មុខវិជ្ជា:វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម
វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម=វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម=
តើវិទ្យាសាស្ត្រជាអ្វី?
កែប្រែមុននឹងឈានទៅកំណត់និយមន័យថា តើវិទ្យាសាស្រ្តជាអ្វីនោះ យើងគួរគប្បីយល់ពាក្យថា តើពុទ្ធិជាអ្វី?
តើវាមានប្រភពមកពីណាខ្លះ?ជាមុនសិន។ មរតកជីវសាស្រ្តមនុស្សបានបង្ករលក្ខណៈងាយស្រួលដល់ការទទួលយកនូវការបណ្តុះបណ្តាលពុទ្ធិ។ ពុទ្ធិ គឺជាបទពិសោធន៍របស់មនុស្សដែលទទួលបានតាមរយៈនៃការធ្វើសង្គមនីយកម្ម។ ពុទ្ធិនេះត្រូវបានគេចែកចេញជាបីប្រភេទសំខាន់ៗ គឺពុទ្ធិអព្ភន្តញ្ញាណ(intuition) ពុទ្ធិធម្មតា (Common Sense) និងពុទ្ធិវិទ្យាសាស្រ្ត (Rational Experience) ។
១- ពុទ្ធិអព្ភន្តញ្ញាណ= ពុទ្ធិអព្ភន្តញ្ញាណ គឺជាសមត្ថភាពរបស់មនុស្សក្នុងការយល់ដឹងអំពីអ្វីមួយភ្លាមៗដោយមិនចាំបាច់ឆ្លងកាត់ការពិចារណា។ វាជាទម្រង់នៃទស្សនវិជ្ជាដែលកើតឡើងដោយស្វ័យប្រវត្តិ ដោយមិនឆ្លងកាត់ការគិត ការពិចារណាទេ តែលទ្ធផលនៃការវិន្នច្ឆ័យពីអ្វីមួយប្រកបដោយហេតុផល និងដំណោះស្រាយបញ្ហា។ ពុទ្ធិអព្ភន្តញ្ញាណនេះ អាចកើតមានចំពោះតែបុគ្គលមួយចំនួនប៉ុណ្ណោះ។
២- ពុទ្ធិធម្មតា= ពុទ្ធិធម្មតា គឺជាពុទ្ធិទូទៅ ឬ ជាពុទ្ធិដែលមនុស្សទទួលបានតាម រយៈអង្គវិញ្ញាណ។ វាគឺជាពុទ្ធិដែលមានគ្រប់បុគ្គលទាំងអស់ ឲ្យតែបុគ្គលនោះបានរស់នៅ និងមានអន្តរកម្មជាមួយសង្គមក្នុងជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ។ ពុទ្ធិធម្មតា មានដូចជា ទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណី ជំនឿ សាសនា…។ល។
៣- ពុទ្ធិវិទ្យាសាស្រ្ត= ពុទ្ធិវិទ្យាសាស្រ្ត គឺជាពុទ្ធិដែលផ្អែកលើការរកឃើញនូវមូលហេតុ ការកំណត់នូវមូលហេតុដែលមានទំនាក់ទំនងគ្នា ហើយបង្កីតបាននូវតថភាព និងទ្រឹស្តីដែលមានលក្ខណៈជាសាកល។ វាគឺជាប្រព័ន្ធ និងជាទម្រង់នៃបញ្ញាញាណរបស់មនុស្ស ដែលត្រូវបានគេបង្កើតឡើងតាម រយៈនៃការសិក្សា ការពិសោធន៍ទៅលើបាតុភូតធម្មជាតិ និងបាតុភូតសង្គមហើយអាចពិព៌ណនា ពន្យល់ ព្យាករណ៍ និងគ្រប់គ្រងវាបានសម្រាប់បម្រើឲ្យផលប្រយោជន៍មនុស្សជាតិ។ សរុបសេចក្តីទៅវិទ្យាសាស្ត្រ ជាអង្គនៃពុទ្ធិដែលមានលក្ខណៈជាប្រព័ន្ធ។ វាគឺជាពុទ្ធិដែលមានលក្ខណៈច្បាស់លាស់ និងមានលក្ខណៈជាសាកល ដែលអាចត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ដើម្បីពិព៌ណនាពន្យល់ និង ព្យាករណ៍ពីតថភាពនៃបាតុភូតធម្មជាតិ និងសង្គមបានយ៉ាងពិតប្រាកដ។
ខាងក្រោមនេះគឺជាលក្ខណៈជាទូទៅនៃវិទ្យាសាស្ត្រ ៖
Ø រាល់គ្រប់វិទ្យាសាស្ត្រទាំងអស់ សុទ្ធតែមានកម្មវត្ថុសិក្សារបស់វាច្បាស់លាស់។ បាតុភូតធម្មជាតិ និងបាតុភូតសង្គមមិនអាចឲ្យគេសិក្សារួមជាមួយគ្នាបានទេ។ ដូច្នេះវិទ្យាសាស្ត្រនីមួយៗត្រូវតែជ្រើសរើសនូវទិដ្ឋភាពដាច់ដោយឡែកណាមួយនៃធម្មជាតិ ឬ សង្គមដើម្បីធ្វើជាកម្មវត្ថុសិក្សារបស់ខ្លួនឲ្យបានជាក់លាក់។
Ø វិទ្យាសាស្ត្រ គឺមានវិធីសាស្ត្រក្នុងការស៊ើបអង្កេតចំពោះបាតុភូតធម្មជាតិ ឬ បាតុភូតសង្គម។ មានអ្នកប្រាជ្ញជាច្រើនបានប្រកាន់ខ្ជាប់នូវទស្សនៈថា កម្មវត្ថុសិក្សាអាចមានច្រើនជាងវិធីសាស្ត្រនៃការសិក្សា។
Ø វិទ្យាសាស្ត្រមានការចាប់អារម្មណ៍ជាសំខាន់ទៅលើការស្វែងរកឲ្យឃើញនូវភស្តុតាងដែលជាមូលហេតុចម្បងសម្រាប់ការកំណត់ការពិត។ វិទ្យាសាស្ត្រ គឺមានភាពច្បាស់លាស់ជាងឧត្តមគតិ។
Ø វិទ្យាសាស្ត្រ គឺការពិត និងមានលក្ខណៈជាសាកល។ វាអាចកំណត់បាននូវរាល់គ្រប់ស្ថានភាពដោយពុំគិតដល់ពេលវេលា និងបរិយាកាសឡើយ។ ការពិត គឺជាលទ្ធភាព និងជាឆន្ទៈក្នុងការសិក្សាពីព្រឹត្តិការណ៍ដើម្បីស្វែងយល់ពីអ្វីមួយ។
Ø គោលបំណងដ៏ចម្បងរបស់វិទ្យាសាស្ត្រ គឺការរកឲ្យឃើញនូវចម្លើយនៃកម្មវត្ថុ និងព្រឹត្តិការណ៍ពិតប្រាកដ។ គោលបំណងដ៏ខ្ពស់របស់វិទ្យាសាស្ត្រ គឺការពិត។
Ø វិទ្យាសាស្ត្រ ធ្វើការពិព៌ណនាពន្យល់ និងព្យាករណ៍ចំពោះបាតុភូតផ្សេងៗដែលអាចកើតមានឡើងដោយឈរលើមូលដ្ឋាននៃការប្រមូលនូវភស្តុតាង និងមូលហេតុដែលមានទំនាក់ទំនងគ្នា និងសមាហរណកម្មគ្នាសម្រាប់ការសន្និដ្ឋានឲ្យបានពិតប្រាកដ។ មូលហេតុអាចជាគោលការណ៍ធ្វើឲ្យមានលទ្ធភាពក្នុងការប៉ាន់ប្រមានទៅលើព្រឹតិការណ៍ឲ្យបានត្រឹមត្រូវ។
I- ប្រភេទនៃវិទ្យាសាស្រ្ត
កែប្រែវិទ្យាសាស្រ្ត ត្រូវបានគេចែកចេញជាពីរប្រភេទសំខាន់ៗ គឺវិទ្យាសាស្រ្តធម្មជាតិ (Natural Sciences) និងវិទ្យាសាស្រ្តសង្គម (Social Sciences)។
១-វិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិ=
វិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិ គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រដែលសិក្សាពីលក្ខណៈរូប វ័ន្តនៃធម្មជាតិ ដូចជាសិក្សាពីឥទ្ធិនៃធម្មជាតិ និងប្រែប្រួលរបស់វា។ ម្យ៉ាងទៀតគេអាចនិយាយឲ្យងាយយល់ថា វិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិ គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រដែលសិក្សាពីបាតុភូតធម្មជាតិ។ មុខវិជ្ជាមួយចំនួននៃវិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិរួមមានគណិតវិទ្យា រូបវិទ្យា គីមីវិទ្យា តារាវិទ្យា ជីវវិទ្យា …៘
២-វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម=
វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីទិដ្ឋភាពផ្សេងៗនៃសង្គមមនុស្ស ឬ សិក្សាអំពីបាតុភូតសង្គម។ ដូចបានរៀបរាប់យ៉ាងលំអិតរួចមកហើយនៅជំពូកទី២ថា វិទ្យាសាស្ត្រសង្គមរួមមាន សង្គមវិទ្យា នរវិទ្យា សង្គមកិច្ចវិទ្យា ចិត្តវិទ្យា ប្រវត្តិវិទ្យា សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា វិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ…៘
II. អត្ថន័យ និងនិយមន័យសង្គមវិទ្យា
កែប្រែ១- អត្ថន័យនៃពាក្យសង្គមវិទ្យា= ពាក្យ “សង្គមវិទ្យា (Sociology)” ក្លាយមកពីភាសាពីររួមបញ្ចូលគ្នា គឺភាសាឡាតាំង “Socious” ដែលមានន័យថា “សង្គម (Society)” និងភាសាក្រិច “Logos” ដែលមានន័យថា “វិទ្យាសាស្ត្រ (Science)” ឬ “ការសិក្សា (Study)” ។ ប្រសិនគេបង្រួមពាក្យទាំងពីរនេះបញ្ចូលគ្នាទៅ គេនឹងបានអត្ថន័យរួមមួយដែលមានន័យថា សង្គមវិទ្យាជាគឺជា “វិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីសង្គម (Sociology is the Science Study of Society)” (Edward Sagain, 1998)។
២-និយមន័យសង្គមវិទ្យា= ដូចបានឲ្យអត្ថន័យខាងលើរួចមកហើយថា សង្គមវិទ្យាគឺជា “វិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាអពីសង្គម”។ ប៉ុន្តែ អត្ថន័យនេះ ហាក់មានភាពទូលំទូលាយពេក ព្រោះវាអាចធ្វើឲ្យមានការភាន់ច្រឡំជាមួយអត្ថន័យនៃមុខវិជ្ជាមួយចំនួនទៀតដែលស្ថិតនៅក្នុងវិទ្យាសង្គមជាមួយគ្នា។ម្យ៉ាងវិញទៀត វាអាចមានការលំបាកក្នុងការកំណត់ព្រំដែននៃការសិក្សារបស់វាឲ្យបានច្បាស់លាស់។ ហេតុដូច្នេះហើយ ទើបមានសង្គមវិទូជាច្រើន បានខិតខំបញ្ចោញទស្សនៈរបស់ខ្លួនដើម្បីចង្អុលបង្ហាញ ពីនិយមន័យនៃមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យាដោយផ្អែកលើកម្មវត្ថុ និងវិធីសាស្ត្រនៃការសិក្សាឲ្យបានពិតប្រាកដ។ ខាងក្រោមគឺជានិយមន័យខ្លះៗត្រូវ បានធ្វើការកត់សំគាល់ដែលមានដូចខាងក្រោម៖
១- លោក អូរហ្គូសកុំ (AugusteComte, 1798-1857)៖ សង្គមវិទ្យាគឺជាការសិក្សាពីក្រិតក្រម្យ ឬ ពីបាតុភូតសង្គមដោយគោរពតាមគោលការណ៍ឬវិធីវិទ្យាសាស្ត្រ (Positivism)។
២- លោក ម៉ាក្សវេប៊័រ (Max Weber,1864-1920)៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រដែលព្យាយាមបកស្រាយពន្យល់ពីសកម្មភាពរបស់សង្គម (Social Action)។
៣-លោក ខាស្សប៊័រ (J.F. Cusber, 1925)៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាអង្គនៃពុទ្ធិវិទ្យាសាស្ត្រស្តីអំពីអន្តរកម្មសង្គមមនុស្ស។
៤- លោក ហ្វាឆាល (H.P.Faichild,1930)៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីអន្តរកម្មរវាងបុគ្គល និងឥទ្ធិពលនៃមជ្ឈដ្ឋានសង្គមមកលើខ្នាតគំរូនៃការប្រព្រឹត្តិរបស់ពួកគេ។
៥- លោក ម៉ូរីសជីន្សប៊ឺត (Morris Ginsberg, 1932)៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីអន្តរកម្មរវាងបុគ្គល និងលទ្ធផលទាំងឡាយដែលកើតចេញពីអន្តរកម្មទាំងនោះ។
៦- លោក ប៉ាក និងលោក ប៊ើហ្គិស (R.E.Park & F.W. Burgess, 1955)៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីការប្រមូលផ្តុំ ខ្នាតគំរូនៃឥរិយាបថរបស់សង្គមមនុស្ស។
៧- លោក ម៉ាក្សអាយវ័រ និងលោក ផេជ (Mac Iver &Page,1945)៖សង្គមវិទ្យា គឺជាការសិក្សាពីប្រព័ន្ធនៃអន្តរកម្មរបស់សង្គម មនុស្ស។
៨- លោក ជីដិង្ស (Gidings, 1904)៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាប្រព័ន្ធនៃការសិក្សាពីប្រភពដើម ការរីកលូតលាស់ និងការអភិវឌ្ឍនៃខ្នាតគំរូរបស់ស្ថាប័នដូចជា គំរូនៃការសហប្រតិបតិ្តការគ្នាទាំងកាយចិត្ត គំនិត និងលក្ខខណ្ឌនៃសីលធម៌របស់សង្គមមនុស្ស។
៩- លោក ហារីចនសុន (Hary M. Johnson, 1960) ៖សង្គមវិទ្យា គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រដែលជាប់ទាក់ទិនទៅនឹងការសិក្សាពីក្រុមសង្គម ដូចជាសិក្សាពីរចនាសម្ព័ន្ធរបស់វា ឬ គំរូនៃការរៀបចំគ្រប់គ្រង ដំណើរការក្នុងការថែរក្សា ឬ ការប្រែប្រួលទម្រង់នៃអន្តរកម្មរវាងសមាជិកក្រុមទាំងអស់នោះ។
១០- លោក ពើរី (Perry, 1983) ៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាប្រព័ន្ធ និងជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីឥរិយាបថរបស់សង្គមមនុស្ស និងសិក្សាពីប្រព័ន្ធអន្តរកម្មដែលជាបច្ច័យបង្កើតឲ្យមានខ្នាតគំរូនៃឥរិយាបថសង្គមទាំងអស់នោះ។
១១- លោក ហេស្ស (Hess, 1982)៖ សង្គមវិទ្យា មិនគ្រាន់តែសិក្សាពីឥរិយាបថរបស់សង្គមមនុស្សប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែវាក៏ផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់សិក្សាទៅលើបទដ្ឋាន និងរចនាសម្ព័ន្ធរបស់សង្គម ដោយពិនិត្យមើលទៅលើឥទ្ធិពលនៃមជ្ឈដ្ឋានសង្គមដែលយើងរស់នៅផងដែរ។
ទោះបីនិយមន័យខាងលើ មានលក្ខណៈខុសប្លែកគ្នាខ្លះៗក៏ដោយ ក៏គេសង្កេតឃើញមានចំណុចរួមគ្នាមួយចំនួន ដែលយើងអាចធ្វើទូទៅកម្មបានថា សង្គមវិទ្យា គឺជាប្រព័ន្ធ និងជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីអន្តរកម្មរវាងបុគ្គល និងអន្តរកម្មសង្គម ដែលបង្កើតឲ្យមានខ្នាតគំរូនៃឥរិយាបថរបស់មនុស្ស។ សង្គមវិទ្យា ក៏សិក្សាពីឥទ្ធិពលនៃមជ្ឈដ្ឋានសង្គម មជ្ឈដ្ឋានធម្មជាតិ (ភូមិសាស្រ្ត និងអាកាសធាតុ) មកលើដំណើរការរបស់សង្គម និងបទពិសោធន៍របស់បុគ្គលផងដែរ។
III. ប្រវត្តិសង្ខបនៃការចាប់កំណើតរបស់សង្គមវិទ្យា
កែប្រែមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា បានចាប់បដិសន្ធិឡើងអាស្រ័យដោយស្ថានភាពផេ្សងៗពីគ្នារបស់សង្គមនីមួយៗ នៅលើពិភពលោក។ តែទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ វាក៏ត្រូវបានគេស្រាវជ្រាវរកឃើញថា សង្គមវិទ្យាបានចាប់កំណើតមុនគេនៅទ្វីបអឺរ៉ុប។ខាងក្រោមនេះ យើងនឹងលើកយកពីការកើតឡើងនៃសង្គមវិទ្យានៅអឺរ៉ុប នៅអាមេរិក និងនៅកម្ពុជា មកធ្វើការបកស្រាយម្តងមួយៗដូចតទៅ៖
១- សង្គមវិទ្យានៅអឺរ៉ុប=
តាមការស្រាវជ្រាវបានរកឃើញថា សង្គមវិទ្យាបានកើតឡើងមុនគេបង្អស់នៅអឺរ៉ុបក្នុងអំឡុងពេលរវាងចុងសតវត្សទី១៨ និងដើមសតវត្សទី១៩ (ឆ្នាំ១៨៣៨)។ លោក អូរហ្គូសកុំ (Auguste Comte) អតីតទស្សនវិទូសញ្ជាតិបារាំង ត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាបិតាសង្គមវិទ្យា ពីព្រោះតែគេរកបានឃើញថា គាត់បានបង្កើតពាក្យសង្គមវិទ្យា និងប្រើប្រាស់វាមុនគេ នៅក្នុងស្នាដៃរបស់គាត់ដែលមានចំណងជើងថា “The Course of Positive Philosophy” បោះពុម្ពផ្សាយនៅឆ្នាំ១៨៤២។
តើមានមូលហេតុសំខាន់ៗអ្វីខ្លះដែលនាំឲ្យលោកអូរហ្គូសកុំ (Auguste Comte) បង្កើតសង្គមវិទ្យានេះឡើង? មានឥទ្ធិពលចម្បងៗ ពីរដែលបានជំរុញឲ្យសង្គមវិទ្យាកើតឡើងមុនគេនៅអឺរ៉ុប គឺបដិវត្តន៍ឧស្សាហកម្ម (Industrial Revolution) និងបដិវត្តន៍ នយោបាយ។ បដិវត្តន៍ឧស្សាហកម្ម (Industrial Revolution) បានកើតឡើងនៅទីក្រុងឡុងនៃប្រទេសអង់គ្លេសក្នុងរវាងឆ្នាំ១៧៥០-១៩០០ និងបដិវត្តន៍នយោបាយបានកើតឡើងនៅប្រទេសបារាំង (French Revolution) ក្នុងឆ្នាំ១៧៨៩។ ឥទ្ធិពលនៃបដិវត្តន៍ទាំងពីរខាងលើនេះ បានធ្វើឲ្យសង្គមនៅអ៊ឺរ៉ុបនាសម័យនោះមានការផ្លាស់ប្តូរជំនឿសាសនា ពុទ្ធិ ផ្នត់គំនិត មនោគមន៍វិជ្ជានៃការដឹកនាំ សេដ្ឋកិច្ច និងរបៀបរបបនៃការរស់នៅ។ ឧទាហរណ៍ដូចជាប្រជាពលរដ្ឋបានកាត់បន្ថយពីការជឿលើអាទិទេព ឬ ព្រហ្មលិតទៅរកការពិត និងវិទ្យាសាស្ត្រពីការផលិតសម្ភារៈប្រើប្រាស់ដោយដៃ (សិប្បកម្ម) ទៅរកការប្រើប្រាស់ម៉ាស៊ីនស្វ័យប្រវត្តិ ពីការធ្វើដំណើរ និងដឹកជញ្ជូនដោយកម្លាំងមនុស្ស និងសត្វទៅជាគ្រៀងចក្រ ពីការបាញ់ព្រួញ កាំបិតទៅជាសាស្រ្តាវុធទំនើបៗ។ល។ លើសពីនេះទៅទៀត មានចលនា បម្លាស់ទីពីជនបទទៅរស់នៅក្នុងទីក្រុង ប្រែក្លាយឋានៈរបស់ខ្លួនពីកសិករទៅជាកម្មករ ពីការប្រកបរបរកសិកម្មទៅជាឧស្សាហកម្ម …។ល។ ការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងឆាប់រហ័សទាំងអស់នេះ បានបង្កឲ្យសង្គមមានការប្រឈមមុខជាមួយនឹងបញ្ហាជាច្រើនដែលត្រូវដោះស្រាយ ជាពិសេសគឺសង្រ្គាមឈ្លានពានដណ្តើមទឹកដី និងអំណាចពីគ្នាទៅវិញទៅមក ស្របគ្នាជាមួយនឹង សង្រ្គាមរវាងវណ្ណៈអធន និងវណ្ណៈមូលធននិយម។ លទ្ធផលនៃសង្រ្គាម បានបណ្តាលឲ្យសង្គមនៅអឺរ៉ុបនាសម័យនោះធ្លាក់ចុះដុនដាបយ៉ាងខ្លាំងលើគ្រប់វិស័យ ជាពិសេសវិស័យសេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ សណ្តាប់ធ្នាប់ និងសន្តិសុខសង្គមទាំងមូល។ ដោយសារហេតុផលទាំងនេះហើយ ទើបធ្វើឲ្យមានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំងក្នុងចំណោមស្រទាប់ទស្សនវិទូ ដែលមានឧត្តមគតិសេ្នហាមនុស្សជាតិ និងសន្តិភាពនាសម័យនោះ បានខិតខំរិះរកមធ្យោបាយដើម្បីដោះស្រាយ និងកសាងសង្គមជាតិឡើងវិញ។ ព្រមជាមួយគ្នានោះ លោកអូហ្គូសកុំក៏បានបង្កើតមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យានេះឡើង គឺដើម្បីសិក្សាពីជីវិតសង្គម ដោយគោរពទៅតាមគោលការណ៍វិទ្យាសាស្រ្តដែលគាត់ឲ្យឈ្មោះថា “វិជ្ជមាននិយម (Positivism)” (Hess:1982)។ ឥទ្ធិពលនៃព្រឹត្តិការណ៍បដិវត្តន៍ឧស្សាហកម្ម និងបដិវត្តន៍នយោបាយ បានធ្វើឲ្យសង្គមនៅអឺរ៉ុបនាសម័យនោះធ្លាក់ដុនដាបលើគ្រប់វិស័យ ទើបធ្វើឲ្យមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យានេះបានកើតឡើងនៅទីនោះមុនគេ៕ ការចាប់កំណើតរបស់សង្គមវិទ្យា នៅក្នុង ខណៈពេលដែលសង្គមនៅអ៊ឺរ៉ុបមានការប្រែប្រួលយ៉ាងឆាប់រហ័ស ហើយបង្កឲ្យប្រជាកសិករបាត់បង់ដីធ្លី ផ្ទះសម្បែង និងមុខរបរ ក៏បង្ខំចិត្តធ្វើចំណាកស្រុកដើម្បីទៅរកការងារជាកម្មកររោងចក្រ និងជម្រកនៅតំបន់ទីក្រុង ហើយបានប្រឈមមុខជាមួយបញ្ហាសង្គមជាច្រើន ខណៈនោះ សង្គមវិទ្យា ក៏ត្រូវបានកើតឡើង ដើម្បីសិក្សាពីបញ្ហាសង្គមតាមបែបវិទ្យាសាស្ត្រក្នុងគោលដៅស្វែងយល់ពីមូលហេតុចម្បងៗរបស់សង្គមឲ្យបានពិតប្រាកដ ដើម្បីងាយស្រួលក្នុងការកសាងបាននូវគោលនបាយសម្រាប់ដំណោះស្រាយ និងកសាងសង្គមឡើងវិញ ឲ្យមានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់។ ប្រភពនៃរូបថតៈ John Macionis,(1987, 4th Ed), Sociology Printice Hall, Inc។
២- សង្គមវិទ្យានៅសហរដ្ឋអាមេរិក=
សង្គមវិទ្យានៅសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏មានឬសគល់ចេញពីគំរូនៃសង្គមវិទ្យានៅអឺរ៉ុបផងដែរ។ ប៉ុន្តែ សង្គមវិទ្យានៅសហរដ្ឋអាមេរិកមានចរិកលក្ខណៈមួយចំនួនខុសពីសង្គមវិទ្យានៅអឺរ៉ុបត្រង់ថា សង្គមវិទ្យានៅអឺរ៉ុបបានយកចិត្តទុកដាក់ច្រើនលើការសិក្សាពីបម្រែបម្រួល និងស្ថេរភាពនៃជីវិតសង្គម ចំណែកឯសង្គមវិទ្យានៅសហរដ្ឋអាមេរិកវិញបានយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំង ក្នុងការសិក្សាទៅលើបញ្ហាសង្គមដែលបានកើតមាននៅក្នុងទីក្រុងនាសម័យនោះ ហើយក៏បានយកលទ្ធផលនៃការសិក្សានោះ មកធ្វើជាគោលនយោបាយដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា និងអភិវឌ្ឍន៍សង្គមទទួលបានជោគជ័យមុនគេនៅលើពិភពលោកតាំងពីពេលនោះមក។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ដោយសារលទ្ធផលនៃការអនុវត្តគោលនយោ បាយក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសង្គម តាមបែបសង្គមវិទ្យានៅទីក្រុងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកទទួលបានជោគជ័យទើបសាស្ត្រាចារ្យជនជាតិអាមេរិកកាំងម្នាក់ឈ្មោះវីលៀមក្រាហាំ (William Graham, 1840-1910) ក៏បានយកមេរៀនសង្គមវិទ្យានេះ ទៅបង្រៀននិស្សិតអាមេរិកមុនគេនៅសាកលវិទ្យាល័យយែល (Yale) នាឆ្នាំ១៨៧៦(Bringeroff, 1985)។ រយៈពេលដប់ប្រាំឆ្នាំក្រោយមក លោកសាំម័រ (Summer) ក៏បានយកមេរៀនសង្គមវិទ្យានេះ ទៅបង្រៀនជាផ្លូវការនៅតាមសាកលវិទ្យាល័យនានានៃសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលមានចំនួនរហូតដល់ទៅដប់ប្រាំបីសាកលវិទ្យាល័យបន្ថែមទៀត។ ការបង្រៀនមុនដំបូងគេ ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅសាកលវិទ្យាល័យជីកាហ្គោ (University of Chicago) ក្នុងឆ្នាំ១៨៩២ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកអាលប៊ីយុងស្មល(Albion Small)។ គាត់ គឺជាអ្នកដែលបានខិតខំប្រឹងប្រែងធ្វើឲ្យមានការទទួលស្គាល់មុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យានៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សានៃសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយគាត់ក៏ជាអ្នកទីមួយដែរ ដែលបានសរសេរសៀវភៅសង្គមវិទ្យា និងជាអ្នកទីមួយដែលបានបង្កើតការសែតសង្គមវិទ្យាអាមេរិកកាំង។ ក្នុងរយៈពេលតែសែសិបឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ សាកលវិទ្យាល័យជីកាហ្គោ បានក្លាយទៅជាកន្លែងដ៏សំខាន់ជាងគេក្នុងពិភពលោក ដ៏ល្បីល្បាញសម្រាប់ការបណ្តុះបណ្តាលនិស្សិតសង្គមវិទ្យាអាមេរិកកាំង (Bringeroff, 1985)។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៦០មក សាកលវិទ្យាល័យស្ទើរតែទាំងអស់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក មានដេប៉ាតឺម៉ង់សង្គមវិទ្យា និងមានប្រហែលជាចិតសិបសាកលវិទ្យាល័យ មានកម្មវិធីបណ្តុះបណ្តាលនិស្សិតសង្គមវិទ្យាថ្នាក់បណ្ឌិត។
៣- សង្គមវិទ្យានៅកម្ពុជា=
ការចាប់បដិសន្ធិនៃមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យានៅកម្ពុជា មានស្ថានភាពស្រដៀងគ្នាទៅនឹងសង្គមវិទ្យានៅអ៊ឺរ៉ុបនាសតវត្សរ៍ទី១៩ផងដែរ។ គឺវាកើតឡើងនៅចំពេលដែលស្ថានភាពសង្គមកម្ពុជា កំពុងស្ថិតក្នុងការកែទម្រង់លើគ្រប់វិស័យ ជាពិសេសផ្នែកនយោបាយ(ពីមនោគមន៍វិជ្ជាកុម្មុយនីស ឬ សង្គមនិយមទៅជាលិទ្ធិសេរីប្រជាធិបតេយ្យសេរី) និងការកែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ច (ពីរបបសេដ្ឋកិច្ចសមូហភាពទៅកាន់សេដ្ឋកិច្ចទីផ្យាសេរី)។ ឥទ្ធិពលនៃការកែទម្រង់នេះ បានធ្វើឲ្យមានការប្រែប្រួលជាជង្ហុកនៃរបៀបរបបរបស់សង្គមខ្មែរ។ ការបង្កើតឲ្យមានកម្មសិទ្ធឯកជនឡើងវិញនាឆ្នាំ១៩៨៨ បានចាប់ផ្តើមទាក់ទាញឲ្យមានការហូរចូលនៃអ្នកវិនិយោគទុនឯកជន មានការរីកដុះដាលនៃរោងចក្រឧស្សាហកម្ម សណ្ឋា គារ ភោជនីដ្ឋាន ទេសចរណ៍.... នៅក្នុងតំបន់ទីក្រុង។ និន្នាការនេះ បានទាក់ទាញ និងជំរុញឲ្យមានការធ្វើចំណាកស្រុករបស់ប្រជាជនពីជនបទមករស់នៅទីក្រុងដើម្បីស្វែងរកការងារធ្វើ ដែលជាហេតុនាំឲ្យមានកំណើននៃដង់ស៊ីតេប្រជាជនយ៉ាងឆាប់រហ័យនៅទីក្រុង ស្របជា មួយនឹងការប្រឈមមុខជាមួយបញ្ហាជាច្រើន ដូចជាបញ្ហាបរិស្ថាន អនាម័យ ទំនាស់ដីធ្លី គ្រឿងញៀន សណ្តាប់ធ្នាប់ សន្តិសុខ ចរាចរណ៍....។ ស្ថានការណ៍ខាងលើនេះ តម្រូវឲ្យមានការយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំងក្លាក្នុងការស្វែងរកដំណោះស្រាយជាយុទ្ធសាស្រ្តឲ្យមានប្រសិទ្ធភាព។ ដូច្នេះមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យាក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីធ្វើការសិក្សាបញ្ហាសង្គមតាមបែបវិទ្យាសាស្រ្តជាបន្ទាន់ ក្នុងគោលដៅរួមចំណែកជួយដល់ភ្នាក់ងារផ្សេងៗដែលពាក់ព័ន្ធ យកលទ្ធនៃការសិក្សានេះមកកសាងជាគោលនយោបាយច្បាប់ និងផែនការសម្រាប់ទប់ស្កាត់ កាត់បន្ថយ និងដោះស្រាយបញ្ហាដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍សង្គមខ្មែរយើងឡើងវិញបន្ទាប់ពីខ្ទេចខ្ទាំដោយសារសង្គ្រាម និងរបបប្រល័យពូជសាសន៍។ ស្របពេលជាមួយគ្នានោះ ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡានៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ ក៏បានសហការគ្នាជាមួយដៃគូអភិវឌ្ឍន៍មកពីសាកលវិទ្យាល័យបូឡូញ៉ានៃប្រទេស អ៊ីតាលី តាមរយៈតំណាងអង្គការមនុស្សលោកថ្មី (New Humanities Organization) ប្រចាំនៅកម្ពុជា បានបើកឲ្យមានដេប៉ាតឺម៉ង់សង្គមវិទ្យាជាផ្លូវការឡើងនៅឆ្នាំ១៩៩៤ ដើម្បីបណ្តុះបណ្តាលនិស្សិតខ្មែរទៅតាមសេចក្តីត្រូវការទីផ្សាការងាររបស់កម្ពុជា ហើយទទួលបានជោគជ័យរហូតមកទល់បច្ចប្បន្នកាលនេះ។ តែទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ គិតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះ មានតែសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ និងវិទ្យាស្ថានជាតិសង្គមកិច្ចប៉ុណ្ណោះ ដែលមានសិក្សាជំនាញសង្គមវិទ្យា ចំណែកឯសាកលវិទ្យាល័យផ្សេងៗទៀតពុំទាន់មានកម្មវិធីសម្រាប់ធ្វើការបណ្តុះបណ្តាលនិស្សិតជំនាញសង្គមវិទ្យានូវឡើយទេ គឺគ្រាន់តែបានបញ្ចូលមកមុខវិជ្ជានេះ ទៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សានៃឯកទេសផ្សេងៗមួយចំនួនតែប៉ុណ្ណោះ។ ជាលទ្ធផលនៃការបណ្តុះបណ្តាលគិតមកដល់ឆ្នាំ២០១៨នេះ ដេប៉ាតឺម៉ង់សង្គមវិទ្យាបានបណ្តុះបណ្តាលនិស្សិតកម្ពុជាថ្នាក់បរិញ្ញាត្រ ផ្នែកអាហាររូបករណ៍បានចំនួន២៤ជំនាន់ និងនិស្សិតថ្នាក់បង់ថ្លៃសិក្សា ចំនួន១៨ជំនាន់ ដែលមានចំនួនសរុបទាំងអស់ជិត៣ពាន់នាក់ ព្រមជាមួយនឹងនិស្សិតថា្នក់បរិញ្ញាបត្រជាន់ខ្ពស់ផងដែរ៕
ទំនាក់ទំនងសង្គមវិទ្យានិងមុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម (Sociology and Other Social Sciences)
កែប្រែI-មិនមែនមានតែមុខវិជ្ជា សង្គមវិទ្យា មួយមុខប៉ុណ្ណោះទេ ដែលសិក្សាពីបាតុភូតសង្គម ប៉ុន្តែវាត្រូវបានគេសិក្សារួមគ្នាដោយពួកវិទ្យាសាស្រ្តសង្គមផងដែរ។ មុខវិជ្ជាដែលស្ថិតនៅក្នុងវិទ្យាសាស្ត្រសង្គមជាមួយគ្នារួមមាន៖
មុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា នរវិទ្យា សង្គមកិច្ចវិទ្យា ចិត្តវិទ្យា ប្រវត្តិវិទ្យា សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា វិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ…។ល។ គ្រាន់តែមុខវិជ្ជាទាំងអស់នោះ មានកម្មវត្ថុ និងវិធីសាស្រ្តនៃការសិក្សាដាច់ដោយឡែកៗពីគ្នាតែប៉ុណ្ណោះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រសិនបើយើងធ្វើការប្រៀបធៀបរវាងមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា ជាមួយនឹងមុខវិជ្ជាទាំងនោះឃើញថា វាមានលក្ខណៈដូចគ្នា និងខុសគ្នាផងដែរ។ លក្ខណៈដូចគ្នាត្រង់ថា មុខវិជ្ជាទាំងនោះស្ថិតក្នុងក្រុមនៃវិទ្យាសាស្រ្តសង្គមជាមួយគ្នា ប៉ុន្តែវាមានលក្ខណៈខុសគ្នាមួយចំនួនត្រង់ថា មុខវិជ្ជាទាំងនោះមានកម្មវត្ថុសិក្សា វិធីសាស្រ្ត និងទ្រឹស្តីផ្សេងៗពីគ្នា។ សង្គមវិទ្យាបានសិក្សាទៅលើអន្តរកម្មរវាងទិដ្ឋភាពនីមួយៗនៃសង្គមទាំងមូល ចំណែកឯមុខវិជ្ជាផ្សេងៗទៀត បានសិក្សាទៅលើតែទិដ្ឋភាពមួយៗនៃសង្គមដាច់ដោយឡែកពីគ្នាតែប៉ុណ្ណោះ។ ការសិក្សាពីទំនាក់ទំនងរវាងមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា និងមុខវិជ្ជាមួយចំនួនទៀតនៃវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម បានផ្តល់ឲ្យយើងកាន់តែយល់យ៉ាងច្បាស់ថែមទៀត ទៅលើកម្មវត្ថុនៃការសិក្សា វិធីសាស្ត្រនៃការសិក្សា និងទ្រឹស្តីរបស់សង្គមវិទ្យា។ មុខវិជ្ជានៃវិទ្យាសាស្ត្រសង្គមខ្លះៗក្នុងចំណោមមុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រសង្គមទាំងឡាយដែលត្រូវបានយកមកបង្ហាញនៅទីនេះរួមមាន ៖
១-សង្គមវិទ្យា និងនរវិទ្យា
កម្មវត្ថុនៃការសិក្សារបស់នរវិទ្យាចែកជាពីរផ្នែកសំខាន់ៗ គឺនរវិទ្យារូបសាស្រ្ត (Physical Anthropology) និងនរវិទ្យាវប្បធម៌ (Cultural Anthropology)។ នរវិទ្យារូបសាស្រ្ត សិក្សាពីកំណកំណើតនៃអំបូរពូជសាសន៍របស់មនុស្សនៅលើពិភពលោក ដូចជាលក្ខណៈរូបរាង ពណ៌សម្បុរ ទម្រង់មុខមាត់។ល។ ចំណែកឯ នរវិទ្យាវប្បធម៌វិញគឺ ជាមុខវិជ្ជាមួយដែលមានកម្មវត្ថុសិក្សាស្រដៀងគ្នាជាមួយនឹងសង្គមវិទ្យា។ នរវិទ្យាវប្បធម៌ផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់សិក្សាពីដើមកំណើតនៃវប្បធម៌របស់ក្រុមសង្គមនីមួយៗ នៅសម័យបុរាណ ឬ សហគមន៍កុលសម្ព័ន្ធដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្នកាល ដែលកំពុងរស់នៅតំដន់ដាច់ស្រយាលនានានៅលើពិភពលោក។ ការខុសគ្នាជាចម្បងរវាងមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា និងនរវិទ្យានេះនៅត្រង់ថា នរវិទ្យាចាប់អារម្មណ៍សិក្សាទៅលើវប្បធម៌សង្គមបុរាណ (PrimitiveSocieties) ចំណែកឯសង្គមវិទ្យាវិញ មានការយកចិត្តទុកដាក់សិក្សាពីវប្បធម៌សង្គមនៅសម័យបច្ចុប្បន្ន។ ប៉ុន្តែនៅសតវត្ស ទី២០ នរវិទូក៏បានពង្រីកកម្មវត្ថុនៃការសិក្សារបស់ខ្លួនដោយរួមបញ្ចូលទាំងសហគមន៍ និងសង្គមសម័យទំនើបផងដែរដើម្បីពិនិត្យមើលពីការវិវត្តិនៃវប្បធម៌របស់ពូជសាសន៍នីមួយៗ។ ហេតុដូច្នេះហើយ ទើបធ្វើឲ្យមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យាមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធផងដែរជាមួយមុខវិជ្ជានរវិទ្យាវប្បធម៌ ព្រោះសង្គមវិទូត្រូវការទ្រឹស្តីផ្សេងៗរបស់នរវិទូដើម្បីរួមបញ្ចូលគ្នាជាមួយទ្រឹស្តីសង្គមវិទ្យា ក្នុងការឈានទៅយល់បានទាំងស្រុងពីឥរិយាបថរបស់សង្គមបច្ចុប្បន្ន និងដើម្បីពិព៌ណនា ពន្យល់ និងព្យាករណ៍ទៅអនាគតផងដែរ។
២-សង្គមវិទ្យា និងសង្គមកិច្ចវិទ្យា
នៅពេលដែលប្រជាជន និងភ្នាក់ងារជាច្រើនមានការចាប់អារម្មណ៍ក្នុងការកសាងសង្គមឲ្យកាន់តែប្រសើរឡើង មុខវិជ្ជាសង្គមកិច្ចវិទ្យា បានក្លាយទៅជាមុខវិជ្ជាឯកទេសមួយដែលមានកម្មវត្ថុ និងវីធីសាស្រ្តសិក្សាផ្ទាល់ខ្លួន។ គោលបំណងរបស់មុខវិជ្ជានេះគឺ ការសិក្សាពីបញ្ហា និងវិធីនៃការជួយដល់មនុស្ស(បុគ្គល គ្រួសារ សហគមន៍)នៅក្នុងសង្គមទាំងឡាយណាដែលបរាជ័យក្នុងការបំពេញសេចក្តីត្រូវការប្រចាំថ្ងៃដោយខ្លួនឯងដែលត្រូវបានសង្គមកិច្ចវិទូឲ្យឈ្មោះថា“Clients”(Mary Ann Suppes and Crolin Cryssy Well, 1991)។ ការខុសគ្នាជាចម្បងរវាងមុខវិជ្ជាទាំងពីរនេះនៅត្រង់ថា មុខវិជ្ជាសង្គមកិច្ចវិទ្យាចាប់អារម្មណ៍សិក្សាទៅលើតែអន្តរកម្មរវាងបុគ្គល និង បរិស្ថានសង្គមដែលបង្កើតឲ្យមនុស្សមានបញ្ហា ក្នុងគោលដៅស្វែងរកដំណោះស្រាយដើម្បីជួយឲ្យពួកគេមានសមត្ថភាពអាចសម្រសម្រួលខ្លួនបានទៅនឹងបរិស្ថានដែលគេរស់នៅ។ ចំណែកឯមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យាវិញ សិក្សាពីគ្រប់ទិដ្ឋភាពនៃឥរិយាបថរបស់មនុស្ស ដើម្បីឈានទៅបង្កើតបានទ្រឹស្តីសម្រាប់ការពន្យល់ពីអន្តរកម្មរវាងបុគ្គល និងឥទ្ធិពលរបស់វាដែលរួមចំណែកដល់ការកំណត់ទៅលើគំរូឥរិយាបថសង្គម និងគំនិត អាកប្បកិរិយា ឬ ចរឹតលក្ខណៈផ្ទាល់ខ្លួនរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ។ នៅពេលដែលមុខវិជ្ជាសង្គមកិច្ចវិទ្យាបានកំពុងធ្វើការអភិវឌ្ឍ នូវ បច្ចេកវិទ្យាដើម្បីជួយដល់អ្នកមានបញ្ហា សង្គមវិទ្យាបានបន្តធ្វើការប្រមូលផ្តុំអង្គនៃពុទ្ធិវិទ្យាសាស្ត្រស្តីពីកត្តាសង្គម និងអន្តរកម្មរបស់វាចំពោះជីវិតសង្គម។ អង្គនៃពុទ្ធិនេះបានក្លាយទៅជាពុទ្ធិដែលមិនអាចខ្វះបានសម្រាប់ការងារសង្គមកិច្ច ហេតុដូច្នេះហើយ សង្គមវិទ្យា និង សង្គកិច្ចវិទ្យាមានការទំនាក់ទំនងគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធៀងដែរ (Mary Ann Suppes & Carlyn Cressy Wells, 1991)។
៣-សង្គមវិទ្យា និងចិត្តវិទ្យា
កម្មវត្ថុនៃការសិក្សារបស់មុខវិជ្ជាចិត្តវិទ្យា ត្រូវបានចែកជាពីរប្រ ភេទសំខាន់ៗគឺ វិទ្យាសាស្រ្តនៃឥរិយាបថ (Behavioral Science) និងការព្យាបាលជម្ងឺផ្លូវចិត្ត (Apply Psychology)។ វិទ្យាសាស្រ្តនៃឥរិយាបថសិក្សាពីបាតុភូតផ្លូវចិត្តរបស់បុគ្គលតាមវ័យ ហើយ Apply Psychology សិក្សាពីវិបត្តិផ្លូវចិត្ត ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍វិធីនៃការព្យាបាលជម្ងឺផ្លូវចិត្ត។ ការខុសគ្នាជាចម្បងរវាងមុខវិជ្ជាទាំងពីរនេះនៅត្រង់ថា មុខវិជ្ជាចិត្តវិទ្យាយកចិត្តទុកដាក់កំណត់ទៅលើឥរិយាបថរបស់បុគ្គល ច្រើនជាងការសិក្សាទៅលើខ្នាតគំរូនៃឥរិយាបថរបស់ក្រុមសង្គម ដែលជាការចាប់អារម្មណ៍របស់សង្គមវិទូ។ ចិត្តវិទូយល់ថា ឥរិយាបថរបស់បុគ្គល មានការវិវត្តន៍ទៅតាមដំណាក់កាលច្បាស់លាស់ ទោះបីពូជសាសន៍ខុសគ្នាក៏ដោយ ចំណែកឯសង្គមវិទូវិញយល់ថា ឥរិយាបថរបស់បុគ្គល មានការវិវត្តន៍ទៅតាមឥទ្ធិពលនៃគំរូឥរិយាបថសង្គមនីមួយៗ ដូច្នេះ កាលណាបុគ្គលរស់ក្នុងសង្គមផ្សេងគ្នា ពួកគេក៏មានខ្នាតគំរូឥរិយាបថខុសគ្នាផងដែរ។ តែទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ មុខវិជ្ជាចិត្តវិទ្យាសង្គម (Social Psychology) ក៏បានសិក្សាពីឥទ្ធិពលរបស់បាតុភូតចិត្តរបស់សង្គមមកលើបុគ្គលផងដែរ។ មុខវិជ្ជាចិត្តវិទ្យាសង្គមនេះ មានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធិជាមួយនឹងសង្គមវិទ្យា។
៤-សង្គមវិទ្យា និងប្រវត្តិវិទ្យា
ប្រវត្តិវិទូមានការចាប់អារម្មណ៍ក្នុងការបង្ហាញ ពីបទពិសេធន៍សំ ខាន់របស់សង្គមមនុស្សនៅអតីតកាល។ គោលបំណងនៃការសិក្សារបស់មុខវិជ្ជាប្រវត្តិវិទ្យា គឺដើម្បីឈានទៅកំណត់ពីមូលហតុ ពីឥទ្ធិពល និងពីអន្ថន័យរបស់ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងអស់នោះឲ្យបានពិតប្រាកដ។ ប្រ វត្តិវិទូផ្តល់នូវឯកសារដែលពួកគេបានរកឃើញ ដូចជា ទស្សនៈសង្គម ជម្លោះសង្គម ចលនាសង្គម ការអភិវឌ្ឍន៍សង្គម ដំណើរការសង្គម បទពិសោធន៍ និងបញ្ហាសង្គមដែលបានកើតឡើងនៅអតីតកាលសម្រាប់អ្នកជំនាន់ក្រោយៗបានដឹង។ អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ មានការចាប់អារម្មណ៍ទៅលើការកត់ត្រាទុកនូវព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗ ប៉ុន្តែមិនមានបំណងព្យាករណ៍អំពីឥទ្ធិពលនៃព្រឹត្តិការណ៍នោះទៅលើជីវិតមនុស្ស ឬ ក៏ធ្វើទូទៅកម្មចំពោះព្រឹត្តិ ការណ៍នោះនៅថ្ងៃអនាគត់ទេ។ តែទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ក៏មានអ្នកប្រាជ្ញមួយចំនួនបានផ្តល់នូវអត្ថន័យ គោលបំណង ឬ ដំណើរការខ្លះៗទៅលើព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនោះផងដែរ។ ហេតុដូច្នេះហើយ ពួកគេអាចនឹងរៀបចំនូវគោលគំនិតទាំងអស់នោះ ឲ្យមានលក្ខណៈសមហេតុផលដើម្បីយកទៅអនុវត្តន៍ជាសាកលផងដែរ។ ការខុសគ្នាចម្បងរវាងមុខវិជ្ជាប្រវត្តិវិទ្យា និងមុខវិជា្ជសង្គមវិទ្យានៅត្រង់ថា មុខវិជ្ជាប្រវត្តិវិទ្យាបានសិក្សាពីឥរិយាបថរបស់មនុស្សតាមសម័យកាលនីមួយៗនៃអតីតកាល ចំណែកឯមុខវិជា្ជសង្គមវិទ្យាវិញបានសិក្សាពីឥរិយាបថរបស់សង្គមនៅបច្ចុប្បន្នកាល។ ម្យ៉ាងវិញទៀតសង្គមវិទូ ត្រូវការយល់ដឹងពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ ដូចជាការវិវត្តនៃដំណើការសង្គម ឬ គោលការណ៍ ឬ កត្តាទាំងឡាយណា ដែលធ្វើឲ្យពួកគេអាចយកមកគួមផ្សំជាមួយព្រឹត្តិ ការណ៍បច្ចុប្បន្ន ដើម្បីឈានទៅធ្វើការព្យាករណ៍ពីឥរិយាបថរបស់មនុស្សនៅថ្ងៃអនាគត់ឲ្យបានពិតប្រាកដ។ ឧទាហរណ៍ ការសិក្សាទៅលើឥទ្ធិពលនៃសង្គ្រាមផ្សេងៗក្នុងចំណោមកុលសម្ព័ន្ធ ឬ ក្រុមសង្គម ខុសៗគ្នានៅអតីតកាល និងនិន្នាការបច្ចុប្បន្នកាល អាចធ្វើឲ្យសង្គមវិទូឈានទៅធ្វើទូទៅកម្ម និងព្យាករណ៍ទុកថា វានឹងកើតមានលទ្ធផលដូចគ្នា ប្រសិនបើគេផ្តល់នូវគំរូដូចគ្នា ឬ ស្រដៀងគ្នានៃព្រឹត្តិការណ៍នោះ។
៥- សង្គមវិទ្យា និងសេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា
មុខវិជ្ជាសេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា គឺជាវិទ្យាសាស្រ្តសង្គមដែលសិក្សាពីវិធីនៃការផលិត របៀបនៃការផ្គត់ផ្គង់ ការផ្តល់សេវាកម្ម វិធីនៃការបែងចែក និងការប្រើប្រាស់ទំនិញ ក្នុងជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់សង្គម។ ផ្តើមចេញពីការសិក្សានេះធ្វើឲ្យសេដ្ឋកិច្ចវិទូឈានទៅកំណត់បាននូវវណ្ណៈនៃក្រុមសង្គមផ្សេងៗគ្នា ដូចជា វណ្ណៈក្រីក្រ (Lower Class) វណ្ណៈមធ្យម (Middle Class) និងវណ្ណៈអ្នកមាន (Higher Class)។ ការខុសគ្នាជាចម្បងរវាងមុខវិជ្ជាសេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និងមុខវិជា្ជសង្គមវិទ្យានៅត្រង់ថា មុខវិជា្ជសង្គមវិទ្យាសិក្សាតែពីឥទ្ធិពលនៃសេដ្ឋកិច្ចមកលើការបង្កើតគំរូនៃឥរិយាបថសង្គមតាមវណ្ណៈប៉ុណ្ណោះ។ សារៈសំខាន់ដែលចងភ្ជាប់មុខវិជ្ជាសេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និងសង្គមវិទ្យា គឺត្រង់ថាសង្គមវិទូត្រូវការទ្រឹស្តីផ្សេងៗរបស់សេដ្ឋកិច្ចវិទូ ដើម្បីយកមកពន្យល់ពីរបៀបនៃការកំណត់វណ្ណៈសង្គម សម្រាប់ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះក្នុងការកំណត់ និងការព្យាករណ៍ពីបម្រែបម្រួលនៃឥរិយាបថរបស់ក្រុមសង្គម។ ៦-សង្គមវិទ្យា និងវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ កម្មវត្ថុជាចម្បងនៃការសិក្សារបស់មុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ គឺសិក្សាពីរបៀបនៃការគ្រប់គ្រងសង្គមឲ្យមានសណ្តាប់ធ្នាប់ សន្តិភាពនិងឲ្យការរីកចម្រើនលើគ្រប់វិស័យដើម្បីមនុស្សជាតិ។ មុខវិជ្ជានេះសិក្សាពីវិធីនៃការជ្រើសរើស និងការប្រើប្រាស់មនោគមន៍វិជ្ជារបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការទទួលបានអំណាច ការពារអំណាច ប្រើប្រាស់អំណាច ឲ្យមានការគាំទ្រពីសំណាក់អ្នកដែលត្រូវបានខ្លួនគ្រប់គ្រង។
ការខុសគ្នាជាចម្បងរវាងមុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ និងមុខវិជា្ជសង្គមវិទ្យានៅត្រង់ថា មុខវិជា្ជសង្គមវិទ្យាសិក្សាតែពីឥទ្ធិពលនោគមន៍វិជ្ជារបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការបង្កើតខ្នាតគំរូនៃឥរិយាបថសង្គមប៉ុណ្ណោះ។ សារៈសំខាន់ដែលចងភ្ជាប់មុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ និងសង្គមវិទ្យា គឺត្រង់ថា សង្គមវិទូត្រូវការប្រើប្រាស់ពុទ្ធិដែលបានរកឃើញដោយពួកវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយក្នុងការដាក់កំរិតទៅលើតថភាពសង្គម អំពីអ្វីដែរខុស អ្វីដែលត្រូវ អ្វីដែលហាមប្រាម អ្វីដែលអនុញ្ញាតិ…ល។នោះ ធ្វើឲ្យសង្គមវិទូអាចឈានទៅពិព៌ណនា ពន្យល់ និងព្យាករណ៍បានជាទូទៅចំពោះឥរិយាបថរបស់សង្គមនីមួយៗយ៉ាងច្បាស់លាស់ ព្រោះសមាជិកនៃសង្គមនីមួយៗតែងគោរពតាមការដឹកនាំរបស់រដ្ឋ បើទោះបីខ្លួនមិនពេញចិត្តក្តី៕
II- សេចក្តីសង្ខប
មានមុខវិជ្ជាជាច្រើនដែលរួមគ្នាសិក្សាពីឥរិយាបថរបស់មនុស្ស។មុខវិជ្ជាទាំងអស់នោះរួមមានមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា នរវិទ្យា សង្គមកិច្ចវិទ្យា ចិត្តវិទ្យា ប្រវត្តិវិទ្យា សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា វិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ…។ល។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រសិនបើយើងធ្វើការប្រៀបធៀបរវាងមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា ជាមួយនឹងមុខវិជ្ជាទាំងនោះឃើញថា វាមានលក្ខណៈដូចគ្នាផងដែរត្រង់ថា វាស្ថិតក្នុងក្រុមនៃវិទ្យាសាស្រ្តសង្គមជាមួយគ្នា ហើយវាមានលក្ខណៈខុសគ្នាមួយចំនួនត្រង់ថា សង្គមវិទ្យាបានសិក្សាទៅលើអន្តរកម្មរវាងទិដ្ឋភាពនីមួយៗនៃសង្គមទាំងមូល ចំណែកឯមុខវិជ្ជាផ្សេងៗទៀត បានសិក្សាទៅលើតែទិដ្ឋភាពមួយៗដាច់ដោយឡែកពីគ្នាតែប៉ុណ្ណោះ។ ការសិក្សាពីទំនាក់ទំនងរវាងមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា និងមុខវិជ្ជាមួយចំនួនទៀតនៃវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម បានផ្តល់ឲ្យយើងកាន់តែយល់យ៉ាងច្បាស់ថែមទៀត ទៅលើកម្មវត្ថុសិក្សា និងវិធីសាស្ត្រនៃការស្រាវជ្រាវរបស់សង្គមវិទ្យា។ មុខវិជ្ជានីមួយៗសុទ្ធតែមានសារៈប្រយោជន៍របស់វារៀងៗខ្លួន។ តែដើម្បីពិព៌ណនា ពន្យល់ និងព្យាករណ៍ពីបាតុសង្គមឲ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ សង្គមវិទូជានិច្ចកាលតែងត្រូវការប្រើប្រាស់ពុទ្ធិដែលត្រូវបានរកឃើញដោយពួកវិទ្យាសាស្រ្តសង្គមជាមួយគ្នា ដើម្បីសម្រួលដល់ការពន្យល់ និងព្យាករណ៍ឲ្យបានត្រឹមត្រូវ និងទុកចិត្តបាន៕ ប្រភពៈ សៀវភៅសង្គមវិទ្យាទូទៅ (លោកសាស្ត្រាចារ្យ ធីណារឿន ប្រធានដេប៉ាតឺម៉ង់សង្គមវិទ្យានៃRUPP)
អភិវឌ្ឍន៍សហគមន៍
កែប្រែក. ប្រវត្តិ ដើមកំណើតរបស់សហគមន៍/សហករណ៍
កែប្រែកាលពី១៥០ឆ្នាំមុន នៅអ៊ឺរ៉ុប កសិករ កម្មការ និងសិប្បករតូចតាចបានស្ថិតនៅស្ថានភាពដ៏លំបាក ជាពិសេសភាពក្រីក្រ ខ្វះចំណីអាហារ ការជំពាក់បំណុលឈ្មួញយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ និងបង្ខំចិត្តទិញទំនិញតំលៃថ្លៃពីឈ្មួញ តែលក់ផលិតផលអោយគេវិញក្នុងតំលៃថោក។ នៅពេលនោះក្រុមអ្នកក្រីក្រ ឬវណ្ណៈអធន មានជំរើសពីរ ៖
ទី១ គឺត្រូវចាប់ដៃគ្នាដើម្បីផលប្រយោជន៍ខ្លួនឯង។ ទី២ ចូលរួមជាមួយលំលាំងបដិវត្ត។
ជាទូទៅ ភាគច្រើនក្រុមអ្នកក្រីក្រជ្រើសយកជម្រើសទី១ គឺបង្កើតជាសហករណ៍ដោយមានការជួយជ្រោមជ្រែង និងដឹកនាំពីបុគ្គលសំខាន់ៗមួយចំនួននៅដំណាក់កាលដំបូង។ លោក រ៉ូបឺត អូវិន (Robert Owen) ត្រូវបានអ្នកខ្លះចាត់ទុកថា ជាបិតាសហគរណ៍ដោយគំនិតរបស់គាត់ត្រូវបានយកមកអនិវត្ត ក្នុងការបង្កើតសហករណ៍ បានជោគជ័យលើកទី១ នៅឆ្នាំ១៨៤៤ នៅ(Rochdel) នៃប្រទេសអង់គ្លេស ដោយមានមនុស្សមួយក្រុម ដែលមានគ្នា២៨នាក់។ អ្នកដែលបង្កើតសហករណ៍ដំបូងនៅប្រទេសអង់គ្លេសសុទ្ធតែទទួលនូវការធ្វើបាប កេងប្រវញ្ញ័ពីព្រោះថៅកែរោងចក្រ បានផ្តល់ប្រាក់ខែតិចអោយកម្មករហើយលក់ទំនិញអោយកម្មករក្នុងតំលៃថ្លៃ។ ណាមួយទំនិញដែលលក់អោយកម្មករមានគុណភាពទាប។ ហេតុនេះហើយក្រយពីការសន្សំប្រាក់រួមគ្នាអស់រយៈពេល១ឆ្នាំ កម្មការសំរេចចិត្តរួមគ្នាចូលទុន បង្កើតអោយមានហាងសំរាប់ទិញ និងលក់ទំនិញដល់កម្មករដែលជាសមានជិកសហគមន៍/សហករណ៍នៅឆ្នាំ១៨៤៤។ តាមរយៈការទិញដុំមកពីទីផ្សារ គេអាចទទួលនូវទំនិញថោក សម្រាប់លក់អោយសមាជិក ហើយប្រាក់ចំណេញដែលទទួលបាន ត្រូវបានបែងចែកអោយទៅសមាជិកវិញតាមភាគហ៊ុនដែលគេមាន។ នៅប្រទេស អាំឡឺម៉ង់ ឆ្នាំ១៨៦៤ មានមន្ត្រីមូលដ្ឋានម្នាក់ឈ្មោះ (Friedrich Wilheim Raiffeisen) រ៉ៃហ្វអៃសិន បានផ្តួចផ្តើមគំនិតចាប់ផ្តើមពីការសន្សំប្រាក់រួមគ្នា និងចែកអោយគ្នាខ្ចី ។ ស្របពេលជាមួយគ្នា នេះដែរ នៅកន្លែងផ្សេងគ្នា មានជនជាតិអាឡឺមង់ម្នាក់ទៀតឈ្មោះ ហៀម៉ាន ស៊ុល ដេលិត្ស (Hermann Schutze Delitsch) បានបង្កើតសមាគមន៍ទិញទំនិញវត្ថុធាតុដើមរួមគ្នានៅឆ្នាំ១៨៤៧ និងបានបង្កើតអោយមានសមាគមសន្សំប្រាក់ន និងខ្ចីប្រាក់នៅឆ្នាំ១៨៥០ ដោយឈរលើគោលការជួយខ្លួនឯង ទទួលខុសត្រូវដោយខ្លួនឯង និងការគ្រប់គ្រងដោយខ្លួនឯង។ ក្រោយមកបានក្លាយជាធនាគារធំមួយនៅប្រទេសអាឡឺម៉ង់ មានឈ្មោះថា ធនាគារប្រជាជន។ ចំណែកនៅប្រទេសកាណាដាវិញ ភាពក្រីក្រនិងជំពាក់បំណុលឈ្មួញឯកជន ជាបញ្ហាជំរុញអោយមានការបង្កើតនូវសហករណ៍ឥណទាន ដំបូងបំផុតនៅឆ្នាំ១៩០០ ដោយលោក ដេហ្សាដាំង (Desjardin) ដោយយកលំនាំតាមសហកឬណ៍ អឺរ៉ុប ដោយផ្តើមពីមនុស្សក្រុមតូច មានលុយត្រឹមតែ២០ដុល្លា ប៉ុណ្ណោះ។ មកដល់បច្ចុប្បន្នននេះសហករណ៍ឥណទាននេះមានសមាជិក ៥.៤លាននាក់ ហើយមានទ្រព្យសម្បត្តិ ជាង ១០៣ ពាន់លានដុល្លាកាណាដា។ ដូចនេះ ជាការសន្និដ្ឋាន សហករណ៍/សហគមន៍ ត្រូចបង្កើតឡើងដោយវណ្ណៈទន់ខ្សោយ វណ្ណៈអធន មានការតស៊ូរំដោះខ្លួនអោយរួចពីភាពក្រីក្រតោកយ៉ាក និងការជិះជាន់កេងប្រវញ្ញ័ពីវណ្ណៈនាយទុន។ នៅដំណាក់កាលដំបូងកាបង្កើតសហករណ៍/សហគមន៍ ជាការតស៊ូជំនះរាល់ការលំបាកជាច្រើន ប៉ុន្តែការតស៊ូនេះជួយបណ្តុះនូវស្មារតី សាមគ្គីភាព សហករណ៍/សហគមន៍បានចឹញ្ចឹមនូវស្មារតី វិន័យលើខ្លួនឯងខ្ពស់ ការទទួលខុសត្រូវលើខ្លួនឯងខ្ពស់ ដូជាឧត្តមគតិ ប្រជាធិបតេយ្យ និងសមធម៌។ ដោយចាប់ផ្តើមចេញពីក្រុម ឬសមាគមន៍ សន្សំប្រាក់ លក់ដូរ ទិញរួមគ្នា សហករណ៍/សហគមន៍ ក្លាយជាអង្គការជំនួញដ៏ធំមួយ នៅប្រទេសលោកខាងលិច និងប្រទេសជប៉ុនមានការរីកចំរើនរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ហេតុនេះហើយបានជាគំនិត សហករណ៍/សហគមន៍ត្រូវបានយកទៅអនុវត្តន៍នៅប្រទេសក្រីក្រផ្សេងទៀត និងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍។ ប៉ុន្តែ សហករណ៍/សហគមន៍នៅប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ មិនសូវបានទទួលជោគជ័យទូលំទូលាយដូចនៅប្រទេសលោកខាងលិចទេ ។ ដូចគ្នាដែរ នៅប្រទេសដែលប្រកាន់យករបប កុម្មុយនិស្ត ដូចជាអតីតៈសហភាពសូវៀត ប្រទេសចិន ប្រទេសវៀតណាម។ល។ ការអនុវត្តន៍ សហករណ៍/សហគមន៍ ត្រូវបានបរាជ័យ ដោយសាតែគេមិនបាន គោរពតាមឧត្តមគតិដើមរបស់ សហករណ៍/សហគមន៍ ដូចជាការជួយគ្នាទៅវិញទៅមក ប្រជាធិបតេយ្យ ស្វ័យគ្រប់គ្រង ៕
ខ. និយមន័យ សហគមន៍/ សហករណ៍
កែប្រែសហគមន៍/សហករណ៍ គឺជាសមាគមឯករាជ្យមួយដែលបង្កើតឡើងដោយក្រុមមនុស្ស/មនុស្សច្រើនដែលមានការសហការគ្នាដោយស្មក្រ័ពីចិត្ត ដើម្បីបំពេញនូវតម្រូវការ ការប្រាថ្នាចង់បាន ធ្វើអោយប្រសើរឡើងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច សង្គម វប្បធម៌ តាមរយៈការអនុវត្តន៍ សកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ច និងការគ្រប់គ្រងតាមបែបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ យោងទៅតាមព្រះរាជក្រឹត្យ ស្តីពីសហគមន៍កសិកម្មនៅកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី ១៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០១ ។
គ. ផលប្រយោជន៍ទទួលបានពី សហករណ៍/សហគមន៍
កែប្រែក/ បង្រៀនដល់សមជិក ពីការងារនិងការអនុវត្តន៍ជាមួយគ្នា ដោយឈរលើគុណតម្លៃជួយគ្នាទៅវិញទៅមក។ សហគមន៍គឺជាការធ្វើជំនួញរួមគ្នា ដែលគ្រប់គ្រងដោយក្រុមមនុស្ស ដែលប្រើប្រាស់សេវារបស់សហគមន៍។ ពួកគេចាត់ចែងថវិកានិងប្រតិបត្តិការជំនួញឬសេវាកម្មសមរាប់ផលប្រយោជន៍របស់ពួកគេផ្ទាល់។
ខ/សហករណ៍/សហគមន៍ នឹងផ្តល់ផលប្រយោជន៍យ៉ាងធំដល់សមាជិកដូចជាការបង្កើនប្រាក់ចំណូលផ្ទាល់ខ្លួន។ ដូច្នេះវាជាមធ្យោបាយមួយរបស់សមាជិកក្នុងការរស់នៅ តាមរយៈការផ្តល់តាមតម្រូវការសំខាន់ផ្នែកសេវកម្ម។ ឧបមា សហករណ៍/សហគមន៍ជាយានមួយក្នុងការធ្វើអោយប្រសើរឡើងនូវផ្នែកទីផ្សារ ឬការផ្តល់សេវាកម្ម។ ផ្ទុយទៅវិញវាមិនអាចកើតឡើងបានទេបើសមាជិកតែម្នាក់ធ្វើសកម្មភាពនេះ។ គ/ វាផ្តល់តម្លៃទំនិញថោក ផ្តល់កំចីដល់សមាជិក ឃ/ វាជួយលើទឹកចិត្តដល់សមាជិក សហករណ៍/សហគមន៍មានការសន្សំវិនិយោគថវិការរបស់ពួកគេសំរាប់ប្រើប្រាស់នាពេលអនាគត។ ង/ វាផ្តល់ឱកាសជាច្រើនសំរាប់សមាជិក សហករណ៍/សហគមន៍ទទួលបានការរៀនសូត្រពីការធ្វើជំនួញរបស់ពួកគេនាពេលអនាគត។
ឃ. របៀបបង្កើត សហករណ៍/ សហគមន៍ៈ
កែប្រែសហគមន៍ ត្រូវបានគិតពិចារណាដូចជាមនុស្សធម្មតាដែលមានសង្ឃឹម ចាប់ចេញពីចំណុចដែលទាបបំផុតនៃភាពក្រីក្រតាមរយៈប្រភេទអាជីវកម្មខ្លះៗនៃក្រុមសន្សំ ដែលឃើញថាមានការរីកចំរើននៃប្រាក់ចំណូល។ ប្រាក់ចំណូលបន្ថែមនេះ គឺត្រូវបានត្រៀមបំរុងយ៉ាងហោចណាស់ក៏អាចឆ្លើយតបទៅនិងតម្រូវការខ្លះទៀតនៅក្នុងគ្រួសារ និង ជាវិធីសាស្រ្តល្អបំផុតក្នុងការធ្វើវិនិយោគទុនយូរអង្វែង ។
របៀបដែលរៀបចំសហគមន៍អោយមានដំណើរការ និង មាននិរន្តភាព វានៅតែមានការជួបប្រទះនឹងបញ្ហាខ្លះៗជារឿងធម្មតារបស់មនុស្ស។ ដូច្នេះតាមរយៈការណែនាំនេះ វាគ្រាន់តែជាទុនសំរាប់ការបង្កើតសហគមន៍ហើយវាជួយលើកទឹកចិត្តដល់មនុស្សធម្មតាអោយ ចូលជាសមាជិកថ្មីនៃអង្គភាពសហគមន៍ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនិងអារម្មណ៍ពួកគេ និងតម្រូវ ការចំពោះមុខ។
ង. ការអភិវឌ្ឍន៍សហគមន៍
កែប្រែ១. និយមន័យ a. Community Development: ជាដំណើរកើតពីកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់មនុស្សគួបផ្សំជាមួយរដ្ឋាភិបាលដើម្បីលើកកម្ពស់សេដ្ឋកិច្ចសង្គម វប្បធម៌នៃសហគមន៍(ឬ ដើម្បីលើកកម្ពស់កម្រិតសេដ្ឋកិច្ច សង្គម វប្បធម៌ និង សហគមន៍) និងដើម្បីសមាហរណកម្ម សហគមន៍ទាំងនេះទៅក្នុងអនាគតរបស់ជាតិ ហើយលើកទឹកចិត្តឱ្យប្រជាជនចូលរួមយ៉ាងសស្រាក់សស្រាំក្នុងដំណើរការនៃការអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ។ (ការឱ្យនិយមន័យឆ្នាំ 1961)។ b. Community Development: ជាដំណើការនៃការៀបចំផែនការ ដើម្បីឱ្យប្រជាជនទទួលបាននូវចំណេះដឹងដែលគេត្រូវការ អាកប្បកិរិយា ជំនាញ ពោលគឺប្រជាជន ឬពលរដ្ឋ អាចចាត់ចែងរៀបចំ និងចូលរួមយ៉ាងពេញទំហឹងជាមួយនឹងផ្នែកផ្សេងទៀត ឬក៏ស្ថាប័នផ្សេងៗទៀតដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងបញ្ហាសង្គមទាំងនោះ។(ការឱ្យនិយមន័យឆ្នាំ 1981)។ c. Community Development: ជាការអនុវត្តវិទ្យាសាស្ត្រសង្គមដែលទាក់ទងជាមួយនឹងការសិក្សា និងការចូលរួមរបស់ពលរដ្ឋ ដើម្បីធានាបាននូវសុខមាលភាពសង្គម និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរបស់ពលរដ្ឋ(Luna 1997) ។ ២ សំណួរស្រាវជ្រាវ A-Research Question ឬជាភាសាខ្មែរប្រែថា សំណួរស្រាវជ្រាវ គឺជាសំណួរដែលអ្នកស្រាវជ្រាវបង្កើតឡើងដើម្បីស្វែងរកចម្លើយលើការស្រាវជ្រាវអ្វីមួយដែលគេចង់ដឹង។ ការជ្រើសរើសសំណួរស្រាវជ្រាវ គឺជាធាតុសំខាន់នៃការស្រាវជ្រាវទាំងបែប #Quantitative and #Qualitative Research។ សំណួរស្រាវជ្រាវល្អ គឺជាការស្វែងរកការកែលម្អចំណេះដឹងលើប្រធានបទ ការរកអ្វីដែលថ្មី ហើយជាធម្មតាត្រូវតូចចង្អៀត (narrow) និងជាក់លាក់ (specific)។ ទម្រង់នៃសំណួរស្រាវជ្រាវ គឺអាស្រ័យលើការជ្រើសរើសប្រភេទនៃការស្រាវជ្រាវ ថាតើតាមបែប #Quant, #Qual ឬ #Mixed Method (សូមមើលអត្ថបទភាពខុសគ្នារវាង Quant និង Qual តាមតំណភ្ជាប់ខាងក្រោម)។ គ្រប់សំណួរស្រាវជ្រាវទាំងអស់ត្រូវតែ ជាលក្ខខណ្ឌ #FRFSCR៖ ១) Focused ផ្តោតលើបញ្ហាតែមួយ ២) Researchable អាចស្រាវជ្រាវបានដោយប្រើប្រាស់ primary and/or secondary sources (សូមមើលតំណខាងក្រោម) ៣) Feasible អាចទៅរួចក្នុងការឆ្លើយសំណួរដែលចង់ដឹងក្នុងរយៈពេលកំណត់ និងឧបសគ្គជាក់ស្តែងក្នុងពេលស្រាវជ្រាវ ៤) Specific ជាក់លាក់គ្រប់គ្រាន់ដើម្បីឆ្លើយឱ្យបានហ្មត់ចត់ ៥) Complex ស្មុគស្មាញគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីអភិវឌ្ឍចម្លើយលើសន្លឹកកិច្ចការ ឬនិក្ខេបបទដោយអាចស្វែងរកឃើញនៅរបបគំហើញថ្មី ៦) Relevant ពាក់ព័ន្ធនឹងជំនាញអាចអ្នកស្រាវជ្រាវចេះដឹង ឬភាគីពាក់ព័ន្ធដែលមានឥទ្ធិពលលើការស្រាវជ្រាវ ទោះបីជាអាចដឹងអំពីគោលការណ៍ទាំងអស់នេះក៏ដោយ ក៏អ្នកស្រាវជ្រាវដំបូង និងសិស្សនិស្សិតនៅតែពិបាកក្នុងការទទួលបានសំណួរស្រាវជ្រាវដែលល្អ។ ដើម្បីបានសំណួរស្រាវជ្រាវល្អ យើងត្រូវជ្រើសរើសប្រធានបទណាដែលយើងចាប់អារម្មណ៍ ហើយត្រូវអានឱ្យបានច្រើនលើ Literature Review ដើម្បីស្វែងបញ្ហាដែលអ្នកនិពន្ធពិភាក្សា និងស្វែងរក Gaps (ភាពខ្វះចន្លោះ ឬប្រធានបទដែលអាចសិក្សាបានពេលអនាគត) លើ Literature។ នៅពេលរកឃើញ Gaps លើ Literature ទាក់ទងប្រធានបទដែលយើងចង់សិក្សាហើយ យើងអាច Narrow down ជាក់លាក់ដើម្បីផ្តោតលើ Gap ដែលចង់សិក្សា។ ដំណាក់កាលនេះ យើងត្រូវអាន Literature និងជួបអ្នកជំនាញឱ្យបានច្រើន ដើម្បីអាចមានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការកំណត់បញ្ហាជាក់លាក់ចង់សិក្សា និងប្រភេទសំណួរដែលគួរសួរ។ ប្រភេទសំណួរស្រាវជ្រាវរួមមាន៖ ១) Descriptive research ជាសំណួរបែបពិពណ៌នា។ ឧ៖ តើអ្នកក្រនៅទីក្រុងភ្នំពេញមានលក្ខណៈសម្គាល់អ្វីខ្លះ? ២) Comparative research ជាសំណួរស្រាវជ្រាវបែបប្រៀបធៀប។ ឧ៖ តើសិល្បៈវប្បធម៌របស់ប្រទេសកម្ពុជា និងប្រទេសថៃមានភាពខុសគ្នា និងស្រដៀងគ្នាអ្វីខ្លះ? ៣) Correlational research ជាសំណួរស្រាវជ្រាវអំពីទំនាក់ទំនង។ ឧ៖ តើទំនាក់ទំនងការទូតរបស់កម្ពុជា និងសហរដ្ឋអាមេរិកមានលក្ខណៈយ៉ាងដូចម្តេចដែរ? ៤) Exploratory research សំណួរស្រាវជ្រាវបែបរុករក។ ឧ៖ តើផលិតផលកសិកម្មរបស់កម្ពុជាអ្វីខ្លះដែលមានសក្តានុពលក្នុងការនាំចេញទៅប្រទេសចិនតាមរយៈពាណិជ្ជកម្មសេរីកម្ពុជា-ចិន? ៥) Explanatory research សំណួរស្រាវជ្រាវបែបពន្យល់។ ឧ៖ តើជំនួយឧបត្ថម្ភរបស់ធានាគារពិភពលោកមានឥទ្ធិពលលើការអភិវឌ្ឍវិស័យកសិកម្មនៅបណ្តាប្រទេសក្នុងអាស៊ានដែរឬទេ? ៦) Evaluation research ការស្រាវជ្រាវវាយតម្លៃ។ ឧ៖ តើអ្វីជាគុណសម្បត្តិ និងគុណវិបត្តិនៃការចំណាកស្រុករបស់ប្រជាជនកម្ពុជាក្នុងការចាកចេញទៅធ្វើការនៅប្រទេសថៃ? ៧) Action research ការស្រាវជ្រាវបែបសកម្មភាព។ ឧ៖ តើយុទ្ធសាស្រ្តណាដែលមានប្រសិទ្ធភាពបំផុតដើម្បីធ្វើឱ្យវិស័យអប់រំនៅកម្ពុជាប្រសើរឡើង? នៅពេលបានសំណួរតាមប្រភេទដែលចង់បានហើយ យើងអាចផ្ទៀងផ្ទាត់សំណួរតាមទម្រង់ FRFSCR និងត្រូវសុំយោបល់ពីសាស្រ្តាចារ្យ និងអ្នកមានជំនាញស្រាវជ្រាវ។ B- កិច្ចការស្រាវជ្រាវ នៅពេលនិយាយពីដំណាក់កាលប្រមូលទិន្នន័យ សំណួរមួយដែលនឹងសួរយើង ថាតើយើងបានទិន្នន័យមកពីណា ដោយរបៀបណា ដែលជាធម្មតាគេតែងសួរថា ជាប្រភេទ Primary Data ឬ Secondary Data ។ ថ្ងៃនេះ Sethakech នឹងលើកយកភាពខុសគ្នា ក៏ដូចជា គុណសម្បត្តិ និងគុណវិបត្តិ រវាង Primary Data និង Secondary Data ។ Primary Data ៖ ជាធម្មតាត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទិន្នន័យដើម (Original Information) ដែលយើងអាចរកបានតាមរយៈការប្រមូល ឬបង្កើតដោយខ្លួនឯង ដែលឆ្លើយតប់នឹងសំណួរស្រាវជ្រាវ (Research Question) របស់យើងផ្ទាល់។ យើងអាចបង្កើត ឬប្រមូលទិន្នន័យដើម ឬ Primary Data តាមរយៈ ការស្ទង់មតិ, ការអង្កេត, និងការពិសោធន៍ជាដើម ។ Secondary Data៖ ជាធម្មតាមានអត្ថន័យផ្ទុយពីទិន្នន័យដើម និងគេច្រើននិយមហៅថាទិន្នន័យបន្ទាប់បន្សំ។ Secondary Data ភាគច្រើនជាទិន្នន័យដែលមានស្រាប់ និងដែលមានត្រូវប្រមូលបានដោយអ្នកដទៃ។ យើងអាចរកទិន្នន័យបន្ទាប់បន្សំនេះតាមរយៈ គេហៈទំព័ររដ្ឋាភិបាល, របាយការណ៍ស្រាវជ្រាវផ្សេងៗ ឬ តាមប្រព័ន្ធអ៊ីនធើណិតជាដើម។ តោះយើងទៅមើលពីគុណសម្បត្តិ និងគុណវិបត្តិរបស់ Primary Data និង Secondary Data ខាងក្រោម៖
- គុណសម្បត្តិ
Primary Data៖ -អាចប្រមូលបានដើម្បីឆ្លើយនឹង Research Question ជាក់លាក់ណាមួយ -យើងអាចគ្រប់គ្រងលើគំរូ និងវិធីសាស្រ្តរបស់វា Secondary Data៖ -មានភាពងាយស្រួល និងលឿន ដើម្បីស្វែងរក -អាចប្រមូលទិន្នន័យដែលមានពេលវេលាលាតសន្ធឹងយូរ និងភូមិសាស្ត្រទូលំទូលាយ
- គុណវិបត្តិ
Primary Data៖ -ត្រូវការចំណាយខ្ពស់ និងពេលវេលារយៈពេលយូរដើម្បីប្រមូល -ត្រូវការហ្វឹកហាត់ក្នុងការប្រមូលទិន្នន័យ Secondary Data៖ -មិនអាចគ្រប់គ្រងនូវគំរូដែលយើងចង់បាន -ត្រូវការផ្ទៀងផ្ទាត់បន្ថែមដើម្បីធ្វើឱ្យការស្រាវជ្រាវមានភាពសុក្រិត
Quantitative Research និង Qualitative Research
កែប្រែស្ដាប់ទៅ វានឹងងាយច្រលំ ក៏ប៉ុន្តែវាមានភាពស្រួលដើម្បីចង់ចាំណាស់។ អ្នកសិក្សាផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ឬពាណិជ្ជកម្មភាគច្រើនប្រហែលជាបានសិក្សារួចមកហើយនូវភាពខុសគ្នានេះ។
របៀបនៃការស្រាវជ្រាវទាំងពីរខាងលើមានសារៈសំខាន់ដូចគ្នា ប៉ុន្តែគេអាចដឹងថានៅពេលដែលគេប្រមូលទិន្នន័យ និងវិភាគទិន្នន័យទាក់ទងនឹងចំនួន, លេខ និងស្ថិតិ គេនឹងប្រើប្រាស់ Quantitative Research។ ផ្ទុយមកវិញ នៅពេលដែលការស្រាវជ្រាវនោះទាក់ទងនឹងអត្ថន័យ ឬពាក្យពេច គេនឹងប្រើប្រាស់ Qualitative Research។ តោះដើម្បីកាន់តែច្បាស់សូមទៅមើលលក្ខណៈពិសេស និងភាពខុសគ្នារបស់ប្រភេទនៃការស្រាវជ្រាវទាំងពីរខាងក្រោម៖ Quantitative Research ៖ -ផ្ដោតលើការធ្វើតេស្ដទៅលើទ្រឹស្ដី និងសម្មតិកម្ម -វិភាគដោយប្រើប្រាស់គណិតវិទ្យា និងវិភាគបែបស្ថិតិ -មានរូបរាងជាចំនួនលេខ, ក្រាប និងតារាង -ត្រូវការអ្នកឆ្លើយចំនួនច្រើន -ជាប្រភេទសំណួរបិទ (Closed Question) Qualitative Research ៖ -ផ្ដោតលើការរុករកនូវគោលគំនិតថ្មីៗ -វិភាគតាមរយៈការសង្ខេប ការបកប្រែអត្ថន័យ -មានរូបរាងជាពាក្យ -ត្រូវការអ្នកឆ្លើយចំនួនតិចតួច -ជាប្រភេទសំណួរបើក (Opened Question) ឧទាហរណ៍៖ Quantitative Research៖ គេសិក្សានៅពេលដែលអ្នកចង់ដឹងអំពី #ចំនួនសិស្សនិសិ្សត ដែលចូលចិត្តទទួលទានអាហារថ្ងៃត្រង់នៅក្នុងបរិវេនសាកលវិទ្យាល័យរបស់អ្នក។ Qualitative Research៖ នៅពេលអ្នកចង់ដឹងពី #ហេតុផលឬមតិយោបល់ ដែលសិស្សនិស្សិតមិនចូលចិត្តទទួលទានអាហារនៅក្នុងបរិវេនសាកលវិទ្យាល័យ។
តើអាមេរិកដែលជារដ្ឌអធិបតេយ្យមួយអាចក្ស័យធនយ៉ាងដូចម្តេច
កែប្រែផ្ងៃច័ន្ទទី ១៤ខែតុលាឆ្នាំ២០១៣ រដ្ឌាភិបាលសហព័ន្ធអាេមរិកនៅតែបន្តរបិទទ្វាមួយផ្នែក ដោយសារតែវិបត្តិថវិការ។ក្នុងពេលជាមួយគ្នាពេលកំណត់ដែលសភាអាមេរិកត្រូវប្រឈមនឹងការក្ស័យធន ក៏កាន់តែខិតជិតចូលមកដល់។លោកអូបាម៉ា និងសមាជិកសភាមកពីគណបក្សសាធារណរដ្ឌមានពេលតែ៤ផ្ងៃទេៀតប៉ុណេ្ណាះេដីម្បីចរចាគ្នាលើការអនុម័តច្បាប់ឲ្យរដ្ឌាភិបាលអាចខ្ចីលុយមកបង្គ្រប់ការចំណាយ និងចេៀសពីការ
ក្ស័យធន។ «សំណួរ» អាេមរិកដូចជាចម្លែកពីប្រទេសផ្សេងទេៀត ព្រេាះមុននឹងរដ្ឌាភិបាលខ្ចីលុយគេបាន ទាល់តែទៅសំុការអនុញ្ាតពីសភាជាមុន‽ តាមពិត រដ្ឌាភិបាលអាមេរិកអាចខ្ចីលុយគេបាន ដោយមិនចាំបាច់សំុការអនុញ្ញាតពីសភាទេ ក៏ប៉ុន្តែធ្វើម៉េចកំុឲ្យតែបំណុលសរុប កើនឡើងហួសពីកម្រិតអតិបរមាមួយដែលកំណត់ដោយច្បាប់«បំណុលដល់តំបូល»។ បពា្ហាាដែលចោទឡើងនៅពេលនេះ គឺថវិការអាមេរិកចេះតែមានឧនភាពជាប្រចាំ។មុខចំណាយមានច្រើន ចំណែកចំណូលមានតិចធ្វើឲ្យរដ្ឌាភិបាលត្រូវខ្ចីបំណុលគេច្រើនដេីម្បីមកបង្រ្គប់ចំណាយ។ បំណុលផ្មីចេះតែបន្តរខ្ចី ច្រើនឡើង ចំណែកឯបំណុលចាស់សងរំលោះមិនទាន់ ធ្វើឲ្យបំណុលចេះតែគរឡើងដល់កំតិតអតិបរមា ទើបរដ្ឌាភិបាលរបស់លោក អូបាម៉ាលែងអាចខ្ចីបំណុលគេបន្ដែមទៀត ហេីយត្រូវសំុឲ្យសភាអនុម័តច្បាប់ផ្មី ដំឡើង កម្រិតអតិបរមានៃបំណុល ទើបន្តខ្ចីបំណុលគេតទៅទៀត។ ″ សំណួរ” កន្លងមកតើសភាអាមេរិកធ្លាប់បានតម្លើងកម្រិតបំណុអតិបរមានេះប៉ុន្មានលើកមកហើយ‽
តាំងពីមានច្បាប់កំណត់អំពីកម្រិតបំណុលអតិបរមា កាលពីឆ្នាំ១៩១៧ សភាអាមេរិកធ្លាប់បានដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមាចំនួន ៧៧ លើករួចមកហើយ ដោយមិនសូវមានបពា្ហាចោទខ្លាំងប៉ុន្មានទេ។ ការដំឡើងកម្រិត
បំណុលអតិបរមាបានក្លាយជារឿងស្មុគស្មាញ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១០មក នៅពេលដៃលគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យបាត់បង់សំលេងភាគច្រើននៅក្នុងរដ្ឌសភា។ដោយសារតែការអនុម័តច្បាប់ដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមា ត្រូវឲ្យមានសំឡេងគាំទ្រសភាទាំងពីរ ់ ៉ព្រឹទ្ធសភា និងរដ្ឌសភា ៉ គណបក្សសាធារណរដ្ឌតែងតែរារាំងមិនឲ្យអនុម័តច្បាប់នេះដេីម្បីដាក់សម្ពាធ ទាមទារឲ្យលោក អូបាម៉ាផ្លាស់ប្តូរនយោបាយ ជាពិេសសដេម្បីប្រឆាំងនឹងច្បាប់ ស្តីពីកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធធានារ៉ាប់រងសុខភាពរបស់លោក អូបាម៉ា។ «សំណួរ» នៅពេលនេះគេនាំគ្នាបារម្ភផា ប្រសិនបើសភាអាមេរិកមិនអនុម័តច្បាប់ តើអាមេរិកក្ស័យធនដូចម្តេច‽
ក្ស័យធនត្រង់ចំណុចនេះមិនមែនសំដៅលើការក្ស័យធនរហូតបិទទ្វារដូចជាករណីក្រុមហ៊ុនទ ឬសហគ្រាសទេ ប៉ុន្តែសំដៅទៅលើស្ដានភាពមួយដែលបំណុលត្រូវសងមានចំនួនច្រើនជាងលុយដែលមានសម្រាប់សងបំណុល
ត្រង់កន្លែងនេះចង់បពា្ជាក់ផា បំណុលត្រូវសងមិនមែនបំណុលដែលជំពាក់ទេ។ជួនកាលបំណុលដែលជំពាក់មានច្រើនដែរ ក៏ប៉ុន្តែមិនទាន់ដល់ពេលកំណត់ត្រូវសង។ក្នុងករណីក្ស័យធន បំណុលដែលជំពាក់គេហើយដល់ពេល កំណត់ត្រូវសង ប៉ុន្តែមិនមានលុយក្នុងដៃគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីសងបំណុលទៅតាមពេលកំណត់។
ករណីក្ស័យធននេះធ្លាប់កើតមានកន្លងមកដូចជានៅ មុិចសុិក នៅឆ្នាំ១៩៨២ និងនៅ អាហ្យង់ទីនឆ្នាំ ២០០១។ ការក្ស័យធនរបស់រដ្ឌ ខុសពីការក្ស័យធនរបស់ក្រុមហ៊ុន ឬសហគ្រាស។ ក្រុមហ៊ុន សហគ្រាសដែលក្ស័យធន ម្ចាស់បំណុលអាចប្តឹងទៅតុលាការឲ្យលក់ឡាយឡុងទ្រព្យក្រុមហ៊ុន ដើម្បីសងបំណុល ហើយក្រុមហ៊ុន
ដែលក្ស័យធននេះអាចនឹងបិទទ្វារលែងតំណើរការទាំងស្រុង។
ចំពេាះរដ្ឌវិញ ដែលអធិបតេយ្យភាព គេមិនអាចទៅចាប់បង្ខំរដ្ឌមួយឲ្យសងបំណុលដូចជាក្រុមហ៊ុនឯកជណទេ(លើកលែងតែម្ចាស់បំណុលនោះជារដ្ឌមួយដែរ ហើមានកម្លាំងទ័ពខ្ាំាលាំង ដែលអាចប្រកាសសង្គ្រាម េដីម្បី
ទារបំណុល)។ ជាទូទៅក្នុងករណីរដ្ឌក្ស័យធន រដ្ឌច្រើនចរចាចាមួយម្ចាស់បំណុល ដើម្បីកាត់បន្ដយបំណុលមួយផ្នែក ឬពន្យាពេលសងបំណុល។ << សំណួរ>> ក្នុងករណីដែលភាពជាប់គាំងនៅសភាអាមេរិកអូសបន្លាយរហូតដល់មានការក្ស័យធនមែន តើវាអាចនឹងបង្កផលប៉ះពាល់អ្វីខ្លះ?
