្រឹត « មិថុន » ដែលមានន័យថាភ្លោះ ឬគូ ហើយត្រូវនឹងខែមិថុនា។ ទី៤ ផ្កាយ Cancer ជាភាសាសំស្ក្រឹត « កក្កដា » ដែលមានន័យថាសត្វក្តាម ហើយត្រូវនឹងខែកក្កដា។ ទី៥ ផ្កាយ Leo ជាភាសាសំស្ក្រឹត « សីហ » ដែលមានន័យថាសត្វសិង្ហ ឬតោ ហើយត្រូវនឹងខែសីហា។ ទី៦ ផ្កាយ Virgo ជាភាសាសំស្ក្រឹត « កញ្ញា » ដែលមានន័យថាស្រីក្រមុំ ហើយត្រូវនឹងខែកញ្ញា។ ទី៧ ផ្កាយ Libra ជាភាសាសំស្ក្រឹត « តុលា » ដែលមានន័យថាជញ្ជីង ហើយត្រូវនឹងខែតុលា។ ទី៨ ផ្កាយ Scorpius ជាភាសាសំស្ក្រឹត « វិច្ឆិក » ដែលមានន័យថាសត្វខ្ទួយ ឬខ្យាដំរី ហើយត្រូវនឹងខែវិច្ឆិកា។ ទី៩ ផ្កាយ Sagittarius ដែលនៅក្នុងព្រេងកថាក្រិក គឺជាតួអង្គដែលមានខ្លួនជាសេះ ក្បាលជាមនុស្ស ហើយដៃកាន់ធ្នូ។ នៅក្នុងតារាសាស្ត្រឥណ្ឌាគេហៅផ្កាយនេះ ជាភាសាសំស្ក្រឹត « ធនុ » ដែលមានន័យថាធ្នូ ហើយត្រូវនឹងខែធ្នូ ទី១០ ផ្កាយ Capricornus ដែលមានរូបរាងមួយកំណាត់ខាងក្បាលជាពពែ និងមួយកំណាត់ខាងកន្ទុយជាត្រី ចំណែកក្នុងតារាសាស្ត្រឥណ្ឌាគេហៅថាជាសត្វមករ ហើយត្រូវនឹងខែមករា។ ទី១១ ផ្កាយ Acquarius ដែលមានរូបរាងជាមនុស្សកាន់ក្អមទឹក ចំណែកក្នុងតារាសាស្ត្រឥណ្ឌា គេហៅថាជា « កុម្ភៈ » ដែលមានន័យថាក្អម ហើយដែលត្រូវនឹងខែកុម្ភៈ ទី១២ ផ្កាយ Pisces ដែលមានរូបរាងជាត្រីពីរកន្ទុយត្រូវគេចងជាប់គ្នា ចំណែកក្នុងតារាសាស្ត្រឥណ្ឌាគេហៅថា « មីន » មានន័យថាសត្វត្រី ហើយត្រូវនឹងខែមីនា។ ផ្កាយរាសីចក្រទាំង១២នេះ មិនមែនសុទ្ធតែមានពន្លឺភ្លឺច្បាស់ អាចឲ្យយើងងាយរកមើលទាំងអស់នោះទេ។ ផ្កាយ Capricorn (មករា) Aquarius (កុម្ភៈ) Pisces (មីនា) Aries (មេសា) Cancer (កក្កដា) និង Libra (តុលា) ជាដើម សុទ្ធសឹងជាបណ្តុំផ្កាយ ដែលមិនមានផ្កាយភ្លឺច្បាស់ ហើយដែលយើងពិបាកនឹងរកមើល។ ចំណែកផ្កាយក្រៅពីនោះ មានទីតាំង និងមានផ្កាយភ្លឺៗ ដែលធ្វើឲ្យយើងងាយនឹងស្វែងរក និងស្រួលចំណាំ។
ផ្កាយយាមនង្គ័លមានលក្ខណៈពិសេសអ្វីខ្លះ? កែប្រែ
រូបភាពតូច|star បណ្តុំផ្កាយមួយ ដែលគេស្គាល់ច្រើនជាងគេ គឺផ្កាយយាមនង្គ័ល ហើយដែលគេស្គាល់ជាលក្ខណៈអន្តរជាតិថា "Orion"
"ផ្កាយយាមនង្គ័ល" គឺជាផ្កាយដែលគេស្គាល់ច្រើនជាងគេ ដោយសារតែវាជាផ្កាយ ដែលងាយស្រួលចំណាំ សម្បូរទៅដោយផ្កាយដែលមានពន្លឺភ្លឺខ្លាំង និងជាផ្កាយ ដែលបង្ហាញខ្លួននៅលើមេឃបានយូរ អាចឲ្យគេសង្កេតមើលបានស្ទើរតែពេញមួយឆ្នាំ។
តាមការពិតទៅ ផ្កាយយាមនង្គ័លនេះត្រូវបានគេស្គាល់ជាលក្ខណៈអន្តរជាតិថា « Orion » ដែលជាតួអង្គអ្នកប្រមាញ់ដ៏ល្បីមួយ នៅក្នុងទេវកថារបស់ក្រិក ហើយ Orion នេះ គឺជាបណ្តុំផ្កាយមួយ ក្នុងចំណោមបណ្តុំផ្កាយទាំង ៨៨ ដែលទទួលស្គាល់ដោយសហភាពតារាសាស្ត្រអន្តរជាតិ (International Astronomical Union)។
នៅក្នុងបណ្តុំផ្កាយ Orion ក៏ដូចជាផ្កាយនៅក្នុងបណ្តុំផ្កាយភាគច្រើនផ្សេងទៀតដែរ ថ្វីដ្បិតតែគេដាក់បញ្ចូលជាបណ្តុំផ្កាយតែមួយ ដោយមើលទៅលើរូបរាងដែលយើងសង្កេតឃើញពីផែនដីនេះទៅ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្កាយនៅក្នុងបណ្តុំផ្កាយតែមួយ មិនមែនមានន័យថា វាស្ថិតនៅក្នុងតំបន់តែមួយក្នុងទីអវកាសនោះទេ ហើយរឹតតែមិនមែនស្ថិតក្នុងប្រព័ន្ធផ្កាយតែមួយទៅទៀត។ តាមពិតទៅ បើសិនជាគេមើលពីជ្រុងផ្សេងនៅក្នុងទីអវកាស ផ្កាយអស់ទាំងនេះ ស្ថិតនៅឆ្ងាយពីគ្នាយ៉ាងដាច់ស្រឡះ។
តើក្នុងផ្កាយកូនមាន់មានផ្កាយទាំងអស់ប៉ុន្មានដួង? កែប្រែ
រូបភាពតូច|ផ្កាយកូនមាន់ អំពីបណ្តុំផ្កាយមួយទៀត ដែលស្ថិតនៅក្បែរផ្កាយយាមនង្គ័ល ហើយដែលគេស្គាល់ច្រើនផងដែរ គឺផ្កាយកូនមាន់ និងដែលគេស្គាល់ជាលក្ខណៈអន្តរជាតិថា "Pleiades"។
ជាទូទៅ បើគេនិយាយពីផ្កាយដែលគេស្គាល់ច្រើន និងងាយចំណាំ គេប្រាកដជានឹកទៅដល់ផ្កាយយាមនង្គ័ល ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្បែរផ្កាយយាមនង្គ័លនោះ មានផ្កាយមួយទៀត ដែលគេស្គាល់ជាទូទៅ និងដែលងាយស្រួលចំណាំផងដែរ ដោយសារតែវាមានរូបរាងជាផ្កាយនៅផ្តុំគ្នាជាកញ្ចុំ ដូចមេមាន់បណ្តើរកូន ហើយដែលយើងហៅថា "ផ្កាយកូនមាន់"។
ផ្កាយនេះមានរឿងនិទានប្លែកៗពីគ្នាអាស្រ័យទៅតាមអរិយធម៌នីមួយៗ ដោយនៅក្នុង តារាសាស្ត្រឥណ្ឌា ផ្កាយនេះត្រូវបានគេឲ្យឈ្មោះថា « ផ្កាយកត្តិក » ដែលជាឈ្មោះខែមួយ ក្នុងចំណោមខែទាំង១២ នៅក្នុងប្រតិទិនចន្ទគតិ។
នៅថៃ ដែលជាប្រទេសជិតខាងកម្ពុជា ផ្កាយនេះក៏ត្រូវបានគេឲ្យឈ្មោះថា « ផ្កាយកូនមាន់ » (ดาวลูกไก่) ដូចខ្មែរដែរ។
ចំណែកនៅបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិចវិញ ផ្កាយនេះត្រូវបានគេឲ្យឈ្មោះថា « Pleiades » ឬ « នាងទាំង៧ » (Seven sisters) ដោយយកលំនាំទៅតាមរឿងព្រេងកថាក្រិក។
ផ្កាយកូនមាន់មិនមែនជាបណ្តុំផ្កាយដាច់ដោយឡែក ដែលទទួលស្គាល់ជាលក្ខណៈអន្តរជាតិនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ ផ្កាយកូនមាន់នេះត្រូវបានគេដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងចំណោមបណ្តុំផ្កាយគោ (Taurus) ដែលជាផ្កាយតំណាងខែឧសភា។ ផ្កាយកូនមាន់នេះ ក៏មិនមែនមានត្រឹមតែ ៧ដួង ដូចឈ្មោះ « នាងទាំង៧ » នោះដែរ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត គឺមានច្រើនជាងនេះ ហើយជាផ្កាយដែលស្ថិតនៅជាចង្កោម ឬខ្លាស្ទ័រ (Open Cluster)។
មើលវីដេអូផ្សេងទៀត ស្តីពីវិទ្យាសាស្ត្រ និងចក្រវាល នៅលើyoutube RFI
ផ្កាយក្រពើ និងផ្កាយប៉ូលដែលមិនចេះលិច កែប្រែ
អំពីបណ្តុំផ្កាយមួយទៀត ដែលគេស្គាល់ច្រើនដូចផ្កាយកូនមាន់ និងផ្កាយយាមនង្គ័លដែរ គឺផ្កាយក្រពើ។
ផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម
