មុខវិជ្ជា:វិទ្យាសាស្ត្រ

(ត្រូវបានបញ្ជូនបន្តពី Subject:Science)

វិទ្យាសាស្ត្រ= ប្រវត្តិអ្នកប្រាជ្ញទស្សនវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រ =

ប្រវត្តិអ្នកប្រាជ្ញទស្សនវិជ្ជា

កែប្រែ

ទស្សនវិជ្ជា​របស់សូក្រាត

កែប្រែ

រូបភាពតូច|socrat តើអ្វីទៅ​ជា​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត? សំណួរ​នេះ បើ​ស្តាប់មួយភ្លែត​ទៅ គួរតែ​មិនពិបាក​នឹង​ឆ្លើយនោះទេ ពីព្រោះ​ថា យ៉ាងណា សូក្រាត​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ “បិតានៃ​ទស្សនវិជ្ជា” ដូច្នេះ លោក​ប្រាកដ​ជា​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​គោលគំនិត​ខាង​ទស្សនវិជ្ជា​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​កំណត់​បាន​ដោយ​គ្មាន​បញ្ហា។ ក៏ប៉ុន្តែ ធាតុពិតជាក់ស្តែង អ្វីៗ​មិន​ងាយស្រួល​ដូចដែល​គេ​គិតនោះទេ។

ភាព​ស្មុគស្មាញ​នៅ​ក្នុងការ​កំណត់​អំពី​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត គឺ​​ស្ថិត​នៅត្រង់​ចំណុចសំខាន់​ពីរ។

ទីមួយ គឺ​ដោយសារ​តែ​សូក្រាត​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់មិនបាន​ចាត់ទុកខ្លួនឯងថា​ជា​អ្នក​ចេះដឹង ឬ​ក៏​ជា​គ្រូ​ដែល​មាន​គោលគំនិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ទៅ​បង្រៀន​អ្នក​ដទៃ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ការ​បង្រៀន​សិស្ស​នោះទៀត​សោត សូក្រាត​ក៏​មិនបាន​ផ្តោត​លើ​ការ​លើកឡើង​នូវ​គោលគំនិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​លោក​​ប្រាប់​ទៅ​កូនសិស្ស​នោះដែរ ដោយ​ភាគច្រើន​ធ្វើការ​ចោទ​ជា​សំណួរ​ឲ្យ​កូនសិស្ស​ស្វែងរក​ចម្លើយ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​សន្និដ្ឋាន​ផ្ទាល់​ខ្លួនឯង។

ទីពីរ គឺ​ដោយសារ​តែ​សូក្រាត​មិន​បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​ជា​សំណេរ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​កំណត់​បាន​នូវ​គោលគំនិត​របស់​លោក។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ ទាំង​ដំណើរជីវិត និង​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត ត្រូវ​បាន​រៀបរាប់​នៅ​ក្នុង​សំណេរ​របស់​អ្នក​ផ្សេង ជាពិសេស ផ្លាតុង និង​អារីស្តូត ដែល​ជា​កូនសិស្ស។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ភាគច្រើន គេ​ពិបាក​នឹង​ធ្វើការ​បែងចែក រវាង​អ្វី​ដែល​ជា​គោលគំនិត​ដើម​របស់​សូក្រាត ដែល​បង្រៀន​បន្ត​ទៅ​កូនសិស្ស និង​អ្វី​ដែល​ជា​ការ​យល់ឃើញ​របស់​កូនសិស្ស​ខ្លួនឯងផ្ទាល់។ លើសពីនេះ​ទៀត គេ​សង្កេតឃើញ​ថា អ្វីដែល​គេ​អាច​កំណត់​បាន​ថា​ជា​គោលគំនិត​ដើម​របស់​សូក្រាត​នោះ ក៏​អាច​មាន​ការ​ប្រែប្រួល​ខុសៗ​គ្នា​ផងដែរ អាស្រ័យ​ទៅលើ​ថា តើ​គេ​យោងទៅលើ​ការ​រៀបរាប់​របស់​ផ្លាតុង ឬ​របស់​អារីស្តូត ឬ​របស់​កូនសិស្ស​ផ្សេងទៀត​របស់​សូក្រាត។

ទោះជាយ៉ាងណា គេ​សង្កេតឃើញ​មាន​ចំណុច​រួម​ខ្លះ ដែល​គេ​គេ​អាច​កំណត់​បាន​ថា​ជា​គោលគំនិតដើម​របស់​សូក្រាត ហើយ​ជាទូទៅ គេ​បាន​កំណត់​ថា ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត​ផ្តោត​ជា​សំខាន់​ទៅលើ​ចំណុច​ដ៏សំខាន់មួយ គឺ “ចំណេះដឹង”។

តាម​ទស្សនៈ​របស់​សូក្រាត “គុណធម៌​គឺ​ចំណេះដឹង” ចំណែក​ឯ “គុណវិបត្តិ​គឺ​ភាពល្ងង់ខ្លៅ” ហើយ​ “ចំណេះដឹង​ដែល​សំខាន់​ជាងគេ គឺ​ការ​ស្គាល់​ពី​ខ្លួនឯង”។ ការស្គាល់​ពី​ខ្លួន​ឯង ការ​ត្រិះរិះពិចារណា ការ​ចេះចោទសួរ​លើ​គ្រប់បញ្ហា​ ​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចេះ​ទាញហេតុ​និង​ផល​ដោយ​ខ្លួនឯង ដោយ​មិនចេះតែ​ជឿ​តាម​គេ ជាពិសេស គឺ​មិនចេះតែ​ជឿ​ងប់ងល់​ទៅលើ​ការ​បង្រៀន​របស់​សាសនា ឬ​ការ​បង្គាប់បញ្ជា​របស់​អាជ្ញាធរ​។ សូក្រាត​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ធ្លាប់​បាន​បដិសេធ​​មិន​ធ្វើ​តាម​បញ្ជា​របស់​អាជ្ញាធរ​អាថែន ដែល​នេះ​ជា​ទម្រង់​មួយ​នៃ​អំពើ​​បះបោរ​ដោយ​អហិង្សា។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ទាក់ទង​នឹង​បញ្ហា​នេះ គេ​ក៏​ហាក់ដូចជា​សង្កេតឃើញ​ចំណុច​ផ្ទុយគ្នា​មួយដែរ នៅ​ក្នុង​ដំណើរជីវិត​របស់​សូក្រាត​ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេល​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត សូក្រាត​បាន​បដិសេធ​មិន​រត់គេច​ខ្លួន ហើយ​ដាក់ចិត្ត​ដាក់​កាយ​ទទួល​យក​សេចក្តីស្លាប់ បើទោះបីជា​ដឹង​ថា ការ​កាត់ទោស​លើ​រូបលោក​នេះ គឺ​ជា​រឿង​ដ៏​អយុត្តិធម៌។

នៅ​ឆ្នាំ​៣៩៩​មុនគ.ស សូក្រាត​ត្រូវ​បាន​សភា​អាថែនចោទប្រកាន់​ពីបទ​ប្រមាថ​សាសនា​របស់​រដ្ឋ​ និង​សាបព្រោះ​ចំណេះដឹង​ខុសឆ្គង​​ធ្វើ​ឲ្យ​ខូចគំនិត​​​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយ​។ សភា​បាន​សម្រេច​ឲ្យ​សូក្រាត​​ជាប់​ពិរុទ្ធ​ទៅតាម​ការ​ចោទប្រកាន់ ក៏ប៉ុន្តែ ​បាន​ទុក​ជម្រើស​ពីរ​ឲ្យ​សូក្រាត៖ ឬ​មួយ​ជ្រើសរើស​យក​ទោស​និរទេសខ្លួន ឬមួយ​​ត្រូវ​​​​​ប្រហារ​ជីវិត។ ក៏ប៉ុន្តែ សូក្រាត​បដិសេធ​មិន​ធ្វើការ​ជ្រើសរើស​ ដោយ​ប្រកាន់​នូវ​ជំហរ​ដ៏តឹងរ៉ឹងមួយ​ថា លោក​មិនមាន​ទោស​ដូចជា​ការ​ចោទប្រកាន់​ ដូច្នេះ លោក​មិន​ត្រូវ​ទទួល​ទោស​អ្វីទាំងអស់ ទោះជា​ប្រហារ​ជីវិត ឬ​ក៏​និរទេស។ នៅទីបំផុត សភា​បាន​បោះឆ្នោត​អនុម័ត​ឲ្យ​សូក្រាតជាប់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​ផឹកថ្នាំពុល។

នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​សូក្រាត​កំពុង​ជាប់​នៅ​ក្នុង​មន្ទីរឃុំឃាំង ដើម្បី​រង់ចាំ​ការ​ប្រហារ​ជីវិត ផ្លាតុង ព្រមទាំង​កូនសិស្ស និង​មិត្តភក្តិ​ផ្សេងទៀត​របស់​សូក្រាត ដែល​យល់ថា ការកាត់ទោស​សូក្រាត​គឺ​ជា​រឿង​អយុត្តិធម៌ បាន​នាំគ្នា​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍​​ឲ្យ​សូក្រាត​រត់គេចខ្លួន។ ក៏ប៉ុន្តែ សូក្រាត​បដិសេធ​មិន​រត់គេចខ្លួន ហើយ​សុខចិត្ត​ទទួល​យក​ទោស​ប្រហារ​ជីវិត​ទៅតាម​ការ​សម្រេច​របស់​សភា ដោយ​ថែម​ទាំង​​​បាន​​​ទទួល​យក​ថ្នាំពុល​មក​ផឹកដោយខ្លួនឯង នៅថ្ងៃ​ប្រហារ​ជីវិត។

យោងតាមសំណេរ​របស់​ផ្លាតុង សូក្រាត​បដិសេធ​មិនរត់គេច​ពី​ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​លើកហេតុផល​ថា គំនិត​មាន​តម្លៃ​ជាង​រូបកាយ ហើយ​ចំណេះដឹង​និង​គុណធម៌​មាន​តម្លៃ​ជាង​ជីវិត។ សម្រាប់​សូក្រាត ការរត់គេច​ពី​ទោសប្រហារ​ជីវិត គឺ​ធ្វើ​ផ្ទុយ​ពី​គោលគំនិត​របស់​លោក ដែល​តែងតែ​លើកឡើង​ថា ករណីយកិច្ច​ដ៏ចម្បងបំផុត​របស់​ពលរដ្ឋ​នៅ​ក្នុងរដ្ឋ​មួយ គឺ​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​​​គោរព​យ៉ាង​ខ្ជាប់ខ្ជួន​តាម​ច្បាប់​របស់​រដ្ឋ បើទោះបីជា​ច្បាប់​នោះ​អយុត្តិធម៌​ក៏ដោយ។ យោងតាម​សូក្រាត បើ​សិន​ជា​គេ​យល់ថា​ច្បាប់ណាមួយ​មាន​ភាព​អយុត្ថិធម៌ គេត្រូវ​ស្វះស្វែង​ឲ្យ​មាន​ការ​លុបចោល ឬ​កែប្រែច្បាប់​នោះ ក៏ប៉ុន្តែ ដរាបណា​ច្បាប់​នៅ​ជា​ធរមាន គេ​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​គោរព​តាម។

សូក្រាត​ប្រកាន់​ជំហរ​យ៉ាង​ច្បាស់ថា ការ​កាត់ទោសប្រហារ​ជីវិត​រូបលោក​ គឺ​ជា​រឿង​ដ៏​អយុត្តិធម៌ ក៏ប៉ុន្តែ លោក​ក៏​បាន​ប្រកាន់​ជំហរ​យ៉ាងច្បាស់ផងដែរ​ថា ការរត់គេច​ពី​ទោស គឺ​ជា​អំពើ​ល្មើសច្បាប់ ហើយ​ខុសពី​គោលគំនិត​របស់​លោក ដូច្នេះ វា​ក៏​ជា​ទង្វើ​អយុត្តិធម៌​មួយ​ដែរ។ សូក្រាត​យល់ថា គេ​មិនត្រូវ​ឆ្លើយតប​ទៅនឹង​អំពើ​អយុត្តិធម៌ ដោយ​អំពើ​​អយុត្តិធម៌​ដែរ​នោះទេ។

នៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ដែល​សូក្រាត​ត្រូវ​ប្រហារ​ជីវិត ក្រិក​កំពុងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​កលយុគនយោបាយ​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ដ៏រ៉ាំរ៉ៃ​រយៈពេល ៣០ឆ្នាំ​ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស”​​ ទើប​នឹង​បាន​បិទបញ្ចប់ កាល​ពី ៥ឆ្នាំមុន។ អាថែន ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម ​ត្រូវ​វិនាស​ហិនហោច ហើយ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ត្រូវ​ដួលរលំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម ក៏​បាន​ជួប​ប្រទះ​នឹង​​ភាពក្រីក្រ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង​ដែរ។

នៅទីបំផុត សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស​​ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាព​រុងរឿង​នៃ​មហាអំណាច​ក្រិក​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជា​ស្ថាពរ ហើយ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ អតីត​មហាអំណាច​មួយនេះ​ក៏​​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​មហាអំណាច​ថ្មីមួយទៀត គឺ​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន (Macédoine) ដឹកនាំ​ដោយ​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយរូប គឺ អាឡិចសង់​ឡឺក្រង់ (Alexandre le Grand ឬ​តាមភាសា​អង់គ្លេស Alexander the Great)។

ផ្ទុយ​ពីនេះ​ទៅវិញ ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត​មិនបាន​រលត់រលាយ​ទៅតាម​អាណាចក្រ​ក្រិក​នោះទេ។ សេចក្តីបង្រៀន​របស់​សូក្រាត​ត្រូវបាន​គេ​យក​ទៅ​បង្រៀន​បន្ត​ទៅ​អ្នក​ជំនាន់ក្រោយ​ជា​បន្តបន្ទាប់ គឺ​ផ្លាតុង ដែល​ជា​កូន​សិស្ស​របស់​សូក្រាត បាន​បង្រៀន​បន្ត​ទៅ​អារីស្តូត ហើយ​អារីស្តូត គឺ​ជា​គ្រូ​របស់​អធិរាជ​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់។ នៅពេល​ដែល​អាឡិចសង់​ឡឺក្រង់​វាយទី​ពង្រីក​ដែនដី​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន​ទៅ​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​ពិភពលោក ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត​ក៏​បាន​រីកសាយភាយ​ទៅតាម​នោះដែរ ហើយ​បន្ត​​មាន​ឥទ្ធិពល​ទៅលើ​អរិយធម៌​លោក​ខាងលិច​រហូត​មក​ដល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​ ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​សម័យកាល​ចក្រភព​រ៉ូម៕

ផ្លាតុង ​(៤២៨-៣៤៧មុនគ.ស)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|Platon ផ្លាតុង គឺ​ជា​សិស្ស​របស់​សូក្រាត និង​ជា​គ្រូ​របស់​អារីស្តូត។ ផ្ទុយ​ពី​សូក្រាត​ដែល​មិនបាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​​ជា​សំណេរ​អ្វី​ទាំងអស់​​នោះ ផ្លាតុង​វិញ​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​ជាច្រើន ដែល​និយាយ​ទាំង​ពី​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​លោក និង​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត​ដែល​ជា​គ្រូ។ តាមការពិត គឺ​តាមរយៈ​សំណេរ​របស់​ផ្លាតុង ដែល​គេ​អាច​ដឹង​ពី​ប្រវត្តិ​ផ្ទាល់ខ្លួន និង​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត ហើយ​សំណេរ​ខ្លះ​របស់​ផ្លាតុង​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​​ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ​ដំបូង​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។

ផ្លាតុង​កើតនៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​៤២៨​មុនគ.ស នៅ​អាថែន ប្រទេស​ក្រិក។ ផ្ទុយ​ពី​សូក្រាត​ដែល​កើត​ក្នុង​គ្រួសារ​នៃ​អ្នក​មាន​វណ្ណៈមធ្យម ផ្លាតុងវិញ គឺ​ជា​កូនចៅ​អ្នក​មាន​ត្រកូល​ខ្ពង់ខ្ពស់ ហើយ​ទទួល​បាន​នូវ​ការ​អប់រំ​ខ្ពស់។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្លាតុង​ធំដឹង​ក្តីឡើង នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ក្រិក​កំពុង​ស្ថិតក្នុង​កលយុគ​នយោបាយ​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ គឺ​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល រវាង​អាថែន និង​ស្ប៉ាត ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស”។

នៅ​ក្នុង​កលយុគនយោបាយ​នេះ ផ្លាតុង​បាន​ឆ្លងកាត់​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​របបនយោបាយ​ជាច្រើន​លើក​ នៅ​អាថែន គឺ​ចេញ​ពី “​របបប្រជាធិបតេយ្យ” (របប​នយោបាយ ដែល​រដ្ឋាភិបាល​កើតចេញ​ពី​ការជ្រើសរើសដោយ​ប្រជាជន​ជាទូទៅ) ទៅ “​​របប​អប្បជនាធិបតេយ្យ” (របបនយោបាយ​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​កើតចេញ​ពី​​​ជនមួយក្រុមតូច) មុននឹង​វិលត្រឡប់​មក​កាន់​របបប្រជាធិបតេយ្យ​វិញ។

ផ្លាតុង ​ដែល​ជា​កូនចៅ​អ្នក​មាន​ត្រកូលខ្ពង់ខ្ពស់​​និង​មាន​ខ្សែបណ្តាញ​ច្រើន មាន​ឱកាស​ច្រើន​ក្នុង​ការ​ក្លាយ​ជា​​​អ្នក​នយោបាយ​ និង​មាន​តួនាទី​ធំដុំ​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋាភិបាល ក៏ប៉ុន្តែ ផ្លាតុង​បាន​បដិសេធ​មិន​ចាប់អាជីព​នយោបាយ ដោយសារ​តែ​បាន​សង្កេតឃើញ​ថា អ្នក​នយោបាយ​ជា​ទូទៅ​នៅពេលនោះ មិនថា​នៅ​ក្នុង​របបប្រជាធិបតេយ្យ ឬ​ក្នុង​របបអប្បជនាធិបតេយ្យ​ គឺ​ធ្វើ​អ្វីៗ​ដើម្បី​ប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួន និង​ប្រយោជន៍​បក្សពួក ជាជាងដើម្បី​ប្រយោជន៍​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ ហើយ​នយោបាយ​ដែលរដ្ឋាភិបាល​​ដាក់ចេញ​ភាគច្រើន​មាន​គោលដៅ​បន្ត​រក្សា​អំណាច ជាជាង​បម្រើ​ផលប្រយោជន៍​ពលរដ្ឋ​ដែល​ជា​ម្ចាស់​អំណាច។

នៅ​ក្នុង​បរិបទ​នេះហើយ​ដែល​ផ្លាតុង​បាន​ចំណាយ​ពេល​ច្រើន ធ្វើការ​គិតពិចារណា​ទៅលើ​​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ ជាពិសេស ទៅលើ​សំណួរ​ដ៏​ចម្បងមួយថា តើ​គេ​ត្រូវ​ធ្វើ​ដូចម្តេច ដើម្បី​​​​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ដែល​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ជនមួយក្រុមតូចអាច​ធ្វើការ​ប្រកបដោយ​ប្រសិទ្ធភាព ក្នុងការ​បម្រើ​ផលប្រយោជន៍ និង​សុខមាលភាព​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ ដែល​ជា​អ្នក​ផ្តល់​អំណាច​ដល់​ពួកគេ?