ប្រសិនបើអាមេរិកខកខានមិនបានសងបំណុលគេទៅតាមពេលកំណត់ទេ ទោះបីជាមិនសងទាំងអស់ ឬសងមិនទាន់ពេលក៏ដោយ បពា្ហាាដែលចោទឡើងគឺអត្រាការប្រាក់បំណុលរដ្ឌប្រាកដកើនឡើងខ្ពស់។ នេះជារឿង
ធម្មតា កាលណាខ្ចីលុយគេហើយមិនសងគ្រប់តាមកាលកំណត់ ពេលក្រោយចង់ខ្ចីគេទៀត គេប្រាកដជាមិនចង់ឲ្យខ្ចី ឬក៏ឲ្យខ្ចីដែរប៉ុន្តែទារការប្រាក់ខ្ពស់ ដើម្បីឲ្យសមនិងហានិភ័យនៃបំណុល។ អត្រាការប្រាក់ខ្ពស់គឺជា បន្ទុកធ្ងន់មួយ ដល់ហិរញ្ញាវត្ដុរបស់រដ្ឌ ហើយអាចនាំឲ្យអត្រាការប្រាក់នៅក្នុងទីផ្សាឥណទានឯកជនកើនឡើងខ្ពស់ដែរ ដែលជាបន្ទុកផ្ងន់សម្រាប់ក្រុមហ៊ុន ក៏ដូចជាប្រជាជនទូទៅ។ ទាំងអស់នេះវាអាចនឹងនាំទៅបង្កើត ជាវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ។
ទីផ្សាមូលប័ត្រអាមេរិកជាទីផ្សារដែលមានទំហំនៃការជួញដូរធំ វិបត្តិនៅអាមេរិកនឹងធ្វើឲ្យមានការចលាចលនៅទីផ្សារមូលបត្រនៅទូទាំងពិភពលោក។ អ្នកសេដ្ផកិច្ច ក៏ដូចជាប្រមុខដឹកនាំស្ដាប័នហិរញ្ញវត្ដុសំខាន់ៗដូចជា មូលនិធិរូបិយវត្ដុអន្តរជាតិ(IMF) និងធនាគាពិភពលោក ជាដើម សុទ្ទតែព្រមានទុកជាមុនរួចហើយផា ប្រសិនបើអាមេរិកក្ស័យធនមែន ពិភពលោក
ទាំងមូលនឹងត្រូវធ្លាក់តៅក្នុងវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ច ដែលធ្ងន់ផ្ងរជាងវិបត្តិកាលពីឆ្នាំ ២០០៨ទៅទៀត៕
ស្វែងយល់អំពីផ្សារភាគហ៊ុន
កែប្រែតើផ្សារភាគហ៊ុនជាអ្វី?
បើនិយាយឲ្យខ្លី សាមញ្ញ ហើយស្រួលស្តាប់ ផ្សារភាគហ៊ុន គឺជាកន្លែងដែលគេទិញ-លក់ភាគហ៊ុន។
ចុះ ភាគហ៊ុន ជាអ្វី? ភាគហ៊ុន គឺជាចំណែកដើមទុន ដែលគេដាក់ចូលទៅក្នុងក្រុមហ៊ុនណាមួយ។ នៅពេលដែលក្រុមហ៊ុនចំណេញ ម្ចាស់ភាគហ៊ុនក៏បានចំណេញ ហើយបើក្រុមហ៊ុនខាត ម្ចាស់ភាគហ៊ុនក៏ខាត។ ការចំណេញ ឬខាតនេះ វាសមាមាត្រទៅនឹងចំណែកភាគហ៊ុនដែលខ្លួនមាន។ បើមានភាគហ៊ុនច្រើន ពេលចំណេញ ក៏ចំណេញច្រើន ហើយពេលខាត ក៏ខាតច្រើន។
ក្រុមហ៊ុនខ្លះ គេយកភាគហ៊ុនមួយផ្នែកទៅដាក់លក់ នៅលើទីផ្សារភាគហ៊ុន។ ប៉ុន្តែ មិនមែនគ្រប់តែក្រុមហ៊ុនទាំងអស់អាចលក់ភាគហ៊ុនបានទេ។ ទាល់តែជាប្រភេទក្រុមហ៊ុន ដែលច្បាប់កំណត់ថាអនុញ្ញាតឲ្យលក់ភាគហ៊ុនបាន ទើបអាចចុះភាគហ៊ុនលក់បាន។
តើអ្នកទិញភាគហ៊ុនអាចទទួលបានផលចំណេញអ្វីខ្លះ? ហើយអាចខាតបង់អ្វីខ្លះ?
កាលណាអ្នកណាទិញភាគហ៊ុនរបស់ក្រុមហ៊ុនណាមួយ អ្នកនោះនឹងក្លាយជាម្ចាស់ហ៊ុនរបស់ក្រុមហ៊ុននោះ ហើយមានសិទ្ធិដូចម្ចាស់ហ៊ុនផ្សេងទៀតដែរ ដូចជា សិទ្ធិបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាភិបាលក្រុមហ៊ុន ជាដើម។ គ្រាន់តែថា អ្នកណាមានភាគហ៊ុនច្រើន មានសំឡេងបោះឆ្នោតច្រើន អ្នកមានភាគហ៊ុនតិច មានសំឡេងតិច។
នៅពេលដែលក្រុមហ៊ុនរកស៊ីបានចំណេញលុយ ហើយគេយកលុយចំណេញនេះមកចែកគ្នា ម្ចាស់ភាគហ៊ុនទាំងអស់ទទួលបានចំណែកប្រាក់ចំណេញនេះ ស្របទៅតាមភាគហ៊ុនដែលខ្លួនមាន។ បើមានភាគហ៊ុន ១% បានចំណេញ ១%។ ប៉ុន្តែ បើក្រុមហ៊ុនខាតវិញ ក៏ខាតទៅតាមចំណែកភាគហ៊ុននេះដែរ។
ហេតុអ្វីបានជាមានអ្នកលេងភាគហ៊ុនខ្លះចំណេញ ឬក៏ខាត រាប់ម៉ឺន ឬរហូតដល់រាប់លានដុល្លារ ក្នុងមួយប៉ព្រិចភ្នែក?
អ្នកលេងភាគហ៊ុនបែបនេះ ទិញភាគហ៊ុនមិនមែនទុកចាំទទួលចំណែកលុយចំណេញពីក្រុមហ៊ុនទេ គឺទិញមក ដើម្បីលក់ទៅវិញ យកចំណេញភ្លាមៗ។ ក្នុងករណីនេះ ភាគហ៊ុន ត្រូវក្លាយទៅជាទំនិញ ដែលគេលក់ចេញ ទិញចូល ដូចទំនិញដែលគេលក់នៅលើទីផ្សារធម្មតាដែរ។
ឧទាហរណ៍៖ ពេលខ្ញុំឮដំណឹងអំពីរឿងជំងឺផ្តាសាយអា កំពុងតែរីករាលដាលឡើង នៅម៉ិចស៊ិច ខ្ញុំវិភាគទៅ ឃើញថា ជំងឺនេះជាជំងឺឆ្លងខ្លាំង ដែលអាចរាលដាលទៅប្រទេសផ្សេងៗទៀត។ ដើម្បីបង្ការកុំឲ្យជំងឺនេះឆ្លងរាលដាល គេប្រាកដជាត្រូវនាំគ្នាចាក់វ៉ាក់សាំង។ អ៊ីចឹង ក្រុមហ៊ុនផលិតវ៉ាក់សាំងប្រាកដជាលក់វ៉ាក់សាំងបានច្រើន ហើយចំណេញលុយច្រើន។ ដល់ពេលនោះ ភាគហ៊ុនក្រុមហ៊ុនផលិតវ៉ាក់សាំង ប្រាកដជាឡើងថ្លៃកប់ពពក ព្រោះអ្នកណាក៏ចង់ទិញភាគហ៊ុននេះដែរ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំក៏ប្រមូលទិញភាគហ៊ុនក្រុមហ៊ុននេះទុក ទាន់ពេលនៅថោក។ ពេលដែលភាគហ៊ុននេះឡើងថ្លៃ ខ្ញុំក៏លក់ចេញទៅវិញភ្លាម យកចំណេញ។ ខ្ញុំចេះតែបន្តធ្វើអ៊ីចឹងរហូតទៅ ជាមួយក្រុមហ៊ុនផ្សេងទៀតក៏ធ្វើដូចគ្នា! ជួនកាលទិញពេលនេះ មួយម៉ោងក្រោយឡើងថ្លៃ លក់ទៅវិញភ្លាមក៏មាន។
ផ្ទុយទៅវិញ បើការវិភាគរបស់ខ្ញុំខុស ភាគហ៊ុនមិនឡើងថ្លៃ ស្រាប់តែចុះថ្លៃទៅវិញ ខ្ញុំក៏ខាតបង់ទៅតាមនោះដែរ។ បើសិនជាខ្ញុំដឹងខ្លួនទាន់ ពេលឃើញភាគហ៊ុនចាប់ចុះបន្តិច ខ្ញុំប្រញាប់លក់ចេញភ្លាមៗ ខ្ញុំខាតដែរ តែខាតតិច។ ក៏ប៉ុន្តែ ពេលខ្លះ ខ្ញុំមិនចង់លក់ចេញភ្លាមទេ អង្គុយចាំមើល ក្រែងវាឡើងមកវិញ។ បើវាឡើងមកវិញមែនវាគ្រាន់ ប៉ុន្តែ បើវាចេះតែចុះទៅទៀត ហើយខ្ញុំចេះតែចាំ ដល់ពេលមួយវាចុះទាបខ្លាំង បានខ្ញុំលក់ចេញ ពេលនោះខ្ញុំក៏ខាតឡុងចុងអ៊ីចឹងទៅ។
សូមបញ្ជាក់ថា ការលេងភាគហ៊ុនបែបនេះ គឺជារឿងប្រថុយប្រថានបំផុត។ ជួនកាល ចំណេញមក ខាតទៅវិញអស់ទៅវិញភ្លាមក៏មាន។ ខាតទាំងដើមអស់ទៅទៀតក៏មាន ប្រៀបដូចទៅនឹងការភ្នាល់ល្បែងដូច្នេះដែរ។ ការលេងភាគហ៊ុនរបៀបនេះឯង ដែលពេលខ្លះ ធ្វើឲ្យផ្សារភាគហ៊ុនដួលដាំដូង ហើយពេលខ្លះបង្កើតទៅជាវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុពាសពេញពិភពលោកក៏មាន។
តើអ្វីទៅជាមូលហេតុដែលនាំឲ្យភាគហ៊ុនឡើងថ្លៃ ឬចុះថ្លៃ?
ដោយសារតែភាគហ៊ុន ត្រូវគេយកមកទិញដូរយកចំណេញ ដូចទំនិញធម្មតា អ៊ីចឹង ភាគហ៊ុនឡើងថ្លៃ ឬក៏ចុះថ្លៃ វាគោរពទៅតាមច្បាប់ទីផ្សារធម្មតា ពោលគឺ វាអាស្រ័យទៅលើផ្គត់ផ្គង់ និងតម្រូវការ។ គឺអ្នកទិញ-លក់ភាគហ៊ុននេះឯង ដែលជាអ្នកកំណត់ថ្លៃ។ បើមានអ្នករកទិញច្រើន មិនសូវមានអ្នកចង់លក់ វាក៏ឡើងថ្លៃ។ បើមានអ្នកលក់ច្រើន មិនសូវមានអ្នកទិញ វាក៏ធ្លាក់ថ្លៃ។ អ្នកលេងភាគហ៊ុន គេនាំគ្នាលក់ ឬក៏នាំគ្នាទិញ គឺវាអាស្រ័យទៅលើការវិភាគរបស់អ្នកលេងម្នាក់ៗ ដែលគេមើលទៅថា តើភាគហ៊ុនរបស់ក្រុមហ៊ុនណាមួយនឹងឡើងថ្លៃ ឬចុះថ្លៃ? ហើយការវិភាគនេះ គេធ្វើឡើងទៅលើហេតុការណ៍ផ្សេងៗ ដែលទាក់ទងនឹងក្រុមហ៊ុននេះ (សូមមើលឧទាហរណ៍ខាងលើ អំពី ក្រុមហ៊ុនផលិតវ៉ាក់សាំង និងគ្រុនផ្តាសាយអា)។
ឧទាហរណ៍មួយទៀត ពេលខ្លះ គ្រាន់តែមានលេចឮដំណឹងព្រាលៗមកថា អ៊ីស្រាអែលចង់ប្រើកម្លាំងទ័ពវាយប្រហារលើអៀរ៉ង់ ភាគហ៊ុនរបស់ក្រុមហ៊ុនប្រេងក៏ចាប់ធ្លាក់ចុះគ្រឹប ក៏មាន។
នៅពេលដែលគេនិយាយថា ភាគហ៊ុននេះ ឬភាគហ៊ុននោះ មាន ១០០០ Points ឬក៏ ២០០០ Points តើមានន័យថាម៉េច?
១០០០ ឬ២០០០ Points នេះ មិនមែនជាថ្លៃភាគហ៊ុនទេ គ្រាន់តែជាសន្ទស្សន៍តែប៉ុណ្ណោះ។ សន្ទស្សន៍របស់ភាគហ៊ុននេះ កំណត់ដោយក្រុមហ៊ុន ដែលមានជំនាងខាងហ្នឹង។ គេប្រើប្រាស់សន្ទស្សន៍ភាគហ៊ុន ដើម្បីតាមដានមើល អំពីការវិវឌ្ឍនៃទីផ្សារភាគហ៊ុន។ ឧបមាថា ពេលចាប់បើកលក់ពេលព្រឹក ភាគហ៊ុនមាន ១០០០ Point ហើយស្រាប់តែ ថ្ងៃរសៀល វាចុះមកនៅត្រឹម ៩០០ មានន័យថា ភាគហ៊ុនធ្លាក់ចុះ ១០០ Points ស្មើនឹង ១០% ឬក៏បើឡើងដល់ ១១០០ មានន័យថា ភាគហ៊ុនវាកើនឡើង ១០%។
អ្វីដែលសំខាន់ គឺមិនមែនចំនួន Point ១០០០, ២០០០ ឬក៏ ៣០០០ពាន់នេះទេ។ អ្វីដែលគេតាមដានខ្លាំងជាងគេ គឺភាគរយ ដែលអាចឲ្យគេដឹងថា ភាគហ៊ុននៅកន្លែងណាមួយ វាកើនឡើង ឬក៏ធ្លាក់ចុះ? បើកើនៗប៉ុន្មាន? បើចុះៗប៉ុន្មាន? ត្រូវទិញ ឬក៏ត្រូវលក់? លក់ឥឡូវ ឬមួយក៏ចាំបន្តិចទៀត?
តើធ្វើម៉េចដើម្បីឲ្យដឹងថាភាគហ៊ុន ដែលយើងមាននៅនឹងដៃ គិតជាលុយ មានតម្លៃប៉ុន្មាន?
វាអាស្រ័យថា តើយើងមានភាគហ៊ុនក្រុមហ៊ុនអ្វី? ភាគហ៊ុនរបស់ក្រុមហ៊ុននីមួយៗមានតម្លៃខុសៗគ្នា។
តាមការពិត ភាគហ៊ុនមួយ មិនឡើងថ្លៃ ឬចុះថ្លៃភ្លាមៗ ដូចដែលយើងឃើញនៅលើទីផ្សារភាគហ៊ុនទេ។ ឧបមាថា ក្រុមហ៊ុនមួយមានដើមទុន ១លានដុល្លារ ហើយបែងចែកជា១លានភាគហ៊ុន។ អ៊ីចឹង ១ភាគហ៊ុន គឺថ្លៃ១ដុល្លារ ហើយនៅតែ១ដុល្លារអ៊ីចឹងរហូត លើកលែងតែដល់ពេលណាមួយ គេបង្កើនដើមទុនក្រុមហ៊ុននេះដល់ ២លាន ពេលនោះ ទើបថ្លៃភាគហ៊ុនឡើងដល់ ២ដុល្លារក្នុងមួយហ៊ុន។ បើគណនាតាមតម្លៃភាគហ៊ុនបែបនេះ មិនមានអ្វីស្មុគស្មាញនោះទេ។ ១ហ៊ុនថ្លៃ១ដុល្លារ បើយើងមាន១ពាន់ហ៊ុន គឺស្មើនឹង១ពាន់ដុល្លារ។
ក៏ប៉ុន្តែ តម្លៃភាគហ៊ុន នៅលើទីផ្សារភាគហ៊ុនវាខុសពីតម្លៃហ៊ុន ដែលក្រុមហ៊ុនចុះបញ្ជីលក់។ តម្លៃភាគហ៊ុន នៅលើទីផ្សារភាគហ៊ុន ប្រែប្រួលឡើងចុះភ្លាមៗ មិនទៀងទាត់នោះទេ។ ដូច្នេះ តម្លៃភាគហ៊ុន ដែលអ្នកណាម្នាក់មានក្នុងដៃ វាប្រែប្រួលទៅតាមពេលវេលា។ ឧបមាថា ខ្ញុំមានភាគហ៊ុនក្រុមហ៊ុនតូតាល់ ចំនួន ១ពាន់ហ៊ុន។ តាមតម្លៃលើទីផ្សារ នៅពេលនេះ ម៉ោងនេះ ភាគហ៊ុនតូតាល់ ថ្លៃ១០ដុល្លារ ក្នុង១ហ៊ុន។ អ៊ីចឹង ខ្ញុំមាន១ពាន់ហ៊ុន វាស្មើនឹង ១ម៉ឺនដុល្លារ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដរាបណាខ្ញុំមិនទាន់លក់ភាគហ៊ុនទាំងនេះចេញផុតពីដៃទេ ១ម៉ឺនដុល្លារនេះ គ្រាន់តែជាតម្លៃលើក្រដាសប៉ុណ្ណោះ។ កន្លះម៉ោងក្រោយវាអាចរលាយបាត់ទៅអស់ក៏មាន ឬក៏វាអាចកើនឡើងរហូតដល់ទៅ២ម៉ឺនក៏ថាបាន។
តើពាក្យថា “ទីផ្សារមូលបត្រ” និង “ទីផ្សារភាគហ៊ុន” ជាពាក្យតែមួយ ឬក៏ពាក្យពីរមានន័យខុសគ្នា?
និយាយឲ្យត្រឹមត្រូវមែនទែន ពាក្យពីរនេះមានន័យខុសគ្នា។ តាមពិត ភាគហ៊ុនគ្រាន់តែជាផ្នែកមួយប៉ុណ្ណោះ នៃមូលបត្រ។ ក្រៅពីភាគហ៊ុន នៅមានមូលបត្រផ្សេងទៀត ដែលគេយកមកធ្វើការទិញ-ដូរ នៅលើទីផ្សារមូលបត្រដែរ ដូចជា មូលបត្របំណុល មូលបត្រជាវត្ថុធាតុដើម ឬជារូបិយវត្ថុ ។ល។ និង។ល។
ដោយសារ តែពីដំបូងឡើយ ភាគហ៊ុន គឺជាប្រភេទមូលបត្រ ដែលគេទិញ-លក់ច្រើនជាងគេ។ ទើបយើងចំណាំតែនិយាយ “ផ្សារភាគហ៊ុន” ជាប់មាត់រហូតមក។ ប៉ុន្តែ បើតាមភាសាបច្ចេកទេសត្រឹមត្រូវ គេត្រូវហៅថា “ទីផ្សារមូលបត្រ”។
==សំណួរ-ចម្លើយជុំវិញការលក់ភាគហ៊ុនជាសាធារណៈរបស់ Facebook ==
តើ Facebook គ្រោងលក់ភាគហ៊ុនប៉ុន្មាន?
Facebook មានគោលដៅប្រមូលលុយឲ្យបាន ៥ពាន់លានដុល្លារ ពីការលក់ភាគហ៊ុនជាសាធារណៈជាលើកដំបូង (Initial Public Offering) នេះ។ ចំនួននេះតិចជាងការរំពឹងទុកពីពេលមុន (១០ពាន់លានដុល្លារ) ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែច្រើនជាងការលក់ភាគហ៊ុនដំបូងរបស់ក្រុមហ៊ុនអ៊ីនធ័រនែតផ្សេងៗទៀត នាពេលកន្លងមក។
នៅពេលលក់ភាគហ៊ុនជាសាធារណៈលើកដំបូង កាលពីឆ្នាំ២០០៤ Google លក់បានតែ ១ ៦៧០លានដុល្លារប៉ុណ្ណោះ។
តើភាគហ៊ុនរបស់ Facebook មានតម្លៃប៉ុន្មាន?
នៅក្នុងឯកសារដែលបញ្ជូនទៅគណៈកម្មការមូលបត្រ Facebook មិនទាន់បានកំណត់តម្លៃភាគហ៊ុន ដែលត្រូវលក់នៅឡើយទេ។ ចំនួនពិតប្រាកដ នៃភាគហ៊ុន ដែលត្រូវដាក់លក់ជាសាធារណៈ ក៏ Facebook មានបានបញ្ជាក់នៅក្នុងឯកសារនេះដែរ។
នៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ គេប៉ាន់ប្រមាណថា ភាគហ៊ុន Facebook មានតម្លៃ ២៩,៧៣ដុល្លារ ក្នុងមួយហ៊ុន។ ប៉ុន្តែ អ្នកខ្លះបានព្យាករថា ភាគហ៊ុននេះអាចនឹងមានតម្លៃរហូតដល់ទៅ ៤០ដុល្លារ ក្នុងមួយហ៊ុន នៅពេលចាប់ផ្តើមលក់នៅលើទីផ្សារមូលបត្រ។ ទោះជាយ៉ាងណា ទាំងនេះ គ្រាន់តែការប៉ាន់ស្មានតែប៉ុណ្ណោះ។
នៅពេលណា ទើបគេអាចចាប់ផ្តើមទិញភាគហ៊ុនរបស់ Facebook បាន?
កាលពីថ្ងៃពុធ ម្សិលមិញនេះ Facebook គ្រាន់តែបញ្ជូនឯកសារ ដើម្បីសុំលក់ភាគហ៊ុន ប៉ុន្តែ នៅមិនទាន់ចាប់ផ្តើមលក់ភាគហ៊ុននៅឡើយទេ។ ដូច្នេះ គេនៅមិនទាន់អាចទិញភាគហ៊ុន Facebook បាននៅឡើយទេ នៅពេលនេះ។ គេត្រូវរង់ចាំយ៉ាងតិច ៣ខែទៀត (ក្រោយថ្ងៃទី២ ឧសភា) ទើប Facebook ចាប់ផ្តើមលក់ភាគហ៊ុន។
តើ Facebook មានប្រាក់ចំណូល និងប្រាក់ចំណេញប៉ុន្មានក្នុងមួយឆ្នាំៗ?
ចាប់ពីពេលនេះទៅ ដោយ Facebook ចង់លក់ភាគហ៊ុន នៅក្នុងទីផ្សារមូលបត្រ Facebook មានកាតព្វកិច្ចផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈ នូវស្ថានភាពហិរញ្ញវត្ថុ និងសកម្មភាពជំនួញរបស់ខ្លួន។
នៅក្នុងឯកសារ ដែលបញ្ជូនទៅគណៈកម្មការមូលបត្រ Facebook បានបង្ហាញថា៖
ប្រាក់ចំណូលប្រចាំឆ្នាំ ២០១១ មាន ៣ ៧១១លានដុល្លារ ប្រាក់ចំណេញសុទ្ធ នៅឆ្នាំ២០១១ មាន ១០០០លានដុល្លារ អ្នកប្រើប្រាស់សកម្មប្រចាំខែ (Monthly active users) មាន ៨៤៥លាននាក់ នៅខែធ្នូ ២០១១ អ្នកប្រើប្រាស់សកម្មប្រចាំថ្ងៃ (Daily active users) មាន ៤៨៣លាននាក់
តើប្រភពចំណូលរបស់ Facebook បានមកពីណា?
ប្រភពចំណូលធំបំផុតរបស់ Facebook គឺបានមកពីការផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម (Online advertisement)។ នៅឆ្នាំ២០១១ ប្រាក់ចំណូល ដែលបានមកពីការផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម មានរហូតដល់ទៅ ៣ ១៥០ លានដុល្លារ ពោលគឺ ប្រមាណ ៨៥% នៃប្រាក់ចំណុលសរុបប្រចាំឆ្នាំ។
ប្រភពចំណូលធំទីពីរ គឺបានមកពីក្រុមហ៊ុន Zynga (១២% នៃប្រាក់ចំណូលសរុបប្រចាំឆ្នាំ២០១១)។ Zynga គឺជាក្រុមហ៊ុនផលិតល្បែងលើអ៊ីនធ័រនែត (Online Game) ដែលគេច្រើនលេងនៅលើ Facebook ដូចជា FarmVille, CastleVille, CityVille, Mafia Wars, Café World ។ល។
តើក្រុមហ៊ុន Facebook មានតម្លៃប៉ុន្មាន?
វាអាស្រ័យទៅលើតម្លៃភាគហ៊ុន Facebook ដែលអ្នកវិនិយោគហ៊ានឲ្យ នៅពេលដែលភាគហ៊ុនត្រូវដាក់លក់នៅលើទីផ្សារ នៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានខែខាងមុខ។
ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនេះ គេរំពឹងថា ក្រោយពេលចូលក្នុងទីផ្សារមូលបត្រ ក្រុមហ៊ុន Facebook អាចនឹងមានតម្លៃរហូតដល់ទៅ ១០០ពាន់លានដុល្លារ។ បើសិនជាពិតជាដូចនេះមែន Facebook ដែលទើបនឹងបង្កើតបាន ៨ឆ្នាំនេះ នឹងមានតម្លៃខ្ពស់ជាងក្រុមហ៊ុនធំៗ និងចំណាស់ៗរបស់អាមេរិក ដូចជា Amazon, Caterpillar, Goldman Sachs, Ford Motor និង Boeing ជាដើម។
តើអគ្គនាយក និងស្ថាបនិក Facebook (Mark Zuckerberg) មានភាគហ៊ុនប៉ុន្មាន?
លោក Mark Zuckerberg មានចំណែកហ៊ុន ២៨,៤% ក្នុងក្រុមហ៊ុន Facebook ហើយទទួលបានប្រាក់ចំណូលពី Facebook (ទាំងប្រាក់ខែ និងប្រាក់ចំណូលផ្សេងទៀត) ចំនួន ១ ៤៩០ ០០០ដុល្លារ (ឆ្នាំ២០១១)។
ប្រសិនបើតម្លៃក្រុមហ៊ុន Facebook ពិតជាកើនឡើងរហូតដល់ ១០០ពាន់លានដុល្លារ ដូចគេរំពឹងទុកមែន ភាគហ៊ុនរបស់លោក Mark Zuckerberg ក្នុងក្រុមហ៊ុន Facebook នឹងមានតម្លៃរហូតដល់ទៅជាង ២៨ពាន់លានដុល្លារ។ លោក Zuckerberg នឹងត្រូវក្លាយជាមហាសេដ្ឋី ដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិច្រើនជាងគេ លំដាប់ទី ៤ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក និង ទី៩ នៅទូទាំងពិភពលោក។ សូម្បីតែបុគ្គលិករបស់ក្រុមហ៊ុន Facebook ក៏អាចក្លាយជាសេដ្ឋី ដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិរាប់លានដុល្លារដែរ៕
តើចិនអាចប្រើលុយបំណុលជាអាវុធក្នុងសង្រ្គាមពាណិជ្ជកម្មជាមួយអាមេរិក?
កែប្រែនៅក្នុងបរិបទនៃសង្រ្គាមពាណិជ្ជកម្ម រវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងចិន គេតែងតែចោទជាសំណួរថា តើអ្នកណាមានប្រៀបជាងអ្នកណា ហើយភាគីនីមួយៗមានចំណុចខ្លាំងអ្វី ដែលអាចយកមកធ្វើជាអាវុធ ដើម្បីយកប្រៀបលើគូប្រជែង? រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ អាវុធដែលភាគីទាំងពីរលើកយកមកគំរាមគ្នាទៅវិញទៅមក គឺការដំឡើងពន្ធនាំចូល។ ក៏ប៉ុន្តែ ចិននៅមានអាវុធដ៏សំខាន់មួយទៀតដែលអាចធ្វើឲ្យអាមេរិកញញើត គឺបំណុលដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ដែលអាមេរិកជំពាក់ចិន។ តើចិនអាចប្រើលុយបំណុលនេះជាអាវុធដោយវិធីណា ហើយអាចមានប្រសិទ្ធភាពដែរឬទេ?
គ្រប់គ្នាសុទ្ធតែដឹងថា នៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ចិនគឺជាម្ចាស់បំណុលដ៏ធំបំផុតរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ ក្នុងចំណោមប្រទេសដែលមានមូលបត្របំណុលរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងដៃ ចិនគឺជាប្រទេសដែលមានច្រើនជាងគេ គឺមានជាទឹកប្រាក់រហូតដល់ទៅជាង១ពាន់ពាន់លានដុល្លារ (១ ១៧០ ០០០ ០០០ ០០០ ដុល្លារអាមេរិក)។
នៅក្នុងសង្រ្គាមពាណិជ្ជកម្មជាមួយអាមេរិក ចិនអាចមានជម្រើសមួយ គឺបញ្ចេញមូលបត្របំណុលរបស់អាមេរិកទាំងអស់នេះមកលក់នៅលើទីផ្សារ ដែលអាចនឹងបង្កនូវផលប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរបំផុតដល់សេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុរបស់អាមេរិក។
គេមិនត្រូវភ្លេចទេថា មូលបត្របំណុល ក៏ដូចជា ភាគហ៊ុន (មូលបត្រកម្មសិទ្ធិ) ឬក៏ទំនិញផ្សេងទៀតដែរ គឺគោរពទៅតាមច្បាប់នៃទីផ្សារសេរី។ ដូច្នេះ ប្រសិនបើចិនបញ្ចេញមូលបត្របំណុលរបស់អាមេរិកដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់នេះមកលក់នៅលើទីផ្សារ តម្លៃមូលបត្រនេះនឹងត្រូវធ្លាក់ចុះ ហើយនៅពេលដែលមូលបត្របំណុលនេះលែងសូវមានតម្លៃ អ្នកវិនិយោគផ្សេងទៀតដែលមានមូលបត្របំណុលអាមេរិកនៅក្នុងដៃ ដូចជា ជប៉ុន ឬប្រទេសផ្សេងទៀត ឬក៏អ្នកវិនិយោគឯកជនផ្សេងទៀត ក៏ប្រាកដជានឹងនាំគ្នាប្រញាប់ប្រញាល់បញ្ចេញមូលបត្របំណុលដែលខ្លួនមានមកលក់នៅលើទីផ្សារដែរ ដើម្បីកុំឲ្យខាតបង់កាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ។ នៅពេលនោះ វានឹងធ្វើឲ្យមូលបត្របំណុលរបស់អាមេរិកកាន់តែធ្លាក់ថ្លៃកាន់តែខ្លាំងថែមទៀត ហើយសម្រាប់មូលបត្របំណុល កាលណាតម្លៃធ្លាក់ចុះ គឺមានន័យថា អត្រាការប្រាក់នឹងត្រូវកើនឡើង។
អត្រាការប្រាក់កើនឡើងអាចនឹងបង្កនូវផលវិបាកធំៗចំនួនពីរ។
ទីមួយ រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកនឹងត្រូវបង់ការប្រាក់ខ្ពស់ ដើម្បីខ្ចីបំណុលពីគេ ហើយនេះគឺជាបញ្ហាចោទដ៏ធំសម្រាប់អាមេរិក ដែលជាប្រទេសមានឧនភាពថវិកាយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ហើយបរិមាណបំណុលសាធារណៈក៏មានកម្រិតខ្ពស់ រហូតត្រូវប្រឈមមុខនឹងវិបត្តិបំណុលជាច្រើនលើករួចមកហើយ នាពេលកន្លងមក។
ទីពីរ គឺផលប៉ះពាល់ទៅលើឥណទានក្នុងវិស័យឯកជន។ អត្រាការប្រាក់កើនឡើង វានឹងធ្វើឲ្យក្រុមហ៊ុន និងអ្នកវិនិយោគមានការពិបាកក្នុងការស្វែងរកឥណទានជាងមុន ហើយត្រូវបង់ការប្រាក់ខ្ពស់ជាងមុន ដែលជាឧបសគ្គដ៏ធំមួយ នៅក្នុងវិស័យវិនិយោគឯកជន។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា វាក៏អាចធ្វើឲ្យការចំណាយរបស់ប្រជាជនទូទៅ នៅក្នុងទីផ្សារក្នុងស្រុកត្រូវធ្លាក់ចុះ។ ទាំងអស់នេះសុទ្ធតែជាកត្តាចម្បងៗ ដែលអាចធ្វើឲ្យកំណើនសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកត្រូវធ្លាក់ចុះ។
ក៏ប៉ុន្តែ ការបញ្ចេញមូលបត្របំណុលអាមេរិកមកលក់នៅក្នុងទីផ្សារនេះ ក៏នឹងបង្កផលប៉ះពាល់យ៉ាងច្រើនផងដែរដល់ចិនខ្លួនឯង ហើយផលប៉ះពាល់នេះអាចមាននៅត្រង់ចំណុចសំខាន់ៗពីរ។
ទីមួយ ផលប៉ះពាល់ខាងផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ។ ប្រសិនបើចិនបញ្ចេញមូលបត្របំណុលអាមេរិកទាំងអស់ដែលខ្លួនមានមកលក់នៅលើទីផ្សារ ហើយធ្វើឲ្យតម្លៃមូលបត្រនេះធ្លាក់ចុះខ្លាំង គឺមានន័យថា ចិនត្រូវលក់មូលបត្រអស់ទាំងនេះ ក្នុងតម្លៃទាបជាងកាលពីពេលដែលខ្លួនទិញ ពោលគឺលក់ខាត ហើយកាលណាតម្លៃមូលបត្របំណុលអាមេរិកធ្លាក់ចុះកាន់តែទាប ចិនក៏ត្រូវខាតលុយកាន់តែច្រើន។
ទីពីរ ផលប៉ះពាល់ខាងសេដ្ឋកិច្ច ជាពិសេស គឺវិស័យនាំចេញ។ នៅពេលដែលតម្លៃមូលបត្របំណុលអាមេរិកធ្លាក់ចុះ វាធ្វើឲ្យអត្រាការប្រាក់នៅអាមេរិកមានការកើនឡើង ហើយនៅពេលដែលអត្រាការប្រាក់នៅអាមេរិកកើនឡើង វានឹងធ្វើឲ្យតម្លៃលុយដុល្លារអាមេរិកត្រូវធ្លាក់ចុះ។ នៅពេលដែលលុយដុល្លារធ្លាក់ថ្លៃ វានឹងធ្វើឲ្យផលិតផលរបស់អាមេរិកនៅលើទីផ្សារអន្តរជាតិមានភាពប្រកួតប្រជែងខ្ពស់ ហើយទំនិញរបស់ចិននឹងត្រូវពិបាករកទីផ្សារនាំចេញ។ នេះគឺជាបញ្ហាចោទដ៏ធំមួយ សម្រាប់ចិន ដែលសេដ្ឋកិច្ចនៅពឹងផ្អែកខ្លាំងលើការនាំចេញ។
ដូច្នេះ និយាយជារួមមកវិញ ការបញ្ចេញមូលបត្របំណុលអាមេរិកមកលក់នៅលើទីផ្សារ វាអាចនឹងបង្កនូវផលប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរទៅដល់ហិរញ្ញវត្ថុ និងសេដ្ឋកិច្ចរបស់អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ចិនខ្លួនឯងក៏ត្រូវរងនូវផលប៉ះពាល់មិនតិចនោះដែរ។ ដូច្នេះ ការយកមូលបត្របំណុលអាមេរិកមកធ្វើជាអាវុធ ក្នុងសង្រ្គាមពាណិជ្ជកម្មជាមួយអាមេរិក វាគួរតែជាជម្រើសចុងក្រោយមួយរបស់ចិន ហើយវាក៏អាស្រ័យផងដែរថា តើមេដឹកនាំចិនគិតថាខ្លួនមានលទ្ធភាព ហើយសុខចិត្តទ្រាំទ្រការខាតបង់បានត្រឹមកម្រិតណា?
ទាំងអស់នេះនៅមិនទាន់គិតផងដល់ចំណុចសំខាន់មួយទៀត ដែលអាចនឹងធ្វើឲ្យអាវុធរបស់ចិនមិនសូវមានឥទ្ធិពល គឺភាពទាក់ទាញនៃមូលបត្របំណុលរដ្ឋអាមេរិកនៅលើទីផ្សារអន្តរជាតិ។ រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ អ្នកវិនិយោគជាទូទៅតែងតែនាំគ្នាសំឡឹងឃើញមូលបត្របំណុលរដ្ឋអាមេរិកថាជាវិនិយោគដែលមានសុវត្ថិភាពបំផុត ដែលគួរជាទីទុកចិត្ត។ ដូច្នេះ វាគឺជារឿងដែលអាចទៅរួចដែលថា នៅពេលដែលចិនបញ្ចេញមូលបត្រអស់ទាំងនេះមកលក់នៅលើទីផ្សារ អ្នកវិនិយោគផ្សេងទៀតនឹងនាំគ្នាប្រមូលទិញមូលបត្រនេះ ដែលធ្វើឲ្យតម្លៃមូលបត្របំណុលនេះមិនសូវធ្លាក់ចុះខ្លាំង ហើយជាលទ្ធផល ផលប៉ះពាល់ទៅលើអាមេរិកក៏មិនសូវមានខ្លាំងដូចអ្វីដែលចិនរំពឹងទុក៕
តើ Facebook រកចំណូលបានដោយសារអ្វីទើបគេហ៊ានឲ្យតម្លៃរហូតដល់៥០ពាន់លានដុល្លារ?
កែប្រែFacebook គឺជាបណ្តាញសង្គមតាមអ៊ីនធ័រនែតមួយ ដែល បច្ចុប្បន្ន មានអ្នកប្រើប្រាស់ជាង ៥០០លាននាក់ ហើយចំនួននេះចេះតែបន្តកើនឡើងជារៀងរាល់ថ្ងៃ។ អ្នកប្រើប្រាស់បណ្តាញ Facebook មិនតម្រូវឲ្យបង់ប្រាក់កម្រៃអ្វីនោះទេ។ បើដូច្នេះ តើ Facebook រកចំណូលបានពីណាមក?
ការផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម
របៀបរកលុយរបស់ Facebook មិនខុសពីវិបសៃត៍ផ្សេងៗទៀតប៉ុន្មានទេ ដូចជា Google,Yahoo និង Youtube ជាដើម។ ប្រភពចំណូលធំបំផុតរបស់ Facebook គឺបានមកពីការផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្មនៅលើទំព័រវិបសៃត៍។ អ្នកដែលមានទំព័រ Facebook ពិតជាអាចមើលឃើញ នៅផ្នែកខាងស្តាំដៃ នៃទំព័រ Facebook តែងតែមានការផ្សាយពាណិជ្ជកម្មរបស់ក្រុមហ៊ុន ឬក៏ផលិតផលផ្សេងៗ។ អ្នកដែលផ្សាយពាណិជ្ជកម្មលើទំព័រនេះ គឺត្រូវបង់លុយទៅឲ្យ Facebook ហើយប្រភពចំណូលពីការផ្សាយពាណិជ្ជកម្មតាមអ៊ីនធ័រនែតបែបនេះ គឺមានទំហំកាន់តែធំ នៅពេលដែលមានអ្នកចូលមើលវិបសៃត៍កាន់តែច្រើន។
សព្វថ្ងៃនេះ Facebook មានអ្នកប្រើប្រាស់ជាង ៥០០លាននាក់។ ប្រសិនបើក្នុងមួយថ្ងៃ អ្នកប្រើប្រាស់ម្នាក់ ចូលមើលទំព័រ Facebook តែម្តង ក៏ Facebook អាចរកចំណូលបានមិនតិចដែរ ពីការផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម។ សព្វថ្ងៃនេះ Facebook គឺជាទំព័រវិបសៃត៍ ដែលមានអ្នកចូលមើលច្រើនជាងគេបំផុតនៅលើពិភពលោក ពោលគឺ ច្រើនជាង Google ច្រើនជាង Yahoo និងច្រើនជាង Youtube ទៅទៀត។
ដូច្នេះ អ្នកដែលជួយរកលុយឲ្យ Facebook គឺអ្នកប្រើប្រាស់ទាំងជាង ៥០០លាននាក់នេះឯង។ ថ្វីដ្បិតតែយើងអាចប្រើ Facebook ដោយមិនមានបង់លុយមួយសេនក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែ រាល់លើកដែលយើងចូលមើលទំព័រ Facebook របស់យើង ឬចូលមើលទំព័ររបស់មិត្តភ័ក្តិ ឬទំព័រផ្សេងៗទៀតរបស់ Facebook យើងនាំលុយទៅឲ្យ Facebook ។ ដូច្នេះ Facebook មិនចាំបាច់ងាកមកយកកម្រៃសេវាកម្ម ពីអ្នកប្រើប្រាស់ ដើម្បីទទួលបានប្រាក់ចំណូល ដូចជាពាក្យចចាមអារ៉ាមខ្លះទេ។ អ្វីដែល Facebook ត្រូវការ គឺទុកឲ្យគេប្រើប្រាស់ទំព័រ Facebook ដោយឥតគិតថ្លៃដដែល ដើម្បីទាក់ទាញអ្នកប្រើប្រាស់ឲ្យបានកាន់តែច្រើនថែមទៀត។
ការលក់ទំនិញ និងអំណោយផ្សេងៗ (Facebook Goods and Gifts)
អ្នកដែលមានទំព័រ Facebook ប្រហែលជាធ្លាប់ឃើញហើយថា នៅពេលដល់ថ្ងៃបុណ្យអ្វីមួយ ដូចជា បុណ្យកំណើតមិត្តភក្តិ បុណ្យណូអែល ឬបុណ្យសង្សារ ជាដើម Facebook តែងតែបង្ហាញឲ្យឃើញពីអំណោយ ដែលគេអាចផ្ញើទៅមិត្តភក្តិបាន។ អំណោយទាំងនេះអាចជា រូបផ្កា រូបកាដូ រូបនំបុណ្យកំណើត ជាដើម។ ដើម្បីបានរូបភាពទាំងនេះផ្ញើទៅជូនមិត្តភក្តិគេត្រូវបង់លុយឲ្យ Facebook ១ដុល្លារ ក្នុង១រូប។ ក្នុងតម្លៃទាបបែបនេះ ធ្វើឲ្យអ្នកខ្លះមិនខ្លាចនឹងទិញផ្ញើទៅមិត្តភ័ក្តិនោះទេ។ សម្រាប់ Facebook រូបមួយថ្លៃ ១ដុល្លារ គឺតិចតួចមែន ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកប្រើ Facebook មានរហូតដល់ទៅជាង ៥០០លាននាក់។ ដូច្នេះ សក្តានុពលនៃប្រាក់ចំណូល គឺអាចមានច្រើន។
ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ មានអ្នកវិភាគជាច្រើន នៅតែយល់ថា ការដែលធនាគារ Goldman Sachs ឲ្យតម្លៃ Facebook ដល់ទៅ ៥០ពាន់លានដុល្លារ គឺជាតម្លៃខ្ពស់ហួសហេតុពេក៕
សភាអាមេរិកអនុម័តច្បាប់កំណែទម្រង់ផ្សារមូលបត្រ
កែប្រែច្បាប់ស្តីពីកំណែទម្រង់ទីផ្សារមូលបត្រ ត្រូវបានព្រឹទ្ធសភាអាមេរិកអនុម័តក្នុងសំឡេងគាំទ្រ ៦០សំឡេង ទល់នឹង ៣៩សំឡេងប្រឆាំង។ កំណែទម្រង់នេះ ត្រូវបានធ្វើឡើង ក្នុងគោលដៅចៀសវាងកុំឲ្យវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ ដូចកាលពីពេលថ្មីៗនេះ ផ្ទុះឡើងសាជាថ្មីម្តងទៀត នៅថ្ងៃអនាគត។
ការរកស៊ីរបស់ធនាគារ និងស្ថាប័នហិរញ្ញវត្ថុ ដែលមានហានិភ័យខ្ពស់នឹងត្រូវដាក់ក្រោមការត្រួតពិនិត្យរបស់ រដ្ឋាភិបាល។ ការផ្តល់ប្រាក់កម្ចីដល់សាធារណជនទូទៅ ក៏នឹងត្រូវរឹតបន្តឹងដែរ ដើម្បីការពារផលប្រយោជន៍អតិថិជន ជាពិសេស ដើម្បីចៀសវាងការផ្តល់ប្រាក់កម្ចីបែប Subprime ដូចពីមុន ដែលជាដើមហេតុនៃវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុពិភពលោក។ ម្យ៉ាងទៀត ក្រោយពីពេលច្បាប់នេះចូលជាធរមាន ក្រុមហ៊ុន ឬធនាគារណាដែលរកស៊ីខាត ហើយក្ស័យធន មិនអាចមកសុំឲ្យរដ្ឋាភិបាលជួយ ដូចពីមុនទៀតទេ។
បន្ទាប់ពីឡើងមកកាន់អំណាចបាន២ឆ្នាំ លោកអូបាម៉ា និងគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យបានធ្វើកំណែទម្រង់ជាប្រវត្តិសាស្រ្តដល់ ទៅពីរ៖ កំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធធានារ៉ាប់រងសុខភាព និងកំណែទម្រង់ហិរញ្ញវត្ថុ។ កំណែទម្រង់ហិរញ្ញវត្ថុសម្រេចបាន នៅតែ ៤ខែទៀតប៉ុណ្ណោះ មុននឹងដល់ពេលបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិកសភា នៅខែវិច្ឆិកា។
ការអនុម័តកំណែទម្រង់ហិរញ្ញវត្ថុនេះ បានបង្ហាញអំពីជ័យជំនះរបស់លោកអូបាម៉ា ទល់នឹងការធ្វើ Lobby របស់អ្នកជំនួញ។ គេនៅចាំបានថា នៅក្នុងអំឡុងយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតី កាលពីឆ្នាំ ២០០៨ លោកអូបាម៉ាធ្លាប់បានសន្យាថា នឹងមិនបណ្តោយឲ្យអ្នកមានលុយប្រើឥទ្ធិពលរបស់ពួកគេមកលើនយោបាយ របស់រដ្ឋាភិបាលនោះទេ។ របៀបធ្វើការបែបនេះអាចនឹងទាក់ទាញការគាំទ្រពីសំណាក់ពលរដ្ឋអាមេរិក ដែលមិនចូលចិត្តការធ្វើនយោបាយដោយពឹងលើលុយ។
ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់ហិរញ្ញវត្ថុនេះ គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យទំនងជាបានបង្កសត្រូវច្រើន ក្នុងមជ្ឈដ្ឋានអ្នកជំនួញ។ អ្នកជំនួញដែលមិនសប្បាយចិត្តអាចនឹងនាំគ្នាសម្រុកទៅជួយគណបក្ស សាធារណរដ្ឋ នៅក្នុងការបោះឆ្នោត នៅខែវិច្ឆិកានេះ។
ម្យ៉ាងវិញទៀត មានអ្នកខ្លះបានរិះគន់កំណែទម្រង់ហិរញ្ញវត្ថុរបស់លោកអូបាម៉ានេះថា មានលក្ខណៈទូលំទូលាយខ្លាំងពេក ដែលត្រូវការពេលវេលាច្រើនទៀត ទម្រាំតែអាចចាប់ផ្តើមអនុវត្តចេញជាលទ្ធផលបាន។ ការបង្កើតស្ថាប័នថ្មី ដើម្បីត្រួតពិនិត្យសកម្មភាពហិរញ្ញវត្ថុ បន្ថែមពីលើស្ថាប័នដែលមានស្រាប់ ក៏ទទួលរងនូវការរិះគន់ផងដែរ។ គេរិះគន់ថា ការបង្កើតស្ថាប័នច្រើនបែបនេះ នឹងបង្កជាបញ្ហាការិយាធិបតេយ្យស្មុគស្មាញ ដែលនឹងធ្វើឲ្យបាត់បង់ប្រសិទ្ធិភាពការងារ។ ម្យ៉ាងទៀត ស្ថាប័នកាន់តែច្រើន ថវិកាចំណាយ ដើម្បីឲ្យស្ថាប័នទាំងនេះដំណើរការ ក៏មានកាន់តែច្រើន៕
ការដួលដាំដូងនៃទីផ្សារភាគហ៊ុនពិភពលោក
កែប្រែមូលហេតុដែលធ្វើឲ្យទីផ្សារភាគហ៊ុនអឺរ៉ុបនិងទីផ្សារពិភពលោកធ្លាក់ដួលដាំដូងយ៉ាងខ្លាំងបែបនេះមានច្រើន៖
ទី១- ការបារម្ភនិងការសង្ស័យទៅលើសន្ទុះកំណើនសេដ្ឋកិច្ចនៃប្រទេសចិនដែលជាក្បាលម៉ាស៊ីនដ៏សែនសំខាន់សម្រាប់ជួយអូសទាញកំណើនសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក។ ទី២- ស្ថានភាពពុំល្អនៃម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ចជប៉ុន។ ទី៣- ការសង្ស័យទៅលើសោធនភាពនៃធនាគារអឺរ៉ុបឬការសង្ស័យទៅលើភាពមានប្រាក់គ្រប់គ្រាន់សម្រាប់សងនៃធនាគារអឺរ៉ុប។ ទី៤- ការបាត់បង់ទំនុកចិត្តនៃប្រជាជនអាមេរិកាំងទៅលើសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកដែលធ្វើឲ្យពួកគេលែងមានទំនុកចិត្តទៅលើអនាគត និងដែលជាមូលហេតុធ្វើឲ្យពួកគេលែងហ៊ានធ្វើការទិញដូរហូបចុកដូចពេលមុនៗ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ការទិញដូរហូបចុកផ្ទៃក្នុងអាមេរិកាំងគឺជាជំនួយមួយដល់សកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចដ៏សំខាន់ក្នុងការជួយអូសទាញឲ្យមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចនៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ ទី៥- ការបាត់បង់ទំនុកចិត្តរបស់អ្នកបោះទុនធ្វើវិនិយោគ ដោយហេតុតែមានដំណឹងពុំល្អពុំចេះចប់ពាក់ព័ន្ធនឹងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុពិភពលោក។
ថ្វីត្បិតតែនៅថ្ងៃពុធទី៣០មិថុនានេះ ទីផ្សារភាគហ៊ុនសំខាន់ៗនៅអឺរ៉ុបបានស្គាល់សភាពគ្រាន់បើបន្តិចឡើងវិញក៏ដោយ ក៏កាលពីម្សិលមិញគេបានកត់សម្គាល់ឃើញទីផ្សារភាគហ៊ុននៅទីក្រុងម៉ាឌ្រីដបានធ្លាក់ដាំដូងបាត់បង់អស់ប្រមាណ៥,៤៥%ដោយហេតុតែគេបារម្ភពីសុខភាពនៃធនាគារអេស្ប៉ាញុល។ ទីផ្សារភាគហ៊ុននៅទីក្រុងប៉ារីសបានធ្លាក់ចុះអស់៤,០១%។ ទីផ្សារភាគហ៊ុននៅទីក្រុងLondresបានបាត់បង់អស់៣,១០%។ ទីផ្សារភាគហ៊ុននៅទីក្រុងFrancfortនៃប្រទេសអាល្លឺម៉ង់បានស្រុតចុះអស់៣,៣៣% ។ល។
ផ្សារភាគហ៊ុននៅអាស៊ីក្រោយពីបានធ្លាក់ស្រុតបាត់បង់អស់៤,២៧%នៅទីក្រុងសៀងហៃ ២,៣១%នៅទីក្រុងហុងកុង នៅទីក្រុងតូក្យូក្រោយពីបានចុះអស់១,២៧% នៅថ្ងៃពុធនេះបានដួលស្រុតចុះអស់ជិត២%បន្ថែមទៀត។ ទាំងនេះក៏ពីព្រោះតែទស្សនវិស័យនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចចិនមានលក្ខណៈពុំល្អប្រសើរ។ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចចិនដែលគេគ្រោងថាមាន១,៧%នៅខែមេសាបែជាធ្លាក់មកនៅត្រឹម០,៣%ទៅវិញដែលជាកម្រិតមួយដ៏សែនទាបធ្វើឲ្យគេកើតមានការខកចិត្ត។ ចំណែកឯប្រទេសជប៉ុនវិញ ផលិតផលឧស្សាហកម្មនិងការទិញដូរហូបចុកផ្ទៃក្នុងបានស្គាល់ការថយស្រុតចុះ ហើយចំនួនអ្នកឥតការងារធ្វើក៏បានស្ទុះកើនឡើងនៅខែឧសភាកន្លងទៅនេះ។
កត្តាពុំជាក់ច្បាស់មួយទៀតគឺពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហាប្រាក់កម្ចីពិសេស៤៤២ពាន់លានអឺរ៉ូដែលធនាគារកណ្តាលអឺរ៉ុបបានឲ្យធនាគារនៃតំបន់ប្រើប្រាក់អឺរ៉ូខ្ចីកាលពីឆ្នាំទៅ។ ធនាគារនៃតំបន់ប្រើប្រាក់អឺរ៉ូត្រូវសងប្រាក់កម្ចីពិសេស៤៤២ពាន់លានអឺរ៉ូនេះទៅធនាគារកណ្តាលអឺរ៉ុបវិញនៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ខាងមុខនេះ។ ក៏ប៉ុន្តែគេបារម្ភខ្លាចក្រែងធនាគារនៃតំបន់ប្រើប្រាក់អឺរ៉ូគ្មានសមត្ថភាពនិងគ្មានសោធនភាពនឹងសងប្រាក់កម្ចីពិសេសរបស់ខ្លួនកាលពីឆ្នាំទៅ។ ទាំងនេះពិតជាកត្តានិងជាមូលហេតុនៃក្តីបារម្ភខ្លាំងសម្រាប់ពិភពសេដ្ឋកិច្ចនិងពិភពហិរញ្ញវត្ថុ។ ហើយម្យ៉ាងទៀត បើទោះជា ធនាគារនៃតំបន់ប្រើប្រាក់អឺរ៉ូមានសមត្ថភាពនឹងសងប្រាក់កម្ចីពិសេស ៤៤២ពាន់លានអឺរ៉ូនេះក្តី ក៏គេនៅតែជួយបារម្ភខ្លាចក្រែង ធនាគារនៃតំបន់ប្រើប្រាក់អឺរ៉ូទាំងនោះ លែងមានប្រាក់គ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ជួយផ្តល់ផ្គត់ផ្គង់ក្នុងការអភិវឌ្ឍសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចនិងឧស្សាហកម្ម។
សម្រាប់លោកDominique Strauss-kahnអគ្គនាយកនៃFMI ឬមូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិយល់ឃើញថា សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកលែងជួបនឹងវិបត្តិធ្ងន់ធ្ងរដូចពេលមុនៗទៀតហើយ ទោះបីជាគេនៅតែមានការសង្ស័យទៅលើសន្ទុះកំណើនសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកក៏ដោយ។
ហើយនៅក្នុងបរិបទដ៏អាប់អួរនេះ អ្នកដែលមានប្រាក់សម្រាប់បោះទុនធ្វើវិនិយោគ ពួកគេបានងាកទៅរកប័ណ្ណរតនាគារអាមេរិកាំងឬ ប័ណ្ណរតនាគារអាល្លឺម៉ង់វិញដែលពួកគេមានទំនុកចិត្តកក់ក្តៅជាង៕
គ្មានឡើយកិច្ចព្រមព្រៀងនៃក្រុមប្រទេសG20ស្ដីពីពន្ធលើធនាគារ
កែប្រែក្រុមប្រទេសG20ពុំសម្រេចបាននូវកិច្ចព្រមព្រៀងស្ដីពីពន្ធលើធនាគារ មូលហេតុគឺបណ្តាលមកពីមានការជំទាស់ពីសំណាក់ប្រទេសមួយចំនួន មានដូចជាប្រទេសកាណាដានិងប្រទេសឥណ្ឌាដែលធនាគារនៅប្រទេសទាំងនោះគ្មានបានដើរតួនាទីអ្វីឡើយនៅក្នុងវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុអន្តរជាតិនៅពេលកន្លងទៅនេះ។
ពន្ធលើធនាគារនេះគឺជាប្រធានបទមួយដែលសមាជិកនៃក្រុមប្រទេសG20បានជជែកពិភាក្សាគ្នាយ៉ាងផុសផុល ដោយហេតុថាមានប្រទេសសមាជិកG20ជាច្រើនមានបំណងនឹងរៀបចំឲ្យមានឡើងនូវពន្ធលើធនាគារ ដែលតម្រូវឲ្យធនាគារដែលជាអ្នកបានប្រព្រឹត្តអំពើខុសឆ្គង ទទួលខុសត្រូវនិងបង់ខាតក្នុងវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុដែលពួកខ្លួនបានបង្កឲ្យកើតមានឡើង។ ពុំត្រូវឲ្យប្រជាជននៃប្រទេសទាំងនោះបង់ពន្ធដារយកមកជួយសង្គ្រោះធនាគារឡើយ។
ពន្ធលើធនាគារនេះគឺគេចង់រៀបចំឲ្យមានឡើងក្នុងគោលបំណងសម្រាប់ជួយផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានឲ្យដល់មូលនិធិដែលត្រូវផ្តល់ជំនួយឲ្យបេសកកម្មជួយសង្គ្រោះធនាគារ។
គួរកត់សម្គាល់ថា រដ្ឋមន្ត្រីក្រសូងហិរញ្ញវត្ថុនៃក្រុមប្រទេសG20ដែលជួបប្រជុំគ្នានៅទីក្រុងPusanនៃប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងបានទទួលស្គាល់ថា ពួកគេពុំសម្រេចបាននូវកិច្ចព្រមព្រៀងស្ដីពីពន្ធលើធនាគារឡើយ។ក៏ប៉ុន្តែលោកស្រីរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុបារាំងChristine Lagarde បានថ្លែងប្រាប់ឲ្យដឹងថា លោកស្រីសង្ឃឹមជានិច្ចនឹងប្រមូលប្រជុំដើម្បីសម្រេចឲ្យបាននូវកិច្ចព្រមព្រៀងស្ដីពីពន្ធលើធនាគារនេះ។
ក្រោយពីជំនួបនៃក្រុមប្រទេសG20នៅទីក្រុងPusanនៃប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងបានបិទបញ្ចប់ហើយ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុនៃប្រទេសជាសមាជិកបានសម្តែងឲ្យឃើញនូវសុទិដ្ឋិនិយមរបស់ពួកគេ ដោយបានធ្វើការកត់សម្គាល់ជាឯកច្ឆ័ន្ទថា “កំណើនសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកបានវិលត្រឡប់មកវិញហើយ”។
ថ្វីដ្បិតតែអត្រានៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចនៃប្រទេសមួយចំនួនមានកម្រិតខ្ពស់ទាបពុំមានលក្ខណៈប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ក៏ប្រទេសនីមួយៗត្រូវតែអនុម័តឲ្យមានវិធានការសម្រាប់ជំរុញឲ្យមានសន្ទុះកំណើនសេដ្ឋកិច្ចនិងត្រូវរៀបចំឲ្យមានឡើងនូវផែនការត្បិតត្បៀតអនុលោមតាមស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចនិងស្ថានភាពហិរញ្ញវត្ថុនៃប្រទេសនីមួយៗ។
សូមគូសបញ្ជាក់ថា ជំនួបប្រជុំពីរថ្ងៃនៅទីក្រុងPusanនៃប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងនៃរដ្ឋមន្ត្រីក្រសូងហិរញ្ញវត្ថុនៃក្រុមប្រទេសG20 បានប្រព្រឹត្តទៅនៅក្នុងបរិបទមួយដែលប្រទេសមួយចំនួននៅក្នុងតំបន់អឺរ៉ូកំពុងត្រូវប្រឈមមុខទល់នឹងវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុដ៏សែនធ្ងន់ធ្ងរ។ ហើយជំនួបនេះក៏មានគោលបំណងផងដែររិះរកឲ្យបាននូវកិច្ចព្រមព្រៀងពាក់ព័ន្ធនឹងកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុ និងកំណែទម្រង់ធ្វើយ៉ាងណាឲ្យមានតុល្យភាពថវិកា។
លោកអគ្គនាយកនៃមូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិFMIបានសម្តែងឲ្យឃើញនូវការពេញចិត្តរបស់គេនៅចំពោះមុខកិច្ចប្រជុំរបស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសូងហិរញ្ញវត្ថុនៃក្រុមប្រទេសG20ពីរថ្ងៃនៅទីក្រុងPusanនៃប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង ដោយបានគូសបញ្ជាក់ប្រាប់ថា ប្រទេសទាំងនោះយល់ដឹងពីការចាំបាច់ក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ ហើយលោកអគ្គនាយកនៃមូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិFMIបានរំលឹកទៀតថា ជំនួបនៅទីក្រុងPusanនៃប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងគឺជាដំណាក់ការមួយនៃអភិក្រមសម្រាប់កិច្ចពិភាក្សា។ ជំនួបកំពូលលើកក្រោយនៃក្រុមប្រទេសG20ដែលជាក្រុមប្រទេសមហាអំណាចឧស្សាហកម្មជឿនលឿនជាងគេក្នុងលោកនឹងត្រូវប្រព្រឹត្តទៅនៅទីក្រុងតូរ៉ុងតូនៃប្រទេសកាណាដានៅថ្ងៃទី២៦និង២៧មិថុនាខាងមុខនេះ៕
សេដ្ឋកិច្ចចិនកើនឡើង ៧,៧% នៅឆ្នាំ២០១៣ តែអាចធ្លាក់ចុះទាបជាងនេះនៅឆ្នាំ២០១៤
កែប្រែអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ៧,៧% ជាអត្រាមួយប្រហាក់ប្រហែលនឹងឆ្នាំ២០១២ ហើយខ្ពស់ជាងការព្យាកររបស់រដ្ឋាភិបាល ដែលមានត្រឹមតែ ៧,៥%។
កំណើនសេដ្ឋកិច្ច ៧,៧% គឺជាអត្រាមួយខ្ពស់ បើគេប្រៀបធៀបនឹងបណ្តាប្រទេសមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចផ្សេងទៀត ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់ចិន នេះគឺជាអត្រាមួយទាប បើធៀបទៅនឹងរយៈពេលប្រមាណជាង ១០ឆ្នាំកន្លងទៅ ដែលជាទូទៅ សេដ្ឋកិច្ចចិនមានអត្រាកំណើនដល់ទៅ២ខ្ទង់។ ម្យ៉ាងទៀត កំណើនសេដ្ឋកិច្ច ៧,៧% ជាអត្រាមួយទាប បើធៀបទៅនឹងតម្រូវការសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមរបស់ចិន ពីព្រោះចិនមានប្រជាជនច្រើន ហើយមួយផ្នែកធំនៅមានប្រាក់ចំណូលទាប។ ប្រជាជនដែលត្រូវការការងារធ្វើក៏មានចំនួនច្រើន ដែលចាំបាច់តម្រូវឲ្យមានអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចខ្ពស់ ដើម្បីអាចបង្កើតការងារគ្រប់គ្រាន់តាមតម្រូវការ។
មន្រ្តីរដ្ឋាភិបាលចិនបានប្រាប់ទីភ្នាក់ងារព័ត៌មានបារាំង AFP ថា សម្រាប់ឆ្នាំ២០១៤នេះ ចិនកំណត់គោលដៅអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចត្រឹមតែ ៧,៥% ពោលគឺ ទាបជាងឆ្នាំ២០១៣។
បើមើលទៅលើតួលេខ ចេញផ្សាយដោយការិយាល័យស្ថិតិចិន នៅថ្ងៃចន្ទនេះ គេឃើញថា នៅក្នុងរយៈពេល៣ខែចុងក្រោយនៃឆ្នាំ២០១៣ អត្រាកំណើនចិនបានចាប់ផ្តើមថយចុះមកវិញ ដោយសារតែការវិនិយោគទៅលើហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធមានការធ្លាក់ចុះ។ នៅក្នុងម៉ូដែលកំណើនសេដ្ឋកិច្ចចិន នៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ វិនិយោគ គឺជាចលករដ៏សំខាន់មួយ ក្នុងការជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ច។ ដូច្នេះ នៅពេលដែលវិនិយោគធ្លាក់ចុះ អត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចក៏ត្រូវធ្លាក់ចុះ។
ការធ្លាក់ចុះនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចចិននេះ គឺជាដំណឹងអាក្រក់មួយ សម្រាប់រយៈពេលខ្លី ក៏ប៉ុន្តែ វាអាចជារឿងល្អ សម្រាប់កំណើនសេដ្ឋកិច្ចរយៈពេលវែង។
ការធ្លាក់ចុះនៃវិនិយោគក្នុងវិស័យហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ អាចជាសញ្ញាបង្ហាញថា រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងកំពុងតែចាត់វិធានការរឹតបន្តឹងការធ្វើវិនិយោគដោយប្រើប្រាក់កម្ចី ជាពិសេស វិនិយោគដែលមិនទទួលប្រាក់ចំណេញមកវិញ។ នៅក្នុងរបាយការណ៍សវនកម្ម ដែលចិនបានចេញផ្សាយ កាលពីខែធ្នូ គេឃើញថា រដ្ឋបាលដែនដីចិន (រដ្ឋបាលខេត្ត ក្រុង ស្រុក ជាដើម) មានបរិមាណបំណុលសាធារណៈកើនឡើងយ៉ាងលឿនបំផុត គឺកើនឡើងរហូតដល់ទៅ ៦៧% នៅក្នុងរយៈពេលតែ ២ឆ្នាំ។ ល្បឿននៃកំណើនបំណុលសាធារណៈនេះ គឺជាហានិភ័យដ៏ធំមួយ សម្រាប់ស្ថិរភាពហិរញ្ញវត្ថុចិន។
ការចាត់វិធានការរឹតបន្តឹងការធ្វើវិនិយោគដោយប្រើប្រាក់កម្ចី បង្ហាញថា រដ្ឋាភិបាលចិនបច្ចុប្បន្ន ផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះស្ថិរភាពហិរញ្ញវត្ថុ ក្នុងរយៈពេលវែង ជាជាងគិតគូរតែកំណើនសេដ្ឋកិច្ចក្នុងរយៈពេលខ្លី។
ម្យ៉ាងទៀត ការកំណត់គោលដៅកំណើនសេដ្ឋកិច្ចត្រឹមតែ ៧,៥% នៅឆ្នាំ២០១៤ វាក៏អាចជាសញ្ញាមួយដែរថា មេដឹកនាំចិនបច្ចុប្បន្ននៅតែបន្តផ្តោតអាទិភាពទៅលើការធ្វើកំណែទម្រង់ម៉ូដែលកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ពីការពឹងផ្អែកលើការនាំចេញ និងវិនិយោគ ទៅរកម៉ូដែលកំណើនសេដ្ឋកិច្ចដែលពឹងផ្អែកលើការបង្កើនទីផ្សារក្នុងស្រុក ដែលអាចឲ្យចិនមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចមួយប្រកបដោយចីរភាព ក្នុងរយៈពេលវែងទៅមុខ។
បញ្ហាប្រឈមធំបំផុត សម្រាប់លោកស៊ី ជីនពីង និងលោកលី ខឺឈាំង គឺធ្វើយ៉ាងណាអាចបន្តធ្វើកំណែទម្រង់ម៉ូដែលសេដ្ឋកិច្ចនេះបាន ដោយមិនឲ្យអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចធ្លាក់ចុះទាបពេក ដែលអាចបង្កទៅជាវិបត្តិសង្គម នាំឲ្យមានការតវ៉ាពីប្រជាជន។ កន្លងមក លោកលី ខឺឈាំង ធ្លាប់បានលើកឡើងថា ចិនត្រូវការអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងតិច ៧,២% ទើបអាចរក្សាស្ថិរភាពនៃទីផ្សារការងារបាន៕ ពាក្យគន្លឹះ : ចិន - សេដ្ឋកិច្ច
តើដល់វេនចិនដែលត្រូវប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាប្រាក់បំណុល?