ផ្កាយដែលយើងតែងតែហៅថា « ផ្កាយក្រពើ » តាមការពិត គឺជាបណ្តុំផ្កាយដែលគេស្គាល់ជាលក្ខណៈអន្តរជាតិថា « ផ្កាយខ្លាឃ្មុំធំ » ឬ Ursa Major តាមភាសាអង់គ្លេស ហើយដែលជាបណ្តុំផ្កាយធំជាងគេបង្អស់លំដាប់ទី៣ នៅក្នុងចំណោមបណ្តុំផ្កាយទាំង ៨៨ ទទួលស្គាល់ដោយសហភាពតារាសាស្ត្រអន្តរជាតិ (International Astronomical Union)។
លក្ខណៈពិសេសនៃផ្កាយក្រពើ គឺវាជាប្រភេទផ្កាយ « បរិប៉ូល » ឬជាភាសាអង់គ្លេស Circumpolar ដែលមានន័យថាជាផ្កាយដែលមិនចេះលិច សម្រាប់អ្នកដែលស្ថិតនៅអឌ្ឍគោលខាងជើង ចាប់ពីខ្សែស្របទី៤០ ទៅដល់ប៉ូលខាងជើង។ អ្នកដែលនៅប៉ែកខាងជើងនេះ ដូចជានៅប្រទេសបារាំង ជាដើម អាចមើលឃើញផ្កាយក្រពើពេញមួយយប់ ចាប់ពីថ្ងៃលិច រហូតដល់ថ្ងៃរះ ហើយអាចមើលឃើញជារៀងរាល់ថ្ងៃក្នុងរយៈពេលពេញមួយឆ្នាំ។
ជាទូទៅ យើងអាចរកមើលផ្កាយក្រពើបានដោយងាយ តាមរយៈផ្កាយចំនួន ៧ដួង នៅប៉ែកខាងកន្ទុយរបស់ក្រពើ ហើយដែលជាផ្កាយមានពន្លឺភ្លឺខ្លាំងជាងគេក្នុងផ្កាយក្រពើនេះ។ តាមការពិតទៅ តាំងពីសម័យបុរាណមក រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ គេស្គាល់ផ្កាយទាំង ៧ដួងនេះជាងស្គាល់ផ្កាយក្រពើទាំងមូល ហើយផ្កាយទាំង ៧នេះ វាបង្កើតចេញទៅជាបណ្តុំផ្កាយមួយទៀត ដែលទម្រង់របស់វាត្រូវបានគេបកស្រាយខុសៗគ្នាអាស្រ័យទៅតាមវប្បធម៌ខុសៗគ្នា។ នៅអាមេរិក គេមើលឃើញរាងជាវែក ហើយគេដាក់ឈ្មោះផ្កាយនេះថា « Big Dipper »។ នៅបារាំង គេថាជាឆ្នាំង (Grande casserole)។ នៅអង់គ្លេស គេមើលឃើញរាងជានង្គ័ល (Plough)។ នៅអាល្លឺម៉ង់ គេថាជារទេះ (Great Wagon)។ ចំណែកនៅក្នុងតារាស្ត្រឥណ្ឌាវិញ គេហៅផ្កាយទាំង ៧ដួងនេះថាជា « ឥសីទាំង៧ » ហើយមានដំណើររឿងនិទានជាប់ជាមួយនឹងផ្កាយទាំង ៧ នៅក្នុងផ្កាយកូនមាន់ ដែលមានផ្កាយ ៧ដួងដូចគ្នាផង ហើយមានទម្រង់ក៏ស្រដៀងគ្នា។
លក្ខណៈពិសេសមួយទៀតរបស់ផ្កាយក្រពើ គឺផ្កាយដ៏ភ្លឺទាំង ៧ដួង ដែលមានទម្រង់ជាវែក ឬជាឆ្នាំងនេះ ត្រូវបានគេប្រើជាទូទៅ ជាចំណុចគោល ដើម្បីរកផ្កាយផ្សេងទៀត។
ផ្កាយនៅខាងចុងកន្ទុយ (ឬដងវែក) នាំទៅរកផ្កាយឈ្មោះ Acturus ដែលជាផ្កាយភ្លឺជាងគេលំដាប់ទី៤។ ចំណែកផ្កាយពីរនៅខាងមុខ វែក ឬឆ្នាំងវិញ គឺផ្កាយ Merak និង Dubhe ត្រូវបានគេហៅថាជា « Pointer Stars » ពីព្រោះថា បើសិនជាគូសបន្ទាត់ពី Merak ទៅ Dubhe រួចហើយគូស បន្លាយតទៅមុខប្រវែងប្រហែលជា៥ដងទៀត វានឹងនាំទៅដល់ផ្កាយមួយឈ្មោះថា Polaris ដែលជាផ្កាយប៉ូល សម្រាប់អ្នកនៅអឌ្ឍគោលខាងជើង។
មនុស្សរកឃើញត្រីវិស័យតាំងពីពេលណាមក? កែប្រែ
ត្រីវិស័យជាឧបករណ៍សម្រាប់ស្វែងរកទិស។ ម្ជុលមេដែករបស់ត្រីវិស័យចង្អុលទៅទិសខាងជើងជានិច្ច។ លើត្រីវិស័យមានក្រិតទិសធំទាំងបួន គឺជើង(ត្រូវនឹងមុំ០ ឬ៣៦០ ដឺក្រេ) ខាងកើត(ត្រូវនឹងមុំ ៩០ដឺក្រេ) ខាងត្បូង (ត្រូវនឹងមុំ១៨០ដឺក្រ) និងខាងលិច (ត្រូវនឹងមុំ២៧០ដឺក្រ)។ ក្រៅពីនេះ មានក្រិតមុំតូចៗពី០ដល់៣៦០ដឺក្រេ។
ក្នុងរវាងឆ្នាំ ១០០ មុនគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចិនបានរកឃើញថាស្លាបព្រាធ្វើពីលោហៈធាតុម្យ៉ាង វិលដោយចង្អុលទៅទិសដដែលៗ។ នេះមកពីដែនម៉ាញេទិចផែនដី ទាញស្លាបព្រា។ ផ្អែកលើការសង្កេតនេះ គេក៏បង្កើតបានជាត្រីវិស័យ។ ត្រីវិស័យត្រូវបានប្រើដំបូងបង្អស់ដោយជនជាតិចិនក្នុងរវាងឆ្នាំ ១០០០។ បន្ទាប់ពីនេះ ប្រមាណជា១០០ ឆ្នាំក្រោយមក អឺរ៉ុបក៏ចាប់ផ្តើមប្រើប្រាស់ត្រីវិស័យ។ ត្រីវិស័យដែលយើងប្រើប្រាស់សព្វថ្ងៃ គឺត្រូវបានច្នៃឡើងក្នុងរវាងឆ្នាំ ១២០០។
បចេ្ចកវិទ្យា 5G របស់ចិនមិនអស្ចារ្យដូចការឃោសនាបំផ្លើសឡើយ កែប្រែ
នៅទូទាំងប្រទេសចិនចាប់តាំងពីឆ្នាំមុនមកម្ល៉េះនៅលើដំបូលផ្ទះនានា លើបង្គោលខ្សែភ្លើងនិងតាមបង្គោលភ្លើងបំភ្លឺផ្លូវ គេឃើញមានការបំពាក់ប៉មចល័តសម្រាប់បណ្តាញបច្ចេកវិទ្យាទំនើប 5G ដែលឧបករណ៍ទាំងអស់នេះ ជាសញ្ញាបង្ហាញពីមហិច្ឆិតារបស់ប្រទេសចិន ក្នុងការនាំមុខពិភពលោកខាងបច្ចេកវិទ្យាថ្មីនេះ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ឧបករណ៍ដែលគេបំពាក់ទាំងនេះជាច្រើន ដំណើរការតែកន្លះថ្ងៃទេ។
ក្រុមហ៊ុន China Unicom ដែលជាក្រុមហ៊ុនមួយក្នុងចំណោមក្រុមហ៊ុនទូរគមនាគមន៍បីរបស់ចិន បានប្រកាសកាលពីខែសីហាថា សាខារបស់ខ្លួននៅក្នុងទីក្រុង Luoyang នៃខេត្ត Henan នឹងបិទជាស្វ័យប្រវត្តិនូវស្ថានីយបញ្ជូនបន្តសញ្ញា 5G ពីម៉ោង ៩ យប់ដល់ ៩ ព្រឹក ដោយសារមិនសូវមានអ្នកប្រើប្រាស់បណ្តាញថ្មីនេះ។ ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីនោះមក ក្រុមហ៊ុនទូរគមនាគមន៍ចិនពីរផ្សេងទៀត ក៏សម្រេចធ្វើដូច្នេះដែរ នៅតាមទីក្រុងផ្សេងទៀតនៅទូទាំងប្រទេសចិន។
លោក Wang Xiaochu ប្រធានក្រុមហ៊ុន China Unicom បានថ្លែងនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំបូកសរុបចំណូលពាក់កណ្តាលឆ្នាំរបស់ក្រុមហ៊ុនថា៖ «ការបិទអង់តែនចែកចាយបន្តទាំងនេះ មិនមែនជាការបិទដោយដៃនោះទេ ប៉ុន្តែជាប្រតិបត្តិការបើកបិទស្វ័យប្រវត្តិ ក្នុងពេលជាក់លាក់មួយ»។
បណ្តាញ 5G ជាគម្រោងវិនិយោគខាងបច្ចេកវិទ្យាដ៏ធំបំផុតមួយ ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ចិន។ ដោយត្រូវគេចាត់ទុកថាជាជំហានធំ បន្ទាប់ខាងប្រព័ន្ធគមនាគមន៍ឌីជីថលបច្ចេកវិទ្យាបណ្តាញចល័ត 5G នេះ ត្រូវគេរំពឹងថា នឹងផ្លាស់ប្តូរពិភពលោក និងជំរុញឲ្យមានបដិវត្តន៍ឌីជីថលថ្មីមួយ។
ប្រទេសចិនបានបើកសម្ពោធបណ្តាញ 5G ពាណិជ្ជកម្មរបស់ខ្លួនកាលពីខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៩ ដោយបានសន្យាថា នឹងផ្តល់សេវាអ៊ីនធឺណិតល្បឿនលឿនមិនធ្លាប់មាន ដើម្បីទ្រទ្រង់ការប្រើប្រាស់ថ្មីៗមួយចំនួន ដូចជារថយន្តបើកបរដោយស្វ័យប្រវត្តិ និងការវះកាត់ដោយបញ្ជាម៉ាស៊ីនពីចម្ងាយ។ ប៉ុន្តែជាងមួយឆ្នាំក្រោយមក ទីផ្សារ 5G ធំជាងគេនេះ កំពុងរងការរិះគន់ជាច្រើនអំពីបញ្ហាសេវាអ៊ីនធឺណិតយឺត និងការកើនឡើងយ៉ាងកំហុគនៃថ្លៃតំឡើងបណ្តាញ 5G នេះ។