នៅ​ក្នុង​ការ​សិក្សា​លើ​ទស្សនវិជ្ជា អ្នក​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​ទៅលើ​ផ្លាតុង គឺ​សូក្រាត។ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ស្នាដៃ​ដែល​ផ្លាតុង​បាន​បន្សល់ទុក​ភាគច្រើន​គឺ​ជា​សំណេរ​ក្នុងទម្រង់​ជា​កិច្ចសន្ទនា ហើយ​នៅ​​ក្នុង​ស្ទើរតែ​គ្រប់​កិច្ចសន្ទនា​អស់​ទាំងនេះ តួអង្គ​ចម្បង គឺ​សូក្រាត។ ឥទ្ធិពល​របស់​សូក្រាត​ទៅលើ​ផ្លាតុង​មិនមែន​មាន​ត្រឹមតែ​ទៅលើ​​សេចក្តីបង្រៀន​ទស្សនវិជ្ជា​កាល​ពី​ពេលនៅ​រស់​នោះទេ តែ​​សូម្បីតែ​ការស្លាប់​របស់​សូក្រាត​​ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​ជីវិត​​ជា​ទស្សនវិទូ​របស់​ផ្លាតុង។

នៅ​ឆ្នាំ៣៩៩​មុនគ.ស សូក្រាត​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​អាថែន​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត​ ដោយចោទប្រកាន់​​​ពីបទ​ប្រមាថ​សាសនា​របស់​រដ្ឋ​ និង​សាបព្រោះ​ចំណេះដឹង​ខុសឆ្គង​​ធ្វើ​ឲ្យ​ខូចគំនិត​​​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយ​។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​ផ្លាតុង ដំណើរការ​កាត់ទោស​សូក្រាត តាំង​ពីដើម​រហូតដល់​ចប់ គឺ​មាន​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ល្បិចកល ការប្រឌិតភស្តុតាង និង​ការ​ចោទប្រកាន់​ដែលមាន​លក្ខណៈ​នយោបាយ​សុទ្ធសាធ។ និយាយ​ជា​រួម ផ្លាតុង​យល់ថា សូក្រាត​គឺ​ជា​ជនរងគ្រោះ​នៃ​អំពើ​​អយុត្តិធម៌។

ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ប្រមាណ​ជា១ខែ ដែល​សូក្រាត​ជាប់​ក្នុង​មន្ទីរឃុំឃាំង​រង់ចាំ​ថ្ងៃ​ប្រហារ​ជីវិត ផ្លាតុង ដែល​ជា​កូនចៅ​អ្នក​ត្រកូល​ខ្ពង់ខ្ពស់ និង​មាន​ខ្សែបណ្តាញ​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​មាន​ឥទ្ធិពល​នយោបាយ បាន​ខ្នះខ្នែង​រកវិធី​ឲ្យ​សូក្រាត​អាច​រត់ចេញ​ពី​ពន្ធនាគារ ដើម្បី​គេច​ពី​ការប្រហារ​ជីវិត។ ក៏ប៉ុន្តែ គម្រោងការណ៍​នេះ​មិនបាន​សម្រេច ដោយសារ​តែ​សូក្រាត​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​បដិសេធ​មិនរត់គេចខ្លួន ហើយ​សុខចិត្ត​ទទួល​យក​សេចក្តីស្លាប់។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ក្រៅ​ពី​ស្វះស្វែង​រក​វិធី​ឲ្យ​សូក្រាត​រត់គេចខ្លួន ផ្លាតុង​ក៏​បាន​​ចំណាយពេល​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ​ធ្វើការ​ត្រិះរិះ​ពិចារណា​ទៅលើ​សំណួរ​ថា ​តើគេ​​គួរធ្វើ​បែបណា ដើម្បី​ឲ្យ​សូក្រាត​ទទួល​បាន​នូវ​យុត្តិធម៌ ហើយ​កាន់តែ​ទូលំទូលាយ​​ជាងនេះ​ទៅទៀត តើ​គេ​គួរធ្វើ​បែបណា​ ដើម្បីអាច​ផ្តល់​នូវ​យុត្តិធម៌​ទៅដល់​ប្រជាជន​ជាទូទៅ?

ការត្រិះរិះពិចារណា ការជជែក​ដេញដោល និង​ការ​លើកទឡ្ហីករណ៍​អំពី “យុត្តិធម៌” នេះហើយ ដែល​ជា​ប្រធានបទ​ដ៏​សំខាន់មួយ នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​ដែល​មាន​ចំណងជើង​​ជា​ភាសាបារាំងថា “La République” ហើយ​ដែល​គេ​អាច​បកប្រែជាភាសាខ្មែរ “អំពី​ការគ្រប់គ្រង​​រដ្ឋ” ដែល​ជា​​​ស្នាដៃ​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​របស់​ផ្លាតុង និងដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ស្នាដៃ​ដំបូងបង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ។

នៅក្រោយ​ពេល​ដែល​សូក្រាត​ត្រូវ​ប្រហារ​ជីវិត​ដោយ​ផឹកថ្នាំពុល ផ្លាតុង​បាន​ចាកចេញ​ពី​អាថែន ហើយ​ចំណាយ​ពេលជាច្រើន​ឆ្នាំ ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​កាន់​បុរីរដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ក្រិក ព្រមទាំង​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​​ក្រៅប្រទេស រួមមាន​ ​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប និង​អ៊ីតាលី ជាដើម។

នៅពេល​វិលត្រឡប់​ចូល​ទៅ​អាថែន​វិញ ផ្លាតុង​ ដែល​នៅ​ពេលនោះ​មាន​វ័យ​ប្រមាណ​ជា ៤០ឆ្នាំ ​បាន​បង្កើត​នូវ​បណ្ឌិតសភា​មួយ ក្នុងគោលដៅ​ផ្តល់​ការ​អប់រំ​ថ្នាក់​ឧត្តម​សិក្សា​ខាង​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា វិទ្យាសាស្រ្ត និង​ច្បាប់ ទៅ​ដល់​អនាគត​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ។

បណ្ឌិត​សភា​របស់​ផ្លាតុង​ត្រូ​វ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សកលវិទ្យាល័យ​ដំបូង​បង្អស់​ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្រ្ត​របស់​មនុស្សជាតិ ហើយ​បណ្ឌិតសភា​នេះ​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ទាក់ទាញ​ ​កូនសិស្ស​ជាច្រើន​ពី​គ្រប់ទិសទី ក្នុងនោះ​ក៏​រួមមាន​ទាំង​អនាគត​ប្រវត្តិ​វិទូដ៏ល្បីល្បាញ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ម្នាក់​ផងដែរ គឺ​អារីស្តូត។

ផ្លាតុង​ទទួល​មរណភាព​នៅ​ក្នុងវ័យ​ ៦០ឆ្នាំ ហើយ​បើទោះបីជា​ផ្លាតុង​លាចាក​លោក​នេះ​ទៅ ហើយ​​អាណាចក្រ​ក្រិក​ត្រូវ​ដួលរលំ​បាត់ទៅ តែ​បណ្ឌិតសភារបស់​លោក​នៅតែ​មាន​ដំណើរការ​ រហូត​ដល់​ប្រមាណ​ជា ៣០០ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទើប​ត្រូវ​គេ​បិទ។ ហើយ​បើទោះបីជា​បណ្ឌិត​សភា​នេះ​ត្រូវ​បិទ នៅ​ឆ្នាំ​៨៣​មុនគ.ស តែ​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​ផ្លាតុង​​នៅតែ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​បង្រៀន​តៗគ្នា ​រីកសាយភាយ​ទៅតាម​​ចក្រភពរ៉ូម ហើយ​បន្ត​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន៕ ផ្លាតុង​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​ជា​សំណេរ​គិតជា​សរុប ​ចំនួន ៣៦ ដោយ​ក្នុងនោះ រួមមាន​ទាំង​សំណេរ​ជា​សៀវភៅ និង​ជា​សំបុត្រ។ សៀវភៅ​ភាគច្រើន​លើសលុប​របស់​ផ្លាតុង​ គឺ​សរសេរ​ក្នុងទម្រង់​ជា​កិច្ចសន្ទនា ហើយ​ក្នុង​កិច្ចសន្ទនា​ភាគច្រើន គឺ​មាន​សូក្រាត​ជា​តួអង្គ​សំខាន់។

ជាទូទៅ សំណេរ​ជា​កិច្ចសន្ទនា​របស់​ផ្លាតុង​​ត្រូវ​បាន​គេ​បែងចែក​ចេញ​ជា​ច្រើន​ក្រុម អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​ប្រធានបទ រួមមាន ​កិច្ចសន្ទនា​ដែល​ផ្តោត​សំខាន់​ទៅលើ​គោលគំនិត​របស់​សូក្រាត, កិច្ចសន្ទនា​ដែល​ផ្តោត​ទៅលើ​គោលគំនិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​ផ្លាតុង ទាក់ទង​ទៅនឹង​ប្រធានបទ​ដែល​សូក្រាត​ធ្លាប់​បង្រៀន ព្រមទាំង​​កិច្ចសន្ទនា​ទៅលើ​ប្រធានបទ​ផ្សេងៗ​ជាច្រើន​ទៀត ដែល​រាប់ចាប់តាំង​ពី​ការ​ត្រិះរិះ​ពិចារណា​ ស្តីពី​ទស្សនទាន​នៃ “សេចក្តីស្នេហា”, អំពី “សុភមង្គល”, អំពី “ព្រលឹងវិញ្ញាណ” រហូត​ទៅដល់​ការ​ជជែក​ពី​​​ទ្រឹស្តី​ធរមាត្រ​របស់​ពីតាហ្គ័រ ជាដើម។

នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ស្នាដៃ​អស់ទាំងនេះ ស្នាដៃ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​លើកមក​បង្រៀន​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ជាច្រើន​រហូតមក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គឺ​សៀវភៅ​ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសា​បារាំងថា « La République » ហើយ​ដែល​អ្នក​ខ្លះ​បកប្រែជា​ភាសា​ខ្មែរ​ថា “សាធារណរដ្ឋ” ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិត​គួរតែ​ត្រូវ​បកប្រែ​ថា “ស្តីអំពី​ការ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ” ទើប​ត្រូវ​ទៅ​តាម​អត្ថន័យ។ សៀវភៅ “ស្តីអំពី​ការ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ”​ នេះ​​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ស្នាដៃ​ដំបូងបង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ។

តាម​ទស្សនៈ​របស់​ផ្លាតុង ដូចដែល​មាន​សរសេរ​នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ “ស្តីអំពី​ការ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ” រដ្ឋមួយ​អាច​គ្រប់គ្រង​បាន​ល្អ ឬ​មិន​ល្អ វា​អាស្រ័យ​លើ​​លក្ខណសម្បត្តិ​របស់​មេដឹកនាំ ជាជាង​លើ​ទម្រង់​នៃ​​របប​នយោបាយ។ ឬ​អាច​និយាយ​បាន​ម្យ៉ាងទៀត​ថា រដ្ឋ​ដែល​គ្រប់គ្រង​ដោយ​របបផ្តាច់ការ ​តែ​មាន​មេដឹកនាំ​ប្រកប​ដោយ​គតិបណ្ឌិត វា​ប្រសើរ​ជាង​រដ្ឋ​ដែល​គ្រប់គ្រង​ដោយ​របបប្រជាធិបតេយ្យ​តែ​មាន​មេដឹកនាំ​អសមត្ថភាព។

ផ្លាតុងបាន​ធ្វើការត្រិះរិះពិចារណា ដោយ​​ប្រៀបធៀបគ្នា រវាង​ព្រលឹង​របស់​ជាតិ និង​ ​បុគ្គល ដោយ​លោក​ធ្វើការ​បែងចែក​ជា​ឋានានុក្រម​ជា​បីថ្នាក់​ពីលើ​មក​ក្រោម គឺ បុគ្គល មាន​ក្បាល ​តំណាង​ឲ្យ​វិចារណាញាណ, បេះដូង ដែល​តំណាង​ឲ្យ​មនោសញ្ចេតនា ឬ​អារម្មណ៍ (កំហឹង, ក្តីស្រឡាញ់, មោទនភាព និង​ភាពក្លាហាន...) និង​ក្រពះ ដែល​តំណាង​ឲ្យ​ចំណង់​ផ្លូវកាយ ឬ​តណ្ហា។​ ដូចគ្នា​ដែរ រដ្ឋ មាន​ប្រមុខដឹកនាំ​ជាក្បាល, កងទ័ព​ជា​បេះដូង និង​រាស្រ្ត​ជា​ក្រពះ។ យោងតាម​ផ្លាតុង បុគ្គល​ត្រូវ​យក​វិចារណញាណ​ធ្វើ​ជា​ធំ គឺ​ធំលើស​​មនោសញ្ចេតនា និង​តណ្ហា ហើយ​ដូចគ្នា​ដែរ ប្រមុខដឹកនាំ​រដ្ឋ​ត្រូវ​មាន​អំណាច​ធំជាងគេ ត្រួតត្រា​លើ​មន្រ្តី និង​រាស្រ្ត ក៏ប៉ុន្តែ បុគ្គល​ដែល​ជា​ប្រមុខដឹកនាំរដ្ឋ​នេះ​ត្រូវ​មាន​លក្ខណៈសម្បត្តិ​ដ៏ចាំបាច់មួយ គឺ​ត្រូវតែ​ជា​បុគ្គល​ដែល​យក​វិចារណញាណ​ជា​ធំ និង​ជា​មេដឹកនាំ​ប្រកប​ដោយ​គតិបណ្ឌិត។

នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ “ស្តីអំពី​ការ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ​” ផ្លាតុងសរសេរ​ថា​ រដ្ឋ​ដែល​ល្អ​បំផុត គឺ​រដ្ឋ​ដែល​មាន​មេដឹកនាំ​ជា​ទស្សនវិទូ ឬ​ “ស្តេចទស្សនវិទូ” ពោលគឺ គេ​មាន​ជម្រើសពីរ ឬមួយ​​ ត្រូវ​ឲ្យ​ទស្សនវិទូ​ឡើង​ធ្វើ​ជា​មេដឹកនាំ​ ឬ​មួយ ត្រូវ​ឲ្យ​​​អ្នក​ត្រូវ​ធ្វើ​ជា​មេដឹកនាំ​​​ខិតខំ​ស្វែងរក​ចំណេះដឹង​ជា​ទស្សនវិទូ។

គោលគំនិត​បែបនេះ​របស់​ផ្លាតុង គឺ​វា​ផ្សាភ្ជាប់​ទៅនឹង​បទពិសោធន៍​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​លោក។ ស្ទើរតែ​ពេញ​ក្នុងមួយជីវិតរបស់​លោក ផ្លាតុង​បាន​កើត ធំដឹងក្តី និង​រស់នៅ​ ក្នុងពេល​ដែល​ក្រិក​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​កលយុគនយោបាយដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ទាំង​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម រវាង​អាថែន និង​ស្ប៉ាត (សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស) និង​វិបត្តិ​នយោបាយ​នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម រហូត​ក្រោយមក​​នាំ​ទៅរក​ការ​ដួលរលំ​នៃ​​​អាណាចក្រ​ក្រិក​​ទាំងមូល។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ផ្លាតុង​បាន​សង្កេតឃើញ និង​ឆ្លងកាត់​នូវ​រឿងរ៉ាវ​ជាច្រើន ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​លោក​មាន​ការ​ខកចិត្ត​ចំពោះ​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ គេ​មិនត្រូវ​ភ្លេចទេថា នៅ​ពេលនោះ អាថែន​គ្រប់គ្រង​ដោយ​របបប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់ ពោលគឺ ប្រជាជន​ដែល​គ្រប់​អាយុ​ជា​នីតិជន​ចូលរួម​ដោយ​ផ្ទាល់​នៅ​ក្នុង​នយោបាយ តាមរយៈសភា​អាថែន។ សភា​​ប្រជាធិបតេយ្យ​នេះហើយ ដែល​ជា​សម្រេច​ដាក់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត​សូក្រាត ហើយ​ដែល​ផ្លាតុង​យល់ថា​ជា​រឿង​ដ៏​អយុត្តិធម៌​បំផុត។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត ផ្លាតុង​ដែល​ជា​កូនចៅ​នៃ​ត្រកូល​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់ មាន​ខ្សែបណ្តាញ និង​ស្គាល់​អ្នក​នយោបាយ​ច្រើន​ ក៏​បាន​សង្កេតឃើញ​​ផងដែរ​ថា អ្នក​នយោបាយ​អាថែន​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​នៅពេលនោះ ធ្វើ​អ្វីៗ​ដើម្បី​ប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួន និង​ប្រយោជន៍​បក្សពួក​ច្រើន​ជាង​ប្រយោជន៍​ប្រជាជន ហើយ​នយោបាយ​ដែល​​ពួកគេ​ដាក់ចេញ គឺ​ភាគច្រើន​មាន​គោលដៅ​បន្ត​រក្សា​អំណាច​ ជាជាង​បម្រើ​ផលប្រយោជន៍​ពលរដ្ឋ​ដែល​ជា​ម្ចាស់​អំណាច។