កែប្រែចិនគឺជាម្ចាស់បំណុលដ៏ធំបំផុតរបស់អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ចិនខ្លួនឯងក៏ជំពាក់បំណុលគេមិនតិចដែរ! បំណុលរបស់រដ្ឋាភិបាលកណ្តាលចិនមានកម្រិតទាប ក៏ប៉ុន្តែ គឺបំណុលរបស់រដ្ឋបាលដែនដី ដែលមានកម្រិតខ្ពស់។
កាលពីថ្ងៃចន្ទ ការិយាល័យសវនកម្មជាតិចិនបានចេញផ្សាយនូវរបាយការណ៍មួយបង្ហាញថា គិតមកត្រឹមខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៣ រដ្ឋបាលដែនដីចិន រួមមានដូចជា ស្រុក ខេត្ត និងក្រុង ជាដើម មានកម្រិតប្រាក់បំណុលសរុបនៅទូទាំងប្រទេស រហូតដល់ទៅប្រមាណជា ៣ ០០០ ០០០ លានដុល្លារអាមេរិក (៣ ថែមសូន្យចំនួន ១២)។
បើគិតជាសរុបជាមួយនឹងប្រាក់បំណុលរបស់រដ្ឋាភិបាលកណ្តាល អត្រាប្រាក់បំណុលសាធារណៈរបស់ចិនមានរហូតដល់ទៅជិត ៦០% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប។ អត្រានេះមានកម្រិតទាបនៅឡើយ បើគេប្រៀបធៀបទៅនឹងប្រទេសក្រិក ដែលកំពុងជួបនឹងវិបត្តិប្រាក់បំណុល ដែលមានអត្រាបំណុលសាធារណៈរហូតដល់ទៅប្រមាណជា ១៦០% ឬក៏ធៀបទៅនឹងប្រទេសមានសេដ្ឋកិច្ចជឿនលឿនមួយចំនួនផ្សេងទៀត ដូចជា ជប៉ុន (២៤០%) អាមេរិក (១០០%) និងបារាំង (៩៣%)។
ដូច្នេះ ប្រាក់បំណុលសាធារណៈរបស់ចិន នៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ នៅមិនទាន់ដល់កម្រិតគ្រោះថ្នាក់ ដែលអាចបង្កជាវិបត្តិនៅឡើយទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីដែលធ្វើឲ្យគេព្រួយបារម្ភ គឺល្បឿននៃកំណើនប្រាក់បំណុលនេះ។
បើគេមើលទៅលើតួលេខចុះផ្សាយដោយការិយាល័យសវនកម្មជាតិចិន គេឃើញថា នៅក្នុងរយៈពេលតែប្រមាណជា ២ឆ្នាំកន្លះប៉ុណ្ណោះ បំណុលសាធារណៈរបស់ចិនបានកើនឡើងរហូតដល់ទៅជិត ៧០% ដែលជាអត្រាកំណើនមួយខ្ពស់បំផុត។ ការណ៍ដែលបំណុលសាធារណៈចិនកើនឡើងយ៉ាងលឿនបែបនេះ គឺដោយសារតែរដ្ឋបាលដែនដីចិនបាននាំគ្នារំពឹងខ្លាំងពេកទៅលើការខ្ចីបំណុល ដើម្បីយកមកចំណាយ ជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ច នៅក្នុងពេលដែលចិនកំពុងរងឥទ្ធិពលវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក។
ចំណុចដែលធ្វើឲ្យគេកាន់តែព្រួយបារម្ភ គឺសមត្ថភាពសងបំណុលរបស់រដ្ឋបាលដែនដីចិន។ គេសង្កេតឃើញថា លុយភាគច្រើន ដែលរដ្ឋបាលដែនដីខ្ចីពីគេ ត្រូវបានយកទៅប្រើប្រាស់ ក្នុងវិស័យហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធសាធារណៈ ដែលជាការវិនិយោគដោយមិនទទួល ប្រាក់ចំណេញមកវិញ ដើម្បីយកទៅសងបំណុលគេ។
របាយការណ៍សវនកម្មជាតិចិនបង្ហាញឲ្យឃើញថា អាជ្ញាធរដែនដីចិនពឹងផ្អែកខ្លាំងលើប្រភពចំណុលពីរ ដើម្បីយកមកសងរំលោះបំណុល គឺការលក់ដីរដ្ឋ និងការខ្ចីបំណុលបន្ថែម។ ការខ្ចីបំណុលថ្មី ដើម្បីយកមកសងបំណុលចាស់ គឺជាយន្តការមួយ ដែលអាចនាំទៅរកវិបត្តិនៅថ្ងៃណាមួយ។
អ្នកជំនាញខាងផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុខ្លះបានបង្ហាញនូវក្តីបារម្ភថា បញ្ហាប្រាក់បំណុលសាធារណៈចិនអាចនឹងជាហានិភ័យធំមួយ សម្រាប់ហិរញ្ញវត្ថុពិភពលោក នៅឆ្នាំ២០១៤នេះ ហើយគេបាននាំគ្នាជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងចាត់វិធានការ ដើម្បីទប់ស្កាត់អត្រាកំណើននៃប្រាក់បំណុលសាធារណៈ។
វិធានការដ៏សាមញ្ញមួយ គឺរដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងអាចចេញបញ្ជាឲ្យអាជ្ញាធរដែនដីកាត់បន្ថយការខ្ចីបំណុលពីគេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើបែបនេះវាអាចនឹងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ទៅដល់កំណើនសេដ្ឋកិច្ចចិន ដែលកំពុងតែមានភាពយឺតយ៉ាវស្រាប់ នៅពេលនេះ។
ម្យ៉ាងទៀត គេសង្កេតឃើញថា នៅក្នុងប្រព័ន្ធវិមជ្ឈការចិននាពេលបច្ចុប្បន្ន ការខ្ចីបំណុលគេ គឺជារឿងចាំបាច់ សម្រាប់រដ្ឋបាលដែនដីចិន ដែលត្រូវទទួលរ៉ាប់រងការចំណាយសាធារណៈរហូតដល់ទៅប្រមាណជា ៨០% នៅក្នុងរង្វង់ដែនដីរបស់ខ្លួន ក៏ប៉ុន្តែ ទទួលបានចំណូលពីការប្រមូលពន្ធតែប្រមាណជា ៤៨%។
ដូច្នេះ គន្លឹះសំខាន់មួយ ក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាបំណុលនៃរដ្ឋបាលដែនដី គឺការធ្វើកំណែទម្រង់ទៅលើប្រព័ន្ធបែងចែកចំណូលសារពើពន្ធ រវាងរដ្ឋបាលដែនដី និងរដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង។ អ្នកជំនាញខ្លះទៀត បានផ្តល់ជាអានុសាសន៍ថា ចិនគួរតែផ្ទេរបំណុលមួយផ្នែក ពីរដ្ឋបាលដែនដីចិន ទៅឲ្យរដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង ដែលនៅមានកម្រិតបំណុលសាធារណៈទាបនៅឡើយ៕
កំណើនសេដ្ឋកិច្ចចិនធ្លាក់ចុះមិនមែនប្រាកដជាដំណឹងអាក្រក់ទេ!
កែប្រែកាលពីឆ្នាំ២០១២កន្លងទៅនេះ សេដ្ឋកិច្ចចិនមានអត្រាកំណើនប្រចាំឆ្នាំ ៧,៨% ដែលគេអាចរាប់ថាជាអត្រាទាបបំផុតកម្រនឹងឃើញមាន ក្នុងរយៈពេលជាងមួយទសវត្សរ៍កន្លងទៅ ដែលសេដ្ឋកិច្ចរបស់ចិនស្គាល់អត្រាកំណើនជាមធ្យមមិនតិចជាង ១០% នោះទេ។ ចូលមកដល់ត្រីមាសទី១ឆ្នាំ២០១៣ សេដ្ឋកិច្ចចិនធ្លាក់ចុះមកនៅត្រឹម ៧,៦% បើគិតជាអត្រាប្រចាំឆ្នាំ ហើយនៅត្រីមាសទី២ អត្រាកំណើននេះបន្តធ្លាក់ចុះតទៅទៀត មកនៅត្រឹម ៧,៥%។
នេះបញ្ជាក់ថា ដំណើរយឺតយ៉ាវនៃសេដ្ឋកិច្ចចិនគឺពិតជាកំពុងតែកើតមានឡើងមែន ហើយបញ្ហានេះអាចនឹងបន្តកើតឡើងទៀតរហូតដល់ចុងឆ្នាំនេះ។ សូម្បីតែរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចចិនក៏ធ្លោយមាត់ខ្លួនឯងដែរថា អត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចចិន សម្រាប់ឆ្នាំ២០១៣នេះ មានប្រហែលត្រឹមតែ ៧%ប៉ុណ្ណោះ។
សម្រាប់មេដឹកនាំចិន ការធ្លាក់ចុះនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ច គឺជាក្តីព្រួយបារម្ភដ៏ធំមួយ ពីព្រោះវាអាចធ្វើឲ្យអត្រាអ្នកអត់ការងារធ្វើកើនឡើងខ្ពស់ ហើយអាចនឹងបង្កទៅជាវិបត្តិសង្គម។ ការធ្លាក់ចុះនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចចិន ក៏ជាក្តីព្រួយបារម្ភមួយដែរ សម្រាប់បណ្តាប្រទេសផ្សេងៗទៀត នៅលើពិភពលោក ពីព្រោះចិន ដែលជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកលំដាប់ទីពីរ គឺជាទីផ្សារដ៏ចម្បងមួយសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ច និងពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក។ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចចិនធ្លាក់ចុះ មានន័យថា តម្រូវការប្រេង និងវត្ថុធាតុដើមក៏ត្រូវថយចុះ។ តម្រូវការថយចុះ តម្លៃប្រេង និងវត្ថុធាតុដើមក៏ត្រូវធ្លាក់ចុះ។
ក៏ប៉ុន្តែ គេក៏មិនត្រូវសំឡឹងមើលទៅលើតួលេខសេដ្ឋកិច្ចចិន ដោយក្រសែភ្នែកទុទ្ទិដ្ឋិនិយមពេកនោះដែរ។ ការធ្លាក់ចុះនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចចិន នៅពេលនេះ មិនមែនប្រាកដថាជាដំណឹងអាក្រក់នោះទេ។
កំណើនផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ចិនធ្លាក់ចុះទាបជាងមុន សកម្មភាពឧស្សាហកម្មចិនក៏ធ្លាក់ចុះ ហើយការនាំចេញក៏ធ្លាក់ចុះ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះ មានតួលេខមួយទៀត ដែលគេមិនត្រូវមើលរំលង គឺការចំណាយលើទីផ្សារក្នុងស្រុកចិន ដែលមានការកើនឡើង ហួសពីការរំពឹងទុក។
យោងតាមតួលេខរបស់ការិយាល័យស្ថិតិចិន ការចំណាយរបស់ប្រជាជនចិន នៅខែមិថុនាកន្លងទៅនេះ មានការកើនឡើងរហូតដល់ទៅ ១៣,៣% លើសពីខែមុន ដែលមានតែ ១២,៩%។ បើគិតជាអត្រាមធ្យមប្រចាំឆ្នាំ ការចំណាយរបស់ប្រជាជនចិននឹងត្រូវកើនឡើង ១២,៧%។
នេះគឺជាការបង្ហាញឲ្យឃើញអំពីកំណែទម្រង់របស់រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង ក្នុងការកែប្រែម៉ូដែលកំណើនសេដ្ឋកិច្ចចិន ពីកំណើនដែលផ្អែកលើការនាំចេញ និងវិនិយោគ មកជាសេដ្ឋកិច្ច ដែលពឹងផ្អែកលើការបង្កើនតម្រូវការទីផ្សារក្នុងស្រុកវិញ។ ជាកំណែទម្រង់ ដែលលោកស៊ី ជីនពីង ធ្លាប់បានប្តេជ្ញាថានឹងរៀបចំធ្វើ ហើយវាក៏ជាកំណែទម្រង់ ដែលប្រទេសដៃគូពាណិជ្ជកម្មរបស់ចិន ក៏ដូចជា ធនាគារពិភពលោកធ្លាប់តែទាមទារដោយទទូចឲ្យចិនរៀបចំធ្វើដែរ ពីព្រោះថា ចិនមានប្រជាជនច្រើន ហើយការបង្កើនតម្រូវការទីផ្សារក្នុងស្រុក គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចប្រកបដោយចីរភាព ទាំងសម្រាប់ចិនខ្លួនឯង និងសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក។
ការធ្លាក់ចុះនៃអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចនៅពេលនេះ អាចជាផ្នែកមួយ នៃការធ្វើកំណែទម្រង់ម៉ូដែលកំណើនសេដ្ឋកិច្ចនេះ ពីព្រោះថា ដើម្បីបង្កើនតម្រូវការទីផ្សារក្នុងស្រុក អាជ្ញាធរចិនត្រូវបង្វែរពីការអភិវឌ្ឍវិស័យផលិតកម្ម សម្រាប់ការនាំចេញ មកចាប់ផ្តើមផ្តោតអាទិភាពលើការអភិវឌ្ឍវិស័យសេវាកម្ម និងផលិតកម្ម សម្រាប់ទីផ្សារក្នុងស្រុកវិញ។
ចំណុចដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់មួយទៀត គឺនៅត្រង់ថា បើទោះបីជាអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចកំពុងតែធ្លាក់ចុះជាបន្តបន្ទាប់ក៏ដោយ គេមិនឃើញមេដឹកនាំចិនធ្វើការកែប្រែនយោបាយសេដ្ឋកិច្ច ឬដាក់ចេញនូវវិធានការជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ដូចជាពេលមុនៗនោះទេ។ នេះជាការបង្ហាញថា មេដឹកនាំចិនសុខចិត្តទ្រាំទទួលយកអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចទាប នាពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយផ្តោតលើការធ្វើកំណែទម្រង់ស៊ីជម្រៅ ក្នុងចក្ខុវិស័យវែងឆ្ងាយ គឺការផ្លាស់ប្តូរមូលដ្ឋានកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ពីកំណើនដែលពឹងផ្អែកលើការនាំចេញ និងការវិនិយោគ មកជាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចដែលពឹងផ្អែកលើការបង្កើនតម្រូវការទីផ្សារក្នុងស្រុក តាមរយៈការបង្កើនការចំណាយរបស់ប្រជាជនវិញ ដែលជាមូលដ្ឋានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចប្រកបដោយចីរភាព ក្នុងរយៈពេលវែង៕
ចិន អាចធ្វើព្យុះធ្វើភ្លៀងពាណិជ្ជកម្ម នៅអឺរ៉ុប ឬ ?
កែប្រែខុសពីទម្លាប់សព្វមួយដង កាលពីចុងខែមិថុនា កន្លងទៅថ្មីនេះៗ ប្រធានាធិបតីបារាំងបានលាកម្រាលព្រំទទួលពាណិជ្ជករ និងអ្នកជំនួញធំៗចិន ជាង៤០នាក់ មានទ្រព្យធនសរុបតំណាង៥%នៃផលិតផលសរុបរបស់ចិន។ កម្មវត្ថុគឺបង្ហាញគំរូសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមបារាំងដល់ចិន និងចង់ទាក់ទាញចិនឱ្យមកវិនិយោគនៅបារាំង។
ប៉ុន្តែទស្សនកិច្ចនេះប្រព្រឹត្តទៅក្នុងខណៈដែល ទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មរវាងចិននិងអឺរ៉ុប នារយៈពេលប៉ុន្មានខែចុងក្រោយនេះ មានសភាពតានតឹងជាងពេលណាៗទាំងអស់។ ជម្លោះពាណិជ្ជកម្មមានកើនឡើងជាលំដាប់ ៖ សម្ភារៈក្នុងវិស័យទូរគមនាគមន៍ ផលិតដែកថែប សេរ៉ាមិច គ្រឿងផ្សារ ហើយដំបៅដ៏ធំជាងគេ គឺផ្ទាំងស្រូបកម្តៅព្រះអាទិត្យ។
កាលពីថ្ងៃទី៤មិថុនា គណៈកម្មាធិការអឺរ៉ុប បានចេញវិធានការកណ្តាប់ដៃដែក ដំឡើងពន្ធបន្ថែមលើផលិតផលរបស់ចិន ព្រោះអឺរ៉ុបយល់ថាជាមធ្យោបាយតែមួយគត់ដែលអាចជួយសង្គ្រោះក្រុមហ៊ុនអឺរ៉ុប ពីការរកស៊ីមិនស្មោះត្រង់របស់ចិន មិនមែនជានយោបាយការពារផលប្រយោជន៍ផលិតផលក្នុងស្រុកសម្រាប់នាំចេញទៅលក់នៅប្រទេសទេ។ ពោលគឺអឺរ៉ុបយកពន្ធលើផ្ទាំងស្រូបកម្តៅព្រះអាទិត្យផលិតនៅចិន ចំនួន ១១,៨% ហើយអឺរ៉ុបរក្សាសិទ្ធិនឹងដំឡើងពន្ធនេះដល់ទៅ ៤៧,៦%។ នេះជាទណ្ឌកម្មដ៏ធ្ងន់បំផុតសម្រាប់ឧស្សាហកម្មចិន ដែលជាប់ឈ្មោះអាក្រក់ និងល្បីថាចូលចិត្តបង្ខូចតម្លៃទីផ្សារ។ ផ្ទាំងស្រូបកម្តៅព្រះអាទិត្យដែលពេលនេះ តំណាងឱ្យ៨០%នៃទីផ្សារអឺរ៉ុប និងមានតម្លៃថោកជាងផលិតផលអឺរ៉ុបដល់ទៅពាក់កណ្តាល។ ម្យ៉ាងវិញទៀត អឺរ៉ុបសង្ស័យថា រដ្ឋាភិបាលចិន បានជួយឧបត្ថម្ភក្រុមហ៊ុនដោយសម្ងាត់ ដែលនេះជាការធ្វើជំនួញមិនស្មោះត្រង់។ ប៉ុន្តែអាល្លឺម៉ង់ ដែលជាសមាជិកសហភាពអឺរ៉ុបដ៏សំខាន់ និងជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មទីមួយរបស់ចិនអឺរ៉ុប ប្រឆាំងនឹងទណ្ឌកម្មអឺរ៉ុបដាក់លើចិន ដោយឈរលើគោលការណ៍ដំណោះស្រាយជម្លោះតាមផ្លូវចរចា។
តាមការពិត សម្រាប់ភាគីអឺរ៉ុប ការដំឡើងពន្ធនេះ ធ្វើឡើងមិនមែនក្នុងបំណងចង់បំបិទផ្លូវ ដាក់ទណ្ឌកម្ម ឬបង្កសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មជាមួយចិនទេ តែល្បែងតាក់តិច នាំចិនឱ្យព្រមបើកផ្លូវចរចាពាណិជ្ជកម្ម តំឡើងតម្លៃផលិតផល ធ្វើយ៉ាងឱ្យការប្រកួតប្រជែងពាណិជ្ជកម្មមានលក្ខណៈស្មោះត្រង់ ស្របច្បាប់ មិនបង្ខូចតម្លៃទីផ្សារ។
បីថ្ងៃក្រោយការប្រកាសអនុម័តដំឡើងពន្ធលើផលិតផលចិនបណ្តោះអាសន្ន តំណាងសហភាពអឺរ៉ុបទទួលបន្ទុកផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម បានធ្វើដំណើរភ្លាម ទៅកាន់ក្រុងប៉េកាំង ដើម្បីស្វែងរកការព្រមព្រៀងគ្នា ឬដំណោះស្រាយណាមួយ ក្រែងអាចបញ្ចៀសវិបត្តិសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មបាន។ សម្រាប់អ្នកឯកទេសពាណិជ្ជកម្មរបស់ភាគីទាំងពីរ មិនចង់ឃើញឡើយជម្លោះពាណិជ្ជកម្មអូសបន្លាយ ប៉ុន្តែចិនមិនចូលចិត្តការលេងសើចបែបនេះទេ ហើយក៏មិនចេះយល់យោគអនុគ្រោះដែរ ! ចិនបានសងសឹកភ្លាម ព្រោះចិនដឹង អំពីចំណុចខ្សោយរបស់អឺរ៉ុប ស្គាល់កន្លែងដែលចុចទៅដែលអឺរ៉ុបឈឺផ្សា។
ចិនបានប្រកាសបើកអង្កេតជាផ្លូវការ លើករណីលក់ថោក បង្ខូចថ្លៃផលិតផលស្រាដែលនាំចូលពី អឺរ៉ុប។ ស្រាអឺរ៉ុបនាំចូលទៅចិន គឺមានតម្លៃច្រើនជាងមួយពាន់លានដុល្លារ ក្នុងមួយឆ្នាំៗ ហើយ ប្រទេសដែលនឹងរងគ្រោះជាងគេដោយសារវិធានការរបស់ចិន គឺបារាំង ព្រោះបារាំងជាប្រទេសអឺរ៉ុបទីមួយ ដែលនាំចូលស្រាច្រើនជាងគេទៅក្នុងប្រទេសចិន ជាមួយតម្លៃ ៧៨៨លានដុល្លារ ក្នុងឆ្នាំ ២០១២។
បើតាមក្រសួងពាណិជ្ជកម្មចិន ការអង្កេតនេះនឹងអនុវត្ត យ៉ាងហ្មត់ចត់ តាមច្បាប់និងវិធានរបស់ចិន តែក៏ឆ្លើយតបទាំងស្រុងទៅនឹងវិន័យដាច់ខាតមានចែងក្នុងច្បាប់របស់អង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក។ ចិនមិនខ្វល់នឹងការបដិសេធរបស់អឺរ៉ុបដែលថា មិនបានធ្វើការឧបត្ថម្ភធនដល់ការផលិតស្រា ឬបញ្ចុះបង្កូចតម្លៃស្រានាំចេញទៅចិនឡើយ។ សេចក្តីសម្រេចចិត្តរបស់ចិន អាស្រ័យទាំងស្រុងទៅនឹងលទ្ធផលនៃការអង្កេត ដែលគោរពតាមគោលការណ៍បើកចំហពាណិជ្ជកម្ម ស្មើភាពគ្នា និងប្រកបដោយតម្លាភាព រវាងភាគីទាំងសងខាង។
ប៉ុន្តែ ក្នុងសភាពជាក់ស្តែងពេលនេះ គ្រាន់តែក្នុងដំណាក់កាលចាប់ផ្តើមបើកអង្កេតនេះ ការព្រួយបារម្ភខ្លាចមានផលវិបាកបង្កឡើងដោយភាពតានតឹងពាណិជ្ជកម្មរវាងចិននិងអឺរ៉ុប បានជះក្លិន ផ្តល់ឥទ្ធិពលមិនល្អស្រេចទៅហើយ ទៅលើទីផ្សារផលិតផលស្រាអឺរ៉ុប ! ការបញ្ជាទិញជាច្រើនត្រូវបានលើកពេល ឯតម្លៃក៏ផ្តើមធ្លាក់ចុះ៕
នឹងមានសង្រ្គាមពាណិជ្ជកម្ម រវាងសហភាពអឺរ៉ុប និងចិន?
កែប្រែចិនកំពុងសងសឹកនឹងសហភាពអឺរ៉ុប ដែលបានសម្រេច ដំឡើងពន្ធបន្ថែមទៅលើផលិតផលផ្ទាំងស្រូបកម្តៅព្រះអាទិត្យ ដែលនាំចូលមកពីប្រទេសចិន។ ចិនមិនបានព្រងើយកន្តើយនឹងការដាក់ពិន័យរបស់អឺរ៉ុប ដោយចិន ក៏ បានបើកស៊ើបអង្កេតដូចគ្នាលើករណីលក់ថោក បង្ខូចថ្លៃនៃផលិតផលស្រាដែលនាំចូលពី អឺរ៉ុប។ ស្រាអឺរ៉ុបនាំចូលទៅចិន គឺមានតម្លៃច្រើនជាងមួយពាន់លានដុល្លារ ក្នុងមួយឆ្នាំៗ ហើយ ប្រទេសដែលនឹងរងគ្រោះជាងគេដោយសារវិធានការរបស់ចិន គឺបារាំង ព្រោះបារាំងជាប្រទេសអឺរ៉ុបទីមួយ ដែលនាំចូលស្រាច្រើនជាងគេទៅក្នុងប្រទេសចិន ជាមួយតម្លៃ ៧៨៨លានដុល្លារ ក្នុងឆ្នាំ ២០១២។
ជារួម អាជ្ញាធរចិនចង់រកភស្តុតាងដែលអាចបញ្ជាក់ថា ស្រារបស់អឺរ៉ុបមានបានទទួលឧបត្ថម្ភធនពីរដ្ឋាភិបាល ឬក៏មានលួចបញ្ចុះតម្លៃឲ្យថោកខ្លាំងពេក ដើម្បីផ្តួលគូប្រកួតប្រជែង នៅក្នុងប្រទេសចិន គឺដូចនឹងចំណាត់ការរបស់សហភាពអឺរ៉ុប។
សូមបញ្ជាក់ថា កាលពីថ្ងៃអង្គារម្សិលមិញ បើទោះបី ជាមានការជំទាស់ពីប្រទេសសមាជិកមួយចំនួន សហភាពអឺរ៉ុបបានបោះឆ្នោតអនុម័តឲ្យគេអាចដំឡើងពន្ធបន្ថែម ទៅលើផ្ទាំងស្រូបកម្តៅព្រះអាទិត្យរបស់ចិន។ សម្រាប់គណៈកម្មការពាណិជ្ជកម្មរបស់សហភាពអឺរ៉ុប ចំណាត់ការនេះត្រូវគេធ្វើឡើងជាបន្ទាន់ ដើម្បីជួយក្រុមហ៊ុនអឺរ៉ុបដែលរងគ្រោះ ដោយសារការធ្វើពាណិជ្ជកម្មមិនស្មោះត្រង់របស់ចិន។
បើតាមគណៈកម្មការដដែល ការលក់បង្ខូចថ្លៃរបស់ចិន បានគំរាមកំហែងឧស្សាហកម្មផលិតផ្ទាំងស្រូបកម្តៅព្រះអាទិត្យរបស់អឺរ៉ុប។ រោងចក្រជាច្រើនបានបិទទ្វារ ហើយមនុស្សជាច្រើនពាន់នាក់បានបាត់ការងារធ្វើ។ ដូច្នេះ វិធានការយកពន្ធបន្ថែម ទៅលើផលិតផលចិន គឺ ដើម្បីជំរុញឲ្យមានការប្រកួតប្រជែងស្មើភាព និងដើម្បី ផ្តល់ទីផ្សារដល់ផលិតផលរបស់អឺរ៉ុប ដែលនឹងជួយធានាសុវត្ថិភាពការងារឲ្យប្រជាជនអឺរ៉ុប។
កាសែតផ្លូវរដ្ឋចិនបានវាយតម្លៃថា សហភាពអឺរ៉ុបកំពុងដើរនយោបាយដាក់រនាំងពន្ធគយដើម្បីការពារផលិតផលរបស់ខ្លួន ហើយនយោបាយនេះនឹងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មរវាងចិន និងសហភាពអឺរ៉ុប។
យ៉ាងណាក៏ដោយ អឺរ៉ុបនៅប្រកាន់ឥរិយាបទទន់ភ្លន់ នៅឡើយ ជាមួយចិន។ បើទោះជាការដំឡើងពន្ធបន្ថែម ទៅលើផលិតផល ចិន នាំចូលអឺរ៉ុប នឹងចាប់មានពីថ្ងៃទី ៦មិថុនាខាងមុខនេះ ប៉ុន្តែ វាគ្រាន់ជាការបណ្តោះអាសន្នប៉ុណ្ណោះ។ សហភាពអឺរ៉ុបចង់និយាយដោះស្រាយជាមួយចិន ពីរឿងលក់បង្ខូចតម្លៃ នៃផលិតផលចិន នៅអឺរ៉ុប។ ប៉ុន្តែ ក្នុងរយៈពេល ២ខែនេះ បើសិនជាសហភាពអឺរ៉ុប មិនអាចរកដំណោះស្រាយណាមួយជាមួយចិនបានទេ នោះទើបសហភាពអឺរ៉ុបសម្រេចដំឡើងមែនទែន អត្រាពន្ធលើផ្ទាំងស្រូបកម្តៅព្រះអាទិត្យ ចិន ក្នុងកម្រិត ៤៧ភាគរយ ដែលជាអត្រាខ្ពស់ បើប្រៀបធៀបនឹងបច្ចុប្បន្ន ដែលមានតិចជាង ១១,៨ភាគរយ៕
ទំនិញចិនហូរចូលអាមេរិកច្រើនជាងហូរចូលទ្វីបអឺរ៉ុប
កែប្រែថ្លែងនៅក្នុងសន្និសីតកាសែតប្រចំាខែ អ្នកនំាពាក្យក្រសួងពាណិជ្ជកម្មចិន លោក Shen Danyang បានប្រកាសឲ្យដឹងថា សហរដ្ឋអាមេរិកបានក្លាយជាប្រទេសទីមួយ នៅមុខសហភាពអឺរ៉ុប ក្នុងនាមជាប្រទេសដែលបាននំាទំនិញចិនចូលច្រើនជាងគេ។ បន្ទាប់មក អ្នកដែលបានទទួលចំណាត់ថ្នាក់លេខបី គឺបណ្តាប្រទេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ អាស៊ានដែលដណ្តើមកន្លែងប្រទេសជប៉ុន។ អ្នកនំាពាក្យក្រសួងពាណិជ្ជកម្មចិនរូបនេះដដែលមិនបានបញ្ជាក់ពីតួលេខទេ តែបើយោងតាមតួលេខផ្តល់ដោយទីចាត់ការគយចិន ការនំាទំនិញចិនចូលអាមេរិកក្នុងចន្លោះខែមករា និងតុលាមានទឹកប្រាក់រហូតដល់ទៅ ២៨៩ ៣០០លានដុល្លារ ចំណែកជាមួយសហភាពអឺរ៉ុបវិញមានតែ ២៧៦ ៨០០លានដុល្លារប៉ុណ្ណោះ។
យោងតាមលោក Shen Danyang ការដោះដូរពាណិជ្ជកម្មរវាងចិន និងសហភាពអឺរ៉ុបបានធ្លាក់ចុះ ៣% ក្នុងរយៈពេល ១០ខែចុងក្រោយនេះ តែជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិកវិញមានការកើនឡើង ៩,១%។ ក៏ប៉ុន្តែ បើគេនិយាយពីបរិមាណនៃការដោះដូរវិញ ចិនជាមួយសហភាពអឺរ៉ុបនៅតែមានទំហំធំជាងចិនជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ព្រោះថា ទីក្រុងប៉េកំាងបាននំាចូលទំនិញអឺរ៉ុប ច្រើនជាងទំនិញអាមេរិកំាង។
ក្រៅពីការធ្លាក់ចុះនៃការនំាទំនិញចិនចូលសហភាពអឺរ៉ុប អ្នកនំាពាក្យក្រសួងពាណិជ្ជកម្មចិនក៏បានបញ្ជាក់ពីការថយចុះនៃវិនិយោគអឺរ៉ុបនៅក្នុងប្រទេសចិន និងវិនិយោគចិននៅទ្វីបអឺរ៉ុប។ យោងតាមលោក Shen Danyang ក្នុងរយៈពេល ១០ខែចុងក្រោយនេះ ជួនចំពេលដែលចិនបានបង្កើនវិនិយោគបន្ថែមនៅបរទេសជាង ២៥% នោះ វិនិយោគចិននៅអឺរ៉ុបបានថយចុះ ២០,៩% ក្នុងរយៈពេលដូចគ្នា។
និយាយពីការថយចុះនៃការដោះដូរពាណិជ្ជកម្មរវាងចិន និងជប៉ុនវិញ ទោះបីជាលោក Shen Danyang មិនបានផ្តល់ហេតុផលអ្វីច្បាស់លាស់ក៏ដោយ ក៏គេដឹងថា ភាពតានតឹងផ្លូវទូតជុំវិញជម្លោះដណ្តើមទីប្រជុំកោះនៅសមុទ្រចិនខាងកើតគឺជាមូលហេតុចម្បងមួយ។ យោងតាមលោក Shen Danyang ការដោះដូរពាណិជ្ជកម្មរវាងចិន និងជប៉ុនក្នុងរយៈពេល ៦ខែចុងក្រោយនេះបានថយចុះ ២,១% ចំណែករវាងចិន និងបណ្តាប្រទេសអាស៊ានវិញបានកើនឡើង ៩,៤% ក្នុងរយៈពេលដូចគ្នា៕
ការទូតថាមពលនិងថាមពលការទូតរបស់ចិនទៅលើអាមេរិកឡាទីន
កែប្រែរហូតមកដល់ឆ្នាំ២០០៣ ប្រទេសចិន មិនសូវបានយកចិត្តទុកដាក់ឡើយទៅលើ អាមេរិកឡាទីនទោះបីជាចិនមានទំនាក់ទំនងទូតជាមួយបណ្តាប្រទេសភាគច្រើននៃទ្វីបនេះ តាំងពីទសវត្សរ៍ទី៧០ និងទី៨០មកក្តី។ នេះគឺមកពីថ្នាក់ដឹកនាំចិន មិនចង់មានទំនាស់ជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដ្បិតតាំងពីសតវត្សរ៍ទី១៩មក ពោលគឺតាំងពីសម័យលោកប្រធានាធិបតីអាមេរិកាំងJames Monroeមក សហរដ្ឋអាមេរិកចាត់ទុកអាមេរិកឡាទីនថា ជាដែនអំណាចផ្តាច់មុខរបស់ខ្លួន។
នៅឆ្នាំ២០០៣ សង្គ្រាមរបស់អាមេរិកនៅអ៊ីរ៉ាក់ បានធ្វើឲ្យទីក្រុងប៉េកាំងបារម្ភខ្លាចខ្វះប្រេងកាត ពីព្រោះសង្គ្រាមប្រព្រឹត្តទៅនៅក្នុងភូមិភាគមួយសម្បូណ៌ទៅដោយប្រេងកាត។ អ៊ីចឹងហើយបានជាពីឆ្នាំ២០០៣រហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ ថ្នាក់ដឹកនាំចិនអនុវត្តអ្វីដែលគេហៅថា ការ ទូតថាមពល បានន័យថាចិនដើរស្វែងរកប្រេងកាតនិងឧស្ម័នធម្មជាតិនៅគ្រប់ទីកន្លែងក្នុងពិភពលោក ក្នុងនោះរួមមានជាអាទិ៍បណ្តាប្រទេសផលិតប្រេងកាតនៃទ្វីបអាមេរិកឡាទីនដូចយ៉ាងBrésil Argentine Vénézuela និងBolivie។
តែប៉ុន្មានឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ ឥទ្ធិពលរបស់ប្រទេសចិនទៅលើបណ្តាប្រទេសអាមេរិកឡាទីនបានរីកធំនិងកើនឡើងខ្លាំង។ ចិនក្លាយជាប្រទេសលំដាប់ទី២នៅក្នុងពិភពលោកដែលទិញប្រេងកាតច្រើនជាងគេពីទ្វីបអាមេរិកឡាទីន ដោយដេញប្រកិតពីក្រោយសហរដ្ឋអាមេរិក។ ចិនជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មទី២របស់អាមេរិកឡាទីន។ នៅឆ្នាំ២០០៨ ចិនបានដាក់ទុន២ម៉ឺន៥ពាន់លានដុល្លារ ដើម្បីរកស៊ីនៅក្នុងទ្វីបនេះ ពោលគឺ៥០%នៃទឹកប្រាក់វិនិយោគបរទេសទាំងស្រុងរបស់ចិន នៅក្នុងឆ្នាំនោះ។ ទន្ទឹមនេះ ផលិតផលដែលចិននាំចេញទៅកាន់ទ្វីបអាមេរិកឡាទីន គិតជាប្រាក់ បានកើនទៅដល់ជិត១សែន២ម៉ឺនលានដុល្លារនៅឆ្នាំ២០០៨។
និយាយរួម អាមេរិកឡាទីនបានក្លាយជាដៃគូសេដ្ឋកិច្ចមួយចាំបាច់ជាទីបំផុតសម្រាប់ប្រទេសចិន។ គឺនៅក្នុងន័យនេះហើយ ដែលថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលៗរបស់ប្រទេសចិនទៅបំពេញទស្សនកិច្ចផ្លូវការកាន់តែញឹកញាប់នៅក្នុងទ្វីបនេះ។ ជាក់ស្តែង តាំងពីឆ្នាំ២០០៤មកលោកប្រធានាធិបតីហ៊ូ ជីនតៅបានទៅជាន់ដីអាមេរិកឡាទីនបីលើករួចមកហើយ បានឆ្លងកាត់ប្រទេសArgentine Chili Brésil Cuba Costa-Rica Pérou Chili និង Vénézuela។
ក្រៅពីប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចនិងពាណិជ្ជកម្ម វត្តមានរបស់ចិននៅអាមេរិកឡាទីនមានគោលដៅនយោបាយមួយច្បាស់ នោះគឺកាត់បន្ថយចំនួនបណ្តាប្រទេសនៅក្នុងលោកដែលនៅបន្តទទួលស្គាល់កោះតៃវ៉ាន់។ ចូរកុំភ្លេចថាក្នុងចំណោមប្រទេសទាំង២៣នៅក្នុងពិភពលោក ដែលនៅបន្តមានទំនាក់ទំនងទូតជាមួយតៃវ៉ាន់ ជិតពាក់កណ្តាលសុទ្ធសឹងជាប្រទេសអាមេរិកឡាទីន។
នៅឆ្នាំ២០០៧ ថ្នាក់ដឹកនាំចិនបានទទួលជោគជ័យក្នុងការបញ្ចុះបញ្ចូលប្រទេសCosta Rica ឲ្យផ្តាច់ទំនាក់ទំនងទូតជាមួយតៃវ៉ាន់។ ចិនដែលសម្បូណ៌លុយនិងមានឥទ្ធិពលនយោបាយជាងតៃវ៉ាន់សន្យាថា នឹងបង្កើនសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចជាមួយប្រទេសណាដែលយល់ព្រមបោះបង់ចោលតៃវ៉ាន់ ហើយងាកមកទទួលស្គាល់គោលការណ៍ប្រទេសចិនតែមួយ។
នៅក្នុងបរិបទនៃវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុនិងសេដ្ឋកិច្ចសព្វថ្ងៃ ប្រទេសអាមេរិកឡាទីនដទៃ ដូចជាHonduras Nicaragua Panama Paraguay Salvador។ល។និង។ល។ អាចនឹងបែកចិត្តពីតៃវ៉ាន់ មកទទួលស្គាល់ចិនកុម្មុយនិស្តដូចCosta Ricaដែរ នៅទីបំផុត។
ទំនាក់ទំនងល្អនិងដែលត្រូវបានពង្រឹងយ៉ាងលឿនរហ័សរវាងចិននិងអាមេរិកឡាទីន មិនមែនជារឿងចៃដន្យទេ។ ចិននិងបណ្តាប្រទេសធំៗនៅទ្វីបអាមេរិកខាងត្បូង ដូចយ៉ាងBrésil Mexique Venezuela Bolivie និងChili មានគំនិតនិងគោលដៅដូចគ្នា។ ពួកគេចង់ផ្លាស់ប្តូរប្រព័ន្ធអន្តរជាតិបច្ចុប្បន្នដែលឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលខ្លាំងជ្រុលរបស់អាមេរិកនិងអឺរ៉ុប។ ពួកគេប្រឆាំងនឹងអនុត្តរភាពរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ ទាំងនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនមិនសប្បាយចិត្តនឹងវត្តមានរបស់ចិននៅអាមេរិកឡាទីន។ លើសពីនេះ ទៅទៀត ចិនមានទំនាក់ទំនងកាន់តែល្អជាមួយរបបកុម្មុយនិស្តCubaដែលជាសត្រូវសួពូជរបស់អាមេរិក។
យ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រទេសអាមេរិកឡាទីនមួយចំនួនចាប់ផ្តើមរអ៊ូរទាំ ដ្បិតជាទូទៅចិនទិញយកតែវត្ថុធាតុដើមពីដៃគូរបស់ខ្លួន រួចហើយលក់មកវិញសុទ្ធតែផលិតផលចម្រាញ់។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ឆន្ទៈនយោបាយរបស់ទីក្រុងប៉េកាំងក្នុងការបញ្ចុះតម្លៃប្រាក់យ័នធ្វើឲ្យផលិតផលចិនមានតម្លៃថោក ជាហេតុបណ្តាលឲ្យការនាំចេញរបស់ប្រទេសអាមេរិកឡាទីនថយចុះ រីឯផលិតផលចិនវិញចេះតែបន្តហូរគគុកគគាក់ចូលមកក្នុងប្រទេសទាំងនេះ។
ម្ល៉ោះហើយ តទៅថ្ងៃមុខ សំណួរដែលនឹងចោទឡើងគឺ តើបណ្តាប្រទេសអាមេរិកឡាទីន ជាពិសេសប្រទេសតូចតាចនិងក្រីក្រ អាចទប់ទល់បានដែរឬទេនឹងឥទ្ធិពលខ្លាំងលឿនរហ័សពេកបែបនេះរបស់ចិនមកលើតំបន់របស់ពួកគេ?
យុទ្ធសាស្រ្តរបស់ចិន នៅទ្វីបអាហ្វ្រិក
កែប្រែតាំងពីបានឡើងធ្វើជាប្រធានាធិបតីនៃប្រទេសចិននៅឆ្នាំ២០០៣មក លោកហ៊ូ ជីនតៅ (Hu Jintao) បានទៅបំពេញទស្សនកិច្ចបួនលើកនៅអាហ្វ្រិករួចមកហើយ បានជាន់ដីបណ្តាប្រទេសអាហ្វ្រិកចំនួន១៨ ក្នុងនោះរួមមានជាអាទិ៍ ម៉ាលី សេណេហ្កាល់ កាមេរូន ហ្កាបុង ស៊ូដង់ នីហ្សេរីយ៉ា និងអាហ្វ្រិកខាងត្បូង។
នៅក្រោយទស្សនកិច្ចទាំងអស់នេះ មានជាបឋមប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ច។ ការផ្តោះប្តូរពាណិជ្ជកម្ម រវាងប្រទេសចិននិងទ្វីបអាហ្វ្រិក បានកើនជាង៣០ដង ក្នុងរយៈពេលតែ១៣ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ កើនពី៣ពាន់លានដុល្លារ នៅឆ្នាំ១៩៩៥ ទៅ១០ម៉ឺន៧ពាន់លានដុល្លារ នៅឆ្នាំ២០០៨។ និយាយបែបផ្សេង ចិនបានក្លាយជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មទី១ របស់ទ្វីបអាហ្វ្រិក នៅពីមុខសហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រទេសបារាំង។
ដៃគូពាណិជ្ជកម្មសំខាន់ៗជាងគេរបស់ចិននៅទ្វីបអាហ្វ្រិក គឺអាហ្វ្រិកខាងត្បូង អង់ហ្គោឡា ស៊ូដង់ និងនីហ្សេរីយ៉ា។ ចិនលក់ទៅឲ្យទ្វីបអាហ្រ្វិក សម្លៀកបំពាក់ គ្រឿងសំណង់ រថយន្តដឹកជញ្ជូន និងអង្ករ ហើយទិញពីអាហ្វ្រិកមកវិញ វត្ថុធាតុដើម ដូចយ៉ាង ដែក ស្ពាន់ ឈើ សំឡីកប្បាសនិងជាពិសេសប្រេងកាត។
សូមជំរាបថា ចិនជាប្រទេសទី៣នៅក្នុងពិភពលោក ដែលប្រើប្រាស់ប្រេងកាតច្រើនជាងគេ ក្រោយសហរដ្ឋអាមេរិកនិងជប៉ុន។ នៅឆ្នាំ២០០៦ ចិនបានទិញ៣០%នៃប្រេងកាតដែលខ្លួនត្រូវការពីទ្វីបអាហ្វ្រិក ជាពិសេសពីប្រទេសអង់ហ្គោឡា និងស៊ូដង់ ។ ក្រៅពីនេះ រដ្ឋចិននិងក្រុមហ៊ុនឯកជនចិន បាននិងកំពុងបន្តដាក់ទុនរកស៊ីយ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ នៅលើទ្វីបអាហ្វ្រិក ក្នុងវិស័យរុករកនិងចម្រាញ់ប្រេងកាត ក្នុងវិស័យទូរគមនាគមន៍ ក្នុងវិស័យសំណង់។ល។និង។ល។ មិនតែប៉ុណ្ណោះរដ្ឋចិននិងក្រុមហ៊ុនឯកជនចិនទាំងនេះ ថែមទាំងបានយកពលករចិន យ៉ាងតិច ៥សែននាក់ មកធ្វើការនៅក្នុងទ្វីបអាហ្វ្រិកទៀតផង។
យ៉ាងណាមិញ ប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចដែលចិនទាញបានពីទ្វីបអាហ្វ្រិក នៅមានលក្ខណៈតិចតួចស្តួចស្តើងនៅឡើយ។ ជាក់ស្តែង នៅក្នុងពេលនេះ ទ្វីបអាហ្វ្រិកតំណាងតែ៣%ប៉ុណ្ណោះនៃការផ្តោះប្តូរពាណិជ្ជកម្មទាំងស្រុងរបស់ចិនជាមួយពិភពលោក។ ដៃគូពាណិជ្ជកម្មសំខាន់ជាងគេរបស់ចិន គឺតំបន់អាស៊ីបូព៌ាដែលតំណាង៤០% បន្ទាប់មកទៀតគឺសហភាពអឺរ៉ុប ដែលតំណាង១៧% និងសហរដ្ឋអាមេរិកដែលតំណាង១៥%។ ម៉្លោះហើយ សួរថា តើហេតុអ្វីបានជាចិនចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងម៉្លេះ ទៅលើទ្វីបអាហ្វ្រិក?
គេអាចអះអាងបានថា គោលដៅសំខាន់របស់ចិន តាមរយៈការបង្កើនវត្តមានរបស់ខ្លួន នៅអាហ្វ្រិក គឺនយោបាយនិងការទូត។ ម្យ៉ាង ចិនចង់កាត់បន្ថយឥទ្ធិពលរបស់អាមេរិក ដែលជាគូប្រជែងសំខាន់ជាងគេរបស់ខ្លួន ក្នុងការដណ្តើមយកប្រេងកាតរបស់ទ្វីបអាហ្វ្រិក។ ម្យ៉ាងទៀត ចិនចង់កាត់បន្ថយឥទ្ធិពលរបស់ជប៉ុន ដែលកំពុងប្រឹងប្រែងបញ្ចុះបញ្ចូលបណ្តាប្រទេសអាហ្វ្រិកឲ្យគាំទ្រខ្លួន ក្នុងការទាមទារអាសនៈអចិន្រ្តៃយ៍មួយ នៅក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ។ ម្យ៉ាងចុងក្រោយ ចិនដែលកំពុងបង្កើនទំនាក់ទំនង ជាមួយអាហ្វ្រិក ចង់បង្ហើយភាពឯការបស់តៃវ៉ាន់ នៅលើឆាកអន្តរជាតិ។ សូមជំរាបថា សព្វថ្ងៃនេះ នៅមានតែប្រទេសអាហ្វ្រិក៥ប៉ុណ្ណោះ ដែលនៅមានទំនាក់ទំនងទូតជាមួយតៃវ៉ាន់ នោះគឺសៅតូម៉េ(Sao Tomé) បួគីណាហ្វាសូ(Burkina faso) ហ្កំប៊ី(Gambie) ម៉ាឡាវី(Malawi) និង ស្វាស៊ីឡង់ (Swaziland) ។
វត្តមានរបស់ចិននៅអាហ្វ្រិក និងទំនាក់ទំនងស្អិតល្មួតរវាងចិននិងអាហ្វ្រិក ពិតជាបានជួយឲ្យទ្វីបដ៏ក្រីក្រមួយនេះស្គាល់ការអភិវឌ្ឍន៍។ ក៍ប៉ុន្តែ ផលិតផលMade in China ដែលមានតម្លៃថោក និងដែលហូរចូលមកក្នុងទ្វីបនេះ កំពុងតែផ្តើមសម្លាប់កសិកម្ម និងឧស្សាហកម្មនៃបណ្តាប្រទេសអាហ្វ្រិក។ ដូចគ្នាអ៊ីចឹងដែរ ពលករចិនដែលមកធ្វើការនៅអាហ្វ្រិក កំពុងប្រជែងជើងគ្នានឹងពលករអាហ្វ្រិក ក្នុងការដណ្តើមការងារគ្នាធ្វើ។ ដោយឡែក វត្តមានចិននៅអាហ្វ្រិក កំពុងបង្កឲ្យទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិស្មុគស្មាញ កាន់តែខ្លាំង។ មូលហេតុ គឺបណ្តាលមកពីថ្នាក់ដឹកនាំចិនមិនរវល់ពីអភិបាលកិច្ចល្អ។ ជាក់ស្តែង ចិនគាំទ្ររបបផ្តាច់ការរបស់Mugabe នៅស៊ីមបាវ៉េ(Zimbabwe) និងរបប Omar el-Béchir នៅស៊ូដង់។
តាំងពីឆ្នាំ២០០៣មក សង្គ្រាមស៊ីវិលនៅស៊ូដង់ រវាងប្រជាជននៅតំបន់Darfour និងកងទ័ពរបស់Omar el-Béchir បានបណ្តាលឲ្យមានស្លាប់ជិត៣សែននាក់ ភាគច្រើនជាប្រជាជនស៊ីវិលនៅDarfour។ ចិនមិនព្រមដាក់សម្ពាធទៅលើរដ្ឋាភិបាលស៊ូដង់ តាមការស្នើរបស់ អង្គការសហប្រជាជាតិ ពីព្រោះស៊ូដង់លក់ផ្តាច់មុខទៅឲ្យចិន៧០% នៃប្រេងកាត ដែលខ្លួនលក់ចេញទៅក្រៅក្នុងមួយឆ្នាំៗ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការទូតនិងជំនួញរបស់ចិននៅអាហ្វ្រិក ទទួលបានជោគជ័យធំណាស់។ ថ្នាក់ដឹកនាំអាហ្វ្រិក ជាពិសេសអ្នកកាន់អំណាចផ្តាច់ការចូលចិត្តរកស៊ីជាមួយចិន ដែលមិនដាក់ល័ក្ខខ័ណ្ឌនយោបាយ ជាជាងជាមួយអាមេរិកឬអឺរ៉ុបដែលអាហ្វ្រិកនៅតែមើលឃើញថាមានអាកប្បកិរិយាអាណានិគមនិយម។ ជ័យជំនះរបស់ចិននៅអាហ្វ្រិក បានស្តែងឡើងជាពិសេស តាមរយៈជំនួបកំពូលចិន-អាហ្វ្រិកដែលត្រូវបានរៀបចំនៅប៉េកាំង កាលពីខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ២០០៦។ កាលនោះ ប្រមុខរដ្ឋនិងប្រមុខរដ្ឋាភិបាលអាហ្វ្រិកចំនួន៤៨ប្រទេស ក្នុងចំណោមប្រទេសអាហ្វ្រិកទាំងអស់៥៣ បានទៅចូលរួមក្នុងជំនួបកំពូលនោះ៕
ចិន និងអាមេរិកសម្លឹងមើលគ្នាយ៉ាងប្រុងប្រយ័ត្ននៅអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក
កែប្រែអធិករណ៍ជាយថាហេតុ នាអនាគតខាងមុខ រវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងចិន អាចនឹងកើតចេញពីការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងកងទ័ពជើងទឹកនៃប្រទេសទាំងពីរ។ ពីព្រោះម្យ៉ាង ចិនបាននិងកំពុងបន្តបង្កើនវត្តមានព្រមទាំងសកម្មភាពនៃកងទ័ពជើងទឹក នៅលើផ្ទៃនៃបណ្តាសមុទ្រជិតនិងជុំវិញប្រទេសខ្លួន។ ពីព្រោះម្យ៉ាងទៀត កងទ័ពអាមេរិកពិសេសកងទ័ពជើងទឹកដែលឈរជើងនៅអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកជាច្រើនទសវត្សរ៍កន្លងមកហើយ ក៏កំពុងនិងបន្តបង្កើនសកម្មភាពរបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់ដែរ។
ប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ចិនបានចាយប្រាក់ជាច្រើនម៉ឺនលានដុល្លារ ដើម្បីធ្វើនវូបនីយកម្មទៅលើកងទ័ពជើងទឹករបស់ខ្លួន។ ពីអំណើះតទៅ ចិនមាននាវាមុជទឹក ដែលបំពាក់ទៅដោយមីស្ស៊ីលនុយក្លេអ៊ែរ ហើយនាពេលឆាប់ៗខាងមុខ ចិននឹងមាននាវាផ្ទុកយន្តហោះទៀតផង។
មិនតែប៉ុណ្ណោះ ដូចដែលរបាយការណ៍មួយរបស់មន្ទីរបញ្ចកោណអាមេរិកបានគូសបញ្ជាក់កាលពីឆ្នាំ២០១០អ៊ីចឹងថា ចិនមានមហិច្ឆតាពង្រីកដែនអំណាចនិងដែនប្រមាញ់របស់ខ្លួនទៅឲ្យកាន់តែឆ្ងាយ ក្នុងផ្ទៃសមុទ្រទាំងអម្បាលម៉ាននៅប៉ែកខាងត្បូង នៅប៉ែកអាគ្នេយ៍ និងនៅប៉ែកខាងកើតនៃប្រទេស។ ជាក់ស្តែង ប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ នាវាចម្បាំងរបស់ចិនចេះតែចូលទៅជិតមែនទែន ជិតប៉ែកខាងត្បូងនៃប្រទេសជប៉ុន ជាហេតុបានធ្វើឲ្យទីក្រុងតូក្យូភិតភ័យនិងស្រែកតវ៉ា។
ទន្ទឹមជាមួយគ្នានេះ សហរដ្ឋអាមេរិក បានប្រមូលនាវាមុជទឹកដែលមានតួនាទីខាងវាយលុក ព្រមទាំងនាវាចម្បាំងជាច្រើនគ្រឿង មកដាក់ជិតមូលដ្ឋានយោធារបស់ខ្លួននៅប្រទេសជប៉ុននិងនៅកោះGuam។
គឺចលនាកាន់តែមមាញឹកនៃកងទ័ពរបស់មហាយក្សទាំងពីរ នៅក្នុងដែនទឹកតែមួយនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍កាន់តែបារម្ភ បារម្ភក្រែងមានការប៉ះទង្គិចគ្នា នៅថ្ងៃណាមួយ។
ចំពោះអ្នកឯកទេសនៃបញ្ហាចិននៅសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏ដូចអ្នកឯកទេសនៃបញ្ហាអាមេរិកនៅប្រទេសចិន ការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងកងទ័ពជើងទឹកនៃប្រទេសទាំងពីរអាចកើតឡើងគ្រប់ពេលវេលា។ ពីព្រោះ កងទ័ពអាមេរិកនិងកងទ័ពចិនមិនសូវមានទំនាក់ទំនងនឹងគ្នា តាំងពីខែមករាដើមឆ្នាំ២០១0មកម្ល៉េះ គឺតាំងពីអាមេរិកបានសម្រេចលក់អាវុធទៅឲ្យកោះតៃវ៉ាន់រួចមក និងពីព្រោះកងទ័ពនៃប្រទេសទាំងពីរគ្មានចក្ខុនិមិត្តរួមគ្នា នៅចំពោះមុខច្បាប់នាវាចរណ៍។
សម្រាប់សហរដ្ឋអាមេរិក ការធ្វើចរាចរណ៍នៅលើដែនទឹកអន្តរជាតិ និងការបន្តឃ្លាំមើលដែនទឹកដែលគេចាត់ទុកថាជារបស់អន្តរជាតិ គឺជាសិទ្ធិសេរីភាពរបស់គេ។ គឺនៅក្នុងន័យនេះហើយ បានជាកាលពីខែសីហាឆ្នាំ២០១០ នាវាផ្ទុកយន្តហោះមួយគ្រឿងរបស់អាមេរិក បានទៅប្រទេសវៀតណាម ដោយបានចូលទៅចត នៅម្តុំទីប្រជុំកោះParacel ដែលជាតំបន់ប្រទាញប្រទង់គ្នារវាងចិននិងវៀតណាម។
រីឯសម្រាប់ប្រទេសចិនវិញ កងទ័ពអាមេរិកគ្មានសិទ្ធិចូលមកក្នុងដែនទឹក ដែលជាទីជម្លោះរវាងចិននិងប្រទេសដទៃណាមួយផ្សេងទេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ចិនក៏មិនសុខចិត្តឲ្យមានដែរ រាល់សមយុទ្ធដែលធ្វើឡើង នៅជិតព្រំដែនគោកឬព្រំដែនទឹកជាមួយប្រទេសខ្លួន ដូចដែលម៉ៅ សេទុង ធ្លាប់បាននិយាយថា« យើងមិនអនុញ្ញាតឲ្យគេចូលមកដេកស្រមុកនៅជិតគ្រែរបស់យើងទេ»។ អ៊ីចឹងហើយបានជា ថ្នាក់ដឹកនាំចិនប្រឆាំងនឹងសមយុទ្ធរួមគ្នាមួយចំនួនរវាងអាមេរិកនិងកូរ៉េខាងត្បូង ម្តុំសមុទ្រលឿង នៅចម្ងាយប្រមាណតែ៥០០គ.ម ប៉ុណ្ណោះពីទីក្រុងប៉េកាំង។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទាំងសហរដ្ឋអាមេរិក និងទាំងប្រទេសចិន គ្មានបំណងបង្ករឿងនិងមិនចង់ឲ្យមានឧប្បត្តិហេតុយោធាកើតឡើងនៅក្នុងតំបន់ទេ។ ចំពោះទីក្រុងប៉េកាំង រាល់ការប៉ះទង្គិចគ្នាជាមួយអាមេរិកនៅអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក អាចនឹងធ្វើឲ្យខូចខាតមហិច្ឆតាសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន។ ចំពោះអាមេរិកវិញ រាល់ឧប្បត្តិហេតុយោធាជាមួយចិននៅក្នុងតំបន់ អាចនឹងធ្វើឲ្យប្រែប្រួលស្ថានភាពStatut Quo មួយដែលខ្លួនទាញបានផលចំណេញផ្នែកភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ជាច្រើនទសវត្សរ៍កន្លងមកហើយ។
ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងបរិបទមួយតានតឹង ដ្បិតជាសង្គ្រាមចិត្តសាស្រ្តនិងជាការសម្ញែងឫទ្ធិយោធាដាក់គ្នារវាងអាមេរិកនិងចិន ការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងកងទ័ពជើងទឹករបស់ប្រទេសទាំងពីរអាចកើតមានឡើងដោយចៃដន្យគ្រប់ពេលវេលា៕
ចិនបារម្ភ ដ្បិតអាមេរិកបន្តលូកដៃចូលមកក្នុងទ្វីបអាស៊ី
កែប្រែនៅចន្លោះខែមីនានិងខែមេសាឆ្នាំ២០០៣ នាពេលដែលកងទ័ពអាមេរិកកំពុងតែធ្វើសង្គ្រាមនៅអ៊ីរ៉ាក់ ដើម្បីរំលំរបបរបស់Saddam Hussein ពលរដ្ឋនៃប្រទេសអាស៊ីមួយចំនួន ដូចជាប៉ាគីស្ថាន ឥណ្ឌូណេស៊ី និងម៉ាឡេស៊ីជាដើម បាននាំគ្នាធ្វើបាតុកម្មប្រឆាំង។ ប៉ុន្តែ នេះមិនមែនបានន័យថា រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសអាស៊ីទាំងនោះស្អប់ខ្ពើមអាមេរិក និងរដ្ឋការលោកប៊ូស(Bush) ដូចប្រជាពលរដ្ឋរបស់ខ្លួននោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ ក្នុងនាមជាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់អាមេរិក ថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេសអាស៊ីទាំងនោះគាំទ្រ ឬត្រូវបង្ខំចិត្តគាំទ្រអន្តរាគមន៍យោធារបស់អាមេរិកនៅអ៊ីរ៉ាក់។
តាមពិតទៅ ទោះជាចិនពេញចិត្ត ឬមិនពេញចិត្តក្តី ក៏ទំនាក់ទំនងរវាងអាមេរិក និងអាស៊ី និងមហិច្ឆតារបស់អាមេរិកទៅលើទ្វីបអាស៊ី មានជាយូរយារណាស់មកហើយ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង នៅឆ្នាំ១៨៥៣ មេបញ្ជាការនៃកងទ័ពជើងទឹកអាមេរិកPerryបានចូលមកប្រទេសជប៉ុន បង្ខំថ្នាក់ដឹកនាំជប៉ុនឲ្យបើកទីផ្សាររបស់ខ្លួន ដើម្បីទទួលផលិតផលនិងវិនិយោគអាមេរិក។ នៅឆ្នាំ១៨៩៨ ប្រទេសហ្វីលីពីនបានក្លាយជាអាណានិគមរបស់អាមេរិក។ ហើយរហូតមកដល់ឆ្នាំ១៩៤៥ ឆ្នាំដែលសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរត្រូវបានបញ្ចប់ អាមេរិករមែងតែប្រឆាំងនឹងមហិច្ឆតារបស់ជប៉ុន នៅអាស៊ី ដូចជានៅក្រោយពេលដែលជប៉ុនបានច្បាំងឈ្នះរុស្ស៊ីក្នុងឆ្នាំ១៩០៥ និងនៅក្រោយពេលដែលជប៉ុនបានបង្កឲ្យមានសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរនៅអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក។
ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ អាមេរិកដែលបានវាយកំទេចជប៉ុន តាមរយៈការទម្លាក់គ្រាប់បែកបរមាណូនៅHiroshimaនិងNagasaki បែរជាសម្រេចចិត្តជួយកសាង និងជួយការពារប្រទេសអាស៊ីមួយនេះទៅវិញ។ នៅក្នុងស្មារតីនៃថ្នាក់ដឹកនាំអាមេរិកជំនាន់នោះ ជប៉ុនត្រូវតែក្លាយជាចន្ទល់មួយដ៏មាំរបស់អាមេរិកនៅអាស៊ីនិងនៅប៉ាស៊ីហ្វិក។ មូលហេតុធំ គឺមកពីសង្គ្រាមត្រជាក់រវាងអាមេរិក និងសហភាពសូវៀតកំពុងផ្តើមឡើង និងមកពីលទ្ធិកុម្មុយនិស្តកំពុងផ្តើមលាតសន្ធឹងទៅដល់អាស៊ី តាមរយៈការប្រកាសបង្កើតសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន នៅឆ្នាំ១៩៤៩ ដោយម៉ៅ សេទុង។
មួយឆ្នាំក្រោយមក គឺនៅឆ្នាំ១៩៥០ អាមេរិកបង្កើនឥទ្ធិពល និងវត្តមានរបស់ខ្លួន នៅអាស៊ី ដោយបានដឹកមុខកងកម្លាំងអន្តរជាតិមួយទៅជួយរំដោះកូរ៉េខាងត្បូងឲ្យរួចផុតពីការឈ្លានពានរបស់កូរ៉េខាងជើងកុម្មុយនិស្តដែលគាំទ្រដោយសូវៀត និងចិន។ ម៉្លោះហើយបានជាតាំងពីសម័យសង្គ្រាមកូរ៉េរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ អាមេរិកមានតួនាទីសំខាន់ណាស់ក្នុងការរក្សាស្ថិរភាព និងសន្តិភាពនៅតំបន់អាស៊ីចុងបូព៌ាជាទីដែលអាមេរិកបានដាក់បញ្ឈរទាហាន៨ ០០០០នាក់ នៅជប៉ុននិងនៅកូរ៉េខាងត្បូង។
ក្រោយមកទៀត ទោះជាចិនពេញចិត្ត ឬមិនពេញចិត្តក្តី ក៏អាមេរិកចូលជ្រៅមកដល់តំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ តាមរយៈសង្គ្រាមនៅឥណ្ឌូចិន។ ក្រោយបរាជ័យរបស់កងទ័ពអាណានិគមបារាំងនៅDien Bien Phu ឆ្នាំ១៩៥៤ អាមេរិកចេញមុខការពារកុំឲ្យវៀតណាមខាងត្បូងធ្លាក់ទៅក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់វៀតណាមខាងជើងកុម្មុយនិស្ត។
ក៏ប៉ុន្តែ នៅចំពោះមុខការគាបសង្កត់របស់មតិអន្តរជាតិ និងភាពសាហាវយង់ឃ្នងនៃសង្គ្រាមដែលបានរីករាលដាលទៅដល់កម្ពុជា និងឡាវ អាមេរិកត្រូវបង្ខំចិត្តដកទ័ពចេញពីឥណ្ឌូចិន ហើយបណ្តោយឲ្យវៀតណាមខាងត្បូង កម្ពុជា និងឡាវក្លាយជាកុម្មុយនិស្តនៅឆ្នាំ១៩៧៥។
ពីពេលនោះមក អាមេរិកបានផ្តើមកាត់បន្ថយទម្ងន់យុទ្ធសាស្ត្រ និងយោធារបស់ខ្លួននៅអាស៊ី។ ជាក់ស្តែង នៅពេលដែលវៀតណាមចូលរំលំរបបខ្មែរក្រហម និងកាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជា និងនៅពេលដែលសូវៀតចូលឈ្លានពានអាហ្វហ្កានីស្ថាន នៅឆ្នាំ១៩៧៩ អាមេរិកឈរអោបដៃមើល មិនព្រមធ្វើអ្វីទាំងអស់។
ការពិត អាមេរិកបានសម្រេចបញ្ចប់សង្គ្រាមនៅវៀតណាម តាំងពីឆ្នាំ១៩៦៩ម៉្លេះ។ កាលនោះ តាមរយៈសុន្ទរកថាមួយនៅកោះGuam Richard Nixonដែលជាប្រធានាធិបតីអាមេរិកសម័យនោះបានថ្លែងថា លោកនឹងផ្តើមដកទ័ពអាមេរិកចេញពីវៀតណាមបណ្តើរៗ។
ក្រោយមកទៀត អាមេរិកក៏ថែមទាំងសម្រេចកាត់បន្ថយទម្ងន់យុទ្ធសាស្រ្តយោធារបស់ខ្លួន នៅអាស៊ីចុងបូព៌ាទៀតផង។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង នៅឆ្នាំ១៩៧២ អាមេរិកសម្រេចប្រគល់កោះOkinawa ដែលខ្លួនបានកាន់កាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៤៥មកម៉្លេះ ទៅឲ្យជប៉ុនវិញ។ ហើយនៅឆ្នាំ១៩៨០ Jimmy Carterដែលជាប្រធានាធិបតីអាមេរិកជំនាន់នោះ បានរហូតដល់ទៅនិយាយថា លោកមានបំណងដកកងទ័ពអាមេរិកចេញពីកូរ៉េខាងត្បូងទៀតផង។
មិនតែប៉ុណ្ណោះ នៅចុងទសវត្សរ៍ទី៨០ អាមេរិកនិងបណ្តាប្រទេសសម្ព័ន្ធមិត្តអាស៊ីរបស់ខ្លួនខ្លះបានទាំងទាស់ទែងគ្នាទៅទៀត។ ¨មូលហេតុ គឺមកពីជប៉ុននិងបណ្តាប្រទេសនាគសេដ្ឋកិច្ចអាស៊ីមួយចំនួនក្លាយជាគូប្រជែងពាណិជ្ជកម្មរបស់អាមេរិកផ្ទាល់តែម្តង ជាហេតុធ្វើឲ្យឧុនភាពថវិកាអាមេរិកកាលនោះ កើនឡើងឥតឈប់ឈរ។ គឺនៅពេលនោះហើយ ដែលអាមេរិកផ្តើមនិយាយចោទប្រកាន់កូរ៉េខាងត្បូងដែលជាមិត្តថា មិនគោរពសិទ្ធិមនុស្សផ្តើមប្រើទណ្ឌកម្មពាណិជ្ជកម្មនិងគំនាបតាមផ្លូវទូត ដើម្បីបង្ខំជប៉ុន សិង្ហបុរី ឬកូរ៉េខាងត្បូងឲ្យបើកទីផ្សារធំទូលាយជាងមុន ដើម្បីទទួលផលិតផលអាមេរិក។ លើសពីនេះទៅទៀត អាមេរិកចាប់ផ្តើមបង្ខំជប៉ុន និងកូរ៉េខាងត្បូងឲ្យជួយធ្វើវិភាគទានថវិកា ក្នុងការចិញ្ចឹម និងផ្គត់ផ្គង់ទាហានអាមេរិកដែលឈរជើងនៅតំបន់អាស៊ីចុងបូព៌ា។
ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត អាមេរិកមិនបានបោះបង់អាស៊ីចោលទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ អាមេរិកបាននិងកំពុងបន្តពង្រឹងវត្តមានរបស់ខ្លួននៅក្នុងទ្វីបអាស៊ី ជាពិសេស តាំងពីឆ្នាំ២០០១ តរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ ជាហេតុធ្វើឲ្យចិនបារម្ភខ្លាំងឡើងៗ។
ចិនបារម្ភ ពីព្រោះ តាមរយៈសង្គ្រាមអាហ្វហ្កានីស្តង់ កងទ័ពអាមេរិកបានឆ្លៀតចូលមកដល់អាស៊ីកណ្តាល ដែលជាតំបន់ជាប់ជិតបង្កើយនឹងប្រទេសខ្លួន។ ចិនបារម្ភ ពីព្រោះអាមេរិកបានយកសង្គ្រាមប្រឆាំងភេរវកម្មមកធ្វើជាលេសដើម្បីចូលមកកៀកប្រទេសខ្លួន និងផ្តើមធ្វើការឡោមព័ទ្ធប្រទេសខ្លួន តាមរយៈការពង្រឹងទំនាក់ទំនងយោធា និងនយោបាយជាមួយបណ្តាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួន នៅអាស៊ីខាងត្បូង អាស៊ីបូព៌ា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍៕
កិច្ចចរចាយុទ្ធសាស្រ្ត និងសេដ្ឋកិច្ចលើកទី៣ រវាងចិន និងអាមេរិកក្នុងទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន
កែប្រែសំណុំរឿងដែលភាគីទំាងពីរត្រូវលើកយកទៅជជែកនៅក្នុងជំនួបជាឧភតោភាគីប្រចំាឆ្នំាលើកទី៣រយៈពេល ២ថ្ងៃ ក្នុងទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន រួមមាន៖ បញ្ហាតម្លៃប្រាក់យ័នចិនទាប ធៀបនឹងតម្លៃប្រាក់ដុល្លារអាមេរិក បញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសចិន និងសំណុំរឿងអន្តរជាតិសំខាន់ៗផ្សេងទៀត ដូចយ៉ាងបញ្ហានុយក្លេអ៊ែរកូរ៉េខាងជើង អៀរ៉ង់ ពិសេសអំពីស្ថានការណ៍ដែលកំពុងបន្តយ៉ាងពុះកញ្រ្ជោលនៅក្នុងពិភពអារ៉ាប់នាពេលបច្ចុប្បន្ន។
អ្វីជាការកត់សម្គាល់ ទំនាក់ទំនងរវាងចិន និងអាមេរិកសម័យលោក អូបាម៉ា គឺមិនដូចគ្នានឹងសម័យលោកប៊ូសទេ។ លោកប៊ូសដែលបានចាត់ទុកវិស័យសេដ្ឋកិច្ច ជាអាទិភាពតែមួយគត់។ ចំណែកលោកអូបាម៉ាបានផ្តោតនៅសឹងតែគ្រប់វិស័យទំាងអស់ មានជាអាទិ៍ វិស័យសេដ្ឋកិច្ច ការទូត បរិឋាន និងសំណុំរឿងអន្តរជាតិ។ ពិតណាស់ថា នៅមានសំណុំរឿងមួយចំនួនដែលចិន និងអាមេរិកមិនទាន់អាចនិយាយចុះសម្រុងគ្នាបាន។ តែការដែលភាគីទំាងពីរបន្តជួបគ្នា ១ឆ្នំាម្តង តំាងពីឆ្នំា ២០០៩ ពោលគឺតំាងពីលោកអូបាម៉ាបានក្លាយជាប្រធានាធិបតីអាមេរិកមក បានធ្វើឲ្យទំនាក់ទំនងរវាងអាមេរិក និងចិនមិនសូវជាតានតឹងខ្លំាង ដូចក្នុងសម័យលោកប៊ូសទេ។
លោក អូបាម៉ាចង់ឲ្យមានកិច្ចសហប្រតិបត្តិការនៅគ្រប់វិស័យ ជាមួយចិន តែនៅតែចាត់ទុកសេដ្ឋកិច្ចថា ជាវិស័យមួយដែលមិនអាចខ្វះបាន។ ក្នុងនាមជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចទី១ និងទី២ក្នុងលោក អាមេរិក និងចិនត្រូវតែពួតដៃគ្នាដើម្បីជួយស្រោចស្រង់វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចដែលពិភពលោកកំពុងជួបប្រទះនាពេលបច្ចុប្បន្ន និងក៏ដើម្បីផ្តល់សន្ទុះបន្ថែមលើទំនាក់ទនងសេដ្ឋកិច្ចរវាងគ្នាផង។ នៅត្រង់ចំណុចនេះ រដ្ឋបាលអាមេរិកំាងធ្លាប់បានប្រកាសទទួលស្គាល់អំពីទំនាក់ទំនងល្អនៅក្នុងវិស័យពាណិជ្ជកម្ម និងវិនិយោគជាមួយចិន។ ជារៀងរាល់ឆ្នំា ការដោះដូរពាណិជ្ជកម្មរវាងទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន និងប៉េកំាងមានទឹកប្រាក់ជាង ៤០ម៉ឺនលានដុល្លារ។
សិទ្ធិមនុស្ស និងប្រាក់យ័នចិន នៅបន្តជាសំណុំរឿងចម្រូងចម្រាស
បញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសចិន និងបញ្ហាប្រាក់យ័នរបស់ចិនត្រូវបានគេចាត់ទុកជាប្រធានបទប្រចំាត្រកូល នៅក្នុងកិច្ចចរចាយុទ្ធសាស្រ្ត និងសេដ្ឋកិច្ចរវាងអាមេរិក និងចិនក្នុងរយៈពេល ២ឆ្នំាចុងក្រោយនេះ។ បញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសចិន គឺជារឿងមួយច្រំដែល និងដែលចិនខ្លួនឯង ឮយ៉ាងសង្កៀរត្រចៀក។ ក្រៅពីសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រទេសលោកខាងលិចផ្សេងទៀតក៏បានលើកយកបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសចិនទៅនិយាយនៅក្នុងជំនួបជាមួយថ្នាក់ដឹកនំាចិន។ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែមានប្រទេសខ្លះហ៊ាននិយាយខ្លំាងៗ ចំៗ និងប្រទេសខ្លះទៀត និយាយបញ្ឆិតបញ្ឆៀង។
កាលពីខែមករា ឆ្នំា ២០១១ ថ្មីៗកន្លងទៅនេះ នៅក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់លោកប្រធានាធិបតីចិនហ៊ូ ជិនតាវនៅសហរដ្ឋអាមេរិក លោក ហ៊ូ ជិនតាវបានផ្តល់ចម្លើយដ៏គួរភ្ញាក់ផ្អើលមួយ តបនឹងការរិះគន់របស់លោក អូបាម៉ាថា ចិនពិតជាមានការយឺតយ៉ាវ នៅក្នុងបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស និងថា មានកិច្ចការជាច្រើនទៀតដែលចិនត្រូវធ្វើ។ តែអ្វីដែលលោក ហ៊ូ ជិនតាវបានព្រមានរដ្ឋបាលអាមេរិកំាងពេលនោះ គឺការលូកលាន់របស់អាមេរិក និងប្រទេសលោកខាងលិច នៅក្នុងបញ្ហាទីបេ និងតៃវ៉ាន់។
ទាក់ទងនឹងបញ្ហាតម្លៃប្រាក់យ័នចិន ធៀបនឹងប្រាក់ដុលា្លរវិញ តំាងពីរដ្ឋាភិបាលចិនបានបន្ធូរដៃ ដោយទុកឲ្យតម្លៃប្រាក់យ័នឡើង ឬចុះថ្លៃ ទៅតាមតម្លៃទីផ្សារតំាងពីខែមិថុនាឆ្នំា ២០១០ មក តម្លៃប្រាក់យ័នចិនបានកើនឡើងប្រមាណជា ៥% ធៀបនឹងប្រាក់ដុល្លារ។ តែទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនបានចាត់ទុកកំណើននេះថា នៅមិនទាន់គ្រប់គ្រាន់ទេ ព្រោះតម្លៃប្រាក់យ័នចិន នៅទាបជាងប្រាក់ដុល្លារចន្លោះពី ២០ ទៅ ៤០ភាគរយទៀត។
សូមជម្រាបជូនថា អាមេរិក និងដៃគូពាណិជ្ជកម្មផ្សេងទៀតរបស់ចិនតែងសុំឲ្យចិនដកដៃ និងទុកឲ្យតម្លៃប្រាក់យ័នឡើង ឬចុះថ្លៃ ទៅតាមតម្លៃទីផ្សារ។ តែទីក្រុងប៉េកំាងតែងចេញមុខលើកឡើងថា តម្លៃលុយយ័នទាបជាងលុយដុល្លារ នំាឲ្យមានកំណើនលើការនំាទំនិញចិនចេញទៅក្រៅប្រទេស និងនំាឲ្យចិនបន្តទទួលបានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចរហូតដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។
ចិនកំពុងបារម្ភពីវិបត្តិអតិផរណា
កំណើនសេដ្ឋកិច្ចដ៏ខ្ពស់ជ្រុលហួសហេតុនឹងអាចហុចផលអាក្រក់ដល់ចិន និងឆ្លងរាលដាលនៅទូទំាងពិភពលោក។ ប្រាក់យ័នចិនមានតម្លៃទាប ធៀបនឹងប្រាក់ដុល្លារអាមេរិកំាង ពិតជាអនុញ្ញាតឲ្យផលិតផលចិននៅលើទីផ្សារអន្តរជាតិមានតម្លៃថោកជាងផលិតផលរបស់បណ្តាប្រទេសផ្សេងទៀត។ ប៉ុន្តែនយោបាយប្រាក់យ័នទាបជ្រុល ធៀបនឹងប្រាក់ដុល្លារ ក៏នឹងអាចធ្វើឲ្យទីផ្សាររូបិយវត្ថុ និងពាណិជ្ជកម្មក្នុងស្រុកបាត់បង់តុល្យភាព។ ក្តីបារម្ភមួយទៀតរបស់រដ្ឋាភិបាលចិន គឺកំរិតអតិផរណាកំពុងកើនឡើងក្នុងអត្រាមួយខ្ពស់ដែលចិនមិនធ្លាប់ប្រទះទេ ក្នុងរយៈពេលជិត ២ឆ្នំាកន្លងទៅ។ បើគិតក្នុងរយៈពេល ១ឆ្នំាកន្លងទៅនេះ តម្លៃទំនិញបានកើនឡើងជាង ៥ភាគរយ គឺជាកំណើនមួយដ៏ខ្ពស់ គិតតំាងពីខែកក្កដា ឆ្នំា ២០០៨។
ឃើញថា ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលចង់ទប់ទល់នឹងវិបត្តិអតិផរណា គេគ្មានជម្រើសអ្វី ក្រៅពីដំឡើងអត្រាការប្រាក់ និងទុកបណ្តោយឲ្យតម្លៃប្រាក់យ័នឡើង ឬចុះថ្លៃទៅតាមច្បាប់ទីផ្សាររូបិយប័ណ្ណនោះទេ។ តាមពិតទៅ ចិនយល់ច្បាស់ណាស់អំពីរឿងនេះ តែអ្វីដែលចិនចង់បង្ហាញប្រាប់គេគឺថា ចិនមិនមែនអនុវត្តតាមការទាមទាររបស់បរទេសទេ តែដោយសម្របទៅនឹងការវិវឌ្ឍន៍នៃសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន៕
កិច្ចចរចាយុទ្ធសាស្រ្ត និងសេដ្ឋកិច្ច ក្រោមភាពតានតឹងនៅឧបទ្វីបកូរ៉េ
កែប្រែអាមេរិកសម័យលោកប្រធានាធិបតី George W Bush គឺមានតែវិស័យសេដ្ឋកិច្ចតែមួយគត់ដែលលោក Bush បានចាត់ទុកជាអាទិភាពនៅក្នុងទំនាក់ទំនងរវាងចិន និងអាមេរិក។ តែសម្រាប់អាមេរិកសម័យលោកប្រធានាធិបតី Barack Obama នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះវិញ លោក Obama បានផ្តោតនៅសឹងតែគ្រប់វិស័យទំាងអស់ មានជាអាទិ៍ វិស័យសេដ្ឋកិច្ច ការទូត បរិស្ថាន ឬមួយក៏សំណុំរឿងអន្តរជាតិសំខាន់ៗផ្សេងទៀត ដូចយ៉ាងបញ្ហានុយក្លេអ៊ែររបស់កូរ៉េខាងជើង និងរបស់ប្រទេសអៀរ៉ង់ជាដើម។ ដោយមិនភ្លេចទេ អំពីបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសចិន។