សញ្ញាឆ្លងមិនផុតជញ្ជាំង
ដើម្បីអាចបញ្ជូនទិន្នន័យបានច្រើនជាងមុនក្នុងល្បឿនលឿនជាងមុន បច្ចេវិទ្យា 5G ប្រើប្រាស់ប្រេកង់ខ្ពស់ជាងបណ្តាញបច្ចុប្បន្ន។ ប៉ុន្តែរលក 5G ធ្វើដំណើរបានតែចម្ងាយជិតៗ ហើយងាយរងការជ្រៀតជ្រែក។
លោក Wang Xiaofei អ្នកជំនាញខាងគមនាគមន៍ម្នាក់នៅសាកលវិទ្យាល័យ Tianjin បានប្រាប់ទីភ្នាក់ងារព័ត៌មាន Xinhua របស់រដ្ឋចិនកាលពីឆ្នាំមុន ខណៈដែលក្រុមហ៊ុនទូរគមនាគមន៍របស់រដ្ឋចាប់ផ្តើមចែកចាយការប្រើប្រាស់បណ្តាញ 5G ដល់សាធារណជ នថា៖ «បច្ចេកវិទ្យា 5G ប្រើប្រាស់រលកសញ្ញាប្រេកង់យ៉ាងខ្ពស់ គឺខ្ពស់ជាងរលកសញ្ញារបស់ 4G បច្ចុប្បន្ន ដូច្នេះការបំពាក់បណ្តាញ 5G នៅតំបន់នានា នៅមានកម្រិត»។
លោក Wang ថ្លែងថាអង់តែន 5G អាចចែកចាយសញ្ញាបានត្រឹម ១០០ ម៉ែត្រទៅ ៣០០ ម៉ែត្រជុំវិញអង់តែនប៉ុណ្ណោះ ដូច្នេះប្រទេសចិនត្រូវស្ថាបនាស្ថានីយអង់តែនមួយ រាល់ ២០០ ទៅ ៣០០ ម៉ែត្រក្នុងតំបន់ទីប្រជុំជន។ ហើយដោយសារសញ្ញា 5G ខ្សោយខ្លាំង នៅតំបន់សង្កាត់មានបណ្តុំអគារការិយាល័យអគារស្នាក់នៅ និងអគារពាណិជ្ជកម្មច្រើន គេថែមទាំងត្រូវតំឡើងអង់តែន 5G នៅក្នុងអគារតែម្តង។
បើតាមសេចក្តីរាយការណ៍មួយពីទីភ្នាក់ងារព័ត៌មាន Xinhua ដើម្បីអាចចែកចាយសេវាបានទំហំដូចបណ្តាញ 4G បច្ចុប្បន្ន ក្រុមហ៊ុនទូរគមនាគមន៍នឹងត្រូវតំឡើងអង់តែនចែកចាយ 5G រហូតដល់ ១០ លានស្ថានីយនៅទូទាំងប្រទេសចិន។
លោក Xiang Ligang អគ្គនាយកនៃក្រុមសម្ព័ន្ធការប្រើប្រាស់ព័ត៌មាន ដែលជាសមាគមវិស័យទូរគមនាគមន៍ បានថ្លែងប្រាប់បណ្តាញផ្សាយរដ្ឋចិននេះ កាលពីឆ្នាំមុនថា៖ «នៅក្នុងរយៈពេល ៣ ឆ្នាំខាងមុខ ស្ថានីយចែកចាយ 5G ១ លានកន្លែងទំនងត្រូវបានគេតំឡើងក្នុងមួយឆ្នាំៗ»។
នៅក្នុង ៦ ខែដំបូងនៃឆ្នាំនេះ ប្រទេសចិនបានតំឡើងស្ថានីយអង់តែនចែកចាយ 5G ថ្មីត្រឹម ២៥៧.០០០ កន្លែងប៉ុណ្ណោះ។ ចំនួនសរុបនៃស្ថានីយចែកចាយដែលត្រូវបានតំឡើងនៅទូទាំងប្រទេសចិនមកទល់នឹងពេលនេះ មានត្រឹម ៤១០.០០០ ស្ថានីយប៉ុណ្ណោះ គិតត្រឹមចុងខែមិថុនា។ នេះបើតាមក្រសួងឧស្សាហកម្មនិងបច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មានរបស់ចិន។
តម្លៃថ្លៃតែប្រយោជន៍តិច?
ការចំណាយលើថាមពលដើម្បីអាចទ្រទ្រង់បណ្តាញ 5G បាន បានបង្កជាបញ្ហាធំបំផុតមួយសម្រាប់ក្រុមហ៊ុនទូរគមនាគមន៍របស់ចិន។
លោក Soumya Sen សាស្ត្រាចារ្យរងខាងវិទ្យាសាស្ត្រព័ត៌មាននិងការសម្រេចចិត្ត បានថ្លែងប្រាប់វីអូអេតាមសារអេឡិកត្រូនិកថា៖ «ស្ថានីយអង់តែន 5G ប្រើថាមពលប្រមាណ ៣ ដងច្រើនជាងស្ថានីយ 4G ដោយសាររបៀបដែលបច្ចេកវិទ្យានេះប្រតិបត្តិការ។ បច្ចេកវិទ្យា 5G ប្រើប្រាស់អង់តែនជាច្រើន ដើម្បីអាចចាប់សញ្ញាដែលឡងពីអគារ ដើម្បីបង្កើនកម្រិតសញ្ញានិងការបញ្ជូនទិន្នន័យនៃបណ្តាញ 5G»។
ប្រសិនបើគេចង់ឈានដល់បំពាក់បណ្តាញ 5G ឲ្យស្មើនឹងទំហំបណ្តាញ 4G បច្ចុប្បន្នបានថ្លៃអគ្គិសនីប្រចាំឆ្នាំសម្រាប់ស្ថានីយអង់តែនចែកចាយ នឹងមានតម្លៃរហូតដល់ ២៩ ពាន់លានដុល្លារ។ នេះបើតាមសេចក្តីរាយការណ៍ពីសារព័ត៌មាន China Post និង Telecommunications News ដែលជាសារព័ត៌មានរបស់ក្រសួងទូរគមនាគមន៍ចិន។ ចំនួននេះគឺស្មើនឹង ១០ ដងនៃប្រាក់ចំណេញ កាលពីឆ្នាំ ២០១៩ របស់ក្រុមហ៊ុន China Telecom ដែលជាក្រុមហ៊ុនមួយក្នុងចំណោមក្រុមហ៊ុនទូរគមនាគមន៍រដ្ឋបីរបស់ចិន។
ដំបូងឡើយគេបានខិតខំធ្វើឲ្យបណ្តាញ 5G អាចប្រើប្រាស់ថាមពលតិចជាងបណ្តាញមុនៗ ប៉ុន្តែមហិច្ឆិតានេះបានរលាយទៅវិញយ៉ាងឆាប់ ព្រោះជាក់ស្តែងគេមិនអាចសម្រេចបានឡើយ។
នៅពីរខែក្រោយពីបណ្តាញ 5G ត្រូវគេដាក់ឲ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការ មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ម្នាក់នៃក្រុមហ៊ុនទូរគមនាគមន៍មួយរបស់ចិន បានទទួលស្គាល់ថា ក្រុមប្រតិបត្តិករមិនបានសម្រេចអ្វីច្រើនទេ ដើម្បីធ្វើឲ្យបណ្តាញ 5G ប្រើប្រាស់ថាមពលតិចជាងមុន។ ថ្លែងនៅឯសន្និបាតឈ្មោះ GSMA នៅទីក្រុងប៉េកាំង កាលពីដើមខែតុលា លោក Li Zhengmao អនុប្រធានក្រុមហ៊ុន China Mobile បានអំពាវនាវឲ្យរដ្ឋាភិបាលជួយចេញចំណាយខាងអគ្គិសនីឲ្យក្រុមហ៊ុនទូរគមនាគមន៍។
លោក Ross Feingold មេធាវីនិងអ្នកវិភាគម្នាក់ខាងហានិភ័យនយោបាយថ្លែងថា៖ «ការណ៍នេះតម្រូវឲ្យរដ្ឋាភិបាលជួយចេញសោហ៊ុយប្រចាំខែ ឬជួយចេញថ្លៃឧបករណ៍ទូរស័ព្ទនៅកម្រិតក្រុមហ៊ុនទៅកាន់អតិថិជន ឬផ្តល់ការលើកលែងពន្ធឬការលើកទឹកចិត្តផ្សេងទៀត»។
ការវិនិយោគសរុបអាចកើនរហូតដល់ជាង ២២០ ពាន់លានដុល្លារក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំខាងមុខ នេះបើតាមលោក Li Yizhong អតីតរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងឧស្សាហកម្មនិងបច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មានចិន ដែលបានថ្លែងនៅក្នុងវេទិកាមួយកាលពីដើមឆ្នាំនេះ។
អតីតមន្ត្រីមួយរូបទៀតក៏បានព្រមាននៅក្នុងការថ្លែងនាពេលថ្មីៗនេះថា ការជំរុញនូវគម្រោង 5G របស់ចិនអាចក្លាយជាគម្រោងវិនិយោគដែលនឹងបរាជ័យ។
លោក Lou Jiwei អតីតរដ្ឋមន្ត្រីហិរញ្ញវត្ថុចិន ត្រូវបានគេរាយការណ៍ថា បានព្រមានកាលពីខែមុនថា៖ «បច្ចេកវិទ្យា 5G បច្ចុប្បន្ននៅថ្មីថ្មោងខ្លាំងណាស់ ហើយបានទទួលការវិនិយោគរាប់រយពាន់លានរួចទៅហើយ ហើយការចំណាយខាងប្រតិបត្តិការមានតម្លៃយ៉ាងខ្ពស់ គេមិនទាន់ឃើញពីស្ថានភាពនៃការប្រើប្រាស់ណាមួយនៅឡើយ គេពិបាកនឹងទស្សន៍ទាយការចំណាយទៅអនាគត»។
ចំណែកឯបណ្ឌិតសភាបច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មាននិងទំនាក់ទំនងរបស់ចិន បាននិយាយនៅក្នុងសៀវភៅសឈ្មោះ «របាយការណ៍សេដ្ឋកិច្ច 5G របស់ប្រទេសចិនប្រចាំឆ្នាំ ២០២០» ថា៖ «វាជាការលំបាកសម្រាប់អ្នកប្រើប្រាស់ទូទៅនិងអ្នកបម្រើការក្នុងវិស័យ [ទូរគមនាគមន៍] ឲ្យអាចមើលឃើញពីប្រយោជន៍រយៈពេលវែងរបស់បច្ចេកវិទ្យា 5G»។