បើ​យោងតាម​ផ្លាតុង ឫសគល់​នៃ​បញ្ហា​របស់​អាថែន​នេះ គឺ​របបប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់ ដែល​ផ្តល់​អំណាច​ទៅដល់​​ពលរដ្ឋ​គ្រប់រូប គ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន ទាំង​អ្នក​ចេះដឹងច្រើន អ្នក​ចេះដឹងតិច និង​អ្ន​កគ្មាន​ចំណេះដឹង ហើយ​អ្នក​ដែល​គ្មាន​ចំណេះដឹង ឬ​មាន​ចំណេះដែរ​តែ​មិន​ត្រូវ​ជំនាញ​នយោបាយ គឺ​ងាយ​នឹងជឿ​ទៅតាម​​ការ​ឃោសនា​ប្រជាភិថុត​នៃ​មន្រ្តី​រដ្ឋាភិបាល និង​ពួក​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់។

តាមគោលគំនិត​របស់​ផ្លាតុង សង្គមមួយ ឬ​រដ្ឋមួយ គួរតែ​ត្រូវ​ធ្វើការ​បែងចែក​មុខងារគ្នា ទៅតាម​ជំនាញ។ អ្នក​ពូកែ​ខាង​កាត់ខោអាវ​ ត្រូវ​ធ្វើ​ជា​ជាងកាត់ដេរ។ អ្នក​ចេះព្យាបាល​ជំងឺ ត្រូវ​ធ្វើ​ជា​គ្រូពេទ្យ។ អ្នក​ពូកែ​ច្បាំង ត្រូវ​ធ្វើ​ជា​ទាហាន។ល។ និង​។ល។ នៅ​ពីលើ​កំពូល​បំផុត តួនាទី​ជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ ត្រូវ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​ទស្សនវិទូ។

ផ្លាតុងយល់ឃើញថា ទស្សនវិទូ​ជា​មេដឹកនាំ​ល្អ ពីព្រោះ​ ទស្សនវិទូ​ជា​អ្នក​ដែល​មាន​គតិបណ្ឌិត ហើយ​ជាពិសេស គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​មិន​ស្រឡាញ់​អំណាច។ ដូច្នេះ នៅ​ពេល​ដែល​ទស្សនវិទូ​កាន់​អំណាច គេ​យក​អំណាច​នេះ​ទៅប្រើ​ ដើម្បី​ធ្វើ​អ្វីៗ​ដែល​ជា​ប្រយោជន៍​របស់​ប្រជាជន ជាជាង​ប្រើ​អំណាច​ដើម្បី​បន្ត​រក្សា​អំណាច។

ក៏ប៉ុន្តែ ផ្លាតុង​ក៏​យល់ឃើញ​ផងដែរថា តាម​ធម្មជាតិ​ពីកំណើតមក​ មនុស្ស​មិនប្រាកដ​ថា​​មាន​គំនិត​គិតគូរ​ពី​ផលប្រយោជន៍​រួម​ច្រើន​ជាង​ប្រយោជន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួន​នោះទេ។ ដូច្នេះ ដើម្បី​សម្រិតសម្រាំង​មនុស្ស (ទោះជា​ពលរដ្ឋ​ធម្មតា ឬ​ក៏​អនាគត​មេដឹកនាំ​ប្រទេស) ឲ្យ​ទៅ​ជា​មនុស្ស​ល្អ ចេះគិតគូរ​ដល់​ផលប្រយោជន៍​រួម គេ​ត្រូវការ​ជាចាំបាច់​នូវ​វិធានការ​ធំៗ​ពីរ។ ទីមួយ គឺ​ការ​អប់រំ ដើម្បី​ផ្តល់​នូវ​ចំណេះដឹង តម្រែតម្រង់​មនុស្ស​ឲ្យ​ស្គាល់​ពី​ផ្លូវល្អ។ ទីពីរ គឺ​ច្បាប់ ដើម្បី​ចែង​កំណត់​ពី​បម្រាម និង​ការ​ដាក់ទោស​ដល់​អ្នក​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​អំពើ​អាក្រក់។

នៅ​ក្នុងន័យនេះហើយ ដែល​ផ្លាតុង​បាន​​ចំណាយ​ពេល​មួយ​ផ្នែក​ធំ នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ “អំពី​ការ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ” (La République) និង​សៀវភៅ​មួយទៀត ដែល​មាន​ចំណងជើង​ថា "ច្បាប់" (ជា​ភាសាបារាំង​ថា « Les lois ») ជជែក​អំពី​ការអប់រំ ដើម្បី​ហ្វឹកហ្វឺន​អនាគត​មេដឹកនាំ​​ឲ្យ​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ទស្សនវិទូ។ ​នៅ​ក្នុង​ការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង​វិញ​ ផ្លាតុង​ក៏​បាន​ចំណាយពេល​ច្រើន​ទៅលើ​ការ​អប់រំ​នេះ​ដែរ ជាពិសេស តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​​​បណ្ឌិត​សភា​៕

អារីស្តូត ​(៣៨៤-៣២២មុនគ.ស)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|Aristote

សូក្រាត​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា “បិតាស្ថាបនិក​នៃ​ទស្សនវិជ្ជា” ក៏ប៉ុន្តែ ទស្សនវិទូ​ដែល​គោលគំនិត​មាន​ឥទ្ធិពល​​ខ្លាំង យូរអង្វែង និង​ទូលំទូលាយ​ជាង គឺ​ អារីស្តូត។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​រាប់សតវត្សរ៍ គោលគំនិត​របស់​អារីស្តូត​​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ នៅ​ក្នុង​ការ​សិក្សា នៅស្ទើរតែ​គ្រប់​វិស័យ រាប់ចាប់តាំង​ពី​ទស្សនវិជ្ជា រហូត​ទៅដល់​ផ្នែក​តារាសាស្រ្ត, តក្កវិទ្យា និង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ទូទៅ។

អារីស្តូត កើតនៅ​ឆ្នាំ​៣៨៤​មុនគ.ស. នៅ​ប៉ែកខាង​ជើង​ប្រទេស​ក្រិក (Stagire)។ ខុសពី​សូក្រាត និង​ផ្លាតុង អារីស្តូត​មិនមែន​ជា​ពលរដ្ឋ​របស់​អាថែន​នោះទេ។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ អារីស្តូត​មាន​ទំនាក់ទំនង​ច្រើន​ជាមួយ​នឹង​នគរម៉ាសេដ្វាន់ ដោយ​ឪពុក​របស់​អារីស្តូត គឺ​ជា​គ្រូពេទ្យ​ប្រចាំរាជវាំង​ម៉ាសេដ្វាន់ នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ជីតា​របស់​អធិរាជ​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់។

អារីស្តូត​ធំដឹងក្តីឡើង​ជា​កូនកំព្រា ដោយ​ទាំងឪពុក និង​ទាំងម្តាយ បាន​ស្លាប់​ចោល តាំង​ពី​អារីស្តូត​នៅ​ក្មេង​នៅឡើយ។ នៅ​ពេល​មាន​អាយុ ១៧ឆ្នាំ អារីស្តូត​បាន​ចាកចេញ​ពី​ស្រុក​កំណើត ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​ទីក្រុង​អាថែន ដើម្បី​ចូលរៀន​នៅ​បណ្ឌិតសភា​ ដែល​បង្កើតឡើង​ដោយ​ផ្លាតុង។

អារីស្តូត​បាន​ចំណាយពេល​ប្រមាណ​ជា ២០ឆ្នាំ នៅ​បណ្ឌិតសភា​របស់​ផ្លាតុង​ តាំងពី​ជា​កូនសិស្ស រហូត​ក្លាយ​ជា​គ្រូ។ នៅពេលនោះ ​អារីស្តូត​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​សិស្ស​ដ៏​ឆ្នើម​ម្នាក់ ដែល​មាន​ទាំងការ​គោរពស្រឡាញ់​ផ្លាតុង​ដែល​ជា​គ្រូ ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ក៏​បាន​ធ្វើការ​​​រិះគន់​ច្រើន​ដែរ ទៅលើ​គោលគំនិត​មួយ​ចំនួន​របស់​ផ្លាតុង ដោយ​មិនមែន​ចេះតែ​រៀនតាម និង​ជឿ​ងប់ងល់​ទៅ​តាមរាល់​​​សេចក្តី​បង្រៀន​របស់​គ្រូ​នោះទេ។

នៅឆ្នាំ៣៤៧​មុនគ.ស. ផ្លាតុង​បាន​ទទួល​មរណភាព។ ផ្ទុយ​ពី​ការរំពឹងទុក​ជាទូទៅ តំណែង​ជា​នាយក​គ្រប់គ្រង​បណ្ឌិតសភា​របស់​ផ្លាតុង​មិន​ត្រូវ​បាន​ផ្ទេរ​ទៅ​ឲ្យ​អារីស្តូត​នោះទេ តែបែរ​ជា​ត្រូវ​បាន​ទៅ​ក្មួយ​របស់​ផ្លាតុង​ទៅវិញ។ គេ​មិន​ដឹង​ច្បាស់​នោះទេ ពី​ហេតុផល​ដែល​ផ្លាតុង​មិន​ផ្ទេរ​ការគ្រប់គ្រង​បណ្ឌិត​សភា​ទៅ​ឲ្យ​អារីស្តូត ក៏ប៉ុន្តែ គេ​គិត​ថា នេះ​​ប្រហែល​ជា​មក​ពី​អារីស្តូត​មាន​ទស្សនវិជ្ជា​ផ្ទុយ​ពី​ផ្លាតុង។

អារីស្តូត​ក៏​បាន​ចាកចេញ​ពី​អាថែន ដោយ​ប្រហែល​ជា​មក​ពី​មាន​ការ​ខកចិត្ត​នឹង​ការ​សម្រេច​ចិត្ត​របស់​ផ្លាតុង ឬ​ក៏​ប្រហែល​ជា​ដោយសារ​តែ​ហេតុផល​មួយ​ទៀត គឺ​ការរីកដុះដាល​នៃ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​ម៉ាសេដ្វាន់​ពី​សំណាក់​ពលរដ្ឋ​អាថែន ហើយ​គ្រួសារ​របស់​អារីស្តូត គឺ​ជា​អ្នក​ស្និទ្ធិ​នឹង​រាជវាំង​ម៉ាសេដ្វាន់។

អារីស្តូត​បាន​ទៅ​រស់នៅលើ​កោះមួយ នៅ​ជាប់នឹង​ព្រំដែន​ជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​តួកគី​បច្ចុប្បន្ន ដោយ​នៅ​ទីនោះ អារីស្តូត​បាន​រៀបការ​​ ហើយ​បាន​ចំណាយ​ពេល​យ៉ាងច្រើន​​ធ្វើការ​សិក្សា​យ៉ាងលម្អិត​​ទៅលើ​សត្វសមុទ្រ (ជីវសាស្រ្ត​សមុទ្រ) រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​៣៤២​មុន​គ.ស ទើប​អារីស្តូត​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​នគរ​ម៉ាសេដ្វាន់ ទៅតាម​ការ​កោះហៅ​របស់​ព្រះចៅ​ហ្វីលីព​ទី២ ដើម្បី​ទៅ​បង្រៀន​អាឡិចសង់ ដែល​ជា​រាជបុត្រ និង​ជា​អនាគត​អធិរាជ។ អារីស្តូត​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​ជា​សំណេរ​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ២០០ ហើយ​ស្នាដៃ​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​រក្សា​ទុក​នៅ​​ក្នុង​បណ្ណាល័យ​នៃ​សាលារៀន​របស់​អារីស្តូត ដែលត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​បណ្ណាល័យ​ដ៏ធំ​ជាងគេ​បង្អស់​នៅលើ​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ស្នាដៃ​របស់​អារីស្តូត​ទាំង ២០០​នេះ មាន​តែ​ប្រមាណ​ជា ៣១​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​សេសសល់​មក​ទល់​នឹង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ ​ភាគច្រើនលើសលុប គឺ​ជា​កំណត់ត្រា​ផ្ទាល់​ខ្លួន ដែល​អារីស្តូត​តាក់តែងឡើង​ សម្រាប់​ការ​បង្រៀន​​នៅ​សាលា ជាជាង​ជា​សៀវភៅ ឬ​ឯកសារ សម្រាប់​ផ្សព្វផ្សាយ​ជា​សាធារណៈ។

អារីស្តូត​​​បាន​ធ្វើការ​បែងចែក​ចំណេះដឹង​ទៅតាម​ផ្នែក​ផ្សេងៗ​គ្នា រួមមាន ចំណេះដឹង​ខាង​ផ្នែក​សីលធម៌, នយោបាយ, គណិតវិទ្យា, ជីវវិទ្យា ។ល។ និង​។ល។ ហើយទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត​​ក៏​មាន​លក្ខណៈទូលំទូលាយ​​គ្របដណ្តប់​ទៅលើ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ផ្នែក​ផងដែរ ចាប់តាំង​ពី​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ សីលធម៌ សិល្បៈ​និង​កំណាព្យ រហូតដល់​ខាង​ផ្នែកវេជ្ជសាស្រ្ត ជីវវិទ្យា តក្កវិទ្យា និង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ទូទៅ គឺ​គណិតវិទ្យា និង​រូបវិទ្យា។

ទាក់ទង​នឹង​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ គេ​អាច​រកឃើញ​នូវ​គោលគំនិត​សំខាន់ៗ​របស់​អារីស្តូត នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ ដែល​មាន​ចំណងជើង​​ថា “នយោបាយ” (ឬ​ជា​ភាសាបារាំង La Politique)​។ ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​​មាន​សម្តី​មួយឃ្លា​របស់​អារីស្តូត ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​នេះ ហើយ​ដែល​​ត្រូវ​បាន​គេ​លើក​យក​មក​និយាយ​ញឹកញាប់​ជាងគេ​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​ គឺ​ឃ្លា​ជា​ភាសាបារាំងថា « L’homme est un animal politique » ដែល​មានន័យ​​ជារួម​ថា ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​គឺ​​ត្រូវ​ផ្សាភ្ជាប់​ដោយ​មិន​អាច​កាត់ផ្តាច់បាន​ពី​​​នយោបាយ ហើយ​ “នយោបាយ” ​នៅ​ត្រង់កន្លែងនេះ គឺ​សម្តៅលើ​​នយោបាយ​ក្នុង​ន័យ​ទូលាយ ពោលគឺ សំដៅទៅលើ​ជីវិត​ជា​សហគមន៍​ឬ​រដ្ឋ។

យោងតាម​អារីស្តូត មនុស្ស​មិន​អាច​រស់នៅតែ​ម្នាក់ឯង​បាន​នោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ មនុស្ស​គ្រប់រូប​សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​គ្នា​ទៅវិញទៅមក ហើយ​​មនុស្ស​​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​រស់នៅ​ក្នុង​​ទម្រង់​ជា​សមូហភាព ឬ​សហគមន៍ ហើយ​​ទម្រង់ដើម​បំផុត​នៃ​​សហគមន៍នេះ គឺ​គ្រួសារ។ គ្រួសារ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​បង្កើត​ទៅ​ជា​ភូមិ ហើយ​ភូមិ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​បុរី ឬ​រដ្ឋ។

សម្រាប់​អារីស្តូត ការប្រមូលផ្តុំគ្នា​របស់​មនុស្សក្នុងទម្រង់​ជា​គ្រួសារ​មាន​លក្ខណៈ​ជា​ធម្មជាតិ​យ៉ាងណា ការប្រមូលផ្តុំគ្នា​​របស់​មនុស្ស​ក្នុង​ទម្រង់​ជា​បុរី ឬ​រដ្ឋ ក៏​មាន​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ​យ៉ាងនោះដែរ។ ដូច្នេះ និយាយ​ជា​រួមមកវិញ ការរៀបចំ​​រចនាសម្ព័ន្ធ​ជារដ្ឋ ដែល​មាន​ប្រព័ន្ធ​គ្រប់គ្រង​នយោបាយ, មាន​​ច្បាប់, មាន​រដ្ឋាភិបាល និង​មាន​មេដឹកនាំ គឺ​ជា​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស។

ដោយសារ​តែ​មនុស្ស​មាន​ធម្មជាតិ​ផ្សាភ្ជាប់​ដោយ​មិន​អាច​កាត់ផ្តាច់​បាន​ពី​នយោបាយ ដូច្នេះ​អារីស្តូត​យល់ឃើញ​ថា វិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ គឺ​ជា​ចំណេះដឹង​​ដ៏សំខាន់​ជាងគេ​បង្អស់ ដែល​ប្រជាជន​គ្រប់រូប​ត្រូវតែ​រៀន។