ប៉ុន្តែនៅចំពោះមុខ ផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចនៅតែបន្តគ្របដណ្តប់នៅក្នុងកិច្ចចរចារវាងប្រទេសទំាងពីរដដែល។ លោកឧបនាយករដ្ឋមន្រ្តីចិន Wang Qishan បានប្រកាសជាចំហថា វិស័យសេដ្ឋកិច្ចបានក្លាយជាវិស័យមួយដែលអាមេរិក និងចិនមិនអាចផ្តាច់ពីគ្នាបាន។ លោក Wang Qishan បានគូសបញ្ជាក់បន្ថែមទៀតថា ប្រឈមមុខនឹងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកបច្ចុប្បន្ន អាមេរិក និងចិនត្រូវតែពួតដៃគ្នាដើម្បីជួយស្រោចស្រង់សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក និងផ្តល់សន្ទុះបន្ថែមលើទំនាក់ទនងសេដ្ឋកិច្ចរវាងអាមេរិក និងចិន។ ជាការឆ្លើយតបវិញ លោករដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុអាមេរិក Timothy Geithner បានប្រកាសទទួលស្គាល់អំពីទំនាក់ទំនងល្អរវាងអាមេរិក និងចិន ទំាងនៅលើវិស័យពាណិជ្ជកម្ម និងវិនិយោគ។ តែទន្ទឹមគ្នានេះ លោក Timothy Geithner បានអំពាវនាវឲ្យមានការបើកទូលាយនូវប្រព័ន្ធពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកមួយ ដែលអាមេរិក និងចិនអាចចូលរួមប្រកួតប្រជែងជាលក្ខណៈសមភាព។
សូមជម្រាបជូនថា ក្នុងនាមជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចទីមួយក្នុងលោក អាមេរិកកំពុងតែផុងខ្លួនក្នុងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកយ៉ាងក្រពុលមុខ។ រីឯចិនវិញ ក្នុងនាមជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចទីបី បន្ទាប់ពីប្រទេសជប៉ុន កំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ចិននៅតែមានជានិច្ច ជាមួយនឹងអត្រាជិត ៩% ក្នុងឆ្នំា ២០០៩កន្លងទៅ និងមានរហូតដល់ជិត ១២% នៅត្រីមាសទីមួយឆ្នំា ២០១០។ ជារៀងរាល់ឆ្នំា ការដោះដូរនៅលើវិស័យពាណិជ្ជកម្មរវាងទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន និងប៉េកំាងមានទឹកប្រាក់រហូតដល់ជាង ៤០ម៉ឺនលានដុល្លារ។
លោក Timothy Geithner រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុអាមេរិក ©Reuters
អាមេរិក៖ ចិនត្រូវតែធ្វើកំណែទម្រង់ប្រាក់ Yuan
អស់រយៈពេលជាច្រើនខែកន្លងមកហើយ ដែលអាមេរិកបានទាមទារឲ្យចិនធ្វើកំណែទម្រង់លើប្រាក់ Yuan របស់ខ្លួន។ តំាងពីរដូវក្តៅឆ្នំា ២០០៨ មក ប្រាក់ Yuan នៅតែមានតម្លៃទាបជ្រុល បើប្រៀបនឹងប្រាក់ដុល្លារអាមេរិកំាង។ រដ្ឋបាលរបស់លោក Obama តែងទិតៀនរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកប្រធានាធិបតីចិន Hu Jintao ពីការដែលក្រុងប៉េកំាងបន្តរក្សាអត្រាប្រាក់ Yuan ទាបជ្រុល នៅចំពោះមុខប្រាក់ដុល្លារអាមេរិកំាង។ អស់ជាច្រើនខែមកហើយ ដែលក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនបានអំពាវនាវឲ្យក្រុងប៉េកំាងផ្តើមធ្វើកំណែទម្រង់លើរូបិយវត្ថុរបស់ខ្លួន។ តែជានិច្ច ជាកាល ក្រុងប៉េកំាងបានត្រឹមតែបង្ហាញពីឆន្ទៈដ៏ល្អរបស់ខ្លួន។ កាលពីថ្ងៃចន្ទ ទី ២៤ ឧសភាទៀត លោកប្រធានាធិបតីចិន Hu Jintao បានបញ្ជាក់ជាថ្មីអំពីឆន្ទៈក្នុងការបន្តធ្វើកំណែទម្រង់ប្រាក់ Yuan របស់ចិន តែមិនបានកំណត់ពេលវេលាឲ្យបានច្បាស់លាស់ទេ។ លោករដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុអាមេរិក Timothy Geithner បានត្រឹមតែអបអរសាទរអំពីឆន្ទៈដ៏ល្អរបស់ចិន និងបានអះអាងថា កំណែទម្រង់ប្រាក់ Yuan នឹងផ្តល់ផលប្រយោជន៍ឲ្យចិន និងអាមេរិក។ តែសម្រាប់លោក Zhang Xiaoqiang អនុប្រធានគណៈកម្មការជាតិទទួលបន្ទុកការអភិវឌ្ឍន៍ និងកំណែទម្រង់ចិនបានបញ្ជាក់ថា គេមិនត្រូវសំឡឹងឃើញតែតម្លៃប្រាក់ Yuan មួយគត់ទេ តម្លៃប្រាក់អឺរ៉ូក៏កំពុងមានតម្លៃទាបច្រើន បើប្រៀបនឹងប្រាក់ដុល្លារអាមេរិកំាង។ បើនិយាយជារួមទៅ កាយវិការរបស់ចិនលើកនេះហាក់ដូចជាមានលក្ខណៈសម្រុះសម្រួលជាងលើកមុនៗ។ តែទន្ទឹមគ្នានេះ ចិនក៏មិនទុកបណ្តោយឲ្យអាមេរិកចេះតែបន្តផ្តល់មេរៀនឲ្យខ្លួនដែរ។ ចំណែកភាគីអាមេរិកវិញ ក៏មិនហ៊ានអុងអាត់ខ្លំាង ព្រោះខ្លួនកំពុងជំពាក់បំណុលចិនជិត ១ពាន់លានដុល្លារ។
លោកប្រធានាធិបតីចិន Hu Jintao ©Reuters
ចិនទើសទាល់ចិត្ត ដោយរឿងកូរ៉េខាងជើង
ក្រៅពីបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច ដែលអាមេរិក និងចិនត្រូវការគ្នាទៅវិញ ទៅមក រដ្ឋបាលអាមេរិករបស់លោក Obama ក៏ចង់បានកិច្ចសហប្រតិបត្តិការទំាងស្រុងជាមួយចិន ដូចយ៉ាងនៅក្នុងសំណុំរឿងនុយក្លេអ៊ែរ សំណុំរឿងអាកាសធាតុពិភពលោក សំណុំរឿងថាមពល ឬមួយបញ្ហាសន្តិសុខអន្តរជាតិជាដើម។ រដ្ឋបាលអាមេររិកំាងយល់ឃើញថា វត្តមានរបស់ចិននៅក្នុងដំណោះស្រាយបញ្ហាមួយណានៅក្នុងលោក គឺជាវត្តមានមួយមិនអាចខ្វះបាន ពិសេស សំណុំរឿងនុយក្លេអ៊ែររបស់ប្រទេសអៀរ៉ង់ និងកូរ៉េខាងជើង។ ពីប្រទេសចិន លោកស្រីរដ្ឋមន្រ្តីការបទេសអាមេរិក Hillary Clinton បានអំពាវនាវឲ្យអៀរ៉ង់គោរពតាមសេចក្តីសម្រេចចិត្តរបស់ភាគីទំាង ៦ ដែលតម្រូវឲ្យបញ្ឈប់កម្មវិធីចម្រើនធាតុអ៊ុយរ៉ាញ៉ូម។
ទាក់ទងនឹងប្រទេសកូរ៉េខាងជើងវិញ ក្រៅពីបញ្ហានុយក្លេអ៊ែរ នៅមានព្រឹត្តិការណ៍ចុងក្រោយមួយទៀតដែលបាននិងកំពុងធ្វើឲ្យចិនទើសទាល់ចិត្តយ៉ាងខ្លំាង។ កូរ៉េខាងជើងបានទទួលការចោទប្រកាន់ថា បានបាញ់ពន្លិចនាវាចម្បំាងកូរ៉េខាងត្បូងកាលពីខែមីនាកន្លងទៅ។ តំាងពីបានដាក់ជើងជាន់ទឹកដីចិន លោកស្រី Clinton បានព្យាយាមនិយាយបញ្ចុះបញ្ចូលចិនឲ្យរួមជាមួយអង្គការសហប្រជាជាតិដើម្បីដាក់ទណ្ឌកម្មលើរបបក្រុងព្យុងយ៉ាង។ សម្រាប់លោកស្រី Clinton ទង្វើរបស់កូរ៉េខាងជើង ជាទង្វើមួយដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ និងនំាឲ្យមានអស្ថិរភាពនៅក្នុងតំបន់ទំាងមូល។ ចិនបានទទួលស្គាល់អំពីបញ្ហានេះ តែហាក់ដូចជាមិនបានត្រៀមខ្លួនដើម្បីដាក់ទណ្ឌកម្មលើសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនទេ។ នៅក្នុងសេចក្តីជូនដំណឹងមួយកាលពីម្សិលមិញ ក្រុងប៉េកំាងបានរម្លឹកអំពីកិច្ចសន្យារបស់ខ្លួនក្នុងការរក្សាស្ថិរភាពនៅក្នុងតំបន់។ មួយវិញទៀត លោកអនុរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសចិន Cui Tiankai បានថ្លែងឲ្យដឹងនៅថ្ងៃអង្គារ ទី ២៥ ឧសភានេះថា ចិនត្រៀមខ្លួនជានិច្ចដើម្បីធ្វើការជាមួយគ្រប់ភាគីទំាងអស់ក្នុងការដោះស្រាយវិបត្តិនៅឧបទ្វីបកូរ៉េ។ ឧបទ្វីបកូរ៉េដែលនៅថ្ងៃនេះដែរ ភាពតានតឹងកំពុងឡើងដល់កំពូលរវាងបងប្អូនបង្កើតគូសត្រូវទំាងពីរ ជើង ត្បូងដោយរបបក្រុងព្យុងយ៉ាងបានប្រកាសឲ្យកងទ័ពរបស់ខ្លួនប្រុងជើងការ។ ការប្រកាសនេះបានធ្វើឡើង បន្ទាប់ពីរបបក្រុងសេអ៊ូលបានគំរាមនឹងចាត់វិធានការចាស់ដៃចំពោះទង្វើរបស់ក្រុងព្យុងយ៉ាង។
រដ្ឌាភិបាលអាមេរិក អូបាម៉ា លែងខ្ចីលុយបានទេៀតហេីយ
កែប្រែគឺលោករដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចផ្ទាល់ខ្លួន Jack Lew ដែលបានថ្លែងជាសាធារណៈទៅកាន់ក្រុមសមាជិកសភាដែលគណបក្សប្រឆំាង គឺគណបក្សសាធារណរដ្ឋមានសម្លេងភាគច្រើន។ « ខ្ញុំស្នើឲ្យសភាចាត់វិធានការជាបន្ទាន់ » នេះជាការថ្លែងរបស់លោក Jack Lew។ លោក Lew ដែលបាននិយាយសារចុះ សារឡើងថា ចាប់ពីថ្ងៃសៅរិ៍ ទី៨ កុម្ភៈទៅ អាមេរិកមិនអាចខ្ចីលុយគេបានទៀតឡើយ ព្រោះលទ្ធភាពខ្ចីប្រាក់បានឡើងដល់កម្រិតអតិបរមាហើយ។ យោងតាមលោក Lew អាមេរិកកំពុងរស់នៅជាមួយនឹងលទ្ធភាពអប្បបរិមា ដោយផ្អែកលើស្ថានភាពជាក់ស្តែង និងបន្ទាន់ និងថា អាមេរិកមានលុយសម្រាប់ចំណាយផ្សេងៗត្រឹមដំណាច់ខែកុម្ភៈនេះប៉ុណ្ណោះ។ ទន្ទឹមគ្នានេះ លោករដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងពាណិជ្ជកម្មក៏មិនចង់ទម្លាក់កំហុសចំៗទៅលើក្រុមណាមួយទេ តែគ្រាន់តែបានបញ្ជាក់ដោយសាមញ្ញថា ការដំឡើងកម្រិតបរិមាណប្រាក់បំណុលវាជាបុព្វសិទ្ធិរបស់រដ្ឋសភា។
គួរជម្រាបជូនថា នៅសហរដ្ឋអាមេរិក សភាជាអ្នកកំណត់កម្រិតអតិបរមានៃបំណុលសាធារណៈ។ ប្រសិនបើបំណុលសាធារណៈនៅទាបជាងដែនកំណត់ រដ្ឋាភិបាលអាចខ្ចីលុយគេបន្ថែមដោយមិនចាំបាច់សុំការអនុញ្ញាតពីរដ្ឋសភាទេ។ តែសព្វថ្ងៃនេះ បំណុលសាធារណៈរបស់អាមេរិកបានកើនឡើងដល់កម្រិតអតិបរមាដែលរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកអូបាម៉ាមិនអាចខ្ចីបំណុលគេបន្ថែមទៀតបានទៀតឡើយ វាលើកលែងតែសភាអនុម័តច្បាប់ថ្មីដើម្បីដំឡើងកម្រិតបរិមាណបំណុលអតិបរមានេះ។ អ្វីដែលបាន និងកំពុងបន្តចោទចំពោះលោកអូបាម៉ានៅត្រង់ថា គណបក្សរបស់លោកមិនមានសម្លេងភាគច្រើននៅក្នុងរដ្ឋសភាទេ។
ដូច្នេះ អ្នកដែលកំពុងមានសន្លឹកបៀរចុងក្រោយនៅក្នុងដៃ គឺគណបក្សសាធារណរដ្ឋដែលជាបក្សប្រឆំាង។ តែយ៉ាងណាក៏ដោយ ទោះបីជាបញ្ហាថវិកានៅអាមេរិកនៅមិនទាន់មានស្ថានភាពធ្ងន់ធ្ងរដូចពេលកន្លងមកក៏ដោយ ក៏អង្គការរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិបានព្រមានក្រុមតំណាងរាស្រ្តទំាងពីរបក្សរួចជាស្រេចថា គេគួរតែមានគតិបណ្ឌិតបញ្ជៀសកុំឲ្យវិបត្តិច្រំដែលវិលត្រលប់ជាថ្មីម្តងទៀត៕
អាមេរិករួចផុតពីក្ស័យធនប្រផិតប្រផើយ
កែប្រែសម្រាប់ពលរដ្ឋអាមេរិកាំង និងជាពិសេសសម្រាប់បុគ្គលិកដែលរដ្ឋសហព័ន្ធបានផ្អាកការងារអស់ពីរសប្តាហ៍មកហើយ ដោយសារតែវិបត្តិជាប់គាំងថវិកា នះជាដំណឹងល្អមួយ។ ចាប់តាំងពីព្រឹកថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះ ពួកគេអាចត្រលប់ចូលធ្វើការងារវិញ។ ហើយច្បាប់ថវិកាដែលសភាបោះឆ្នោតកាលពីយប់ថ្ងៃពុធម្សិលមិញ បានចែងពីការធានាបើកសងប្រាក់ខែ ក្នុងពេលពួកគេត្រូវបញ្ឈប់ពីការងារពីរសប្តាហ៍ កន្លងមក។
ដំណឹងល្អមួយទៀត សម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចអាមេរិក គឺច្បាប់ថវិកា ដែកសភាអាមេរិកបោះឆ្នោតយ៉ាងប្រថុចញ៉ុច កាលពីយប់ថ្ងៃពុធ នឹងធ្វើឲ្យអាមេរិកជៀសផុតពីគ្រោះថា្នក់ក្ស័យធន។ ក៏ប៉ុន្តែ គេក៏មិនត្រូវអរពេកដែរ ព្រោះថា ច្បាប់នេះគ្រាន់តែបញ្ជៀសអាមេរិកឲ្យរួចផុតពីការក្ស័យធន ជាបណ្តោះអាសន្ន ប៉ុន្តែ មិនរហូតទេ។ ច្បាប់នេះបានសម្រេចផ្គត់ផ្គង់ថវិកាដល់សេវាសាធារណៈរបស់រដ្ឋាភិបាល រហូតត្រឹមថ្ងៃ ទី១៥ខែមករា ចំណែកក្នុងរឿងប្រាក់បំណុលវិញ ច្បាប់បើកផ្លូវឲ្យរដ្ឋាភិបាលអាចខ្ចីប្រាក់បំណុលបន្ថែម រហូតត្រឹមថ្ងៃទី ៧កុម្ភៈ។
វិបត្តិជាប់គាំងថវិកា និងគ្រោះថ្នាក់រដ្ឋអាមេរិកក្ស័យធន នឹងអាចកើតមានជាថ្មី នៅដើមឆ្នាំក្រោយ ប្រសិនបើសភាមកពីគណបក្សទាំងពីរមិនយល់ស្របគ្នា បោះឆ្នោតទេ។ នៅពេលនេះ គេបានបោះឆ្នោត ដើម្បីគ្រាន់តែអាចជៀសផុតពីវិបត្តិក្ស័យធន តែមួយគ្រា និងដើម្បីលើកទឹកចិត្តប្រជាជនអាមេរិកាំងឲ្យចូលរួមសប្បាយ នៅក្នុងពេលបុណ្យដាច់ឆ្នាំតែប៉ុណ្ណោះ។ ម្យ៉ាងទៀត ការចំណាយរបស់មេផ្ទះ ក្នុងពេលបុណ្យទាន សំខាន់ណាស់សម្រាប់កំណើនសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិក។
មន្រ្តីបុគ្គលិករបស់រដ្ឋសហព័ន្ធតវ៉ានៅមុខកាពីតូល បន្ទាប់ពីពួកគេត្រូវបញ្ឈប់ពីការងារដោយសាររដ្ឋជួបវិបត្តិថវិកា REUTERS/Jonathan Ernst
អាមេរិកបានរួចផុតពីវិបត្តិក្ស័យធន ប៉ុន្តែ អាមេរិកបានខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ វិបត្តិថវិកា លើលោក និងល្បែងរបស់អ្នកនយោបាយដែលយកសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង បានធ្វើឲ្យគេចោទសួរទៅលើសមត្ថភាពដឹកនាំរបស់អាមេរិក ដែលជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចទីមួយលើលោក។ អ្នកសេដ្ឋកិច្ចមួយចំនួនចោទសួររួចទៅហើយថា តើគេអាចជឿជាក់បានប៉ុណ្ណាលើសេដ្ឋកិច្ចរបស់អាមេរិក។
នេះមិនមែនជាលើកទីមួយទេ ដែលអាមេរិកខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ ដោយសារតែអ្នកនយោបាយអាមេរិកចូលចិត្តយកវិបត្តិថវិកាមកលេង ធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង ដើម្បីចរចា តថ្លៃគ្នា សម្រាប់ប្រយោជន៍នយោបាយរបស់បក្ស។ កាលពីឆ្នាំ២០១១ ក្រុមសាធារណរដ្ឋនៅរដ្ឋសភាបានអូសត្រាំត្រែងវិបត្តិប្រាក់បំណុល រហូតនៅតែប៉ុន្មានម៉ោងមុន ពេល ដែលអាមេរិកត្រូវជួបគ្រោះថ្នាក់ក្ស័យធន ទើបពួកអ្នកធ្វើច្បាប់ បក្សសាធារណរដ្ឋ យល់ព្រមបោះឆ្នោតច្បាប់ ឲ្យរដ្ឋាភិបាលខ្ចីប្រាក់បំណុលបន្ថែម។ បើសិនរដ្ឋាភិបាលមិនអាចខ្ចីប្រាក់បំណុលបន្ថែម នោះអាមេរិក នឹងក្ស័យធនគ្មានលុយសងគេ និងគ្មានលុយសម្រាប់ចំណាយសាធារណៈ ដើម្បីជំរុញសេដ្ឋកិច្ច។ អាមេរិកដួល នោះសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកទាំងមូលដែលពឹងអាស្រ័យលើលុយដុល្លារ ក៏នឹងដួលដែឬ។
ដូច្នេះ នៅឆ្នាំនោះ វិបត្តិប្រាក់បំណុល បានធ្វើឲ្យអាមេរិកខាតបង់មិនតិចទេ។ ប្រជាជនបានបាក់ទឹកចិត្ត ខ្លាចសេដ្ឋកិច្ចមិនសូវស្រួល និងមិនឲ្យហ៊ានចំណាយ ដែលតាមពិតជាប្រភពនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ច។ លើសពីនោះ វិបត្តិលើកនោះបានធ្វើឲ្យអត្រាការប្រាក់បំណុលរបស់អាមេរិកបានកើនឡើងដែរ។ ជាធម្មតា ម្ចាស់បំណុល តែងតែដំឡើងការប្រាក់ហើយ បើសិនជាគេឃើញ កូនបំណុលមានស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចផុយស្រួយ និងមិនសូវធានា។
សម្រាប់វិបត្តិលើកនេះ គេបានប៉ាន់ស្មានឃើញថា ទំហំខូចខាតនឹងអាចធ្ងន់ធ្ងរជាងមុន។ ទីភ្នាក់ងារវាយតម្លៃហានិភ័យ Standard and Poors បានបង្ហាញថា វិបត្តិជាប់គាំងថវិកាបានធ្វើឲ្យសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកខាតបង់ទឹកប្រាក់ប្រមាណ ២៤ពាន់លានដុល្លារ។ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់អាមេរិកដែលត្រូវរំពឹងថា នឹងមានប្រមាណ៣ភាគរយ ក៏នឹងត្រូវធ្លាក់ចុះ០,៦ភាគរយ ដែរ នៅក្នុងត្រីមាសទីបួន ឆ្នាំនេះ។
សមាជិកព្រឹទ្ធសភាមកពីក្រុមTea Party របស់បក្សសាធារណរដ្ឋ លោកTed Cruz ដែលជាសរសរប្រឆាំងច្បាប់សុខភាពរបស់លោកអូបាម៉ា REUTERS/Jason Reed
ក្រុមសាធារណរដ្ឋចាញ់យ៉ាងអាម៉ាស់មុខ
ក្រុមសាធារណរដ្ឋ ជាប្រភពដែលនាំឲ្យមានវិបត្តិជាប់គាំងថវិកាផង និងវិបត្តិប្រាក់បំណុលផង។ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ ដែលមាននិន្នាការអភិរក្សជ្រុលនិយម ឬក្រុមTea Party នៅរដ្ឋសភា បានតស៊ូ ក្រាញននៀល ប្រឆាំងឲ្យខាងតែបានរាល់នយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាល ជាពិសេសច្បាប់សុខភាពរបស់លោកអូបាម៉ា។
ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត ក្រុមនេះ បានយល់ព្រម ចុះចាញ់ ដោយធ្វើសម្បទាន បោះឆ្នោតច្បាប់ដែលព្រឹទ្ធសភាបានចងក្រង កាលពីយប់ថ្ងៃពុធ។ សម្រាប់រដ្ឋាភិបាល គ្មានអ្នកចាញ់ និងអ្នកឈ្នះទេ។ ប៉ុន្តែ អ្នកនយោបាយជាទូទៅបានវាយតម្លៃថា គឺ ក្រុមសាធារណរដ្ឋដែលចាញ់ អាម៉ាស់មុខ យ៉ាងច្បាស់ក្រឡែត លើកនេះ។ ក្រុមនេះ ដែលខ្ទាស់ជើង ជាងពីរសប្តាហ៍មកហើយ មិនឲ្យចេញច្បាប់ថវិកាសម្រាប់រដ្ឋាភិបាល មិនបានទទួលសម្បទានអ្វីពីលោកអូបាម៉ា ក្នុងរឿងច្បាប់សុខភាព។ លោកអូបាម៉ានៅតែអនុវត្តច្បាប់សុខភាពរបស់លោក ចំណែកក្រុមសាធារណរដ្ឋត្រូវបង្ខំចិត្តបោះឆ្នោត កាលពីយប់មិញ ដើម្បីអាចឲ្យអាមេរិកជៀសផុតពីវិបត្តិក្ស័យធន។ សម្រាប់ក្រុមប្រឆាំង ពួកគេមិនចាញ់ទាំងស្រុងទេ។ ទីមួយ គេបានទាមទារបានសម្រេច ឲ្យរដ្ឋាភិបាលកាត់បន្ថយការខ្ចីប្រាក់ឥណទាន។ ទីពីរទៀត ច្បាប់នេះនឹងសុពលភាពក្នុងរយៈពេលខ្លីតែប៉ុណ្ណោះ។ ពួកគេប្តេជ្ញាហើយថា នឹងប្រឆាំងជាថ្មី នៅ ដើមឆ្នាំក្រោយ នៅពេលដែលសភាចាប់ផ្តើមនិយាយពីច្បាប់ថវិកា ពោលគឺធ្វើយ៉ាងម៉េចឲ្យរដ្ឋាភិបាលលះបង់ចោលច្បាប់សុខភាព ដែលពួកគេចោទថា ជាប្រភពចំណាយច្រើនរបស់រដ្ឋ។
នៅមុនពេលរដ្ឋសភាបោះឆ្នោត កាលពីយប់ថ្ងៃពុធ លោកអូបាម៉ាបានអំពាវនាវដល់ក្រុមសាធារណរដ្ឋឲ្យឈប់លេងល្បែងថវិកា និងត្រូវធ្វើការដើម្បីឲ្យប្រជាជនអាមេរិកាំងមានជំនឿទុកចិត្តឡើងវិញ។ ច្បាប់ថវិកា ដែលសភាបោះឆ្នោតកាលពីយប់មិញ បានចែងផងដែរពីការបង្កើតគណៈកម្មការរួម ដើម្បីពិភាក្សាលើច្បាប់ប្រាក់បំណុលសម្រាប់រយៈពេលវែង។
បើទោះបីជាច្បាប់មានប្រសិទ្ធិភាព តែ ក្នុងមួយរយៈពេលខ្លីមួយ តែលោកអូបាម៉ា និងបក្សប្រជាធិបតេយ្យរបស់លោកបានឡើងកូដខ្លាំង។ ចំណែកប្រជាប្រិយភាពរបស់បក្សសាធារណដ្ឋវិញ បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំងមិនធ្លាប់មានពីមុនមក។ តាមការស្ទង់មតិ ប្រជាប្រិយភាពរបស់បក្សប្រឆាំងបានធ្លាក់ចុះ មកនៅត្រឹម ២៤ភាគរយ។ ប្រជាជនអាមេរិកាំងកាន់តែច្រើន បានបន្ទោស ទម្លាក់កំហុសលើបក្សសាធារណរដ្ឋថា ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវទៅលើវិបត្តិថវិកា ដែលវិះតែធ្វើឲ្យអាមេរិកក្ស័យធន។
ក្នុងផ្នែកនយោបាយ វិបត្តិប្រាក់បំណុលលើកនេះ មិនត្រឹមតែធ្វើឲ្យចោទសួរឡើងវិញ ពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់អាមេរិក តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ គេកំពុងចាប់សង្ស័យផងដែរទៅលើជោគវាសនាអនាគតរបស់គណបក្សដ៏មានវ័យចំណាស់ គឺបក្សសាធារណរដ្ឋ៕
អូបាម៉ាលប់ចេាលទស្សនកិច្ចនៅអាសុីមូលហេតុបំណុល
កែប្រែលុបចោលទស្សនកិច្ច នៅ អាស៊ី មានន័យថា លោកអូបាម៉ានឹងមិនទៅចូលរួមនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក (APEC) កិច្ចប្រជុំអាស៊ាន និង កិច្ចប្រជុំអាស៊ីបូព៌ា។
តាមសេតវិមាន ស្ថានភាពវឹកវរនៅអាមេរិក ដោយសារវិបត្តិជាប់គាំងថវិកាបានតម្រូវឲ្យលោកប្រធានាធិបតី លុបចោលទស្សនកិច្ចដ៏សំខាន់របស់លោកទៅអាស៊ី។ លោកJay Carney អ្នកនាំពាក្យរបស់លោកអូបាម៉ា បានចោទក្រុមសាធារណរដ្ឋថា អ្នកទទួលខុសត្រូវ និងបានរារាំងលោកអូបាម៉ា មិនឲ្យទៅចូលរួម នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំ ដែលតាមពិតនឹងផ្តល់ប្រយោជន៍ដល់សេដ្ឋកិច្ច។ មានន័យថា នយោបាយខ្ទាស់ជើងរបស់ក្រុមសាធារណរដ្ឋមិនត្រឹមតែធ្វើឲ្យរដ្ឋាភិបាលជួបវិបត្តិថវិកា បិទស្ថាប័ន និងបញ្ឈប់បុគ្គលិកប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ វាថែមទាំងរារាំងមិនឲ្យលោកអូបាម៉ាចេញទៅអាស៊ី ជាទីដែលលោកអូបាម៉ាអាចពិភាក្សាជាមួយដៃគូអាស៊ី ដើម្បីជំរុញការនាំចេញផលិតផលអាមេរិក និងការបង្កើនការងារសម្រាប់ពលរដ្ឋអាមេរិកាំង។
អាមេរិកក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកអូបាម៉ា បានពង្រឹងវត្តមានរបស់ខ្លួន ទាំងក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច និងយោធា នៅអាស៊ី។ ដូច្នេះ អវត្តមានរបស់លោកអូបាម៉ានៅអាស៊ី មិនត្រឹមតែប៉ះពាល់ដល់សហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចរវាងអាមេរិក និងអាស៊ីតែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ វានឹងឥទ្ធិពលមិនល្អទៅលើនយោបាយអន្តរជាតិរបស់អាមេរិក។ តាមគម្រោង នៅក្នុងទស្សនកិច្ចរបស់លោកនៅអាស៊ី លោកអូបាម៉ា គ្រោងនឹងជជែកពីវិបត្តិនុយក្លេអ៊ែររបស់កូរ៉េខាងជើង។ គេរំពឹងដែរថា លោកអូបាម៉ា នឹងធ្វើដំណើរទៅហ្វីលីពីន ដែលកំពុងត្រូវការជំនួយរបស់អាមេរិកដើម្បីទប់ទល់នឹងមហាអំណាចចិន នៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ ចុងក្រោយ លោកអូបាម៉ានឹងខកខានមិនបានជួបលោកប្រធានាធិបតីរុស្ស៊ី ដែលតាមគម្រោង ប្រមុខរដ្ឋទាំងពីរត្រូវជួបគ្នានិយាយពីវិបត្តិនៅស៊ីរី។
សូមរំលឹកថា វិបត្តិជាប់គាំងថវិកា បានឈានចូលមកដល់ថ្ងៃទីបួនហើយ នៅអាមេរិក។ គឺអស់ពេលបួនថ្ងៃហើយ ដែលរដ្ឋសហព័ន្ធបិទទ្វារស្ថាប័នមួយចំនួន និងបញ្ឈប់ការងារបុគ្គលិកបណ្តោះអាសន្នប្រមាណ៩សែននាក់។ អ្នកសេដ្ឋកិច្ចវិទូបានវាយតម្លៃថា សហរដ្ឋអាមេរិកខាតបង់ថវិកាប្រមាណ ២០០លានដុល្លារក្នុងមួយថ្ងៃ ហើយចំនួននេះនឹងកើនឡើង នៅសប្តាហ៍ក្រោយៗទៀត ព្រោះថា កន្លែងទេសចរណ៍ ដូចជាអគារ និងសួនច្បារសាធារណៈ ដែលត្រូវបិទទ្វារយូរ នឹងប៉ះពាល់ដល់វិស័យឯកជន។
តាមអ្នកនាំពាក្យប្រធានាធិបតី លោកអូបាម៉ាដែលពេលនេះលុបចោលទស្សនកិច្ចរបស់លោកនៅអាស៊ីកំពុងដាក់គំនាបលើក្រុមសាធារណរដ្ឋ ឲ្យបោះឆ្នោតផ្តល់ថវិកាដល់រដ្ឋាភិបាលដើម្បីបញ្ចប់ភាពជាប់គាំងតទៅទៀត៕
ជប៉ុននិងចិនជាអ្នករងគ្រោះពីបំណុលអាមេរិក
កែប្រែកាលពីឆ្នាំ២០០៨ ពិភពលោកទាំងមូលត្រូវធ្លាក់ក្នុងវិបត្តិ ដែលមានឫសគល់ចេញពីវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ នៅអាមេរិក។ ៥ឆ្នាំក្រោយមក អាមេរិកកំពុងតែធ្វើឲ្យពិភពលោកព្រួយបារម្ភសាជាថ្មីម្តងទៀត។ ខុសពីវិបត្តិកាលពីឆ្នាំ២០០៨ ដែលមានឫសគល់ចេញពីការធ្វេសប្រហែស និងទង្វើខ្វះការទទួលខុសត្រូវក្នុងមជ្ឈដ្ឋានធនាគារ និងផ្សារមូលបត្រអាមេរិក វិបត្តិលើកនេះ គឺកើតចេញពីអ្នកនយោបាយអាមេរិក។
អស់រយៈពេល ៩ថ្ងៃមកហើយ ដែលរដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធអាមេរិកត្រូវបិទទ្វារមួយផ្នែក ដោយសារតែសភាមិនព្រមអនុម័តថវិកាជាតិថ្មី។ វិបត្តិនេះមិនមែនបង្កបញ្ហាតែត្រឹមអាមេរិកខ្លួនឯងនោះទេ ប៉ុន្តែ វាបានប៉ះពាល់ផងដែរទៅដល់ស្ថិរភាពនៃទីផ្សារមូលបត្រនៅស្ទើរតែពាសពេញពិភពលោក ជាពិសេស នៅអាស៊ី។
រហូតមកទល់នឹងពេលនេះ គេនៅតែមិនឃើញមានពន្លឺណាមួយ ដែលអាចឈានទៅបញ្ចប់ភាពជាប់គាំងនយោបាយនៅសភាអាមេរិកនេះបាននៅឡើយ ហើយលើសពីនេះទៅទៀត បញ្ហាថ្មីមួយទៀត និងកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរមួយទៀត កំពុងតែខិតជិតចូលមកដល់។
នៅថ្ងៃទី១៧ខែតុលាខាងមុខ រតនាគារជាតិអាមេរិកនឹងត្រូវអស់លុយ ហើយចាំបាច់ត្រូវខ្ចីបំណុលបន្ថែម។ ប្រសិនបើសភាអាមេរិកនៅតែជាប់គាំង ហើយមិនព្រមអនុម័តច្បាប់អនុញ្ញាតឲ្យរដ្ឋាភិបាលបង្កើនកម្រិតបំណុលសាធារណៈទេនោះ រដ្ឋការរបស់លោកអូបាម៉ានឹងត្រូវប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាដ៏ធំមួយ គឺបំណុលថ្មីក៏ខ្ចីមិនបាន ចំណែកឯបំណុលចាស់ក៏គ្មានលុយសង។ តាមលក្ខណៈបច្ចេកទេស អាមេរិកនឹងត្រូវក្ស័យធន។ ការក្ស័យធននៃមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកមួយនេះ អាចនឹងរាលដាល បង្កភាពចលាចល នៅលើប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុទូទាំងពិភពលោក។
ក៏ប៉ុន្តែ មានប្រទេសពីរនៅអាស៊ី ដែលអាចជាអ្នករងគ្រោះខ្លាំងជាងគេ ក្នុងករណីអាមេរិកក្ស័យធន គឺចិន និងជប៉ុន ដែលជាម្ចាស់បំណុលដ៏ធំបំផុតរបស់អាមេរិក។ យោងតាមតួលេខក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុអាមេរិក គិតមកត្រឹមថ្ងៃទី៣១កក្កដា ឆ្នាំ២០១៣នេះ បំណុលដែលអាមេរិកជំពាក់ចិន មានរហូតដល់ទៅ ១ ២៨០ពាន់លានដុល្លារ ហើយបំណុលដែលជំពាក់ជប៉ុន មាន ១ ១៤០ពាន់លានដុល្លារ។
ចិន និងជប៉ុនបានសុទ្ធតែបានបង្ហាញ នូវក្តីបារម្ភរបស់ខ្លួន ហើយបានអំពាវនាវជាសាធារណៈឲ្យរដ្ឋាភិបាល និងសភាអាមេរិកដោះស្រាយជម្លោះ ដើម្បីបញ្ចៀសការក្ស័យធន។
អនុរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចចិនបានថ្លែងកាលពីថ្ងៃចន្ទថា វាជារឿងធម្មតា ដែលចិនត្រូវព្រួយបារម្ភអំពីស្ថានភាពវិបត្តិនយោបាយនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយថា វាជាការទទួលខុសត្រូវរបស់រដ្ឋាភិបាលអាមេរិក ក្នុងការបញ្ចៀសវិបត្តិបំណុល និងធានាសុវត្ថិភាពនៃលុយវិនិយោគរបស់ចិន នៅអាមេរិក។
កាសែតជប៉ុនវិញ បានចុះផ្សាយថា មន្រ្តីជាន់ខ្ពស់ជប៉ុនបានជួបជជែកតាមទូរស័ព្ទជាច្រើនលើក ជាមួយនឹងមន្រ្តីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុអាមេរិក កាលពីថ្ងៃចន្ទ ដើម្បីជជែកអំពីវិបត្តិបំណុល។ កាលពីថ្ងៃអង្គារនេះ លោកតារ៉ូ អាសូ រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចជប៉ុនបានថ្លែងរំឭកថា ភាពជាប់គាំងនយោបាយនៅអាមេរិកជុំវិញរឿងថវិកា និងបំណុលសាធារណៈ អាចនឹងបង្កជាបញ្ហាចោទចំពោះតម្លៃមូលបត្របំណុលរដ្ឋអាមេរិក។
គួរបញ្ជាក់ថា លុយ ដែលចិន និងជប៉ុន ឲ្យអាមេរិកខ្ចី គឺធ្វើឡើងតាមរយៈការទិញមូលបត្របំណុលរបស់រដ្ឋ។ ប្រសិនបើតម្លៃមូលបត្របំណុលរដ្ឋអាមេរិកធ្លាក់ចុះ ចិន និងជប៉ុន ដែលមានមូលបត្របំណុលអាមេរិកក្នុងដៃច្រើន គឺជាអ្នកដែលត្រូវប្រឈមមុខនឹងការខាតបង់ច្រើន។
បញ្ហាមួយទៀត ដែលចិន និងជប៉ុនត្រូវប្រឈមមុខ គឺតម្លៃលុយដុល្លារអាមេរិក។ វិបត្តិបំណុលអាមេរិក អាចនឹងធ្វើឲ្យលុយដុល្លារអាមេរិកធ្លាក់ថ្លៃខ្លាំង ធៀបនឹងលុយយេនរបស់ជប៉ុន និងលុយយ័នរបស់ចិន ហើយនេះ គឺជាបញ្ហាចោទធំមួយ សម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសទាំងពីរ ដែលពឹងផ្អែកខ្លាំងលើការនាំចេញ។
គេនៅចាំបានថា កាលពីខែសីហា ឆ្នាំ២០១១ អាមេរិកធ្លាប់បានប្រឈមមុខនឹងវិបត្តិបំណុលនេះម្តងរួចមកហើយ។ នៅពេលនោះ ភាពជាប់គាំងនៅក្នុងសភាអាមេរិក ក៏បានបណ្តាលឲ្យទីផ្សារមូលបត្រពិភពលោករង្គោះរង្គើមិនតិចដែរ។ រហូតដល់នាទីចុងក្រោយ ទើបសភាអាមេរិកសុខចិត្តអនុម័តច្បាប់អនុញ្ញាតឲ្យរដ្ឋាភិបាលលោកអូបាម៉ាខ្ចីបំណុលបន្ថែម ហើយអាចបញ្ចៀសការក្ស័យធនបាន។
នៅលើកនេះ គេមិនដឹងថា តើអាមេរិកនឹងអាចបញ្ចៀសការក្ស័យធនបាន ដូចកាលពីឆ្នាំ២០១១ទៀតដែរឬទេ? អ្វីដែលគេសង្កើតឃើញ ហើយដែលគួរឲ្យមានការព្រួយបារម្ភ គឺមានសមាជិកសភាមកពីគណបក្សសាធារណរដ្ឋមួយចំនួនហាក់ដូចជាយល់ថា ការណ៍ដែលអាមេរិកក្ស័យធននឹងមិនបង្កផលវិបាកអ្វីធ្ងន់ធ្ងរដូចដែលគេធ្លាប់គិត។ ការយល់ឃើញបែបនេះ អាចនឹងធ្វើឲ្យពួកគេមិនចង់ធ្វើសម្បទាន ដើម្បីសម្រុះសម្រួលបញ្ចប់វិបត្តិ ហើយសុខចិត្តទុកបណ្តោយឲ្យអាមេរិកក្ស័យធន៕
ចិននិងឥណ្ឌា៖ ការប្រកួតប្រជែងគ្នា
កែប្រែដូចបានលើកឡើងរួចហើយថា ក្នុងបច្ចុប្បន្នកាល ឥណ្ឌាក៏ដូចចិនដែរ ឱ្យអាទិភាពទៅលើការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច ម្ល៉ោះហើយក៏ដូចចិនដែរ ឥណ្ឌាត្រូវការស្ថិរភាពនៅក្នុងតំបន់ និងត្រូវការបន្ធូរភាពតានតឹងនៅក្នុងទំនាក់ទំនងជាមួយចិន ដោយត្រូវទុកមួយឡែកសិនទំនាស់ព្រំដែន និងគំនុំគំកួនពីអតីតកាល។
មិនតែប៉ុណ្ណោះ ថ្នាក់ដឹកនាំទីក្រុងញូវ ដេលី(New Delhi) ថែមទាំងបានលួចសិក្សាទៅលើរបៀបគ្រប់គ្រងការអភិវឌ្ឍន៍របស់ថ្នាក់ដឹកនាំចិនទៀតផង។ ត្រង់នេះ ចំពោះឥណ្ឌា មហាយក្សចិនគឺជាគំរូមួយ ល្អផងនិងអាក្រក់ផង។ គឺជាគំរូល្អនៅលើវិស័យអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចនិងជាគំរូល្អ ត្រង់ថាប្រទេសអាស៊ីដ៏ធំមួយនេះប៉ិនប្រសប់ខ្លាំងណាស់ក្នុងការប្រែក្លាយជាកំពូលមហាអំណាចដោយប្រើពេលវេលាតែជាង៣០ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ។
ទន្ទឹមនេះ សម្រាប់ទីក្រុងNew Delhiចិនក៏ជាគំរូអាក្រក់ដែរ ដ្បិតប្រទេសនេះកាន់អំណាចផ្តាច់ការកុម្មុយនិស្តដែលឥណ្ឌាក្នុងនាមជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យធំជាងគេនៅក្នុងលោក មិនអាចទទួលបានទេ។ ចិនជាគំរូអាក្រក់ ពីព្រោះជាមហាអំណាចនយោបាយនិងយោធាមួយដែលបណ្តាប្រទេសអាស៊ីមួយចំនួនផ្តើមវាយតម្លៃថា កាច អាងមាឌ និងវាតទីនិយម។
យ៉ាងណាក៏ដោយ ឥណ្ឌាដែលជាមហាយក្សប្រជាធិបតេយ្យ មិនដូចចិនកុម្មុយនិស្ត និងឥណ្ឌាដែលមានប្រជាជនច្រើនដូចស្រមោចមិនចាញ់ចិនប៉ុន្មានទេ ក៏ចង់ក្លាយទៅជាមហាអំណាចតំបន់មួយដូចចិនដែរ។ ម្ល៉ោះហើយមហាយក្សអាស៊ីទាំងពីរចៀសមិនរួចពីប្រកួតប្រជែងគ្នា។
ការប្រកួតប្រជែងគ្នានេះបានផ្តើមឡើង នៅទសវត្សរ៍ទី៥០។ កាលនោះ ឥណ្ឌានិងចិន នាយករដ្ឋមន្ត្រីឥណ្ឌានេរុ(Nehru) និងនាយករដ្ឋមន្ត្រីចិន ជូ អេនឡាយ (Chou En Lai) ដណ្តើមគ្នាធ្វើជាអ្នកដឹកនាំតតិយលោក នៅក្នុងក្របខ័ណ្ឌនៃបណ្តាប្រទេសមិនចូលបក្ស សម្ព័ន្ធ។
ដោយឡែក នៅសម័យទសវត្សរ៍ទី៥០ដដែលនោះ អគ្គមគ្គទេសក៍ចិនម៉ៅ សេទុង មិនសប្បាយចិត្តសោះឡើយ នៅចំពោះមុខឥទ្ធិពលខ្លាំងពេករបស់ឥណ្ឌាទៅលើនេប៉ាល់ និង ប៊ូតង់។ ម៉ៅ សេទុង មិនសប្បាយចិត្តសោះឡើយ ពីព្រោះឥណ្ឌាបានផ្តល់សិទ្ធិជ្រកកោននយោបាយ ឱ្យប្រមុខពុទ្ធសាសនាទីបេ ដាឡៃ ឡាម៉ា(Dalaï Lama)។
រីឯឥណ្ឌាវិញអន់ចិត្ត ពីព្រោះចិនបានលេបយកទីបេ ពីព្រោះចិនបានឈ្លានពានយកតំបន់Aksai Chin នៅប៉ែកឦសាននៃCachemire។ ភាពរកាំរកូសទាំងអស់នេះ បានបង្កឱ្យមាន សង្គ្រាមរវាងប្រទេសទាំងពីរនៅឆ្នាំ១៩៦២។ សង្គ្រាមនេះបានបំពុលទំនាក់ទំនងរវាងចិននិងឥណ្ឌាអស់ជាច្រើនឆ្នាំ និងធ្វើឱ្យប្រទេសទាំងពីរលែងទុកចិត្តគ្នា រហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ។ សង្គ្រាមនៅឆ្នាំ១៩៦២ ក៏បានញ៉ាំងឱ្យចិនមានគំនិតឡោមព័ទ្ធឥណ្ឌាដែរ។ នៅក្នុងន័យនេះ ចិនបានយកចិត្តបង់ក្លាដែស ស្រីលង្កា និងភូមា បានផ្តល់ជំនួយយោធានិងសេដ្ឋកិច្ចដល់ បណ្តាប្រទេសទាំងនេះ។ ដូចគ្នាអ៊ីចឹងដែរ នៅក្នុងសង្គ្រាមរវាងឥណ្ឌានិងប៉ាគីស្ថាន លើកទីមួយនៅឆ្នាំ១៩៦២ និងលើកទីពីរនៅឆ្នាំ១៩៧១ ចិនកាន់ជើងនិងជួយប៉ាគីស្ថាន។
គំនាបនិងនយោបាយឡោមព័ទ្ធបែបនេះរបស់ចិន បានបង្ខំថ្នាក់ដឹកនាំឥណ្ឌាឱ្យចាយថវិកាជាតិ ទៅលើតែវិស័យយោធា ដោយមិនសូវបានគិតគូរដល់ការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេស អស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ។
គឺប្រហែលជាការភ័យព្រួយនៅចំពោះមុខប្រទេសចិននេះហើយ ដែលបានជម្រុញថ្នាក់ដឹកនាំឥណ្ឌាឱ្យខ្នះខ្នែងបង្កើតគ្រាប់បែកបរមាណូ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៤ ប៉ុន្មានឆ្នាំប៉ុណ្ណោះក្រោយពីចិនបានក្លាយជាមហាអំណាចបរមាណូ ឥណ្ឌាបានបំផ្ទុះសាកល្បងគ្រាប់បែកបរមាណូជាលើកទីមួយបង្អស់។ ប៉ុន្តែ២៤ឆ្នាំក្រោយមក គឺនៅឆ្នាំ១៩៩៨ ទើបឥណ្ឌាដាច់ចិត្តប្រកាសប្រាប់ពិភពលោកឱ្យដឹងជាផ្លូវការថា ខ្លួនមានអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។
គឺនៅឆ្នាំ១៩៩៨នោះហើយ ដែលឥណ្ឌាចាប់ផ្តើមហ៊ានវាយឫកដាក់ចិន ដោយបានប្រកាសយ៉ាងចំហថា សត្រូវធំរបស់ឥណ្ឌាគឺចិន មិនមែនប៉ាគីស្ថានទេ។ ក៏ដូចគ្នាអ៊ីចឹងដែរ នៅឆ្នាំ២០០១ នាឱកាសទស្សនកិច្ចនៅទីក្រុងញូវដែលី(New Delhi)របស់លី ប៉េង(Li Peng) ដែលជានាយករដ្ឋមន្ត្រីចិនសម័យនោះ ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌា កាលនោះ គឺវ៉ាប៉ាយេ(Vapayee) បានហ៊ានរហូតដល់ទៅឱ្យលី ប៉េងអង្គុយចាំជួប ជាហេតុប៊ីសតែធ្វើឱ្យឧប្បតិ្តហេតុទូតកើតឡើងផង។ លើសពីនេះទៅទៀត នៅថ្ងៃដែលលី ប៉េងចេញដំណើរត្រឡប់ទៅចិនវិញ ស្រាប់តែឥណ្ឌាបានបាញ់សាកល្បងកាំជ្រួចមីស្ស៊ីលដែលអាចពាំក្បាលនុយក្លេអ៊ែរបាន។
មានមាឌធំដូចគ្នា មានប្រជាជនច្រើនដូចគ្នា និងមានសក្តានុពលសេដ្ឋកិច្ចខ្លាំងដូចគ្នា ឥណ្ឌានិងចិននៅអាស៊ី គឺជាភ្នំមួយខ្លាពីរ។ ប្រទេសទាំងពីរបាននិងកំពុងបន្តប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នានៅអាស៊ីខាងត្បូងដែលឥណ្ឌាចាត់ទុកថា ជាដែនអំណាចផ្តាច់មុខរបស់ខ្លួន។
ទន្ទឹមនេះ ថ្នាក់ដឹកនាំចិនបាននិងកំពុងបន្តឃ្លាំមើលសកម្មភាពរបស់ឥណ្ឌាដែលទីក្រុង ប៉េកាំង(Pékin) ជឿជាក់ថា មានមហិច្ឆតាពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនចេញហួសពីព្រំដែននៃតំបន់អាស៊ីខាងត្បូងទៅកាន់ភូមិភាគដទៃនៅអាស៊ី ជាអាទិ៍ទៅកាន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។
ដោយឡែក ឥណ្ឌាដែលជាសត្រូវរបស់ចិនក្នុងអតីតកាល និងជាគូប្រជែងរបស់ចិនក្នុងបច្ចុប្បន្នកាល បាននិងកំពុងបន្តរកបង្អែក ដើម្បីទប់ទល់នឹងចិន និងសាកល្បងកាត់បន្ថយឥទ្ធិពលរបស់ចិននៅក្នុងតំបន់។ ក្នុងន័យនេះ ឥណ្ឌាត្រូវគ្នាជាមួយអាមេរិកកាន់តែខ្លាំងតាំងពីមហាភេរវកម្មថ្ងៃទី១១កញ្ញា ឆ្នាំ២០០១មក។ ក្នុងគោលដៅទប់ទល់នឹងចិនដូចគ្នា ឥណ្ឌាបានពង្រឹងទំនាក់ទំនងជាមួយជប៉ុននាអំឡុងពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ហើយឥណ្ឌាក៏បានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងយោធាជាមួយឥណ្ឌូនេស៊ី និងជាមួយវៀតណាមដែរ។
ក៏មានដែរ ការប្រកួតប្រជែងនៅលើវិស័យយោធា។ ជាការពិត ទ័ពឥណ្ឌាខ្សោយជាងទ័ពចិន តែឥណ្ឌាក៏មិនបណ្តោយឱ្យចិនបន្តមានប្រៀបជាងខ្លួនអ៊ីចឹងយូរលង់តទៅទៀតដែរ។ ជាក់ស្តែង ពីឆ្នាំ២០០១រហូតដល់ឆ្នាំ២០១១ ថវិកាយោធារបស់ឥណ្ឌាបានកើនឡើង៦៤%។ ហើយក្នុងចន្លោះឆ្នាំ២០០៦និងឆ្នាំ២០១០ ឥណ្ឌាថែមទាំងបានទិញអាវុធពីបរទេសច្រើនជាងចិនទៅទៀត។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ក្រសួងការពារជាតិឥណ្ឌាបានប្រកាសកន្លងទៅថ្មីៗនេះថា ចាប់ពីឆ្នាំ២០១៥ទៅ កញ្ចប់ថវិការបស់ខ្លួននឹងកើនទៅដល់៨ម៉ឺនលានដុល្លារ។
ដូចគ្នាអ៊ីចឹងដែរ ចិនមានប្រៀបជាងឥណ្ឌានៅលើវិស័យសេដ្ឋកិច្ច។ ចិនជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកទីពីរ រីឯឥណ្ឌាវិញជាប់លេខ៩នៅឡើយ។ ប៉ុន្តែតាមការអះអាងរបស់ក្រុមអ្នកជំនាញ ឥណ្ឌានឹងក្លាយជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកទី៣ឬទី៤ នារយៈពេល២០ឆ្នាំទៀតខាងមុខនេះ។ ម្ល៉ោះហើយ ចាប់ពីពេលនេះតទៅ ឥណ្ឌានិងចិនចៀសមិនរួចពីប្រកួតប្រជែងគ្នាក្នុងការស្វែងរកថាមពលនៅគ្រប់ទិសទីក្នុងសកលលោក ដើម្បីយកមកបំប៉នក្បាលម៉ាស៊ីនសេដ្ឋកិច្ចនៃប្រទេសរបស់គេរៀងៗខ្លួន។
ក្រៅពីការប្រកួតប្រជែងគ្នា ឥណ្ឌានិងចិនមានជម្លោះព្រំដែននឹងគ្នា។ គឺជាជម្លោះរ៉ាំរ៉ៃ ដ្បិតទាំងសងខាង សុទ្ធតែជាអ្នកទាមទារទឹកដី។ ឥណ្ឌានៅតែបរិហារថា ចិនបានឈ្លានពានយកទឹកដីរបស់គេមួយដុំធំនៅCachemire នោះគឺទឹកដីAksaï Chin។ ចិនវិញ មិនទទួលស្គាល់អាធិបតេយ្យរបស់ឥណ្ឌាទៅលើរដ្ឋArunachal Pradesh ដោយអះអាងថា រដ្ឋនេះជាទឹកដីរបស់ទីបេ ម្ល៉ោះហើយវាជាទឹកដីរបស់ចិន៕
ឥណ្ឌានិងចិន៖ប្រយោជន៍ធំជាងគំនុំ
កែប្រែឥណ្ឌាដែលចាត់ទុកខ្លួនឯងថាជាមហាអំណាចតំបន់អាស៊ីខាងត្បូងមិនដែលទុកចិត្តចិនទេ។ មិនទុកចិត្តចិន ដ្បិតថ្នាក់ដឹកនាំចិនរមែងតែសម្តែងឱ្យឃើញនូវមហិច្ឆតារបស់ខ្លួនទៅលើអាស៊ីខាងត្បូង ដូចមានការលេបយកដែនដីទីបេ(Tibet)មកកាន់កាប់នៅឆ្នាំ១៩៥១ជាឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែងស្រាប់។
ឥណ្ឌាក៏មិនភ្លេចដែរបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់ខ្លួន នៅក្នុងសង្គ្រាមទប់ទល់នឹងការឈ្លានពានរបស់ចិននៅឆ្នាំ១៩៦២ សង្គ្រាមដែលបានបន្សល់ទុកនូវបញ្ហាព្រំដែនរវាងមហាប្រទេសទាំងពីរតរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ។
ឥណ្ឌាប្រយ័ត្នណាស់ ប្រយ័ត្នខ្លាំងនៅចំពោះមុខសកម្មភាពទូត យោធានិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំចិននៅអាស៊ីខាងត្បូង និងនៅក្នុងតំបន់ជុំវិញអាស៊ីខាងត្បូង ដូចជានៅប៉ាគីស្ថានបាំងក្លាដែស នេប៉ាល ប៊ូតង់ ម៉ាឌីហ្វ សេរីលង្កា និងភូមា។
ទីក្រុងញូវដេលី(New Delhi) ចេះតែមានអារម្មណ៍ថា តាំងពីដើមមក ចិនមានយុទ្ធសាស្ត្រឡោមព័ទ្ធប្រទេសខ្លួន។ អ្វីដែលធ្វើឱ្យឥណ្ឌាបារម្ភខ្លាំងជាងគេ គឺការបង្កើតឡើងដោយថ្នាក់ដឹកនាំចិនជាបន្តបន្ទាប់ នូវខ្សែក្រវ៉ាត់សន្តិសុខមួយដែលពាក្យបារាំងគេហៅថាcollier de perles ខ្សែក្រវ៉ាត់សន្តិសុខដែលលាតសន្ធឹងពីឈូងសមុទ្រពែរ្ស(Perse) ទៅដល់មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក(Pacifique) ដោយឆ្លងកាត់តាមសមុទ្រឥណ្ឌា។ រីឯទីក្រុងប៉េកាំង(Pékin)វិញអះអាងថាខ្សែក្រវ៉ាត់សន្តិសុខនេះមិនមែនដើម្បីឡោមព័ទ្ធឥណ្ឌាទេ តែដើម្បីការពារចរាចណ៍នៃនាវាដឹកប្រេងកាតរបស់ខ្លួនមកពីភូមិភាគដើមបូព៌ាទេតើ។
តែឥណ្ឌាមិនជឿហើយជាប្រតិកម្មឆ្លើយតបវិញ បានទាំងយល់ព្រមធ្វើសមយុទ្ធរួមគ្នាជាមួយអាមេរិក ជប៉ុន អូស្ត្រាលីនិងសិង្ហបុរីនៅក្នុងសមុទ្រឥណ្ឌានៅឆ្នាំ២០០៧ទៀតផង។
នៅក្នុងបរិបទបែបនេះ សំណួរដែលបាននិងកំពុងបន្តចោទឡើងក្នុងអំឡុងពេលជាងពីរទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ គឺនៅទីបំផុត តើឥណ្ឌានិងចិនដែលកំពុងលេចត្រដែតឡើងនៅអាស៊ីនឹងក្លាយជាដៃគូ ឬមួយក៏មហាយក្សអាស៊ីទាំងពីរនេះនឹងច្បាស់ជាចៀសមិនរួចពីប្រកួតប្រជែងគ្នា?
ទោះជាយ៉ាងក៏ដោយ អ្នកភូមិសាស្ត្រវិទូចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងឡើងៗទៅលើទំនាក់ទំនងដ៏ស្មុគស្មាញរវាងឥណ្ឌានិងចិន ដ្បិតនៅក្នុងរឿងនេះ តួអង្គមិនមែនមានតែពីរទេ តែបីឬបួន រាប់ទាំងអាមេរិកនិងជប៉ុនផង។
ឥណ្ឌានិងអាមេរិកបាននិងកំពុងបន្តខិតចូលជិតគ្នា នារយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ ទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន(Washington)ហាក់ដូចជាចង់លើកស្ទួយនិងជំរុញឥណ្ឌាឱ្យឆាប់ក្លាយជាមហាយក្ស ដើម្បីជួយអាមេរិកនិងជួយឥណ្ឌាខ្លួនឯងក្នុងការខ្ទប់ឥទ្ធិពលរបស់ចិន នៅអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក។
ចង់ឬមិនចង់ នៅលើសាច់ការជាក់ស្តែងនិងជាផ្លូវការ ឥណ្ឌានិងចិនដែលបានបែរខ្នងដាក់ជាច្រើនឆ្នាំបានផ្តើមសម្រួលទំនាក់ទំនងនឹងគ្នានៅចុងទសវត្សរ៍ទី៨។
ការរលត់រលាយទៅនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ បានជំរុញប្រទេសទាំងពីរឱ្យបោះបង់ចោលទំនាស់មនោគមវិជ្ជានិងសើរើមើលឡើងវិញនយោបាយការបរទេសរបស់គេរៀងៗខ្លួន។ គួរគូសបញ្ជាក់ត្រង់នេះបន្តិចថា ឥណ្ឌាក៏ដូចចិនដែរ ឱ្យអាទិភាពទៅលើការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច ម្ល៉ោះហើយក៏ដូចចិនដែរ ឥណ្ឌាត្រូវការស្ថិរភាពនៅក្នុងតំបន់ និងត្រូវការបន្ធូរភាពតានតឹងនៅក្នុងទំនាក់ទំនងជាមួយចិន ដោយត្រូវទុកមួយឡែកសិនទំនាស់ព្រំដែន និងគំនុំគំកួនពីអតីតកាល។ សហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចនិងពាណិជ្ជកម្ម គឺជាឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែងមួយនៃការសម្រួលទំនាក់ទំនងរវាងអតីតគូសត្រូវទាំងពីរ។ នៅឆ្នាំ១៩៩០ ការផ្តោះប្តូរពាណិជ្ជកម្មរវាងចិននិងឥណ្ឌា គិតជាទឹកប្រាក់មានប្រមាណតែ២រយលានដុល្លារប៉ុណ្ណោះ។ តួរលេខនេះបានកើនទៅដល់២ពាន់លានដុល្លារនៅឆ្នាំ១៩៩៩ និងរហូតដល់ទៅ៦ម៉ឺនលានដុល្លារនៅឆ្នាំ២០១០។ គឺនៅក្នុងបរិបទសេដ្ឋកិច្ចដ៏ល្អបែបនេះហើយ ដែលនៅឆ្នាំ២០០៥ ឥណ្ឌានិងចិនបានសម្រេចចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងនយោបាយដ៏សំខាន់មួយក្នុងខែមេសាឆ្នាំ២០០៥ ស្តីពី«ភាពជាដៃគូយុទ្ធសាស្ត្រដើម្បីសន្តិភាពនិងវឌ្ឍនភាព»។ និយាយបែបផ្សេង ឥណ្ឌានិងចិនយល់ព្រមលើកតម្កើងអ្វីដែលគេហៅថា កិច្ចសន្ទនាយុទ្ធសាស្ត្រដែលអនុញាតឱ្យភាគីនីមួយៗបញ្ចេញនិងផ្តោះប្តូរមតិយោបល់គ្នាជុំវិញបញ្ហាសន្តិសុខក្នុងតំបន់និងក្នុងពិភពលោក។
មិនតែប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីធ្វើឱ្យចិនកក់ក្តៅចិត្ត ឥណ្ឌាបានទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការ អធិបតេយ្យនៃប្រទេសចិនទៅលើទីបេ និងបានសន្យាប្រាប់ចិនថា នឹងខ្ទប់មិនឱ្យជនភៀសខ្លួនទីបេ ដែលរស់នៅលើទឹកដីឥណ្ឌាធ្វើសកម្មភាពនយោបាយប្រឆាំងនឹងចិនទៀតទេ។
ចិនវិញក៏ដូចគ្នាអ៊ីចឹងដែរ ខិតខំនិយាយនិងធ្វើយ៉ាងណាកុំឱ្យឥណ្ឌាខ្នក់ចិត្តតទៅទៀត។ នៅក្នុងន័យនេះ នៅឆ្នាំ២០០៥ នាឱកាសទស្សនកិច្ចនៅឥណ្ឌា នាយករដ្ឋមន្ត្រីចិនសម័យនោះ គឺវ៉េន យ៉ាបៅ (Wen Jiabao) បាននិយាយពន្យល់ថា ក្នុងរយៈពេល២ពាន់២រយឆ្នាំកន្លងទៅនេះ ទំនាក់ទំនងរវាងចិននិងឥណ្ឌាមានលក្ខណៈល្អប្រសើ៩៩,៩%។ Wen Jiabao ប្រហែលជាចង់និយាយថា អា០,១%ដែលមិនល្អនោះ គឺសង្គ្រាមរវាងប្រទេសទាំងពីរនៅឆ្នាំ១៩៦២នោះឯង។
ដោយឡែក ចិនក៏ឈប់កាន់ជើងផ្កាប់មុខប៉ាគីស្ថានដែលជាសត្រូវសួពូជរបស់ឥណ្ឌា ដូចពេលមុនៗទៀតដែរ។ ហើយនេះ គឺជាសម្បទាននយោបាយមួយដែលធ្វើឱ្យឥណ្ឌាកក់ក្តៅចិត្តខ្លាំងមែនទែន៕
ផលវិបាកនៃប្រាក់អឺរ៉ូធ្លាក់ស្រុតចុះថ្លៃ
កែប្រែកាលពី៦ខែមុន អ្នកដឹកនាំនៃប្រទេសអឺរ៉ុបច្បាស់ជាមានការពេញចិត្តពុំតិចទេ នៅខណៈដែលឃើញប្រាក់អឺរ៉ូធ្លាក់មកនៅក្រោមកម្រិត១ដុលា្លរ២៨សេនបែបនេះ។ ក៏ប៉ុន្តែការធ្លាក់ស្រុតចុះខ្លាំងនៃប្រាក់អឺរ៉ូនៅពេលនេះបែរប្រែក្លាយជារោគសញ្ញាដែលធ្វើឲ្យគេបារម្ភភ័យខ្លាចទៅវិញ។ បារម្ភភ័យខ្លាចក៏ពីព្រោះតែវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុក្រិកកំពុងតែរីករាលដាលទូទាំងតំបន់នៃប្រទេសប្រើប្រាក់អឺរ៉ូ។ នៅថ្ងៃសុក្រនេះ ប្រាក់អឺរ៉ូបានធ្លាក់មកនៅ១ដុល្លារ២៧សេន ដែលជាកម្រិតមួយដ៏សែនទាបពុំដែលកើតមានតាំងពីខែមីនាឆ្នាំ២០០៩មក។ គួរកត់សម្គាល់ថា កាលនៅដើមឆ្នាំ២០១០នេះ ប្រាក់១€អាចប្តូរបានដល់ទៅ១$៤៥សេនឯណោះ។
អស់រយៈពេលជាច្រើនខែមកហើយដែលប្រាក់អឺរ៉ូចេះតែធ្លាក់ស្រុតចុះពុំចេះឈប់ឈរ ទន្ទឹមគ្នានឹងស្ថានភាពហិរញ្ញវត្ថុនៃប្រទេសក្រិកដែលចេះតែធ្លាក់ចុះកាន់តែដុនដាបទៅៗ។ ក៏ប៉ុន្តែប្រាក់អឺរ៉ូបានស្គាល់ការធ្លាក់ស្រុតចុះខ្លាំងនារយៈពេលប៉ុន្មានថ្ងៃចុងក្រោយនេះនៅចំពោះមុខប្រាក់ដុល្លារអាមេរិកដែលជាបរមតិមួយចម្លែកនៅខណៈដែលអឺរ៉ុបនិងមូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិFMI បានសន្យាថានឹងជួយផ្តល់ប្រាក់កម្ចីឲ្យប្រទេសក្រិកប្រមាណ១១០ពាន់លានអឺរ៉ូ។
តាមពិតសេចក្តីប្រកាសអះអាងរបស់អឺរ៉ុបពុំបានធ្វើឲ្យទីផ្សារហិរញ្ញវត្ថុមានការកក់ក្តៅឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ ទីផ្សារហិរញ្ញវត្ថុនៅតែមានជំនឿជឿទៅលើសេណារីយ៉ូនៃដំណើរឈានទៅរកភាពធនក្ស័យនៃប្រទេសក្រិក ហើយនិងអាចរីករាលដាលដល់ប្រទេសព័រទុយហ្កាលនិងប្រទេសអេស្ប៉ាញ។ ដូច្នេះវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុបច្ចុប្បន្ននេះពុំគ្រាន់តែជាវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុរបស់ប្រទេសក្រិកប៉ុណ្ណោះទេ វាបានប្រែក្លាយទៅជាវិបត្តិដែលធ្វើឲ្យគេបាត់បង់ទំនុកចិត្តទៅលើប្រទេសនៃតំបន់ប្រើប្រាក់អឺរ៉ូទាំងមូល។
វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុដែលពាក់ព័ន្ធនឹងប្រាក់បំណុលដ៏ច្រើមមហិមារបស់ប្រទេសក្រិកកំពុងតែក្លាយទៅជាវិបត្តិនៃប្រាក់អឺរ៉ូ។ គួរកត់សម្គាល់ថា នៅពេលដែលគេបង្កបង្កើតប្រាក់អឺរ៉ូនៅឆ្នាំ១៩៩៩ ប្រាក់១€ប្តូរបាន១$១៨សេន។ ដូច្នេះការធ្លាក់ស្រុតចុះនៃប្រាក់អឺរ៉ូនៅពេលនេះ សម្រាប់អ្នកសេដ្ឋសាស្ត្រខ្លះគឺពិតជាឱកាសមួយដ៏ប្រពៃសម្រាប់ជំរុញឲ្យមានសន្ទុះក្នុងការនាំទំនិញចេញទៅលក់ក្រៅប្រទេសសម្រាប់ប្រទេសប្រើប្រាក់អឺរ៉ូមួយចំនួនដែលកំពុងតែមានបញ្ហាឧនភាពជញ្ជីងពាណិជ្ជកម្មដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ។ ការនាំទំនិញចេញទៅលក់ក្រៅប្រទេសនេះហើយ ដែលជាប្រភពនៃការបង្កើតការងារជូនប្រជាជនឥតការងារធ្វើ។
នៅឯត្រើយម្ខាងទៀតនៃមហាសមុទ្រAtlantique ឯណោះ គេបានតាមដានឃ្លាំមើលវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុនៅប្រទេសក្រិកនិងនៅតំបន់ប្រើប្រាក់អឺរ៉ូយ៉ាងប្រយ័ត្នប្រយែង។ ពួកគេកំពុងតាមដានសកម្មភាពរបស់ធនាគារកណ្តាលអឺរ៉ុប។ ដោយនៅថ្ងៃសុក្រនេះ ខ្យល់ព្យុះនៃវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុនៅតែបន្តបោកបក់ទៅលើទីផ្សារហិរញ្ញវត្ថុនៅអាស៊ី អឺរ៉ុបនិងនៅអាមេរិក ដោយគេបារម្ភភ័យខ្លាច វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ ក្រិករីករាលដាលដល់ប្រទេសដទៃទៀត ក្នុងខណៈដែលប្រមុខរដ្ឋនិងប្រមុខរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសប្រើប្រាក់អឺរ៉ូត្រូវមានជំនួបកំពូលវិសាមញ្ញនៅថ្ងៃសុក្រនេះនៅទីក្រុងBruxelles ដើម្បីរិះរកដំណោះស្រាយឲ្យវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុដ៏សែនធ្ងន់ធ្ងរបច្ចុប្បន្ននេះ៕
វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុក្រិក
កែប្រែអឺរ៉ុបអាចនឹងត្រូវឆ្លងកាត់តំបន់ព្យុះសង្ឃរាមួយដ៏ខ្លាំងក្លា។ គ្រាន់តែអឺរ៉ុបប្រកាសឲ្យដឹងពីផែនការដ៏ធំធេងដែលមានចំនួនទឹកប្រាក់ដល់ទៅ១១០ពាន់លាន€សម្រាប់ជួយស្ដាររុញច្រានប្រទេសក្រិកឲ្យចេញផុតពីវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុដ៏សែនធ្ងន់ធ្ងរភ្លាម ស្រាប់តែកាលពីម្សិលមិញទីផ្សារភាគហ៊ុននៅទូទាំងអឺរ៉ុប អាមេរិកនិងអាស៊ីបានធ្លាក់ដួលដាំដូងមួយរំពេច។ ទាំងនេះក៏ពីព្រោះតែមានពាក្យចចាមអារ៉ាមថា វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុក្រិកបានរាលដាលដល់ប្រទេសអេស្ប៉ាញនិងព័រទុយហ្កាល។ ហើយប្រទេសអេស្ប៉ាញកំពុងតែសុំខ្ចីប្រាក់ពីមូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិFMIដើម្បីយកមកដោះស្រាយវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុរបស់ខ្លួន។
គួរកត់សម្គាល់ថា ពាក្យចចាមអារ៉ាមនេះបានបណ្តាលឲ្យកាលពីម្សិលមិញទីផ្សារភាគហ៊ុននៅទីក្រុងប៉ារីសធ្លាក់ស្រុតចុះអស់-៣,៦៤%។ ទីផ្សារភាគហ៊ុននៅទីក្រុងFrancfort ធ្លាក់ស្រុតចុះអស់-២,៦%។ ទីផ្សារភាគហ៊ុននៅទីក្រុងAthènesធ្លាក់ស្រុតចុះអស់-៦,៦៨%។ នៅទីក្រុងញីវយ៉កធ្លាក់ចុះអស់-២,០២%។ ចំណែកឯ ទីផ្សារភាគហ៊ុននៅទីក្រុងម៉ាឌ្រីដនៃប្រទេសអេស្ប៉ាញវិញ កាលពីម្សិលមិញបានដួលដាំដូងបាត់បង់អស់-៥,៤១% ហើយនៅព្រឹកថ្ងៃពុធនេះបានស្រុតចុះអស់-៣,២១%បន្ថែមទៀត។
ដូច្នេះ វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុក្រិកដែលបានធ្វើឲ្យទីក្រុងAthènesរញ្ជួយកក្រើកទឹកកក្រើកដីបានរីករាលដាលដល់ប្រទេសអេស្ប៉ាញ ប្រទេសព័រទុយហ្កាល ហើយនៅពេលឆាប់ៗខាងមុខនេះនឹងអាចរាលដាលដល់ប្រទេសអៀរឡង់ ប្រទេសអ៊ីតាលីផងទៀត។
រីឯប្រាក់€វិញ នៅព្រឹកថ្ងៃពុធនេះបានធ្លាក់ស្រុតមកនៅក្រោម១$៣០សម្រាប់១€ ពោលគឺជាលើកទីមួយហើយដែលប្រាក់€បានស្រុតចុះដល់កម្រិតសែនទាប១$២៩បែបនេះ ចាប់តាំងពីខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ២០០៩មក ដែលកាលណោះ១€ប្តូរបានដល់ទៅ១$៤៥។ ដូច្នេះឃើញថា ក្នុងរយៈពេលតែប៉ុន្មានខែប៉ុណ្ណោះ ប្រាក់€បានស្រុតបាត់បង់តម្លៃរបស់ខ្លួនអស់ជាង១០%ទៅហើយ។
ផែនការជួយប្រទេសក្រិកដែលមានលក្ខខណ្ឌយ៉ាងតឹងរ៉ឹងនេះធ្វើឡើងដើម្បីជួយស្ដារស្ថានភាពហិរញ្ញវត្ថុនៃប្រទេសនេះ។ ក៏ប៉ុន្តែប្រទេសក្រិកមានបញ្ហាធំៗពីរគឺទី១-ប្រទេសក្រិកមានជាប់ជំពាក់បំណុលគេយ៉ាងច្រើនមហិមា។ ទី២-សេដ្ឋកិច្ចក្រិកខ្វះសមត្ថភាពនឹងធ្វើការប្រកួតប្រជែងជាមួយសេដ្ឋកិច្ចនៃប្រទេសដទៃទៀត។ ទាំងនេះហើយដែលធ្វើឲ្យប្រទេសក្រិកធ្លាក់ខ្លួនហៀបនឹងធនក្ស័យ រកប្រាក់បៀវត្សរ៍បើកឲ្យអ្នករដ្ឋការរបស់ខ្លួនសឹងពុំបាន។ ដូច្នេះ គេត្រូវតែធ្វើការបន្តឹងក្នុងការផ្តល់ប្រាក់កម្ចី ហើយនិងជួយរៀបចំធ្វើយ៉ាងណាឲ្យមានលក្ខខណ្ឌត្រឹមត្រូវដើម្បីជួយជំរុញឲ្យមានសន្ទុះកំណើនសេដ្ឋកិច្ចដែលជាប្រភពនៃការបង្កបង្កើតការងារជូនប្រជាជន។
នៅក្នុងប្រទេសមួយដែលមានសេដ្ឋកិច្ចក្រៅផ្លូវការឬសេដ្ឋកិច្ចខ្មៅងងឹតច្រើន ផែនការតឹងរ៉ឹងរបស់អឺរ៉ុបនិងFMI អាចនឹងជួយជំរុញឲ្យរីករាលដាលនូវសេដ្ឋកិច្ចដែលគេហៅថាក្រៅផ្លូវការ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាមូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិFMIបានសង្កត់បញ្ជាក់ពីការចាត់វិធានការឲ្យបាន មុតមាំក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងការលួចគេចពន្ធដារហើយនិងប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងអំពើពុករលួយ។
ផែនការដែលមានលក្ខខណ្ឌយ៉ាងតឹងរ៉ឹងនេះគឺធ្វើឡើងដើម្បីជួយស្ដារស្ថានភាពហិរញ្ញវត្ថុនៃប្រទេសក្រិក។ បើប្រសិនជាប្រទេសក្រិកពុំព្រមអនុវត្តតាមវិធានាការរបស់អឺរ៉ុបនិងFMI ទេ នោះពួកគេច្បាស់ជានឹងដើរចេញពីប្រទេសក្រិក ទុកឲ្យទីក្រុងAthènes រិះរកដំណោះស្រាយដោយខ្លួនឯងតាមយថាកម្មរបស់ខ្លួនទៅចុះ។
វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុក្រិកអាចរីករាលដាលដល់ប្រទេសអឺរ៉ុបឯទៀតៗ ដូចជាប្រទេសអេស្ប៉ាញ ប្រទេសព័រទុយហ្កាលនិងប្រទេសអឺរ៉ុបឯទៀតៗបើប្រសិនជាគេពុំមានការប្រយ័ត្នប្រយែងទេនោះ។ ហើយវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុក្រិកនេះពុំអាចរីករាលដាលដល់ប្រទេសអឹរ៉ុបធំៗដូចជាប្រទេសបារាំងឬប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ឡើយ៕
អាស៊ានពិបាកនឹងដើរដល់សមាហរ័ណកម្មសេដ្ឋកិច្ចទាំងស្រុង
កែប្រែមហិច្ឆតារបស់ថ្នាក់ដឹកនាំអាស៊ីអាគ្នេយ៍ គឺជម្រុញធ្វើយ៉ាងណាឲ្យអាស៊ាន ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងតាំងពីឆ្នាំ១៩៦៧ ក្លាយទៅជាសហគមន៍សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ាននាពេលឆាប់ៗខាងមុខ ដោយយកគំរូតាមសហភាពអឺរ៉ុប។ បានន័យថា សមាជិកអាស៊ានទាំង១០ប្រទេសចង់បានសមាហរ័ណកម្មទាំងស្រុងមួយ ដែលមិនត្រឹមតែមានចរាចរណ៍ទំនិញដោយសេរីប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏នឹងត្រូវមានដែរ ចរាចរណ៍មូលធន និងចរាចរណ៍ប្រជាជនដោយសេរីនៅក្នុងលំហដីនៃអាស៊ានទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះជាគោលដៅមួយពិបាកសែនពិបាកនឹងទៅដល់។
ម្យ៉ាង គឺមកអំពីបញ្ហាផ្ទៃក្នុងអាស៊ានតែម្តង។ នៅខ្វះខាតច្រើនណាស់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ដូចជាផ្លូវដែក ផ្លូវថ្នល់ និងជើងយន្តហោះ អន្តរប្រទេស ដែលនឹងអាចបើកលទ្ធភាពឲ្យមានចរាចរណ៍មនុស្ស ទំនិញ និងមូលធន ធំទូលំទូលាយនៅក្នុងព្រំដែនអាស៊ាន។ នេះ មិនទាន់និយាយដល់ឧបសគ្គនយោបាយនិងរនាំងផ្នត់គំនិតផង។ ឧទាហរណ៍ តើខ្មែរព្រមឲ្យជនជាតិវៀតណាម ឬក៍ថៃព្រមឲ្យជនជាតិខ្មែរ ចេញចូលដោយសេរី ក្នុងទឹកដីនៃប្រទេសរបស់គេរៀងៗខ្លួនដែរឬទេ? ពីព្រោះ ដើម្បីធ្វើអ៊ីចឹងបាន វាទាល់តែពលរដ្ឋនៃប្រទេសសមាជិកអាស៊ាននីមួយៗ ចេះសម្លឹងមើលឆ្ងាយ ឆ្ងាយហួសពីព្រំដែនរបស់ប្រទេសខ្លួន និងឆ្ងាយហួសពីចក្ខុនិមិត្តជាតិនិយមឬជាតិនិយមជ្រុល ដើម្បីឱបក្រសោបយកព្រំដែននិងផលប្រយោជន៍តំបន់។
ក៏មានដែរ ឧបសគ្គម្យ៉ាងទៀតនៃសមាហរ័ណកម្មអាស៊ានទាំងស្រុងមួយ ដូចគំរូសហភាពអឺរ៉ុប នោះគឺ គម្លាតសេដ្ឋកិច្ច និងរបបនយោបាយខុសគ្នាខ្លាំងពេក រវាងបណ្តាប្រទេសសមាជិកទាំងដប់។ តើ ដូចគ្នាត្រង់ណាទៅ កម្រិតជីវភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋសិង្ហបុរី ដែលម្នាក់ៗទទួលបានជាមធ្យមភាគ ប្រាក់ចំណូលប្រចាំឆ្នាំ ៣ ៥០០០ដុល្លារ និងកម្រិតជីវភាព លំបាកលំបិនមែនទែនរបស់ប្រជាពលរដ្ឋឡាវ?