ការស្ទង់មតិថ្មីមួយទៅលើអ្នកប្រើប្រាស់ចិនបានឲ្យឃើញថា ជាង ៧៣ %នៃអ្នកដែលត្រូវបានសាកសួរថា ពួកគេជឿថា សាធារណជនមិនមានតម្រូវការទិញទូរស័ព្ទ 5G ទេ។ ការសិក្សានេះដែលត្រូវបានចេញផ្សាយកាលពីខែមុនដោយក្រុមហ៊ុនសិក្សាទីផ្សារឈ្មោះ iiMedia ក៏បានរកឃើញថាមូលហេតុចម្បងដែលគេមិនផ្តើមចាប់ទិញទូរស័ព្ទ 5G គឺដោយសារមិនមានតម្រូវការប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យា 5G។
ទោះបីមានការរំពឹងនិងការវិនិយោគយ៉ាងខ្លាំងទៅលើបច្ចេកវិទ្យា 5G ក្តី ក៏បច្ចេកវិទ្យានេះ «តាមពិតជាការពន្លើស» ហើយវាមិនមែនជាអ្វីដែលសង្គមនានាត្រូវការនោះទេ។ នេះបើតាមប្រសាសន៍របស់អ្នកដឹកនាំក្រុមហ៊ុនដែលក្តោបក្តាប់បច្ចេកវិទ្យា 5G នេះគឺក្រុមហ៊ុន Huawei។
លោក Ren Zhengfei ស្ថាបនិកនិងប្រធានប្រតិបត្តិនៃក្រុមហ៊ុន Huawei បានថ្លែងថា៖ «តាមពិតទៅ សង្គមមនុស្សមិនចាំបាច់ត្រូវការបច្ចេកវិទ្យា 5G ជាបន្ទាន់នោះទេ។ អ្វីដែលមនុស្សនានាត្រូវការនៅពេលនេះ គឺសេវាអ៊ីនធឺណិតប្រើខ្សែ Broadband ហើយធាតុសំខាន់របស់បច្ចេកវិទ្យា 5G ជាអ៊ីនធឺណិតចល័ត មិនមែនប្រើខ្សែនោះទេ»៕
តើ Black Hole គឺជាអ្វី? កែប្រែ
Black Hole គឺជាអាថ៌កំបាំងដ៏ធំមួយ នៅក្នុងចំណោមអាថ៌កំបាំងចម្បងៗ នៅក្នុងចំណេះដឹងរបស់យើងទៅលើចក្រវាល ហើយតាមការពិតទៅ កាលពីដំបូង សូម្បីតែអាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ខ្លួនឯងផ្ទាល់ក៏មិនជឿដែរថា Black hole អាចមានវត្តមានជាក់ស្តែងនៅក្នុងចក្រវាល។
នៅក្នុងទ្រឹស្តី General Relativity របស់អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ការណ៍ដែលកម្លាំងទំនាញ ធ្វើឲ្យវត្ថុពីរខិតចូលគ្នា គឺមិនមែនដោយសារតែមានកម្លាំងប្រទាញរវាងវត្ថុទាំងពីរ ដូចក្នុងទ្រឹស្តីរបស់ញូតុននោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ កម្លាំងទំនាញកើតឡើងដោយសារតែភាពកោងនៃលំហពេល ហើយភាពកោងនៃលំហពេលនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យអ្វីៗដែលនៅជុំវិញនោះត្រូវមានចលនាចាកពីគន្លងដើម។
ដូច្នេះ យោងតាមទ្រឹស្តី Genral Relativity កម្លាំងទំនាញ ក៏អាចមានឥទ្ធិពលទៅលើពន្លឺបានដែរ ហើយទ្រឹស្តីនេះត្រូវបានបញ្ជាក់ដោយភស្តុតាងជាក់ស្តែង ចេញពីការសង្កេតរបស់លោក Arthur Eddington ទៅលើបាតុភូតសូរ្យគ្រាស នៅឆ្នាំ១៩១៩ ដែលបង្ហាញថា ផ្កាយ ដែលស្ថិតនៅពីក្រោយព្រះអាទិត្យ ពិតជាមានទីតាំងខុសពីទីតាំងដើមពិតមែន ដោយសារតែពន្លឺរបស់ផ្កាយនេះត្រូវកោង នៅពេលធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ដែនកម្លាំងទំនាញរបស់ព្រះអាទិត្យ។
ផលវិបាកដ៏ចម្បងមួយនៃទ្រឹស្តី Genral Relativity នេះ គឺនៅត្រង់ថា ប្រសិនបើកម្លាំងទំនាញ គឺជាភាពកោងនៃលំហពេល ដែលអាចមានឥទ្ធិពលលើពន្លឺបានបែបនេះ ដូច្នេះ បើសិនជាកម្លាំងទំនាញនោះមានកម្លាំងខ្លាំង ធ្វើឲ្យលំហពេលត្រូវកោងខ្លាំង ដល់កម្រិតមួយ វាប្រាកដជាអាចទាញយកអ្វីៗដែលនៅក្នុងដែនទំនាញនេះចូលទាំងអស់ សូម្បីតែពន្លឺក៏មិនអាចគេចចេញរួចបាននោះដែរ។ កន្លែងដែលមានកម្លាំងទំនាញដ៏សម្បើម មិនឲ្យពន្លឺចេញរួចនេះហើយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា Black Hole។
មើលវីដេអូផ្សេងទៀត ស្តីពីវិទ្យាសាស្ត្រ និងចក្រវាល នៅលើយូធូបផ្លូវការរបស់ RFI ខេមរភាស
តើ Black Hole ចាប់កំណើតឡើងដោយរបៀបណា? កែប្រែ
យន្តការនៃការកកើត Black Hole ដែលគេស្គាល់ទូទៅច្រើនជាងគេ គឺការកើតចេញពីផ្កាយ ឬនិយាយឲ្យចំ គឺកើតចេញពីការស្លាប់របស់ផ្កាយធំៗ ដែលមានម៉ាស់ចាប់ពី ២០ដង នៃម៉ាស់ព្រះអាទិត្យរបស់យើងឡើងទៅ ដែលត្រូវផ្ទុះទៅជាស៊ូពើណូវ៉ា ហើយបន្ទាប់មក គ្រប់អ្វីៗទាំងអស់ដែលនៅសេសសល់ក្នុងស្នូលរបស់ផ្កាយនឹងត្រូវប្រមូលផ្តុំហាប់ចូលគ្នា រហូតនៅសល់ត្រឹមជាចំណុច Singularity ។ នៅជុំវិញ Singularity នោះ មានរង្វង់ព្រំដែនមួយ ដែលគេហៅតាមភាសាអង់គ្លេសថា « Event Horizon » ហើយដែលគ្មានអ្វីទាំងអស់ សូម្បីតែពន្លឺ ដែលអាចគេចចេញពីកម្លាំងទំនាញនេះបាន។ នេះហើយ គឺជាការចាប់កំណើតនៃ Black Hole។
គិតមកទល់ត្រឹមនេះ អ្វីៗហាក់ដើរស្របគ្នា រវាងទ្រឹស្តី និងការសង្កេតជាក់ស្តែង ក៏ប៉ុន្តែ ចំណោទត្រូវចោទឡើង នៅពេលដែលអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តចាប់ផ្តើមរកឃើញ Black Hole ដែលមានម៉ាស់យ៉ាងសម្បើមៗ ដែលគេហៅថា Supermassive Black Hole ដែលស្ថិតនៅចំកណ្តាលកាឡាក់ស៊ីមីលគីវេរបស់យើង ក៏ដូចជាគ្រប់កាឡាក់ស៊ីជាច្រើនផ្សេងទៀត។
Supermassive Black Hole ដែលស្ថិតនៅកណ្តាលកាឡាក់ស៊ីមីលគីវេរបស់យើងមានម៉ាស់ធំជាងព្រះអាទិត្យរហូតដល់ទៅប្រមាណជា ៤លានដងឯណោះ។ Black Hole ដែលមានម៉ាស់កម្រិតនេះ គឺប្រាកដណាស់ មិនអាចកើតចេញពីការស្លាប់របស់ផ្កាយបាននោះទេ ពីព្រោះថា ផ្កាយដែលគេបានរកឃើញរហូតមកទល់នឹងពេលនេះ មានម៉ាស់យ៉ាងច្រើនបំផុត ត្រឹម ២៥៦ដងប៉ុណ្ណោះនៃម៉ាស់របស់ព្រះអាទិត្យ ពោលគឺ មានម៉ាស់តិចជាង Supermassive Black Hole នៅចំកណ្តាលមីលគីវេ រហូតដល់ទៅជាង១ម៉ឺនដងឯណោះ។ Black Hole នៅចំកណ្តាលកាឡាក់ស៊ីមីលគីវេនេះ ក៏មិនមែនជា Black Hole ធំជាងគេនោះដែរ។
តាមការពិតទៅ រហូតមកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះ Supermassive Black Hole ដ៏សម្បើមៗ ដែលគេបានរកឃើញ គឺមានម៉ាស់ធំជាងព្រះអាទិត្យរបស់យើង រហូតដល់ទៅរាប់សិបប៊ីលាន ឬរាប់សិបពាន់លានដងឯណោះ។ ដូច្នេះ សំណួរចោទឡើងថា តើ Supermassive Black Hole អស់ទាំងនេះកើតឡើងដោយរបៀបណា?