ទាក់ទង​នឹង​របៀបគ្រប់គ្រងរដ្ឋវិញ អារីស្តូត​ ក៏​មិនខុសពី​សូក្រាត និង​ផ្លាតុង​ដែរ សុទ្ធតែ​មាន​គោលគំនិត​ប្រឆាំង​នឹង​​របប​​​ប្រជាធិបតេយ្យ គឺ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់​តាមបែប​អាថែន នៅ​ក្នុង​សម័យនោះ។ ទស្សនវិទូ​សំខាន់ៗ​ទាំងបី​រូបនេះ​​សុទ្ធតែ​មាន​ការ​យល់ឃើញ​ដូចគ្នា​ថា របបប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់ ដែល​ពលរដ្ឋ​គ្រប់រូប​មាន​អំណាច​ដោយ​ផ្ទាល់​នៅ​ក្នុង​សភា​​បែបនោះ វា​បង្កើត​ឲ្យ​ទៅ​ជា​អនាធិបតេយ្យ​ទៅវិញ។

អារីស្តូត​មាន​ការយល់ឃើញ​ដូចផ្លាតុង​ថា របបនយោបាយ​ដ៏ប្រសើរជាងគេបង្អស់ គឺ​របបនយោបាយ ដែល​អំណាច​ទាំងអស់​ប្រមូលផ្តុំ​នៅ​ក្នុង​ដៃ​មនុស្សតែម្នាក់ ហើយ​មេដឹកនាំនេះ គឺ​ជា​ទស្សនវិទូ ដែល​នៅ​ក្នុង​​សៀវភៅ​ "ស្តី​ពី​ការ​គ្រប់គ្រងរដ្ឋ" (La République) ផ្លាតុង​បាន​​​ហៅថា “ស្តេច-ទស្សនវិទូ”។ ​បើ​និយាយ​ឲ្យ​ងាយ​ស្តាប់ គេ​អាច​ហៅ​របបដឹកនាំបែបនេះ​​បាន​ម្យ៉ាងទៀត​ថា ជា​របបរាជានិយម ដែល​មាន​ស្តេច​ប្រកប​ដោយ​ទសពិធរាជធម៌។

ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ផ្លាតុង អារីស្តូត​យល់ឃើញ​ថា របបនយោបាយ​បែបនេះ គឺ​មានតែ​នៅលើ​ក្រដាស ឬ​មាន​តែ​នៅ​ក្នុងការ​ស្រមើស្រមៃ​តែប៉ុណ្ណោះ។ រីឯ​នៅ​ក្នុង​ការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែងវិញ គេ​កម្រ​នឹង​រកបាន​ណាស់ “ស្តេច-ទស្សនវិទូ” ដោយ​ទស្សនវិទូ​មិន​បាន​ឡើង​ធ្វើ​ស្តេច រីឯ​អ្ន​ក​បាន​ធ្វើ​ស្តេច​មិនមែន​ជា​ទស្សនវិទូ។

ជាងនេះ​ទៅទៀត អារីស្តូត​យល់ឃើញ​ថា របបនយោបាយ​​តាមបែប “ស្តេច-ទស្សនវិទូ”​ របស់​ផ្លាតុង​នេះ គឺ​ជា​របបនយោបាយ​មួយ ដែល​មាន​ហានិភ័យខ្ពស់ ពីព្រោះ​ថា នៅពេលដែល​អំណាច​ត្រូវ​ប្រមូលផ្តុំ​នៅ​ក្នុងដៃ​​បុគ្គលតែម្នាក់ ហើយ​បុគ្គល​នោះ​មិនមែន​ជា​អ្នក​ដឹកនាំ​ប្រកបដោយ​គតិបណ្ឌិត វា​ងាយ​នឹង​ត្រូវ​ប្រែក្លាយ​ទៅជា​របបផ្តាច់ការ​ឃោរឃៅ ដែល​មេដឹកនាំ​យក​អំណាច​ទៅ​ប្រើប្រាស់ ដើម្បីតែ​ប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ហើយ​ជិះជាន់​អ្នក​ទន់ខ្សោយ។ នៅ​ពេលនោះ របបនយោបាយ “ស្តេច-ទស្សនវិទូ” ដែល​ជា​របបដឹកនាំ​ដ៏ល្អបំផុតនោះ ត្រូវ​ប្រែក្លាយ​ទៅជា​របបផ្តាច់ការឃោរឃៅ ដែល​ជា​របបដឹកនាំ​ដ៏​អាក្រក់​បំផុតទៅវិញ។

ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អារីស្តូត​យល់ថា រវាង​របបនយោបាយ​មួយដែល​ពោរពេញ​ដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ (ប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់) និង​របបនយោបាយ​មួយ​ទៀត​​ដែល​ល្អ​ឥតខ្ចោះ​តែ​មិន​អាច​យក​ទៅ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង ("ស្តេច-ទស្សនវិទូ") គេ​អាច​មាន​ជម្រើសកណ្តាល​មួយ គឺ​ការដឹកនាំ​​ដោយ​មនុស្ស​មួយក្រុមតូច ដោយ​មនុស្ស​មួយក្រុម​តូចនេះ​​ទទួល​​បាន​នូវ​ការ​ព្រមព្រៀង និង​ការ​ប្រគល់​សិទ្ធិ​អំណាច​ពី​ប្រជាជន​ទូទៅ ហើយ​អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​នៅ​ក្នុងក្របខណ្ឌ​នៃ​ច្បាប់​កំពូល​មួយ ដែល​មាន​ចែងកំណត់​ទាំងអំពី​សិទ្ធិអំណាច និង​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​របស់​មេដឹកនាំ និង​ទាំង​អំពី​សិទ្ធិ និង​កាតព្វកិច្ច​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ។

គោលគំនិត​នេះ​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​វិវឌ្ឍ​ទៅជា​របបប្រជាធិបតេយ្យ​តាមរយៈតំណាង ដូចដែល​គេ​យក​មក​អនុវត្ត​ជាទូទៅ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន ដោយ​ “ច្បាប់កំពូល” ដែល​អារីស្តូត​បាន​លើកឡើង គឺ​ជា “រដ្ឋធម្មនុញ្ញ”។

និយាយ​ជារួមមកវិញ រវាង​ផ្លាតុង និង​អារីស្តូត មួយ​ជាគ្រូ មួយ​ជា​សិស្ស ក៏ប៉ុន្តែ ទស្សនវិទូ​ទាំងពីរ​នេះ​មាន​គោលគំនិត​ខុសគ្នា​ច្រើន ហើយ​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេ​តែងតែ​ធ្វើការ​បែងចែក​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​អ្នក​ទាំងពីរ នៅ​ក្នុង​មែកធាង​ពីរ​ផ្សេងគ្នា។ ទស្សនវិជ្ជា​របស់​ផ្លាតុង ជាទស្សនវិជ្ជា​បែប​​ឧត្តមគតិនិយម (Idéaliste/Utopiste) គឺ​សំដៅចង់​បាន​អ្វីៗ​ដែល​ល្អឥតខ្ចោះ​តែ​ពិបាក ឬ​មិន​អាច​សម្រេចបាន​នៅ​ក្នុង​ការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង។ ចំណែក​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​អារីស្តូត ជា​ទស្សនវិជ្ជា​បែប​​ប្រាកដនិយម (Réaliste) គឺ​​ផ្តោត​លើ​អ្វី​ដែល​គេ​អាច​ធ្វើ​បាន​ប្រកប​ដោយ​ប្រសិទ្ធភាពជាក់ស្តែង ជាជាង​ភាព​ល្អឥតខ្ចោះ​​ដែល​មានត្រឹមតែ​ក្នុង​ការ​ស្រមើសម្រៃ។

ទស្សនវិជ្ជា​របស់​ផ្លាតុង និង​អារីស្តូត ថ្វីដ្បិត​តែ​​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​មែកធាង​ខុសគ្នា​បែបនេះ​ក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែ សុទ្ធតែ​មាន​ឥទ្ធិពល​ខាង​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​​ខ្លាំង​ដូចគ្នា​ ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ចំណុច​ពិសេស​របស់​អារីស្តូត ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អារីស្តូត​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំងជាង យូរអង្វែងជាង និង​ទូលំទូលាយ​ជាង​ផ្លាតុង គឺ​ដោយសារ​តែ​អារីស្តូត​បាន​បង្កើត​នូវ​គោលគំនិត​សំខាន់ៗ​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​មួយ​ទៀត គឺ​វិទ្យាសាស្រ្ត ឬ​ទស្សនវិជ្ជា​នៃ​ធម្មជាតិ៕


ចាប់តាំង​ពីមាន​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង ដែល​គេហៅថា “សង្រ្គាម​ប៉ែឡូប៉ូនែស” ក្រិក​ដែល​ធ្លាប់​តែ​ជា​មហាអំណាច​ដ៏​ធំមួយ ក៏​​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​បុរីរដ្ឋ​របស់​ក្រិក​ត្រូវ​ដួលរលំ​ម្តងមួយៗ ដោយ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​ថ្មី​មួយ​ទៀត គឺ​ម៉ាសេដ្វាន់។ អាថែន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ម៉ាសេដ្វាន់ នៅ​ឆ្នាំ​៣៣៨​មុនគ.ស ហើយ​២ឆ្នាំ​ក្រោយមក អាឡិចសង់ឡឺក្រង់​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ​នៅ​ម៉ាសេដ្វាន់ ជំនួស​ព្រះចៅ​ហ្វីលីពទី២​ជាបិតា ដែល​ត្រូវ​គេ​លបធ្វើឃាត។

មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​ឡើងគ្រងរាជ្យ​របស់​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់ នៅ​ឆ្នាំ៣៣៥​មុនគ.ស. អារីស្តូត​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ត្រឡប់​​ទៅ​កាន់​អាថែន​វិញ ដោយ​បាន​បង្កើត​សាលារៀន​ថ្មីមួយទៀត ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​បណ្ឌិតសភា​របស់​ផ្លាតុង។ សាលារៀន​ដែល​អារីស្តូត​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​នេះ​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​មិន​ចាញ់​សាលា​រៀន​របស់​ផ្លាតុងនោះទេ ហើយ​សាលារៀន​ទាំងពីរ​នេះ​បាន​ទាក់ទាញ​កូនសិស្ស​យ៉ាងច្រើន​មក​ពី​គ្រប់ទិសទី។ នៅទីបំផុត​ទៅ អាថែន ថ្វីដ្បិត​តែ​ត្រូវរលំរលាយ​ខាង​នយោបាយ និង​ខាង​យោធា ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ជា​មជ្ឈមណ្ឌល​នៃ​ចំណេះដឹង​​ដូចពីមុនដដែល។ សូម្បីតែ​ម៉ាសេដ្វាន់ ដែល​ក្លាយ​ជា​អ្នក​ត្រួតត្រា​អាថែន ប៉ុន្តែ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌​របស់​អាថែន ជាពិសេស គឺ​ឥទ្ធិពល​នៃ​ទស្សនវិជ្ជា​ក្រិក ទៅលើ​អធិរាជ​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់ តាមរយៈ​អារីស្តូត ដែល​ជា​គ្រូ។

នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​៣៣៦​មុនគ.ស. រហូតដល់​ឆ្នាំ​៣២៣​មុន​គ.ស. អធិរាជ​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់​បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន់ ចាប់តាំង​ពី​ក្រិក ឆ្លងកាត់​តាម​អាណាចក្រ​ពែរ្ស និង​មេសូប៉ូតាមី រហូត​ទៅដល់​ឥណ្ឌា ហើយ​អាណាចក្ររបស់​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់​រីកសាយភាយ​ទៅដល់​ទីណា វប្បធម៌​ក្រិក​ក៏​រីកសាយភាយ​ទៅដល់​ទីនោះដែរ។

នៅឆ្នាំ៣២៣​មុន​គ.ស. អធិរាជ​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់​ចូល​ទិវង្គត ហើយ​អំណាច​របស់​ម៉ាសេដ្វាន់​ក៏​ចាប់ផ្តើម​រង្គោះរង្គើ។ នៅ​អាថែន​វិញ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​ម៉ាសេដ្វាន់​ក៏​ចាប់ផ្តើម​កក្រើក​ឡើងវិញ ហើយ​អារីស្តូត ដែល​តាំងពីដើម​មក​ត្រូវ​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​អ្នក​ស្និទ្ធិ​នឹង​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់ ក៏​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​ចំណុច​ស៊ីប​នៃ​ការ​ធ្វើ​ទុក្ខបុកម្នេញ ពី​សំណាក់​ពួក​អាថែន។

មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​​ក្រោយ​ការ​ចូលទិវង្គត​របស់​អធិរាជ​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់ អារីស្តូត​ក៏​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​អាថែន​ធ្វើការ​ចោទប្រកាន់​ពី​បទ​ប្រមាថ​សាសនា ហើយ​អារីស្តូត​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ជោគវាសនា​ដូចជា​សូក្រាត កាល​ពី​ជិត​៨០ឆ្នាំមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​សូក្រាត អារីស្តូត​​បាន​រត់គេចខ្លួន ដោយ​មិន​សុខចិត្ត​រង់ចាំ​​​​ទទួល​យក​ការ​ជំនុំជម្រះ និង​ទោសប្រហារ​ជីវិត​ ​ពី​អាជ្ញាធរ​អាថែន​នោះទេ។

ចំពោះ​​សូក្រាត ការណ៍​ដែល​លោក​មិនរត់គេចខ្លួន គឺ​ដោយសារ​តែ​លោក​ប្រកាន់​​ខ្ជាប់​តាម​​​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​លោក ដែល​ថា ពលរដ្ឋ​​នៃ​រដ្ឋ​មួយ​​មាន​ករណីយកិច្ច​គោរព​តាម​ច្បាប់​របស់​រដ្ឋ​នោះ បើទោះបីជា​ច្បាប់​នោះ​មាន​ភាព​អយុត្តិធម៌​យ៉ាងណា​ក៏ដោយ។ បើ​គេ​គិតតាម​គោលការណ៍​នេះ ការរត់គេចខ្លួន​របស់​អារីស្តូត​មិនមែន​ជា​ទង្វើ​ផ្ទុយ​នឹង​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត​នោះទេ ពីព្រោះ​ថា អារីស្តូត ថ្វីដ្បិត​តែ​បាន​ចំណាយ​ពេល​ភាគច្រើន​ក្នុង​ជីវិត រស់នៅ រៀនសូត្រ និង​បង្រៀន នៅ​អាថែន តែ​អារីស្តូត​មិនមែន​ជា​ពលរដ្ឋ​អាថែន​នោះទេ ហើយ​អ្នក​ស្រុក​អាថែន​ក៏​មិន​ទទួល​យក​អារីស្តូតថាជា​ជនរួមជាតិ​របស់​ពួកគេ​នោះដែរ។ ដូច្នេះ គេ​អាចនិយាយ​បានថា អារីស្តូត​មិនមាន​កាតព្វកិច្ច​ដាច់ខាត​ត្រូវ​គោរព​តាម​ច្បាប់​​និង​ការ​សម្រេច​របស់​សភា​អាថែន ដូច​សូក្រាត​នោះទេ។

​អារីស្តូត​វិញ​បាន​អះអាង​ថា​ ការណ៍​ដែល​លោក​រត់គេចខ្លួន​ពី​ការកាត់ទោស គឺ “​ដើម្បី​បញ្ចៀស​កុំ​ឲ្យ​អ្នក​ស្រុក​អាថែន​ប្រព្រឹត្ត​បាបកម្ម​ផ្ទួនៗគ្នា​ប្រឆាំង​នឹង​ទស្សនវិជ្ជា” ដោយ​លោក​​ចង់​សំដៅ​លើ​ “បាបកម្ម” ដែល​ពួក​គេ​​ធ្វើ​ទៅលើ​សូក្រាត​ម្តងរួចទៅហើយ កាល​ពី​លើកមុន។

នៅ​ឆ្នាំ៣២២​មុនគ.ស. ប្រមាណ​ត្រឹមតែ​មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​រត់គេចខ្លួន​ចេញ​ពី​អាថែន​ អារីស្តូត​បាន​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ ដោយ​នៅ​ពេលនោះ អារីស្តូត​មាន​វ័យ ៦២ឆ្នាំ៕

អារីស្តូត​និងទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ អារីស្តូត​មាន​ភាព​ល្បីល្បាញ​មិនមែន​តែ​​អំពី​ទស្សនវិជ្ជា​​​នយោបាយ​របស់​លោក​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ រឹតតែ​ល្បីល្បាញ​ជាងនេះទៅទៀត គឺអំពី​​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត។

យោងតាម​អារីស្តូត និយមន័យ​ទូលាយ​នៃ​ទស្សនវិជ្ជា គឺ​ការ​ស្រឡាញ់ និង​ការ​ស្វែងរក​ចំណេះដឹង​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាងទាំងអស់ ទាំង​ចំណេះដឹងខាង​សង្គម សីលធម៌ នយោបាយ និងវិទ្យាសាស្រ្ត (គឺ​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​ធម្មជាតិ)។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បានជាទស្សនវិជ្ជា​របស់​អារីស្តូត​មិនផ្តោត​ជា​ចម្បងតែ​ទៅលើ​​ការ​ត្រិះរិះ​ពិចារណា​ពី​ទស្សនទាន​អរូបិយនោះទេ។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ អារីស្តូត​បាន​ចំណាយពេល​ជាច្រើន​ សិក្សា​ទៅលើ​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត។

ជាការពិតណាស់​ថា “វិទ្យាសាស្រ្ត” នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​អារីស្តូតនោះ មិនមាន​លក្ខណៈ​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដូចជា​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​នេះទេ ហើយ​ជាទូទៅ គេតែងតែចាត់​បញ្ចូល​ “វិទ្យាសាស្រ្ត” របស់​អារីស្តូត​ទៅ​ក្នុង​ផ្នែក​​ទស្សនវិជ្ជាមួយដែរ គឺ “ទស្សនវិជ្ជានៃធម្មជាតិ”។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ជាទូទៅ គេនៅតែ​ចាត់ទុក​អារីស្តូត​ថា​ជា “អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដំបូងគេបង្អស់” នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។