តើ ដូចគ្នាត្រង់ណាទៅរបបប្រជាធិបតេយ្យឥណ្ឌូនេស៊ីនិងរបបសឹកភូមា ឬក៏របបកុម្មុយនិស្តវៀតណាម និងរបបអំណាចផ្តាច់ការភ្លឺស្វាងសិង្ហបុរី?
គឺគម្លាតសេដ្ឋកិច្ច និងរបបនយោបាយខុសគ្នាខ្លាំងពេក នៃបណ្តាប្រទេសសមាជិកអាស៊ាននេះហើយដែលបង្កជាឧបសគ្គ នៅក្នុងទំនាក់ទំនងរវាងអាស៊ាននិងប្រទេសធំៗក្នុងលោក។
ឧទាហរណ៍ ជាក់ស្តែង ក្រោយពីការចូលជាធរមាននៃកិច្ចព្រមព្រៀងស្តីពីការផ្តោះប្តូរ ពាណិជ្ជកម្មដោយសេរី រវាងប្រទេសចិននិងអាស៊ាននៅឆ្នាំ២០១០នេះ ស្រាប់តែប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី ចេញមុខទាមទារឲ្យធ្វើការចរចាឡើងវិញ ពីព្រោះសមាជិកអាស៊ានដ៏ធំជាងគេមួយនេះ ខ្លាចបាត់បង់ឧស្សាហកម្មថ្មីថ្មោងរបស់ខ្លួន។
ដូចគ្នាអ៊ីចឹងដែរ ប្រទេសធំៗក្នុងលោក ចូលចិត្តចរចាឬសន្ទនាជាមួយប្រទេសសមាជិកអាស៊ាននីមួយៗ ពីព្រោះវាស្រួលជាងចរចាជាមួយអង្គការអាស៊ានទាំងមូល ដោយហេតុតែនៅក្នុងនោះ មានរដ្ឋាភិបាលសមាជិកខ្លះ ដូចយ៉ាងភូមាជាដើមដែលអ្នកដឹកនាំបស្ចិមលោកខ្លះមិនចង់ជួបមុខ។
ម្យ៉ាងទៀត បញ្ហាដែនដីរវាងរដ្ឋជាសមាជិកអាស៊ានទាំងអស់ នៅមិនទាន់មានការឯកភាពឬស្រុះស្រួលគ្នាទាំងស្រុងនៅឡើយទេ។ ករណីនេះ នៅតែជាបញ្ហាដ៏ចម្រូងចម្រាស់នៅឡើយរវាងប្រទេសកម្ពុជាជាមួយនឹងប្រទេសវៀតណាម ឬប្រទេសកម្ពុជាជាមួយប្រទេសថៃ និងមានប្រទេសមួយចំនួនទៀតដូចជា ប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាជាមួយនឹងប្រទេសថៃ ប្រទេសថៃជាមួយនឹងប្រទេសឡាវ ឬជាមួយនឹងប្រទេសសឹង្ហបុរីជាដើម។ នេះនៅមិនទាន់ពីបញ្ហាបំបែករដ្ឋនៅមីយ៉ាន់ម៉ា ឬនៅភីលីពីននៅឡើយទេរវាងក្រមឧទ្ទាមទ័ពប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល។ គឺ បញ្ហា និងឧបសគ្គទាំងអស់នេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍គ្មានសុទិដ្ឋិនិយមទាល់តែសោះ ចំពោះការបង្កើតសហគមន៍សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ានមួយ ឲ្យបានមុនឆ្នាំ២០១៥៕
តែទោះបីជាយ៉ាងណា អាស៊ានបានដើរដល់ដំណាក់កាលមួយក្នុងការគិតគូរយ៉ាងខ្លាំងពីបញ្ហាសន្ដិសុខ វិបុលភាព និងវឌ្ឍនភាពនៃតំបន់ ដែលមានការរីកចម្រើនមួយគួរឱ្យកត់សម្គាល់ផងដែរ។ ការណ័នេះ វាបានធ្វើឱ្យអាស៊ានកាន់តែមានសម្លេង និងទឹកមាត់ប្រៃផងដែរចំពោះការងើបឡើងនៃប្រទេសមហាអំណាចតំបន់ដូចជាចិន ឥណ្ឌា ជប៉ុន នឹងអូស្ដា្រលីជាដើម។ ការវិលត្រឡប់មកកាន់តំបន់អាស៊ីឡើងវិញរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក វាបានបង្ហាញនូវកាលានុវត្ដភាពមួយសម្រាប់អាស៊ានក្នុងការទាញយកប្រយោជន៍ ក៏ដូចជាឱកាសដើម្បីពង្រឹងដល់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងក្នុងការធ្វើសមាហរណកម្មសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងតំបន់ ឱ្យកាន់តែមានភាពជឿជាក់ជាងមុន។
អាស៊ាន៖ ចលករសម្រាប់សន្តិភាពក្នុងតំបន់ និងសមាហរណកម្មសេដ្ឋកិច្ចអនាគត
កែប្រែអាស៊ានបានដើរតួនាទីយ៉ាងចម្បងសម្រាប់បុព្វហេតុសន្តិភាពក្នុងតំបន់។ ភាពខុសគ្នាយ៉ាងច្រើនអនេកតែងតែស្ថិតនៅជាឧបសគ្គសម្រាប់សមាហកម្មសេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយ ទោះជាសម្រាប់ពេលអតីតកាល បច្ចុប្បន្ន និងអនាគត។ យ៉ាងណាមិញ ភាពជោគជ័យនៃសន្តិភាព និងវឌ្ឍនភាពសេដ្ឋកិច្ចដែលអង្គការតំបន់មួយនេះបានផ្តល់ឱ្យប្រជាជនអាស៊ានទាំង ៦០០លាននាក់ នាលពេលបច្ចុប្បន្ន អាចជាមេរៀនប្រវត្តិសាស្រ្ដមួយដ៏មានសារៈសំខាន់សម្រាប់ពិភពលោកទាំងមូល។
ដោយសារភាពចម្រុះច្រើនអនេកនៃបណ្ដាប្រជាជាតិ ក្នុងតំបន់អាស៊ីភាគអាគ្នេយ៍ បើគេសួរថា “តើតំបន់មួយណាលើភពផែនដីនេះ អាចនឹងត្រូវរងបរាជ័យមុនគេ នៅពេលគេចង់បង្កើតជាគម្រោងនៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ ទោះជានៅអឺរ៉ុប អាមេរិកខាងជើង អាមេរិកឡាទីន ឬអាហ្រិក?” នោះគេអាចឆ្លើយបានភ្លាមថា “តំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍”។
ផ្ទុយពីការរំពឹងទុកទាំងស្រុង ក្រោយខួបកំណើតឆ្នាំទី៥១របស់ខ្លួន អាស៊ានត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជា អង្គការសហប្រតិបត្តិការតំបន់ជោគជ័យបំផុតទីពីរ របស់ពិភពលោក បន្ទាប់ពីគម្រោងសហភាពអឺរ៉ុប។ អង្គការតំបន់មួយនេះបានក្លាយជាចលករមួយដ៏ចម្បងសម្រាប់សន្តិភាពក្នុងតំបន់ នាពេលកន្លងមក និងហើយសម្រាប់ពេលបច្ចុប្បន្ន និងអនាគត តំបន់មួយនេះនឹងក្លាយជាដែនដីនៃកំណើន និងវឌ្ឍនភាពសេដ្ឋកិច្ច បើទោះបីជា សមាហរណកម្មនយោបាយហាក់គ្មានពន្លឺ។
Google ដកខ្លួនចេញពីចិន៖ តើអ្នកណាខាត អ្នកណាចំណេញ?
កែប្រែកាលពីឆ្នាំ២០០៦ ក្រុមហ៊ុន Google បានបោះជំហានចូលទៅក្នុងទីផ្សារចិន ដែលជាទីផ្សារអ៊ីនធ័រនែតធំជាងគេបង្អស់ នៅលើពិភពលោក ដោយមានអ្នកប្រើអ៊ីនធ័រនែតរហូតដល់ទៅជាង ៧០០លាននាក់។
ដើម្បី បានចូលទៅរកស៊ី នៅក្នុងប្រទេសចិន ក្រុមហ៊ុន Google បានសុខចិត្តទទួលយកល័ក្ខខ័ណ្ឌរបស់រដ្ឋាភិបាលចិន គឺត្រូវធ្វើចម្រោះរាល់ព័ត៌មាន នៅលើវែបសៃត៍ Google ជាភាសាចិន ដោយមិនត្រូវបញ្ចេញព័ត៌មានណា ដែលមានន័យរិះគន់រដ្ឋាភិបាលចិនឡើយ។
ការសម្រេចចិត្តរបស់ Google ក្នុងការធ្វើចម្រោះព័ត៌មាននេះ បានធ្វើឲ្យមានការរិះគន់យ៉ាងខ្លាំងក្លា ជាពិសេស ពីសំណាក់សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស នៅទូទាំងពិភពលោក។ គេនាំគ្នារិះគន់ថា Google គិតតែរឿងចំណេញលុយ ដោយគ្មានឧត្តមគតិ។
៤ឆ្នាំក្រោយពី បានពុះពារ ជ្រៀតចូលក្នុងទីផ្សារចិន ដោយត្រូវប្រឈមមុខនឹងការរិះគន់ពីគ្រប់ទិសទី ស្រាប់តែ នៅពេលនេះ Google បែរជាប្រកាសដកខ្លួនចេញពីចិនទៅវិញ។ តើមកពីហេតុអ្វី?
មុននឹងឈានទៅដល់ការបិទវែបសៃត៍ជាភាសាចិននេះ វែបសៃត៍របស់ Google ត្រូវទទួលរងនូវការវាយប្រហារពីសំណាក់ចោរអ៊ីនធ័រនែត (Hacker) ដែលមានប្រភពចេញពីប្រទេសចិន។ ការវាយប្រហារនេះ គឺសម្តៅលើអ៊ីមែលរបស់សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស ដែលតែងតែរិះគន់រដ្ឋាភិបាលចិន។ Google ក៏បានទាមទារចរចាឡើងវិញ ជាមួយរដ្ឋាភិបាលចិន ដើម្បីសុំបញ្ឈប់ការធ្វើចម្រោះព័ត៌មាន។ ប៉ុន្តែ ដោយរដ្ឋាភិបាលចិនមិនព្រម ទើប Google ប្រកាសបិទវែបសៃត៍តែម្តង។
ការរើបម្រះពីក្រញាំដៃដែករបស់រដ្ឋាភិបាលចិននេះ អាចធ្វើឲ្យក្រុមហ៊ុន Google ស្តារមុខមាត់របស់ខ្លួនឡើងវិញបាន ក្រោយពីត្រូវបានគេចោទថាសុខចិត្តជួយរដ្ឋាភិបាលចិន រំលោភលើសិទ្ធិសេរីភាពខាងព័ត៌មាន ដើម្បីតែលុយ។
ប៉ុន្តែ សំណួរសួរថា តើក្រុមហ៊ុន Google ត្រូវបង់ថ្លៃប៉ុណ្ណា ដើម្បីមុខមាត់នេះ?
បើនិយាយពីប្រាក់ចំណូល ការបិទវែបសៃត៍ជាភាសាចិន នៅពេលនេះ មិនធ្វើឲ្យ Google ខាតបង់ច្រើនប៉ុន្មានទេ។ ប្រាក់ចំណូលប្រចាំឆ្នាំរបស់ Google ដែលបានពីទីផ្សារចិន មានប្រមាណតែ ២% ប៉ុណ្ណោះ ធៀបនឹងប្រាក់ចំណូលសរុប នៅទូទាំងពិភពលោក (គិតជាទឹកប្រាក់ គឺមានប្រមាណ ៥០០លានដុល្លារ)។
ក្នុងចំណោមប្រាក់ចំណូលទាំង ៥០០លានដុល្លារ មានតែមួយផ្នែកតូចប៉ុណ្ណោះ ដែលមានមកពីការផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម នៅលើវែបសៃត៍ Google ជាភាសាចិន។ ប្រាក់ចំណូលមួយផ្នែកធំ គឺបានមកពីការលក់សេវាផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម ទៅឲ្យក្រុមហ៊ុនចិន ប៉ុន្តែ ផ្សព្វផ្សាយ នៅលើវែបសៃត៍ជាភាសាអង់គ្លេស ( Google.com)។
បើទោះជាបានបិទវែបសៃត៍ជាភាសាចិនក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រុមហ៊ុន Google នៅតែបន្តទុកការិយាល័យរបស់ខ្លួន នៅក្នុងប្រទេសចិនដដែល ដើម្បីបន្តលក់សេវាផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម លើវែបសៃត៍ ជាភាសាអង់គ្លេស ទៅឲ្យក្រុមហ៊ុនចិន។
ដូច្នេះ ការបិទវែបសៃត៍ជាភាសាចិន (Google.cn) នេះ នឹងមិនធ្វើឲ្យ Google បាត់បង់ប្រាក់ចំណូលច្រើនប៉ុន្មានទេ។
ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីដែល Google ត្រូវខាតបង់ គឺការបាត់បង់ឱកាស ទៅថ្ងៃអនាគត ក្នុងការទាញយកផលចំណេញពីទីផ្សារអ៊ីនធ័រនែតចិន ដែលជាទីផ្សារប្រកបទៅដោយសក្តានុពលធំធេង ព្រោះជាទីផ្សារ ដែលចេះតែបន្តកើនឡើងទ្វេគុណ ពីមួយឆ្នាំ ទៅមួយឆ្នាំ។
រដ្ឋាភិបាលចិនក៏ជាអ្នកខាតបង់ដ៏ធំដែរ ពីការដកខ្លួនរបស់ Google នេះ។ ការណ៍ដែល Google បិទវែបសៃត៍ ក្នុងហេតុផលថា មកពីរដ្ឋាភិបាលចិនបំបិទសិទ្ធិសេរីភាពសារព័ត៌មានបែបនេះ បានធ្វើឲ្យរដ្ឋាភិបាលចិនបាក់មុខបាក់មាត់មិនតិចនោះទេ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាចិនបានបញ្ចេញប្រតិកម្ម ដោយបង្ហាញនូវការខឹងសម្បារយ៉ាងខ្លាំងចំពោះការសម្រេចរបស់ Google នេះ។
ម្យ៉ាងទៀត ក្រោយពីបិទវែបសៃត៍នៅចិន Google បានសម្រេចបង្វែរការស្វែងរកព័ត៌មាន ពីសំណាក់ប្រជាជនចិន ឲ្យទៅវែបសៃត៍ នៅហុងកុងវិញ ដែលជាវែបសៃត៍ជាភាសាចិនដែរ ប៉ុន្តែ គ្មានកាតព្វកិច្ចធ្វើចម្រោះព័ត៌មាន។ នេះមានន័យថា ចាប់ពីពេលនេះទៅ រដ្ឋាភិបាលចិនត្រូវតែស្វែងរកមធ្យោបាយ ធ្វើចម្រោះព័ត៌មានដោយខ្លួនឯង ដើម្បីរារាំង កុំឲ្យពលរដ្ឋចិន អាចចូលទៅមើលព័ត៌មាន នៅលើវែបសៃត៍ Google ហុងកុងបាន។
អ្នកទទួលខាតបង់មួយទៀត គឺបុគ្គលិករបស់ Google ដែលនឹងត្រូវប្រឈមមុខនឹងការបាត់បង់ការធ្វើ។ នៅចិន Google មានបុគ្គលិកសរុប ប្រមាណ ៧០០នាក់។ ថ្វីដ្បិតតែ Google មិនបិទទ្វារក្រុមហ៊ុនរបស់ខ្លួនទាំងស្រុង ក៏ប៉ុន្តែ បុគ្គលិកមួយផ្នែកនឹងត្រូវបាត់បង់ការងារ។ ចំណែកមួយផ្នែកផ្សេងទៀត នឹងត្រូវប្រឈមមុខនឹងការបាត់បង់ការងារធ្វើដែរ ទៅថ្ងៃអនាគត ប្រសិនបើមុខជំនួញរបស់ Google ដែលនៅសេសសល់ ដំណើរការទៅមិនល្អ។
អ្នកដែលត្រូវទទួលការខាតបង់ ពីការដកខ្លួនរបស់ Google មួយទៀត គឺក្រុមហ៊ុន ដែលជាដៃគូ ធ្លាប់រកស៊ី ជាមួយ Google នៅចិន ដែលនឹងត្រូវបាត់បង់ប្រាក់ចំណូល ពីការធ្វើជំនួញជាមួយ Google ។
ចំណែកអ្នកដែលទទួលផលចំណេញច្រើនជាងគេ គឺបណ្តាក្រុមហ៊ុន ដែលជាគូប្រជែងរបស់ Google នៅក្នុងទីផ្សារចិន និងសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស ដែលតែងតែទាមទារកុំឲ្យ Google ជួយរដ្ឋាភិបាលចិន ធ្វើចម្រោះព័ត៌មាន៕
អាស៊ីអាគ្នេយ៍កំពុងសម្លឹងឃើញថាមពលនុយក្លេអ៊ែរ
កែប្រែក្នុងចំណោមប្រទេសទំាង ១០ ស្ថិតក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ នៅមិនទាន់មានប្រទេសណាមួយបំពាក់ដោយមជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរស៊ីវិលដើម្បីផលិតថាមពលអគ្គិសនីទេ។ រហូតមកទល់ពេលបច្ចុប្បន្ន ប្រទេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍បានពឹងផ្អែកទំាងស្រុងលើថាមពលអគ្គិសនីដែលបានមកពីធ្យូងថ្ម និងវារីអគ្គិសនី។ ប៉ុន្តែបញ្ហានៅត្រង់ថា ជាមួយនឹងការកើនឡើងនៃតម្រូវការប្រចំាថ្ងៃ ថាមពលបានមកពីប្រភពធម្មជាតិទំាងនោះ ពិតជាមិនគ្រប់គ្រាន់ទេ។ មួយវិញទៀត មានប្រភពធម្មជាតិខ្លះ ដូចយ៉ាងធ្យូងថ្ម ក៏ចេះតែស្បើយទៅៗដែរ។ គឺនៅត្រង់ចំណុចនេះហើយ ដែលបានជម្រុញឲ្យប្រទេសមួយចំនួនបន្តស្វែងរកប្រភពថាមពលថ្មី ដើម្បីយកទៅចិញ្ចឹមបំប៉នកំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន ព្រោះថា អគ្គិសនី គឺជាថាមពលមួយមិនអាចខ្វះបានក្នុងការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសជាតិ។ បើយើងនិយាយតែនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក តម្រូវការថាមពលអគ្គិសនីនឹងត្រូវកើនប្រមាណ ២,៤% ក្នុងមួយឆ្នំា ចាប់ពីពេលនេះរហូតដល់ឆ្នំា ២០៣០។ ចំណែកឯនៅក្នុងតំបន់ផ្សេងទៀតវិញ តម្រូវការថាមពលអគ្គិសនីមានកំណើនប្រមាណតែ ១,១% ប៉ុណ្ណោះ។
« ថាមពលនុយក្លេអ៊ែរ » គឺជាប្រភពថាមពលថ្មីដែលប្រទេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍មួយចំនួនចង់បាន។ « ថាមពលនុយក្លេអ៊ែរ » ដែលត្រូវបានគេមើលឃើញថា ជាប្រភពថាមពលកំពុងពេញនិយម និងមានប្រសិទ្ធិភាពខ្ពស់។ មែនទែនទៅ ថាមពលបានមកពីនុយក្លេអ៊ែរមិនមែនជារឿងថ្មីទេ មានប្រទេសលោកខាងលិចមួយចំនួន ដូចយ៉ាងអាមេរិក ឬប្រទេសបារំាង បានបំពាក់មជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរស៊ីវិលតំាងពីយូរមកហើយ។ នៅប្រទេសអាស៊ីមួយចំនួនក៏មានបំពាក់ដែរ ដូចយ៉ាងកូរ៉េខាងត្បូង ជប៉ុន និងប្រទេសចិន។ ចិនដែលមានមជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរស៊ីវិលចំនួន ១១ និងកំពុងសាងសង់ចំនួន ២០បន្ថែមទៀត។ ចំណែកឯប្រទេសឥណ្ឌាវិញ នាពេលថ្មីៗកន្លងទៅនេះ ឥណ្ឌាទើបបានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនយល់ព្រមលក់ទៅឲ្យទីក្រុង New Delhiនូវម៉ាស៊ីនប្រតិករនុយក្លេអ៊ែរ គ្រឿងបញ្ឆេះនុយក្លេអ៊ែរបម្រើក្នុងវិស័យស៊ីវិល ព្រមទំាងបច្ចេកវិជ្ជា។
ក្រឡេកមកមើលតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍វិញម្តង មានប្រទេសមួយចំនួនកំពុងសាងសង់មជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរស៊ីវិល និងមួយចំនួនទៀតបានផ្តើមសិក្សាពីសមត្ថភាព និងលទ្ធភាពក្នុងការបំពាក់មជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរស៊ីវិល។ វៀតណាម គឺជាប្រទេសមុនគេក្នុងតំបន់ដែលនឹងផ្តើមដាក់ឲ្យដំណើរការមជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរស៊ីវិលមួយរបស់ខ្លួនក្នុងកំលំាង ៤០០០ Mégawatte នៅឆ្នំា ២០២០ ខាងមុខ។ គួរជម្រាបជូនថាកាលពីខែវិច្ឆិការ ឆ្នំា ២០០៩ កន្លងទៅ រដ្ឋសភាវៀតណាមបានយល់ព្រមឲ្យរដ្ឋាភិបាលសាងសង់មជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរស៊ីវិលចំនួន ៤ ដោយត្រូវចំណាយប្រាក់ពី ១១ពាន់លាន ទៅ ១៨ពាន់លានដុល្លារ។ បន្ទាប់មកនៅឆ្នំា ២០២១ មជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរស៊ីវិលរបស់ប្រទេសម៉ាឡេស៊ីក៏អាចនឹងផ្តើមដំណើរការដែរ។ ចំពោះប្រទេស Singapour បានផ្តើមសិក្សាពីសមត្ថភាពរបស់ខ្លួន។ ចំណែកឯប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី និងប្រទេសថៃវិញ បានផ្តើមពិនិត្យមើលលើលទ្ធភាព និងទីតំាងដែលត្រូវសាងសង់។
និយាយជារួមទៅ អ្វីដែលជាចំណោទរបស់ប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍ក្នុងការបំពាក់មជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរស៊ីវិល មិនមែនស្ថិតនៅលើលទ្ធភាព និងសមត្ថភាពនោះទេ។ សំខាន់ គឺស្ថិតនៅលើទីតំាងភូមិសាស្រ្ត បញ្ហាសន្តិសុខ និងបទពិសោធន៍ស្តីពីនុយក្លេអ៊ែរ។ ការស្វែងរកថាមពលដោយប្រើនុយក្លេអ៊ែរ ដែលតម្រូវឲ្យមានបទពិសោធន៍ក្នុងការប្រើប្រាស់ និងការគ្រប់គ្រងត្រឹមត្រូវ។ មួយវិញទៀត អាស៊ីអាគ្នេយ៍ជាតំបន់មួយដែលច្រើនកើតមានគ្រោះធម្មជាតិ ដូចយ៉ាងគ្រោះរញ្ជួយដី និងផ្ទុះភ្នំភ្លើងជាដើម។ ទំាងនេះសុទ្ធសឹងជាក្តីបារម្ភរបស់ក្រុមអ្នកឯកទេសនុយក្លេអ៊ែរ។ បើមានបទពិសោធន៍ក្នុងការប្រើប្រាស់ និងការគ្រប់គ្រងត្រឹមត្រូវ នុយក្លេអ៊ែរនឹងផ្តល់ផលប្រយោជន៍ច្រើនក្នុងវិស័យថាមពល តែផ្ទុយទៅវិញ វាក៍អាចបង្កចេញនូវគ្រោះមហន្តរាយយ៉ាងធំធេងដែរ។
ក្រុមអ្នកឯកទេសនុយក្លេអ៊ែរមិនបានជំទាស់នឹងបំណងចង់បំពាក់មជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរក្នុងគោលដៅស៊ីវិលរបស់ប្រទេសមួយចំនួនក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ទេ តែបានផ្តល់ជាអនុសាសន៍មួយចំនួនដូចយ៉ាង បង្កើតឲ្យមានច្បាប់មួយច្បាស់លាស់ស្តីពីនុយក្លេអ៊ែរ។ អ្វីដែលត្រូវប្រុងប្រយ័ត្ននោះ គឺជៀសវាងកុំឲ្យមហិច្ឆតានុយក្លេអ៊ែរស៊ីវិល ប្រែក្លាយទៅជាមហិច្ឆតានុយក្លេអ៊ែរយោធា ពិសេស ធ្វើយ៉ាងណាកុំឲ្យនុយក្លេអ៊ែរក្លាយជាអាវុធនៃការប្រជែងកំលំាងគ្នានៅក្នុងតំបន់។
ចិន និង អាមេរិក សម្លឹងមើលគ្នាយ៉ាងប្រុងប្រយ័ត្ននៅអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក
កែប្រែអធិករណ៍ជាយថាហេតុ នាអនាគតខាងមុខ រវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងចិន អាចនឹងកើតចេញពីការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងកងទ័ពជើងទឹកនៃប្រទេសទាំងពីរ។ ពីព្រោះម្យ៉ាង ចិនបាននិងកំពុងបន្តបង្កើនវត្តមានព្រមទាំងសកម្មភាពនៃកងទ័ពជើងទឹក នៅលើផ្ទៃនៃបណ្តាសមុទ្រជិតនិងជុំវិញប្រទេសខ្លួន។ ពីព្រោះម្យ៉ាងទៀត កងទ័ពអាមេរិកពិសេសកងទ័ពជើងទឹកដែលឈរជើងនៅអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកជាច្រើនទសវត្សរ៍កន្លងមកហើយ ក៏កំពុងនិងបន្តបង្កើនសកម្មភាពរបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់ដែរ។
ប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ចិនបានចាយប្រាក់ជាច្រើនម៉ឺនលានដុល្លារ ដើម្បីធ្វើនវូបនីយកម្មទៅលើកងទ័ពជើងទឹករបស់ខ្លួន។ ពីអំណើះតទៅ ចិនមាននាវាមុជទឹក ដែលបំពាក់ទៅដោយមីស្ស៊ីលនុយក្លេអ៊ែរ ហើយនាពេលឆាប់ៗខាងមុខ ចិននឹងមាននាវាផ្ទុកយន្តហោះទៀតផង។
មិនតែប៉ុណ្ណោះ ដូចដែលរបាយការណ៍មួយរបស់មន្ទីរបញ្ចកោណអាមេរិកបានគូសបញ្ជាក់កាលពីដើមសប្តាហ៍អ៊ីចឹង ចិនមានមហិច្ឆតាពង្រីកដែនអំណាចនិងដែនប្រមាញ់របស់ខ្លួនទៅឲ្យកាន់តែឆ្ងាយ ក្នុងផ្ទៃសមុទ្រទាំងអម្បាលម៉ាននៅប៉ែកខាងត្បូង នៅប៉ែកអាគ្នេយ៍ និងនៅប៉ែកខាងកើតនៃប្រទេស។ ជាក់ស្តែង កន្លងទៅថ្មីៗនេះ នាវាចម្បាំងរបស់ចិនបានចូលទៅជិតមែនទែន ជិតប៉ែកខាងត្បូងនៃប្រទេសជប៉ុន ជាហេតុបានធ្វើឲ្យទីក្រុងតូក្យូភិតភ័យនិងស្រែកតវ៉ា។
ទន្ទឹមជាមួយគ្នានេះ សហរដ្ឋអាមេរិក បានប្រមូលនាវាមុជទឹកដែលមានតួនាទីខាងវាយលុក ព្រមទាំងនាវាចម្បាំងជាច្រើនគ្រឿង មកដាក់ជិតមូលដ្ឋានយោធារបស់ខ្លួននៅប្រទេសជប៉ុននិងនៅកោះGuam។
គឺចលនាកាន់តែមមាញឹកនៃកងទ័ពរបស់មហាយក្សទាំងពីរ នៅក្នុងដែនទឹកតែមួយនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍កាន់តែបារម្ភ បារម្ភក្រែងមានការប៉ះទង្គិចគ្នា នៅថ្ងៃណាមួយ។
ចំពោះអ្នកឯកទេសនៃបញ្ហាចិននៅសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏ដូចអ្នកឯកទេសនៃបញ្ហាអាមេរិកនៅប្រទេសចិន ការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងកងទ័ពជើងទឹកនៃប្រទេសទាំងពីរអាចកើតឡើងគ្រប់ពេលវេលា។ ពីព្រោះ កងទ័ពអាមេរិកនិងកងទ័ពចិនអស់មានទំនាក់ទំនងនឹងគ្នា តាំងពីខែមករាដើមឆ្នាំ២០១0ម្ល៉េះ គឺតាំងពីអាមេរិកបានសម្រេចលក់អាវុធទៅឲ្យកោះតៃវ៉ាន់រួចមក និងពីព្រោះកងទ័ពនៃប្រទេសទាំងពីរគ្មានចក្ខុនិមិត្តរួមគ្នា នៅចំពោះមុខច្បាប់នាវាចរណ៍។
សម្រាប់សហរដ្ឋអាមេរិក ការធ្វើចរាចរណ៍នៅលើដែនទឹកអន្តរជាតិ និងការបន្តឃ្លាំមើលដែនទឹកដែលគេចាត់ទុកថាជារបស់អន្តរជាតិ គឺជាសិទ្ធិសេរីភាពរបស់គេ។ គឺនៅក្នុងន័យនេះហើយ បានជាកាលពីថ្ងៃទី៨សីហាកន្លងទៅនេះ នាវាផ្ទុកយន្តហោះមួយគ្រឿងរបស់អាមេរិក បានទៅប្រទេសវៀតណាម ដោយបានចូលទៅចត នៅម្តុំទីប្រជុំកោះParacel ដែលជាតំបន់ប្រទាញប្រទង់គ្នារវាងចិននិងវៀតណាម។
រីឯសម្រាប់ប្រទេសចិនវិញ កងទ័ពអាមេរិកគ្មានសិទ្ធិចូលមកក្នុងដែនទឹក ដែលជាទីជម្លោះរវាងចិននិងប្រទេសដទៃណាមួយផ្សេងទេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ចិនក៏មិនសុខចិត្តឲ្យមានដែរ រាល់សមយុទ្ធដែលធ្វើឡើង នៅជិតព្រំដែនគោកឬព្រំដែនទឹកជាមួយប្រទេសខ្លួន ដូចដែលម៉ៅ សេទុង ធ្លាប់បាននិយាយថា« យើងមិនអនុញ្ញាតឲ្យគេចូលមកដេកស្រមុកនៅជិតគ្រែរបស់យើងទេ»។ អ៊ីចឹងហើយបានជា ថ្នាក់ដឹកនាំចិនប្រឆាំងនឹងសមយុទ្ធរួមគ្នារវាងអាមេរិកនិងកូរ៉េខាងត្បូង ម្តុំសមុទ្រលឿង នៅចម្ងាយប្រមាណតែ៥០០គ.ម ប៉ុណ្ណោះពីទីក្រុងប៉េកាំង។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទាំងសហរដ្ឋអាមេរិក និងទាំងប្រទេសចិន គ្មានបំណងបង្ករឿងនិងមិនចង់ឲ្យមានឧប្បត្តិហេតុយោធាកើតឡើងនៅក្នុងតំបន់ទេ។ ចំពោះទីក្រុងប៉េកាំង រាល់ការប៉ះទង្គិចគ្នាជាមួយអាមេរិកនៅអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក អាចនឹងធ្វើឲ្យខូចខាតមហិច្ឆតាសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន។ ចំពោះអាមេរិកវិញ រាល់ឧប្បត្តិហេតុយោធាជាមួយចិននៅក្នុងតំបន់ អាចនឹងធ្វើឲ្យប្រែប្រួលស្ថានភាពStatut Quo មួយដែលខ្លួនទាញបានផលចំណេញផ្នែកភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ជាច្រើនទសវត្សរ៍កន្លងមកហើយ។
ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងបរិបទមួយតានតឹង ដ្បិតជាសង្គ្រាមចិត្តសាស្រ្តនិងជាការសម្ញែងឫទ្ធិយោធាដាក់គ្នារវាងអាមេរិកនិងចិន ការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងកងទ័ពជើងទឹករបស់ប្រទេសទាំងពីរអាចកើតមានឡើងដោយចៃដន្យគ្រប់ពេលវេលា៕
ចិន និងវៀតណាម៖ មូលហេតុនៃការមិនទុកចិត្តគ្នា
កែប្រែជាការពិតណាស់ដែលថា ចិន និងវៀតណាមបាន និងកំពុងបន្តប្រឹងប្រែងធ្វើឲ្យទំនាក់ទំនងរវាងគ្នាមានលក្ខណៈរឹងរឹតតែប្រសើរពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ។
មូលហេតុធំនៃសុឆន្ទៈរួមនេះ គឺមកពីប្រទេសជិតខាងភូមិផងរបងជាមួយទាំងពីរនេះ ត្រូវការបង្កើនការផ្តោះប្តូរពាណិជ្ជកម្មរវាងគ្នា នៅក្នុងតំបន់មួយដែលមានសន្ទុះសេដ្ឋកិច្ចខ្លាំងក្លា និងនៅក្នុងសម័យមួយដែលសេដ្ឋកិច្ចជាគ្រឹះនៃចំណងរវាងប្រទេសមួយ និងប្រទេសមួយទៀត។ រីឯមូលហេតុធំមួយទៀតនៃការខិតខំត្រូវរ៉ូវគ្នារវាងចិន និងវៀតណាម គឺមកពីប្រទេសទាំងពីរប្រកាន់លទ្ធិនយោបាយមួយដូចគ្នា ទោះបីជានៅក្នុងអតីតកាលមិនជាឆ្ងាយប៉ុន្មាន ចិនកុម្មុយនិស្ត និងវៀតណាមកុម្មុយនិស្តជាសត្រូវនឹងគ្នាក៏ដោយ។
ក៏ប៉ុន្តែ ដោយហេតុតែកត្តាភូមិសាស្រ្ត និងទម្ងន់នៃប្រវត្តិសាស្រ្ត ទំនាក់ទំនងរវាងចិន និងវៀតណាម មិនអាចមានលក្ខណៈប្រសើរបរិសុទ្ធ និងឋិតថេរយូរលង់បានឡើយ។
ព្រំដែនរវាងចិន និងវៀតណាមដែលមានប្រវែងរហូតដល់ទៅជិត១ ៥០០គ.ម គឺជាកត្តាមួយដែលទាំងប៉េកាំង និងទាំងហាណូយមិនអាចមើលចន្លោះបាន។ ថ្នាក់ដឹកនាំវៀតណាមគ្រប់សម័យកាល ដឹងថា ឯករាជភាព និងសន្តិសុខនៃមាតុភូមិ អាស្រ័យទៅលើស្ថានភាពនៃទំនាក់ទំនងរបស់ប្រទេសខ្លួនជាមួយនឹងប្រទេសចិន។ នៅខាងថ្នាក់ដឹកនាំចិនវិញ ជាពិសេសពីទសវត្សរ៍ទី៥០ដល់ដើមទសវត្សរ៍ទី៩០ គេតែងតែចាត់ទុកវៀតណាមថា ជាច្រកសំខាន់ជាងគេទៅកាន់បណ្តាប្រទេសផ្សេងនៃជ្រោយឥណ្ឌូចិន។ ម្ល៉ោះហើយបានជា ម៉ៅ សេទុង ធ្លាប់បាននិយាយថា អ្នកណាក្តាប់វៀតណាមបាន នៅលើវិស័យយោធា និងនយោបាយ អ្នកនោះក្តាប់ឥណ្ឌូចិនទាំងមូលបាន។
គឺនៅក្នុងបរិបទបែបនេះហើយ ដែលកាលសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់ ទីក្រុងហាណូយបានបែរទៅចូលដៃជាមួយសហភាពសូវៀត ដើម្បីរក្សា និងការពារឯករាជភាពនៃប្រទេសខ្លួន នៅចំពោះមុខមហាយក្សចិន។
យ៉ាងណាមិញ ថ្នាក់ដឹកនាំចិនសព្វថ្ងៃប្រហែលជាពុំមានគំនិតដូចថ្នាក់ដឹកនាំសម័យមុនទេ ពីព្រោះឥឡូវ ទីក្រុងប៉េកាំងចាត់ទុកព្រំដែនជាមួយវៀតណាមថា ជាកត្តាដែលកំណត់ស្ថិរភាពក្នុងតំបន់ និងថា ស្ថិរភាពក្នុងតំបន់កំណត់ការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចនៃប្រទេសខ្លួន។ អ៊ីចឹងហើយបានជាចិន និងវៀតណាមបានសម្រេចចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាព្រំដែនគោកជាមួយគ្នា នៅខែធ្នូឆ្នាំ១៩៩៩។
ក៏ប៉ុន្តែចង់ ឬមិនចង់ នៅក្នុងចក្ខុនិមិត្តភូមិសាស្រ្តនយោបាយរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំចិន វៀតណាមរួមជាមួយឥណ្ឌូនេស៊ី និងច្រកសមុទ្រមួយចំនួនម្តុំប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ឋិតនៅក្នុងតំបន់យុទ្ធសាស្រ្តមួយសែនសំខាន់ ពីព្រោះវាឋិតនៅចំកណ្តាលផ្លូវទឹក ពីភូមិភាគដើមបូព៌ាឆ្ពោះទៅប្រទេសចិន និងទៅកាន់បណ្តាប្រទេសអាស៊ីដទៃផ្សេង។ គឺនៅក្នុងន័យនេះហើយ បានជា ចិនមិនព្រមធ្វើសម្បទានឲ្យវៀតណាមដាច់ខាត ក្នុងសំណុំរឿងទីប្រជុំកោះ Paracels និង Spratly ដែលឋិតនៅប៉ែកខាងត្បូងនៃសមុទ្រចិន។
ក្រៅពីកត្តាភូមិសាស្រ្ត ក៏មានដែរទម្ងន់នៃប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែលមិនអាចធ្វើឲ្យទំនាក់ទំនងរវាងចិន និងវៀតណាមមានលក្ខណៈប្រសើរបរិសុទ្ធនិងឋិតថេរយូរលង់បានឡើយ។
ជាទូទៅថ្នាក់ដឹកនាំវៀតណាមនិងជនជាតិវៀតណាមមិនដែលទុកចិត្តចិនទេ ពីព្រោះចិនធ្លាប់បានកាន់កាប់ទឹកដីវៀតណាម ពិសេសប៉ែកខាងជើងនៃប្រទេស ជាង២ពាន់ឆ្នាំ។ ឥទ្ធិពលដោយចំពោះ និងដោយប្រយោលរបស់ចិនបានគ្របដណ្តប់មកលើវៀតណាមរហូតដល់ចុងសតវត្សរ៍ទី១៩។
ម្ល៉ោះហើយបានជាជនជាតិវៀតណាម ជាពិសេសអ្នកដែលរស់នៅក្រៅប្រទេស ចេះតែមានអាម្មណ៍ថា ចិនបានដើរខ្សែលើប្រទេសវៀតណាម នៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងដោះស្រាយទំនាស់ព្រំដែនគោកក៏ដូចជាព្រំដែនទឹក។
ថ្មីៗកន្លងទៅនេះ បញ្ញវន្ត អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត នាយទាហាន និងប្រមុខសាសនាកាតូលិកវៀតណាមមួយចំនួនបានរិះគន់យ៉ាងខ្លាំងក្លាទៅលើរដ្ឋាភិបាលទីក្រុងហាណូយ ដែលបានបើកដៃឲ្យក្រុមហ៊ុនចិនមួយចូលមកជីកយកថ្មbauxite នៅក្នុងតំបន់ខ្ពង់រាប ប៉ែកកណ្តាលនៃប្រទេស។ សូម្បីតែឧត្តមសេនីយ៍ហ្ស៊ីយ៉ាប(Giap) ដែលជាវីរបុរសបដិវត្តវៀតណាម សមមិត្តរួមអាវុធរបស់ហូ ជីមិន(Ho Chi Minh) និងដែលសព្វថ្ងៃមានអាយុ៩៩ឆ្នាំទៅហើយក៏បានផ្ញើលិខិតជាច្រើនច្បាប់ទៅឲ្យថ្នាក់ដឹកនាំទីក្រុងហាណូយ ដោយបានគូសបញ្ជាក់យ៉ាងទទូចថា ការអនុញ្ញាតឲ្យចិនចូលមកជីកយកថ្មBauxite នៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម គឺជាកំហុសមួយដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ។
គឺទម្ងន់នៃប្រវត្តិសាស្រ្តដែលបន្តលងអារម្មណ៍ប្រជាជាតិវៀតណាមមកទល់សព្វថ្ងៃនេះហើយ ដែលតម្រូវឲ្យទីក្រុងហាណូយប្រុងប្រយ័ត្នជានិច្ច និងឆ្លៀតពង្រឹងទំនាក់ទំនងនយោបាយនិងយោធាជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ក្នុងគ្រានេះ។
សរុបមកវិញ នៅក្នុងនយោបាយការបរទេសរបស់ខ្លួន ថ្នាក់ដឹកនាំវៀតណាមមិនអាចដាក់ប្រទេសចិននិងសហរដ្ឋអាមេរិកនៅលើកំពស់និងស្ថានភាពមួយដូចគ្នាបានទេ។ ចំពោះហាណូយ ទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសចិនជាកត្តាស្លាប់រស់ រីឯទំនាក់ទំនងជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិកជាបង្អែកនយោបាយ និងយោធា៕
ទីក្រុងហាណូយបារម្ភពីកំណើនអានុភាពរបស់ប្រទេសចិន
កែប្រែប្រទេសវៀតណាមនៅតែមានការប្រុងប្រយ័ត្នជានិច្ចជាមួយប្រទេសចិន។ ដោយហេតុថាមួយពាន់ឆ្នាំនៃការគ្រប់គ្រងត្រួតត្រារបស់ប្រទេសចិនទៅលើប្រទេសវៀតណាមបន្សល់ទុកស្លាកស្នាមដែលលុបពុំចេញបានដោយងាយៗឡើយ។ ប្រទេសចិនដែលមានអានុភាពកើនកាន់តែខ្លាំងឡើងៗរឹងរិតតែធ្វើឲ្យទីក្រុងហាណូយកើតមានក្តីបារម្ភនិងមានការប្រុងប្រយ័ត្ន។ អ្នកដឹកនាំវៀតណាមមានទស្សនៈខ្វែងគ្នាពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហាប្រទេសចិននេះ។ អ្នកដឹកនាំខ្លះបានទាមទារឲ្យលើកយកបញ្ហាប្រទេសចិនទៅពិភាក្សានាឱកាសសមាជទី១១នៃគណបក្សកុម្មុយនិស្តវៀតណាមនៅដើមឆ្នាំ២០១១ខាងមុខនេះ។
គួរកត់សម្គាល់ថា ចាប់តាំងពីដើមឆ្នាំ២០០០មក ប្រទេសវៀតណាមបានចាប់អនុវត្តវគ្គទីពីរនៃកំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនដែលបានចាប់ធ្វើ១០ឆ្នាំក្រោយប្រទេសចិន។ ក្នុងចំណោមប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍ទាំងអស់ប្រទេសវៀតណាមជាប្រទេសដែលមានសន្ទុះកំណើនសេដ្ឋកិច្ចដ៏គួរឲ្យកត់សម្គាល់បន្ទាប់ពីប្រទេសចិន ជាពិសេសនៅខណៈដែលពិភពលោកកំពុងពើបជួបនឹងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចនិងវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ។ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចវៀតណាមនៅឆ្នាំ២០០៩មាន៥,៣%ទល់នឹងកំណើនសេដ្ឋកិច្ចចិនដែលមានដល់ទៅ៨,៧%។
ប្រទេសវៀតណាមមានប្រជាជន៨៦លាននាក់។ ប្រទេសនេះបានត្រូវចាត់ទុកជា”ប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍មធ្យម”។ ប្រទេសវៀតណាមមានទំហំប៉ុនខេត្តមួយរបស់ប្រទេសចិន។ ប្រទេសចិនដែលមានប្រជាជន១ ៣០០លាននាក់បានត្រូវគេចាត់ទុកជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចទីពីរក្នុងលោក ហើយជាប្រទេសនាំទំនិញចេញទៅលក់ក្រៅប្រទេសធំជាងគេ។ ផលិតផលដុលក្នុងប្រទេសរបស់វៀតណាមមានទំហំប៉ុន១/៤០នៃផលិតផលដុលក្នុងប្រទេសរបស់ចិន។ ហើយទោះបីជាវៀតណាមចង់ក្តីឬពុំចង់ក្តី ប្រទេសចិនគឺជាដៃគូទីមួយរបស់ប្រទេសវៀតណាម។
ឧនភាពពាណិជ្ជកម្មជាញឹកញយរបស់ប្រទេសវៀតណាមដែលកើតមានក៏ដោយហេតុតែមានការដោះដូរពាណិជ្ជកម្មគ្មានតុល្យភាពជាមួយប្រទេសចិនដែលនៅឆ្នាំ២០០៩ ការដោះដូរនឹងគ្នាមានដល់ទៅ១១ពាន់លានដុល្លារឬស្មើនឹង១០%នៃផលិតផលដុលក្នុងប្រទេស។ ទំនាក់ទំនងនិងការដោះដូរចិន-វៀតណាមមានលក្ខណៈជាទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍ប៉ែកខាងជើងជាមួយនឹងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ប៉ែកខាងត្បូង។ ប្រទេសចិននាំចេញទៅលក់ឲ្យប្រទេសវៀតណាមនូវគ្រឿងម៉ាស៊ីន-ឧបករណ៍ Ordinateur ឬComputors រថយន្ត ។ល។ ចំណែកឯប្រទេសវៀតណាមវិញនាំចូលប្រទេសចិននូវវត្ថុធាតុដើមមានដូចជាប្រេងកាត ធ្យូង កៅស៊ូ ។ល។
ដើម្បីចៀសឲ្យផុតពីការក្លាយខ្លួនទៅជាប្រទេសរណបរបស់ទីក្រុងប៉េកាំង ទីក្រុងហាណូយបានធ្វើការវាយលុកនៅលើគ្រប់សមរភូមិ មានដូចជាការបង្កើតឲ្យមាន”កុម្មង់ដូសេដ្ឋកិច្ច”ដែលក្នុងនោះមានក្រុមហ៊ុនរដ្ឋសំខាន់ៗជាច្រើន(ក្រុមហ៊ុនទូរស័ព្ទViettel ធនាគារBIDV ក្រុមហ៊ុនអាកាសចរណ៍Vietnam Airlines )។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីវៀតណាមបានខិតខំធ្វើការវាយលុកក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចអស់រយៈពេល១៨ខែមកហើយទៅលើប្រទេសកម្ពុជា ឡាវនិងប្រទេសភូមាដែលតែងជាដែនអំណាចរបស់ប្រទេសចិន។
សូមគូសបញ្ជាក់ថា ប្រទេសចិននិងប្រទេសវៀតណាមនៅតែមានអធិករណ៍ដែនដីនឹងគ្នា ជាពិសេសពាក់ព័ន្ធនឹងទីប្រជុំកោះSpratleys និងParacelsដែលឋិតនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាគេឃើញប្រទេសវៀតណាមបានងាកខិតចូលជិតប្រទេសរុស្ស៊ីដែលជាអតីតសម្ពន្ធមិត្តរបស់ខ្លួន ដោយបានទិញនៅខែធ្នូឆ្នាំ២០០៩នូវនាវាមុជទឹករុស្ស៊ីដែលមានចំនួនទឹកប្រាក់២ពាន់លានដុល្លារ។ ហើយក៏ពីទីក្រុងម៉ូស្គូដែរដែលប្រទេសវៀតណាមទទួលបាននូវមជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរទីមួយរបស់ខ្លួន៕
ការពិតជុំវិញការទម្លាក់គ្រាប់បែកបរមាណូទៅលើHiroshima
កែប្រែរូបភាពជនរងគ្រោះ ជនរងគ្រោះរាប់សិបម៉ឺននាក់ ខ្លួនប្រាណដុតរោលដោយភ្លើងនិងកំដៅគ្រាប់បែកបរមាណូ នៅក្នុងទីក្រុងHiroshima ដែលខ្ទេចខ្ទីនិងរាបធេងដូចត្រូវគេឈូសចោល នៅបន្តលងអារម្មណ៍របស់មនុស្សជាតិ ៦៥ឆ្នាំក្រោយមក។
ព្រឹត្តិការណ៍បានចូលទៅក្នុងទំព័រប្រវត្តិសាស្រ្តបាត់ទៅហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរនៅតែជាបច្ចុប្បន្នភាពតទៅទៀត នោះគឺ តើកាលពី៦៥ឆ្នាំមុន នៅថ្ងៃទី៦សីហា ឆ្នាំ១៩៤៥ គេអាចចៀសវាងមិនទម្លាក់គ្រាប់បែកបរមាណូទៅលើទីក្រុងHiroshima និងបីថ្ងៃក្រោយមក ទៅលើទីក្រុងNagasakiបានដែរឬទេ?
ឆ្លើយតបនឹងសំណួរនេះ ប្រវត្តិវិទូច្រើនឡើងៗ ដែលបានសិក្សាស្រាវជ្រាវ ឯកសារជប៉ុន ឯកសារអាមេរិក និងឯកសាររុស្ស៊ី អះអាងថា បុរសបីនាក់ដែលកាលជំនាន់នោះជាអ្នកមានអំណាចខ្លាំងក្លា គឺប្រធានាធិបតីអាមេរិកTruman អគ្គមគ្គទេសក៍សូវៀតStaline និងអធិរាជជប៉ុនHirohito មានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីសង្គ្រោះHiroshima និងNagasaki។ ក៏ប៉ុន្តែពួកគេមិនព្រមនិងមិនបានធ្វើ។ យោងទៅតាមប្រវត្តិវិទូទាំងនោះ នៅខែកក្កដាឆ្នាំ១៩៤៥ អាមេរិកបានឈ្នះសង្គ្រាមនៅប៉ាស៊ីហ្វិករួចស្រេចទៅហើយ ក្រោយពីបានច្បាំងឈ្នះកងទ័ពជប៉ុននៅលើកោះ Okinawaរួចមក។ ម្ល៉ោះហើយ ប្រធានាធីបតីTruman មិនចាំបាច់ប្រញិបប្រញាប់ប្រើប្រាស់គ្រាប់បែកបរមាណូ ដើម្បីតម្រូវឲ្យជប៉ុនសុំចុះចាញ់ទេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ កាលណោះStaline បានសន្យាថានឹងប្រកាសសង្គ្រាមប្រឆាំងនឹងជប៉ុននៅថ្ងៃទី១៥សីហាទៅទៀត ដើម្បីជួយអាមេរិកបញ្ចប់សង្គ្រាមនៅប៉ាស៊ីហ្វិក។
យោងទៅតាមប្រវត្តិវិទូទាំងនោះដដែល នៅខែកក្កដាឆ្នាំ១៩៤៥ អធិរាជជប៉ុនHirohito ដែលបានយល់ដឹងជាស្រេចថាជប៉ុននឹងច្បាស់ជាចាញ់សង្គ្រាម នៅមិនទាន់ព្រមសុំចុះចាញ់ តាមឱសានវាទរបស់អាមេរិកដែលត្រូវបញ្ចប់នៅថ្ងៃទី២៦កក្កដា។ មូលហេតុគឺមកពីHirohito ចង់ឲ្យStaline ជួយនិយាយអាមេរិក ដើម្បីទុករូបព្រះអង្គឲ្យនៅបន្តសោយរាជ្យតទៅទៀត ក្រោយពីសង្គ្រាមចប់ហើយ។
ក៏ប៉ុន្តែ Staline ចេះតែពន្យារពេលមិនព្រមជួយធ្វើអន្តរាគមន៍ ដោយចង់យកពេលរៀបចំនិងបញ្ជូនទ័ពពីអឺរ៉ុបទៅកាន់ប៉ាស៊ីហ្វិក ដើម្បីវាយយកតំបន់អាស៊ីមួយចំនួនមកគ្រប់គ្រងឲ្យបានមុនពេលដែលសង្គ្រាមត្រូវចប់ ដូចដែលកងទ័ពសូវៀតបានធ្វើ នៅអឺរ៉ុប។ Staline ចង់បានជាអាទិ៍កោះHokkaido ដែលជាកោះដ៏ធំជាងគេបង្អស់មួយរបស់ជប៉ុន។
គឺនៅក្នុងបរិបទនៃការដណ្តើមប្រយោជន៍គ្នា និងដណ្តើមគ្នាកាន់កាប់អាស៊ីរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងសហភាពសូវៀតនេះហើយ ដែលប្រធានាធិបតីអាមេរិកTruman បានសម្រេចបញ្ជាឲ្យទម្លាក់គ្រាប់បែកបរមាណូទៅលើទីក្រុងHiroshima នៅថ្ងៃទី៦សីហា ឆ្នាំ១៩៤៥ និងបីថ្ងៃក្រោយមកទៅលើទីក្រុងNagasaki។ គោលដៅធំនោះ គឺបង្ខំប្រទេសជប៉ុនឲ្យសុំចុះចាញ់ មុនពេលដែលកងទ័ពសូវៀតទៅចូលប្រលូកក្នុងសង្គ្រាម នៅប៉ាស៊ីហ្វិក។
ពួកប្រវត្តិវិទូដែលបានស្រាវជ្រាវសិក្សាឯកសារជប៉ុន ឯកសារអាមេរិក និងឯកសាររុស្ស៊ី អះអាងបន្ថែមទៀតថា ក្រោយមកប្រធានាធិបតីអាមេរិកTruman បានប្រឌិតលេសមួយឡើង ដែលមកទល់ឥឡូវក្លាយជាមូលហេតុផ្លូវការ។ លេសនោះគឺ អាមេរិកកាលសម័យនោះ គ្មានជំរើសអ្វី ក្រៅពីប្រើប្រាស់គ្រាប់បែកបរមាណូ ពីព្រោះបើពុំនោះសោតទេ កងទ័ពអាមេរិកយ៉ាងតិច៥០០ ០០០នាក់នឹងត្រូវបាត់បង់ជីវិត មុននឹងយកជ័យជំនះបានទៅលើប្រទេសជប៉ុន នៅក្នុងសង្គ្រាមប៉ាស៊ីហ្វិក៕
ការភ័យតាមគ្នារុញទីផ្សារមូលបត្រពិភពលោកឲ្យធ្លាក់កាន់តែជ្រៅ វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច
កែប្រែភាពចលាចលក្នុងទីផ្សារមូលបត្រពិភពលោកហាក់ដូចជាមិនបង្ហាញអំពីសញ្ញាធូរស្បើយណាមួយនៅឡើយទេ នៅពេលនេះ។ ទីផ្សារមូលបត្រនៅអាស៊ី ដែលបានបិទទ្វារលក់ដូរមុនគេ នៅថ្ងៃអង្គារនេះ សុទ្ធតែធ្លាក់ចុះគ្រប់កន្លែង។
នៅអឺរ៉ុប វិធានការរបស់ធនាគារកណ្តាលសហភាពអឺរ៉ុប ដែលបញ្ចេញលុយទិញមូលបត្របំណុលរបស់អ៊ីតាលី និងអេស្ប៉ាញពិតជាបានជួយឲ្យអត្រាការប្រាក់កម្ចីរបស់អ៊ីតាលី និងអេស្ប៉ាញធ្លាក់ចុះទាបវិញមែន ក៏ប៉ុន្តែ វាមិនគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីស្តារស្ថានភាពទីផ្សារមូលបត្រនោះទេ។ នៅពេលបើកទ្វារលក់ដូរនៅថ្ងៃអង្គារនេះ តម្លៃភាគហ៊ុននៅអឺរ៉ុបនៅតែបន្តធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំងដដែល។
កាលពីយប់ម្សិលមិញ លោកអូបាម៉ាបានធ្វើសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយ ធានាដល់អ្នកវិនិយោគថា បើទោះជាទីភ្នាក់ងារ Standard and Poor’s បានទម្លាក់ចំណាត់ថ្នាក់ហានិភ័យបំណុលរបស់អាមេរិកក៏ដោយ ក៏អាមេរិកនៅតែជាកន្លែងដែលមានសុវត្ថិភាពបំផុត ក្នុងការវិនិយោគ។ ក៏ប៉ុន្តែ សេចក្តីថ្លែងការណ៍នេះហាក់ដូចជាមិនមានប្រសិទ្ធិភាពកាត់បន្ថយការព្រួយបារម្ភរបស់អ្នកវិនិយោគនោះទេ។
ការធ្លាក់ដាំដូងនៃទីផ្សារមូលបត្រនៅពេលនេះ មិនមែនបណ្តាលមកពីការទម្លាក់ចំណាត់ថ្នាក់ហានិភ័យបំណុលរបស់អាមេរិកតែមួយទេ គឺនៅមានមូលហេតុផ្សេងទៀត។ ជម្លោះនយោបាយនៅអាមេរិកជុំវិញការបង្កើនកម្រិតប្រាក់បំណុល និងវិបត្តិប្រាក់បំណុលនៅក្នុងតំបន់ចាយលុយអឺរ៉ូ គឺជាសញ្ញាបង្ហាញថា រដ្ឋាភិបាលនៅគ្រប់ប្រទេសមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចប្រាកដជាត្រូវកាត់បន្ថយការចំណាយ ដើម្បីកាត់បន្ថយប្រាក់បំណុល។ អ្នកវិនិយោគបារម្ភថា ការកាត់បន្ថយការចំណាយនៅគ្រប់ទីកន្លែងនឹងធ្វើឲ្យសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកត្រូវធ្លាក់ចូលក្នុងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចសាជាថ្មី។ ការបារម្ភនេះបានជំរុញឲ្យអ្នកវិនិយោគនាំគ្នាលក់ភាគហ៊ុនក្រុមហ៊ុន ដែលគេមានក្នុងដៃ ដើម្បីចៀសវាងការខាតបង់ទៅថ្ងៃមុខ។ ភាពចលាចល និងការភ័យតាមគ្នា ក៏ជាកត្តាមួយរុញតម្លៃមូលបត្រឲ្យកាន់តែធ្លាក់ចុះថែមទៀត។
នៅថ្ងៃអង្គារនេះ ក្រុមប្រឹក្សាភិបាលនៃធនាគារកណ្តាលអាមេរិកនឹងជួបប្រជុំគ្នា ដើម្បីកំណត់នយោបាយរូបិយវត្ថុ។ ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់តាំងពីមានវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច ឆ្នាំ២០០៨មក ធនាគារកណ្តាលអាមេរិកបានប្រើស្ទើរគ្រប់ស្នៀតអស់ទៅហើយ។ អត្រាការប្រាក់ក៏បានបញ្ចុះទាប ស្ទើរតែដល់កម្រិតសូន្យទៅហើយ (០,២៥%)។ ចំណែកការបោះពុម្ពលុយបន្ថែមក៏ធ្លាប់បានធ្វើជាហូរហែររួចមកហើយ រហូតដល់ទទួលរងការរិះគន់ពីសំណាក់អ្នកជំនាញសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកខ្លួនឯងទៀតផង។ ដូច្នេះ គេមិនរំពឹងថា ធនាគារកណ្តាលអាមេរិកនឹងមានវិធានការ ពិសេសអ្វី ដែលមានប្រសិទ្ធិភាពស្តារស្ថានភាពទីផ្សារមូលបត្រពេលនេះបានទេ៕
យល់ដឹងពីការដួលដាំដូងនៃទីផ្សារមូលបត្រ ក្នុងពេលនេះ
កែប្រែតើជាទូទៅការធ្លាក់ដាំដូងនៃបណ្តាទីផ្សារមូលបត្រអន្តរជាតិមានន័យយ៉ាងដូចម្តេច?
ទីផ្សារមូលបត្រក៏ដូចទីផ្សារប្រភេទដទៃផ្សេងដែរ វាហក់លោតទៅតាមអ្វីដែលជាច្បាប់នៃទីផ្សារសេរី នោះគឺការផ្គត់ផ្គង់និងតម្រូវការ។ ឲ្យតែតួអង្គសេដ្ឋកិច្ចភាគច្រើននាំគ្នាផ្អើលលក់ចោលជាជាងទិញទុក នោះតម្លៃមូលបត្រនឹងត្រូវចុះថោក បានន័យថានៅទីបំផុត ទីផ្សារនឹងត្រូវបាត់បង់ធន។ ជាក់ស្តែង ការរំជើបរំជួលនិងការធា្លក់ដាំដូងនៃតម្លៃមូលបត្រនៅអាស៊ី អឺរ៉ុបនិងអាមេរិក ពេញមួយសប្តាហ៍មុននេះ បានបណ្តាលឲ្យទីផ្សារមូលបត្រក្នុងលោកបាត់បង់ទឹកប្រាក់ប្រមាណ២៥០ម៉ឺនលានដុល្លារ។
បើសិនជាទីផ្សារមូលបត្រនៅគ្រប់ទីកន្លែងក្នុងពិភពលោក បន្តដួលដាំដូងច្រើនថ្ងៃ ឬច្រើនសប្តាហ៍ជាប់ៗគ្នា នោះនឹងមានកើតឡើងនូវអ្វីដែលគេហៅថាវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ បានន័យថាបណ្តាក្រុមហ៊ុនផ្សេងៗដែលបានបោះមូលបត្រលក់ នៅលើទីផ្សារត្រូវខាតឡុងចុង ហើយនៅទីបំផុតវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុនឹងបង្កជាវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចដែលស្តែងចេញ ជាអាទិ៍តាមរយៈការថមថយនៃការធ្វើវិនិយោគ ការបិទទ្វាររោងចក្រជាបន្តបន្ទាប់ ការកើនឡើងនៃអ្នកអត់ការងារធ្វើ។ល។និង។ល។
ការដួលដាំដូងរបស់ទីផ្សារមូលបត្រ គឺជាផលវិបាកហូរចេញពីការបាត់បង់ទំនុកចិត្តរបស់អ្នកវិនិយោគ។ ហេតុអ្វីបានជាតាំងពីសប្តាហ៍មុនមកទល់ថ្ងៃចន្ទទី៨សីហានេះ អ្នកវិនិយោគបាត់បង់ទំនុកចិត្ត?
មានមូលហេតុច្រើនយ៉ាងដែលបាន និងកំពុងបន្តបណ្តាលឲ្យមានការបាត់បង់ទំនុកចិត្ត។ មានជាបឋម ស្ថានភាពមិនជាក់លាក់នៃសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកាំង។ ជាការពិតហើយដែលថា អាមេរិកនៅទីបំផុតបានចេញរួចពីវិបត្តិជុំវិញការលើកកម្រិតអតិបរមានៃប្រាក់បំណុលរបស់ខ្លួន និងបានបញ្ចៀសការក្ស័យធននៃសេដ្ឋកិច្ចជាតិ ក៏ប៉ុន្តែទីផ្សារនៅបន្តភ័យញាក់សាច់នៅឡើយ។ ភ័យញាក់សាច់ ពីព្រោះថ្នាក់ដឹកនាំអាមេរិកាំងបានយកសេដ្ឋកិច្ចជាតិមកធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំងអស់ជាច្រើនសប្តាហ៍ ដើម្បីទាញយកប្រយោជន៍នយោបាយ។
ទីផ្សារនៅភ័យញាក់សាច់ពីព្រោះសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកាំងបង្ហាញនូវសញ្ញាអវិជ្ជមានច្រើន ដូចជាអត្រាខ្ពស់រហូតដល់ទៅជាង៩ភាគរយនៃអ្នកអត់ការងារធ្វើ និងអត្រាទាបជ្រុលគឺប្រមាណតែ១,៣ភាគរយប៉ុណ្ណោះនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ច។ បានន័យថា អាមេរិកដែលជំពាក់លុយគេវ័ណ្តករួចស្រេចទៅហើយនឹងប្រហែលជាត្រូវបង្កើនកម្រិតប្រាក់បំណុលបន្ថែម នាពេលខាងមុខទៀត។
មូលហេតុមួយទៀតដែលកំពុងធ្វើឲ្យទីផ្សារភ័យញាក់សាច់នោះ គឺការបញ្ចុះជាលើកទីមួយបង្អស់ដោយទីភ្នាក់ងារវាយតម្លៃហានិភ័យបំណុលStandard and Poor's នូវអ្វីដែលគេហៅថា ពិន្ទុឧត្តមភាពនៃសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកាំង ពីអក្សរA បីដង មកនៅត្រឹមA ពីរដង។ នេះបានន័យថា Satndard and Poor’s គ្មានជំនឿ១០០ភាគ១០០ លើសមត្ថភាពរបស់រដ្ឋអាមេរិកាំង ក្នុងការសងបំណុលខ្លួនបាននោះទេ។ ការដែលអាមេរិកទទួលបានពិន្ទុមិនល្អយ៉ាងដូច្នេះ ក៏មានន័យដែរថាពីពេលនេះតទៅប្រទេសមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចមួយនេះត្រូវខ្ចីលុយពីទីផ្សារក្នុងអត្រាការប្រាក់កម្ចីខ្ពស់ជាងមុន ជាហេតុនឹងធ្វើឲ្យស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកាំងរឹងរឹតតែផុយស្រួយ នាពេលខាងមុខ។ ហើយអ្នកណាក៏ដឹងដែរថា ឲ្យតែសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកាំងក្អក សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកទាំងមូលផ្តាសាយមួយរំពេច ដ្បិតសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកពឹងពាក់សេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកាំងខ្លាំង។
មូលហេតុធំក្រោយដែលបាន និងកំពុងបន្តធ្វើឲ្យអ្នកវិនិយោគបាត់បង់ទំនុកចិត្ត គឺស្ថានភាពនៃបណ្តាប្រទេសដែលចាយលុយអឺរ៉ូ។ បណ្តាប្រទេសអឺរុបទាំងនេះជំពាក់លុយគេវ័ណ្ត ក រហូតដល់អាចបង្កឲ្យមានការក្ស័យធន។ បញ្ហាបែបនេះកំពុងបន្តនៅប្រទេសក្រិក អៀរឡង់ និង ព័រទុយហ្កាល់។ វាកំពុងផ្តើមប៉ះពាល់ដល់អេស្ប៉ាញ និងអ៊ីតាលី ហើយអាចនឹងឆ្លងទៅដល់ប្រទេសបារាំងទៀតផង។ ទីផ្សារមិនជឿថា បណ្តាប្រទេសនៃតំបន់ចាយលុយអឺរ៉ូ ពិតជានឹងអាចសងបំណុលរបស់ពួកគេបាន ដោយហេតុតែអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចទាបជ្រុល និងបរិមាណខ្ពស់ជ្រុលនៃប្រាក់បំណុលសាធារណៈរបស់ប្រទេសនីមួយៗ។
តើគេអាចអះអាងបានដែរឬទេថាវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុសកលមួយថ្មីអាចនឹងកើតឡើង?
ចង់ឬមិនចង់ ថ្នាក់ដឹកនាំនយោបាយនៃក្រុមG7 និងក្រុមG20 ព្រមទាំងអ្នកដឹកនាំធនាគារកណ្តាលនៅក្នុងពិភពលោកភ័យខ្លាចវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុសកលមួយផ្ទុះឡើងជាថ្មី។ អ៊ីចឹងហើយបានជាតាំងពីចុងសប្តាហ៍កន្លងទៅនេះ រហូតមកទល់ថ្ងៃចន្ទទី៨សីហានេះ ពួកគេបាន និងកំពុងបន្តទាក់ទងគ្នា ពិភាក្សាគ្នាទៅលើនយោបាយរូបិយវត្ថុ និងវិធានការរួមផ្សេងៗដែលត្រូវអនុវត្ត។ ហើយសេចក្តីសម្រេចចិត្តសំខាន់ជាងគេ នៅថ្ងៃចន្ទទី៨សីហានេះ គឺវាចេញមកពីធនាគារកណ្តាលអឺរ៉ុបBCEដែលបានសម្រេចទិញមូលបត្របំណុលរបស់អ៊ីតាលីនិងអេស្ប៉ាញ។ គោលដៅធំ គឺធ្វើយ៉ាងណាឲ្យអ្នកវិនិយោគមានទំនុកចិត្តឡើងវិញ និងឲ្យទីផ្សារមូលបត្រអន្តរជាតិឈប់រំជើបរំជួលខ្លាំងដូចកាលពីសប្តាហ៍មុនទៀត។ ប៉ុន្តែ វិធានការនេះរបស់BCE នៅពេលនេះម៉ោងនេះ ដូចជាមិនទាន់ធ្វើឲ្យទីផ្សារកក់ក្តៅក្នុងចិត្តនៅឡើយទេ។
បើវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុសកលមួយកើតឡើងជាថ្មី តើផលវិបាកនឹងអាចមានលក្ខណៈធ្ងន់ធ្ងរជាងកាលពីឆ្នាំ២០០៨ឬទេ?
បើពិតជាអ៊ីចឹងមែន អ្វីៗនឹងពិបាកជាងកាលពីឆ្នាំ២០០៨។ មូលហេតុ គឺមកពីក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ខុសផ្ទុយពីឆ្នាំ២០០៨ រដ្ឋការអាមេរិកាំង និងរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសធំៗនៅអឺរ៉ុប គ្មានលទ្ធភាពធ្វើឲ្យទីផ្សារមូលបត្រនៅក្នុងពិភពលោកវិលមករកស្ថិរភាពវិញបានងាយៗនោះទេ។ ពីព្រោះ កាំភ្លើងរបស់ពួកគេអស់គ្រាប់បាញ់ហើយ។ ម្យ៉ាង ធនាគារកណ្តាលនីមួយៗដែលអនុវត្តអត្រាការប្រាក់នាំមុខទាបពេកទៅហើយ មិនអាចបញ្ចុះអត្រានេះឲ្យទាបជាងហ្នឹងទៀតបាន ដូចកាលវិបត្តិឆ្នាំ២០០៨ទេ។
ម្យ៉ាងទៀត សហរដ្ឋអាមេរិក និងបណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុបដែលជំពាក់បំណុលគេវ័ណ្តករួចទៅហើយ មិនអាចនឹងបង្កើនបា្រក់ចំណាយ តាមរយៈការបង្កើនប្រាក់កម្ចីដូចមុនទៅកើតទេ បានន័យថាពេលនោះ នឹងមិនអាចមានទៅរួចទេ ផែនការផ្តល់សន្ទុះសេដ្ឋកិច្ចអ្វីណាមួយ។ ប៉ុន្តែមិនទាន់ទៅដល់ហ្នឹងនៅឡើយទេ។ គេគ្មានជម្រើសអ្វីផ្សេងក្រៅពីសង្ឃឹមថា ទីផ្សារមូលបត្រអន្តរជាតិនឹងវិលមករកស្ថិរភាពវិញ ក្រោមអន្តរាគមន៍របស់បណ្តារដ្ឋាភិបាល និងរបស់ធនាគារកណ្តាលក្នុងលោក៕
ទីផ្សារមូលបត្រធ្លាក់ដាំដូង ដោយបារម្ភខ្លាចមានវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកសាជាថ្មី
កែប្រែស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចទាំងនៅអាមេរិក និងនៅអឺរ៉ុប កំពុងតែមានភាពផុយស្រួយខ្លាំង។ នៅអាមេរិក សេដ្ឋកិច្ចមានអត្រាកំណើនទាបជាងការរំពឹងទុក ឯអត្រាអ្នកអត់ការងារធ្វើវិញ នៅតែមានកម្រិតខ្ពស់។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា បំណុលសាធារណៈក៏មានបរិមាណធំធេង ហើយសមាជិកសភាកំពុងតែទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលកាត់បន្ថយការចំណាយ។ នៅអឺរ៉ុប វិបត្តិប្រាក់បំណុលបានរាលដាលទៅដល់អ៊ីតាលី និងអេស្ប៉ាញ ដែលសុទ្ធសឹងតែជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចលំដាប់ទី៣ និងទី៤ ក្នុងតំបន់ចាយលុយអឺរ៉ូ។
អ្នកវិនិយោគចាប់ផ្តើមបារម្ភកាន់តែខ្លាំង ខ្លាចរដ្ឋាភិបាលប្រទេសមហាអំណាចធំៗ ដែលកំពុងតែត្រដាបត្រដួសងើបចេញពីវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចស្រាប់ផង ហើយត្រូវប្រឈមមុខនឹងវិបត្តិបំណុលថែមទៀតបែបនេះ អាចនឹងគ្រប់គ្រងស្ថានការណ៍លែងបាន ហើយពិភពលោកនឹងត្រូវធ្លាក់ទៅក្នុងវិបត្តិសាជាថ្មី។ ដោយមានការព្រួយបារម្ភបែបនេះ អ្នកវិនិយោគដែលមានមូលបត្រក្នុងដៃ ចាប់ផ្តើមនាំគ្នាលក់ចេញគ្រប់ៗគ្នា ធ្វើឲ្យទីផ្សារមូលបត្រត្រូវធ្លាក់ដាំដូង។
ទីផ្សារមូលបត្រអឺរ៉ុប និងអាមេរិក ដែលបានធ្លាក់ចុះជាប់ៗគ្នា ប្រមាណជាងមួយសប្តាហ៍កន្លងមកហើយនោះ បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុក នៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ម្សិលមិញនេះ ដោយចាប់ផ្តើមពីអឺរ៉ុប បន្ទាប់មក នៅអាមេរិក ហើយរាលដាលទៅដល់ទីផ្សារអាស៊ី នៅថ្ងៃសុក្រនេះ។ នៅពេលចាប់ផ្តើមបើកទ្វារលក់ដូរ នៅថ្ងៃសុក្រនេះ ទីផ្សារមូលបត្រនៅអឺរ៉ុប នៅតែបន្តធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុកដដែល។
កាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ធនាគារកណ្តាលសហភាពអឺរ៉ុបបានប្រកាសទិញមូលបត្របំណុលរបស់បណ្តាប្រទេសជាសមាជិក ដែលកំពុងជួបនឹងវិបត្តិបំណុល។ ក៏ប៉ុន្តែ វិធានការនេះមិនគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីរំងាប់ក្តីព្រួយបារម្ភរបស់វិនិយោគបាននោះទេ។ ធនាគារកណ្តាលអឺរ៉ុបទើបនឹងចាប់ផ្តើមធ្វើអន្តរាគមន៍ទិញមូលបត្របំណុលរបស់ក្រិក អៀរឡង់ និងព័រទុយហ្កាល់ ក្នុងពេលដែលបញ្ហាកំពុងកើតឡើងខ្លាំង នៅអ៊ីតាលី និងអេស្ប៉ាញ។ តាំងពីវិបត្តិបំណុលផ្ទុះឡើងមក គេសង្កេតឃើញថា មេដឹកនាំអឺរ៉ុបតែងតែដើរមួយជំហានក្រោយបញ្ហាជានិច្ច ដែលជាកត្តាចម្បងមួយ ធ្វើឲ្យអ្នកវិនិយោគបាត់បង់ទំនុកចិត្ត។
ឥរិយាបថរបស់អ្នកនយោបាយអាមេរិក ក្នុងពេលមានវិបត្តិប្រាក់បំណុលនាពេលថ្មីៗនេះ ក៏បានធ្វើឲ្យអ្នកវិនិយោគបាត់បង់ទំនុកចិត្តមិនតិចដែរ។ សមាជិកសភាអាមេរិកបានយកសេដ្ឋកិច្ចជាតិមកធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង ដើម្បីទាញយកផលប្រយោជន៍នយោបាយ។
យោងតាមសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មានរបស់វិមានប្រធានាធិបតីបារាំង នៅរសៀលថ្ងៃសុក្រនេះ លោកនីកូឡា សាកូហ្ស៊ី នឹងទូរស័ព្ទទៅប្រមុខរដ្ឋាភិបាលអាល្លឺម៉ង់ និងទៅប្រមុខរដ្ឋាភិបាលអេស្ប៉ាញ ដើម្បីជជែកអំពីវិបត្តិបំណុលអឺរ៉ុប។ ធនាគារកណ្តាលសហរដ្ឋអាមេរិកគ្រោងនឹងជួបប្រជុំគ្នា នៅថ្ងៃអង្គារ សប្តាហ៍ក្រោយ ដើម្បីពិភាក្សាទៅលើនយោបាយរូបិយវត្ថុអាមេរិក។ រដ្ឋាភិបាលចិន និងជប៉ុនវិញ បានទាមទារឲ្យគ្រប់ប្រទេសទាំងអស់សហការគ្នា ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចនៅពេលនេះ។
បើមើលជារួម សេដ្ឋកិច្ចរបស់អាមេរិក និងអឺរ៉ុប នៅពេលនេះ កំពុងស្ថិតក្នុងស្ថានភាព “ចុះទឹកក្រពើ ឡើងលើខ្លា”។ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចមានភាពយឺតយ៉ាវ ដែលទាមទារឲ្យមានការបង្កើនការចំណាយ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា បំណុលសាធារណៈមានកម្រិតខ្ពស់ ដែលតម្រូវឲ្យរដ្ឋាភិបាលកាត់បន្ថយការចំណាយ។ បើបង្កើនការចំណាយ ដើម្បីជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ច បំណុលនឹងកើនឡើង ហើយទីភ្នាក់ងារវាយតម្លៃហានិភ័យបំណុលអាចនឹងទម្លាក់ចំណាត់ថ្នាក់ ធ្វើឲ្យអត្រាការប្រាក់កើនឡើងខ្ពស់។ ផ្ទុយទៅវិញ បើកាត់បន្ថយចំណាយ ដើម្បីកាត់បន្ថយបំណុល នឹងត្រូវបាត់បង់កម្លាំងចលករ ដែលជួយជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ច។ តើគួរជ្រើសរើសផ្លូវមួយណា?