នៅឆ្នាំ២០១៥នោះ តារាវិទូ (តាមរយៈប្រព័ន្ធ LIGO ឬLaser Interferometer Gravitational-Wave Observatory) បានរកឃើញភស្តុតាង អំពីរលកនៃកម្លាំងទំនាញ ដែលកើតចេញពីការរលាយចូលគ្នានៃ Black Hole ពីរ ដែលមួយៗមានម៉ាស់ពី ៣០ ទៅ ៣៥ដងនៃម៉ាស់ព្រះអាទិត្យ រួចហើយបង្កើតទៅជា Black Hole កាន់តែធំ ដែលមានម៉ាស់រហូតដល់ទៅជាង ៦០ដងនៃម៉ាស់ព្រះអាទិត្យ។
ក្រោយៗមកទៀត បាតុភូតស្រដៀងគ្នានេះត្រូវបានគេសង្កេតឃើញជាបន្តបន្ទាប់ ដោយក្នុងករណីខ្លះ ដូចជាបាតុភូតដែលគេរកឃើញនៅឆ្នាំ២០១៩ជាដើម Black Hole ដែលរលាយចូលគ្នា មួយៗមានម៉ាស់ក្នុងចន្លោះពីជាង ៦០ដង ទៅជាង ៨០ដងនៃម៉ាស់ព្រះអាទិត្យ ដែលជាម៉ាស់ធំហួសពីអ្វីដែលគេធ្លាប់សង្កេតឃើញ ក្នុងចំណោម Black Hole ដែលកើតចេញពីស៊ូពើណូវ៉ា។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តបានសន្និដ្ឋានថា Black Hole ធំៗទាំងពីរនេះ កាលពីមុន ក៏កើតចេញពីការរលាយចូលគ្នានៃ Black Hole ដែរ ហើយតាមការពិតទៅ ការរលាយចូលគ្នាតៗគ្នាពីមួយទៅមួយ រវាង Black Hole ពីតូចទៅធំបែបនេះហើយ ដែលពីដំណាក់កាលមួយទៅដំណាក់កាលមួយ បង្កើតបានទៅជា Black Hole កាន់តែធំឡើងៗ រហូតក្លាយទៅជា Supermassive Black Hole ដែលគេរកឃើញនៅចំកណ្តាលកាឡាក់សាក់ស៊ីមីលគីវេ ក៏ដូចជាកាឡាក់ស៊ីជាច្រើនផ្សេងទៀត៕
មើលវីដេអូផ្សេងទៀត ស្តីពីវិទ្យាសាស្ត្រ និងចក្រវាល នៅលើយូធូបផ្លូវការរបស់ RFI ខេមរភាស
តើអ្វីទៅជា « សារធាតុងងឹត » (Dark Matter) កែប្រែ
កាលពីថ្ងៃចន្ទ ២៨កញ្ញា ២០២០ កន្លងទៅថ្មីៗនេះ តារាវិទូអាមេរិកមួយក្រុមបានចេញផ្សាយលទ្ធផលនៃការសិក្សាទៅលើបរិមាណនៃសារធាតុនិងថាមពល នៅក្នុងចក្រវាល ហើយបានគណនារកឃើញលទ្ធផលយ៉ាងលម្អិតបំផុត ដែលគេមិនធ្លាប់ធ្វើពីមុន គឺថា គ្រប់អ្វីៗទាំងអស់ ដែលជាធាតុផ្សំសរុបនៃចក្រវាលរបស់យើងនេះ មានសារធាតុតែ ៣១,៥%ប៉ុណ្ណោះ ចំណែកឯ ៦៨,៥% ផ្សេងទៀត គឺសុទ្ធសឹងជាថាមពលដែលគេមិនទាន់អាចយល់ច្បាស់នៅឡើយ ហើយដែលគេឲ្យឈ្មោះថា « ថាមពលងងឹត » ឬហៅតាមភាសាអង់គ្លេសថា « Dark Energy »។
នៅក្នុងចំណោមសារធាតុទាំង ៣១,៥% នោះទៀតសោត ភាគច្រើនលើសលុប (ពោលគឺរហូតដល់ទៅប្រមាណជាង ៨០%) ក៏ជាប្រភេទសារធាតុ ដែលយើងនៅមិនទាន់អាចយល់បានច្បាស់លាស់នៅឡើយដែរ ដោយសារតែវាមិនបញ្ចេញពន្លឺអាចឲ្យយើងសង្កេតមើលឃើញដោយផ្ទាល់បាន ហើយដែលគេឲ្យឈ្មោះថា « សារធាតុងងឹត » ឬតាមភាសាអង់គ្លេស « Dark Matter »។
សំណួរសួរថា តើសារធាតុងងឹត (Dark Matter) នេះ គឺជាអ្វី? ហើយបើវាជាសាធាតុងងឹត ដែលមិនបញ្ចេញពន្លឺអ្វីសោះ ហើយដែលមិនអាចឲ្យយើងមើលឃើញមានសោះនោះ តើហេតុអ្វីបានជាគេអាចដឹងពីវត្តមាន ហើយរហូតដល់អាចវាស់ដឹងពីបរិមាណរបស់វាបានបែបនេះ?
គេដឹងថា សារធាតុងងឹតថ្វីដ្បិតតែមិនបញ្ចេញពន្លឺ ក៏ប៉ុន្តែ មានម៉ាស់ និងមានកម្លាំងទំនាញ ហើយយោងតាមទ្រឹស្តី General Relativity របស់អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ កម្លាំងទំនាញមានឥទ្ធិពលពិសេសមួយ គឺវាធ្វើឲ្យលំហពេលត្រូវកោង ហើយពន្លឺដែលឆ្លងកាត់តាមតំបន់នោះក៏ត្រូវកោងទៅតាមភាពកោងនៃលំហពេលនោះដូចគ្នា។ នៅពេលដែលគន្លងនៃពន្លឺត្រូវកោង រូបភាពនៃប្រភពពន្លឺក៏ត្រូវប្រែប្រួលទៅតាមនោះផងដែរ ដោយពេលខ្លះ ទីតាំងដែលយើងសង្កេតឃើញវាត្រូវប្រែប្រួលខុសពីទីតាំងពិតប្រាកដ ឬពេលខ្លះទៀត រូបរាងរបស់វាត្រូវប្រែប្រួលខុសពីរូបរាងដើមទាំងស្រុងក៏មាន។ បាតុភូតនេះត្រូវបានគេឲ្យឈ្មោះតាមភាសាអង់គ្លេសថា « Gravitational Lensing » ហើយតាមរយៈការសង្កេតទៅលើបាតុភូតនេះហើយ ដែលគេអាចឲ្យអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តរកបាននូវភស្តុតាងដែលបញ្ជាក់ពីវត្តមាននៃសារធាតុងងឹតបាន ព្រមទាំងអាចគណនាបានផងដែរ នូវម៉ាស់របស់វា។
អាញ់ស្តាញ់និងកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិច៖ ពី “កំហុសឆ្គងដ៏ធំ” ទៅ “ថាមពលងងឹត” កែប្រែ
នៅឆ្នាំ១៩១៥ អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ បានរកឃើញទ្រឹស្តី General Relativity ដោយបានសរសេរចេញជាសមីការគណិតវិទ្យា ដែលបង្ហាញពីទំនាក់ទំនង រវាងម៉ាស់ កម្លាំងទំនាញ និងភាពកោងនៃលំហពេល។
ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩១៧ អាញ់ស្តាញ់បានសង្កេតឃើញថា សមីការរបស់លោកមានបញ្ហាចោទដ៏ធំមួយ ដោយហេតុថា នៅពេលដែលលោកយកសមីការនេះទៅអនុវត្តចំពោះចក្រវាលទាំងមូល វាបង្ហាញថា ចក្រវាលរបស់យើងខ្វះលំនឹង ពោលគឺ វាអាចរីកកាន់តែធំឡើងៗ ឬក៏អាចរួមកាន់តែតូចទៅៗ។
សម្រាប់អាញ់ស្តាញ់ នេះគឺជារឿងដែលមិនអាចទៅរួច ពីព្រោះថា គិតមកត្រឹមពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់ ក៏ដូចជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ (ទាំងអ្នកវិទ្យានៅសម័យកាលនោះ និងអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តពីសម័យមុន) សុទ្ធតែគិតថា ចក្រវាលរបស់យើង ជាចក្រវាលដែលមានលំនឹង (Static Universe) ហើយស្ថិតស្ថេរនៅជាអចិន្រ្តៃយ៍ ដោយមិនរីកធំ ឬរួញតូច ដូចការព្យាករនៃសមីការ Genral Relativity នោះទេ។
ហេតុដូច្នេះហើយបានជាអាញ់ស្តាញ់បានសម្រេចកែសមីការរបស់លោក ដោយបានបញ្ចូលកុងស្តង់មួយទៅក្នុងនោះ ដើម្បីធ្វើឲ្យសមីការនេះឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពថេរនៃចក្រវាល។ កុងស្តង់នេះ ត្រូវបានគេឲ្យឈ្មោះថា “កុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិច” (ឬតាមភាសាអង់គ្លេសថា Cosmological Constant) ហើយនៅក្នុងរូបវិទ្យា កុងស្តង់នេះត្រូវបានគេកំណត់ថាជាថាមពលពិសេសមួយ គឺ "ថាមពលនៃភាពទទេ” ក្នុងអវកាស ហើយដែលមានកម្លាំងតបទៅនឹងថាមពល និងកម្លាំងទំនាញ នៃរាល់សារធាតុដែលមានម៉ាស់ នៅក្នុងចក្រវាល។
ជាមួយនឹងកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិចនេះ សមីការ General Relativity របស់អាញ់ស្តាញ់មានលំនឹង ហើយវាក៏ឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពថេរនៃចក្រវាលរបស់យើង។ ក៏ប៉ុន្តែ ១០ឆ្នាំក្រោយមក បុព្វជិតកាតូលិក និងជាសាស្រ្តាចារ្យរូបវិទ្យាប៊ែលហ្ស៊ិកម្នាក់ ឈ្មោះថា ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ (Georges Lemaître) ស្នើឡើងនូវទ្រឹស្តីថ្មីស្រឡាងមួយថា ចក្រវាលរបស់យើងមិនមានលំនឹងដូចអ្វីដែលគេធ្លាប់គិតតាំងពីមុនមកនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ វារីកធំឡើងជាប់ជាប្រចាំពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ (Expanding Universe)។
ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ទ្រឹស្តីដ៏ចម្លែករបស់ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ ដែលគ្រាន់តែជាសាស្ត្រាចារ្យធម្មតាម្នាក់ គ្មានកេរ្តិ៍ឈ្មោះអ្វីផងនោះ មិនត្រូវបានគេទទួលស្គាល់នោះទេ។ អាញ់ស្តាញ់ក៏បានច្រានចោលទ្រឹស្តីរបស់ហ្សក ឡឺម៉ែត្រនេះដែរ បើទោះបីជាទ្រឹស្តីនេះវាស្របទៅនឹងសមីការដើមរបស់លោក មុនពេលបញ្ចូលកុងស្តង់កូស្មូឡូហ្ស៊ិក។ (តែអ្វីៗត្រូវប្រែប្រួល ក្រោយពីទ្រឹស្តីនេះត្រូវបានបញ្ជាក់ដោយភស្តុតាងចេញពីការសង្កេតជាក់ស្តែង)។