នៅ​ក្នុង​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​វិទ្យាសាស្រ្ត អារីស្តូត​បាន​បង្កើតឡើង​នូវ​វិធីសាស្រ្ត​ដ៏ថ្មីស្រឡាងមួយ ហើយ​ដែល​គេចាត់ទុក​ថា​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏ចម្បងមួយ​របស់​អារីស្តូត គឺ​ តក្កវិទ្យា (Logique)។

“មនុស្សគ្រប់រូប​សុទ្ធតែ​ត្រូវ​ស្លាប់។

“សូក្រាត​គឺ​ជា​មនុស្ស។

“ដូច្នេះ សូក្រាត​គឺ​ត្រូវស្លាប់។

នេះ​គឺ​ជា​ពំនោល​ដែល​គេ​តែងតែ​ធ្លាប់​ឮ​ជា​ញឹកញយ ហើយ​​ពំនោល​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​និយាយ​ពី​ឈ្មោះ​សូក្រាត តែ​តាមការពិត វា​គឺ​ជា​គោលការណ៍​តក្កវិទ្យា​ ដែល​បង្កើតឡើង​ដោយ​អារីស្តូត ដើម្បី​ទុក​ប្រើ​ជា​វិធីសាស្រ្ត​ក្នុងការ​សិក្សា ស៊ើបអង្កេត​ ទាំង​នៅ​ក្នុង​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា ក៏ដូចជា​វិទ្យាសាស្រ្ត។

តាមការពិត ឥទ្ធិពល​ខ្លាំងជាងគេ​នៃ​គោលគំនិត​របស់​អារីស្តូត ដែល​បាន​រីកសាយភាយ និង​អូសបន្លាយពេល​​រហូតដល់​ទៅ​​រាប់ពាន់ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត​នោះ គឺ​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​វិទ្យាសាស្រ្ត​នេះឯង។ នៅ​ក្នុង​ការ​សិក្សា​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នេះ អារីស្តូត​បាន​ប្រើ​តក្កវិទ្យា​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន ដើម្បី​ធ្វើការ​ត្រិះរិះពិចារណា ​ទាញហេតុ​​និង​ផល ចេញ​ពី​ការ​សង្កេត​ទៅលើ​ធម្មជាតិ ហើយ​ឈាន​ទៅ​ធ្វើ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី។ ក៏ប៉ុន្តែ ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​អស់ទាំងនេះ មិន​ត្រូវ​បាន​ឆ្លងកាត់​ការ​ផ្ទៀងផ្ទាត់​ដោយ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​​បាន​ជា​​រហូតមកទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន​នេះ គេដឹង​ថា ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​​មួយ​ចំនួន​​របស់​អារីស្តូត​ជា​ទ្រឹស្តី​ខុសឆ្គង​ទាំងស្រុង។

អារីស្តូត​លើកឡើង​ថា គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​ដែល​គេ​មើលឃើញ​នៅ​ក្នុង​ធម្មជាតិ​​សុទ្ធតែ​ផ្សំឡើង​ដោយ​សារធាតុ​ដើមតែ ៤ប៉ុណ្ណោះ គឺ​ ទឹក ដី ភ្លើង និង​ខ្យល់។ បូក​នឹង​សារធាតុដើម​ទី៥ ដែល​ជា​ធាតុផ្សំ​នៃ​អ្វីៗ​ដែល​នៅលើ​មេឃ ឬ​នៅស្ថានសួគ៌។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ការសិក្សា​​ស្រាវជ្រាវ តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍ និង​ការ​សង្កេត​ដោយ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​ទំនើបៗ​បង្ហាញ​ថា ទឹក ដី ភ្លើង និង​ខ្យល់ មិនមែន​ជា​សារធាតុដើម​នោះទេ។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ ទាំងទឹក ដី ភ្លើង និង​ខ្យល់ ព្រមទាំង​អ្វីៗ​ផ្សេងទៀត​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​យើងនេះ​សុទ្ធតែ​ផ្សំឡើង​ដោយ​សារធាតុ​ផ្សេង ដែល​រួមមាន​ដូចជា អ៊ីដ្រូសែន អុកស៊ីសែន កាបោន ព្រមទាំង​សារធាតុ​ដើម​​ផ្សេងទៀត ដែល​មាន​ចំនួន​ដល់​ទៅ​រាប់រយឯណោះ។

ទាក់ទង​នឹង​ផ្នែក​តារាសាស្រ្ត និង​ការ​សិក្សា​ពី​លោកធាតុ (Cosmologie) អារីស្តូត​អះអាង​ថា ផែនដី​មាន​រាង​ជា​ស៊្វែរ ដែល​ផ្ទុយ​ពី​ការ​យល់ឃើញ​​របស់​មនុស្ស​ទូទៅ​នៅពេលនោះ​ដែល​ថា​ផែនដី​មាន​រាង​សំប៉ែត ក៏ប៉ុ​ន្តែ អារីស្តូត​យល់ថា ផែនដី​ គឺ​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ពោលគឺ ផែនដី​ស្ថិត​នៅ​ស្ងៀម​មួយ​កន្លែង ចំណែក​ឯ​ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ព្រមទាំង​ផ្កាយទាំងអស់​ដែល​នៅលើ​មេឃ​សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ភពផែនដី។

ម្យ៉ាងទៀត អារីស្តូត​បាន​កំណត់ថា គ្រប់​វត្ថុទាំងអស់​សុទ្ធតែ​មាន​ចលនា​សំដៅ​ទៅរក​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ហើយដោយសារតែ​ផែនដី​គឺ​ជា​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គ្រប់វត្ថុ​ទាំងអស់​ត្រូវ​ធ្លាក់​មក​លើ​ដី ហើយ​វត្ថុ​ដែល​មា​នទម្ងន់​​កាន់តែ​ធ្ងន់​ធ្លាក់​ចុះ​កាន់តែ​លឿន។

ក្រោយ​មក​ ទ្រឹស្តី​អស់ទាំងនេះ​របស់​អារីស្តូត​ត្រូវ​បាន​ច្រានចោល​ដោយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្តសម័យទំនើប ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ចេញ​ពី​ នីកូឡា កូពែនិក ដែល​លើកឡើង​ថា ភពផែនដី​មិនមែន​ជា​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល។ កាលីឡេ​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី​ដែល​លើកឡើង​ថា រា​ល់​វត្ថុ​ទាំងអស់ មិនថា​ធ្ងន់​ឬ​ស្រាល សុទ្ធតែ​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើគ្នា។ ទ្រឹស្តី​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​បញ្ជាក់​តាម​រយៈ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង នៅលើ​ដី​ព្រះចន្ទ នៅ​ឆ្នាំ១៩៧១។ ចំណែក​ឯ​អ៊ីសាក់​ញូតុន​បាន​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី​ដែល​ព​ន្យល់ថា វត្ថុ​ធ្លាក់​ចុះ​មក​លើ​ដី គឺ​ដោយសារ​តែ​កម្លាំង​ទំនាញ ហើយ​កម្លាំង​ទំនាញ​នេះ​ក៏​មិនមែន​មានតែ​នៅលើ​ផែនដី​នោះដែរ តែ​មាន​នៅ​គ្រប់ទីកន្លែង​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាលទាំងមូល ដែល​គេហៅ​ថា “កម្លាំងទំនាញសកល”។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មាន​ការ​ខុសឆ្គង​ច្រើន​បែបនេះ​ក៏ដោយ ក៏​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​អារីស្តូត​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​ក្នុង​ការ​សិក្សា និង​មាន​ឥទ្ធិពល​ចាក់ឫស​នៅ​ក្នុង​សង្គម​​អស់រយៈពេល​រហូត​ទៅដល់​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ ហើយ​នេះ​មិនមែន​ជា​កំហុស​របស់​អារីស្តូត​នោះទេ។

តាមការពិត តាមការ​សង្កេតមើល​ជាទូទៅ ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត មិនថា​របស់​អារីស្តូត ឬ​របស់​អ្ន​កប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ល្បីៗ​ណាមួយ​ផ្សេងទៀត​ក៏ដោយ មិនមាន​ទ្រឹស្តីណាមួយ​ដែល​ត្រឹមត្រូវ​ឥតខ្ចោះនោះទេ។ មាន​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​ដែល​ពីដំបូង​គេ​គិតថា​ត្រឹមត្រូវ តែ​ក្រោយ​មក​ត្រូវ​គេ​រកឃើញ​ថា​ជា​ទ្រឹស្តី​ខុសឆ្គង ឬ​មិនពេញលេញ ហើយ​ត្រូវគេ​ច្រានចោល ឬ​ធ្វើការកែលម្អ​ឲ្យ​កាន់តែ​សុក្រឹតឡើង​ពី​ជំនាន់មួយ​ទៅ​ជំនាន់មួយ។ ទាំងនេះ​គឺ​ជា​រឿង​ធម្មតា ហើយ​វា​ជា​ផ្នែកមួយ​នៃ​ដំណើរវិវឌ្ឍ​កាន់តែ​ប្រសើរឡើង​នៃ​ចំណេះដឹង​របស់​មនុស្សជាតិ។

ចំពោះ​ករណី​អារីស្តូតវិញ ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​អារីស្តូត​ (រួមទាំង​ទ្រឹស្តី​ខុសឆ្គង​ជាច្រើន​ផងនោះ) បាន​ជះ​ឥទ្ធិពល​យូរអង្វែង​ដោយ​គ្មាន​អ្នក​ប្រឆាំង ឬ​កែលម្អ ​ដោយសារ​តែ​ហេតុផល​ដ៏ចម្បងមួយ គឺ​អារីស្តូត​មាន​ទ្រឹស្តី​ស្រប​នឹង​គោលជំនឿ​របស់​​​វិហារ​កាតូលិក ដែល​ជា​ស្ថាប័ន​ដ៏​មាន​អំណាច​បំផុត​នៅ​​ចាប់តាំងពី​សម័យកាល​ចក្រភព​រ៉ូម និង​​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​ក្រោយៗ​មកទៀត។

ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា បណ្តា​ជន​ទូទៅ​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល និង​ក្រោម​អំណាច​វិហារ​កាតូលិក តែងតែ​នាំគ្នា​ជឿ​ទាំងស្រុង​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត ហើយ​បើទោះជា​អ្នក​ដែល​មិនយល់ស្រប​តាម​អារីស្តូត​ក៏​ភាគច្រើន​មិនហ៊ា​ន​បង្ហាញ​នូវ​ទស្សនៈ​របស់​ពួកគេ​ជា​សាធារណៈ​នោះដែរ ពីព្រោះ​ថា​ ការ​បញ្ចេញ​​ទស្សនៈ​ផ្ទុយ​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត គឺ​មានន័យ​ស្មើ​នឹង​ការ​ប្រឆាំង​ទៅនឹង​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​វិហារ​កាតូលិក ហើយ​អាច​នឹង​ត្រូវ​ជាប់ទោស​ពីបទ​ប្រមាថ​សាសនា។

ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​អារីស្តូត​​ក៏​បាន​ចាក់គ្រឹះ​​យ៉ាងយូរអង្វែង​អស់រយៈពេល​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់​ឆ្នាំ គឺ​រហូត​ដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៧​គ.ស ទើប​ចាប់ផ្តើម​មាន​ការកែប្រែ ដែល​គេហៅ​ថា​ជា “បដិវត្តន៍​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត” ជាពិសេស គឺ​តាមរយៈ​ទ្រឹស្តី​​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យទំនើប​របស់​កាលីឡេ៕

ក្លេអូប៊ុល (CLEOBULE)

កែប្រែ
ជាទស្សនវិទូក្នុងជំនាន់សូឡុង ។ អាយុរបស់គាត់ប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងសូឡុងដែរ ជីវិតរបស់ គាត់គឹនៅចន្លោះរវាងអូឡាំងព្យ៉ាដទី ៣៥ និង ទី ៥៥ ។
   ក្លេអូប៊ុលបានគេចាត់ទុកថាជាអ្នកប្រាជ្ញម្នាក់មិនសូវល្បីល្បាញប៉ុន្មានទេ ក្នុងចំណោមអ្នកប្រាជ្ញ ទាំងឡាយនោះ ប៉ុន្តែគេបានចាត់ទុក ថាជាបុគ្គលដែលមានសុភមង្គលជាងគេបំផុត ។គាត់ជាកូន ច្បង​របស់ អេច៉ាគោរ៉ាស ដែលបន្តត្រកូលមកពី អ៊ែរគុល (Hercule) ។ គាត់កើតនៅក្នុង សមុទ្រ ឡាំងដឹ នៃកោះរ៉ូដ គាត់មានវ័យវឌ្ឍនាការឡើងក្នុងសម័យសករាជក្រេស៊ុស ស្តេចនៃប្រទេស លីឌី ។
    គាត់បានបង្ហាញនូវសតិបញ្ញានិងវិចារណញ្ញាណដ៏ជ្រាលជ្រៅ តាំងពីក្មេងមកម្ល៉េះ ។ គាត់មាន រូបសម្បត្តិស្រស់សង្ហា មានមាឌធំខ្ពស់ដំបង នឹងសុខភាពរឹងមាំ ដែលគេមិនធ្លាប់ជួបប្រទះពីមុន មក ។ កាលពីក្មេងវ័យគាត់ បានចំណាយពេលធ្វើដំណើរទៅប្រទេស អេយីពួរ ដើម្បីទៅសិក្សា ទស្សនវិជ្ជា ស្របទៅតាមទំនៀមទំលាប់នាសម័យនោះ ។​នៅពេលគាត់ត្រឡប់មកវិញ គាត់បាន រៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ ជាមួយស្ត្រីគ្រប់លក្ខណ៍ម្នាក់ ហើយរស់នៅយ៉ាងមានសេចក្តីសុខសាន្ត ។ គាត់មានកូនស្រីម្នាក់ឈ្មោះក្លេអូប៊ូលីន មានកិត្តិនាមល្បីល្បាញរន្ទឺសុះសាយ​ដោយសារនាងបាន អនុវត្តមេរៀន ប្រកបដោយជោគជ័យ របស់ឳពុកនាង ជាហេតុបណ្តាលឲមានការភ័ន្តភាំងចំពោះ ទស្សនវិទូល្បីៗជាច្រើន នាសម័យនោះ ។
   ជាពិសេសដោយសារនាងមានទេពកោសល្យ ក្នុងការចោទសួរសំណួរ ដែលមានលក្ខណៈជា ប្រស្នា ។ នាងមានភាពទន់ភ្លន់ ថែមទាំងជានារីដែលប្រកបដោយគុណធម៌ មិនប្រកាន់វណ្ណ លាង ជើងឲមិត្រភក្តិ នឹងភ្ញៀវបរទេស ដែលបានមកចូលរួមក្នុងពិធីជប់លៀងរបស់ឳពុកនាង ។
    ក្លេអូប៊ុល ត្រូវបានគេជ្រើសរើស ឲគ្រប់គ្រងរដ្ឋឡាំងដឹដ៏តូចមួយ វាជាការងាយស្រួលណាស់ សម្រាប់ការគ្រប់គ្រង ដោយទេពកោសល្យរបស់គាត់ ហាក់ដូចជាគ្រប់គ្រងក្នុងក្រុមគ្រួសារដ៏តូច មួយអញ្ចឹង ។ គាត់បានបញ្ជៀសបូវរាល់បញ្ហា ដែលជាកត្តាបង្កឲកើតមានសង្គ្រាម​ ហើយថែម ទាំងបង្កើតឲមានសាមគ្គីភាព និងភាពយុត្តិធម៌ក្នុងការគ្រប់គ្រង ​ធ្វើឲប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅរួមគ្នា ពោរពេញទៅសេចក្តីសុខ ។
     ស្នាដៃដ៏សំខាន់របស់គាត់ ផ្នែកអក្សរសាស្ត្រ គឺគាត់មានវិធីសាស្រ្តក្នុងការពន្យល់ណែនាំ និង ដាក់ជាចំណោទប្រស្នាយ៉ាងប៉ិនប្រសព្វទៀតផង ។ គាត់នេះហើយជាអ្នកបង្កើត ឲមានរបៀប ចោទ សួរ​នូវសំណួរប្រៀបធៀបបែបតក្កសាស្ត្រ ដែលបានទទួលស្គាល់​ឬ​ទទួលនូវការ គោរពរាប់ អានអំពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋក្រិក ។ គាតជាអ្នកនិពន្ធដែលមានស្នាដៃមួយរូបផងដែរ នេះជាស្នា ដៃនិពន្ធរបស់គាត់ ៖ “ខ្លួនខ្ញុំជាបិតាម្នាក់ដែលមានបុត្រា​ ១២ នាក់ ក្នុងបណ្តាបុត្រម្នាក់​ៗ មានបុត្រី ៣០ នាក់ នាងខ្លះមុខស នាងខ្លះមុខខ្មៅ ។ បុត្រីទាំងអស់នោះមានលក្ខណៈជាអមតៈ មិនចេះ ស្លាប់ ប៉ុន្តែនាងស្លាប់ជារៀងរាល់ថ្ងៃ  “​។ ប្រស្នានេះមានន័យថា​”ឆ្នាំ” ។
       ក្លេអូប៊ុល គឺជាអ្នកនិពន្ធអក្ខរាលើផ្នូរសពរបស់ ស្តេចម៉ីដាស នៅក្នុងចំណារអត្ថបទគាត់ បាន សរសើរយ៉ាងខ្លាំង ។ មានជនខ្លះបានយល់ច្រឡំថា “អូម៊ែរ” (Homere)  ទៅវិញទេជាអ្នកសរសេរ ចំណារអត្ថបទនេះ ប៉ុន្តែគេបានដឹងថា “អូម៊ែរ” កើតមុនស្តេចម៉ីដាស ហើយបាន​ទទួល​មរណ​ភាព​ជាយូរឆ្នាំមកហើយ ។