ប្រាក់យ័នចិនពុំមែនជាអ្នកត្រូវរងទទួលថ្មបាក់ពីបញ្ហាអាមេរិកាំងឡើយ
កែប្រែនៅថ្ងៃសុក្រទី១៥តុលានេះ អ្នកនាំពាក្យនៃក្រសួងពាណិជ្ជកម្មចិនបានថ្លែងថា « សហរដ្ឋអាមេរិក ដោយមូលហេតុបញ្ហាផ្ទៃក្នុងឬមូលហេតុសេដ្ឋកិច្ច ពុំត្រូវយកប្រាក់យ័នចិនមកធ្វើជា »អ្នករងទទួលថ្មបាក់ »ឡើយ។ ទង្វើបែបនេះ ជាទង្វើរំលោភយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរទៅលើវិធានច្បាប់នៃអង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក(OMCឬWTO ) ហើយវាក៏ជាទង្វើមួយពុំសមរម្យសោះឡើយ។
គម្រោងច្បាប់អនុម័តដោយសភាអ្នកតំណាងអាមេរិកដែលចោទទីក្រុងប៉េកាំងថាបានកែច្នៃអត្រាប្តូរប្រាក់យ័នបានគ្រោងថា នឹងដាក់ពន្ធគយបន្ថែមដើម្បីធ្វើជាទណ្ឌកម្មដាក់ទៅលើផលិតផលចិនដែលនាំចូលសហរដ្ឋអាមេរិក បើប្រសិនជាគម្រោងច្បាប់នោះបានទទួលការអនុម័តពីព្រឹទ្ធសភាហើយនិងបានត្រូវចុះហត្ថលេខាដោយលោកប្រធានាធិបតីបារ៉ាក់អូបាម៉ា។
សមាជិកសភាអាមេរិកខ្លះយល់ថា តម្លៃប្រាក់យ័នបច្ចុប្បន្នបានត្រូវអាជ្ញាធរចិនបញ្ចុះតម្លៃប្រមាណពី២០%ទៅ៤០%ពីតម្លៃពិតប្រាកដរបស់ខ្លួន។ ហើយរបាយការណ៍ប្រចាំឆមាសនៃក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុអាមេរិកដែលនឹងចេញផ្សាយនៅថ្ងៃសុក្រនេះក៏នឹងថ្លែងឲ្យដឹងពីការកែច្នៃបញ្ចុះតម្លៃប្រាក់យ័នដោយទីក្រុងប៉េកាំងដែរ។
គួរកត់សម្គាល់ថា កាលពីខែមុន រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុអាមេរិកលោកTimothy Geithnerបានចោទទីក្រុងប៉េកាំងម្តងរួចទៅហើយថា បានធ្វើអន្តរាគមន៍យ៉ាងខ្លាំងក្លាដើម្បីទប់ទល់កុំឲ្យប្រាក់យ័នចិនឡើងថ្លៃ។
ចំណែកឯភាគីចិនវិញ តាមរយៈនាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់ខ្លួនបានថ្លែងថា តម្លៃប្រាក់យ័នចិនឡើងថ្លៃខ្ពស់ពេក ពិតជាមូលហេតុបណ្តាលឲ្យរោងចក្របិទទ្វារនិងបណ្តាលឲ្យកម្មករគ្មានការងារធ្វើ ដោយហេតុតែទំនិញចិនមានតម្លៃខ្ពស់ពេក ពុំអាចនាំចេញទៅលក់ក្រៅប្រទេស។
ក៏ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏សម្ពាធអាមេរិកទៅលើបញ្ហាប្រាក់យ័នចិនដែលមានតម្លៃទាបពេកនេះ ពុំស្គាល់ការស្រាកស្រានឡើយ ដោយហេតុថា នៅខែសីហាកន្លងទៅនេះ ក្នុងការដោះដូរពាណិជ្ជកម្មចិន-អាមេរិក ឧនភាពពាណិជ្ជកម្មអាមេរិកមានដល់ទៅ២៨ពាន់លានដុល្លារដែលជាកម្រិតកំពូល៕
ការរំសាយអាណានិគមនៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២
កែប្រែគិតត្រឹមឆ្នាំ១៩៤៥ មហាអំណាចអាណានិគមនៅអឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និងអង់គ្លេស កាន់កាប់ដែនដីប្រមាណជាពាក់កណ្តាលពិភពលោកទាំងមូល។ ប្រទេសភាគច្រើន នៅក្នុងតំបន់អាហ្វ្រិក និងអាស៊ីត្រូវស្ថិតក្រោមការកាន់កាប់របស់មហាអំណាចអាណានិគមអឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ប្រទេសដែលស្ថិតក្រោមអាណានិគមបានទទួលឯករាជ្យម្តងមួយៗ ហើយដែនដីអាណានិគមនៅទូទាំងពិភពលោកក៏ត្រូវរួញតូចបន្តិចម្តងៗ។
ការរំសាយដែនដីអាណានិគម នៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២បានកើតមានឡើង ដោយមកពីមូលហេតុច្រើនយ៉ាង។
មូលហេតុសំខាន់ទីមួយ គឺធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយនៃប្រទេសមហាអំណាចអាណានិគម គឺបារាំង និងអង់គ្លេស ដែលត្រូវទទួលរងនូវការខូចខាតយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដោយសារសង្រ្គាម។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា មហាអំណាចធំៗពីរដែលងើបមុខថ្មី គឺសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពសូវៀត ដែលជាអ្នកឈ្នះសង្រ្គាមលោកដែរនោះ សុទ្ធសឹងជាប្រទេសដែលមាននិន្នាការប្រឆាំងនឹងអាណានិគម។ គេមិនត្រូវភ្លេចទេថា សហរដ្ឋអាមេរិកខ្លួនឯងផ្ទាល់ក៏មានដើមកំណើតដំបូងចេញពីការតស៊ូទាមទារឯករាជ្យពីចក្រភពអង់គ្លេសដែរ កាលពីឆ្នាំ១៧៧៤។
លើសពីនេះទៅទៀត នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និងអង់គ្លេស សុទ្ធតែត្រូវការជំនួយពីកងកម្លាំងតាមបណ្តាប្រទេសស្ថិតក្រោមអាណានិគម ដើម្បីជួយចម្បាំងទល់នឹងកងទ័ពអាល្លឺម៉ង់ និងជប៉ុន ហើយជាថ្នូរនឹងជំនួយនេះបារាំង និងអង់គ្លេសបាននាំគ្នាសន្យាថានឹងផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬឯករាជ្យដល់បណ្តាប្រទេសដែលស្ថិតក្រោមអាណានិគមរបស់ពួកគេ។ នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២នេះ ចលនាជាតិនិយមក៏បានរីកដុះដាលយ៉ាងខ្លាំងដែរ នៅតាមបណ្តាប្រទេសស្ថិតក្រោមអាណានិគម។
នៅឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗក្រោយពីសង្រ្គាមលោកលើកទី២ត្រូវបញ្ចប់ អង្គការសហប្រជាជាតិត្រូវបានបង្កើតឡើង ហើយនៅក្នុងធម្មនុញ្ញ ដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់អ.ស.ប មានចែងនូវគោលការណ៍ដ៏សំខាន់មួយ គឺការផ្តល់សិទ្ធិដល់គ្រប់ប្រជាជនទាំងអស់នៅលើពិភពលោក ក្នុងការកំណត់ជោគវាសនាដោយខ្លួនឯង។ ចំណុចនេះហើយ ដែលជាគោលការណ៍ជាមូលដ្ឋាន ក្នុងដំណើរការរំសាយអាណានិគម។
ផលវិបាកដែលបន្សល់ទុកដោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ការដាក់អាណាព្យាបាលបារាំងនៅកម្ពុជានៅឆ្នាំ១៨៦៣ ការប្រកួតប្រជែងដណ្តើមដែនដីអាណានិគមរវាងមហាអំណាចអឺរ៉ុប ចក្រភពជប៉ុន៖ មហាអំណាចអាណានិគមអាស៊ីតែមួយគត់នៅដើមសតវត្សរ៍ទី២០ អាមេរិក៖ ដំណើរឆ្ពោះទៅការទាមទារឯករាជ្យពីអង់គ្លេស
1 2 3 4 5
ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការនៃការរំសាយអាណានិគមនេះមិនមែនកើតឡើងដូចគ្នានៅគ្រប់ទីកន្លែងនោះទេ។ ប្រទេសខ្លះបានទទួលឯករាជ្យដោយសន្តិវិធី តាមរយៈការចរចា ចំណែកឯប្រទេសខ្លះទៀតបានទទួលឯករាជ្យតាមរយៈការធ្វើសង្រ្គាមបង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាពនៅក្រោយពេលទទួលឯករាជ្យក៏មិនដូចគ្នានៅគ្រប់ទីកន្លែងនោះដែរ ដោយប្រទេសខ្លះបង្កើតបាននូវរដ្ឋាភិបាល ដែលមានស្ថិរភាពភ្លាមៗក្រោយពីទទួលបានឯករាជ្យ ចំណែកប្រទេសខ្លះទៀត ត្រូវប្រឈមមុខនឹងសង្រ្គាមស៊ីវិលរាប់ទសវត្សរ៍។ ប្រទេសខ្លះបង្កើតបានជារបបដឹកនាំតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែកប្រទេសខ្លះទៀត ស្ថិតក្រោមការដឹកនាំដោយរបបសឹក ឬរបបផ្តាច់ការស៊ីវិល អស់រយៈពេលរាប់សិបឆ្នាំ។
នៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ត្រូវបញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែលបានឡើងមកកាន់តំណែងជានាយករដ្ឋមន្រ្តីអង់គ្លេសជំនួសលោក Winston Churchill កាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៤៥ ប្រកាន់យកនូវនយោបាយមួយថា អង់គ្លេសគួរតែផ្តោតអាទិភាពលើការស្តារប្រទេសចេញពីផេះផង់នៃសង្រ្គាម ជាជាងចំណាយកម្លាំងលើការប្រឹងប្រែងរក្សាដែនដីអាណានិគម។ អង់គ្លេសដែលដឹងខ្លួនថាការប្រគល់ឯករាជ្យទៅឲ្យឥណ្ឌា គឺជារឿងដែលចៀសមិនរួច ក៏បានបើកកិច្ចចរចាជាមួយរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌា រហូតឈានទៅចេញច្បាប់មួយ នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៤៧ ដែលចែងពីការផ្តល់ឯករាជ្យដល់ឥណ្ឌា។
ក្រោយពីស្ថិតក្រោមការកាន់កាប់របស់អង់គ្លេសអស់រយៈពេលជាង២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌាក៏ទទួលបានឯករាជ្យយ៉ាងពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបាក់បែកគ្នា រវាងអ្នកកាន់សាសនាហិណ្ឌូ និងអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម ក៏បានធ្វើឲ្យឥណ្ឌាត្រូវពុះចែកជាប្រទេសពីរដាច់ពីគ្នា គឺប្រទេសឥណ្ឌាបច្ចុប្បន្ន ដែលប្រជាជនភាគច្រើនជាអ្នកកាន់សាសនាហិណ្ឌូ និងប៉ាគីស្ថាន ដែលប្រជាជនភាគច្រើន ជាអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម។ ក្រោយមកទៀត ប្រទេសប៉ាគីស្ថានក៏ត្រូវបាក់បែកគ្នាជាពីរដែរ ដោយប៉ាគីស្ថានខាងកើតបានផ្តាច់ខ្លួននៅឆ្នាំ១៩៧១ បង្កើតជាប្រទេសឯករាជ្យថ្មីមួយ គឺបង់ក្លាដែស។
ជារួម គេសង្កេតឃើញថា ឯករាជ្យរបស់ឥណ្ឌាពីក្រោមនឹមអាណានិគមអង់គ្លេសបានមកដោយគ្មានសង្រ្គាមបង្ហូរឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺនៅក្រោយពេលបានទទួលឯករាជ្យ ដែលសង្រ្គាមត្រូវផ្ទុះឡើង គឺសង្រ្គាម នៅពេលបង់ក្លាដែសទាមទារផ្តាច់ខ្លួនពីប៉ាគីស្ថាន និងសង្រ្គាមរហូតដល់ទៅ ៤លើក រវាងឥណ្ឌា និងប៉ាគីស្ថាន ដែលកើតចេញពីជម្លោះដណ្តើមទឹកដីគ្នា នៅតំបន់កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែលនៅបន្តកើតមានរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
បើនិយាយអំពីស្ថានភាពនយោបាយវិញ គេសង្កេតឃើញថា នៅក្រោយពីទទួលបានឯករាជ្យពីអង់គ្លេស ឥណ្ឌាបានបង្កើតជារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រព័ន្ធដឹកនាំតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំងមានស្ថិរភាពនយោបាយជាប់ជាប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថានតែងតែឆ្លងកាត់នូវការដឹកនាំតាមបែបរបបសឹកផ្តាច់ការ ការធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមអំណាចគ្នា និងអស្ថិរភាពនយោបាយរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
ការដកខ្លួនថយរបស់អង់គ្លេសពីឥណ្ឌា គឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមមួយ ដែលបើកផ្លូវនាំទៅរកការរំលាយបន្តិចម្តងៗនៃដែនដីចក្រភពអង់គ្លេស នៅលើពិភពលោក។ ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយពីអង់គ្លេសបានប្រគល់ឯករាជ្យឲ្យឥណ្ឌា និងប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែលនៅក្បែរនោះ ក៏បាននាំគ្នាប្រកាសឯករាជ្យពីអង់គ្លេសជាបន្តបន្ទាប់ដែរ គឺភូមា ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកអ៊ុងសាន (ឪពុករបស់លោកស្រីអ៊ុងសាន ស៊ូជី) បានចរចាទាមទារឯករាជ្យពីអង់គ្លេស នៅឆ្នាំ១៩៤៨ ស្រីលង្កា ទទួលឯករាជ្យនៅឆ្នាំ១៩៤៨ និងម៉ាឡេស៊ី ទទួលឯករាជ្យ នៅឆ្នាំ១៩៥៧។
ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពីប្រទេសផ្សេងៗទៀត ដែលដំណើរការទាមទារឯករាជ្យត្រូវប្រព្រឹត្តទៅដោយសន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ីបានឆ្លងកាត់សង្រ្គាមបង្ហូរឈាមជាច្រើនឆ្នាំទម្រាំតែបានឯករាជ្យពីអង់គ្លេស នេះក៏ដោយសារតែនៅក្នុងចលនាទាមទារឯករាជ្យម៉ាឡេស៊ីមានឡូកឡំជាមួយចលនាឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តស្និទ្ធនឹងចិន ហើយអង់គ្លេសមិនចង់ឲ្យម៉ាឡេស៊ីឯករាជ្យត្រូវធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកកុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែបានវាយបំបាក់កម្លាំងឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តបានហើយ ទើបអង់គ្លេសសម្រេចប្រគល់ឯករាជ្យទៅឲ្យម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំក្រោយពីបានទទួលឯករាជ្យពីអង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែលពីមុនស្ថិតក្នុងរដ្ឋសហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បានផ្តាច់ខ្លួនទៅបង្កើតជាប្រទេសឯករាជ្យដាច់តែឯង នៅឆ្នាំ១៩៦៥ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក លី ក្វានយូ៕ គិតត្រឹមឆ្នាំ១៩៤៥ មហាអំណាចអាណានិគមនៅអឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និងអង់គ្លេស កាន់កាប់ដែនដីប្រមាណជាពាក់កណ្តាលពិភពលោកទាំងមូល។ ប្រទេសភាគច្រើន នៅក្នុងតំបន់អាហ្វ្រិក និងអាស៊ីត្រូវស្ថិតក្រោមការកាន់កាប់របស់មហាអំណាចអាណានិគមអឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ប្រទេសដែលស្ថិតក្រោមអាណានិគមបានទទួលឯករាជ្យម្តងមួយៗ ហើយដែនដីអាណានិគមនៅទូទាំងពិភពលោកក៏ត្រូវរួញតូចបន្តិចម្តងៗ។
ការរំសាយដែនដីអាណានិគម នៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២បានកើតមានឡើង ដោយមកពីមូលហេតុច្រើនយ៉ាង។
មូលហេតុសំខាន់ទីមួយ គឺធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយនៃប្រទេសមហាអំណាចអាណានិគម គឺបារាំង និងអង់គ្លេស ដែលត្រូវទទួលរងនូវការខូចខាតយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដោយសារសង្រ្គាម។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា មហាអំណាចធំៗពីរដែលងើបមុខថ្មី គឺសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពសូវៀត ដែលជាអ្នកឈ្នះសង្រ្គាមលោកដែរនោះ សុទ្ធសឹងជាប្រទេសដែលមាននិន្នាការប្រឆាំងនឹងអាណានិគម។ គេមិនត្រូវភ្លេចទេថា សហរដ្ឋអាមេរិកខ្លួនឯងផ្ទាល់ក៏មានដើមកំណើតដំបូងចេញពីការតស៊ូទាមទារឯករាជ្យពីចក្រភពអង់គ្លេសដែរ កាលពីឆ្នាំ១៧៧៤។
លើសពីនេះទៅទៀត នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និងអង់គ្លេស សុទ្ធតែត្រូវការជំនួយពីកងកម្លាំងតាមបណ្តាប្រទេសស្ថិតក្រោមអាណានិគម ដើម្បីជួយចម្បាំងទល់នឹងកងទ័ពអាល្លឺម៉ង់ និងជប៉ុន ហើយជាថ្នូរនឹងជំនួយនេះបារាំង និងអង់គ្លេសបាននាំគ្នាសន្យាថានឹងផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬឯករាជ្យដល់បណ្តាប្រទេសដែលស្ថិតក្រោមអាណានិគមរបស់ពួកគេ។ នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២នេះ ចលនាជាតិនិយមក៏បានរីកដុះដាលយ៉ាងខ្លាំងដែរ នៅតាមបណ្តាប្រទេសស្ថិតក្រោមអាណានិគម។
នៅឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗក្រោយពីសង្រ្គាមលោកលើកទី២ត្រូវបញ្ចប់ អង្គការសហប្រជាជាតិត្រូវបានបង្កើតឡើង ហើយនៅក្នុងធម្មនុញ្ញ ដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់អ.ស.ប មានចែងនូវគោលការណ៍ដ៏សំខាន់មួយ គឺការផ្តល់សិទ្ធិដល់គ្រប់ប្រជាជនទាំងអស់នៅលើពិភពលោក ក្នុងការកំណត់ជោគវាសនាដោយខ្លួនឯង។ ចំណុចនេះហើយ ដែលជាគោលការណ៍ជាមូលដ្ឋាន ក្នុងដំណើរការរំសាយអាណានិគម។
ផលវិបាកដែលបន្សល់ទុកដោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ការដាក់អាណាព្យាបាលបារាំងនៅកម្ពុជានៅឆ្នាំ១៨៦៣ ការប្រកួតប្រជែងដណ្តើមដែនដីអាណានិគមរវាងមហាអំណាចអឺរ៉ុប ចក្រភពជប៉ុន៖ មហាអំណាចអាណានិគមអាស៊ីតែមួយគត់នៅដើមសតវត្សរ៍ទី២០ អាមេរិក៖ ដំណើរឆ្ពោះទៅការទាមទារឯករាជ្យពីអង់គ្លេស
1 2 3 4 5
ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការនៃការរំសាយអាណានិគមនេះមិនមែនកើតឡើងដូចគ្នានៅគ្រប់ទីកន្លែងនោះទេ។ ប្រទេសខ្លះបានទទួលឯករាជ្យដោយសន្តិវិធី តាមរយៈការចរចា ចំណែកឯប្រទេសខ្លះទៀតបានទទួលឯករាជ្យតាមរយៈការធ្វើសង្រ្គាមបង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាពនៅក្រោយពេលទទួលឯករាជ្យក៏មិនដូចគ្នានៅគ្រប់ទីកន្លែងនោះដែរ ដោយប្រទេសខ្លះបង្កើតបាននូវរដ្ឋាភិបាល ដែលមានស្ថិរភាពភ្លាមៗក្រោយពីទទួលបានឯករាជ្យ ចំណែកប្រទេសខ្លះទៀត ត្រូវប្រឈមមុខនឹងសង្រ្គាមស៊ីវិលរាប់ទសវត្សរ៍។ ប្រទេសខ្លះបង្កើតបានជារបបដឹកនាំតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែកប្រទេសខ្លះទៀត ស្ថិតក្រោមការដឹកនាំដោយរបបសឹក ឬរបបផ្តាច់ការស៊ីវិល អស់រយៈពេលរាប់សិបឆ្នាំ។
នៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ត្រូវបញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែលបានឡើងមកកាន់តំណែងជានាយករដ្ឋមន្រ្តីអង់គ្លេសជំនួសលោក Winston Churchill កាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៤៥ ប្រកាន់យកនូវនយោបាយមួយថា អង់គ្លេសគួរតែផ្តោតអាទិភាពលើការស្តារប្រទេសចេញពីផេះផង់នៃសង្រ្គាម ជាជាងចំណាយកម្លាំងលើការប្រឹងប្រែងរក្សាដែនដីអាណានិគម។ អង់គ្លេសដែលដឹងខ្លួនថាការប្រគល់ឯករាជ្យទៅឲ្យឥណ្ឌា គឺជារឿងដែលចៀសមិនរួច ក៏បានបើកកិច្ចចរចាជាមួយរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌា រហូតឈានទៅចេញច្បាប់មួយ នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៤៧ ដែលចែងពីការផ្តល់ឯករាជ្យដល់ឥណ្ឌា។
ក្រោយពីស្ថិតក្រោមការកាន់កាប់របស់អង់គ្លេសអស់រយៈពេលជាង២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌាក៏ទទួលបានឯករាជ្យយ៉ាងពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបាក់បែកគ្នា រវាងអ្នកកាន់សាសនាហិណ្ឌូ និងអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម ក៏បានធ្វើឲ្យឥណ្ឌាត្រូវពុះចែកជាប្រទេសពីរដាច់ពីគ្នា គឺប្រទេសឥណ្ឌាបច្ចុប្បន្ន ដែលប្រជាជនភាគច្រើនជាអ្នកកាន់សាសនាហិណ្ឌូ និងប៉ាគីស្ថាន ដែលប្រជាជនភាគច្រើន ជាអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម។ ក្រោយមកទៀត ប្រទេសប៉ាគីស្ថានក៏ត្រូវបាក់បែកគ្នាជាពីរដែរ ដោយប៉ាគីស្ថានខាងកើតបានផ្តាច់ខ្លួននៅឆ្នាំ១៩៧១ បង្កើតជាប្រទេសឯករាជ្យថ្មីមួយ គឺបង់ក្លាដែស។
ជារួម គេសង្កេតឃើញថា ឯករាជ្យរបស់ឥណ្ឌាពីក្រោមនឹមអាណានិគមអង់គ្លេសបានមកដោយគ្មានសង្រ្គាមបង្ហូរឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺនៅក្រោយពេលបានទទួលឯករាជ្យ ដែលសង្រ្គាមត្រូវផ្ទុះឡើង គឺសង្រ្គាម នៅពេលបង់ក្លាដែសទាមទារផ្តាច់ខ្លួនពីប៉ាគីស្ថាន និងសង្រ្គាមរហូតដល់ទៅ ៤លើក រវាងឥណ្ឌា និងប៉ាគីស្ថាន ដែលកើតចេញពីជម្លោះដណ្តើមទឹកដីគ្នា នៅតំបន់កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែលនៅបន្តកើតមានរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
បើនិយាយអំពីស្ថានភាពនយោបាយវិញ គេសង្កេតឃើញថា នៅក្រោយពីទទួលបានឯករាជ្យពីអង់គ្លេស ឥណ្ឌាបានបង្កើតជារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រព័ន្ធដឹកនាំតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំងមានស្ថិរភាពនយោបាយជាប់ជាប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថានតែងតែឆ្លងកាត់នូវការដឹកនាំតាមបែបរបបសឹកផ្តាច់ការ ការធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមអំណាចគ្នា និងអស្ថិរភាពនយោបាយរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
ការដកខ្លួនថយរបស់អង់គ្លេសពីឥណ្ឌា គឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមមួយ ដែលបើកផ្លូវនាំទៅរកការរំលាយបន្តិចម្តងៗនៃដែនដីចក្រភពអង់គ្លេស នៅលើពិភពលោក។ ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយពីអង់គ្លេសបានប្រគល់ឯករាជ្យឲ្យឥណ្ឌា និងប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែលនៅក្បែរនោះ ក៏បាននាំគ្នាប្រកាសឯករាជ្យពីអង់គ្លេសជាបន្តបន្ទាប់ដែរ គឺភូមា ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកអ៊ុងសាន (ឪពុករបស់លោកស្រីអ៊ុងសាន ស៊ូជី) បានចរចាទាមទារឯករាជ្យពីអង់គ្លេស នៅឆ្នាំ១៩៤៨ ស្រីលង្កា ទទួលឯករាជ្យនៅឆ្នាំ១៩៤៨ និងម៉ាឡេស៊ី ទទួលឯករាជ្យ នៅឆ្នាំ១៩៥៧។
ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពីប្រទេសផ្សេងៗទៀត ដែលដំណើរការទាមទារឯករាជ្យត្រូវប្រព្រឹត្តទៅដោយសន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ីបានឆ្លងកាត់សង្រ្គាមបង្ហូរឈាមជាច្រើនឆ្នាំទម្រាំតែបានឯករាជ្យពីអង់គ្លេស នេះក៏ដោយសារតែនៅក្នុងចលនាទាមទារឯករាជ្យម៉ាឡេស៊ីមានឡូកឡំជាមួយចលនាឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តស្និទ្ធនឹងចិន ហើយអង់គ្លេសមិនចង់ឲ្យម៉ាឡេស៊ីឯករាជ្យត្រូវធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកកុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែបានវាយបំបាក់កម្លាំងឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តបានហើយ ទើបអង់គ្លេសសម្រេចប្រគល់ឯករាជ្យទៅឲ្យម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំក្រោយពីបានទទួលឯករាជ្យពីអង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែលពីមុនស្ថិតក្នុងរដ្ឋសហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បានផ្តាច់ខ្លួនទៅបង្កើតជាប្រទេសឯករាជ្យដាច់តែឯង នៅឆ្នាំ១៩៦៥ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក លី ក្វានយូ៕ គិតត្រឹមឆ្នាំ១៩៤៥ មហាអំណាចអាណានិគមនៅអឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និងអង់គ្លេស កាន់កាប់ដែនដីប្រមាណជាពាក់កណ្តាលពិភពលោកទាំងមូល។ ប្រទេសភាគច្រើន នៅក្នុងតំបន់អាហ្វ្រិក និងអាស៊ីត្រូវស្ថិតក្រោមការកាន់កាប់របស់មហាអំណាចអាណានិគមអឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ប្រទេសដែលស្ថិតក្រោមអាណានិគមបានទទួលឯករាជ្យម្តងមួយៗ ហើយដែនដីអាណានិគមនៅទូទាំងពិភពលោកក៏ត្រូវរួញតូចបន្តិចម្តងៗ។
ការរំសាយដែនដីអាណានិគម នៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២បានកើតមានឡើង ដោយមកពីមូលហេតុច្រើនយ៉ាង។
មូលហេតុសំខាន់ទីមួយ គឺធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយនៃប្រទេសមហាអំណាចអាណានិគម គឺបារាំង និងអង់គ្លេស ដែលត្រូវទទួលរងនូវការខូចខាតយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដោយសារសង្រ្គាម។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា មហាអំណាចធំៗពីរដែលងើបមុខថ្មី គឺសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពសូវៀត ដែលជាអ្នកឈ្នះសង្រ្គាមលោកដែរនោះ សុទ្ធសឹងជាប្រទេសដែលមាននិន្នាការប្រឆាំងនឹងអាណានិគម។ គេមិនត្រូវភ្លេចទេថា សហរដ្ឋអាមេរិកខ្លួនឯងផ្ទាល់ក៏មានដើមកំណើតដំបូងចេញពីការតស៊ូទាមទារឯករាជ្យពីចក្រភពអង់គ្លេសដែរ កាលពីឆ្នាំ១៧៧៤។
លើសពីនេះទៅទៀត នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និងអង់គ្លេស សុទ្ធតែត្រូវការជំនួយពីកងកម្លាំងតាមបណ្តាប្រទេសស្ថិតក្រោមអាណានិគម ដើម្បីជួយចម្បាំងទល់នឹងកងទ័ពអាល្លឺម៉ង់ និងជប៉ុន ហើយជាថ្នូរនឹងជំនួយនេះបារាំង និងអង់គ្លេសបាននាំគ្នាសន្យាថានឹងផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬឯករាជ្យដល់បណ្តាប្រទេសដែលស្ថិតក្រោមអាណានិគមរបស់ពួកគេ។ នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២នេះ ចលនាជាតិនិយមក៏បានរីកដុះដាលយ៉ាងខ្លាំងដែរ នៅតាមបណ្តាប្រទេសស្ថិតក្រោមអាណានិគម។
នៅឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗក្រោយពីសង្រ្គាមលោកលើកទី២ត្រូវបញ្ចប់ អង្គការសហប្រជាជាតិត្រូវបានបង្កើតឡើង ហើយនៅក្នុងធម្មនុញ្ញ ដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់អ.ស.ប មានចែងនូវគោលការណ៍ដ៏សំខាន់មួយ គឺការផ្តល់សិទ្ធិដល់គ្រប់ប្រជាជនទាំងអស់នៅលើពិភពលោក ក្នុងការកំណត់ជោគវាសនាដោយខ្លួនឯង។ ចំណុចនេះហើយ ដែលជាគោលការណ៍ជាមូលដ្ឋាន ក្នុងដំណើរការរំសាយអាណានិគម។
ផលវិបាកដែលបន្សល់ទុកដោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ការដាក់អាណាព្យាបាលបារាំងនៅកម្ពុជានៅឆ្នាំ១៨៦៣ ការប្រកួតប្រជែងដណ្តើមដែនដីអាណានិគមរវាងមហាអំណាចអឺរ៉ុប ចក្រភពជប៉ុន៖ មហាអំណាចអាណានិគមអាស៊ីតែមួយគត់នៅដើមសតវត្សរ៍ទី២០ អាមេរិក៖ ដំណើរឆ្ពោះទៅការទាមទារឯករាជ្យពីអង់គ្លេស
1 2 3 4 5
ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការនៃការរំសាយអាណានិគមនេះមិនមែនកើតឡើងដូចគ្នានៅគ្រប់ទីកន្លែងនោះទេ។ ប្រទេសខ្លះបានទទួលឯករាជ្យដោយសន្តិវិធី តាមរយៈការចរចា ចំណែកឯប្រទេសខ្លះទៀតបានទទួលឯករាជ្យតាមរយៈការធ្វើសង្រ្គាមបង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាពនៅក្រោយពេលទទួលឯករាជ្យក៏មិនដូចគ្នានៅគ្រប់ទីកន្លែងនោះដែរ ដោយប្រទេសខ្លះបង្កើតបាននូវរដ្ឋាភិបាល ដែលមានស្ថិរភាពភ្លាមៗក្រោយពីទទួលបានឯករាជ្យ ចំណែកប្រទេសខ្លះទៀត ត្រូវប្រឈមមុខនឹងសង្រ្គាមស៊ីវិលរាប់ទសវត្សរ៍។ ប្រទេសខ្លះបង្កើតបានជារបបដឹកនាំតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែកប្រទេសខ្លះទៀត ស្ថិតក្រោមការដឹកនាំដោយរបបសឹក ឬរបបផ្តាច់ការស៊ីវិល អស់រយៈពេលរាប់សិបឆ្នាំ។
នៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ត្រូវបញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែលបានឡើងមកកាន់តំណែងជានាយករដ្ឋមន្រ្តីអង់គ្លេសជំនួសលោក Winston Churchill កាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៤៥ ប្រកាន់យកនូវនយោបាយមួយថា អង់គ្លេសគួរតែផ្តោតអាទិភាពលើការស្តារប្រទេសចេញពីផេះផង់នៃសង្រ្គាម ជាជាងចំណាយកម្លាំងលើការប្រឹងប្រែងរក្សាដែនដីអាណានិគម។ អង់គ្លេសដែលដឹងខ្លួនថាការប្រគល់ឯករាជ្យទៅឲ្យឥណ្ឌា គឺជារឿងដែលចៀសមិនរួច ក៏បានបើកកិច្ចចរចាជាមួយរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌា រហូតឈានទៅចេញច្បាប់មួយ នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៤៧ ដែលចែងពីការផ្តល់ឯករាជ្យដល់ឥណ្ឌា។
ក្រោយពីស្ថិតក្រោមការកាន់កាប់របស់អង់គ្លេសអស់រយៈពេលជាង២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌាក៏ទទួលបានឯករាជ្យយ៉ាងពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបាក់បែកគ្នា រវាងអ្នកកាន់សាសនាហិណ្ឌូ និងអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម ក៏បានធ្វើឲ្យឥណ្ឌាត្រូវពុះចែកជាប្រទេសពីរដាច់ពីគ្នា គឺប្រទេសឥណ្ឌាបច្ចុប្បន្ន ដែលប្រជាជនភាគច្រើនជាអ្នកកាន់សាសនាហិណ្ឌូ និងប៉ាគីស្ថាន ដែលប្រជាជនភាគច្រើន ជាអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម។ ក្រោយមកទៀត ប្រទេសប៉ាគីស្ថានក៏ត្រូវបាក់បែកគ្នាជាពីរដែរ ដោយប៉ាគីស្ថានខាងកើតបានផ្តាច់ខ្លួននៅឆ្នាំ១៩៧១ បង្កើតជាប្រទេសឯករាជ្យថ្មីមួយ គឺបង់ក្លាដែស។
ជារួម គេសង្កេតឃើញថា ឯករាជ្យរបស់ឥណ្ឌាពីក្រោមនឹមអាណានិគមអង់គ្លេសបានមកដោយគ្មានសង្រ្គាមបង្ហូរឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺនៅក្រោយពេលបានទទួលឯករាជ្យ ដែលសង្រ្គាមត្រូវផ្ទុះឡើង គឺសង្រ្គាម នៅពេលបង់ក្លាដែសទាមទារផ្តាច់ខ្លួនពីប៉ាគីស្ថាន និងសង្រ្គាមរហូតដល់ទៅ ៤លើក រវាងឥណ្ឌា និងប៉ាគីស្ថាន ដែលកើតចេញពីជម្លោះដណ្តើមទឹកដីគ្នា នៅតំបន់កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែលនៅបន្តកើតមានរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
បើនិយាយអំពីស្ថានភាពនយោបាយវិញ គេសង្កេតឃើញថា នៅក្រោយពីទទួលបានឯករាជ្យពីអង់គ្លេស ឥណ្ឌាបានបង្កើតជារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រព័ន្ធដឹកនាំតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំងមានស្ថិរភាពនយោបាយជាប់ជាប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថានតែងតែឆ្លងកាត់នូវការដឹកនាំតាមបែបរបបសឹកផ្តាច់ការ ការធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមអំណាចគ្នា និងអស្ថិរភាពនយោបាយរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
ការដកខ្លួនថយរបស់អង់គ្លេសពីឥណ្ឌា គឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមមួយ ដែលបើកផ្លូវនាំទៅរកការរំលាយបន្តិចម្តងៗនៃដែនដីចក្រភពអង់គ្លេស នៅលើពិភពលោក។ ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយពីអង់គ្លេសបានប្រគល់ឯករាជ្យឲ្យឥណ្ឌា និងប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែលនៅក្បែរនោះ ក៏បាននាំគ្នាប្រកាសឯករាជ្យពីអង់គ្លេសជាបន្តបន្ទាប់ដែរ គឺភូមា ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកអ៊ុងសាន (ឪពុករបស់លោកស្រីអ៊ុងសាន ស៊ូជី) បានចរចាទាមទារឯករាជ្យពីអង់គ្លេស នៅឆ្នាំ១៩៤៨ ស្រីលង្កា ទទួលឯករាជ្យនៅឆ្នាំ១៩៤៨ និងម៉ាឡេស៊ី ទទួលឯករាជ្យ នៅឆ្នាំ១៩៥៧។
ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពីប្រទេសផ្សេងៗទៀត ដែលដំណើរការទាមទារឯករាជ្យត្រូវប្រព្រឹត្តទៅដោយសន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ីបានឆ្លងកាត់សង្រ្គាមបង្ហូរឈាមជាច្រើនឆ្នាំទម្រាំតែបានឯករាជ្យពីអង់គ្លេស នេះក៏ដោយសារតែនៅក្នុងចលនាទាមទារឯករាជ្យម៉ាឡេស៊ីមានឡូកឡំជាមួយចលនាឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តស្និទ្ធនឹងចិន ហើយអង់គ្លេសមិនចង់ឲ្យម៉ាឡេស៊ីឯករាជ្យត្រូវធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកកុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែបានវាយបំបាក់កម្លាំងឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តបានហើយ ទើបអង់គ្លេសសម្រេចប្រគល់ឯករាជ្យទៅឲ្យម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំក្រោយពីបានទទួលឯករាជ្យពីអង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែលពីមុនស្ថិតក្នុងរដ្ឋសហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បានផ្តាច់ខ្លួនទៅបង្កើតជាប្រទេសឯករាជ្យដាច់តែឯង នៅឆ្នាំ១៩៦៥ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក លី ក្វានយូ៕ គិតត្រឹមឆ្នាំ១៩៤៥ មហាអំណាចអាណានិគមនៅអឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និងអង់គ្លេស កាន់កាប់ដែនដីប្រមាណជាពាក់កណ្តាលពិភពលោកទាំងមូល។ ប្រទេសភាគច្រើន នៅក្នុងតំបន់អាហ្វ្រិក និងអាស៊ីត្រូវស្ថិតក្រោមការកាន់កាប់របស់មហាអំណាចអាណានិគមអឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ប្រទេសដែលស្ថិតក្រោមអាណានិគមបានទទួលឯករាជ្យម្តងមួយៗ ហើយដែនដីអាណានិគមនៅទូទាំងពិភពលោកក៏ត្រូវរួញតូចបន្តិចម្តងៗ។
ការរំសាយដែនដីអាណានិគម នៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២បានកើតមានឡើង ដោយមកពីមូលហេតុច្រើនយ៉ាង។
មូលហេតុសំខាន់ទីមួយ គឺធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយនៃប្រទេសមហាអំណាចអាណានិគម គឺបារាំង និងអង់គ្លេស ដែលត្រូវទទួលរងនូវការខូចខាតយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដោយសារសង្រ្គាម។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា មហាអំណាចធំៗពីរដែលងើបមុខថ្មី គឺសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពសូវៀត ដែលជាអ្នកឈ្នះសង្រ្គាមលោកដែរនោះ សុទ្ធសឹងជាប្រទេសដែលមាននិន្នាការប្រឆាំងនឹងអាណានិគម។ គេមិនត្រូវភ្លេចទេថា សហរដ្ឋអាមេរិកខ្លួនឯងផ្ទាល់ក៏មានដើមកំណើតដំបូងចេញពីការតស៊ូទាមទារឯករាជ្យពីចក្រភពអង់គ្លេសដែរ កាលពីឆ្នាំ១៧៧៤។
លើសពីនេះទៅទៀត នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និងអង់គ្លេស សុទ្ធតែត្រូវការជំនួយពីកងកម្លាំងតាមបណ្តាប្រទេសស្ថិតក្រោមអាណានិគម ដើម្បីជួយចម្បាំងទល់នឹងកងទ័ពអាល្លឺម៉ង់ និងជប៉ុន ហើយជាថ្នូរនឹងជំនួយនេះបារាំង និងអង់គ្លេសបាននាំគ្នាសន្យាថានឹងផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬឯករាជ្យដល់បណ្តាប្រទេសដែលស្ថិតក្រោមអាណានិគមរបស់ពួកគេ។ នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២នេះ ចលនាជាតិនិយមក៏បានរីកដុះដាលយ៉ាងខ្លាំងដែរ នៅតាមបណ្តាប្រទេសស្ថិតក្រោមអាណានិគម។
នៅឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗក្រោយពីសង្រ្គាមលោកលើកទី២ត្រូវបញ្ចប់ អង្គការសហប្រជាជាតិត្រូវបានបង្កើតឡើង ហើយនៅក្នុងធម្មនុញ្ញ ដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់អ.ស.ប មានចែងនូវគោលការណ៍ដ៏សំខាន់មួយ គឺការផ្តល់សិទ្ធិដល់គ្រប់ប្រជាជនទាំងអស់នៅលើពិភពលោក ក្នុងការកំណត់ជោគវាសនាដោយខ្លួនឯង។ ចំណុចនេះហើយ ដែលជាគោលការណ៍ជាមូលដ្ឋាន ក្នុងដំណើរការរំសាយអាណានិគម។
ផលវិបាកដែលបន្សល់ទុកដោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ការដាក់អាណាព្យាបាលបារាំងនៅកម្ពុជានៅឆ្នាំ១៨៦៣ ការប្រកួតប្រជែងដណ្តើមដែនដីអាណានិគមរវាងមហាអំណាចអឺរ៉ុប ចក្រភពជប៉ុន៖ មហាអំណាចអាណានិគមអាស៊ីតែមួយគត់នៅដើមសតវត្សរ៍ទី២០ អាមេរិក៖ ដំណើរឆ្ពោះទៅការទាមទារឯករាជ្យពីអង់គ្លេស
1 2 3 4 5
ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការនៃការរំសាយអាណានិគមនេះមិនមែនកើតឡើងដូចគ្នានៅគ្រប់ទីកន្លែងនោះទេ។ ប្រទេសខ្លះបានទទួលឯករាជ្យដោយសន្តិវិធី តាមរយៈការចរចា ចំណែកឯប្រទេសខ្លះទៀតបានទទួលឯករាជ្យតាមរយៈការធ្វើសង្រ្គាមបង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាពនៅក្រោយពេលទទួលឯករាជ្យក៏មិនដូចគ្នានៅគ្រប់ទីកន្លែងនោះដែរ ដោយប្រទេសខ្លះបង្កើតបាននូវរដ្ឋាភិបាល ដែលមានស្ថិរភាពភ្លាមៗក្រោយពីទទួលបានឯករាជ្យ ចំណែកប្រទេសខ្លះទៀត ត្រូវប្រឈមមុខនឹងសង្រ្គាមស៊ីវិលរាប់ទសវត្សរ៍។ ប្រទេសខ្លះបង្កើតបានជារបបដឹកនាំតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែកប្រទេសខ្លះទៀត ស្ថិតក្រោមការដឹកនាំដោយរបបសឹក ឬរបបផ្តាច់ការស៊ីវិល អស់រយៈពេលរាប់សិបឆ្នាំ។
នៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ត្រូវបញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែលបានឡើងមកកាន់តំណែងជានាយករដ្ឋមន្រ្តីអង់គ្លេសជំនួសលោក Winston Churchill កាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៤៥ ប្រកាន់យកនូវនយោបាយមួយថា អង់គ្លេសគួរតែផ្តោតអាទិភាពលើការស្តារប្រទេសចេញពីផេះផង់នៃសង្រ្គាម ជាជាងចំណាយកម្លាំងលើការប្រឹងប្រែងរក្សាដែនដីអាណានិគម។ អង់គ្លេសដែលដឹងខ្លួនថាការប្រគល់ឯករាជ្យទៅឲ្យឥណ្ឌា គឺជារឿងដែលចៀសមិនរួច ក៏បានបើកកិច្ចចរចាជាមួយរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌា រហូតឈានទៅចេញច្បាប់មួយ នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៤៧ ដែលចែងពីការផ្តល់ឯករាជ្យដល់ឥណ្ឌា។
ក្រោយពីស្ថិតក្រោមការកាន់កាប់របស់អង់គ្លេសអស់រយៈពេលជាង២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌាក៏ទទួលបានឯករាជ្យយ៉ាងពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបាក់បែកគ្នា រវាងអ្នកកាន់សាសនាហិណ្ឌូ និងអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម ក៏បានធ្វើឲ្យឥណ្ឌាត្រូវពុះចែកជាប្រទេសពីរដាច់ពីគ្នា គឺប្រទេសឥណ្ឌាបច្ចុប្បន្ន ដែលប្រជាជនភាគច្រើនជាអ្នកកាន់សាសនាហិណ្ឌូ និងប៉ាគីស្ថាន ដែលប្រជាជនភាគច្រើន ជាអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម។ ក្រោយមកទៀត ប្រទេសប៉ាគីស្ថានក៏ត្រូវបាក់បែកគ្នាជាពីរដែរ ដោយប៉ាគីស្ថានខាងកើតបានផ្តាច់ខ្លួននៅឆ្នាំ១៩៧១ បង្កើតជាប្រទេសឯករាជ្យថ្មីមួយ គឺបង់ក្លាដែស។
ជារួម គេសង្កេតឃើញថា ឯករាជ្យរបស់ឥណ្ឌាពីក្រោមនឹមអាណានិគមអង់គ្លេសបានមកដោយគ្មានសង្រ្គាមបង្ហូរឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺនៅក្រោយពេលបានទទួលឯករាជ្យ ដែលសង្រ្គាមត្រូវផ្ទុះឡើង គឺសង្រ្គាម នៅពេលបង់ក្លាដែសទាមទារផ្តាច់ខ្លួនពីប៉ាគីស្ថាន និងសង្រ្គាមរហូតដល់ទៅ ៤លើក រវាងឥណ្ឌា និងប៉ាគីស្ថាន ដែលកើតចេញពីជម្លោះដណ្តើមទឹកដីគ្នា នៅតំបន់កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែលនៅបន្តកើតមានរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
បើនិយាយអំពីស្ថានភាពនយោបាយវិញ គេសង្កេតឃើញថា នៅក្រោយពីទទួលបានឯករាជ្យពីអង់គ្លេស ឥណ្ឌាបានបង្កើតជារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រព័ន្ធដឹកនាំតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំងមានស្ថិរភាពនយោបាយជាប់ជាប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថានតែងតែឆ្លងកាត់នូវការដឹកនាំតាមបែបរបបសឹកផ្តាច់ការ ការធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមអំណាចគ្នា និងអស្ថិរភាពនយោបាយរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
ការដកខ្លួនថយរបស់អង់គ្លេសពីឥណ្ឌា គឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមមួយ ដែលបើកផ្លូវនាំទៅរកការរំលាយបន្តិចម្តងៗនៃដែនដីចក្រភពអង់គ្លេស នៅលើពិភពលោក។ ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយពីអង់គ្លេសបានប្រគល់ឯករាជ្យឲ្យឥណ្ឌា និងប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែលនៅក្បែរនោះ ក៏បាននាំគ្នាប្រកាសឯករាជ្យពីអង់គ្លេសជាបន្តបន្ទាប់ដែរ គឺភូមា ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកអ៊ុងសាន (ឪពុករបស់លោកស្រីអ៊ុងសាន ស៊ូជី) បានចរចាទាមទារឯករាជ្យពីអង់គ្លេស នៅឆ្នាំ១៩៤៨ ស្រីលង្កា ទទួលឯករាជ្យនៅឆ្នាំ១៩៤៨ និងម៉ាឡេស៊ី ទទួលឯករាជ្យ នៅឆ្នាំ១៩៥៧។
ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពីប្រទេសផ្សេងៗទៀត ដែលដំណើរការទាមទារឯករាជ្យត្រូវប្រព្រឹត្តទៅដោយសន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ីបានឆ្លងកាត់សង្រ្គាមបង្ហូរឈាមជាច្រើនឆ្នាំទម្រាំតែបានឯករាជ្យពីអង់គ្លេស នេះក៏ដោយសារតែនៅក្នុងចលនាទាមទារឯករាជ្យម៉ាឡេស៊ីមានឡូកឡំជាមួយចលនាឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តស្និទ្ធនឹងចិន ហើយអង់គ្លេសមិនចង់ឲ្យម៉ាឡេស៊ីឯករាជ្យត្រូវធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកកុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែបានវាយបំបាក់កម្លាំងឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តបានហើយ ទើបអង់គ្លេសសម្រេចប្រគល់ឯករាជ្យទៅឲ្យម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំក្រោយពីបានទទួលឯករាជ្យពីអង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែលពីមុនស្ថិតក្នុងរដ្ឋសហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បានផ្តាច់ខ្លួនទៅបង្កើតជាប្រទេសឯករាជ្យដាច់តែឯង នៅឆ្នាំ១៩៦៥ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក លី ក្វានយូ៕
របបនយោបាយនៃប្រទេសសិង្ហបុរី
កែប្រែសិង្ហបុរី ជាប្រទេសមួយមហារុងរឿង រុងរឿងជាងគេបង្អស់នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងរុងរឿង ជាងបណ្តាប្រទេសបស្ចិមលោកខ្លះទៅទៀត។ យ៉ាងណាមិញ រដ្ឋដ៏តូចមួយនេះកាន់អំណាចផ្តាច់ការ តែជាអំណាចផ្តាច់ការមួយភ្លឺស្វាង ឲ្យតម្លៃទៅលើយុត្តិធម៌សង្គម សន្តិសុខ ភាពថ្លៃថ្នូរនិងសុភមង្គលរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
នៅអាស៊ី សិង្ហបុរីជាប្រទេសគំរូមួយ គំរូនៃវឌ្ឍនភាពសេដ្ឋកិច្ច និងគំរូនៃសន្តិសុខ។ ក៏ប៉ុន្តែចំពោះបស្ចិមលោក រដ្ឋដ៏តូចមួយនេះកាន់អំណាចផ្តាច់ការ មិនគោរពសិទ្ធិមនុស្ស មានឈ្មោះជាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យតែនៅលើក្រដាស។
តាមពិតទៅ តាំងពីឆ្នាំ១៩៦៥មក ឆ្នាំដែលសិង្ហបុរីផ្តាច់ខ្លួនចេញពីសហពន្ធន៍ម៉ាឡេស៊ី លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងសេរីកម្មនយោបាយ មិនដែលជាអាទិភាពចម្បងរបស់រដ្ឋាភិបាល ឡើយ។ សម្រាប់លី គាន់យូ(Lee Kuan Yew) ដែលជាបិតានៃវឌ្ឍនភាពសិង្ហបុរី និងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីពីឆ្នាំ១៩៥៩ដល់ឆ្នាំ១៩៩១ អ្វីដែលសំខាន់ គឺការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច និង សណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ។ នៅក្នុងន័យនេះ លី គាន់យូបានបង្កើតនិងពង្រឹងម៉ាស៊ីនសន្តិសុខមួយ ដើម្បីកាត់បន្ថយទាល់តែអស់រលីង ឥទ្ធិពលនៃពួកប្រឆាំង និងដើម្បីធ្វើឲ្យគណបក្សរបស់លោក គឺបក្សសកម្មភាពប្រជាជន(People’s Action Party) មានអំណាចខ្លាំងផ្តាច់មុខតែឯង នៅលើឆាកនយោបាយនៃប្រទេស។
តាំងពីឆ្នាំ១៩៥៩មក បក្សសកម្មភាពប្រជាជនឈ្នះឆ្នោតរហូត ហើយថែមទាំងបានកាន់កាប់អាសនៈទាំងស្រុងនៅក្នុងសភាពីឆ្នាំ១៩៦៥ដល់ឆ្នាំ១៩៨១ទៀតផង។ ដើម្បីឈ្នះឆ្នោត និងដើម្បីក្តាប់អំណាចទាំងស្រុងបាន រដ្ឋាភិបាលរបស់លី គាន់យូ ប្រើយុទ្ធសាស្រ្តនយោបាយបីយ៉ាង។ ម្យ៉ាងគឺការពុះចែកមណ្ឌលបោះឆ្នោតឡើងវិញ ដើម្បីរំសាយដែនអំណាចរបស់បក្សប្រឆាំង។ ម្យ៉ាងទៀត គឺការប្រើប្រាស់ធនធាននិងស្ថាប័នរដ្ឋ សម្រាប់ប្រយោជន៍នៃគណបក្ស។ ម្យ៉ាងចុងក្រោយបង្អស់ គឺការប្តឹងផ្តល់ឡើងតុលាការ ប្រឆាំងនឹងពួកអ្នកជំទាស់ ក្នុងបទបង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ។
លើសពីនេះទៅទៀត រដ្ឋាភិបាលសិង្ហបុរី ក៏ប្រើច្បាប់ ដើម្បីបិទមាត់អ្នកជំទាស់ដែរ នោះគឺច្បាប់ស្តីពីសន្តិសុខផ្ទៃក្នុង។ ច្បាប់នេះអនុញ្ញាត ដោយមិនចាំបាច់កាត់ទោស ឱ្យឃុំខ្លួនជនណាក៏ដោយដែលជាប់សង្ស័យថាបង្កវិទ្ធង្សនា និងសកម្មភាពកុម្មុយនិស្ត។ ជាក់ស្តែង នៅមុនពេលបោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩៦៨ លី គាន់យូបានប្រើច្បាប់សន្តិសុខផ្ទៃក្នុងនេះ ដើម្បីរុញច្រានអ្នកដឹកនាំបក្សប្រឆាំងពីរនាក់ចេញពីសង្វៀននយោបាយ។ មែនទែនទៅ ច្បាប់នេះ មិនមែនសំដៅ ទៅលើតែអ្នកនយោបាយប៉ុណ្ណោះទេ។ វាក៏ជាសម្ពាធមួយដ៏មានប្រសិទ្ធិភាព ដាក់ទៅលើអ្នកកាសែត អ្នកជំនួញ ឬជនណាក៏ដោយ ដែលហ៊ានរិះគន់ក្រុមគ្រួសាររបស់ លី គាន់យូ និងប្រព័ន្ធយោបាយជាសារវន្តរបស់ប្រទេស។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មានគណបក្សនយោបាយប្រឆាំងជាច្រើន និងការបោះឆ្នោតជាបន្តបន្ទាប់ បួនឬប្រាំឆ្នាំម្តង នៅសិង្ហបុរី។ ក៏ប៉ុន្តែ តាំងពីឆ្នាំ១៩៦៥មក គ្មានបក្សណាមួយ អាចយកឈ្នះឬសង្ឃឹមយកឈ្នះបក្សសកម្មភាពប្រជាជនរបស់ លី គាន់យូបានឡើយ។ មូលហេតុ គឺមកពីរដ្ឋាភិបាលលី គាន់យូ ក្នុងអតីតកាល និងរដ្ឋាភិបាលនៃកូនប្រុសរបស់គាត់ គឺលី សៀនឡុង(Lee Hsien Long) ក្នុងបច្ចុប្បន្នកាល បំបិទមាត់គណបក្សប្រឆាំងនិងធ្វើទុក្ខបុកម្នេញបណ្តាមេគណបក្សប្រឆាំង។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ រដ្ឋអំណាចក្តាប់សឹងទាំងស្រុង មធ្យោបាយឃោសនាមហាជន។ ទូរទស្សន៍ វិទ្យុ និងកាសែត សុទ្ធសឹងជាកម្មសិទ្ធិរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្តី របស់រដ្ឋមន្រ្តី និងរបស់ញាតិមិត្តសន្តានរបស់អ្នកដឹកនាំប្រទេស។
ម៉្លោះហើយ ការនិយាយរិះគន់រដ្ឋាភិបាល អាចចេញមកពីសារពត៌មានបរទេសមួយគត់។ ដូចនេះ រដ្ឋាភិបាលសិង្ហបុរី ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញសារពត៌មានបរទេសឡើយ។ រដ្ឋសិង្ហបុរីប្តឹងផ្តល់ឡើងតុលាការ ប្រឆាំងនឹងកាសែតឬទស្សនាវដ្តីបរទេសណាដែលហ៊ានរិះគន់ខ្លួន ហ៊ានរិះគន់ក្រុមគ្រួសាររបស់លី គាន់យូនិងប្រព័ន្ធយោបាយជាសារវន្តរបស់ប្រទេស។
ជាក់ស្តែង សារពត៌មាន Time, Asian Wall Street Journal, Asiaweek, ឬក៏ Far Eastern Economic Review សុទ្ធតែធ្លាប់បានប្រឈមមុខនឹងតុលាការសិង្ហបុរី។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីត្រួតពិនិត្យអត្ថបទនៃអ្នកកាសែតបរទេសទាំងនេះបាន និងដើម្បីស្រួលធ្វើការគាបសង្កត់ រដ្ឋាភិបាលសិង្ហបុរី ទាមទារឲ្យមធ្យោបាយឃោសនាមហាជនបរទេស ដាក់ប្រចាំនៅលើទឹកដីសិង្ហបុរី តំណាងឬអ្នកឆ្លើយឆ្លងពត៌មានម្នាក់យ៉ាងតិច និងដាក់លុយច្រើនម៉ឺនដុល្លារប្រចាំទុក នៅក្នុងធនាគារសិង្ហបុរី។ ធ្វើដូចនេះ រដ្ឋាភិបាលសិង្ហបុរីអាចដកហូតយកប្រាក់សងជម្ងឺចិត្តភ្លាមៗ នៅក្រោយការប្តឹងផ្តល់ឈ្នះសារពត៌មានបរទេសទាំងអស់នេះម្តងៗ។
ដោយឡែក ឱ្យតែដល់ពេលបោះឆ្នោតម្តងៗ រដ្ឋាភិបាលទិញសំឡេងឆ្នោតដោយប្រយោល បានន័យថា នៅមុនពេលបោះឆ្នោតម្តងៗ រដ្ឋាភិបាលដ៏ធូធារនៃប្រទេសអាស៊ីមួយនេះតែងតែចាត់វិធានការសេដ្ឋកិច្ចផ្សេងៗ ដើម្បីបង្កើនប្រាក់ចំណូលរបស់ប្រជាពលរដ្ឋម្ចាស់ឆ្នោត។ លើសពីនេះទៅទៀត គ្មានទេស្ថាប័នឯករាជ្យដើម្បីចាត់ចែងនិងត្រួតពិនិត្យមើលការបោះឆ្នោត។ គឺរដ្ឋាភិបាលជាអ្នកចាត់ចែងទាំងអស់។
នៅពីក្រោយរដ្ឋាភិបាលដែលប្រសូតចេញពីការបោះឆ្នោតម្តងៗ គឺក្រុមគ្រួសារលី គាន់យូតែម្តងដែលជាអ្នកក្តាប់អំណាច។ លី គាន់យូដែលជាផ្លូវការបានបោះបង់ចោលមុខតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីតាំងពីឆ្នាំ១៩៩១ និងដែលមានអាយុ៨៩ឆ្នាំទៅហើយនៅបន្តមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាទៅលើរដ្ឋាភិបាលតទៅទៀត ក្នុងឋានៈជាSenior Minister និងក្រោយមកទៀតជា Minister Mentor រហូតដល់ឆ្នាំ២០១១។ បានន័យថា យោបល់និងការណែនាំរបស់លី គាន់យូជាការមួយចាំបាច់ សម្រាប់រដ្ឋមន្ត្រីនីមួយៗ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ បណ្តាគណបក្សប្រឆាំងគោរពខ្លាំងណាស់ បិតានៃវឌ្ឍនភាពសិង្ហបុរីរូបនេះ។
រីឯ លី សៀនឡុង កូនប្រុសរបស់លី គាន់យូវិញ ជាបច្ចុប្បន្ននាយករដ្ឋមន្ត្រី។ ដូចគ្នាអ៊ីចឹងដែរ សមាជិកខ្លះនៃក្រុមគ្រួសាររបស់លី គាន់យូ ដឹកនាំក្រុមហ៊ុនរដ្ឋធំៗមួយចំនួន និងមានតួនាទីសំខាន់ៗនៅក្នុងសង្គមសិង្ហបុរី។
និយាយរួម នៅលើក្រដាស សិង្ហបុរីជាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដោយយកគំរូតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៃប្រទេសអង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ ការពិតជាក់ស្តែង រដ្ឋអាស៊ីដ៏តូចមួយនេះ កាន់អំណាចផ្តាច់ការសោះ។ ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាលផ្តាច់ការសិង្ហបុរី នៅតែមានប្រជាប្រិយភាពខ្ពស់ ទោះជាបានក្តាប់អំណាចជាង៥០ប្លាយឆ្នាំកន្លងមកហើយក្តី។ នេះមិនមែនជាការមួយចៃដន្យឡើយ។ ប្រជាប្រិយភាពរបស់រដ្ឋអំណាចអាស៊ីដ៏មហារុងរឿងមួយនេះ មានមូលដ្ឋាននៅលើកត្តាពីរសំខាន់ៗ។
ទីមួយ គឺភាពទៀងត្រង់ បានន័យថា រដ្ឋាភិបាលសិង្ហបុរីជាប្រទេសស្អាតស្អំគ្មានអំពើពុករលួយ និងផ្តល់តម្លៃខ្ពស់ទៅលើយុត្តិធម៌សង្គម។ រីឯកត្តាទីពីរវិញ គឺប្រសិទ្ធភាពសេដ្ឋកិច្ច។
ដោយសារតែចក្ខុនិមិត្តនិងសកម្មភាពនយោបាយរបស់ លី គាន់យូ ក្នុងរយៈពេលជាង៥០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ សិង្ហបុរីបានក្លាយទៅជានាគសេដ្ឋកិច្ចមួយដែលពិភពលោកច្រណែនឬកោតសរសើរ។ ជ័យជំនះដ៏ធំធេងនេះ ដែលបានមកពីអ្វីដែលគេហៅថា ការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចបែបផ្តាច់ការ គឺជាលទ្ធផលនៃការបណ្តុះបណ្តាលធនធានមនុស្ស អស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្សរ៍ ក្នុងគោលដៅស្រូបយកចំណេះដឹងនិងចំណេះធ្វើពីបស្ចិមលោក។ សព្វថ្ងៃនេះ សេដ្ឋកិច្ចរបស់សិង្ហបុរីមានមូលដ្ឋាននៅលើឧស្សាហកម្មបច្ចេកវិជ្ជាឈានមុខ ដែលត្រូវបានសាងសង់ឡើង ដោយសារមូលធននិងបទពិសោធន៍របស់ក្រុមហ៊ុនបរទេស អ៊ឺរ៉ុប អាមេរិក ឬជប៉ុន។
ម្ល៉ោះហើយ សួរថា ទោះជាគ្មានសេរីភាពនយោបាយ និងគ្មានសិទ្ធិបុគ្គលទូលំទូលាយ តើប្រជាជនសិង្ហបុរី មានសុភមង្គលដែរឬទេ? គេត្រូវដឹងថា ប្រជាពលរដ្ឋសិង្ហបុរីមានកំរិតជីវភាពខ្ពស់សឹងគ្រាន់បើជាងប្រជាជនបស្ចិមលោកទៅទៀត។ សិង្ហបុរីឲ្យតម្លៃទៅលើយុត្តិធម៌សង្គម ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថា ជាប្រទេសស្អាតស្អំ គ្មានអំពើពុករលួយ ជាប្រទេសប្រកបដោយសន្តិសុខខ្ពស់។ ម៉្លោះហើយ កម្រមានណាស់អ្នកដែលចង់ចាកចេញពីសិង្ហបុរី ដើម្បីទៅរស់នៅប្រទេសផ្សេង៕
សិង្ហបុរី៖ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ឬរបបផ្តាច់ការ?
កែប្រែសិង្ហបុរី ជាប្រទេសមួយមហារុងរឿង រុងរឿងជាងគេបង្អស់នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងរុងរឿង ជាងបណ្តាប្រទេសបស្ចិមលោកខ្លះទៅទៀត។
យ៉ាងណាមិញ រដ្ឋដ៏តូចមួយនេះ កាន់អំណាចផ្តាច់ការ តែជាអំណាចផ្តាច់ការមួយភ្លឺស្វាង ឲ្យតម្លៃទៅលើយុត្តិធម៌សង្គម សន្តិសុខ ភាពថ្លៃថ្នូរនិងសុភមង្គលរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
នៅអាស៊ី សិង្ហបុរីជាប្រទេសគំរូមួយ គំរូនៃវឌ្ឍនភាពសេដ្ឋកិច្ច និងគំរូនៃសន្តិសុខ។ ក៏ប៉ុន្តែចំពោះបស្ចិមលោក រដ្ឋដ៏តូចមួយនេះកាន់អំណាចផ្តាច់ការ មិនគោរពសិទ្ធិមនុស្ស មានឈ្មោះជាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យតែនៅលើក្រដាស។
តាមពិតទៅ តាំងពីឆ្នាំ១៩៦៥មក ឆ្នាំដែលសិង្ហបុរីផ្តាច់ខ្លួនចេញពីសហព័ន្ធរួមម៉ាឡេស៊ី លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងសេរីកម្មនយោបាយ មិនដែលជាអាទិភាពចម្បងរបស់រដ្ឋាភិបាលឡើយ។ សម្រាប់ លី គាន់យូ (Lee Kuan Yew) ដែលជាបិតានៃវឌ្ឍនភាពសិង្ហបុរី និងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីពីឆ្នាំ១៩៥៩ដល់ឆ្នាំ១៩៩០ អ្វីដែលសំខាន់ គឺការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច និង សណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ។ នៅក្នុងន័យនេះ លី គាន់យូ បានបង្កើតនិងពង្រឹងម៉ាស៊ីនសន្តិសុខមួយ ដើម្បីកាត់បន្ថយទាល់តែអស់រលីង ឥទ្ធិពលនៃពួកប្រឆាំង និងដើម្បីធ្វើឲ្យគណបក្សរបស់លោក គឺបក្សសកម្មភាពប្រជាជន មានអំណាចខ្លាំងផ្តាច់មុខតែឯង នៅលើឆាកនយោបាយនៃប្រទេស។
តាំងពីឆ្នាំ១៩៥៩មក បក្សសកម្មភាពប្រជាជនឈ្នះឆ្នោតរហូត ហើយកាន់កាប់អាសនៈទាំងស្រុងនៅក្នុងសភាពីឆ្នាំ១៩៦៥ដល់ឆ្នាំ១៩៨១។ ដើម្បីឈ្នះឆ្នោត និងដើម្បីក្តាប់អំណាចទាំងស្រុងបាន រដ្ឋាភិបាលរបស់ លី គាន់យូ ប្រើស្នៀតនយោបាយបីយ៉ាង។ ម្យ៉ាងគឺការពុះចែកមណ្ឌលបោះឆ្នោតឡើងវិញ ដើម្បីរំសាយដែនអំណាចរបស់បក្សប្រឆាំង។ ម្យ៉ាងទៀត គឺការប្រើប្រាស់ធនធាននិងស្ថាប័នរដ្ឋ សម្រាប់ប្រយោជន៍នៃគណបក្ស។ ម្យ៉ាងចុងក្រោយបង្អស់ គឺការប្តឹងផ្តល់ឡើងតុលាការ ប្រឆាំងនឹងពួកអ្នកជំទាស់ ក្នុងបទបង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ។
លើសពីនេះទៅទៀត រដ្ឋាភិបាលរបស់ លី គាន់យូ ក៏ប្រើច្បាប់ ដើម្បីបិទមាត់អ្នកជំទាស់ដែរ នោះគឺច្បាប់ស្តីពីសន្តិសុខផ្ទៃក្នុង។ ច្បាប់នេះអនុញ្ញាត ដោយមិនចាំបាច់កាត់ទោស ឱ្យឃុំខ្លួនជនណាក៏ដោយដែលជាប់សង្ស័យថាបង្កវិទ្ធង្សនា និងសកម្មភាពកុម្មុយនិស្ត។ ជាក់ស្តែង នៅមុនពេលបោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩៦៨ លី គាន់យូ បានប្រើច្បាប់សន្តិសុខផ្ទៃក្នុងនេះ ដើម្បីរុញច្រានអ្នកដឹកនាំបក្សប្រឆាំងពីរនាក់ចេញពីសង្វៀននយោបាយ។ មែនទែនទៅ ច្បាប់នេះ មិនមែនសំដៅ ទៅលើតែអ្នកនយោបាយប៉ុណ្ណោះទេ។ វាក៏ជាសម្ពាធមួយដ៏មានប្រសិទ្ធិភាព ដាក់ទៅលើអ្នកកាសែត អ្នកជំនួញ ឬជនណាក៏ដោយ ដែលហ៊ានរិះគន់រដ្ឋាភិបាល។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មានគណបក្សនយោបាយរហូតទៅដល់ជាង៤០ នៅសិង្ហបុរី។ ក៏ប៉ុន្តែ តាំងពីឆ្នាំ១៩៦៥មក គ្មានបក្សណាមួយ អាចយកឈ្នះឬសង្ឃឹមយកឈ្នះបក្ស សកម្មភាពប្រជាជនរបស់ លី គាន់យូ ឡើយ។ មូលហេតុ គឺមកពីរដ្ឋាភិបាល លី គាន់យូ ក្នុងអតីតកាល និងរដ្ឋាភិបាលនៃកូនប្រុសរបស់គាត់ លី សៀនឡុង (Lee Hsien Long) ក្នុងបច្ចុប្បន្នកាល ក្តាប់សឹងទាំងស្រុង មធ្យោបាយឃោសនាមហាជន។ ទូរទស្សន៍ វិទ្យុ និងកាសែត សុទ្ធសឹងជាកម្មសិទ្ធិរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្តី របស់រដ្ឋមន្រ្តី និងរបស់ញាតិមិត្តសន្តានរបស់អ្នកដឹកនាំប្រទេស។
ម៉្លោះហើយ ការនិយាយរិះគន់រដ្ឋាភិបាល អាចចេញមកពីសារពត៌មានបរទេសមួយគត់។ ដូចនេះ រដ្ឋាភិបាលសិង្ហបុរី ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញសារពត៌មានបរទេសមិនស្វាងឡើយ។ រដ្ឋសិង្ហបុរីប្តឹងផ្តល់ឡើងតុលាការ ប្រឆាំងនឹងកាសែតឬទស្សនាវដ្តីបរទេសណាដែលហ៊ានរិះគន់ខ្លួន។ ជាក់ស្តែង សារពត៌មាន Time, Asian Wall Street Journal, Asiaweek, ឬក៏ Far Eastern Economic Review សុទ្ធតែធ្លាប់បានប្រឈមមុខនឹងតុលាការសិង្ហបុរី។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីត្រួតពិនិត្យអត្ថបទនៃអ្នកកាសែតបរទេសទាំងនេះបាន និងដើម្បីស្រួលធ្វើការគាបសង្កត់ រដ្ឋាភិបាលសិង្ហបុរី ទាមទារឲ្យមធ្យោបាយឃោសនាមហាជនបរទេស ដាក់ប្រចាំនៅលើទឹកដីសិង្ហបុរី តំណាងឬអ្នកឆ្លើយឆ្លងពត៌មានម្នាក់យ៉ាងតិច និងដាក់លុយ២០ម៉ឺនដុល្លារប្រចាំទុក នៅក្នុងធនាគារសិង្ហបុរី។ ធ្វើដូចនេះ រដ្ឋាភិបាលសិង្ហបុរីអាចដកហូតយកប្រាក់សងជម្ងឺចិត្តភ្លាមៗ នៅក្រោយការប្តឹងផ្តល់ឈ្នះសារពត៌មានបរទេសទាំងអស់នេះម្តងៗ។
ដោយឡែក ពេលបោះឆ្នោតម្តងៗ រដ្ឋាភិបាលទិញសំឡេងឆ្នោតដោយប្រយោល បានន័យថា រដ្ឋាភិបាលចែកចាយអំណោយឲ្យប្រជាពលរដ្ឋ។ ឧទាហរណ៍នៅឆ្នាំ២០០១ អាជ្ញាធរបានចែកភាគហ៊ុនទីផ្សារហាងឆេងឲ្យដល់ប្រជាពលរដ្ឋ ដែលបាននាំគ្នាទៅដកយកលុយអំណោយនេះ ពីធនាគារ មួយថ្ងៃមុនថ្ងៃបោះឆ្នោត។ លើសពីនេះទៅទៀត គ្មានទេស្ថាប័នឯករាជ្យដើម្បីចាត់ចែងនិងត្រួតពិនិត្យមើលការបោះឆ្នោត។ គឺរដ្ឋាភិបាលជាអ្នកចាត់ចែងទាំងអស់។
ម្យ៉ាងវិញទៀត នៅពីក្រោយរដ្ឋាភិបាលដែលប្រសូតចេញពីការបោះឆ្នោតនេះ គឺក្រុមគ្រួសារ លី គាន់យូ តែម្តងដែលជាអ្នកក្តាប់អំណាច។ លី គាន់យូ ដែលជាផ្លូវការបានបោះបង់ចោលមុខតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រី តាំងពីឆ្នាំ១៩៩០នៅបន្តទាញខ្សែបង្ហៀររដ្ឋាភិបាលតទៅទៀត។ លី សៀនឡុង កូនប្រុសគាត់វិញ ជាបច្ចុប្បន្ននាយករដ្ឋមន្ត្រី។ សមាជិកខ្លះនៃក្រុមគ្រួសាររបស់ លី គាន់យូ ជាប្រធានអគ្គនាយកនៃក្រុមហ៊ុនរដ្ឋធំៗមួយចំនួន ដូចជាក្រុមហ៊ុន Singapour Telecom ជាដើម។
និយាយរួម នៅលើក្រដាស សិង្ហបុរីជាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដោយយកគំរូតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៃប្រទេសអង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ ការពិតជាក់ស្តែង រដ្ឋដ៏តូចតែមហារុងរឿងមួយនេះកាន់អំណាចផ្តាច់ការសោះ។
សួរថា ទោះជាគ្មានសេរីភាពនយោបាយ និងគ្មានសិទ្ធិបុគ្គលទូលំទូលាយ តើប្រជាជនសិង្ហបុរី មានសុភមង្គលដែរឬទេ? គេត្រូវដឹងថា ប្រជាពលរដ្ឋសិង្ហបុរីមានកំរិតជីវភាពខ្ពស់សឹងគ្រាន់បើជាងប្រជាជនបស្ចិមលោកទៅទៀត។ សិង្ហបុរីឲ្យតម្លៃទៅលើយុត្តិធម៌សង្គម ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថា ជាប្រទេសស្អាតស្អំគ្មានអំពើពុករលួយ ជាប្រទេសប្រកបដោយសន្តិសុខខ្ពស់។ ម៉្លោះហើយ កម្រមានណាស់អ្នកដែលចង់ចាកចេញពីសិង្ហបុរី ដើម្បីទៅរស់នៅប្រទេសផ្សេង៕
ហេតុផលនៅពីក្រោយភាពជោគជ័យនៃសង្គមសិង្ហបុរី
កែប្រែគិតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន សិង្ហបុរីមានអាយុកាលប្រមាណជាង៥០ឆ្នាំទៅហើយ ក្រោយពីបុរីកោះមួយនេះ បានផ្តាច់ខ្លួនចេញពីប្រទេសម៉ាឡេស៊ី។ ត្រឹមរយៈពេលមិនដល់បីជំនាន់មនុស្សផង បុរីរដ្ឋនេះបានអភិវឌ្ឍខ្លួនពីប្រទេសតតិយលោក ឬជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេសក្រីក្របំផុតលើលោក មកក្លាយជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេសដែលមានបំផុត នាពេលបច្ចុប្បន្ន។ តើអ្វីជាហេតុផលនៅពីក្រោយសម្រាប់ការពន្យល់ពីភាពជោគជ័យដ៏មិនគួរឱ្យជឿនេះ?