គិតត្រឹមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩២០ មនុស្សជាតិយើងអាចធ្វើការសិក្សា និងសង្កេតទៅលើតែផ្កាយ ដែលស្ថិតនៅក្នុងកាឡាក់ស៊ីមីគីវ៉េ (Milky Way) តែប៉ុណ្ណោះ ពីព្រោះថា រាល់ផ្កាយដែលរះព្រោងព្រាតលើមេឃ ហើយដែលគេអាចមើលឃើញដោយភ្នែកទទេ គឺសុទ្ធតែស្ថិតនៅក្នុងកាឡាក់ស៊ីមីគីវ៉េទាំងអស់ ហើយយើងនៅមិនទាន់មានបច្ចេកវិទ្យាទំនើប ដែលអាចមើលហួសពីមីគីវ៉េនេះនៅឡើយនោះទេ។
ហេតុដូច្នេះហើយបានគេមិនអាចសង្កេតឃើញជាក់ស្តែងពីការរីកធំនៃចក្រវាល ដូចអ្វីដែលស្នើឡើង ដោយទ្រឹស្តីរបស់ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ។ តាមការពិតទៅ នៅពេលនោះ មនុស្សភាគច្រើនលើសលុបគិតថា ចក្រវាលរបស់យើង គឺមានត្រឹមតែក្នុងមីគីវ៉េនេះឯង ដោយមិនមានអ្វីហួសពីនេះទៀតទេ។ ជំនឿនេះត្រូវប្រែប្រួល នៅឆ្នាំ១៩២៥ ក្រោយពីតារាវិទូអាមេរិកម្នាក់ ឈ្មោះ អ៊ែដវីន ហឺបល (Edwin Hubble) បានធ្វើការសង្កេតដោយប្រើតេឡេស្កុបប្រភេទថ្មីហើយបានរកឃើញកាឡាក់ស៊ីជាច្រើនផ្សេងទៀត នៅក្រៅកាឡាក់ស៊ីមីគីវ៉េ។
អ៊ែដវីន ហឺបល មិនត្រឹមតែរកឃើញកាឡាក់ស៊ីថ្មីនេះទេ ក៏ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ១៩២៩ លោកបានរកឃើញថា កាឡាក់ស៊ីអស់ទាំងនេះ មិនថាស្ថិតនៅទិសខាងណា សុទ្ធតែមានចលនាចេញឆ្ងាយពីភពផែនដីរបស់យើង ហើយនេះ គឺជាភស្តុតាងដែលបញ្ជាក់ថា ចក្រវាលរបស់យើងមិនស្ថិតនៅថេរដូចការគិតរបស់យើងតាំងពីមុនមកនោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញ វារីកកាន់តែធំឡើងពីមួយថ្ងៃទៅមួយៗ។
អាញ់ស្តាញ់វិញ ក្រោយពីបានដឹងពីលទ្ធផលនៃការសិក្សារបស់អ៊ែដវីន ហឺបល លោកក៏បានភ្ញាក់ខ្លួន ហើយទទួលស្គាល់ថា ចក្រវាលពិតជារីកកាន់តែធំ ដូចជាការលើកឡើងរបស់ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ ហើយសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត គឺស្របទៅនឹងសមីការដើមរបស់លោក មុនពេលបញ្ចូលកុងស្តង់កូស្មូស៊ិច។ នៅពេលនោះហើយដែលអាញ់ស្តាញ់បានលើកឡើងថា ការកែប្រែសមីការដើម ដោយបញ្ចូលកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិចនេះ គឺជា “កំហុសឆ្គងដ៏ធំបំផុតនៅក្នុងជីវិតរបស់លោក”។ អាញ់ស្តាញ់ក៏បានលុបកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិចនេះចេញ ហើយវិលត្រឡប់ទៅរកសមីការដើមរបស់លោកវិញ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ លោកប្រាកដជាមិនទាន់ដឹងនៅឡើយទេថា “កំហុសឆ្គងដ៏ធំក្នុងជីវិតរបស់លោក”នេះ ក្រោយមកនឹងត្រូវក្លាយទៅជាប្រធានបទនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវលើទ្រឹស្តីថ្មីដ៏សំខាន់ ហើយកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិចដែលលោកបានលុបចោលអាចជាប្រភេទថាមពលដែលអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តកំពុងសិក្សា គឺ “Dark Energy”។
នៅពេលដែលអ៊ែដវីន ហឺបល រកឃើញថា កាឡាក់ស៊ីទាំងអស់សុទ្ធតែមានចលនាចេញឆ្ងាយពីភពផែនដី ហើយចក្រវាលរីកកាន់តែធំឡើងពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ នាំគ្នាគិតថា អត្រានៃការរីកមាឌនៃចក្រវាលនេះនឹងត្រូវថយចុះបន្តិចម្តងៗ ដោយសារតែមានកម្លាំងទំនាញសកល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តអាចអភិវឌ្ឍបច្ចេកវិទ្យាបានកាន់តែទំនើប ហើយផលិតបាននូវតេឡេស្កុបដែលអាចមើលបានកាន់តែឆ្ងាយ គេបែរជាសង្កេតឃើញផ្ទុយស្រឡះពីអ្វីដែលគេធ្លាប់គិតនេះទៅវិញ។
នៅថ្ងៃទី២៤ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៩០ តេឡេស្កុបប្រភេទថ្មីទំនើបបំផុតមួយ ដែលគេដាក់ឈ្មោះថា “ហឺបល” (យកតាមឈ្មោះលោកអ៊ែដវីន ហឺបល) ត្រូវបានទីភ្នាក់ងារណាសាបង្ហោះដាក់ក្នុងតារាវិថីជុំវិញភពផែនដី។ ដោយសារតែការប្រើបច្ចេកវិទ្យាទំនើបថ្មី ហើយម្យ៉ាងទៀត នៅក្នុងតារាវិថីមិនមានការរំខានពីសំណាក់បរិយាកាសនៃភពផែនដី តេឡេស្កុបហឺបលអាចឲ្យគេឆ្លុះមើលឃើញបានឆ្ងាយ ហើយរកឃើញកាឡាក់ស៊ីថ្មីៗ គិតជាសរុបរហូតដល់ទៅជាង ៥ពាន់ ដោយខ្លះស្ថិតនៅចម្ងាយរហូតដល់ទៅ ជាង ១៣ពាន់លានឆ្នាំពន្លឺ ពោលគឺ គេអាចសង្កេតមើលឃើញនូវស្ថានភាពនៃចក្រវាល ដែលទើបនឹងចាប់កំណើតឡើង ក្រោយ Big Bang កាលពី១៣ពាន់៧លានឆ្នាំមុន។
នៅឆ្នាំ១៩៩៨ ការសិក្សាតាមរយៈតេឡេស្កុបហឺបលទៅលើកាឡាក់ស៊ីដែលនៅឆ្ងាយៗបានបង្ហាញថា កាលពីពេលមុនដ៏យូរលង់ ចក្រវាលរបស់យើងមានចលនារីកមាឌក្នុងអត្រាយឺតជាងពេលបច្ចុបន្ននេះឆ្ងាយណាស់។ នេះធ្វើឲ្យគេធ្វើការសន្និដ្ឋានថា ចលនារីកមាឌនៃចក្រវាលមិនបានថយចុះ ដោយសារតែកម្លាំងទំនាញនោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញ គឺរឹតតែមានសន្ទុះកើនឡើងទៅវិញ ដែលនេះធ្វើឲ្យអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនាំគ្នាគិតថា វាពិតជាមានកម្លាំងអ្វីមួយ ដែលខ្លាំងលើសកម្លាំងទំនាញសកល ហើយដែលធ្វើឲ្យចក្រវាលត្រូវរីកមាឌកាន់តែធំ ហើយកាន់តែលឿនបែបនេះ។
រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន បាតុភូទនេះនៅតែជាអាថ៌កំបាំងដ៏ធំមួយ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាច្រើននាំគ្នាគិតថា កម្លាំងដែលលុបលើកម្លាំងទំនាញសកល ហើយដែលធ្វើឲ្យចក្រវាលរីកមាឌកាន់តែធំនេះ គឺកើតចេញពីថាមពលនៃភាពទទេនៅក្នុងចក្រវាល... ជាប្រភេទថាមពលដែលគេមិនអាចសង្កេតមើលឃើញបាន ហើយដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “ថាមពលងងឹត” (Dark Energy)។ ហើយថាមពលនៃភាពទទេក្នុងអវកាសនេះ គឺវាត្រូវគ្នាទៅនឹងកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិច ដែលអាញ់ស្តាញ់ដាក់បញ្ចូលក្នុងសមីការ General Relativity តែក្រោយមកបានលុបចេញវិញ។
សព្វថ្ងៃនេះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនៅមិនទាន់រកឃើញនូវភស្តុតាងដែលអាចបញ្ជាក់ឲ្យបានប្រាកដនូវសម្មតិកម្មនេះនៅឡើយទេ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើចុងក្រោយទៅ គេអាចបញ្ជាក់ថា ថាមពលងងឹត គឺពិតជាកុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិចមែននោះ អ្វីដែលអាញ់ស្តាញ់គិតថាជា “កំហុសឆ្គងដ៏ធំបំផុតក្នុងជីវិតរបស់លោក” តាមពិតវាគឺជាធាតុផ្សំដ៏ចម្បងបំផុតមួយនៃចក្រវាលរបស់យើង៕
តើយើងអាចរកមើលកាឡាក់ស៊ីអង់ដ្រូម៉ែដដោយរបៀបណា? កែប្រែ
កាឡាក់ស៊ីអង់ដ្រូម៉ែដ ឬហៅតាមភាសាអង់គ្លេសថា « Andromeda » ជាកាឡាក់ស៊ី ដែលស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណជា ២,៥លានឆ្នាំពន្លឺពីភពផែនដីរបស់យើង តែជាកាឡាក់ស៊ី ដែលយើងអាចមើលឃើញដោយភ្នែកទទេបាន ដោយមិនចាំបាច់ប្រើតេឡេស្កុប។ នេះមានន័យថា កាឡាក់ស៊ីអង់ដ្រូម៉ែដ គឺជាវត្ថុដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយបំផុត ដែលយើងអាចមើលឃើញដោយភ្នែកទទេ។