ទស្សនៈរបស់​ស៊ីសេរ៉ូ​ ( ១០៦-៤៣​ មុន ​គ.ស. )

កែប្រែ

ស៊ីសេរ៉ូ​ គឺជាទស្សនវិទូ​ ជារដ្ឋបុរស​ ជាអ្នកច្បាប់​ជាអ្នកទ្រឹស្តីនយោ បាយ​ ទីក្រុងរ៉ូមម្នាក់ និងជាអ្នកធម្មនុញ្ញនិយម (គោរពច្បាប់)​ ផងដែរ (Constitutionalist) ។ ​​គាត់កើតនៅថ្ងៃទី​ ៣ ខែមករា​​ ១០៦ មុនគ្រឹះ សករាជ ក្នុងទីក្រុងរ៉ូម​ ប្រទេសអ៊ីតាលី​ ។ ​ហើយបានទទួលមរណកាល នៅថ្ងៃទី​ ៧​ ខែធ្នូរ ៤៣ មុនគ្រឹះសករាជ ក្នុងជន្មាយុ ៦៣ ឆ្នាំ​​នៅ ទីក្រុងរ៉ូម​ ប្រទេសអ៊ីតាលី ។​


លក្ខណៈទូទៅរបស់ស៊ីសេរ៉ូ​

    លោកបានបន្តទ្រឹស្តីរបស់លោក ផ្លាតូ និង អារីស្តូត ស្តីអំពីរដ្ឋ​ នយោបាយ​ ទំរង់គ្រប់គ្រង​ និងស្តី អំពីសង្គមស៊ីវិល​ ។ ​ដោយបានធ្វើឲ្យទ្រឹស្តីរដ្ឋ របស់ផ្លាតូ ​និងអារីស្តូត​ ឲ្យកាន់តែស៊ីជម្រៅឡើង​ ស៊ីសេរ៉ូន​ បានបង្ហាញថា​ «រដ្ឋមិនមែនគ្រាន់តែបានសម្តែង នូវផលប្រយោជន៍រួម របស់សមាជិក​ដែលមានសេរីភាពរបស់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះទេ​ ថែមទាំងកើតឡើង ដោយកិច្ចព្រមព្រៀង ទៅតាមផ្លូវ ច្បាប់ ផងដែរ» ​។
   បើសិនច្បាប់ធម្មជាតិរបស់ផ្លាតូ​ និងអារីស្តូត ​ជាច្បាប់សច្ចៈ ​និងរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋ​មិនអាចកាត់ផ្តាច់ ធម្មជាតិបានទេ ​ពេលនោះ​ស៊ីសេរ៉ូ បានបញ្ជាក់ថា​ « ច្បាប់ធម្មជាតិ​ កើតតាំងពីនៅក្នុងសភាព ធម្មជាតិម៉្លេះ​ ពេលដែលច្បាប់រដ្ឋ ពុំទាន់សរសេរ​តាក់តែង ​ពោលគឺតាំងពីរដ្ឋ​ ពុំទាន់បានចាប់ បដិ សន្ធិមកម៉្លេះ​» ។ ​នៅក្នុងស្នាដៃរបស់ខ្លួន ​«ការពិភាក្សាអំពីរដ្ឋ​ និងអំពីច្បាប់» ​ស៊ីសេរ៉ូ​និយាយអំពី រដ្ឋ ដែលមានលក្ខណៈជាធម្មជាតិ របស់ខ្លួន ​គឺយុត្តិធម៌​ និងច្បាប់​ ។ ​ដូចបាននិយាយខាងលើនេះ​ អាចឲ្យយើងកំណត់បានថា​ ស៊ីសេរ៉ូ​ មានគោលជំហររបស់ខ្លួន ឈរលើទស្សនៈ នីតិរដ្ឋ​ គឺរដ្ឋ បែប នេះហើយ​ដែលក្នុងនោះ ​តួនាទីសំខាន់​ មិនមែនអគ្គមគ្គុទេ្ទសក៍ទេ ​គឺច្បាប់​ ប៉ុន្តែច្បាប់នោះ​មិនបង្ក ផលវិបាក ឲ្យពលរដ្ឋ​ និងជាឆន្ទៈរួម​ របស់ពលរដ្ឋ​ ។
 ក្នុងនាមជាអ្នកនយោបាយប្រចាំចក្រភពរ៉ូម​ និងជាអ្នកទទួលឥទ្ធិពលទស្សននយោបាយ ពី ខាងក្រៅ ​លោកបានប្រឹងប្រែងធ្វើយ៉ាងណា​ ដើម្បីឲ្យវប្បធម៌នយោបាយទាំងពីរនេះ ​អាចបង្រួម ចូលគ្នា ​និងឈានទៅដល់ការបង្កើតទស្សននយោបាយ​ និងច្បាប់ថ្មីមួយ សម្រាប់សង្គមរបស់ខ្លួន​ ។
     លោកយល់ថា​ «រដ្ឋ​​ កើតចេញអំពីធម្មជាតិ»​ ។ ​លោកបានអះអាងថា​ «សង្គមស៊ីវិល ​កើតឡើង មិនមែនការបង្កើត​ ឬតាមការកំណត់របស់មនុស្សឡើយ​ ។ ​តែជាសង្គម ដែលកើតចេញពីធម្មជាតិ ​ហើយមនុស្ស ត្រូវបានកំណត់ ដោយសភាវគតិ ដែលជាឆន្ទៈរួមមួយ ​គឺការចង់រួមរស់ជាមួយគ្នា ​។ ធម្មជាតិ​កំណើតរដ្ឋ ចេញអំពីគ្រួសារ​ ។ ​គ្រួសារ​ជាកោសិកាសង្គម ​ហើយចេញអំពីសង្គម ​ហើយ សង្គមបានជារដ្ឋ​ ។

​ រដ្ឋ​ គឺមិនមែនត្រឹមតែជាបណ្តុំនៃប្រភេទមនុស្សគ្រប់ជំពូកទាំងអស់​ ដែលត្រូវបានចងសម្ព័ន្ធគ្នា​ ដោយការឯកភាពលើបញ្ហាច្បាប់​ និងផលប្រយោជន៍រួម​ ។ ​លោកទទូច​ចង់ឲ្យអំណាចរដ្ឋ​ត្រូវបាន ប្រគល់ទៅឲ្យពួកប្រភេទមនុស្សដែលមានប្រាជ្ញា គឺជាមនុស្សដែលមានការប៉ិនប្រសប់​ ក្នុងការ ធ្វើឲ្យស្មារតី របស់ពួកគេ​ខិតជិតឆន្ទៈរដ្ឋគំរូរបស់អារីស្តូត​ ។​ គោលបំណងសំខាន់បំផុតរបស់រដ្ឋ​ គឺ​ការពារទ្រព្យសម្បត្តិពលរដ្ឋទាំងអស់​ ។​

   ច្បាប់ធម្មជាតិនេះមិនអាចធ្វើការផ្លាស់ប្តូរដោយសម្លងសន្លឹកឆ្នោតរបស់ប្រជាជនបានឡើយ​​ ។ ​លោកយល់ថា«​ច្បាប់ជាសន្ទស្សន៍ដំបូងបង្អស់របស់រដ្ឋ​​»​ ។​ សម្រាប់លោក រដ្ឋស្តែងឡើងមិនត្រឹម តែជាការប្រាស្រ័យទាក់ទងបែបសីលធម៌ របស់ពលរដ្ឋសេរីប៉ុណ្ណោះទេ​ ថែមទាំងជាសង្គម​ដែល ប្រកប ដោយច្បាប់ទៀតផង​ ។​
    លោកទទួលស្គាសល់ថា​ «មនុស្សទាំងអស់​ ស្មើៗគ្នា ចេញពីធម្មជាតិ​ ។ហើយគេម្នាក់ៗ​សុទ្ធតែ​អាចធ្វើខ្លួនឲ្យក្លាយទៅជាអ្នកចេះដឹងបាន​​​ប្រសិនបើពួកគេ ឆ្លងកាត់ការអប់រំ​» ។​ ចំពោះវិសមភាព  នៅក្នុងសង្គមវិញ ​លោកយល់ថា​ « នេះ មិនមែនកើតចេញពីកំណើតនោះទេ ​តែជាវិសមភាព​​ ដែលកើតឡើង ដោយកម្លាំងទំនាក់ទំនង ក្នុងសង្គម​» ។​
    លោកបានប្រកាសថា​ «កម្មសិទិ្ធ​ឯកជន ​​មិនដែលកើតចេញពីធម្មជាតិឡើយ​ ។ ការពិត វាអាច កើតចេញពីការមានបាន​តៗ គ្នា មក​តាំងពីយូរលង់ណាស់មកហើយ​ ឬកើតមកពីការទទួលជ័យ ជំនះក្នុងសង្គ្រាម​ ឬក៏បានមកពីច្បាប់​ និងការឯកភាពគ្នាក្នុងសង្គម​»។​ ចំពោះបញ្ហាទាសករ​លោក បានបដិសេធចោលនូវទស្សនៈថា​​ ទាសករ ​គឺជាឧបករណ៍ ចេះនិយាយ ​។ លោកបានបញ្ជាក់ ច្បាស់ថា​ ​«នៅក្នុង​ទំនាក់ទំនង រវាងមនុស្ស​នឹងមនុស្ស​ គឺពុំមានអ្វីខុសគ្នានោះឡើយ​ ។​ មនុស្ស ទាំងអស់ដូចៗ គ្នា​ ​ស្មើៗ គ្នា​ ហើយមនុស្សទាំងអស់ គឺ​ជាពលរដ្ឋផែនដីទាំងមូលតែម្តង​​» ​។​

ទម្រង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋតាមទស្សនៈរបស់ស៊ីសេរ៉ូ​

      ស៊ីសេរ៉ូ​ បានកំណត់នូវទំរង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋ ​​៣ ​ប្រការ ដូចនេះ​ អំណាចស្តេច (រាជាធិបតេយ្យ) ​អំណាចអភិជន (អភិជនាធិបតេយ្យ) ​និងអំណាចប្រជាជន ​(​ប្រជាធិបតេយ្យ) ​។ ស៊ីសេរ៉ូ​​បាន បង្ហាញថា​ «ស្តេច​ មានប្រជាប្រិយភាព​។​ អភិជន មានគតិវិញ្ញូ​ ។ប្រជាជនមានសេរីភាព» ។ ​ក៏ប៉ុន្តែ  លោកស៊ីសេរ៉ូ​ មានទំនោរទៅរកប្រព័ន្ធដឹកនាំរួមមួយ ​ដែលបានច្របាច់បញ្ចូលគ្នា​ នូវរាល់គុណ សម្បត្តិល្អៗ ​នៅក្នុងរបបរាជាធិបតេយ្យ​ អភិជនាធិបតេយ្យ​ និងប្រជាធិបតេយ្យ​​ ។ ​​
     ប្រព័ន្ធដឹកនាំរួម ស៊ីសេរ៉ូ​ បានគិតថា​ ជាប្រព័ន្ធមួយប្រកបដោយវិចារណញ្ញាណ ​ឬមួយក៏ដោយ សារទ្រង់ទ្រាយនេះ​ បានទទួលនូវគុណសម្បត្តិល្អៗ ​ពីគ្រប់ទម្រង់នៃការគ្រប់គ្រងរដ្ឋទាំង ​៣ ​​(គឺ រាជាធិបតេយ្យ អភិជនាធិបតេយ្យ​ និងប្រជាធិបតេយ្យ​) ។ ក្នុងចំណោមទម្រង់ទាំងបីនេះ​ ទម្រង់ រដ្ឋ​ ដែលល្អជាងគេ គឺរាជាធិបតេយ្យ ។
 ប៉ុន្តែបើនិយាយពីទម្រង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋ ដែលមានលក្ខណៈ​សុក្រឹតវិញ ​លោកយល់ថា​មានតែ ទម្រង់រដ្ឋ​ដែលបានមក ពីការបង្រួមចូលគ្នា ​នៃរាជាធិបតេយ្យ​អភិជនាធិបតេយ្យ​និងប្រជាធិបតេ យ្យទេ​នោះ គឺជារបបសាធារណរដ្ឋ​ បែបអភិជនាធិបតេយ្យ អាស្រ័យសភានិយម ​។ ស្របគ្នាទៅ នឹងការពិចារណា​ អំពីទម្រង់រដ្ឋដែលប្រសើរបំផុតនោះ​ លោកបានបញ្ជាក់ថា ​លោកមិនពេញចិត្ត ចំពោះការប្រើប្រាស់អំណាចរដ្ឋ​ ក្នុងរូបភាពជាកម្លាំងផ្តាច់មុខ ។
 លោកបាន​ប្រឆាំង ចំពោះរបបយោធានិយមផ្តាច់ការ ​ប្រឆាំងចំពោះរបបដែលក្រសោបយក​អំណាចឲ្យមូលនៅក្នុងដៃ របស់បុគ្គលតែឯកអង្គ ​។ លោកយល់ថា «​រដ្ឋបុរស​ ឬអ្នកដឹកនាំរដ្ឋ​គួរ តែ ជាមនុស្ស​ដែលប្រកបដោយភាពឆ្លាតវៃ​ មានគតិវិញ្ញូ​ មានយុត្តិធម៌​ មានពាក្យសម្តីគួរឲ្យកក់ក្តៅ​ ហើយក៏ជាបុគ្គលដែលធ្លាប់ឆ្លងកាត់​ នូវការសិក្សា អំពីបញ្ញាច្បាប់​ និងរដ្ឋផងដែរ» ​​។
   លោកបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា «​បើខ្វះចំណេះដឹង ទាំងនេះ​ នោះក៏គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់ អាចស្វែ​ង​រកយុត្តិធម៌ឃើញដែរ» ​។​ តែលោក ក៏ឲ្យតំលៃទៅបុគ្គលដឹកនាំដែល បានប្រើប្រាស់អំណាច ផ្តាច់ការ​ក្នុងការរៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គមផងដែរ​ ។ បុគ្គលផ្តាច់ការ នេះ​មានតំលៃនៅពេលដែល គេប្រើប្រាស់អំណាច​ ដើម្បីបម្រើផលប្រយោជន៍រួម ​ក្នុងនាមជា​អ្នក​ជួយសង្រ្គោះសាធារណរដ្ឋ​ តែ មិនមែនដើម្បីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួននោះឡើយ​ ។
  តាមទស្សនៈរបស់លោក​ ច្បាប់​ និងយុត្តិធម៌​​​​ គឺមាននៅក្នុងធម្មជាតិ ​។ ​បានន័យថាចេញពី ធម្មជាតិ​ អ្វីទាំងអស់ ហាក់ដូចជាត្រូវបានរៀបចំឲ្យមានសណ្តាប់ធ្នាប់រួចជាស្រេច ។ ​លោកមើល ឃើញយុត្តិធម៌ ត្រង់ចំណុចថាមិនត្រូវបង្កផលអាក្រក់ដល់អ្នកដទៃ​ និងមិនបំពាន លើកម្មសិទ្ធិអ្នក ដទៃ​ ។
  លក្ខណៈជាទូទៅ​ និងជាទិសដៅ នៃគំនិតនយោបាយបុរេក្រិច ​និងរ៉ូម​ដូចជា ផ្លាតូ​ អារីស្តូត និង ស៊ីសេរ៉ូន​ បានបន្សល់ទុក នូវគោលការណ៍ ទ្រឹស្តីនយោបាយអំពីរដ្ឋ​ និតិរដ្ឋ​​​​​ សង្គមស៊ីវិល របប នយោបាយ ទម្រង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋ​ និងទម្រង់គ្រប់គ្រងផែនដី​ ។ ​ទស្សនៈ ដែលបានលើកឡើងខាង លើនេះ ​ត្រូវបានបញ្ជាក់បន្ថែម ​និងធ្វើឲ្យកាន់តែស៊ីជម្រៅថែមទៀត ​៕

នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល ​(១៤៦៩-១៥២៧)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|Marchivel នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល គឺ​ជា​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ​ដ៏ល្បីឈ្មោះ​បំផុត នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ហើយ​ក៏​ជា​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ដ៏​យូរអង្វែង​មួយ​រូបផងដែរ ដោយ​ទស្សនៈ​របស់​លោក នៅតែ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​អនុវត្ត​យ៉ាងទូលំទូលាយ​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ម៉ាគីយ៉ាវែល​ ក៏​ជា​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ​ដ៏​ចម្រូងចម្រាស​មួយ​រូបផងដែរ ដោយ​អ្នក​ខ្លះ​ចាត់ទុក​​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​លោក​ថាជា​​នយោបាយ​បែប​ប្រាកដ​និយម ចំណែក​ខ្លះទៀត​ថា វា​ជា​នយោបាយ​​ដែល​អសីលធម៌ និង​អមនុស្សធម៌។

នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល កើត​នៅ​ថ្ងៃទី៣ ខែឧសភា ឆ្នាំ​១៤៦៩ នៅ​ហ្វ្លូរ៉ង់ (Florence) ប្រទេស​អ៊ីតាលី។ នៅ​ពេល​ដែល​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ចាប់កំណើតឡើង អ៊ីតាលី​មិនទាន់​រួមគ្នា​​ជាប្រជាជាតិតែ​​មួយ​នៅឡើយទេ ដោយ​ត្រូវ​បែងចែក​ជា​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ជាច្រើន (ហ្វ្លូរ៉ង់, វេនីស, មីឡង់, ស៊ីស៊ីល...) ហើយ​បុរីរដ្ឋ​នីមួយៗ គឺ​ជា​គូប្រជែងនឹងគ្នា រហូត​ត្រូវ​ផ្ទុះជាសង្រ្គាម​ដ៏ធំ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាមអ៊ីតាលី” អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៦០ឆ្នាំ (១៤៩៤-១៥៥៩) ហើយ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អ៊ីតាលី​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​ទីតាំង​នៃ​ការ​ប្រជែង​អំណាច រវាង​មហាអំណាច​ក្បែរខាង គឺ​បារាំង អាល្លឺម៉ង់ និង​អេស្ប៉ាញ។

ម៉ាគីយ៉ាវែល កើតនៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​មួយ ដែល​ជាប់​ក្នុង​ពូជពង្ស​វង់ត្រកូល​ជា​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់​​នៅ​ហ្វ្លូរ៉ង់ ដោយ​ឪពុក​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល គឺ​ជា​បណ្ឌិត​ខាង​ច្បាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិត​តែ​ជាប់ក្នុង​វង់ត្រកូល​អ្នក​វណ្ណៈខ្ពស់ តែ​គ្រួសារ​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ផ្ទាល់​មិនមែន​ជា​អ្នក​មាន​ទ្រព្យធន​នោះទេ ផ្ទុយ​ទៅវិញ គឺ​ជា​អ្នក​មាន​ជីវភាព​លំបាក ដោយសារ​តែ​ឪពុក​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​មាន​ជាប់​បញ្ហា​បំណុល​ច្រើន ហើយ​ត្រូវ​បាន​គេ​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ប្រកប​អាជីព​ជា​អ្នក​ច្បាប់។

ជាទូទៅ គេ​ធ្វើការ​បែងចែក​ដំណើរជីវិត​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ជាបីដំណាក់កាល ដោយ​​ដំណាក់កាល​នីមួយៗ ផ្សាភ្ជាប់​ទៅនឹង​ចំណុច​របត់​សំខាន់ៗ នៅ​ក្នុង​​ប្រវត្តិ​របស់​ហ្វ្លូរ៉ង់។

ដំណាក់កាល​ទី១ គឺ​ដំណាក់កាល​យុវវ័យ។ នៅ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​នេះ គេ​ដឹង​តិចតួចណាស់ ពី​ដំណើរជីវិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល ក៏ប៉ុន្តែ គេ​ដឹង​ថា នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ហ្វ្លូរ៉ង់ គឺ​ជា​បុរីរដ្ឋ​មួយ​ដែល​មាន​ភាពរុងរឿង និង​មាន​អំណាច​ខ្លាំង បើ​ធៀប​នឹង​បុរីរដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​នៅ​អ៊ីតាលី។ នៅពេលនោះ ហ្វ្លូរ៉ង់ ថ្វីដ្បិត​តែមាន​ឈ្មោះ​ជា​ “សាធារណរដ្ឋ” ក៏ប៉ុន្តែ ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ត្រកូល ម៉េឌីស៊ីស ឬតាមភាសាអ៊ីតាលី​ថា ម៉េឌីឈី (Medici) ដែល​កាន់អំណាច​បន្ត​ត្រកូល​ពី​ឪពុក​ទៅកូន ប្រៀបដូចជា​របបរាជានិយម។

នៅ​ឆ្នាំ១៤៩៤ សង្រ្គាម​អ៊ីតាលី​ចាប់ផ្ទុះឡើង ហើយ​បារាំង​ ដែល​ជា​មហាអំណាច​យោធា​ដ៏ធំមួយ​ប្រចាំតំបន់​នៅពេលនោះ បាន​លើកទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​អ៊ីតាលី ដោយ​បាន​ផ្តួលរំលំ​បុរីរដ្ឋ​អ៊ីតាលី​ម្តងមួយៗ រហូត​ទៅដល់​ហ្វ្លូរ៉ង់ ដោយ​នៅទីនោះ ត្រកូល​ម៉េឌេស៊ី​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តួលរំលំ​ពី​អំណាច ហើយ​និរទេស​ចេញ​ពី​ស្រុក។ របបនយោបាយ​កូនកាត់ ពាក់កណ្តាល​សាធារណរដ្ឋ ពាក់កណ្តាល​រាជានិយម​របស់​ត្រកូល​ម៉េឌីស៊ីស ត្រូវ​បាន​ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបសាធារណរដ្ឋ​ថ្មីមួយ ដែលមាន​លក្ខណៈ​សេរី និង​បើក​ចំហ​ជាងមុន។ នៅ​ពេលនោះហើយ ដែល​ម៉ាគីយ៉ាវែល បាន​បោះជំហាន​ចូល​ក្នុង​អាជីព​ជា​អ្នក​នយោបាយ​របស់​ហ្វ្លូរ៉ង់ ដែល​ជា​ដំណាក់កាល​ទី២​នៃ​ដំណើរ​ជីវិត​របស់​លោក។

ឈ្មោះ និង​ដំណើរជីវិត​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ១៤៩៨ នៅ​ពេល​ដែល​លោក​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ឲ្យ​កាន់តំណែង​ជា​មន្រ្តី​ការទូត​ជាន់ខ្ពស់ នៃ​សាធារណរដ្ឋ​ហ្វ្លូរ៉ង់។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេលនេះ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​ជាទូទៅ នៅតែ​បន្ត​មាន​ចម្ងល់ថា តើ​មាន​ដំណើរដើមទង​យ៉ាងណា​ខ្លះ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ម៉ាគីយ៉ាវែល ដែល​មាន​វ័យ​មិនដល់​ ៣០ឆ្នាំផង ហើយ​ជាពិសេស មិនមែន​ជា​​​អ្នក​មាន​បទពិសោធន៍​ និង​ប្រវត្តិការងារ​​ខាង​ការទូត​សោះ ស្រាប់តែ​ត្រូវ​គេតែងតាំង​ឲ្យ​កាន់តំណែង​ខ្ពង់ខ្ពស់​បែបនេះ? ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីដែល​គេ​អាចដឹង​បាន​យ៉ាងច្បាស់ គឺ​ម៉ាគីយ៉ាវែល​បាន​បំពេញ​មុខងារ​ជា​មន្រ្តីការទូត​ហ្វ្លូរ៉ង់​នេះបាន​យ៉ាង​ស្ទាត់ជំនាញ ហើយ​បាន​កាន់តំណែង​នេះ​ជាប់​បាន​រហូតដល់​ទៅ ១៤ឆ្នាំ។

នៅ​ក្នុងរយៈពេល ១៤ឆ្នាំ​នេះ ម៉ាគីយ៉ាវែល​​មិនត្រឹមតែ​បំពេញការងារ​ខាង​ការទូត​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ក៏​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត ក្នុង​ការ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​កងទ័ព​របស់​ហ្វ្លូរ៉ង់​ផងដែរ។ ម៉ាគីយ៉ាវែល​​បាន​បញ្ចុះបញ្ចូល​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​សាធារណរដ្ឋ​ហ្វ្លូរ៉ង់ ឈប់ពឹង​លើ​កងទ័ព​ស៊ីឈ្នួល ដើម្បី​​ការពារជាតិ តែត្រូវ​ងាក​មក​បង្កើត​កងទ័ព​ជាតិ​ផ្ទាល់​ខ្លួនឯងវិញ។ ក្រោម​ការចាត់ចែង​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល កងទ័ព​ហ្វ្លូរ៉ង់​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង ហើយ​​កងទ័ព​ថ្មីនេះ​បាន​ជួយ​ឲ្យ​ហ្វ្លូរ៉ង់​​យក​ជ័យជម្នះ នៅ​តាម​បណ្តា​សមរភូមិ​ជាច្រើន នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​អ៊ីតាលី។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ១៥១២ សង្រ្គាមអ៊ីតាលី​បាន​ស្គាល់​នូវ​របត់ថ្មី ដោយ​កងទ័ព​បារាំង​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ហើយ​ត្រកូល​ម៉េឌីស៊ីស ដែល​មាន​ការគាំទ្រ​ពី​កងទ័ព​អេស្ប៉ាញ ក៏​បាន​ផ្តួលរំលំ​របបសាធារណរដ្ឋ​ ហើយ​បាន​វិលត្រឡប់​មក​កាន់អំណាច​នៅ​ហ្វ្លូរ៉ង់វិញ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥១៣ ម៉ាគីយ៉ាវែល ដែល​ជាប់​សង្ស័យ​ថា​មាន​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ការ​បង្កើតកងទ័ព ដើម្បី​តស៊ូ​ប្រឆាំង​នឹង​ត្រកូល​ម៉េឌីស៊ីស ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន ធ្វើ​ទារុណកម្ម​សួរចម្លើយ និង​​ជាប់​ក្នុង​មន្ទីរឃុំឃាំង​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ខែ មុននឹង​ត្រូវ​បាន​ដោះលែង​ឲ្យ​មាន​សេរីភាព​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​បាន​និរទេស​ចេញ​ពី​ហ្វ្លូរ៉ង់ ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ប្រឡូក​ចូល​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​អស់មួយជីវិត។

នេះ​គឺ​ជា​ដំណាក់​កាលទី៣​​នៃ​ដំណើរជីវិត​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល។ វាជា​ដំណាក់កាល​ដ៏សែនដុនដាប​បំផុត នៅ​ក្នុង​អាជីព​នយោបាយ និង​ការទូត​របស់​លោក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា វា​គឺ​ជា​ដំណាក់កាល​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ជា​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​ជីវិត​និរទេស និង​ក្រៅឆាក​នយោបាយ​នោះហើយ ដែល​ម៉ាគីយ៉ាវែល​​បាន​ចំណាយពេល​សរសេរ​សៀវភៅជាច្រើន រួមមាន​ដូចជា​សៀវភៅ ស្តីពី​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម​សម័យ​បុរាណ, ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ហ្វ្លូរ៉ង់, តម្រាពិជ័យសង្រ្គាម និង​ជាពិសេស គឺ​សៀវភៅ​ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជាភាសាបារាំង​ថា « Le Prince » (ដែល​អាចបកប្រែ​ជា​ខ្មែរ​ថា “ព្រះអង្គម្ចាស់”) ដែល​ជា​សៀវភៅ​ស្តីពី​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​ដ៏ល្បីល្បាញ និង​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត ចាប់តាំង​ពី​សម័យកាល​ La Renaissance រហូត​មក​ទល់​នឹង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​។

នៅ​ឆ្នាំ១៥២៦ ចំណុច​របត់​ថ្មីមួយទៀត​បាន​កើតឡើង នៅ​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​របស់​ហ្វ្លូរ៉ង់ ក៏ដូចជា នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​ជីវិត​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល។ សង្រ្គាម​អ៊ីតាលី​ឆាបឆេះ​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​ហ្វ្លូរ៉ង់ ដែល​បាន​និរទេស​ និង​ហាម​ម៉ាគីយ៉ាវែល​មិន​ឲ្យ​ប្រឡូក​ក្នុង​នយោបាយ​ជាច្រើន​ឆ្នាំមកហើយ​នោះ ក៏​ស្រាប់តែ​មក​ពឹង​​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ឲ្យ​ជួយ​ផ្តល់​ប្រឹក្សា ក្នុងការ​​រៀបចំ​កម្លាំងទ័ព ព្រមទាំង​រៀបចំ​​យុទ្ធសាស្រ្ត​ពង្រឹង​កំផែង​ការពារ​ហ្វ្លូរ៉ង់។

មួយឆ្នាំក្រោយមកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១៥២៧ ត្រកូល​ម៉េឌីស៊ីស​ក៏​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​អំណាច​សាជាថ្មី ហើយ​របបសាធារណរដ្ឋ​សេរី​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើងវិញ។ នៅ​ពេលនោះ ម៉ាគីយ៉ាវែល ក៏​បាន​ប្រញាប់ប្រញាល់​វិល​មក​កាន់​ហ្វ្លូរ៉ង់វិញ ដោយសង្ឃឹម​ថា នឹង​អាច​យក​តំណែង​ជា​មន្រ្តីការទូត​ជាន់ខ្ពស់ ដែល​លោក​ធ្លាប់​កាន់កាប់​កាល​ពីមុននោះមកវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ មកដល់​ហ្វហ្លូរ៉ង់​បានតែ​ប៉ុន្មាន​សប្តាហ៍ នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល ក៏​ធ្លាក់​ខ្លួនឈឺ ហើយ​ទទួល​មរណភាព នៅខែ​មិថុនា ឆ្នាំ១៥២៧ ក្នុង​វ័យ​ ៥៨ឆ្នាំ។

នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល បាន​លាចាកលោក​នេះ​ទៅ ដោយ​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​កេរឈ្មោះ និង​ស្នាដៃ​​ដ៏​សំខាន់​ខាង​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ។ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​ដែល​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ភាព​ចម្រូងចម្រាស តែ​ជា​ទស្សនវិជ្ជា​ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ដ៏ខ្លាំង និង​យូរអង្វែង​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​​ម៉ាគីយ៉ាវែល អ៊ីតាលី ក៏ដូចជា​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ជាទូទៅ គឺ​សម្បូរ​ទៅដោយ​កូនរដ្ឋ​តូចៗ ដែល​គេ​ហៅថា​ជា​ “បុរីរដ្ឋ” ហើយ​បុរីរដ្ឋ​អស់ទាំងនោះ​ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របប​ពាក់កណ្តាល​រាជានិយម ពោលគឺ​ ការស្នងអំណាច​ត្រូវ​ធ្វើ​បន្ត​​នៅ​ក្នុង​ត្រកូល​ពី​ឪពុក​ទៅ​កូន ដូចជា​របបរាជានិយម​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ មេដឹកនាំ​មិនមាន​ងារ​ជា “ព្រះមហាក្សត្រ” ​​ដូចជា​របបរាជានិយម​នោះទេ គឺ​មានងារ​ត្រឹមតែ​ជា « ព្រះអង្គម្ចាស់”។ គេ​ច្រើន​ហៅ​រដ្ឋ​ប្រភេទ​នេះ​ថា​ជា « ក្សត្រ​បុរី” ហើយ​ទម្រង់​រដ្ឋ​ប្រភេទ​នេះ​មាន​នៅ​សេសសល់​មក​ទល់​នឹង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​ ដូចជា​ប្រទេស​ម៉ូណាកូ​ជាដើម ដែល​ជា​ក្សត្របុរី​ស្ថិត​នៅ​ខាង​ត្បូង​​ប្រទេស​បារាំង ហើយ​ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​ព្រះអង្គម្ចាស់​អាល់ប៊ែរ។

​លក្ខណៈសម្បត្តិ​នៃ​ប្រមុខដឹកនាំ​នៃ​ក្សត្រ​បុរី​នេះហើយ ដែល​ជា​ប្រធានបទ​នៃ​សៀវភៅ​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល ដែល​មាន​ចំណង​ជើង​ជាភាសាបារាំង​ថា « Le Prince » ហើយ​ដែល​អាច​បកប្រែ​ជា​ខ្មែរ​ថា “ព្រះអង្គម្ចាស់”។

ជាទូទៅ នៅ​ពេល​ដែល​គេ​អាន​សៀវភៅ « Le Prince » មុននឹង​និយាយ​ទៅដល់​ខ្លឹមសារ គេ​ច្រើនតែ​នាំគ្នា​ធ្វើការ​កត់សម្គាល់​ទៅ​លើ​លក្ខណៈពិសេស​នៃ​ទម្រង់​នៃ​ការ​សរសេរ។

ម៉ាគីយ៉ាវែល​បាន​ធ្វើការ​ពន្យល់​ជាមុន​ថា អ្វី​ដែល​លោកសរសេរ​នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ « Le Prince » នេះ គឺ​ផ្អែក​ទៅលើ​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​​សម័យកាល​មុនៗ​ផង ព្រមទាំង​បូករួម​ជាមួយ​នឹង​បទពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង​ដែល​លោក​បាន​ឆ្លងកាត់ និង​សង្កេតឃើញ នៅ​ក្នុង​អាជីព​ជា​អ្នក​នយោបាយ និង​ការទូត​នៅ​ហ្វ្លូរ៉ង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុស​ពី​សំណេរ​ទស្សវិជ្ជា​មុនៗ​ដែល​ច្រើន​សរសេរ​ជា​លក្ខណៈ​អក្សរសាស្រ្ត វែងអន្លាយ​ ហើយ​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ទស្សនាទាន​អរូបិយ សៀវភៅ « Le Prince » ត្រូវ​បាន​ម៉ាគីយ៉ាវែល​សរសេរ​​ដោយ​សាមញ្ញ​ ខ្លីៗ ក្នុងទម្រង់​ជា​ការ​ផ្តល់​គំនិត​សម្រាប់​យក​ទៅ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង។

គោលដៅ​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ត្រូវ​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់​ តាមរយៈ​ការ​ចាប់ផ្តើម​ ​សៀវភៅ « Le Prince » ក្នុង​​បុព្វកថា ដែល​ធ្វើការ​​​ឧទ្ទិស​ខ្លឹមសារ​នៃ​សៀវភៅ​ ដោយ​ចំៗ​ឈ្មោះ​ចំពោះ​ព្រះអង្គម្ចាស់ ឡូរេនហ្សូ ដឺម៉េឌីស៊ីស ដែល​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ជា​ប្រមុខដឹកនាំ​របស់​ហ្វ្លូរ៉ង់។