សម្រាប់រដ្ឋបុរីកូនកោះតូចមួយ ដែលត្រូវប្រឈមនឹងកង្វះខាតធនធានធម្មជាតិ និងសូម្បីតែទឹកសាបសម្រាប់ប្រើប្រាស់ សាធារណៈរដ្ឋសិង្ហបុរីជាករណីប្រទេសមួយដែលសម្រេចបានភាពជោគជ័យដ៏មិនគួរឱ្យជឿ។ សិង្ហបុរីបច្ចុប្បន្ន ជាមជ្ឈមណ្ឌលហិរញ្ញវត្ថុធំបំផុតទីបួនរបស់ពិភពលោក ជាដែនទីមួយដែលមានកំពង់ផែពាណិជ្ជកម្មដ៏មមាញឹកបំផុត ហើយក៏ជាប្រទេសអាស៊ីទីមួយដែលមានមហាសេដ្ឋីច្រើនបំផុតធៀបនឹងប្រជាជនសរុប និងជាប្រទេសអាស៊ីតែមួយគត់ដែលទទួលបានការវាយតម្លៃខ្ពស់បំផុតគឺចំណាត់ថ្នាក់ AAA ពីស្ថាប័នកំពូលៗ ទទួលបន្ទុកវាយតម្លៃចំណាត់ថ្នាក់ហានិភ័យលើប្រទេសក្នុងពិភពលោក តួយ៉ាងស្ថាប័ន Standard & Poor's Moody's និង Fitch។
គេអាចនឹងបន្តរៀបរាប់ពីបញ្ហាប្រឈមនានាក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេស ឬក៏សមិទ្ធិផលជោគជ័យរបស់សិង្ហបុរី ជាពិសេសក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច តាមរយៈសំណេរជាសៀវភៅរាប់សិបក្បាល ឬក៏ជាសុន្ទរកថារាប់សិបម៉ោង ក៏ប៉ុន្តែសំនួរដែលត្រូវសួររកហេតុរកផលនៃកត្តាចម្បងៗនៅពីក្រោយភាពជោគជ័យទាំងនោះតែងតែស្ថិតជាអាទិភាព។
ប្រាកដណាស់ អាចមានហេតុផលច្រើន ដែលអាចឆ្លើយបានដោយមនុស្សច្រើននាក់ មិនថាជាជនបរទេស ឬជនជាតិសិង្ហបុរីខ្លួនឯងផ្ទាល់ តួយ៉ាង ពីអតីតបិតារដ្ឋ លោក លី ក្វាន់យូ តាមរយៈសៀវភៅរបស់គាត់ “From Third World to First: The Singapore Story - 1965-2000” ឬជាភាសាខ្មែរ “ពីប្រទេសតតិយលោកទៅកាន់ប្រទេសទីមួយ៖ ប្រវត្តិរបស់សិង្ហបុរី ឆ្នាំ១៩៦៥ ដល់ ២០០០”។
ទោះជាយ៉ាងណា បើផ្អែកតាមបទសម្ភាសន៍មួយ ដោយសាកលវិទ្យាល័យដ៏ល្បីល្បាញរបស់ចិន សាកលវិទ្យាល័យ Fudan ជាមួយ លោក Kishore Mahbubani អតីតឯកអគ្គរដ្ឋទូតរបស់សិង្ហបុរីប្រចាំអង្គការសហប្រជាជាតិ និងបច្ចុប្បន្នជាសាស្រ្ដាចារ្យនៃសាកលវិទ្យាល័យជាតិសិង្ហបុរី ចម្លើយអាចសង្ខេបដូចខាងក្រោម។ នៅពេលដែលគេនិយាយដល់ ភាពជោគជ័យរបស់សិង្ហបុរី គេអាចគិតដល់បន្សំប៉ូលបី គឺ “MPH”។
ប៉ូលទាំងបីនេះជារូបមន្តមួយដែលប្រទេសមួយអាចនឹងជោគជ័យដូចជាសិង្ហបុរី នៅពេលដែលប្រទេសនោះអនុវត្តវា។
ប៉ូលដំបូងតំណាងដោយអក្សរ “M” មានន័យស្មើនឹង “Meritocracy”។ នៅក្នុងភាសាក្រិកបុរាណ ពាក្យថា “Meritocracy” មានឬសគល់ពីពាក្យ “Merito” ប្រែថា “ទេពកោសល្យ ឬក៏ភាពវៃឆ្លាត” ចំណែកឯពាក្យ “Cracy” ដែលប្រែមកថា “អំណាច”។ ពាក្យនេះសំដៅដល់គោលគំនិតមួយដែលយល់ថា “អំណាច ឬក៏ទំនុកចិត្ត ក្នុងការសម្រេចកិច្ចការចម្បងណាមួយ គួរតែត្រូវផ្តល់ទៅឱ្យបុគ្គលណា ដែលមានការប៉ិនប្រសប់ ឬក៏ភាពវៃឆ្លាតបំផុត។ ហើយ អំណាច ឬទំនុកចិត្តទាំងនោះ មិនគួររារាំងដោយក្របខ័ណ្ឌ ក្រុម បក្សពួក ពូជសាសន៍ ឋានៈសង្គម ភាពមានបាន ឬភាពក្រីក្រនៃបុគ្គលម្នាក់នោះទេ”។ ក្នុងប្រទេសសិង្ហបុរី រដ្ឋជ្រើសរើសមនុស្សដែលពូកែបំផុតដើម្បីដឹកនាំប្រទេស ហើយមូលហេតុដែលប្រទេសតតិយលោកបរាជ័យ គឺដោយសារ នៅពេលដែលប្រទេសទាំងនោះជ្រើសរើសរដ្ឋមន្ដ្រីសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ ពួកគេជ្រើសរើសតែបងប្អូនសាច់ញាតិរបស់ខ្លួន។
ប៉ូលទីពីរតំណាងដោយអក្សរ “P” មានន័យស្មើនឹង “Pragmatism” ប្រែមកថា ភាពជាក់ស្ដែងនិយមដែលអាចអនុវត្តបាន។ ពាក្យនេះជាភាសាអង់គ្លេស ក៏ប៉ុន្តែ និយមន័យនៃពាក្យនេះត្រូវបានអនុវត្តបានយ៉ាងល្អដោយ មេដឹកនាំចិន លោក Deng Xiaoping ដែលយល់ថា មិនសំខាន់ថាឆ្មានោះសឬខ្មៅ សំខាន់ថាតើឆ្មានោះចាប់កណ្តុរបានឬយ៉ាងណា។ ក្នុងករណីសិង្ហបុរី ដោយមិនប្រកាន់និន្នាការមនោគមវិជ្ជា ឱ្យតែអាចអនុវត្តបាន ទាំងទ្រឹស្ដីមូលធននិយម ឬទ្រឹស្ដីសង្គមនិយម គឺសិង្ហបុរីផ្សែផ្សំគ្នាអនុវត្តឱ្យចេញជាប្រយោជន៍។
ប៉ូលចុងក្រោយ តំណាងដោយអក្សរ “H” ជាប៉ូលដ៏ពិបាកបំផុតក្នុងការអនុវត្ត។ អក្សរ “H” មានន័យថា “Honesty” សំដៅដល់ភាពស្មោះត្រង់របស់មន្ដ្រីរដ្ឋាភិបាល។ ប្រទេសតតិយលោកក្រីក្រទទួលរងបរាជ័យក្នុងការអភិវឌ្ឍដោយសារតែអំពើពុករលួយ។ មូលហេតុនេះហើយនៅពេលដែល លោក លី ក្វាន់យូ បានក្លាយជានាយករដ្ឋមន្រ្ដីរបស់សិង្ហបុរី គាត់បានដាក់ពិន័យមិនត្រឹមតែមន្រ្ដីធម្មតា តែរហូតដល់រដ្ឋមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់ នៅពេលពួកគេទៅសម្រាកលំហែកាយជាមួយនឹងអ្នកជំនួញ។ ក្រោយពេលពួកគេត្រលប់មកវិញ ពួកគេត្រូវបានចាប់ខ្លួន ព្រោះថា អ្នកជំនួញទាំងនោះជាអ្នកចេញចំណាយលើការសម្រាកលំហែកាយរបស់ពួកគេ ហើយនេះវាជាទម្រង់នៃអំពើពុករលួយ។ ដូច្នេះហើយ នៅពេលដែលអ្នកផ្សេងឃើញ ពួកគេនឹងមានការប្រុងប្រយ័ត្ន លែងហ៊ានប្រព្រឹត្ត។
សរុបជារួម ការអនុវត្តបន្សំគ្នារវាង “Meritocracy” “Pragmatism” និង “Honesty” ឬ “MPH” គឺជារូបមន្ដសម្ងាត់នៃភាពជោគជ័យរបស់សិង្ហបុរី៕
សង្រ្គាមកូរ៉េ (១៩៥០-១៩៥៣)៖ ដំណើរដើមហេតុ
កែប្រែសង្រ្គាមកូរ៉េបានចាប់ផ្តើមផ្ទុះឡើងដំបូងជាសង្រ្គាមស៊ីវិល រវាងកូរ៉េខាងជើង និងកូរ៉េខាងត្បូង ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមកត្រូវរាលដាលទៅជាជម្លោះប្រដាប់អាវុធអន្តរជាតិ ក្រោយពីសហរដ្ឋអាមេរិក និងអ.ស.ប ចូលជួយកូរ៉េខាងត្បូង ហើយសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនចូលជួយកូរ៉េខាងជើង។ សង្រ្គាមកូរ៉េបានធ្វើឲ្យពិភពលោកត្រូវប្រឈមមុខនឹងសង្រ្គាមលោកជាលើកទី៣ ហើយបាននាំសង្រ្គាមត្រជាក់ចេញពីអឺរ៉ុប ឆ្លងចូលមកដល់តំបន់អាស៊ី។
កូរ៉េ គឺជាប្រជាជាតិមួយដែលមានអត្តសញ្ញាណជាតិ វប្បធម៌ និងភាសាផ្ទាល់ខ្លួន ព្រមទាំងមានអរិយធម៌ដ៏ចំណាស់រាប់ពាន់ឆ្នាំ ក៏ប៉ុន្តែ កូរ៉េគឺជាប្រទេសដ៏អភ័ព្វមួយ ដែលមានទីតាំងភូមិសាស្រ្តស្ថិតនៅចំកណ្តាលប្រទេសមហាអំណាចធំៗ៣ គឺចិន រុស្ស៊ី និងជប៉ុន ដែលសុទ្ធតែមានមហិច្ឆតាចង់លេបត្របាក់យកទឹកដីកូរ៉េ។ និយាយឲ្យចំ កូរ៉េ គឺជាកូនចៀម នៅចំកណ្តាលហ្វូងចចក។
ចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី១មុនគ.ស កូរ៉េតែងតែត្រូវបាននគរចិនយកទៅត្រួតត្រាជានគរចំណុះជាញឹកញាប់ មុននឹងត្រូវធ្លាក់ក្នុងដៃចក្រភពម៉ុងហ្គោល នៅក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី១៣គ.ស។ ក្រោយមកទៀត កូរ៉េត្រូវប្រឈមមុខនឹងមហាអំណាចថ្មីមួយទៀត ដែលទើបនឹងលេចមុខឡើងនៅអាស៊ី គឺអាណាចក្រជប៉ុន។ នៅឯទិសខាងជើងឯណោះវិញ មហាអំណាចមួយទៀត គឺរុស្ស៊ី ក៏មានមហិច្ឆតាចង់ត្រួតត្រាឧបទ្វីបកូរ៉េនេះដែរ ហើយការប្រជែងគ្នា រវាងរុស្ស៊ី និងជប៉ុន ក៏ត្រូវផ្ទុះទៅជាសង្រ្គាម នៅឆ្នាំ១៩០៤។ ជប៉ុនដែលជាអ្នកឈ្នះសង្រ្គាមក៏បានគ្រប់គ្រងកូរ៉េដោយផ្តាច់មុខតែម្នាក់ឯង ព្រមទាំងបានដាក់កូរ៉េទាំងមូលឲ្យស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមជប៉ុនជាផ្លូវការ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩១០ រហូតដល់ចប់សង្រ្គាមលោកលើកទី២ នៅឆ្នាំ១៩៤៥។
ចិនក្រោមការដឹកនាំរបស់ម៉ៅសេទុងក្រោយជ័យជម្នះឆ្នាំ១៩៤៩ ការឡើងកាន់អំណាចនៃបក្សកុម្មុយនិស្តចិន ឆ្នាំ១៩៤៩ សង្រ្គាមត្រជាក់៖ "វាំងននដែក" ខណ្ឌចែកតំបន់អឺរ៉ុបជាពីរ សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ៤ទសវត្សរ៍នៃការប្រឈមមុខដាក់គ្នារវាងប្លុកសេរីនិងប្លុកកុម្មុយនិស្ត សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ដំណើរដើមហេតុ
នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ជោគវាសនារបស់កូរ៉េត្រូវបានសហរដ្ឋអាមេរិក និងសម្ព័ន្ធមិត្ត ដែលជាគូសត្រូវនឹងជប៉ុនលើកយកមកជជែកពិភាក្សាគ្នា ហើយនៅក្នុងជំនួប នៅទីក្រុងគែរ ប្រទេសអេហ្ស៊ីប នៅឆ្នាំ១៩៤៣ អាមេរិក អង់គ្លេស និងសាធារណរដ្ឋចិន(ដឹកនាំដោយចាង កាយចៀក) បានឯកភាពគ្នាថា នៅក្រោយពេលដែលគេយកឈ្នះលើជប៉ុនបានហើយ គេនឹងដកហូតដែនដីអាណានិគមទាំងអស់ពីជប៉ុនមកវិញ ដោយក្នុងនោះ ក៏រួមមានទាំងដែនដីចិន និងឧបទ្វីបកូរ៉េផងដែរ។
នៅឆ្នាំ១៩៤៥ នៅក្នុងពេលដែលសង្រ្គាមលោកលើកទី២កាន់តែជិតឈានចូលដល់ទីបញ្ចប់ សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលពេលនោះកំពុងតែព្យាយាមបញ្ចុះបញ្ចូលឲ្យសហភាពសូវៀតចូលជួយច្បាំងទល់នឹងជប៉ុននៅអាស៊ី បានព្រមព្រៀងឲ្យពុះចែកប្រទេសកូរ៉េជាពីរផ្នែក នៅត្រង់ខ្សែស្របទី៣៨ ដោយមួយផ្នែកខាងជើងស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់សូវៀត និងមួយផ្នែកខាងត្បូងស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់អាមេរិក។
តាមគម្រោងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ការពុះចែកប្រទេសកូរ៉េជាពីរផ្នែកនេះ គ្រាន់តែជាការខណ្ឌចែកជាលក្ខណៈរដ្ឋបាល ហើយធ្វើឡើងជាបណ្តោះអាសន្នតែប៉ុណ្ណោះ។ នៅក្រោយពេលដែលគេយកជ័យជម្នះលើជប៉ុនបានហើយ គេនឹងរៀបចំឲ្យកូរ៉េបង្រួបបង្រួមគ្នាទៅជាប្រទេសតែមួយឡើងវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្តីសង្ឃឹមនៃការបង្រួបបង្រួមគ្នានេះត្រូវរលាយសាបសូន្យ នៅពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពសូវៀតបានប្រែក្លាយទៅជាគូសត្រូវនឹងគ្នាទៅវិញ នៅក្នុងសង្រ្គាមត្រជាក់។
នៅឆ្នាំ១៩៤៧ នៅក្រោយពេលដែលកិច្ចចរចាលើដំណោះស្រាយបង្រួមបង្រួមប្រទេសកូរ៉េត្រូវជាប់គាំងគ្មានដំណោះស្រាយ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានបញ្ជូនសំណុំរឿងនេះទៅឲ្យអ.ស.បជាអ្នកដោះស្រាយ។ តាមរយៈសេចក្តីសម្រេចអនុម័ត នៅថ្ងៃទី១៤ វិច្ឆិកា ១៩៤៧ អ.ស.បបានកំណត់ឲ្យរៀបចំបោះឆ្នោតជាតិនៅទូទាំងប្រទេសកូរ៉េ (ទាំងខាងជើង និងខាងត្បូង) ដើម្បីបង្កើតរដ្ឋាភិបាលបង្រួបបង្រួមកូរ៉េទាំងពីរ។ រីឯកងទ័ពបរទេសទាំងអស់ដែលកំពុងឈរជើងនៅលើទឹកដីកូរ៉េត្រូវតែដកចេញទាំងអស់។ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណោះស្រាយនេះត្រូវបានសហភាពសូវៀតច្រានចោល។
នៅខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៤៨ ការបោះឆ្នោតជាតិក្រោមការត្រួតពិនិត្យរបស់អ.ស.បក៏ត្រូវបានគេរៀបចំធ្វើឡើង ក៏ប៉ុន្តែ ដោយមានការជំទាស់ពីសហភាពសូវៀត ការបោះឆ្នោតនេះបានប្រព្រឹត្តទៅតែនៅក្នុងទឹកដីកូរ៉េខាងត្បូងតែប៉ុណ្ណោះ។ នៅខែសីហា (ក្រោយការបោះឆ្នោត) រដ្ឋាភិបាលថ្មីមួយត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅកូរ៉េខាងត្បូង ដែលគេដាក់ឈ្មោះជាផ្លូវការថា “សាធារណរដ្ឋកូរ៉េ” ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកស៊ីងម៉ាន់ រី (Syngman Rhee) ដែលជាប្រធានាធិបតី។ មួយខែក្រោយមក កូរ៉េខាងជើងក៏បានប្រកាសបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មីមួយដែរ ដោយដាក់ឈ្មោះថា “សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតប្រជាធិបតេយ្យកូរ៉េ” ដោយមាន គីម អ៊ីលស៊ុង ជាប្រមុខ។ ការពុះចែកប្រទេសកូរ៉េ ដែលពីដំបូងធ្វើឡើងក្នុងលក្ខណៈជាការបែងចែករដ្ឋបាល និងជាបណ្តោះអាសន្ន ក៏បានប្រែក្លាយជាការបែងចែកជាប្រទេសពីរនិងជាអចិន្រ្តៃយ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ មានតែរដ្ឋាភិបាលកូរ៉េខាងត្បូងមួយតែប៉ុណ្ណោះដែលត្រូវបានអ.ស.បទទួលស្គាល់ នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៤៨ ថាជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់តែមួយគត់ ដែលតំណាងប្រទេសកូរ៉េទាំងមូល។ ចំណែកឯរដ្ឋាភិបាលកូរ៉េខាងជើងវិញត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយសហភាពសូវៀត និងបណ្តាប្រទេសក្នុងប្លុកកុម្មុយនិស្ត។
គីម អ៊ីលស៊ុង (ឆ្វេង) ប្រមុខដឹកនាំកូរ៉េខាងជើង និងស៊ីងម៉ាន់ រី ប្រមុខដឹកនាំកូរ៉េខាងត្បូង នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមកូរ៉េ
នៅឆ្នាំ១៩៤៩ សហភាពសូវៀត និងសហរដ្ឋអាមេរិកបានព្រមព្រៀងគ្នាដកកងទ័ពរៀងៗខ្លួនចេញពីកូរ៉េ ដោយបន្សល់ទុកនូវប្រទេសពីរ ដែលមានកំណើតចេញពីសាច់ឈាមនៃជាតិសាសន៍តែមួយ តែសំឡឹងមើលគ្នាក្នុងភាពជាសត្រូវ។ គីម អ៊ីលស៊ុង និងស៊ីងម៉ាន់ រី សុទ្ធតែជាអ្នកជាតិនិយមដូចគ្នា ហើយមានគោលដៅដូចគ្នា គឺចង់ឲ្យកូរ៉េរួបរួមគ្នាជាប្រទេសតែមួយឡើងវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ម្នាក់ៗសុទ្ធតែចង់ឲ្យប្រទេសកូរ៉េដែលរួបរួមគ្នានេះ ស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកគេរៀងៗខ្លួន គឺគីម អ៊ីលស៊ុង ចង់បង្រួបបង្រួមកូរ៉េក្រោមរបបដឹកនាំកុម្មុយនិស្ត ចំណែកឯស៊ីងម៉ាន់ រី ចង់បង្កើតជារបបដឹកនាំប្រជាធិបតេយ្យសេរីបែបលោកខាងលិច។
ការសំឡឹងមើលគ្នាក្នុងភាពជាសត្រូវបានធ្វើឲ្យទំនាក់ទំនង រវាងកូរ៉េទាំងពីរត្រូវស្ថិតក្នុងសភាពតានតឹងជាប់ជាប្រចាំ ហើយចាប់តាំងពីសូវៀត និងអាមេរិកដកកងទ័ពចេញពីកូរ៉េ ការប៉ះទង្គិចគ្នាដោយអាវុធ តែងតែកើតមានឡើងជារឿយៗ នៅតាមបណ្តោយព្រំដែន។
នៅកូរ៉េខាងជើង គីម អ៊ីលស៊ុង ដែលមានកម្លាំងទ័ពខ្លាំងជាងក៏បានសម្រេចថានឹងធ្វើការបង្រួបបង្រួមកូរ៉េដោយប្រើកម្លាំងទ័ព។ នៅព្រឹកព្រលឹមថ្ងៃទី២៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥០ កងទ័ពកូរ៉េខាងជើងបានបើកការវាយប្រហារឆ្លងកាត់ព្រំដែនចូលឈ្លានពានលើកូរ៉េខាងត្បូង។ សង្រ្គាមកូរ៉េក៏ចាប់ផ្តើមផ្ទុះឡើង៕
សង្រ្គាមកូរ៉េ៖ អន្តរាគមន៍របស់កងទ័ពចិនដើម្បីជួយកូរ៉េខាងជើង
កែប្រែនៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥០ នៅក្នុងពេលដែលសហភាពសូវៀតធ្វើពហិការមិនចូលប្រជុំ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.ប បានអនុម័តសេចក្តីសម្រេចឲ្យប្រទេសជាសមាជិកធ្វើអន្តរាគមន៍យោធាជួយដល់កូរ៉េខាងត្បូង ដែលកំពុងទទួលរងនូវការឈ្លានពានពីសំណាក់កូរ៉េខាងជើង។ នៅក្នុងចំណោមប្រទេសចំនួន ១៤ ដែលបានសម្រេចចូលរួមជាមួយអាមេរិក ដើម្បីបញ្ជូនទ័ពទៅកាន់ឧបទ្វីបកូរ៉េ គេឃើញមានប្រទេសលោកខាងលិច ដូចជា បារាំង អង់គ្លេស កាណាដា និងអូស្រ្តាលី ជាដើម ហើយនៅក្នុងតំបន់អាស៊ី មានប្រទេសពីរ គឺហ្វីលីពីន និងថៃ។ និយាយជារួម គឺសុទ្ធសឹងជាប្រទេសស្ថិតក្នុងប្លុកសេរី ជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក។ គិតជាសរុប កងកម្លាំងរបស់អ.ស.ប ដែលចូលរួមក្នុងប្រតិបត្តិការនៅកូរ៉េ មានចំនួន ៣០ម៉ឺននាក់ ហើយត្រូវដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្រោមបញ្ជារបស់មេទ័ពអាមេរិក គឺឧត្តមសេនីយ៍ Douglas MacArthur ដែលនៅពេលនោះជាមេបញ្ជាការកងទ័ពអាមេរិកប្រចាំប្រទេសជប៉ុន។
នៅក្នុងពេលដែលអ.ស.បកំពុងតែប្រមែរប្រមូលកម្លាំងទ័ព ឧត្តមសេនីយ៍ Douglas MacArthur បានបញ្ជូនកងទ័ពអាមេរិក ៤កងពល ដែលកំពុងប្រចាំការនៅមូលដ្ឋានទ័ពក្នុងប្រទេសជប៉ុន ឲ្យទៅជួយកងទ័ពកូរ៉េខាងត្បូង ដើម្បីការពារទីតាំងចុងក្រោយ គឺទីក្រុង Pusan ដែលកំពុងស្ថិតក្រោមការឡោមព័ទ្ធរបស់កងទ័ពកូរ៉េខាងជើង។ ថ្វីដ្បិតតែមានចំនួនទ័ពតិចជាង អាមេរិក និងកូរ៉េខាងត្បូងបានទទួលជោគជ័យក្នុងការការពារក្រុង Pusan មិនឲ្យធ្លាក់ក្នុងដៃកូរ៉េខាងជើង ក៏ប៉ុន្តែ ជោគជ័យនេះបានមកដោយចំណាយអាយុជីវិតទាហានយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។
នៅថ្ងៃទី១៥ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៥០ នៅក្នុងពេលដែលកងទ័ពកូរ៉េខាងជើងកំពុងជាប់ដៃក្នុងសមរភូមិ នៅក្រុង Pusan ដែលនៅចុងខាងជើងឧបទ្វីបកូរ៉េ ឧត្តមសេនីយ៍ MacArthur បានបញ្ជូនទាហាន៤ម៉ឺននាក់ រួមជាមួយនឹងទាហានកូរ៉េខាងត្បូងជាង ៨ពាន់នាក់ ឲ្យធ្វើដំណើរតាមនាវា បើកការវាយលុកចូលតាមកំពង់ផែក្រុង Incheon ដើម្បីកាត់ផ្តាច់ផ្លូវដឹកជញ្ជូនភស្តុភា និងទ័ពជំនួយរបស់កូរ៉េខាងជើង។ ជោគជ័យរបស់កងទ័ពអាមេរិក នៅ Incheon បានធ្វើឲ្យកងទ័ពកូរ៉េខាងជើងត្រូវធ្លាក់ចុះខ្សោយយ៉ាងខ្លាំង ហើយបូករួមជាមួយនឹងការវាយបកយ៉ាងគំហុក ពីសំណាក់អាមេរិក នៅឯសមរភូមិក្រុង Pusan នោះផង កងទ័ពកូរ៉េខាងជើងក៏ត្រូវបែកខ្ចាត់ខ្ចាយ ដោយនាំគ្នាដកថយឆ្លងខ្សែស្របទី៣៨ ត្រឡប់ចូលទៅក្នុងទឹកដីកូរ៉េខាងជើងវិញ។
សង្រ្គាមកូរ៉េ៖ ការឈ្លានពានរបស់កូរ៉េខាងជើងនិងអន្តរាគមន៍របស់អាមេរិក សង្រ្គាមកូរ៉េ (១៩៥០-១៩៥៣)៖ ដំណើរដើមហេតុ ចិនក្រោមការដឹកនាំរបស់ម៉ៅសេទុងក្រោយជ័យជម្នះឆ្នាំ១៩៤៩ ការឡើងកាន់អំណាចនៃបក្សកុម្មុយនិស្តចិន ឆ្នាំ១៩៤៩
នៅថ្ងៃទី២៧ ខែកញ្ញា កងទ័ពអាមេរិក និងកូរ៉េខាងត្បូង បានវាយដណ្តើមកាន់កាប់រដ្ឋធានីសេអ៊ូល ហើយកូរ៉េខាងត្បូងក៏ត្រូវបានរំដោះពីកូរ៉េខាងជើងមកវិញបានទាំងស្រុង។ ក៏ប៉ុន្តែ អាមេរិកមិនចង់បញ្ឈប់តែត្រឹមនេះទេ ដោយរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក Harry Truman ចង់ឆ្លៀតក្នុងពេលដែលកងទ័ពកូរ៉េខាងជើងកំពុងធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយ បើកការវាយលុកផ្តួលរំលំរបបកុម្មុយនិស្តនៅព្យុងយ៉ាង ហើយបង្រួបបង្រួមឧបទ្វីបកូរ៉េមកជាប្រទេសតែមួយឡើងវិញ ក្រោមការដឹកនាំរបស់រដ្ឋាភិបាលកូរ៉េខាងត្បូង ដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តអាមេរិក។
នៅថ្ងៃទី១ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៥០ នៅពេលដែលកងទ័ពអាមេរិក និងកូរ៉េខាងត្បូងវាយលុកឆ្លងខ្សែស្របទី៣៨ ចូលឈ្លានពានកូរ៉េខាងជើង ស្តាលីនបានផ្ញើតេលេក្រាមទៅម៉ៅសេទុង និងជូអេនឡាយ ស្នើសុំឲ្យចិនបញ្ជូនទ័ពទៅជួយកូរ៉េខាងជើង ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ស្តាលីនក៏បានបញ្ជាក់ផងដែរថា កងទ័ពសូវៀតនឹងមិនចូលធ្វើអន្តរាគមន៍ដោយផ្ទាល់នៅក្នុងសង្រ្គាមនេះទេ។
ក្រោយពីបានប្រជុំជជែកគ្នាអស់រយៈពេលជាច្រើនថ្ងៃ មេដឹកនាំបក្សកុម្មុយនិស្តចិនក៏បានឯកភាពគ្នាថា ទឹកដីកូរ៉េខាងជើងគឺជាតំបន់ទ្រនាប់ដ៏សំខាន់មួយ សម្រាប់ការពារប្រទេសចិន ពីការគំរាមកំហែងរបស់អាមេរិក។ ប្រសិនបើកូរ៉េខាងជើងត្រូវអាមេរិកវាយដណ្តើមកាន់កាប់បាន កងទ័ពអាមេរិកនឹងអាចមានវត្តមាននៅព្រំដែនចិន ហើយក្នុងជំហានបន្ទាប់ គឺទឹកដីចិន ដែលអាចនឹងត្រូវប្រឈមមុខនឹងការឈ្លានពានពីសំណាក់អាមេរិក។ ដូច្នេះ ចិនត្រូវតែធ្វើអន្តរាគមន៍យោធានៅកូរ៉េ ដើម្បីបញ្ចៀសសេណារីយ៉ូដ៏គ្រោះថ្នាក់នេះ។ ចិនក៏ចាប់ផ្តើមចល័តទ័ពឲ្យទៅកាន់តំបន់ព្រំដែនជាប់នឹងកូរ៉េខាងជើង។
នៅថ្ងៃទី១៩ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៥០ កងទ័ពអាមេរិកបានវាយចូលកាន់កាប់ក្រុងព្យុងយ៉ាង ហើយនៅថ្ងៃដដែលនោះ កងទ័ពចិន ដែលម៉ៅសេទុងហៅថាជា "កងទ័ពស្ម័គ្រចិត្ត” ហើយមានចំនួនប្រមាណជា ១៣ម៉ឺននាក់ ក៏បានឆ្លងទន្លេយ៉ាលូ ដែលជាខ្សែទឹកបែងចែកព្រំដែន រវាងចិន និងកូរ៉េខាងជើង។ ៤ថ្ងៃក្រោយមក (ថ្ងៃទី២៥ តុលា) កងទ័ពចិនក៏បានចាប់ផ្តើមបើកការវាយប្រហារទៅលើកងទ័ពកូរ៉េខាងត្បូង និងកងកម្លាំងអាមេរិក ដែលស្ថិតនៅក្បែរព្រំដែនចិន-កូរ៉េ។
ផែនទីបង្ហាញពីការវិវឌ្ឍនៃសង្រ្គាមកូរ៉េ ពីឆ្នាំ១៩៥០ ដល់ឆ្នាំ១៩៥៣
នៅក្នុងរយៈពេល ២ខែបន្ទាប់មកទៀត កងទ័ពអាមេរិក ដែលមិនសូវស្គាល់កងទ័ពចិន ហើយព្រមទាំងមើលស្រាលចិនផងនោះ ត្រូវទទួលបរាជ័យជាបន្តបន្ទាប់នៅស្ទើរតែគ្រប់សមរភូមិ ហើយបូករួមជាមួយនឹងការចូលមកដល់នៃរដូវរងារ ដែលសីតុណ្ហភាពចុះត្រជាក់ក្រោមសូន្យអង្សាផងនោះ ទាហានអាមេរិក ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនសម្រាប់សមរភូមិក្នុងរដូវត្រជាក់ ក៏ចាប់ផ្តើមធ្លាក់ចុះខ្សោយ ហើយត្រូវបង្ខំចិត្តវាយដកថយ ឆ្ពោះទៅកាន់ខ្សែស្របទី៣៨វិញ។
គិតត្រឹមថ្ងៃទី៥ធ្នូ ក្រុងព្យុងយ៉ាងត្រូវបានចិនវាយដណ្តើមកាន់កាប់ ហើយនៅពាក់កណ្តាលខែធ្នូ កងទ័ពអាមេរិក និងសម្ព័ន្ធមិត្តក៏បានថយចេញពីកូរ៉េខាងជើងឆ្លងខ្សែស្របទី៣៨ត្រឡប់ចូលទៅក្នុងទឹកដីកូរ៉េខាងត្បូងវិញ។
នៅឯទីក្រុងញូវយ៉ក ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.ប បានបើកកិច្ចប្រជុំ ដោយមានវត្តមានគណៈប្រតិភូពិសេសរបស់ចិន ដើម្បីព្យាយាមស្វែងរកដំណោះស្រាយបញ្ចប់សង្រ្គាមកូរ៉េ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ដល់វេនចិនម្តង ដែលមិនចង់បញ្ចប់សង្រ្គាមនៅត្រឹមខ្សែស្របទី៣៨។ ចិនដែលយល់ថាខ្លួនកំពុងមានប្រៀបលើកងទ័ពអាមេរិក ក៏ចាប់ផ្តើមមានគំនិតចង់បន្តវាយលុកចូលឈ្លានពានទៅលើកូរ៉េខាងត្បូង ដើម្បីបង្រួបបង្រួមកូរ៉េ ដាក់ក្រោមការដឹកនាំរបស់រដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្ត។ ចិនបានបដិសេធមិនទទួលយកបទឈប់បាញ់ដែលស្នើឡើង ដោយអ.ស.ប ហើយក៏បានបើកការវាយលុកឆ្លងខ្សែស្របទី៣៨ រហូតវាយយកបានក្រុងសេអ៊ូល នៅថ្ងៃទី៤ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៥១។
ប្រឈមមុខនឹងបរាជ័យនេះ មេដឹកនាំអាមេរិកក៏បានចាប់ផ្តើមគិតគូរពិចារណាចង់បើកធ្វើសង្រ្គាមទៅលើចិនដោយពេញទំហឹង ពោលគឺ ធ្វើការវាយប្រហារទៅលើទឹកដីចិនដោយផ្ទាល់ ដោយមិនមែនកម្រិតសមរភូមិនៅត្រឹមតែក្នុងឧបទ្វីបកូរ៉េ ដូចដែលគេធ្វើនាពេលកន្លងមក។ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រប់គ្នាសុទ្ធតែដឹងថា ចិនគឺជាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់សហភាពសូវៀត។ ប្រសិនបើអាមេរិកប្រកាសសង្រ្គាមលើចិន សហភាពសូវៀតប្រហែលជានឹងចូលមកជួយ ហើយដល់ពេលនោះ សង្រ្គាមកូរ៉េ ដែលពីដំបូងគ្រាន់តែជាសង្រ្គាមស៊ីវិលមួយនោះ អាចនឹងរុញច្រានពិភពលោកឲ្យធ្លាក់ទៅក្នុងមាត់ជ្រោះនៃសង្រ្គាមលោកជាលើកទី៣៕
សង្រ្គាមកូរ៉េ៖ ការឈ្លានពានរបស់កូរ៉េខាងជើងនិងអន្តរាគមន៍របស់អាមេរិក
កែប្រែសង្រ្គាមកូរ៉េបានចាប់ផ្ទុះឡើង នៅថ្ងៃទី២៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥០ នៅពេលដែលកងទ័ពកូរ៉េខាងជើងបើកការវាយប្រហារឆ្លងកាត់ខ្សែស្របទី៣៨ ចូលឈ្លានពានទៅលើកូរ៉េខាងត្បូង។ គីម អ៊ីលស៊ុង ដែលមានបំណងចង់បង្រួបបង្រួមឧបទ្វីបកូរ៉េយកមកដាក់ក្រោមរបបដឹកនាំកុម្មុយនិស្ត បានសម្រេចបើកការវាយប្រហារលើកូរ៉េខាងត្បូង ដោយមកពីកត្តាសំខាន់ៗ៣៖ (១) តុល្យភាពកម្លាំងទ័ពដែលផ្អៀងខ្លាំងមកខាងកូរ៉េខាងជើង (២) ការគាំទ្រពីសំណាក់ សូវៀតនិងចិន និង (៣) ភាពខ្ជីខ្ជារបស់អាមេរិកដែលហាក់មិនទុកបញ្ហាកូរ៉េជាចំណុចសំខាន់សម្រាប់ផលប្រយោជន៍ជាតិ។
សហភាពសូវៀត និងសហរដ្ឋអាមេរិកបានព្រមព្រៀងគ្នាដកថយចេញពីឧបទ្វីបកូរ៉េ នៅឆ្នាំ១៩៤៩ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយពីអាមេរិកដកកងទ័ពចេញទៅ កូរ៉េខាងត្បូងមានកងទ័ពមិនដល់ ១០ម៉ឺននាក់ផង ហើយកងទ័ពនោះទៀតសោតក៏មិនសូវមានការហ្វឹកហ្វឺនខ្ពស់ ហើយភាគច្រើនមានបទពិសោធន៍ខាងបេសកកម្មរក្សាសន្តិសុខនិងសណ្តាប់ធ្នាប់ក្នុងស្រុក ជាជាងបទពិសោធន៍ខាងប្រយុទ្ធ។ ទាំងនេះ គឺមួយផ្នែកជាកំហុសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលមិនចង់ពង្រឹងកម្លាំងទ័ពកូរ៉េខាងត្បូង ដោយសារតែនៅពេលនោះ អាមេរិកបារម្ភខ្លាចកូរ៉េខាងត្បូងប្រើកម្លាំងទ័ពចូលឈ្លានពានកូរ៉េខាងជើង ហើយទាញអាមេរិកឲ្យចូលក្នុងសង្រ្គាមទល់នឹងសហភាពសូវៀត។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ស៊ីងម៉ាន់ រី ថ្វីដ្បិតតែបានឡើងមកកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីកូរ៉េខាងត្បូងតាមរយៈការបោះឆ្នោត ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយពីបានអំណាចក្នុងដៃ ក៏ស្រាប់តែបានដឹកនាំប្រទេសតាមបែបផ្តាច់ការ ដោយប្រើកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធទៅបង្រ្កាបអ្នកនយោបាយប្រឆាំង ដែលផ្ទុយទៅនឹងគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យសេរី ដែលអាមេរិកចង់បាន។
ផ្ទុយពីសហរដ្ឋអាមេរិក សហភាពសូវៀតបានដកថយចេញពីកូរ៉េ ដោយបន្សល់ទុកនូវកងទ័ពកូរ៉េខាងជើងចំនួន ១៣ម៉ឺន ៥ពាន់នាក់ ដែលទទួលបានការហ្វឹកហ្វឺន និងបទពិសោធន៍ខ្ពស់ ព្រមទាំងបំពាក់ទៅដោយគ្រឿងសព្វាវុធទំនើបៗ រួមមាន រថក្រោះ កាំភ្លើងធំ និងប្រព័ន្ធកាំជ្រួចទំនើបៗ។ សូវៀតក៏បានរក្សាទុកផងដែរនូវជំនាញការយោធាឲ្យនៅជួយកងទ័ពកូរ៉េខាងជើង។
ដោយមើលឃើញពីតុល្យភាពកម្លាំងទ័ពប្រកបដោយអំណោយផលនេះហើយ ទើបមេដឹកនាំកូរ៉េខាងជើងមានគំនិតចង់ចូលឈ្លានពានកូរ៉េខាងត្បូង តាំងពីឆ្នាំ១៩៤៩ ហើយ គីម អ៊ីលស៊ុង បានធ្វើដំណើរទៅកាន់ទីក្រុងម៉ូស្គូ នៅខែមីនា ដើម្បីបញ្ចុះបញ្ចូលមេដឹកនាំសហភាពសូវៀតឲ្យគាំទ្រគម្រោងនេះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីដំបូង ស្តាលីនមិនគាំទ្រដោយសារតែនៅពេលនោះអាមេរិកមិនទាន់ដកកងទ័ពចេញអស់ពីកូរ៉េខាងត្បូង ហើយស្តាលីនខ្លាចសង្រ្គាមនៅកូរ៉េទាញសូវៀតឲ្យធ្លាក់ខ្លួនទៅក្នុងសង្រ្គាមដោយផ្ទាល់ជាមួយអាមេរិក។
សង្រ្គាមកូរ៉េ (១៩៥០-១៩៥៣)៖ ដំណើរដើមហេតុ ចិនក្រោមការដឹកនាំរបស់ម៉ៅសេទុងក្រោយជ័យជម្នះឆ្នាំ១៩៤៩ ការឡើងកាន់អំណាចនៃបក្សកុម្មុយនិស្តចិន ឆ្នាំ១៩៤៩ សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ៤ទសវត្សរ៍នៃការប្រឈមមុខដាក់គ្នារវាងប្លុកសេរីនិងប្លុកកុម្មុយនិស្ត ផលវិបាកដែលបន្សល់ទុកដោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២
នៅដើមឆ្នាំ១៩៥០ ស្តាលីនបានប្តូរជំហរមកវិញ ដោយសារតែស្តាលីនបានមើលឃើញថា ស្ថានភាពយុទ្ធសាស្រ្តមានការប្រែប្រួលខុសពីមុន។ កងទ័ពអាមេរិកទាំងអស់ត្រូវបានដកចេញពីកូរ៉េខាងត្បូង នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៩។ នៅខែកញ្ញា សូវៀតបានធ្វើការសាកល្បងអាវុធនុយក្លេអ៊ែរប្រកបដោយជោគជ័យ បិទបញ្ចប់ភាពជាមហាអំណាចនុយក្លេអ៊ែរផ្តាច់មុខរបស់អាមេរិក។ ហើយនៅខែតុលា បក្សកុម្មុយនិស្តចិនបានបណ្តេញរដ្ឋាភិបាលចាង កាយចៀក ឲ្យរត់ទៅតៃវ៉ាន់ ហើយចិនត្រូវធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ម៉ៅ សេទុង។
ជោគជ័យរបស់ពួកកុម្មុយនិស្តនៅចិនធ្វើឲ្យស្តាលីនគិតថា ចិនគឺជាប្រទេសជាយុទ្ធសាស្រ្តដ៏សំខាន់មួយ ក៏ប៉ុន្តែ អាមេរិកមិនចូលធ្វើអន្តរាគមន៍ជួយពួកគួមីនតាងដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្ត ដោយទុកបណ្តោយឲ្យបក្សកុម្មុយនិស្តឡើងកាន់អំណាច។ ដូច្នេះ ចំពោះកូរ៉េដែលជាប្រទេសតូចតាចមួយនោះ អាមេរិកក៏ប្រាកដជានឹងមិនលូកដៃប្រឡូកក្នុងសង្រ្គាម ដើម្បីជួយកូរ៉េខាងត្បូងនោះដែរ។ ស្តាលីនកាន់តែមានភាពប្រាកដក្នុងចិត្តថែមទៀតចំពោះការសន្និដ្ឋាននេះ នៅក្រោយពេលដែលរដ្ឋមន្រ្តីការបរទេសអាមេរិក គឺលោក Dean Acheson បានថ្លែងជាសាធារណៈ នៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៥០ ដោយមិនរាប់បញ្ចូលឧបទ្វីបកូរ៉េ ទៅក្នុងចំណោមទីតាំងយុទ្ធសាស្រ្តដែលអាមេរិកត្រូវការពារដោយកម្លាំងទ័ព។
នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៥០ ស្តាលីនក៏បានផ្តល់ភ្លើងខៀវឲ្យគីម អ៊ីលស៊ុង ចូលឈ្លានពានកូរ៉េខាងត្បូង ហើយគម្រោងឈ្លានពាននេះក៏ទទួលបាននូវការគាំទ្រពីសំណាក់បក្សកុម្មុយនិស្តចិនផងដែរ ក្រោយពី គីម អ៊ីលស៊ុង បានជួបជាមួយ ម៉ៅ សេទុង នៅខែឧសភា។
នៅព្រឹកព្រលឹមថ្ងៃអាទិត្យ ទី២៥ មិថុនា កងទ័ពកូរ៉េខាងជើង ដោយមានជំនួយពីកងកាំភ្លើងធំ និងកងរថក្រោះ ក៏បានបើកការវាយលុកឆ្លងព្រំដែនចូលឈ្លានពានកូរ៉េខាងត្បូង ហើយក្នុងរយៈពេលតែ ៣ថ្ងៃ កូរ៉េខាងជើងក៏បានវាយចូលដណ្តើមបានរដ្ឋធានីសេអ៊ូល។
កងទ័ពកូរ៉េខាងត្បូង ដែលគ្មានទាំងកាំភ្លើងធំ គ្មានទាំងរថក្រោះ ហើយគ្មានទាំងអាវុធទំនើបសម្រាប់បាញ់រថក្រោះផងនោះ ត្រូវកងទ័ពកូរ៉េខាងជើងវាយបំបាក់ឲ្យរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ ហើយ គ្រាន់តែក្នុងរយៈពេល ៥ថ្ងៃ កងទ័ពកូរ៉េខាងត្បូង ដែលពីដំបូងមានចំនួនជិត ១០ម៉ឺននាក់ ត្រូវធ្លាក់មកសល់ត្រឹមតែប្រមាណជាង ២ម៉ឺននាក់ប៉ុណ្ណោះ។ កងទ័ពដែលនៅសេសសល់ រួមជាមួយនឹងមន្រ្តីរដ្ឋាភិបាលកូរ៉េខាងត្បូងក៏នាំគ្នាដកខ្លួនថយចេញពីរដ្ឋធានីសេអ៊ូល រត់ទៅទៅប្រមូលផ្តុំគ្នានៅក្នុងក្រុងពូសាន (Pusan) ដែលស្ថិតនៅចុងខាងត្បូង នៃឧបទ្វីបកូរ៉េ។ ក្រៅពីក្រុងពូសាន ឧបទ្វីបកូរ៉េទាំងមូលត្រូវធ្លាក់ក្រោមការកាន់កាប់របស់កូរ៉េខាងជើង។
នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ភ្លាមៗក្រោយពីទទួលដំណឹងពីការវាយលុករបស់កូរ៉េខាងជើង លោកប្រធានាធិបតី Harry Truman បានកោះប្រជុំមន្រ្តីជំនិតៗ ហើយបានយល់ស្របគ្នាថា អ្វីដែលកំពុងកើតឡើងនៅកូរ៉េ គឺជាផ្នែកមួយនៃយុទ្ធសាស្រ្តរបស់សហភាពសូវៀត ក្នុងការពង្រីកឥទ្ធិពលកុម្មុយនិស្ត។ លោកប្រធានាធិបតី Harry Truman បានលើកឡើងនូវហេតុផលថា ប្រសិនបើអាមេរិកមិនហ៊ានប្រឈមមុខនឹងសង្រ្គាម ហើយឈរឱបដៃទុកបណ្តោយឲ្យពួកកុម្មុយនិស្តកាន់កាប់ឧបទ្វីបកូរ៉េនោះ ស្តាលីនប្រាកដជាបានចិត្តកាន់តែខ្លាំង គឺដូចហ៊ីត្លែរកាលពីមុនសង្រ្គាមលោកលើកទី២អ៊ីចឹង ដែលនៅពេលនោះ បារាំង និងអង់គ្លេស ដែលមិនចង់ជួបសង្រ្គាមក៏ទុកបណ្តោយឲ្យហ៊ីត្លែរចូលឈ្លានពានប្រទេសតូចតាចនៅអឺរ៉ុបតាមចិត្ត តែនៅទីបំផុត សង្រ្គាមនៅតែត្រូវកើតឡើង។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាអាមេរិកសម្រេចថាត្រូវតែបញ្ជូនទ័ពឲ្យមកជួយកូរ៉េខាងត្បូង ក៏ប៉ុន្តែ លោក Harry Truman ចង់ឲ្យប្រតិបត្តិការនេះត្រូវធ្វើឡើង ក្រោមអាណត្តិរបស់អ.ស.ប។
ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខបើឆ្នោតអនុម័តសេចក្តីសម្រេចស្តីពីសង្រ្គាមកូរ៉េ ដោយគ្មានវត្តមានសហភាពសូវៀត ដែលធ្វើពហិការមិនចូលប្រជុំចាប់តាំងពីខែមករា ឆ្នាំ១៩៥០
នៅថ្ងៃទី២៥ មិថុនា ថ្ងៃដែលកូរ៉េខាងជើងចូលឈ្លានពានកូរ៉េខាងត្បូង ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.បបានបើកកិច្ចប្រជុំបន្ទាន់ ហើយបានអនុម័តសេចក្តីសម្រេចមួយថ្កោលទោសអំពើឈ្លានពានរបស់កូរ៉េខាងជើង ហើយ២ថ្ងៃក្រោយមក ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខក៏បានចេញសេចក្តីសម្រេចថ្មីមួយទៀតស្នើសុំឲ្យប្រទេសជាសមាជិកបញ្ជូនទ័ពទៅជួយកូរ៉េខាងត្បូង។ សហភាពសូវៀត គឺជាសមាជិកអចិន្រ្តៃយ៍ដែលមានសិទ្ធិវ៉េតូ ក៏ប៉ុន្តែ បានធ្វើពហិការមិនចូលរួមប្រជុំក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ តាំងពីខែមករា ឆ្នាំ១៩៥០ ដើម្បីជាការតវ៉ាប្រឆាំងនឹងការណ៍ដែលគេនៅបន្តឲ្យសាធារណរដ្ឋចិន (ចិនតៃវ៉ាន់) នៅបន្តកាន់កាប់អាសនៈជាសមាជិកអចិន្រ្តៃយ៍ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ ដោយមិនព្រមផ្ទេរអាសនៈនេះទៅឲ្យសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន (ចិនដីគោក) ដែលឡើងមកកាន់អំណាចតាំងពីខែតុលា ឆ្នាំ១៩៤៩។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអាចអនុម័តសេចក្តីសម្រេច ស្តីពីសង្រ្គាមកូរ៉េនេះបាន។
គិតជាសរុប មានប្រទេសចំនួន ១៤ ដែលបានចូលរួមក្នុងបេសកកម្មអ.ស.បនៅកូរ៉េ ក្រោមការដឹកនាំរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ ប្រទេសទាំង ១៤នេះ រួមមាន បារាំង អង់គ្លេស ប៊ែលហ្ស៊ិក ហូឡង់ ក្រិក តួកគី កាណាដា អូស្រ្តាលី នូវែលសេឡង់ អាហ្វ្រិកខាងត្បូង អេត្យូពី កូឡុំប៊ី ថៃ និងហ្វីលីពីន។ គិតជាសរុប កងកម្លាំងអ.ស.ប ដែលចូលធ្វើអន្តរាគមន៍ ក្នុងសង្រ្គាមកូរ៉េ មានចំនួនប្រមាណ ៣០ម៉ឺននាក់ ក្នុងនោះ ២៦ម៉ឺននាក់ មកពីសហរដ្ឋអាមេរិក៕
សង្រ្គាមកូរ៉េ៖ បទឈប់បាញ់និងផលវិបាកក្រោយសង្រ្គាម
កែប្រែនៅចុងឆ្នាំ១៩៥០ និងដើមឆ្នាំ១៩៥១ នៅពេលដែលកងទ័ពចិនកំពុងមានប្រៀបខ្លាំងលើសមរភូមិ ដោយវាយរុញច្រានកងទ័ពអាមេរិក និងសម្ព័ន្ធមិត្តឲ្យដកខ្លួនថយចេញពីទឹកដីកូរ៉េខាងជើង រហូតត្រូវបាត់បង់ទីក្រុងសេអ៊ូលជាលើកទី២ មេដឹកនាំអាមេរិកចាប់ផ្តើមពិចារណាចង់ធ្វើសង្រ្គាមទៅលើប្រទេសចិនដោយផ្ទាល់។ ដឹងពីដំណឹងនេះ នាយករដ្ឋមន្រ្តីអង់គ្លេសបានធ្វើដំណើរទៅកាន់រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីងតោន ដើម្បីជួបជាមួយលោកប្រធានាធិបតី Harry Truman ប្រាប់អំពីក្តីបារម្ភរបស់អង់គ្លេស ក៏ដូចជា ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែលចូលរួមជាមួយអាមេរិកក្នុងសង្រ្គាមកូរ៉េ គឺបារម្ភខ្លាចការវាយប្រហារទៅលើចិននឹងបង្កឲ្យមានសង្រ្គាមលោកលើកទី៣។ នៅពេលនោះ លោកប្រធានាធិបតី Harry Truman បានត្រឹមតែស្តាប់ និងទទួលដឹងឮពីក្តីបារម្ភរបស់សម្ព័ន្ធមិត្ត ក៏ប៉ុន្តែ មិនបានធ្វើការសន្យាណាមួយ អំពីរឿងធ្វើសង្រ្គាមលើចិននេះទេ។
នៅក្នុងចន្លោះពីខែមករា ដល់ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៥១ នៅក្នុងពេលដែលអាមេរិកកំពុងតែពិចារណាអំពីលទ្ធភាពបើកធ្វើសង្រ្គាមដោយផ្ទាល់ទៅលើប្រទេសចិន នៅឯសមរភូមិឯណោះវិញ ស្ថានភាពចាប់ផ្តើមមានការប្រែប្រួល ដោយកងទ័ពអាមេរិកបានវាយដណ្តើមកាន់កាប់ក្រុងសេអ៊ូលពីចិនមកវិញ ព្រមទាំងបានវាយរុញច្រានកងទ័ពចិនឲ្យដកថយចូលទៅទឹកដីកូរ៉េខាងជើងវិញ។ លោក Harry Truman ក៏បានសម្រេចកំណត់សមរភូមិនៅត្រឹមឧបទ្វីបកូរ៉េ ដោយមិនបើកការវាយប្រហារដោយផ្ទាល់ទៅលើប្រទេសចិន។ សម្រាប់លោក Harry Truman គោលដៅសំខាន់ គឺធ្វើយ៉ាងណាបង្ខំឲ្យចិន និងកូរ៉េខាងជើងចុះកិច្ចព្រមព្រៀងបញ្ចប់សង្រ្គាម ហើយវិលត្រឡប់ទៅរកស្ថានភាពដើមវិញ គឺស្ថានភាពមុនពេលដែលកូរ៉េខាងជើងចូលឈ្លានពានកូរ៉េខាងត្បូង។
ក៏ប៉ុន្តែ ឧត្តមសេនីយ៍ Douglas MacArthur មេទ័ពអាមេរិកនៅកូរ៉េ បានចេញមុខជំទាស់នឹងសេចក្តីសម្រេចរបស់លោក Harry Truman ដោយទាមទារចង់បើកការវាយលុកទៅលើទឹកដីកូរ៉េខាងជើងសាជាថ្មី ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា ទាមទារឲ្យលោកប្រធានាធិបតី Harry Truman ដាក់បញ្ជាឲ្យបើកការវាយប្រហារតាមផ្លូវអាកាសទៅលើប្រទេសចិន ដោយត្រូវប្រើអាវុធនុយក្លេអ៊ែរទៅលើចិនប្រសិនបើចាំបាច់។ ការជំទាស់នេះ ឧត្តមសេនីយ៍ Douglas MacArthur មិនត្រឹមតែបានលើកឡើង នៅក្នុងលក្ខណៈជាឯកជនជាមួយលោក Harry Truman ដោយផ្ទាល់ប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងបានផ្ញើលិខិតទៅប្រាប់សភាអាមេរិក ព្រមទាំងថ្លែងជាសាធារណៈតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាន។ នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៥១ លោកប្រធានាធិបតី Harry Truman ក៏បានដកតំណែងឧត្តមសេនីយ៍ MacArthur ពីបទមិនស្តាប់បញ្ជាប្រធានាធិបតី ដែលជាអគ្គបញ្ជាការកងទ័ព។
សង្រ្គាមកូរ៉េ៖ អន្តរាគមន៍របស់កងទ័ពចិនដើម្បីជួយកូរ៉េខាងជើង សង្រ្គាមកូរ៉េ (១៩៥០-១៩៥៣)៖ ដំណើរដើមហេតុ ចិនក្រោមការដឹកនាំរបស់ម៉ៅសេទុងក្រោយជ័យជម្នះឆ្នាំ១៩៤៩ ការឡើងកាន់អំណាចនៃបក្សកុម្មុយនិស្តចិន ឆ្នាំ១៩៤៩
នៅចន្លោះខែកក្កដា និងខែសីហា ឆ្នាំ១៩៥១ នៅក្នុងពេលដែលស្ថានភាពសង្រ្គាមនៅទ្រឹងត្រឹមខ្សែស្របទី៣៨ ដោយគ្មានខាងណាអាចយកប្រៀបលើខាងណាបាន ចិន និងអ.ស.បក៏បានចាប់ផ្តើមបើកការចរចាលើបទឈប់បាញ់។ ក៏ប៉ុន្តែ ការចរចានេះត្រូវទទួលបរាជ័យជាច្រើនលើកច្រើនសា ចំណែកឯការវាយប្រយុទ្ធគ្នានៅក្នុងសមរភូមិក៏ចេះតែបន្តធ្វើ។
នៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៥៣ ការផ្លាស់ប្តូរនយោបាយដ៏សំខាន់មួយបានកើតមានឡើង នៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ លោក Dwight Eisenhower ដែលកន្លងមកធ្លាប់ចេញមុខប្រឆាំងនឹងការធ្វើសង្រ្គាមនៅកូរ៉េ បានជាប់ឆ្នោតឡើងមកធ្វើជាប្រធានាធិបតីអាមេរិក ជំនួសលោក Harry Truman ដែលផុតអាណត្តិ។ គ្រាន់តែបានឡើងមកកាន់តំណែងភ្លាម លោក Eisenhower បានកំណត់អាទិភាពជាចម្បងមួយ សម្រាប់នយោបាយរបស់លោក គឺធ្វើយ៉ាងណាបញ្ចប់សង្រ្គាមកូរ៉េឲ្យបានឆាប់។ លោកបានចាត់រដ្ឋមន្រ្តីការបរទេសឲ្យបើកការចរចាសាជាថ្មីជាមួយចិន ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា លោកប្រធានាធិបតីអាមេរិកបានគំរាមមេដឹកនាំចិនត្រង់ៗថា ប្រសិនបើសង្រ្គាមកូរ៉េមិនបញ្ចប់ភ្លាមៗតាមរយៈការចរចាទេ លោកនឹងប្រើអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ដើម្បីបញ្ចប់សង្រ្គាមនេះ។
នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ ប្លុកកុម្មុយនិស្តក៏ឆ្លងកាត់នូវការផ្លាស់ប្តូរដ៏សំខាន់មួយដែរ គឺស្តាលីនមេដឹកនាំសហភាពសូវៀត ដែលគេស្គាល់ថាជាបុរសខ្លាំងនៃប្លុកកុម្មុយនិស្តបានទទួលមរណភាព នៅខែមីនាឆ្នាំ១៩៥៣។
នៅថ្ងៃទី២៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៥៣ ៤ខែក្រោយមរណភាពរបស់ស្តាលីន និង២ខែក្រោយការគំរាមប្រើអាវុធនុយក្លេអ៊ែររបស់លោក Eisenhower ចិន និងអ.ស.ប ក៏បានព្រមព្រៀងគ្នាចុះហត្ថលេខាលើបទឈប់បាញ់។ ការវាយប្រយុទ្ធគ្នាត្រូវបញ្ចប់ ទីតាំងនៃខ្សែត្រៀមចុងក្រោយ ដែលនៅក្បែរខ្សែស្របទី៣៨ ត្រូវបានគេកំណត់យកជាខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន រវាងកូរ៉េខាងជើង និងកូរ៉េខាងត្បូង ហើយតំបន់គ្មានយោធាត្រូវបានគេបង្កើតឡើង នៅអមសងខាងខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែននេះ។
កងទ័ពអាមេរិក និងកូរ៉េខាងត្បូង នៅក្បែរតំបន់គ្មានកងទ័ព នៅតាមបណ្តោយព្រំដែនកូរ៉េ ដែលបង្កើតឡើងដោយបទឈប់បាញ់ ឆ្នាំ១៩៥៣
កាលពីដំបូង បទឈប់បាញ់ដែលភាគីជម្លោះចុះហត្ថលេខា នៅថ្ងៃទី២៧ កក្កដានេះ ត្រូវបានគេកំណត់ថាជាឯកសារបណ្តោះអាសន្នតែប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីរង់ចាំការចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពបញ្ចប់សង្រ្គាមជាស្ថាពរ ដែលគេនឹងរៀបចំធ្វើនៅពេលក្រោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាង ៦០ឆ្នាំក្រោយមក សន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពនេះនៅតែមិនទាន់ត្រូវបានភាគីជម្លោះចុះហត្ថលេខា ហើយបើនិយាយតាមផ្លូវច្បាប់ ឧបទ្វីបកូរ៉េនៅតែស្ថិតក្នុងស្ថានភាពសង្រ្គាម រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
សង្រ្គាមកូរ៉េ ថ្វីដ្បិតតែមានរយៈពេលខ្លី ក៏ប៉ុន្តែ គឺជាសង្រ្គាមមួយ ដែលមានការបង្ហូរឈាមខ្លាំងបំផុត ដោយបានសម្លាប់អាយុជីវិតមនុស្សរហូតដល់ទៅជិត ៥លាននាក់ ក្នុងនោះ មានជាងពាក់កណ្តាល គឺជាជនស៊ីវិល។ បើគិតជាសមាមាត្រ ការស្លាប់ជនស៊ីវិល នៅក្នុងសង្រ្គាមកូរ៉េ មានអត្រាខ្ពស់ជាងក្នុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ទៅទៀត។
ចាប់តាំងពីក្រោយសង្រ្គាមកូរ៉េ ឧបទ្វីបកូរ៉េនៅតែបន្តពុះចែកជាពីរ ហើយកូរ៉េខាងជើង និងកូរ៉េខាងត្បូងបានដើរតាមគន្លងផ្លូវពីរផ្ទុយពីគ្នាស្រឡះ។ កូរ៉េខាងជើងស្ថិតក្រោមរបបផ្តាច់ការកុម្មុយនិស្តបន្តត្រកូល តាំងពីជីតា គឺលោកគីម អ៊ីលស៊ុង រហូតទៅដល់ចៅ គឺលោកគីម ជុងអ៊ុន នៅពេលបច្ចុប្បន្ន។ របបកុម្មុយនិស្តក្រុងព្យុងយ៉ាងគិតតែពីការពង្រឹងកម្លាំងទ័ព ដោយទុកឲ្យប្រជាជនត្រូវរស់ក្នុងភាពក្រីក្ររហូតត្រូវប្រឈមមុខនឹងគ្រោះអត់ឃ្លាន បណ្តាលឲ្យមានអ្នកស្លាប់រាប់លាននាក់។
កូរ៉េខាងត្បូងវិញ ក៏បានឆ្លងកាត់របបផ្តាច់ការប្រមាណជាង ៣០ឆ្នាំដែរ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកស៊ីងម៉ាន់ រី និងមេដឹនាំយោធាបន្តបន្ទាប់មកទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែមានចលនាតវ៉ាប្រឆាំងពីសំណាក់ប្រជាជន កូរ៉េខាងត្បូងក៏បានធ្វើកំណែទម្រង់ ហើយចាប់យករបៀបដឹកនាំតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៨៧។ នៅក្នុងអំឡុងពេលជាមួយគ្នានោះ កូរ៉េខាងត្បូងបានធ្វើការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន រហូតបានក្លាយទៅជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចមួយ នៅក្នុងតំបន់អាស៊ី៕ នៅចុងឆ្នាំ១៩៥០ និងដើមឆ្នាំ១៩៥១ នៅពេលដែលកងទ័ពចិនកំពុងមានប្រៀបខ្លាំងលើសមរភូមិ ដោយវាយរុញច្រានកងទ័ពអាមេរិក និងសម្ព័ន្ធមិត្តឲ្យដកខ្លួនថយចេញពីទឹកដីកូរ៉េខាងជើង រហូតត្រូវបាត់បង់ទីក្រុងសេអ៊ូលជាលើកទី២ មេដឹកនាំអាមេរិកចាប់ផ្តើមពិចារណាចង់ធ្វើសង្រ្គាមទៅលើប្រទេសចិនដោយផ្ទាល់។ ដឹងពីដំណឹងនេះ នាយករដ្ឋមន្រ្តីអង់គ្លេសបានធ្វើដំណើរទៅកាន់រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីងតោន ដើម្បីជួបជាមួយលោកប្រធានាធិបតី Harry Truman ប្រាប់អំពីក្តីបារម្ភរបស់អង់គ្លេស ក៏ដូចជា ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែលចូលរួមជាមួយអាមេរិកក្នុងសង្រ្គាមកូរ៉េ គឺបារម្ភខ្លាចការវាយប្រហារទៅលើចិននឹងបង្កឲ្យមានសង្រ្គាមលោកលើកទី៣។ នៅពេលនោះ លោកប្រធានាធិបតី Harry Truman បានត្រឹមតែស្តាប់ និងទទួលដឹងឮពីក្តីបារម្ភរបស់សម្ព័ន្ធមិត្ត ក៏ប៉ុន្តែ មិនបានធ្វើការសន្យាណាមួយ អំពីរឿងធ្វើសង្រ្គាមលើចិននេះទេ។
នៅក្នុងចន្លោះពីខែមករា ដល់ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៥១ នៅក្នុងពេលដែលអាមេរិកកំពុងតែពិចារណាអំពីលទ្ធភាពបើកធ្វើសង្រ្គាមដោយផ្ទាល់ទៅលើប្រទេសចិន នៅឯសមរភូមិឯណោះវិញ ស្ថានភាពចាប់ផ្តើមមានការប្រែប្រួល ដោយកងទ័ពអាមេរិកបានវាយដណ្តើមកាន់កាប់ក្រុងសេអ៊ូលពីចិនមកវិញ ព្រមទាំងបានវាយរុញច្រានកងទ័ពចិនឲ្យដកថយចូលទៅទឹកដីកូរ៉េខាងជើងវិញ។ លោក Harry Truman ក៏បានសម្រេចកំណត់សមរភូមិនៅត្រឹមឧបទ្វីបកូរ៉េ ដោយមិនបើកការវាយប្រហារដោយផ្ទាល់ទៅលើប្រទេសចិន។ សម្រាប់លោក Harry Truman គោលដៅសំខាន់ គឺធ្វើយ៉ាងណាបង្ខំឲ្យចិន និងកូរ៉េខាងជើងចុះកិច្ចព្រមព្រៀងបញ្ចប់សង្រ្គាម ហើយវិលត្រឡប់ទៅរកស្ថានភាពដើមវិញ គឺស្ថានភាពមុនពេលដែលកូរ៉េខាងជើងចូលឈ្លានពានកូរ៉េខាងត្បូង។
ក៏ប៉ុន្តែ ឧត្តមសេនីយ៍ Douglas MacArthur មេទ័ពអាមេរិកនៅកូរ៉េ បានចេញមុខជំទាស់នឹងសេចក្តីសម្រេចរបស់លោក Harry Truman ដោយទាមទារចង់បើកការវាយលុកទៅលើទឹកដីកូរ៉េខាងជើងសាជាថ្មី ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា ទាមទារឲ្យលោកប្រធានាធិបតី Harry Truman ដាក់បញ្ជាឲ្យបើកការវាយប្រហារតាមផ្លូវអាកាសទៅលើប្រទេសចិន ដោយត្រូវប្រើអាវុធនុយក្លេអ៊ែរទៅលើចិនប្រសិនបើចាំបាច់។ ការជំទាស់នេះ ឧត្តមសេនីយ៍ Douglas MacArthur មិនត្រឹមតែបានលើកឡើង នៅក្នុងលក្ខណៈជាឯកជនជាមួយលោក Harry Truman ដោយផ្ទាល់ប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងបានផ្ញើលិខិតទៅប្រាប់សភាអាមេរិក ព្រមទាំងថ្លែងជាសាធារណៈតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាន។ នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៥១ លោកប្រធានាធិបតី Harry Truman ក៏បានដកតំណែងឧត្តមសេនីយ៍ MacArthur ពីបទមិនស្តាប់បញ្ជាប្រធានាធិបតី ដែលជាអគ្គបញ្ជាការកងទ័ព។
សង្រ្គាមកូរ៉េ៖ អន្តរាគមន៍របស់កងទ័ពចិនដើម្បីជួយកូរ៉េខាងជើង សង្រ្គាមកូរ៉េ (១៩៥០-១៩៥៣)៖ ដំណើរដើមហេតុ ចិនក្រោមការដឹកនាំរបស់ម៉ៅសេទុងក្រោយជ័យជម្នះឆ្នាំ១៩៤៩ ការឡើងកាន់អំណាចនៃបក្សកុម្មុយនិស្តចិន ឆ្នាំ១៩៤៩
នៅចន្លោះខែកក្កដា និងខែសីហា ឆ្នាំ១៩៥១ នៅក្នុងពេលដែលស្ថានភាពសង្រ្គាមនៅទ្រឹងត្រឹមខ្សែស្របទី៣៨ ដោយគ្មានខាងណាអាចយកប្រៀបលើខាងណាបាន ចិន និងអ.ស.បក៏បានចាប់ផ្តើមបើកការចរចាលើបទឈប់បាញ់។ ក៏ប៉ុន្តែ ការចរចានេះត្រូវទទួលបរាជ័យជាច្រើនលើកច្រើនសា ចំណែកឯការវាយប្រយុទ្ធគ្នានៅក្នុងសមរភូមិក៏ចេះតែបន្តធ្វើ។
នៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៥៣ ការផ្លាស់ប្តូរនយោបាយដ៏សំខាន់មួយបានកើតមានឡើង នៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ លោក Dwight Eisenhower ដែលកន្លងមកធ្លាប់ចេញមុខប្រឆាំងនឹងការធ្វើសង្រ្គាមនៅកូរ៉េ បានជាប់ឆ្នោតឡើងមកធ្វើជាប្រធានាធិបតីអាមេរិក ជំនួសលោក Harry Truman ដែលផុតអាណត្តិ។ គ្រាន់តែបានឡើងមកកាន់តំណែងភ្លាម លោក Eisenhower បានកំណត់អាទិភាពជាចម្បងមួយ សម្រាប់នយោបាយរបស់លោក គឺធ្វើយ៉ាងណាបញ្ចប់សង្រ្គាមកូរ៉េឲ្យបានឆាប់។ លោកបានចាត់រដ្ឋមន្រ្តីការបរទេសឲ្យបើកការចរចាសាជាថ្មីជាមួយចិន ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា លោកប្រធានាធិបតីអាមេរិកបានគំរាមមេដឹកនាំចិនត្រង់ៗថា ប្រសិនបើសង្រ្គាមកូរ៉េមិនបញ្ចប់ភ្លាមៗតាមរយៈការចរចាទេ លោកនឹងប្រើអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ដើម្បីបញ្ចប់សង្រ្គាមនេះ។
នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ ប្លុកកុម្មុយនិស្តក៏ឆ្លងកាត់នូវការផ្លាស់ប្តូរដ៏សំខាន់មួយដែរ គឺស្តាលីនមេដឹកនាំសហភាពសូវៀត ដែលគេស្គាល់ថាជាបុរសខ្លាំងនៃប្លុកកុម្មុយនិស្តបានទទួលមរណភាព នៅខែមីនាឆ្នាំ១៩៥៣។
នៅថ្ងៃទី២៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៥៣ ៤ខែក្រោយមរណភាពរបស់ស្តាលីន និង២ខែក្រោយការគំរាមប្រើអាវុធនុយក្លេអ៊ែររបស់លោក Eisenhower ចិន និងអ.ស.ប ក៏បានព្រមព្រៀងគ្នាចុះហត្ថលេខាលើបទឈប់បាញ់។ ការវាយប្រយុទ្ធគ្នាត្រូវបញ្ចប់ ទីតាំងនៃខ្សែត្រៀមចុងក្រោយ ដែលនៅក្បែរខ្សែស្របទី៣៨ ត្រូវបានគេកំណត់យកជាខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន រវាងកូរ៉េខាងជើង និងកូរ៉េខាងត្បូង ហើយតំបន់គ្មានយោធាត្រូវបានគេបង្កើតឡើង នៅអមសងខាងខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែននេះ។
កងទ័ពអាមេរិក និងកូរ៉េខាងត្បូង នៅក្បែរតំបន់គ្មានកងទ័ព នៅតាមបណ្តោយព្រំដែនកូរ៉េ ដែលបង្កើតឡើងដោយបទឈប់បាញ់ ឆ្នាំ១៩៥៣
កាលពីដំបូង បទឈប់បាញ់ដែលភាគីជម្លោះចុះហត្ថលេខា នៅថ្ងៃទី២៧ កក្កដានេះ ត្រូវបានគេកំណត់ថាជាឯកសារបណ្តោះអាសន្នតែប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីរង់ចាំការចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពបញ្ចប់សង្រ្គាមជាស្ថាពរ ដែលគេនឹងរៀបចំធ្វើនៅពេលក្រោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាង ៦០ឆ្នាំក្រោយមក សន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពនេះនៅតែមិនទាន់ត្រូវបានភាគីជម្លោះចុះហត្ថលេខា ហើយបើនិយាយតាមផ្លូវច្បាប់ ឧបទ្វីបកូរ៉េនៅតែស្ថិតក្នុងស្ថានភាពសង្រ្គាម រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
សង្រ្គាមកូរ៉េ ថ្វីដ្បិតតែមានរយៈពេលខ្លី ក៏ប៉ុន្តែ គឺជាសង្រ្គាមមួយ ដែលមានការបង្ហូរឈាមខ្លាំងបំផុត ដោយបានសម្លាប់អាយុជីវិតមនុស្សរហូតដល់ទៅជិត ៥លាននាក់ ក្នុងនោះ មានជាងពាក់កណ្តាល គឺជាជនស៊ីវិល។ បើគិតជាសមាមាត្រ ការស្លាប់ជនស៊ីវិល នៅក្នុងសង្រ្គាមកូរ៉េ មានអត្រាខ្ពស់ជាងក្នុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ទៅទៀត។
ចាប់តាំងពីក្រោយសង្រ្គាមកូរ៉េ ឧបទ្វីបកូរ៉េនៅតែបន្តពុះចែកជាពីរ ហើយកូរ៉េខាងជើង និងកូរ៉េខាងត្បូងបានដើរតាមគន្លងផ្លូវពីរផ្ទុយពីគ្នាស្រឡះ។ កូរ៉េខាងជើងស្ថិតក្រោមរបបផ្តាច់ការកុម្មុយនិស្តបន្តត្រកូល តាំងពីជីតា គឺលោកគីម អ៊ីលស៊ុង រហូតទៅដល់ចៅ គឺលោកគីម ជុងអ៊ុន នៅពេលបច្ចុប្បន្ន។ របបកុម្មុយនិស្តក្រុងព្យុងយ៉ាងគិតតែពីការពង្រឹងកម្លាំងទ័ព ដោយទុកឲ្យប្រជាជនត្រូវរស់ក្នុងភាពក្រីក្ររហូតត្រូវប្រឈមមុខនឹងគ្រោះអត់ឃ្លាន បណ្តាលឲ្យមានអ្នកស្លាប់រាប់លាននាក់។
កូរ៉េខាងត្បូងវិញ ក៏បានឆ្លងកាត់របបផ្តាច់ការប្រមាណជាង ៣០ឆ្នាំដែរ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកស៊ីងម៉ាន់ រី និងមេដឹនាំយោធាបន្តបន្ទាប់មកទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែមានចលនាតវ៉ាប្រឆាំងពីសំណាក់ប្រជាជន កូរ៉េខាងត្បូងក៏បានធ្វើកំណែទម្រង់ ហើយចាប់យករបៀបដឹកនាំតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៨៧។ នៅក្នុងអំឡុងពេលជាមួយគ្នានោះ កូរ៉េខាងត្បូងបានធ្វើការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន រហូតបានក្លាយទៅជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចមួយ នៅក្នុងតំបន់អាស៊ី៕
ភាពផុយស្រួយនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍
កែប្រែសូមបន្តចាប់អារម្មណ៍ទៅលើភូមិសាស្ត្រនយោបាយនៃភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍តទៅទៀត ដោយសូមលើកឡើងអំពីភាពផុយស្រួយនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ផុយស្រួយ ពីព្រោះម្យ៉ាង សុទ្ធសឹងជាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យថ្មីថ្មោងដែលតែងជួបនឹងវិបត្តិនយោបាយ សង្គម សេដ្ឋកិច្ច និងសន្តិសុខ។ ពីព្រោះម្យ៉ាងទៀត ថ្នាក់ដឹកនាំខ្លះនៅតែមិនព្រមទទួលគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យបែបបស្ចិមលោក។
ជាការពិតណាស់ដែលថា បណ្តាប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍មួយចំនួនបានបោះជំហាន ទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ជាពិសេសនៅក្នុងអំឡុងទសវត្សរ៍ទី៩០។ ក៏ប៉ុន្តែ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យថ្មីថ្មោងទាំងនេះ ផុយស្រួយមែនទែន តែងជួបនឹងវិបត្តិបីប្រភេទ ៖ វិបត្តិនយោបាយ វិបត្តិសង្គមនិងសេដ្ឋកិច្ច ព្រមទាំងវិបត្តិសន្តិសុខ។
វិបត្តិនយោបាយតែងតែកើតឡើង នៅពេលដែលពលរដ្ឋចាប់ផ្តើមប្រឆាំងនឹងអ្នកដឹកនាំដែលខ្លួនបានបោះឆ្នោតតែងតាំងជាប្រមុខរដ្ឋឬប្រមុខរដ្ឋាភិបាល។ ជាទូទៅ ពលរដ្ឋបែក ចិត្ត ឈប់គាំទ្រអ្នកដែលខ្លួនបានបោះឆ្នោតឱ្យ ដោយហេតុតែពួកអ្នកដឹកនាំទាំងនោះ ពុករលួយ បក្សពួកនិយម មិនព្រមធ្វើកំណែទម្រង់ ឬគ្រប់គ្រងប្រទេសរបៀបផ្តាច់ការពេក។
វិបត្តិនយោបាយបែបនេះ បានកើតឡើង នៅហ្វីលីពីន ក្នុងខែមករាឆ្នាំ២០០១។ កាលនោះ លោកប្រធានាធិបតីហ្សូហ្សេហ្វ អេស្ត្រាដា (Joseph Estrada) ដែលជាប់ចោទថាបានគៃបន្លំយកប្រាក់រដ្ឋ ត្រូវបង្ខំចិត្តលាចេញពីតំណែងនិងប្រគល់អំណាចទៅឲ្យលោកស្រីអនុប្រធានាធិបតី ក្លូរីយ៉ា អារ៉ូយ៉ូ (Gloria Arroyo)។ ករណីស្រដៀងគ្នា ក៏បានកើតឡើងដែរនៅប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ក្នុងខែកក្កដាឆ្នាំ២០០។ កាលនោះ លោកប្រធានាធិបតីវ៉ាហ៊ីដ (Wahid) បានជាប់ទាក់ទិនក្នុងរឿងពុករលួយ ហើយក៏ត្រូវបាត់បង់អំណាចដែលបានធ្លាក់ទៅក្នុងដៃរបស់លោកស្រីអនុប្រធានាធិបតី ម៉េហ្កាវ៉ាទី ស៊ុយកាណូពុយទ្រី(Megawati Sukarnoputri) វិញម្តង។
គ្រោះថ្នាក់ទីពីរ ដែលលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យថ្មីថ្មោង នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ជួបប្រទះ គឺវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម។ ជាក់ស្តែង ដោយហេតុតែវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចអាស៊ីនៅឆ្នាំ១៩៩៧និងចំហាយអាក្រក់របស់វាតរហូតដល់ឆ្នាំ២០០១ សសរគ្រឹះទាំងប៉ុន្មាននៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យថ្មីថ្មោងនៅឥណ្ឌូណេស៊ីនិងនៅហ្វីលីពីនបានរង្គោះរង្គើ។ កាលនោះ នៅឥណ្ឌូណេស៊ី កងទ័ពបានសាកល្បងវិលមកក្តាប់អំណាចវិញ រីឯពួកអ៊ីស្លាមជ្រុលនិយមដែលស្អប់ខ្ពើមលិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមានប្រជាប្រិយភាពខ្លាំងក្លា។ ចំណែកនៅហ្វីលីពីនវិញ កាលណោះ ក្រោយពីលោកប្រធានាធិបតីហ្សូហ្សេហ្វ អេស្ត្រាដាបានដួលរលំ ពួកក្រុមអ្នកមាននិងអ្នកមានអំណាចសម័យលោកហ្វៀកឌីណង់ ម៉ាកកុស ព្រមទាំងកងទ័ពក៏បានពង្រឹងជំហររបស់ពួកគេឡើងវិញនៅក្នុងប្រទេសដែរ។ គឺជាសំណាងមួយល្អហើយ ដែលវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចអាស៊ីមិនបានអូសបន្លាយយូរ និងមិនបានបណ្តាលឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក្មេងខ្ចីទាំងនេះដួលរលំ។
ដោយឡែក បណ្តាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យថ្មីថ្មោងនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដូចជានៅខ្វះចន្ទល់ មួយដ៏សំខាន់ នោះគឺការស្វែងរកកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ដើម្បីឲ្យប្រជាជាតិទាំងមូលធូរធារ មិនមែនឲ្យធូរធារតែអ្នកមាន និងអ្នកមានអំណាចមួយក្តាប់តូចតែប៉ុណ្ណោះទេ។ នេះគឺជាមូលហេតុសំខាន់នៃគម្លាតកាន់តែធំរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រ គឺជាមូលហេតុដែលនឹងអាច បណ្តាលឱ្យអ្នកក្រីក្រក្លាយជាអ្នកឈឺចាប់ ហើយបែរទៅរកចលនានយោបាយជ្រុលនិយមឬអ៊ីស្លាមជ្រុលនិយមដែលប្រឆាំងដាច់ខាតទៅនឹងលិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