សម្រាប់អ្នកនៅអឌ្ឍគោលខាងជើង ក្នុងនោះរួមមានទាំងនៅប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ គេអាចមើលឃើញកាឡាក់ស៊ីអង់ដ្រូម៉ែដបាននៅស្ទើរតែពេញមួយឆ្នាំ ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បីអាចមើលអង់ដ្រូម៉ែដដោយភ្នែកទទេបាន គេចាំបាច់ត្រូវមើលពីទីតាំងដែលងងឹត ស្ថិតនៅឆ្ងាយពីពន្លឺទីក្រុង។
គេអាចរកមើលកាឡាក់ស៊ីអង់ដ្រូម៉ែដ ដោយយកបណ្តុំផ្កាយពីរធ្វើជាគោល។
ទីមួយ គឺបណ្តុំផ្កាយកាស្យូពេ ឬ តាមភាសាអង់គ្លេស Cassiopeia ដែលជាបណ្តុំផ្កាយងាយស្រួលរកមើល និងស្រួលចំណាំ ដោយសារតែវាមានផ្កាយភ្លឺៗចំនួន ៥ដួង ផ្តុំគ្នាជាអក្សរ « M »។ ចេញទៅខាងស្តាំដៃ ពីកំពូលមួយនៃអក្សរ M នេះ គឺវាចង្អុលត្រង់ទៅកាឡាក់ស៊ីអង់ដ្រូម៉ែដ ដែលយើងមើលដោយភ្នែកទទេទៅឃើញជាពន្លឺដាស ដូចជាកូនដុំពពកតូចមួយ។
បណ្តុំផ្កាយទីពីរ ដែលគេអាចយកមកធ្វើជាគោល ដើម្បីរកកាឡាក់ស៊ីអង់ដ្រូម៉ែដ គឺបណ្តុំផ្កាយសេះ ហៅតាមភាសាបារាំងថា « ប៉េហ្កាស់ » ឬតាមភាសាអង់គ្លេស « Pegasus »។ ផ្កាយសេះនេះក៏ស្ថិតនៅមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានដែរពីផ្កាយស្យូពេ ហើយគេអាចរកមើលផ្កាយសេះនេះបាន ដោយរកមើលផ្កាយចំនួន ៤ដួង ដែលផ្តុំគ្នាជារាងការ៉េដ៏ធំមួយ។ ចេញពីផ្កាយមួយ ដែលស្ថិតនៅជ្រុងខាងក្រោមប៉ែកខាងស្តាំដៃនៃការ៉េនេះ មានផ្កាយភ្លឺៗបង្គួរចំនួន ៣ដួងផ្សេងទៀត ដែលស្ថិតនៅតម្រៀបជួរគ្នា ដោយផ្កាយនៅកណ្តាល ជាផ្កាយដែលមានពន្លឺភ្លឺជាងគេ។ ចេញពីផ្កាយនេះ ទៅខាងឆ្វេងដៃ មានផ្កាយតូចៗចំនួន ២ដួងស្ថិតនៅតម្រៀបជួរគ្នា ហើយនៅជាប់នឹងផ្កាយដែលស្ថិតនៅចុងកន្ទុយគេនោះ គឺកាឡាក់ស៊ីអង់ដ្រូម៉ែដ។
អង់ដ្រូម៉ែដ និងមីលគីវេ មានចលនាខិតចូលជិតគ្នាបន្តិចម្តងៗ ក្នុងល្បឿនប្រមាណជា ១១០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយវិនាទី ហើយគេព្យាករថា នៅក្នុងរយៈពេលប្រមាណជា ៤ពាន់លានឆ្នាំខាងមុខ កាឡាក់ស៊ីទាំងពីរនឹងបុកទង្គិចគ្នា រហូតត្រូវរលាយចូលគ្នាទាំងស្រុងទៅជាកាឡាក់ស៊ីតែមួយ នៅប្រមាណជា ៦ពាន់លានឆ្នាំទៀត។
អាល់ហ្វាសិនថូរី៖ ផ្កាយដែលនៅជិតប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យជាងគេ កែប្រែ
ចាប់ពីអំឡុងខែមេសារហូតដល់ដើមខែកក្កដា នៅរៀងរាល់យប់ ចាប់ពីក្រោយពេលថ្ងៃលិច ហើយមេឃចាប់ផ្តើមងងឹតអាចមើលឃើញផ្កាយបាន បើយើងសំឡឹងមើលទៅទិសខាងត្បូង យើងនឹងអាចមើលឃើញផ្កាយ៥ ឬ៦ដួង ដែលសុទ្ធសឹងជាផ្កាយដែលមានពន្លឺភ្លឺខ្លាំង ស្ថិតនៅក្បែរៗគ្នា ហើយស្ថិតនៅទាបៗ មិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីជើងមេឃ។
ក្នុងចំណោមផ្កាយទាំងអស់ មានផ្កាយ៤នៅខាងស្តាំដៃ ផ្តុំគ្នាបង្កើតជារាងចតុកោណ ឬរាងជាខ្លែង ឬក៏អាចថាជាជើងក្អែក ឬខ្លះថាជាឈើឆ្កាង… នេះគឺបណ្តុំផ្កាយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះតាមភាសាអង់គ្លេសថា « Southern Cross »។ Southern Cross នេះ គឺជាបណ្តុំផ្កាយតូចជាងគេបង្អស់ នៅក្នុងចំណោមបណ្តុំផ្កាយទាំង ៨៨ ទទួលស្គាល់ដោយសហភាពតារាសាស្ត្រអន្តរជាតិ ក៏ប៉ុន្តែ វាគឺជាបណ្តុំផ្កាយដ៏ល្បីល្បាញបំផុតប្រចាំអឌ្ឍគោលខាងត្បូង។
នៅខាងឆ្វេងបណ្តុំផ្កាយ Southern Cross នេះ គេអាចមើលឃើញផ្កាយពីរដួងទៀត ដែលមានពន្លឺកាន់តែភ្លឺខ្លាំងជាងផ្កាយ Southern Cross នេះទៅទៀត។ នោះគឺផ្កាយភ្លឺជាងគេក្នុងបណ្តុំផ្កាយ Centaurus។
ក្នុងចំណោមផ្កាយទាំងពីរនេះ ផ្កាយដែលនៅខាងស្តាំ មានឈ្មោះថា ហេដារ (Hadar) ឬ បេតាសិនថូរី (Beta Centauri) ស្ថិតនៅចម្ងាយជិត៤០០ឆ្នាំពន្លឺពីផែនដី។ ចំណែកផ្កាយនៅខាងឆ្វេងដៃ គឺ « អាល់ហ្វាសិនថូរី » ដែលជាផ្កាយមានពន្លឺភ្លឺខ្លាំងជាងគេលំដាប់ទី៣នៅលើមេឃ បន្ទាប់ពី Sirius និង Canopus ហើយរឹតតែពិសេសជាងនេះទៅទៀត គឺជាផ្កាយដែលស្ថិតនៅជិតនឹងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យរបស់យើងជាងគេ។
តើផ្កាយរណបអាចស្ថិតក្នុងគន្លងតារាវិថីបានដោយរបៀបណា? កែប្រែ
គិតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ នៅជុំវិញភពផែនដីរបស់យើង មានស្ថានីយ៍អវកាស តេឡេស្កុបអវកាស ព្រមទាំងផ្កាយរណប គិតជាសរុបប្រមាណជាង ២ពាន់៦រយ កំពុងធ្វើដំណើរនៅក្នុងគន្លងតារាវិថី ហើយដំណើរវិលជុំវិញគន្លងតារាវិថីនេះត្រូវធ្វើឡើង ដោយមិនចាំបាច់ត្រូវការថាមពលអ្វីមកបង្កើតជាកម្លាំងដំណោលឲ្យវត្ថុអស់ទាំងនេះធ្វើដំណើរទៅមុខនោះទេ ក្រៅតែពីល្បឿនដើម កាលពីពេលបាញ់បង្ហោះចេញដោយរ៉ុកកែត។
មូលដ្ឋានគ្រឹះចម្បង ដើម្បីយល់អំពីយន្តការគន្លងតារាវិថីនេះ គឺច្បាប់ចលនារបស់អ៊ីសាក់ ញូតុន។ ទ្រឹស្តីទី១ នៃច្បាប់ចលនានេះចែងថា “វត្ថុមួយដែលនៅនឹងថ្កល់គ្មានចលនា នឹងនៅតែបន្តស្ថិតនៅនឹងថ្កល់គ្មានចលនា ហើយវត្ថុដែលមានចលនានឹងនៅតែបន្តមានចលនានៅក្នុងទិសដៅនិងល្បឿនដដែល លុះត្រាតែមានអន្តរាគមន៍ពីកម្លាំងណាមួយផ្សេងមកពីខាងក្រៅ”។
យោងតាមច្បាប់នេះ ផ្កាយរណប បើសិនជាគ្មានអន្តរាគមន៍ពីកម្លាំងខាងក្រៅទេនោះ គឺត្រូវធ្វើដំណើរក្នុងល្បឿនថេរ និងទិសដៅត្រង់ទៅមុខជាប់ជានិច្ច។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងការពិតជាក់ស្តែង ផ្កាយរណបត្រូវរងនូវកម្លាំងពីខាងក្រៅមួយទៀត គឺកម្លាំងទំនាញផែនដី ដែលធ្វើឲ្យគន្លងរបស់ផ្កាយរណបមានរាងកោង ហើយនៅពេលដែលល្បឿនរបស់ផ្កាយរណប និងកម្លាំងទំនាញរបស់ផែនដីមានតុល្យភាពនឹងគ្នា នៅពេលនោះហើយ ដែលផ្កាយរណបអាចស្ថិតក្នុងគន្លងតារាវិថីជុំវិញផែនដីបាន។
ដូច្នេះ ដើម្បីអាចដាក់ផ្កាយរណបឲ្យស្ថិតនៅក្នុងគន្លងតារាវិថីមួយ ដែលមានស្ថិរភាពបាន នៅពេលបាញ់បង្ហោះដោយរ៉ុកកែតចេញពីដីទៅ គេចាំបាច់ត្រូវធ្វើយ៉ាងណាឲ្យរ៉ុកកែតនោះនាំផ្កាយរណបឲ្យដល់ល្បឿនមួយ ដែលមានតុល្យភាពជាមួយនឹងកម្លាំងទំនាញផែនដី។ បើល្បឿនតិចពេក វានឹងត្រូវធ្លាក់ចុះមកលើដីវិញ ហើយបើសិនជាល្បឿនខ្ពស់ហួសហេតុពេក វានឹងត្រូវចាកចេញពីគន្លងតារាវិថី រហូតអាចចេញឆ្ងាយផុតពីដែននៃកម្លាំងទំនាញផែនដីទាំងស្រុង។
ហេតុអ្វីគេត្រូវធ្វើរ៉ុកកែតអវកាសជាកំណាត់ៗ? កែប្រែ
បច្ចេកវិទ្យារ៉ុកកែតមានមូលដ្ឋានគ្រឹះចេញពី ទ្រឹស្តីទី៣ នៃច្បាប់ចលនារបស់អ៊ីសាក់ ញូតុន ដែលចែងថា “គ្រប់សកម្មភាពទាំងអស់ តែងតែមានប្រតិកម្មបញ្ច្រាសមកវិញ ក្នុងកម្លាំងស្មើគ្នា”។
រ៉ុកកែតអាចមានកម្លាំងហោះចេញពីដី យកឈ្នះកម្លាំងទំនាញផែនដី ហើយអាចហោះចេញទៅដល់ទីអវកាសបាន គឺដោយសារតែមានកម្លាំងដំណោលមួយ ដែលជាកម្លាំងប្រតិកម្មបញ្ច្រាសពីកម្លាំងនៃលំហូររបស់ហ្កាស ដែលបញ្ចេញពីផ្នែកខាងក្រោយនៃតួរ៉ុកកែត។ លំហូរហ្កាសនេះ គឺកើតចេញពីយន្តការចំហេះនៅក្នុងម៉ាស៊ីនរ៉ុកកែត ហើយដើម្បីអាចមានចំហេះ គេត្រូវការនូវធាតុផ្សំចាំបាច់ធំៗចំនួនពីរ គឺឥន្ធនៈ និងអុកស៊ីសែន។
ជាទូទៅ យន្តការចំហេះក្នុងម៉ាស៊ីនដែលនៅលើភពផែនដី ទោះជានៅលើដីគោក ឬនៅលើអាកាស ដូចជាយន្តហោះជាដើម គេត្រូវការតែឥន្ធនៈតែប៉ុណ្ណោះ ដោយសារតែអុកស៊ីសែន គឺមានស្រាប់នៅក្នុងខ្យល់។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះរ៉ុកកែតអវកាសវិញ គឺត្រូវហោះចេញផុតពីស្រទាប់បរិយាកាសផែនដី ទៅក្នុងទីអវកាស ហើយនៅក្នុងទីអវកាសនោះគ្មានទេអុកស៊ីសែន។ ដូច្នេះ ដើម្បីឲ្យម៉ាស៊ីនរ៉ុកកែតអាចមានដំណើរការទៅបាន គេចាំបាច់ត្រូវដឹកអុកស៊ីសែនយកទៅជាមួយ។ មានន័យថា នៅក្នុងតួរ៉ុកកែត គឺត្រូវមានធុងផ្ទុកឥន្ធនៈផង និងធុងមួយទៀតផ្ទុកអុកស៊ីសែន ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យតួរ៉ុកកែតត្រូវមានទំហំធំ និងទម្ងន់ធ្ងន់។
ចំណុចសំខាន់មួយ ដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ គឺនៅត្រង់ថា នៅពេលបាញ់ចេញពីដីទៅក្នុងទីអវកាស កម្លាំងរបស់រ៉ុកកែតមិនមែនត្រូវរ៉ាប់រងតែទម្ងន់ Payload ដែលនៅខាងចុងនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏ត្រូវរ៉ាប់រងផងដែរនូវទម្ងន់នៃតួរ៉ុកកែតខ្លួនឯងផ្ទាល់។ដូច្នេះ កម្លាំងរបស់រ៉ុកកែតភាគច្រើនលើសលុប ត្រូវប្រើ ដើម្បីយោងតែអាត្មាខ្លួនឯងតែប៉ុណ្ណោះ ដោយមិនអាចផ្ទុក Payload អ្វីបានច្រើន ហើយក៏មិនអាចធ្វើដំណើរទៅក្នុងទីអវកាសបានឆ្ងាយនោះដែរ។
ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះហើយ ទើបគេធ្វើរ៉ុកកែតជាកំណាត់ៗដាច់ពីគ្នា។ ជាជាងត្រូវសណ្តោងតួរ៉ុកកែតដែលឥតប្រយោជន៍ ហើយត្រូវរ៉ាប់រងទម្ងន់នៃរ៉ុកកែតទាំងមូលជាប់រហូត ការផលិតរ៉ុកកែតជាកំណាត់ អាចឲ្យគេទម្លាក់ចោលនូវផ្នែកនៃរ៉ុកកែត ដែលគេលែងត្រូវការ ហើយអាចសម្រាលទម្ងន់នៃផ្នែករ៉ុកកែតដែលនៅសេសសល់។
មើលវីដេអូផ្សេងទៀត ស្តីពីវិទ្យាសាស្ត្រ និងចក្រវាល នៅលើយូធូបផ្លូវការរបស់ RFI ខេមរភាសា។
តើស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិត្រូវបានសាងសង់និងដាក់ក្នុងគន្លងតារាវិថីដោយរបៀបណា? កែប្រែ
បច្ចុប្បន្ននេះ មានផ្កាយរណបរហូតដល់ទៅជាង ២ពាន់ឯណោះ ដែលស្ថិតនៅក្នុងគន្លងតារាវិថីជុំវិញភពផែនដីរបស់យើង។ នៅក្នុងចំណោមផ្កាយរណបទាំងជាង២ពាន់គ្រឿងនោះ ផ្កាយរណបធំជាងគេ គឺស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិ ដែលស្ថិតនៅរយៈកម្ពស់ប្រមាណជា ៤០០គីឡូម៉ែត្រពីដី ហើយធ្វើដំណើរក្នុងគន្លងតារាវិថីជុំវិញផែនដី ក្នុងល្បឿនជិត២៨០០០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង ដោយមួយជុំត្រូវចំណាយពេលប្រមាណជា ៩០នាទី។
មានបណ្តោយ ១០៩ម៉ែត្រ និងទទឹង ៧៣ម៉ែត្រ (ទំហំប្រហាក់ប្រហែលនឹងតារាងបាល់ទាត់) ហើយទម្ងន់ដល់ទៅជិត ៤២០តោន ស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិ គឺសំណង់អវកាសដ៏ធំបំផុត ហើយគម្រោងដែលត្រូវចំណាយលុយរហូតដល់ទៅរាប់សិបម៉ឺនលានដុល្លារនេះ មិនមែនជារបស់ប្រទេសណាតែមួយនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ វាកើតចេញពីកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាលក្ខណៈអន្តរជាតិ រវាងប្រទេសចំនួន ១៥។
កាលពីដំបូង ប្រទេសមហាអំណាចអវកាសបានបង្កើត ឬគ្រោងបង្កើតស្ថានីយ៍អវកាសដាច់ពីគ្នារៀងៗខ្លួន ដោយសូវៀតបានសង់ស្ថានីយ៍អវកាសមៀរ (Mir) នៅឆ្នាំ១៩៨៦ ចំណែកអាមេរិកវិញ ក្រោយពីកូនស្ថានីយ៍អវកាសតូចមួយឈ្មោះ Skylab លែងដំណើរការ នៅឆ្នាំ១៩៧៩ ក៏បានគ្រោងសង់ស្ថានីយ៍អវកាសមួយទៀតដែលកាន់តែធំជាងមុន ដោយដាក់ឈ្មោះថា « Freedom »។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ទីភ្នាក់ងារអវកាសអឺរ៉ុប និងជប៉ុន ក៏បង្កើតគម្រោងសាងសង់ស្ថានីយ៍អវកាសរៀងៗខ្លួនដែរ គឺស្ថានីយអវកាសរបស់អឺរ៉ុបមានឈ្មោះថា « Columbus » ហើយស្ថានីយ៍អវកាសរបស់ជប៉ុនមានឈ្មោះថា « គីបូ »។
ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមកទៀត នៅឆ្នាំ១៩៩៨ បណ្តាប្រទេសអស់ទាំងនេះក៏បានព្រមព្រៀងគ្នាថា ជាជាងម្នាក់ៗបង្កើតស្ថានីយ៍អវកាសតូចៗដាច់ពីគ្នារៀងខ្លួន គេគួរតែធ្វើគម្រោងរួមគ្នា បង្កើតទៅជាស្ថានីយ៍អវកាសរួមគ្នាធំមួយវិញ ដែលអាចឲ្យគេចំណាយធនធានតិច តែសាងសង់បាននូវស្ថានីយ៍អវកាសដែលមានដំណើរការល្អជាង ផ្តល់ផលប្រយោជន៍បានច្រើនជាង និងជាពិសេស អាចឲ្យគេពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ ក្នុងការស្រាវជ្រាវផ្នែកអវកាស ដែលគេយល់ថា វាគួរតែជាចំណេះដឹងរួមរបស់មនុស្សជាតិទាំងមូល។
គម្រោងស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិ ដែលគោលដៅចម្បង គឺបង្កើតឲ្យមានជាមន្ទីរពិសោធន៍ក្នុងអវកាស ក៏បានចាប់កំណើតឡើង ជាមួយនឹងការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិមួយ ដោយមានការចូលរួមពីប្រទេសចំនួន ១៥ គឺសហរដ្ឋអាមេរិក រុស្ស៊ី ជប៉ុន កាណាដា និងប្រទេស ១១ទៀត ជាសមាជិកទីភ្នាក់ងារអវកាសអឺរ៉ុប (ក្នុងនោះរួមមាន បារាំង អាល្លឺម៉ង់ អង់គ្លេស អ៊ីតាលី អេស្ប៉ាញ ស៊ុយអែត ប៊ែលហ្ស៊ិក ដាណឺម៉ាក ហូឡង់ ន័រវេស និង ស្វ៊ីស)។
ការសាងសង់ស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិនេះបានចាប់ផ្តើមធ្វើ នៅឆ្នាំ១៩៩៨ ក៏ប៉ុន្តែ ស្ថានីយ៍អវកាស ដែលមានទំហំប៉ុនទីលានបាល់ទាត់ ហើយទម្ងន់រហូតដល់ទៅជាង ៤រយតោននោះ គ្មានរ៉ុកកែតណាមួយ ដែលមានកម្លាំងអាចបាញ់បង្ហោះយកទៅដាក់ ក្នុងគន្លងតារាវិថីបានទាំងមូលនោះទេ។ ដូច្នេះ មធ្យោបាយតែមួយគត់ គឺមានតែត្រូវបាញ់បង្ហោះមួយផ្នែកម្តងៗ យកទៅដំឡើងនៅក្នុងទីអវកាស។
ស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិ នៅក្នុងរូបរាងចុងក្រោយ ដែលមានសព្វថ្ងៃនេះ ត្រូវបានគេសាងសង់ និងដំឡើងចប់សព្វគ្រប់ នៅឆ្នាំ២០១១ ហើយចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០០ រហូតមកទល់នឹងពេលនេះ ស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិបានទទួលអវកាសយានិកចម្រុះជាតិសាសន៍ឲ្យស្នាក់នៅជាប់ជាប្រចាំឥតដាច់ ដោយការស្នាក់នៅត្រូវចែកជាក្រុមផ្លាស់វេនគ្នា ដោយជាទូទៅ បេសកកម្មនីមួយៗ មានអវកាសយានិកក្នុងចន្លោះពី ៣ ទៅ ៦នាក់ ហើយជាមធ្យមត្រូវស្នាក់នៅក្នុងចន្លោះពី ៣ ទៅ ៦ខែ តែក៏មានដែរអវកាសយានិក ដែលស្នាក់នៅយូរ រហូតដល់ទៅលើសពី១ឆ្នាំ។
ចាប់តាំងពីពេលបង្កើតឡើងដំបូង រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ គោលដៅចម្បងបំផុត នៃស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិនេះ គឺធ្វើជាមន្ទីរពិសោធន៍ ដើម្បីសិក្សាលម្អិតអំពីដំណើរវិវឌ្ឍនៃជីវិតក្រៅឥទ្ធិពលនៃកម្លាំងទំនាញផែនដី ជាពិសេស សិក្សាអំពីផលប៉ះពាល់ដល់សុខភាពរបស់មនុស្ស នៅក្នុងការស្នាក់នៅក្នុងទីអវកាសរយៈពេលវែង ដែលនេះ វាគឺជាចំណុចដ៏សំខាន់បំផុត នៅក្នុងបេសកកម្មនាថ្ងៃអនាគត ដើម្បីបញ្ជូនមនុស្សទៅកាន់ភពអង្គារ ឬទៅកាន់ទីកន្លែងឆ្ងាយៗផ្សេងទៀត ដែលការធ្វើដំណើរត្រូវចំណាយពេលយូរ ដល់ទៅរាប់ខែ ឬរហូតដល់ទៅរាប់ឆ្នាំ៕
មើលវីដេអូផ្សេងទៀត ស្តីពីវិទ្យាសាស្ត្រ និងចក្រវាល នៅលើយូធូបផ្លូវការរបស់ RFI ខេមរភាសា។