ក្រៅពីនេះ វិបត្តិសន្តិសុខក៏អាចនឹងក្លាយជាគ្រោះថ្នាក់ធំដែរ សម្រាប់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យថ្មីថ្មោង នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ។ គ្រោះថ្នាក់នេះ អាចស្តែងចេញ តាមរយៈរូបភាពពីរខុសគ្នា។ រូបភាពទីមួយ គឺអំពើភេរវកម្ម ដែលមានកើតឡើងជាហូរហែ នៅប៉ែកខាងត្បូងប្រទេសថៃ នៅឥណ្ឌូណេស៊ី ឬនៅហ្វីលីពីន។ ចូរកុំភ្លេចថា ពួកភេរវជន ជាពិសេសពួកភេរវជនអ៊ីស្លាមជ្រុលនិយម ជាសត្រូវរបស់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ រីឯរូបភាពទីពីរវិញនៃវិបត្តិសន្តិសុខ ដែលអាចគំរាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ គឺសង្គ្រាម សង្គ្រាមស៊ីវិល ឬសង្គ្រាមរវាងប្រទេសជិតខាងរបងជាមួយ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ សព្វថ្ងៃ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ នៅតែជាទី ដែលលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមានដំណើររប៉ាក់រប៉ើក។ មូលហេតុមានច្រើនយ៉ាង៖
មូលហេតុទីមួយ គឺមកអំពីថ្នាក់ដឹកនាំខ្លះ មិនព្រមទទួលគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យបែបបស្ចិមលោក នាំគ្នានិយាយថា មិនត្រូវអនុវត្តឡើយ ឬក៏មិនត្រូវអនុវត្តម៉ត់ចត់ហួសហេតុពេកទេ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ ដើម្បីពង្រឹងទឡ្ហីករណ៍នេះ ពួកគេបានទាំងចងក្រងឡើងនូវអ្វីដែលគេហៅថា«តម្លៃគោលការណ៍អាស៊ី» (Les valeurs asiatiques)។
តើអ្វីទៅ « តម្លៃអាស៊ី »? វាគឺជាទ្រឹស្តីមួយដែលអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីសិង្ហបុរី លី គាន់យូ(Lee Kuan Yew) បានបង្កើតឡើង ក្នុងគោលដៅច្រានចោលលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបែបបស្ចិម លោក។ លី គាន់យូ បានអះអាងជាអាទិ៍ថា បណ្តាសង្គមអាស៊ីមានប្រពៃណីនិងវប្បធម៌របស់គេដាច់ដោយឡែក ដែលខុសគ្នាស្រឡះពីប្រពៃណីនិងវប្បធម៌បស្ចិមលោក។ បស្ចិមលោកឲ្យតម្លៃខ្លាំងណាស់ទៅលើបុគ្គល សេរីភាព និងសមធម៌ ចំណែកពិភពអាស៊ីវិញឲ្យតម្លៃខ្លាំងជាងគេទៅលើគ្រួសារ សង្គម វិន័យ សណ្តាប់ធ្នាប់ អំណាច និងការងារ។ សម្រាប់លី គាន់យូរ « តម្លៃអាស៊ី »ប្រសើរជាងគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យបែបបស្ចិម លោក។ នេះមិនមែនជាការមួយចៃដន្យឡើយ ពីព្រោះ ពីទសវត្សរ៍ទី៨០រហូតដល់ពាក់ កណ្តាលទសវត្សរ៍ទី៩០ បណ្តាប្រទេសអាស៊ីដែលគេហៅថា«នាគអាស៊ី»មានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចក្លៀវក្លា នៅពេលដែលសេដ្ឋកិច្ចបស្ចិមលោកជាទូទៅផ្តើមបាត់បង់សន្ទុះ ជាហេតុជំរុញ នៅពេលនោះ ឲ្យបណ្តាប្រទេសនាគសេដ្ឋកិច្ចទាំងនេះ និយាយអួតអាងពីគំរូសង្គមរបស់ពួកគេ និងទិតៀនគំរូសង្គមរបស់បស្ចិមលោក។
មូលហេតុមួយទៀត ដែលបង្កឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមានដំណើររប៉ាក់រប៉ើក នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍គឺកម្លាំងខ្លាំងសឹងផ្តាច់មុខតែឯកឯងនៃគណបក្សមួយនៅលើឆាកនយោបាយនៃបណ្តាប្រទេសមួយចំនួន។ ក្នុងនោះរួមមានជាអាទិ៍ បក្សសកម្មភាពប្រជាជន នៅសិង្ហបុរី បក្សអង្គការឯកភាពជាតិម៉ាឡេ នៅម៉ាឡេស៊ី និងរហូតមកដល់ឆ្នាំ២០១៣នេះ បក្សប្រជាជនកម្ពុជា នៅកម្ពុជា។
មូលហេតុផ្សេងមួយទៀតដែលបង្កឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមានដំណើររប៉ាក់រប៉ើក នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ គឺការលេចត្រដែតឡើងខ្លាំងនៃប្រទេសចិនកុម្មុយនិស្ត នៅលើឆាកតំបន់ និងនៅលើឆាកអន្តរជាតិ។ ទីក្រុងប៉េកាំងខ្លួនឯង ដែលនៅតែមិនព្រមផ្តល់សិទ្ធិនយោបាយ ឲ្យពលរដ្ឋរបស់ខ្លួនបានរកស៊ីសឹងផ្តាច់មុខជាមួយប្រទេសកាន់អំណាចផ្តាច់ការដូចយ៉ាងភូមារហូតមកដល់ពេលថ្មីៗនេះ និងបានធ្វើឲ្យទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចរបស់បស្ចិមលោកទៅលើប្រទេសអាស៊ីមួយនេះគ្មានប្រសិទ្ធិភាព។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ចិនផ្តល់ជំនួយគ្មានល័ក្ខខណ្ឌ័នយោបាយ ដល់ប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យថ្មីថ្មោងដូចជាកម្ពុជាជាដើម។
ឯមូលហេតុចុងក្រោយ គឺការដែលប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍មួយចំនួន នៅតែមិនព្រមបោះបង់ចោលរដ្ឋប្រហារយោធាដូចជាប្រទេសថៃជាដើម និងការដែលប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍មួយចំនួននៅតែបន្តឋិតក្រោមការគំរាមកំហែងពីសំណាក់រដ្ឋប្រហារយោធា ដូចយ៉ាងប្រទេសហ្វីលីពីន៕
អំណាចផ្តាច់ការ និង លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍
កែប្រែលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានចាប់ផ្តើមចាក់ឫស នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ នៅពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍ទី៨០ និងបានគ្របដណ្តប់ខ្លាំង ទៅលើភូមិភាគនេះ នៅក្នុងទសវត្សរ៍ទី៩០ ដោយសារតែការរលត់រលាយទៅនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ និងដោយសារតែកំណើន និងសន្ទុះសេដ្ឋកិច្ចក្លៀវក្លានៃប្រទេសមួយចំនួននៅក្នុងតំបន់។
មុនពេលមកដល់របស់បណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុបអាណានិគមនិយមក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៩ នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ មានសុទ្ធតែរបបរាជានិយមចាស់គំរិល។ ក្រោយពេលដែលបណ្តាប្រទេសអាណានិគមនិយមទាំងនេះ បានចាកចេញពីអាស៊ីអាគ្នេយ៍សឹងអស់ទៅវិញ នៅចុងទសវត្សរ៍ទី៤០និងដើមទសវត្សរ៍ទី៥០ ប្រទេសទាំងអស់នៅក្នុងភូមិភាគនេះ បានទទួលរងខ្លាំងឬតិច ចំហាយនៃសង្គ្រាមត្រជាក់។ នៅក្នុងកាលៈទេសៈបែបនេះ ប្រទេសខ្លះបានក្លាយជារបប ផ្តាច់ការរណបសហរដ្ឋអាមេរិកដូចជាថៃ ហ្វីលីពីន និងសិង្ហបុរី រីឯប្រទេសខ្លះទៀតវិញបានក្លាយជារបបផ្តាច់ការកុម្មុយនិស្តរណបសហភាពសូវៀត ឬរណបប្រទេសចិនប្រជាមានិត ដូចជាវៀតណាម ឡាវ និងកម្ពុជា។
គេត្រូវរង់ចាំរហូតដល់ទសវត្សរ៍ទី៨០ ទើបឃើញប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍មួយ នោះគឺ ហ្វីលីពីន ឈានជើងមុនគេទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ កាលនោះ គឺនៅខែកុម្ភៈឆ្នាំ១៩៨៦ ហ្វៀកឌីណង់ ម៉ាកកុស(Ferdinand Marcos) បុរសខ្លាំងនៃរបបផ្តាច់ការហ្វីលីពីន ត្រូវបានអាមេរិកបង្ខំឲ្យរៀបចំការបោះឆ្នោតសេរីនិងប្រជាធិបតេយ្យ។ កាលនោះ ជោគជ័យនៃការបោះឆ្នោតបានទៅលោកស្រីកូរី អាគីណូ(Cory Aquino) ភរិយារបស់មេដឹកនាំបក្សប្រឆាំងលោកបេនីញ៉ូ អាគីណូ(Benigno Aquino) ដែលត្រូវបានគេធ្វើឃាតនៅឆ្នាំ១៩៨៣។ នេះគឺជារលកប្រជាធិបតេយ្យទីមួយ។ រលកប្រជាធិបតេយ្យទីពីរ ដែលបានគ្របដណ្តប់ទៅលើអាស៊ីអាគ្នេយ៍ បានប្រព្រឹត្តទៅនៅក្នុងទសវត្សរ៍ទី៩០ ឧទាហរណ៍ដូចជានៅសិង្ហបុរី នៅថៃ នៅកម្ពុជានិងនៅឥណ្ឌូណេស៊ីជាដើម។
មានមូលហេតុច្រើនយ៉ាង ដែលអាចពន្យល់ប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្ម នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ក្នុងទសវត្សរ៍ទី៨០និងទី៩០។ មូលហេតុទីមួយ គឺការរលត់រលាយទៅនៃសង្រ្គាមត្រជាក់។ នៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់ របបផ្តាច់ការមួយចំនួន ដូចជានៅថៃឬនៅឥណ្ឌូណេស៊ី បានពង្រឹងអំណាចរបស់ខ្លួន ដោយមានការចូលដៃពីសំណាក់សហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីប្រឆាំងនឹងមនោគមវិជ្ជាកុម្មុយនិស្ត។ ក្រោយសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់ របបផ្តាច់ការអស់ទាំងនេះដែលភាគច្រើនជារបបសឹក អស់មានលេស ដើម្បីពង្រឹងនិងបង្កើនអំណាចរបស់ខ្លួនទៀតហើយ។ ម្ល៉ោះហើយ បានជាសន្តិភាពនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ អាចផ្តើមចាក់ឫសគល់ នៅក្នុងភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍បាន នៅក្នុងទសវត្សរ៍ទី៩០។
មូលហេតុទីពីរដែលអាចពន្យល់ប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្មនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ គឺកំណើនសេដ្ឋកិច្ចដ៏ខ្លាំងក្លារបស់បណ្តាប្រទេសនាគអាស៊ី ដូចជាសិង្ហបុរី និងក្រោយមកទៀត របស់បណ្តាប្រទេសខ្លាអាស៊ី ដូចជាម៉ាឡេស៊ី និងថៃ ពីទសវត្សរ៍ទី៨០ដល់ឆ្នាំ១៩៩៧ ឆ្នាំដែលវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចបានរាតត្បាតទៅលើទ្វីបអាស៊ី។ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចដ៏វិសេសវិសាលនេះ បានធ្វើឲ្យពួកអ្នកវណ្ណៈកណ្តាលដែលចេះដឹងជាងមុននិងធូរធាជាងមុនកើនចំនួនលឿនរហ័ស និងហ៊ានចេញមុខទាមទារសេរីភាព។
គឺនៅក្នុងបរិបទនៃការរលត់រលាយទៅនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ បរិបទនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចក្លៀវក្លាបែបនេះហើយ ដែលគេឃើញសង្គមស៊ីវិលមួយលេចត្រដែតឡើង និងចេញមុខទាមទារសេរីភាព នៅក្នុងបណ្តាប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ សហជីព ជាអ្នកនាំមុខគេ នៅក្នុងចលនាបាតុកម្មប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល។ ក្រោយមកទៀត មាននិស្សិត និស្សិតដែលចាប់ពីពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍ទី៨០ទៅ បានចុះធ្វើបាតុកម្មនៅតាមដងផ្លូវ ក្នុងប្រទេសថៃ ហ្វីលីពីន ភូមា និងដប់ឆ្នាំក្រោយមកទៀត ក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី។ ចូរកុំភ្លេចថា របបផ្តាច់ការរបស់ស៊ូហាកតូ(Suharto) នៅឥណ្ឌូណេស៊ីបានដួលរលំ នៅឆ្នាំ១៩៩៨ ដោយហេតុតែមានមហាបាតុកម្ម ក្នុងទូទាំងប្រទេស របស់ពួកសហជីពនិងរបស់ពួកនិស្សិត។
ក្រៅពីសហជីពនិងនិសិ្សត សាសនាក៏បានដើរតួនាទីមួយសំខាន់ដែរ នៅក្នុងអភិក្រមនៃការប្រឆាំងនឹងរបបផ្តាច់ការ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង នៅឆ្នាំ១៩៨៦ ក្នុងប្រទេសហ្វីលីពីន ព្រះវិហារកាតូលីកបានចេញមុខគាំទ្រលោកស្រីប្រមុខបក្សជំទាស់កូរី អាគីណូ(Cory Aquino) ដើម្បីប្រឆាំងនឹងរបបផ្តាច់ការរបស់ហ្វៀកឌីណង់ ម៉ាកកុស(Ferdinand Marcos)។ ដូចគ្នាអ៊ីចឹងដែរ នៅប្រទេសភូមា ព្រះសង្ឃបានជួយលាក់ខ្លួននៅក្នុងវត្ត ពួកនិស្សិតដែលបានចូលរួមក្នុងបាតុកម្មប្រឆាំងនឹងរបបផ្តាច់ការរបស់ណេ វីន(Ne Win) ក្នុងឆ្នាំ១៩៨៨។
គេក៏មិនអាចបំភ្លេចបានដែរ តួនាទីរបស់បណ្តាអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដែលជាសសរ គ្រឹះមួយដ៏មាំនៃសង្គមស៊ីវិល នៅមុននិងនៅក្រោយពេលដែលអំណាចផ្តាច់ការខ្លះនៅ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដួលរលំហើយ។
គេក៏ត្រូវឲ្យតម្លៃផងដែរដល់បច្ចេកវិជ្ជាថ្មីៗនិងឈានមុខ ដូចជាទូរស័ព្ទដៃ និងអ៊ីនធឺណែត ដែលបានបើកលទ្ធភាពឲ្យមានការផ្សព្វផ្សាយពត៌មានលឿនរហ័ស និងការទាក់ទងគ្នាទាន់ពេលវេលារវាងមតិសាធារណជនក្នុងស្រុកនិងមតិអន្តរជាតិ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សព្វថ្ងៃនេះ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ នៅតែជាទីដែលលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យពិបាកងើបក្បាលនិងពិបាកដំណើរការ។ ពិបាកដំណើរការ ដោយហេតុតែវត្តមានដ៏រឹងមាំនិងចាស់ដុះស្លែនៃអំណាចផ្តាច់ការមួយចំនួននៅក្នុងតំបន់ ដោយហេតុតែមានការបំផុសបំផុលឡើងនូវទ្រឹស្តី«តម្លៃគោលការណ៍អាស៊ី»ដែលប្រឆាំងនឹងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបែបបស្ចិមលោក និងដោយហេតុតែវត្តមានរបស់មហាយក្សចិនកុម្មុយនិស្ត ដែលអាចជាហ្រ្វាំងនៃប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្ម នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍៕
បណ្តាប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍៖ ខុសគ្នាច្រើន ដូចគ្នាតិច
កែប្រែអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ជាតំបន់មួយដែលគ្មានអរិយធម៌រួមគ្នាមួយទេ។ ប្រជាជននៅក្នុងតំបន់នេះមិនដូចគ្នាសោះឡើយ ប្រើភាសាខុសគ្នា មានវប្បធម៌ ទំនៀមទម្លាប់និងប្រពៃណីខុសគ្នាស្រឡះ។
សម្រាប់ពួកភូមិសាស្ត្រនយោបាយវិទូ តំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ឋិតនៅក្នុងភូមិភាគដ៏ធំមួយដែលគេហៅថាអាស៊ីបូព៌ា ដាច់ដោយឡែកពីអាស៊ីកណ្តាល អាស៊ីខាងត្បូង និងអូសេអានី (Océanie)។ តំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះទៀតសោត ត្រូវបានពួកអ្នកឯកទេសដដែលបែងចែកជាពីរ៖ មួយគឺពិភពឥណ្ឌូចិន និងមួយទៀតគឺពិភពម៉ាឡេ។
នៅក្នុងស្មារតីរបស់ពួកភូមិសាស្រ្តនយោបាយវិទូ ពាក្យថា"ពិភពឥណ្ឌូចិន" មានន័យធំទូលំទូលាយ ពីព្រោះវាគ្របដណ្តប់មិនត្រឹមតែទៅលើប្រទេសវៀតណាម កម្ពុជានិងឡាវប៉ុណ្ណោះទេ តែទៅលើប្រទេសភូមានិងប្រទេសថៃថែមទៀត។ រីឯ"ពិភពម៉ាឡេ"វិញ គឺជាពពួកបណ្តាប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដទៃផ្សេងដែលជាកោះ ឬជាទីប្រជុំកោះ រួមមានប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី ហ្វីលីពីន សិង្ហបុរី ព្រុយណេ និងទីម័រខាងកើត។
រីឯប្រជាជនអាស៊ីអាគ្នេយ៍វិញ មិនដូចគ្នាសោះ ប្រើភាសាខុសៗគ្នា មានសាសនា វប្បធម៌ ទំនៀមទម្លាប់ និងប្រពៃណីខុសៗពីគ្នា។ ប្រជាជនភាគច្រើននៅភូមា កម្ពុជា ថៃ ឡាវ និងវៀតណាម កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា។ អ៊ីស្លាមជាសាសនារបស់ប្រជាជនភាគច្រើននៅឥណ្ឌូណេស៊ី និងនៅម៉ាឡេស៊ី។ វាក៏ជាសាសនារបស់ប្រជាជនមួយចំនួនដែរ នៅប៉ែកខាងត្បូងនៃប្រទេសហ្វីលីពីន ដូចជានៅកោះមីនដាណាវ(Mindanao) ស៊ុយលុយ(Sulu) និងរ៉ូឡូ(Jolo) ព្រមទាំងរបស់ប្រជាជនមួយចំនួននៅភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសថៃ ដូចយ៉ាងនៅខេត្តណារ៉ាធីវ៉ាត(Narathiwat) ប៉ាត្តានី(Pattani) និងយ៉ាឡា(Yala)។ ចំណែកប្រជាជនភាគច្រើននៅហ្វីលីពីនវិញ ជាអ្នកកាន់សាសនាគ្រិស្ត។ សាសនាគ្រិស្តក៏ជាសាសនារបស់ប្រជាជនមួយចំនួនដែរ នៅប្រទេសវៀតណាម។
បន្ថែមពីការប្រើភាសាផ្សេងៗពីគ្នា ដែលមិនអនុញ្ញាតឲ្យប្រជាជនអាស៊ីអាគ្នេយ៍និយាយទាក់ទងគ្នាបានស្រួល ក៏មានដែរការប្រើភាសាជាច្រើនខុសៗគ្នានៅក្នុងប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍នីមួយៗ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី មានភាសាតូចៗផ្សេងៗគ្នារហូតដល់ទៅជិត៧០០ឯណោះ។
ម្ល៉ោះហើយ បានជាបន្តិចម្តងៗ អង់គ្លេសក្លាយទៅជាភាសារួមមួយរវាងបណ្តាប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ គឺជាភាសាផ្លូវការរបស់សមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ហៅកាត់ថា អាស៊ាន។
ដោយឡែក លក្ខណៈខុសគ្នាច្រើននិងដូចគ្នាតិចនៃបណ្តាប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ក៏ជាកេរដំណែលបន្សល់មកពីសម័យអាណានិគមផងដែរ។ ចូរកុំភ្លេចថា ភូមានិងម៉ាឡេស៊ីជាអតីតអាណានិគមរបស់អង់គ្លេស ឥណ្ឌូណេស៊ីជាអតីតអាណានិគមរបស់ហូឡង់ ហ្វីលីពីនជាអតីតអាណានិគមរបស់អេស្ប៉ាញ និងក្រោយមកទៀតរបស់អាមេរិក។ រីឯឥណ្ឌូចិនវិញ រួមមានវៀតណាម កម្ពុជានិងឡាវ ជាអតីតអាណានិគមរបស់បារាំង។ នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ គឺមានតែប្រទេសថៃមួយទេដែលបានគេចផុតពីនឹមអាណានិគមរបស់អឺរ៉ុប ដ្បិតកាលសម័យនោះ ថៃជាដីមួយដុំដែលត្រូវបានបារាំងនិងអង់គ្លេសទុកចោលឱ្យនៅជាតំបន់ទ្រនាប់ដើម្បីបែងចែកដែនដីអាណានិគមនៃមហាអំណាចទាំងពីរឱ្យនៅឆ្ងាយនិងដាច់ស្រឡះពីគ្នា។
នៅត្រួតពីលើកេរដំណែលបន្សល់មកពីសម័យអាណានិគមរបស់អឺរ៉ុប ក៏មានដែរនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ឥទ្ធិពលរបស់ឥណ្ឌានិងរបស់ចិន ឥទ្ធិពលដែលមានមកជាច្រើនសតវត្សរ៍កន្លងមកហើយ។ ឥទ្ធិពលវប្បធម៌របស់ឥណ្ឌាបានសាបព្រោះខ្លាំងទៅលើកម្ពុជា ឡាវ ភូមា ម៉ាឡេស៊ីនិងឥណ្ឌូណេស៊ី។ អ៊ីចឹងហើយបានជាមានមកទល់សព្វថ្ងៃ ជនជាតិឥណ្ឌារស់នៅប្រទេសម៉ាឡេស៊ីនិងឥណ្ឌូណេស៊ី។
រីឯឥទ្ធិពលវប្បធម៌របស់ចិនវិញ វាលេចឡើង ជាពិសេសតាមរយៈវត្តមានច្រើនសន្ធឹក សន្ធាប់របស់ជនជាតិចិន គឺប្រមាណជាង៣០លាននាក់នៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ រួមមានជាអាទិ៍នៅវៀតណាម ថៃ ហ្វីលីពីន កម្ពុជា ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី។ សហគមន៍ចិនដើរតួនាទីសេដ្ឋកិច្ចសំខាន់ណាស់នៅក្នុងបណ្តាប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ជាពិសេសនៅថៃនិងនៅឥណ្ឌូណេស៊ី។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ជនជាតិចិនក្តាប់យកយ៉ាងហោចណាស់៧០%នៃសេដ្ឋកិច្ចឯកជន ម្ល៉ោះហើយបានជារហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ ប្រជាជនឥណ្ឌូណេស៊ីមួយចំនួនធំស្អប់ខ្ពើមសហគមន៍ចិន។
ដោយឡែក គេសង្កេតឃើញថា ជនជាតិចិនពិបាកនឹងបញ្ចូលខ្លួនទៅក្នុងសង្គមកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម ជាងទៅក្នុងសង្គមកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ដ្បិតព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏ជាសាសនារបស់ចិនដែរ ទោះបីជាព្រះពុទ្ធសាសនាបែបចិនមានលាយទៅដោយសាសនាកុងជឺ(Confucius)ក៏ដោយ។
ភាពខុសគ្នាចុងក្រោយរវាងបណ្តាប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍ គឺរបបនយោបាយផ្សេងៗពីគ្នា និងគម្លាតសេដ្ឋកិច្ច។ តើមានអ្វីដូចគ្នាទៅ រវាងរបបប្រជាធិបតេយ្យឥណ្ឌូណេស៊ីនិងរបបកុម្មុយនិស្តវៀតណាម ឬរវាងអំណាចផ្តាច់ការភ្លឺស្វាងសិង្ហបុរីនិងអំណាចផ្តាច់ការសឹងផ្តាច់មុខតែឯកឯងរបស់គណបក្សតែមួយនៅម៉ាឡេស៊ី? តើមានអ្វីដូចគ្នាទៅ រវាងកម្រិតជីវភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋសិង្ហបុរី និងកម្រិតជីវភាពរបស់ពលរដ្ឋឡាវ កម្ពុជាឬវៀតណាម?
អ៊ីចឹងហើយបានជាពួកសេដ្ឋវិទូនាំគ្នាបែងចែកបណ្តាប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍ជាបីប្រភេទ។ ទីមួយគឺពពួកប្រទេសនាគសេដ្ឋកិច្ច នោះគឺប្រទេសសិង្ហបុរី។ ទីពីរគឺពពួកប្រទេសខ្លាសេដ្ឋកិច្ច រួមមានម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី ថៃនិងហ្វីលីពីន។ រីឯទីបី គឺពពួកបណ្តាប្រទេសមិនសូវលូតលាស់ រួមមានវៀតណាម កម្ពុជា ឡាវ ភូមា និងទីម័រខាងកើត៕
ការឡើងកាន់អំណាចនៃបក្សកុម្មុយនិស្តចិន ឆ្នាំ១៩៤៩
កែប្រែជ័យជម្នះរបស់ក្រុមកុម្មុយនិស្ត នៅក្នុងសង្រ្គាមស៊ីវិលនៅចិន។ ជ័យជម្នះ ដែលបាននាំបក្សកុម្មុយនិស្តដឹកនាំដោយម៉ៅសេទុងមកកាន់អំណាច ចំណែកឯក្រុមជាតិនិយមដឹកនាំដោយចាង កាយចៀក ត្រូវរត់ភៀសខ្លួនទៅតៃវ៉ាន់។
នៅឆ្នាំ១៩៣៩ នៅពេលដែលសង្រ្គាមលោកលើកទី២ចាប់ផ្តើមផ្ទុះឡើង ប្រទេសចិនត្រូវបែងចែកជា៣ផ្នែក៖ មួយផ្នែកខាងកើតស្ថិតក្រោមការកាន់កាប់របស់ជប៉ុន ខាងលិចនិងខាងត្បូងស្ថិតក្រោមការកាន់កាប់របស់កងទ័ពរដ្ឋាភិបាលជាតិនិយមគួមីនតាង ដឹកនាំដោយ ចាង កាយចៀក ចំណែកពួកកុម្មុយនិស្តគ្រប់គ្រងតំបន់តូចមួយ នៅប៉ែកពាយ័ព្យ។
ជាផ្លូវការ រដ្ឋាភិបាលគួមីនតាងរបស់ចាង កាយចៀក និងកងឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តរបស់ម៉ៅ សេទុង គឺជាសម្ព័ន្ធមិត្តនឹងគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្ព័ន្ធភាពនេះធ្វើឡើងដោយសារទេកាលៈទេសៈតម្រូវ ដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការឈ្លានពានរបស់ជប៉ុនតែប៉ុណ្ណោះ ហើយវាក៏ជាសម្ព័ន្ធភាពដែលមានតែឈ្មោះផងដែរ ដោយនៅក្នុងភាពពិតជាក់ស្តែង រដ្ឋាភិបាលជាតិនិយម និងក្រុមកុម្មុយនិស្ត គឺជាគូសត្រូវស៊ីសាច់ហុតឈាមនឹងគ្នា។
នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ បក្សកុម្មុយនិស្តចិនមានកងទ័ពប្រមាណជា ១លាននាក់ និងគ្រប់គ្រងដែនដីដែលមានប្រជាជនប្រមាណជា ១០០លាននាក់។ បក្សកុម្មុយនិស្តក្រោមការដឹកនាំរបស់ម៉ៅសេទុង បានគ្រប់គ្រងដែនដីរបស់ខ្លួន ដោយប្រើវិធីក្តៅផង និងត្រជាក់ផង។ វិធីក្តៅ គឺតាមរយៈការដាក់ចេញនូវវិន័យយ៉ាងតឹងរ៉ឹង អមដោយការដាក់ទោសយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរចំពោះអ្នកល្មើសនឹងវិន័យ។ ចំណែកវិធីត្រជាក់ គឺការអប់រំ បំពាក់បំប៉នមនោគមន៍វិជ្ជាឲ្យប្រជាជនចេះលះបង់ផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ដើម្បីបក្ស និងរដ្ឋ។ វិធីដឹកនាំនេះ បូករួមជាមួយនឹងភាពវ័យឆ្លាតខាងយុទ្ធសាស្រ្តទ័ព និងនយោបាយរបស់ម៉ៅសេទុង ព្រមទាំងភាពប្តូរផ្តាច់ក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការឈ្លានពានរបស់ជប៉ុន បានធ្វើឲ្យបក្សកុម្មុយនិស្តចិនទទួលបាននូវការគាំទ្រពីប្រជាជន ព្រមទាំងបានទាក់ទាញយុវជនក្មេងៗរាប់ម៉ឺននាក់ឲ្យចូលជាសមាជិកបក្ស។
ក្រឡេកទៅមើលកម្លាំងទ័ពរបស់ចាង កាយចៀកវិញ ថ្វីដ្បិតតែទទួលបានជំនួយយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ពីសហរដ្ឋអាមេរិក និងមានចំនួនកងទ័ពច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ច្រើនតែចំនួន ហើយខ្វះគុណភាព។ មេដឹកនាំកងទ័ពត្រូវបានតែងតាំងឡើងតែទៅតាមបក្សពួក ដោយមិនខ្វល់ពីសមត្ថភាព ហើយអំពើពុករលួយបានកើតមានឡើងពាសពេញក្នុងជួរមេដឹកនាំកងទ័ព។ មេទ័ពភាគច្រើននាំគ្នាបំប៉ោងចំនួនកូនទាហាន ព្រមទាំងកាត់យករបបរបស់កូនទាហានយកទៅលក់នៅក្នុងផ្សារងងឹត ដោយទុកឲ្យកងទ័ពដែលនៅតាមសមរភូមិត្រូវខ្វះស្បៀង និងគ្រឿងសព្វាវុធ ហើយត្រូវបាត់បង់ស្មារតីប្រយុទ្ធ។ ជាទូទៅ គេសង្កេតឃើញថា ទាហានរបស់ចាង កាយចៀក ត្រូវស្លាប់ និងធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយ ដោយសារការខ្វះស្បៀង និងជំងឺ ជាជាងស្លាប់ដោយត្រូវគ្រាប់កាំភ្លើងរបស់សត្រូវ។ សូម្បីតែមន្រ្តីយោធាជាន់ខ្ពស់របស់សហរដ្ឋអាមេរិកដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្ត ក៏ធ្លាប់បានរិះគន់ ចាង កាយចៀកដែរ ថា ជាមេដឹកនាំដែលគិតតែពីអំណាចផ្ទាល់ខ្លួន និងពីជម្លោះជាមួយពួកកុម្មុយនិស្ត ច្រើនជាងគិតពីការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងអំពើឈ្លានពានរបស់ជប៉ុន។
សាធារណរដ្ឋចិន រវាងចលនាឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្ត និងការឈ្លានពានរបស់ជប៉ុន សាធារណរដ្ឋចិនក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី១៖ ស៊ុន យ៉ាតសេន ងាកទៅរកកុម្មុយនិស្ត សាធារណរដ្ឋចិនក្រោយបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩១១ បដិវត្តន៍ផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមចិននៅឆ្នាំ១៩១១ សង្រ្គាមលោកលើកទី២នៅក្នុងតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក
1 2 3 4 5
នៅក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី២ នៅពេលដែលជប៉ុនត្រូវទទួលបរាជ័យ ហើយត្រូវដកខ្លួនថយចេញពីចិន សហរដ្ឋអាមេរិកចាប់ផ្តើមបារម្ភខ្លាចសង្រ្គាមស៊ីវិល រវាងរដ្ឋាភិបាលចាង កាយចៀក និងក្រុមឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តត្រូវផ្ទុះឡើងវិញ ក៏បានបញ្ជូនមន្រ្តីយោធាកំពូលម្នាក់ គឺឧត្តមសេនីយ៍ George Marshall ឲ្យទៅចិន ដើម្បីព្យាយាមសម្របសម្រួលជម្លោះ រវាងភាគីទាំងពីរ។ ក៏ប៉ុន្តែ បេសកកម្មនេះត្រូវទទួលបរាជ័យ ហើយនៅឆ្នាំ១៩៤៧ សង្រ្គាមស៊ីវិលក៏បានឆាបឆេះឡើងយ៉ាងសន្ធោរសន្ធៅ។
នៅពេលនោះ សហរដ្ឋអាមេរិក ថ្វីដ្បិតតែមិនចូលចិត្តការដឹកនាំរបស់ចាង កាយចៀក ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែសុខចិត្តផ្តល់ជំនួយយោធារាប់ពាន់លានដុល្លារដល់រដ្ឋាភិបាលគួមីនតាង ដើម្បីធ្វើយ៉ាងណាទប់ស្កាត់កុំឲ្យចិនត្រូវធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់បក្សកុម្មុយនិស្តចិន ដែលនៅពេលនោះទទួលបានជំនួយពីសហភាពសូវៀត។
បើគេពិនិត្យមើលទៅលើតុល្យភាពនៃកម្លាំង នៅក្នុងសង្រ្គាមស៊ីវិលនេះ គេឃើញថា កងទ័ពរបស់រដ្ឋាភិបាលគួមីនតាង មានចំនួនច្រើនជាងកងកម្លាំងឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តដល់ទៅ៤ដង (ទាហានរដ្ឋាភិបាលមាន ៤លាននាក់ ចំណែកកម្លាំងឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តមានតែ ១លាននាក់) ហើយគ្រឿងសព្វាវុធរបស់កងទ័ពរដ្ឋាភិបាលក៏មានច្រើន និងទំនើបជាង ដោយសារតែមានជំនួយពីសហរដ្ឋអាមេរិក។
ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយកងទ័ពរបស់ ចាង កាយចៀក ដែលខ្វះវិន័យ ហើយមេទ័ពគ្មានសមត្ថភាព ត្រូវទទួលបរាជ័យជាបន្តបន្ទាប់នៅក្នុងសមរភូមិ។ នៅឆ្នាំ១៩៤៨ កងកម្លាំងរបស់ម៉ៅសេទុងបានវាយដណ្តើមកាន់កាប់តំបន់ម៉ាន់ជូរី ដោយបានចាប់ខ្លួនទាហានរបស់រដ្ឋាភិបាលប្រមាណជា ៤០ម៉ឺននាក់ ដែលសុទ្ធសឹងជាទាហានឆ្នើម ប្រដាប់ដោយគ្រឿងសព្វាវុធទំនើបៗ។ ប៉ុន្មានខែក្រោយមកទៀត កងទ័ពរដ្ឋាភិបាលមួយក្រុមផ្សេងទៀត ដែលមានគ្នាប្រមាណ ៤៦ម៉ឺននាក់ ត្រូវបានក្រុមឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តធ្វើការឡោមព័ទ្ធជុំជិត។ ដោយបារម្ភខ្លាចទាហានទាំងអស់នេះ រួមទាំងគ្រឿងសព្វាវុធទំនើបៗរបស់ពួកគេត្រូវក្រុមកុម្មុយនិស្តចាប់បាន ដូចកាលពីនៅម៉ាន់ជូរី ចាង កាយចៀក ក៏មានគម្រោងប្រើយន្តហោះចម្បាំង ដើម្បីទម្លាក់គ្រាប់បែកកម្ទេចទីតាំងទ័ពរបស់ខ្លួនឯង។ ដឹងពីគម្រោងនេះ កងទ័ពដែលស្ថិតនៅក្រោមការឡោមព័ទ្ធ ក៏សុខចិត្តទម្លាក់អាវុធ ហើយចុះចូលជាមួយនឹងក្រុមឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្ត។
ចាប់តាំងពីពេលនោះមក តុល្យភាពកម្លាំងទ័ពក៏ត្រូវផ្អៀងកាន់តែខ្លាំង ទៅខាងបក្សកុម្មុយនិស្តចិន។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ រដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋចិនរបស់ចាង កាយចៀក ក៏ធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយខាងផ្នែកនយោបាយយ៉ាងខ្លាំងផងដែរ ដោយបាត់បង់នូវការគាំទ្រពីសំណាក់ប្រជាជនចិនទូទៅ។ ក្រៅពីបញ្ហាពុករលួយដែលកើតមានស៊ីរូង នៅគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ ក្នុងជួររដ្ឋាភិបាល ប្រជាប្រិយភាពរបស់ចាង កាយចៀក ត្រូវធ្លាក់ចុះខ្លាំង ដោយមកពីអសមត្ថភាពក្នុងការគ្រប់គ្រងសេដ្ឋកិច្ចជាតិ ជាពិសេស គឺបញ្ហាអតិផរណា។ ចាប់តាំងពីចប់សង្រ្គាមលោកលើកទី២ រហូតដល់ពាក់កណ្តាលឆ្នាំ១៩៤៨ តម្លៃទំនិញសព្វសារពើមានការកើនឡើង ១គុណនឹង៦៧។ គ្រាន់តែក្នុងរយៈពេល ៦ខែចុងក្រោយនៃឆ្នាំ១៩៤៨ តម្លៃទំនិញបានកើនឡើងរហូតដល់ទៅ ៨ម៉ឺន៥ពាន់ដង ហើយលុយត្រូវធ្លាក់ចុះថោកដូចក្រដាស។
នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៤៩ កងទ័ពឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តបានវាយចូលកាន់កាប់ក្រុងណានជីង ដែលជារដ្ឋធានីរបស់សាធារណរដ្ឋចិន ហើយចាង កាយចៀក និងរដ្ឋាភិបាលគួមីនតាងក៏រត់ភៀសខ្លួនទៅតាំងមូលដ្ឋាននៅក្វាងទុង រួចហើយទៅស៊ីឈ័ន មុននឹងរត់ភៀសខ្លួនទៅកាន់កោះតៃវ៉ាន់ ដោយនាំទៅជាមួយនូវមន្រ្តី កងទ័ព ព្រមទាំងសាច់ញាតិប្រមាណជាជិត២លាននាក់។ ចិនដីគោកទាំងមូលត្រូវធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់បក្សកុម្មុយនិស្តចិន ហើយនៅថ្ងៃទី១ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៤៩ ម៉ៅសេទុងបានប្រកាសបង្កើតសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន ដោយបានរើរដ្ឋធានីពីណានជីង ទៅតាំងនៅប៉េកាំង។
នៅឯកោះតៃវ៉ាន់ឯណោះវិញ ចាង កាយចៀក បានប្រកាសយកក្រុងតៃប៉ិជារដ្ឋធានីបណ្តោះអាសន្នរបស់សាធារណរដ្ឋចិន ហើយបន្តអះអាងថា រដ្ឋាភិបាលរបស់លោក គឺជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់តែមួយគត់របស់ប្រទេសចិនទាំងមូល៕
ចិនក្រោមការដឹកនាំរបស់ម៉ៅសេទុងក្រោយជ័យជម្នះឆ្នាំ១៩៤៩
កែប្រែសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន ក្រោមការដឹកនាំរបស់ម៉ៅសេទុង ក្រោយជ័យជម្នះលើរដ្ឋាភិបាលចាង កាយចៀក នៅឆ្នាំ១៩៤៩។
សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន (ចិនកុម្មុយនិស្ត) ត្រូវបានម៉ៅសេទុងប្រកាសបង្កើតឡើង នៅទីក្រុងប៉េកាំង នៅថ្ងៃទី១ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៤៩ ក្រោយពីបានបណ្តេញរដ្ឋាភិបាលគួមីនតាង របស់ចាង កាយចៀកឲ្យធ្លាក់ពីអំណាច ហើយរត់ទៅបង្កើតរដ្ឋាភិបាលនិរទេស នៅកោះតៃវ៉ាន់។
ការឡើងមកកាន់អំណាចរបស់បក្សកុម្មុយនិស្តចិនបានកើតឡើង ដោយសារតែចរន្តបី នៃសាធារណមតិចិន ដែលវេញបញ្ចូលគ្នា៖
ទីមួយ ចលនាជាតិនិយមចិនប្រឆាំងនឹងបរទេស ដែលបានកើតមានឡើងចាប់តាំងពីសង្រ្គាមអាភៀន នៅអំឡុងសតវត្សរ៍ទី១៩ ទីពីរ ការចងអាឃាតរវាងវណ្ណៈខ្ពស់ទាប ជាពិសេស រវាងវណ្ណៈកសិករ និងអភិជនម្ចាស់ដី ទីបី ការខឹងសម្បាររបស់ប្រជាជនទូទៅគ្រប់វណ្ណៈទាំងអស់ចំពោះអំពើពុករលួយ និងអសមត្ថភាពរបស់របស់រដ្ឋាភិបាលគួមីនតាងរបស់ចាង កាយចៀក
នៅក្រោមការដឹកនាំរបស់បក្សកុម្មុយនិស្ត ប្រជាជនចិនទាំងអស់ត្រូវបានគេបែងចែកជាវណ្ណៈកសិករ វណ្ណៈមធ្យម និងវណ្ណៈអភិជនម្ចាស់ដី ហើយរដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្តចិនតែងតែរៀបចំឲ្យមានកិច្ចប្រជុំជាសាធារណៈ ដើម្បីបើកឲ្យវណ្ណៈកសិករធ្វើការរិះគន់ពួកអភិជន ព្រមទាំងដាក់សម្ពាធឲ្យពួកគេសារភាពនូវទោសកំហុសពីអតីតកាល ឬបោះបង់នូវដីធ្លី ឬទ្រព្យសម្បត្តិផ្សេងទៀត ដើម្បីយកទៅដាក់ជាសម្បត្តិរួម។
នៅក្នុងចន្លោះពីឆ្នាំ១៩៤៩ ទៅឆ្នាំ១៩៥៧ ដីធ្លីកសិកម្មទាំងអស់នៅក្នុងប្រទេសចិនត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្តរៀបចំដាក់ជាសម្បត្តិរួម ឬដាក់ឲ្យស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សមូហភាព ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “ក្រុមសាមគ្គីបង្កបង្កើនផល” ហើយផលដែលក្រុមសាមគ្គីផលិតបានត្រូវកាត់ឲ្យរដ្ឋពី ៥% ទៅ ១០%។
សកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចនៅតាមទីក្រុងវិញក៏ត្រូវដាក់ឲ្យស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់បក្សកុម្មុយនិស្តផងដែរ ដោយគ្រប់សហគ្រាសឯកជនទាំងអស់ត្រូវរដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្តយកមកដាក់ជាកម្មសិទ្ធិរបស់រដ្ឋ ហើយរាល់សកម្មភាពរកស៊ីជាលក្ខណៈឯកជនទាំងអស់ត្រូវដាក់ឲ្យនៅក្រៅច្បាប់។ អ្នកជំនួញណាដែលសុខចិត្តសហការជាមួយបក្សកុម្មុយនិស្ត ត្រូវបានរក្សាឲ្យនៅកាន់តំណែងនៅក្នុងក្រុមហ៊ុន តែក្នុងឋានៈជាបុគ្គលិករដ្ឋ។ ចំណែកឯអ្នកជំនួញដែលមិនព្រមសហការជាមួយបក្សកុម្មុយនិស្ត ត្រូវប្រឈមមុខនឹងការដាក់ទោស ហើយខ្លះក៏ត្រូវបង្ខំចិត្តចោលផ្ទះសម្បែង ចោលទ្រព្យសម្បត្តិ ដោយរត់ភៀសខ្លួនចេញទៅតៃវ៉ាន់ ឬហុងកុង។
និយាយពីទំនាក់ទំនងក្រៅប្រទេសវិញ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនមានទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាមួយនឹងសហភាពសូវៀត ដែលជាប្រទេសកុម្មុយនិស្តដូចគ្នា។ នៅដើមឆ្នាំ១៩៥០ ម៉ៅសេទុង ដែលជាលេខាបក្ស និងជូ អេនឡាយ ដែលជានាយករដ្ឋមន្រ្តី បានធ្វើដំណើរទៅកាន់ទីក្រុងម៉ូស្គូ ដើម្បីចរចាចុះសន្ធិសញ្ញាមិត្តភាពជាមួយសហភាពសូវៀត។ តាមរយៈសន្ធិសញ្ញាមិត្តភាពនេះ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនទទួលបាននូវជំនួយជាច្រើនពីសំណាក់សហភាពសូវៀត។ យុវជនចិនប្រមាណជា ២ម៉ឺននាក់បានទទួលអាហារូបករណ៍ ដើម្បីទៅរៀននៅសហភាពសូវៀត ចំណែកសាស្រ្តាចារ្យ និងវិស្វករសូវៀតប្រមាណជា ១ម៉ឺននាក់ ត្រូវបានបញ្ជូនឲ្យមកបង្រៀន និងផ្តល់ប្រឹក្សាដល់អ្នកជំនាញចិន ក្នុងការសាងសង់ផ្លូវថ្នល់ ស្ពាន ទំនប់ និងរោងចក្រ។
សម្រាប់សហរដ្ឋអាមេរិក ការឡើងកាន់អំណាចរបស់ពួកកុម្មុយនិស្តនៅចិន គឺជាបរាជ័យដ៏ធំមួយនៃនយោបាយការបរទេសអាមេរិក នៅក្នុងសម័យកាលនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ រដ្ឋការរបស់លោក Harry Truman បានទាញនូវក្តីសន្និដ្ឋានមួយថា រដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋចិន ដឹកនាំដោយ ចាង កាយចៀក បានបាត់បង់ការគាំទ្រទាំងស្រុងពីសំណាក់ប្រជាជនចិន ដូច្នេះ រដ្ឋាភិបាលនេះមិនសក្តិសមនឹងទទួលជំនួយពីអាមេរិកតទៅទៀតទេ។
នៅឆ្នាំ១៩៥០ កងទ័ពកុម្មុយនិស្តចិនរៀបចំប្រុងប្រៀបខ្លួន ដើម្បីវាយលុកលើតៃវ៉ាន់ ក្នុងគោលដៅកម្ទេចរដ្ឋាភិបាលរបស់ចាង កាយចៀក ឈានទៅបញ្ចប់សង្រ្គាមស៊ីវិលឲ្យបានជាស្ថាពរ។ នៅពេលនោះ រដ្ឋាភិបាលក្រុងវ៉ាស៊ីងតោនបានកំណត់ថា អាមេរិកនឹងលែងលូកដៃចូលក្នុងសង្រ្គាមស៊ីវិលនេះតទៅទៀត ដោយចង់ទុកឲ្យតៃវ៉ាន់ប្រឈមមុខជាមួយចិនកុម្មុយនិស្តតែម្នាក់ឯង។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗត្រូវផ្លាស់ប្តូរទាំងអស់ នៅពេលដែលសង្រ្គាមកូរ៉េផ្ទុះឡើង នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥០។
នៅក្នុងរយៈពេល៣ឆ្នាំ (១៩៥០-១៩៥៣) កងទ័ពអាមេរិក និងកងទ័ពកុម្មុយនិស្តចិន ត្រូវប្រឈមមុខដាក់គ្នាដោយផ្ទាល់ នៅក្នុងសង្រ្គាមកូរ៉េ ដោយអាមេរិកគាំទ្រកូរ៉េខាងត្បូង ហើយចិនគាំទ្រកូរ៉េខាងជើង។
នៅពេលនោះ បក្សកុម្មុយនិស្តចិនគិតថា អាមេរិកចង់យកសង្រ្គាមកូរ៉េមកធ្វើជាលេស ដើម្បីចូលឈ្លានពានចិន ក្នុងគោលដៅផ្តួលរំលំរបបកុម្មុយនិស្ត ហើយនាំចាង កាយចៀក មកកាន់អំណាចវិញ។ ចំណែកសហរដ្ឋអាមេរិកវិញគិតថា សង្រ្គាមកូរ៉េផ្ទុះឡើង គឺដោយសារតែចិនជាអ្នកដុតបញ្ឆេះឡើង ក្នុងគោលដៅពង្រីកឥទ្ធិពលកុម្មុយនិស្ត នៅក្នុងតំបន់។ ដូច្នេះ សម្រាប់អាមេរិក ចិនកុម្មុយនិស្តគឺជាគ្រោះថ្នាក់ដ៏ចម្បងមួយចំពោះចលនាប្រជាធិបតេយ្យនៃប្លុកសេរី។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជា នៅពេលដែលសង្រ្គាមកូរ៉េចាប់ផ្តើមផ្ទុះឡើង លោកប្រធានាធិបតីអាមេរិក Harry Truman បានបញ្ជូនកងទ័ពជើងទឹកអាមេរិកប្រចាំតំបន់ប៉ាស៊ីហ្វិកឲ្យទៅឈរជើងនៅច្រកសមុទ្រដែលនៅចន្លោះតៃវ៉ាន់ និងចិនដីគោក ដោយផ្លាស់ប្តូរទាំងស្រុងនូវនយោបាយដែលបានដាក់ចេញពីពេលមុនដែលថានឹងមិនលូកដៃធ្វើអន្តរាគមន៍ នៅក្នុងសង្រ្គាម រវាងចិនកុម្មុយនិស្ត និងចិនតៃវ៉ាន់។
សង្រ្គាមកូរ៉េ គឺជាចំណុចរបត់ដ៏សំខាន់មួយ ដែលកំណត់អនាគតនៃទំនាក់ទំនងចិន-អាមេរិក នៅក្នុងរយៈពេលរាប់ទសវត្សរ៍ក្រោយៗមកទៀត។ នៅក្នុងរយៈពេលជិត ៣០ឆ្នាំ ក្រោយសង្រ្គាមកូរ៉េ សហរដ្ឋអាមេរិកបានបដិសេធមិនទទួលស្គាល់រដ្ឋាភិបាលនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន ព្រមទាំងបានហាមឃាត់ពលរដ្ឋអាមេរិកមិនឲ្យធ្វើដំណើរឬធ្វើការរកស៊ីអ្វីទាំងអស់ជាមួយចិនដីគោក។ សម្រាប់អាមេរិក រដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់របស់ចិនមានតែមួយគត់ គឺរដ្ឋាភិបាលរបស់ចាង កាយចៀក នៅតៃវ៉ាន់ ដែលត្រូវបានគេប្រគល់សិទ្ធិឲ្យកាន់កាប់អាសនៈជាតំណាងប្រទេសចិននៅក្នុងក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.ប។ មេដឹកនាំកុម្មុយនិស្តចិនវិញបានកំណត់ថា សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលកាលពីក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ធ្លាប់ជាសម្ព័ន្ធមិត្តនឹងគ្នា ក្នុងការប្រយុទ្ធតទល់នឹងជប៉ុន តែឥឡូវនេះ គឺអាមេរិកដែលជាសត្រូវដ៏ធំបំផុតរបស់ចិន៕
បដិវត្តន៍វប្បធម៌ចិន (១៩៦៦-១៩៧៦)
កែប្រែក្រោយពីបានឡើងកាន់អំណាច នៅឆ្នាំ១៩៤៩ បក្សកុម្មុយនិស្តចិនក្រោមការដឹកនាំរបស់ម៉ៅសេទុង បានដាក់ចេញនូវនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចផែនការតាមបែបកុម្មុយនិស្ត ដោយយកគំរូតាមសហភាពសូវៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយពីបានអនុវត្តនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចនេះអស់រយៈពេលជិត ១០ឆ្នាំ សេដ្ឋកិច្ចរបស់ចិនមិនមានការរីកចម្រើនជឿនលឿនដូចជាការរំពឹងទុក ហើយចិននៅតែជាប្រទេសកសិកម្មក្រីក្រ ដើរតាមយ៉ាងដាច់ឆ្ងាយពីក្រោយប្រទេសមហាអំណាចឧស្សាហកម្មលោកខាងលិច។
នៅឆ្នាំ១៩៥៨ ម៉ៅសេទុងក៏បានប្រកាសដាក់ចេញនូវកំណែទម្រង់ថ្មីមួយទៀត ដែលគេហៅថា “មហាលោតផ្លោះ” (Great Leap Forward) ក្នុងគោលដៅប្រែក្លាយប្រទេសចិន ពីប្រទេសកសិកម្ម ទៅជាប្រទេសឧស្សាហកម្មទំនើប ជាមួយនឹងពាក្យស្លោកថា “១៥ឆ្នាំទៀត ចិននឹងដើរទាន់ ឬហួសអាមេរិកនិងអង់គ្លេស”។
របបសមូហភាពត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងពេញទំហឹងនៅទូទាំងប្រទេស ទាំងនៅទីក្រុង និងនៅតាមទីជនបទ។ កម្មសិទ្ធិឯកជនទាំងអស់ត្រូវលុបចោល។ អ្វីៗទាំងអស់រាប់ចាប់តាំងពីទ្រព្យសម្បត្តិ ដីធ្លី រហូតដល់សត្វពាហនៈ និងផលដំណាំដែលដាំបាន សុទ្ធតែជាកម្មសិទ្ធិរបស់រដ្ឋ។ ប្រជាជនគ្រប់រូប ក្មេង ចាស់ ប្រុស ស្រី ត្រូវបានកេណ្ឌឲ្យទៅធ្វើការនៅតាមស្រែចម្ការ ជីកប្រឡាយ លើកទំនប់ និងជាពិសេស គឺធ្វើការនៅតាមរោងជាងផលិតឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ដោយខ្លួនឯង ដើម្បីចៀសវាងការនាំចូលពីបរទេស។
ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុតទៅ នយោបាយ “មហាលោតផ្លោះ” នេះ មិនត្រឹមតែមិនបានប្រែក្លាយចិនឲ្យទៅជាប្រទេសឧស្សាហកម្មនោះទេ តែថែមទាំងបំផ្លិចបំផ្លាញវិស័យកសិកម្មដែលមានស្រាប់ ហើយបង្កើតឲ្យមានគ្រោះអត់ឃ្លានដ៏ធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដែលគេមិនធ្លាប់ជួបប្រទះក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត។ គេប៉ាន់ស្មានថា គ្រាន់តែក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ (ពីឆ្នាំ១៩៥៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៦១) ប្រជាជនចិនប្រមាណជា ៣០លាននាក់ ត្រូវស្លាប់ដោយការអត់អាហារ ដោយជំងឺ និងដោយបញ្ហាសុខភាពផ្សេងទៀតបង្កឡើងដោយការហូបចុកមិនគ្រប់គ្រាន់។
នយោបាយ “មហាលោតផ្លោះ” ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាសោកនាដកម្ម និងជាបរាជ័យដ៏ធំមួយនៃការដឹកនាំរបស់ម៉ៅសេទុង ហើយមន្រ្តីជាច្រើនក្នុងជួរដឹកនាំបក្សកុម្មុយនិស្តបានបាត់បង់ជំនឿចិត្តលើការដឹកនាំរបស់ម៉ៅសេទុង។ នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៥៩ ម៉ៅសេទុងក៏បានសុខចិត្តលាឈប់ពីតំណែងជាប្រធានាធិបតី។ លោកនៅបន្តកាន់តំណែងជាលេខាបក្ស ក៏ប៉ុន្តែ បានប្រគល់កិច្ចការគ្រប់គ្រងរដ្ឋប្រចាំថ្ងៃទៅឲ្យប្រធានាធិបតីថ្មី គឺលោក លីវ ស្ហាវឈី (Liu Shaoqi) និងលេខានៃគណៈអចិន្រ្តៃយ៍បក្ស គឺលោក តេង ស៊ាវពីង។
មេដឹកថ្មីបានធ្វើការបន្ធូរបន្ថយនយោបាយ “មហាលោតផ្លោះ” របស់ម៉ៅសេទុង ដោយបានលុបចោលការហូបរួម ហើយបង្កើតឲ្យមានឡើងវិញ នូវការធ្វើកសិកម្មជាលក្ខណៈឯកជន។ គ្រោះអត់ឃ្លានត្រូវបានកាត់បន្ថយ ហើយសេដ្ឋកិច្ចក៏ចាប់ផ្តើមងើបចេញពីវិបត្តិមកវិញ។ ជោគជ័យរបស់មេដឹកនាំថ្មី បានធ្វើឲ្យឥទ្ធិពលរបស់ម៉ៅសេទុងនៅក្នុងបក្សត្រូវថយចុះកាន់តែខ្លាំង រហូតដល់អ្នកខ្លះហ៊ានសរសេររិះគន់នយោបាយ “មហាលោតផ្លោះ” ជ្រុលនិយមរបស់លោកថែមទៀតផង។
ក៏ប៉ុន្តែ ម៉ៅសេទុងមិនសុខចិត្តបណ្តោយឲ្យរបូតអំណាចផុតពីដៃនោះទេ ហើយដើម្បីប្រមូលអំណាចយកមកគ្រប់គ្រងវិញ ម៉ៅសេទុងពឹងលើមនុស្សសំខាន់ពីររូប គឺលោក លីន ពៀវ (Lin Biao) ដែលជារដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងការពារជាតិ និងមួយរូបទៀត គឺលោកស្រី ជៀន ឈីង (Jian Qing) ដែលជាភរិយារបស់លោកម៉ៅសេទុងផ្ទាល់ និងជាអតីតតារាសម្តែងដ៏មានប្រជាប្រិយភាព និងមានវោហារ។
លោក លីន ពៀវ ជួយម៉ៅសេទុងក្នុងការបង្កើនឥទ្ធិពលក្នុងជួរកងទ័ព ចំណែកឯលោកស្រី ជៀន ឈីង វិញ ជួយខាងផ្នែកឃោសនាមហាជន ដើម្បីលើកមុខមាត់លោកប្រធានម៉ៅ ព្រមទាំងធ្វើការវាយប្រហារទៅលើមេដឹកនាំបក្សកុម្មុយនិស្តនៅពេលនោះ។ ពាក្យសម្តីសំខាន់ៗរបស់ម៉ៅសេទុង ត្រូវបានលោក លីន ពៀវ យកទៅចងក្រងជាសៀវភៅ ដែលគេច្រើនតែហៅថា “កូនសៀវភៅក្រហម” ហើយយកទៅចែកចាយដល់កងទ័ព ព្រមទាំងកងកម្លាំងយុវជនដែលគេទើបនឹងបង្កើតឡើង ដោយដាក់ឈ្មោះថា “ឆ្មាំក្រហម” (Red Guards)។
ក្រោយពីបានចាក់ឫសឥទ្ធិពលក្នុងជួរកងទ័ព និងយុវជនបានដោយជោគជ័យ នៅឆ្នាំ១៩៦៦ ម៉ៅសេទុងក៏បានប្រកាសធ្វើបដិវត្តន៍ថ្មីមួយទៀត គឺ “បដិវត្តន៍វប្បធម៌” ក្នុងគោលដៅលុបបំបាត់វប្បធម៌ចាស់គំរិល ព្រមទាំងគំនិតសក្តិភូមិនិងនិយមបរទេស ដែលលោកអះអាងថា កំពុងតែចាក់ឫសយ៉ាងជ្រៅនៅតាមសាលារៀន នៅក្នុងសង្គម ក៏ដូចជានៅក្នុងជួរថ្នាក់ដឹកនាំបក្សកុម្មុយនិស្តនៅពេលនោះ។
ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៦៦ សាលារៀនទាំងអស់នៅទូទាំងប្រទេសត្រូវបិទទ្វារ ហើយយុទ្ធនាការបោសសម្អាតផ្ទៃក្នុងបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅទូទាំងប្រទេស។ លោក លីវ ស្ហាវឈី ត្រូវបានបណ្តេញចេញពីតំណែងប្រធានាធិបតី ហើយយកទៅឃុំឃាំង ព្រមទាំងធ្វើទារុណកម្ម រហូតត្រូវស្លាប់នៅក្នុងគុក នៅឆ្នាំ១៩៦៩។ លោក តេង ស៊ាវពីងវិញ ត្រូវបានគេនិរទេសឲ្យទៅរស់នៅធ្វើជាកសិករ “ដើម្បីលត់ដំកែប្រែខ្លួន” នៅតំបន់ដាច់ស្រយាលប៉ែកខាងត្បូងប្រទេសចិន។
នៅទូទាំងប្រទេស ក្រុមយុវជន ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “ឆ្មាំក្រហម” ត្រូវបានគេផ្តល់សិទ្ធិអំណាចឲ្យធ្វើការឆែកឆេរផ្ទះសម្បែងប្រជាជន ដើម្បីស្វែងរកអ្នកដែលគេគិតថាមានគំនិតចាស់គំរិល គំនិតសក្តិភូមិ គំនិតរណបបរទេស ឬអ្នកដែលមានគំនិតប្រឆាំងនឹងម៉ៅសេទុង។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរប៉ុន្មាន ការផ្តល់សិទ្ធិអំណាចហួសហេតុដល់ក្រុមយុវជននេះ បានបង្កជាបញ្ហាធ្ងន់ធ្ងរដល់ម៉ៅសេទុងខ្លួនឯង ដោយក្រុម “ឆ្មាំក្រហម” មានការបែងចែកជាបក្សជាក្រុម ហើយធ្វើការប្រជែងគ្នាទៅវិញទៅមក បង្កើតទៅជាអនាធិបតេយ្យ គ្រប់គ្រងលែងបាន។
នៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ១៩៦៨ នៅពេលមើលឃើញភាពចលាចលកើតឡើងកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ ស្ទើរតែរាលដាលទៅជាសង្រ្គាមស៊ីវិល ម៉ៅសេទុងក៏បានចេញបញ្ជាឲ្យកងទ័ពចេញបង្រ្កាបក្រុម “ឆ្មាំក្រហម”។ នៅពេលនោះ គឺក្រុមយុវជន “ឆ្មាំក្រហម” ខ្លួនឯងវិញម្តង ដែលត្រូវបានគេបញ្ជូនឲ្យទៅរស់នៅធ្វើការនៅតាមទីជនបទ ដើម្បីធ្វើការលត់ដំកែប្រែ។
សេនាប្រមុខ លីន ពៀវ មនុស្សជំនិតដែលក្លាយជាគូសត្រូវរបស់ម៉ៅសេទុង សេនាប្រមុខ លីន ពៀវ មនុស្សជំនិតដែលក្លាយជាគូសត្រូវរបស់ម៉ៅសេទុង ការបង្រ្កាប និងការបោសសម្អាតផ្ទៃក្នុងគ្នាឯងនេះមិនបានកើតឡើងតែទៅលើក្រុមយុវជន “ឆ្មាំក្រហម”នេះទេ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ វាបានរាលដាលទៅដល់ជួរថ្នាក់ដឹកនាំបក្សកុម្មុយនិស្តខ្លួនឯងផ្ទាល់។ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៧០ ជួរថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលនៃបក្សកុម្មុយនិស្តចិនត្រូវបានបែកជាពីរ រវាងម្ខាងក្រុមអ្នកស្និទ្ធិនឹងម៉ៅសេទុង និងម្ខាងទៀតក្រុមអ្នកស្និទ្ធិនឹង លីន ពៀវ រដ្ឋមន្រ្តីការពារជាតិនិងជាអតីតមនុស្សជំនិតរបស់ម៉ៅសេទុងផ្ទាល់។
នៅឆ្នាំ១៩៧១ ក្រោយពីរងការចោទប្រកាន់ថាមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការរៀបចំធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ម៉ៅសេទុង លីន ពៀវ ព្រមទាំងក្រុមគ្រួសារក៏បានរត់ភៀសខ្លួនតាមយន្តហោះ សំដៅទៅសុំសិទ្ធិជ្រកកោន នៅសហភាពសូវៀត ក៏ប៉ុន្តែ យន្តហោះរបស់លោកត្រូវធ្លាក់នៅក្នុងប្រទេសម៉ុងហ្គោលី សម្លាប់មនុស្សទាំងអស់ដែលនៅលើនោះ។
ក្រោយការស្លាប់របស់ លីន ពៀវ អំណាចរបស់ម៉ៅសេទុងបានកើនឡើងកាន់តែខ្លាំង ហើយបដិវត្តន៍វប្បធម៌បានបន្តធ្វើរហូតដល់ពេលដែលម៉ៅសេទុងទទួលមរណភាព នៅថ្ងៃទី៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៦៕
តេងស៊ាវពីងនិងកំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ចចិន
កែប្រែគិតត្រឹមឆ្នាំ១៩៧១ ម៉ៅសេទុងបានកម្ចាត់គូប្រជែងរបស់ខ្លួនស្ទើរតែទាំងអស់ នៅក្នុងជួរថ្នាក់ដឹកនាំបក្សកុម្មុយនិស្តចិន។ តេង ស៊ាវពីង ត្រូវបានគេដកតំណែង និងបញ្ជូនឲ្យទៅធ្វើស្រែដើម្បីលត់ដំខ្លួន។ ចំណែកឯមេដឹកនាំកងទ័ពដ៏មានអំណាច គឺ លីន ពៀវ ក៏ត្រូវស្លាប់ក្នុងការធ្លាក់យន្តហោះ ពេលរត់គេចខ្លួន ក្រោយពីរងការចោទប្រកាន់ថាបានប៉ុនប៉ងធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ម៉ៅសេទុង។
ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រជែងដណ្តើមអំណាចគ្នា ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំកន្លងទៅនោះ បានធ្វើឲ្យសេដ្ឋកិច្ចចិនត្រូវធ្លាក់ក្នុងសភាពយ៉ាងសែនដុនដាបងើបមុខមិនរួច។
តាមការពិត នៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំទៅនេះ ថ្វីដ្បិតតែម៉ៅសេទុងគិតគូរខ្លាំងតែពីរឿងនយោបាយ ជាពិសេស ពីការបោសសម្អាតផ្ទៃក្នុងបក្ស ដើម្បីពង្រឹងអំណាចផ្ទាល់ខ្លួន ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ម៉ៅសេទុងក៏បន្តចិញ្ចឹមចិត្តចង់អភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចជាតិឲ្យបានរីកចម្រើនផងដែរ។
នៅក្រោយពីបានកម្ចាត់គូប្រជែង និងពង្រឹងអំណាចយ៉ាងរឹងមាំក្នុងដៃហើយ ម៉ៅសេទុងក៏បានចាប់ផ្តើមងាកមកគិតគូរស្តារសេដ្ឋកិច្ចវិញម្តង តែនៅពេលនោះ ម៉ៅសេទុងត្រូវប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាដ៏ធំមួយ គឺការខ្វះខាតធនធានមនុស្ស ដោយសារតែបដិវត្តន៍វប្បធម៌បានធ្វើឲ្យមន្រ្តីមានសមត្ថភាពល្អៗមួយផ្នែកធំត្រូវបានគេកម្ចាត់ចោល ដោយខ្លះត្រូវស្លាប់ ហើយខ្លះទៀតត្រូវបានដកតំណែង ឬបញ្ជូនឲ្យទៅធ្វើការនៅតាមជំរំលត់ដំ។
ដើម្បីចាត់ចែងបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច ម៉ៅសេទុងរំពឹងលើមនុស្សជំនិតចុងក្រោយ គឺជូ អេនឡាយ ដែលពេលនោះ មានតំណែងជានាយករដ្ឋមន្រ្តី។ ក៏ប៉ុន្តែ ជូ អេនឡាយ ដឹងច្បាស់ថា ដើម្បីអាចស្តារសេដ្ឋកិច្ចឲ្យងើបចេញពីវិបត្តិវិញបាន គឺចាំបាច់ត្រូវតែហៅមន្រ្តីមានសមត្ថភាពឲ្យចូលមកធ្វើការវិញ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជា នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧២ ជូ អេនឡាយ បានបញ្ជូនបញ្ជីឈ្មោះមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់ជាង ៤រយនាក់ ទៅសុំការឯកភាពពីម៉ៅសេទុង ដើម្បីឲ្យពួកគេវិលត្រឡប់ចូលមកបម្រើការងារវិញ។ សំណើរបស់ជូ អេនឡាយ បានទទួលការឯកភាពភ្លាមៗពីសំណាក់ម៉ៅសេទុង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ មានឥស្សរជនដ៏មានសមត្ថភាពម្នាក់ ដែលជូ អេនឡាយ ចង់ឲ្យវិលត្រឡប់មកធ្វើការវិញដែរ តែម៉ៅសេទុងនៅមិនទាន់ទុកចិត្ត គឺ តេង ស៊ាវពីង។
រហូតទាល់តែប្រមាណជាជិត១ឆ្នាំក្រោយមក គឺនៅខែកុម្ភៈឆ្នាំ១៩៧៣ ទើបម៉ៅសេទុងអនុញ្ញាតឲ្យតេង ស៊ាវពីង បញ្ចប់កិច្ចការលត់ដំខ្លួននៅស្រុកស្រែ ហើយវិលត្រឡប់មកក្រុងប៉េកាំងវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ តេង ស៊ាវពីង ក៏នៅមិនទាន់ត្រូវបានតែងតាំងឲ្យកាន់មុខតំណែងណាមួយនោះដែរ។
អ្នកដែលជំទាស់នឹងការវិលត្រឡប់មកកាន់តំណែងរបស់ តេង ស៊ាវពីង នៅពេលនោះ គឺលោកស្រី ជាំង ឈីង ភរិយារបស់ម៉ៅសេទុង និងគូកន ៣នាក់ទៀត ដែលសុទ្ធសឹងជាសមាជិកដ៏មានឥទ្ធិពលនៅក្នុងគណៈអចិន្រ្តៃយ៍បក្ស។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែមានអន្តរាគមន៍របស់ជូ អេនឡាយ ម៉ៅសេទុងចាប់ផ្តើមដាក់ទំនុកចិត្ត និងប្រគល់កិច្ចការឲ្យតេង ស៊ាវពីងធ្វើឡើងវិញបន្តិចម្តងៗ ហើយនៅឆ្នាំ១៩៧៤ ក្រោយពី ជូ អេនឡាយ ត្រូវធ្លាក់ខ្លួនឈឺធ្ងន់ដោយជំងឺមហារីក តេង ស៊ាវពីង ត្រូវបានតែងតាំងជាឧបនាយករដ្ឋមន្រ្តី ទទួលបន្ទុកចាត់ចែងកិច្ចការរដ្ឋជាប្រចាំថ្ងៃជំនួសមុខឲ្យ ជូ អេនឡាយ។ ទោះជាយ៉ាងណា ការវិលត្រឡប់មកកាន់អំណាចរបស់ តេង ស៊ាវពីង មានរយៈពេលត្រឹមតែ ២ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ។
នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៦ ក្រោយពី ជូ អេនឡាយ ទទួលមរណភាព និងដោយមានការចាក់ដោតពីលោកស្រី ជាំង ឈីង ម៉ៅសេទុងក៏បានដកតំណែង តេង ស៊ាវពីង សាជាថ្មីម្តងទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រមាណជា ៥ខែក្រោយមកទៀត ម៉ៅសេទុងខ្លួនឯងផ្ទាល់ក៏បានទទួលមរណភាព នៅថ្ងៃទី៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៦។ មួយខែក្រោយមរណភាពរបស់ម៉ៅសេទុង លោកស្រី ជាំង ឈីង ព្រមទាំងបក្សពួកត្រូវបានចាប់ខ្លួនយកទៅកាត់ទោស ចំណែក តេង ស៊ាវពីង ក៏បានវិលត្រឡប់មកកាន់តំណែងឡើងវិញ។
ក្រោយពីបានឡើងកាន់អំណាច តេង ស៊ាវពីង បានប្រកាសបិទបញ្ចប់បដិវត្តន៍វប្បធម៌របស់ម៉ៅសេទុង ហើយគ្រប់អ្នកដែលត្រូវរងគ្រោះក្នុងបដិវត្តន៍វប្បធម៌ ទោះបីជាអ្នករស់រានមានជីវិតហើយកំពុងជាប់ទោស ឬក៏អ្នកដែលបានស្លាប់ទៅហើយក្តី ត្រូវបានលុបលាងទោសកំហុសចេញវិញទាំងអស់។
ខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច តេង ស៊ាវពីង បានចាប់ផ្តើមធ្វើកំណែទម្រង់ដ៏សំខាន់មួយ ដែលជាដើមឫសនៃជោគជ័យនៃសេដ្ឋកិច្ចចិនរហូតមកទល់នឹងពេលសព្វថ្ងៃ។ របបកម្មសិទ្ធិឯកជនត្រូវបានបង្កើតឡើងវិញយ៉ាងពេញលេញ។ ប្រជាកសិករចិនមានសិទ្ធិពេញលេញក្នុងការធ្វើកសិកម្មជាលក្ខណៈជន ហើយអាចយកផលដែលផលិតបានទៅលក់នៅលើទីផ្សារ នៅក្នុងតម្លៃដែលកំណត់ដោយការព្រមព្រៀង រវាងអ្នកទិញ និងអ្នកលក់ ស្របទៅតាមយន្តការនៃទីផ្សារសេរី។
លើសពីនេះទៅទៀត ប្រជាជនចិនម្នាក់ៗ មានសិទ្ធិបោះទុនរកស៊ី បង្កើតជាក្រុមហ៊ុនសហគ្រាសជាលក្ខណៈឯកជនសុទ្ធសាធ ដែលជារឿងមិនធ្លាប់មាន ចាប់តាំងពីបក្សកុម្មុយនិស្តឡើងកាន់អំណាច កាលពីឆ្នាំ១៩៤៩។ វិស័យវិនិយោគនេះមិនត្រឹមតែបើកចំហ សម្រាប់ប្រជាជនចិនជាលក្ខណៈបុគ្គលបែបនេះទេ តែក៏បានបើកចំហយ៉ាងទូលំទូលាយផងដែរ ទៅដល់វិនិយោគិនបរទេស ហើយដើម្បីទាក់ទាញវិនិយោគបរទេស តំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេសជាច្រើនត្រូវបានបង្កើតឡើង នៅតាមតំបន់ជាប់នឹងឆ្នេរសមុទ្រ។
នៅក្នុងវិស័យអប់រំវិញ សាលារៀន និងសកលវិទ្យាល័យនៅទូទាំងប្រទេសបានចាប់ផ្តើមបើកទ្វារទទួលសិស្ស ព្រមទាំងពង្រីកកម្មវិធីសិក្សា ជាពិសេស នៅក្នុងវិស័យបច្ចេកទេស ហើយការចុះឈ្មោះទទួលសិស្សនៅតាមសកលវិទ្យាល័យត្រូវបានធ្វើឡើង ដោយផ្អែកទៅលើសមត្ថភាព ជាជាងទៅតាមមនោគមន៍វិជ្ជានយោបាយ ឬតាមខ្សែស្រឡាយជាបក្ខជន ដូចដែលគេធ្លាប់ធ្វើពីមុន។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ និស្សិតចិនរាប់ម៉ឺននាក់ត្រូវបានបញ្ជូនឲ្យទៅរៀននៅសហរដ្ឋអាមេរិក និងអឺរ៉ុប ដែលសុទ្ធសឹងជាប្រទេសមូលធននិយម ហើយមានមនោគមន៍វិជ្ជានយោបាយផ្ទុយពីបក្សកុម្មុយនិស្តចិន។
នៅក្នុងអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ៨០ ដោយសារតែការបើកចំហរក្នុងវិស័យវិនិយោគ, ការបង្កើតតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេសដែលមានអត្រាពន្ធទាប ព្រមទាំងការអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្ស វិនិយោគបរទេសក៏ចាប់ផ្តើមហូរចូលមកក្នុងប្រទេសចិន ហើយចាប់ពីពេលនោះហើយ ដែលសេដ្ឋកិច្ចចិនចាប់ផ្តើមមានកំណើនក្នុងល្បឿនដ៏លឿនបំផុតមិនធ្លាប់មាន ហើយបន្តកើនឡើងរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
សព្វថ្ងៃនេះ ចិនគឺជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកលំដាប់ទីពីរ ហើយអាចនឹងប្រជែងយកឈ្នះអាមេរិកនៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំខាងមុខ។ ភាពរុងរឿងរបស់ចិននៅពេលនេះ ត្រូវបានប្រវត្តិសាស្រ្តផ្លូវការរបស់ចិនចារទុកថា ជាស្នាដៃដ៏ធំមហិមារបស់ម៉ៅសេទុង ក៏ប៉ុន្តែ ធាតុពិតជាក់ស្តែង អ្នកដែលបាននាំមកនូវការផ្លាស់ប្តូរពិតប្រាកដ ហើយដែលជាដើមឫសនៃភាពរុងរឿងនៃសេដ្ឋកិច្ចរបស់ចិននៅពេលនេះ គឺ តេង ស៊ាវពីង៕
ព្រះពុទ្ធសាសនាជា«ឃ្លាំងឱសថ»សម្រាប់ព្យាបាលជំងឺសង្គម!
កែប្រែនៅកម្ពុជា ពលរដ្ឋជាង ៩៥ ភាគរយកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវបានចាត់ទុកជាសាសនារបស់រដ្ឋ។ ប៉ុន្តែ សង្គមមួយនេះបែរជាសម្បូរដោយបញ្ហាចាក់ស្រេះរាប់រយជំពូកដែលបណ្តាលមកពីការស្រុតចុះនៃសីលធម៌សង្គមទៅវិញ។ អំពើហិង្សា ការកេងប្រវ័ញ្ច ការសេពគ្រឿងស្រវឹង និង អំពើអសីលធម៌ជាច្រើនទៀតកើតមានជារៀងរាល់ថ្ងៃ។ នេះសបញ្ជាក់ថា ទស្សនវិជ្ជាព្រះពុទ្ធសាសនាដែលប្រៀបបាននឹង«ឃ្លាំងឱសថ»សម្រាប់ព្យាបាលជំងឺសង្គមនោះមិនទាន់ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីទាញយកប្រយោជន៍ឲ្យសមស្របនៅឡើយ។ តើហេតុអ្វីបានជាដូច្នេះ?
នៅកម្ពុជា មានពិធីបុណ្យបែបព្រះពុទ្ធសាសនាច្រើនណាស់ក្នុងមួយឆ្នាំ។ ពិធីបុណ្យសាសនាធំៗមានដូចជា មាឃបូជា វិសាខបូជា និងភ្ជុំបិណ្ឌ ជាដើម។ ក្រៅពីពិធីបុណ្យធំៗ ប្រជាពុទ្ធ