សៀវភៅ​ដ៏ស្តើង​កម្រាស់​មិនដល់​១០០ទំព័រ​ផងនេះ​ត្រូវ​បាន​ចែកចេញ​ជា​ ២៦ជំពូក​ខ្លីៗ ដោយ​នៅ​ក្នុង​នោះ ម៉ាគីយ៉ាវែល​សរសេររៀបរាប់​អំពី​គោលគំនិត​របស់​លោក​ទាក់ទង​នឹង​ទម្រង់​នៃ​ក្សត្រ​បុរី អំពី​ប្រភេទ​កងទ័ព​ដែលក្សត្រ​បុរី​នីមួយៗ​ត្រូវ​មាន និង​ជាពិសេស គឺ​អំពី​​លក្ខណៈសម្បត្តិ និង​អាកប្បកិរិយា​​របស់​មេដឹកនាំ ពោលគឺ អ្វី​ដែល​មេដឹកនាំ​ត្រូវ​ធ្វើ​​ចាប់តាំង​ពី​ពេល​កំពុង​ស្វែងរក​អំណាច រហូត​ដល់​ពេល​ដែល​មាន​អំណាច​នៅ​ក្នុងដៃ​។

នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល ទទួលស្គាល់​ថា មេដឹកនាំ​ត្រូវតែ​មាន​គុណធម៌ ក៏ប៉ុន្តែ​ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​​ត្រូវតែ​ហ៊ាន​បោះបង់​គុណធម៌​នេះ​ចោល​ប្រសិនបើ​ចាំបាច់។ ទោះជាយ៉ាងណា ម៉ាគីយ៉ាវែល​បាន​លើកឡើង​ថា ទម្រង់​រដ្ឋ​ដែល​អាច​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​​ធ្វើការ​ប្រកប​ដោយ​គុណធម៌​នោះ គឺ​មានតែ​ក្នុង​ការ​ស្រមើស្រមៃ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ រីឯ​នៅ​ក្នុង​ការអនុវត្ត​ជាក់ស្តែងវិញ មេដឹកនាំ​ត្រូវតែ​បោះបង់​គុណធម៌ចោល។ ចេញ​ពី​ការ​យល់ឃើញ​បែបនេះ ម៉ាគីយ៉ាវែល​បាន​សរសេរ​រៀបរាប់​អំពី​លក្ខណៈសម្បត្តិ​ ដែល​មេដឹកនាំ​នីមួយៗ​ត្រូវ​មាន ហើយ​ដែល​ភាគច្រើន គឺ​ជា​លក្ខណៈសម្បត្តិ​នៃ​មេដឹកនាំ​ដែល​ខ្វះ​គុណធម៌។

ជាអាទិ៍ ម៉ាគីយ៉ាវែល​បាន​សរសរថា មេដឹកនាំ​​ដែល​ឆ្លាតវៃ​គួរ​មាន​ចិត្ត​កំណាញ់​ ជាជាង​ចិត្ត​សប្បុរស​ជ្រុល ពីព្រោះ​ថា ការ​មាន​ចិត្ត​សប្បុរស​ជ្រុលហួសហេតុ​ចំពោះ​ប្រជាជន វា​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​លោភចង់​បាន​កាន់តែ​ច្រើន ហើយ​ការ​ផ្តល់​ទៅ​តាម​ការ​ចង់បាន​ឥតឈប់​របស់​ប្រជាជន​ វា​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋ​ត្រូវ​អស់​ធនធាន ហើយ​នៅ​ទីបំផុត​រដ្ឋ​ត្រូវ​ដំឡើង​ពន្ធ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​ស្អប់​មេដឹកនាំ​នោះទៅវិញ។

ទាក់ទង​នឹង​សំណួរ​ថា ​តើ​មេដឹកនាំ​គួរ​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ស្រឡាញ់​ ឬ​ឲ្យ​គេ​ខ្លាច ម៉ាគីយ៉ាវែល​​បាន​លើកឡើង​ថា វា​ជា​ការ​ប្រពៃណាស់​ប្រសិន​បើ​មេដឹកនាំ​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ស្រឡាញ់​ផង និង​ខ្លាចផង។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ការពិត​ជាក់ស្តែង នេះ​គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ពិបាក​នឹង​ធ្វើ​បាន ដូច្នេះ បើ​សិន​ជា​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​ជ្រើសរើស​ មេដឹកនាំ​គួរតែ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ខ្លាច ជាជាង​ឲ្យ​គេ​ស្រឡាញ់ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេល​ឆ្លងកាត់​បញ្ហាស្មុគស្មាញ ឬ​ពេល​មាន​វិវាទ ការភ័យខ្លាច​នឹង​នៅតែ​មាន រីឯ​ក្តីស្រឡាញ់​មិន​ប្រាកដ​ថា​អាច​នៅ​ស្ថិតស្ថេរ​បាន​នោះទេ។ ទោះជា​យ៉ាងណា ម៉ាគីយ៉ាវែល​ក៏​បាន​លើកឡើង​ផងដែរ​ថា មេដឹកនាំ​ដែល​ឆ្លាតវៃ​មិនធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ខ្លាច​ជ្រុលហួសហេតុ រហូត​ដល់​ឲ្យ​គេ​ស្អប់​នោះទេ។

ទាក់ទង​នឹង​ពាក្យ​សន្យាវិញ ម៉ាគីយ៉ាវែល​យល់ថា មេដឹកនាំ​គួរតែ​គោរព​ពាក្យ​សន្យា​របស់​ខ្លួន ក៏ប៉ុន្តែ បើ​សិន​ជា​ការ​គោរព​ពាក្យសន្យា​នេះ​ធ្វើ​ឲ្យ​ប៉ះពាល់​ដល់​ប្រយោជន៍​របស់​ខ្លួន មេដឹកនាំ​ត្រូវចេះ​ក្បត់​ពាក្យ​សន្យា។ ទោះជាយ៉ាងណា ម៉ាគីយ៉ាវែល​បាន​លើកឡើង​ថា មេដឹកនាំ​ដែល​ក្បត់ពាក្យ​សន្យា​អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​លែង​ទុកចិត្ត ដូច្នេះ ការក្បត់​ពាក្យ​សន្យា​នេះគួរធ្វើ​ឡើង​តែ​ក្នុង​ករណី​ចាំបាច់​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត បើទោះបីជា​ត្រូវ​ក្បត់​ពាក្យ​សន្យា​​ក៏​ដោយ មេដឹកនាំ​ត្រូវតែ​ចេះ​រក​វិធី​ ដើម្បី​លាក់បាំង ឬ​បង្វែង​ដាន​កុំ​ឲ្យ​គេ​ដឹង​ថា​ខ្លួន​ក្បត់​ពាក្យ​សន្យា។ និយាយ​ជា​រួម គឺ​ត្រូវចេះ​ប្រើ​ល្បិចកល។

តាមការពិត ការចេះប្រើ​ល្បិចកល​បោកបញ្ឆោត គឺ​ជា​លក្ខណៈសម្បត្តិ​ដ៏​ចម្បង​របស់​មេដឹកនាំ តាម​គោលគំនិត​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល។ សូម្បីតែ​​សកម្មភាពអគុណធម៌ ដែល​​ម៉ាគីយ៉ាវែល​យល់​ថា​មេដឹកនាំ​ត្រូវ​មាន​នោះ ក៏​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​ដោយ​ចេះប្រើ​ល្បិចកល​​ដែរ ពោលគឺ ត្រូវចេះ​ធ្វើ​សកម្មភាព​អគុណធម៌ តែ​រកវិធី​លាក់បាំង ឬ​បង្វែងដាន​ឲ្យ​គេជឿ​ថា​ខ្លួន​មាន​គុណធម៌។

ជាទូទៅ គេ​ច្រើន​តែ​ធ្វើ​ការ​សង្ខេប​នូវ​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែលថា មេដឹកនាំ​ដែល​ឆ្លាតវៃ គឺ​ត្រូវចេះ​ប្រើ​កម្លាំង​បាយ​ដូចជា​សត្វតោ ហើយ​ត្រូវចេះ​ប្រើ​ល្បិចកល​ដូចជា​សត្វកញ្ជ្រោង។

ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​បែបនេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ខ្លះ​រិះគន់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ថា​ជា​គ្រូ​ដែល​បង្រៀន​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​ខូច (Enseignant du mal/Teacher of Evil)។ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​អ្នក​ខ្លះ​ទៀត​នាំគ្នា​បកស្រាយ​ថា អ្វីដែល​ម៉ាគីយ៉ាវែល​សរសេរ​នេះ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​សរសេរ​តាមបែប​ចំអក​តែប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​បង្ហាញ​ពី​របៀបដឹកនាំ​តាមបែបផ្តាច់ការ​ឃោរឃៅ ដែល​​មិនត្រូវ​យក​គំរូតាម។

ទោះបីជាយ៉ាងណា​ក៏ដោយ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​នៅតែ​ជា​ទស្សនវិជ្ជា​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ « Le Prince » គឺ​ជា​សៀវភៅ​​ដ៏​សំខាន់​មួយនៅ​ក្នុង​កម្មវិធី​សិក្សា​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នយោបាយ នៅ​តាម​សកលវិទ្យាល័យ ជាពិសេស នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច។ ចំណែក​ឯ​ក្នុង​ការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែងវិញ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ក៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មិនតិចដែរ ចំពោះ​មេដឹកនាំ​ជាច្រើន​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។

ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល ថ្វីដ្បិត​តែ​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ អំពី​លក្ខណៈសម្បត្តិ​មេដឹកនាំ​តាមបែប​តោ​និង​កញ្ជ្រោង តែ​នៅមាន​ចំណុច​ដ៏សំខាន់​មួយទៀត ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំងផងដែរនោះ ជាពិសេស នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច គឺ​ទាក់ទង​នឹង​លក្ខណៈសម្បត្តិ​របស់​មន្រ្តី ដែល​មេដឹកនាំ​ត្រូវមាន។ យោងតាម​ម៉ាគីយ៉ាវែល មេដឹកនាំ​ដែល​ឆ្លាតវៃ គឺ​ត្រូវចេះ​ជ្រើសរើស​មន្រ្តី ឬទីប្រឹក្សា​ដ៏ល្អ​ឲ្យ​នៅ​ជុំវិញ​ខ្លួន ហើយ​មន្រ្តី​ល្អ បើតាម​ម៉ាគីយ៉ាវែល គឺ​មិនមែន​​​មន្រ្តី​ដែល​ចេះតែចាំលើកជើង​​បញ្ចើចបញ្ចើ​មេដឹកនាំ​នោះទេ៕

ថូម៉ាស់ ហបស៍ (១៥៨៨-១៦៧៩)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|Thomas ថូម៉ាស់ ហបស៍ ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ចំណោម​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ​ដ៏​ល្បីៗ​ នៅ​ក្នុង​សម័យ​ទំនើប រួមជាមួយ​នឹង នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល (Nicolas Machiavel), ចន ឡក (John Locke), ម៉ុងតេសគីយើ (Montesquieu), ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ (Jean-Jacques Rousseau)... ស្នាដៃ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​បំផុត​របស់​ថូមាស់ ហបស៍ គឺ​សៀវភៅ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសាបារាំង​ថា “Léviathan” ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ នាំទៅ​ដល់​ការ​បង្កើត​ទ្រឹស្តី ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” (Contrat social)។ កិច្ចសន្យា​ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​នៃ​អំណាច​របស់​រដ្ឋ។

ថូម៉ាស់ ហបស៍ កើតនៅថ្ងៃទី៥ ខែមេសា ឆ្នាំ១៥៨៨ នៅ​ក្រុង​តូចមួយ ស្ថិតនៅចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជា​ជាង ១០០គីឡូម៉ែត្រ​ខាងលិច​ទីក្រុង​ឡុងដ៍​ ប្រទេស​អង់គ្លេស។ គេ​ដឹងតិចតួចណាស់ អំពី​ដំណើរជីវិត​ពី​កុមារភាព​របស់ហបស៍ ដោយ​គេ​គ្រាន់តែ​ដឹង​ថា ឪពុក​របស់​​ហបស៍ គឺ​ជា​បុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា។ ក្រោយ​ពី​មាន​ជម្លោះ​ជាមួយ​បុព្វជិត​ផ្សេងទៀត រហូត​ដល់​មាន​ការ​វាយតប់គ្នា​ ឪពុក​របស់​ហបស៍​ក៏​បាន​រត់គេចខ្លួន​ចោល​ផ្ទះ​សម្បែង ដោយ​ទុក​ហបស៍​​ឲ្យ​រស់នៅ​ជាមួយ​នឹង​ឪពុកធំ។

ថូម៉ាស់ ហបស៍ ទទួល​បាន​នូវ​ការ​អប់រំ រហូតដល់ថ្នាក់​ឧត្តមសិក្សា ដោយ​បាន​បញ្ចប់​ថ្នាក់​បរិញ្ញាប័ត្រ​ពី​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីល្បាញ​របស់​អង់គ្លេស គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​អកស្វត (Oxford)។ ក្រោយ​ពី​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា ហបស៍​បាន​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ ធ្វើការ​ឲ្យ​ត្រកូល​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់​មួយ​នៅ​អង់គ្លេស ហើយ​តាមរយៈ​ការងារ​នេះ​ហើយ ដែល​នាំ​ឲ្យ​​ហបស៍​​បង្កើត​នូវ​ទំនាក់ទំនង​ជិតស្និទ្ធិ​ជាមួយ​នឹង​ក្រុម​អ្នក​ដែល​មាន​គំនិត​គាំទ្រ​រាជានិយម​អង់គ្លេស។ ហបស៍​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​មាន​គំនិត​ទោរទន់​ទៅ​​ខាង​រាជានិយមផងដែរ ហើយ​នេះ​បាន​ជះឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំង​ទាំងទៅលើ​គោលគំនិត និង​ដំណើរជីវិត​​របស់​ហបស៍។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អង់គ្លេស​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​វិបត្តិ​នយោបាយ​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ដែល​បង្កឡើង​ដោយ​ជម្លោះ​ រវាង​ក្រុម​អ្នក​រាជានិយម និង​ក្រុម​អ្នក​សភា​និយម។ នៅ​ពេលនោះ ហបស៍​បាន​សរសេរ​សៀវភៅ ដែលមាន​ខ្លឹមសារ​គាំទ្រ​អំណាច​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​អង់គ្លេស។ សៀវភៅនេះ​មិន​ត្រូវ​បាន​បោះពុម្ពផ្សាយ​ជា​សាធារណៈនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្លឹមសារ​សៀវភៅ​​ត្រូវ​បាន​ក្រុមរាជានិយម​លើក​យក​ទៅ​ធ្វើ​ជាសំអាង នៅ​ក្នុង​ការ​ជជែក​ដេញដោលគ្នា​ ជាមួយ​នឹង​ក្រុម​សភា​និយម។

នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤០ នៅ​ពេល​ដែល​មើលឃើញ​ថា អំណាច​របស់​សភា​អង់គ្លេស​ចាប់ផ្តើម​កើនឡើងខ្លាំង ហើយសៀវភៅ​ដែល​មាន​ខ្លឹមសារ​ការពារ​អំណាច​របស់​ស្តេច​​ក៏​ត្រូវ​បាន​លេចធ្លាយ​ជា​សាធារណៈ ហបស៍​ក៏​បាន​រត់​​ភៀសខ្លួន​​ទៅ​ប៉ារីស ហើយ​រស់នៅ​ទីនោះ​អស់រយៈពេល ១១ឆ្នាំ គឺ​រហូត​ដល់​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អង់គ្លេស​ត្រូវ​បញ្ចប់ នៅ​ឆ្នាំ១៦៥១។

កាលពី​ពីដំបូងឡើយ ហបស៍​​បាន​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​​​ទៅលើ​ផ្នែក​រូបវិទ្យា ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ លោក​បាន​បង្វែរ​ចំណាប់អារម្មណ៍​ទៅ​លើ​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា​វិញ ហើយ​ចំណាប់​អារម្មណ៍​ទៅលើ​ទស្សនវិជ្ជា ជាពិសេស ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ បាន​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង នៅ​ពេល​ដែល​ហបស៍​បាន​ចំណាយពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ រស់នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស។

នៅ​ប៉ារីស ហបស៍​បាន​ចូលរួម​​ជា​ប្រចាំ​ក្នុង​ការ​ជជែកដេញដោលគ្នា​ជាក្រុម រួម​ជាមួយ​នឹង​​ទស្សនវិទូ​ផ្សេងទៀត ហើយ​​នៅ​ក្នុង​ការសិក្សា​អំពី​ទស្សនវិជ្ជា​នេះ ហបស៍​បាន​ផ្តោត​គំនិត​ជាពិសេស​ទៅលើ​សភាព​របស់​មនុស្ស​ពី​ធម្មជាតិ (State of nature/Etat de nature) ពោលគឺ មុនពេល​ដែល​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​រស់នៅ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​ជា​សហគមន៍ ឬ​ជា​រដ្ឋ។

នៅ​ឆ្នាំ១៦៤២ នៅ​ក្នុង​ពេល​កំពុង​រស់នៅ​ភៀសខ្លួន​ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស ហបស៍​បាន​ចេញផ្សាយ​សៀវភៅ​ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ថា “ស្តីពី​ពលរដ្ឋ” (ចំណងជើង​តាម​ភាសាឡាតាំងថា “De Cive”) ដែល​ជា​ស្នាដៃ​ដំបូង​បង្អស់​របស់​លោក ខាង​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហបស៍​បាន​ចំណាយពេល​​នោះ សរសេរ​សៀវភៅ​​​មួយ​ទៀត គឺ​សៀវភៅ​ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសាបារាំង​ថា “Léviathan” ដែល​ក្រោយ​មក​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សៀវភៅ​ខាង​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​ដ៏​​សំខាន់​បំផុត​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត រួមជាមួយ​នឹង​សៀវភៅ “Le Prince” របស់​នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល។

សៀវភៅ “Léviathan” ត្រូវ​បាន​ហបស៍​សរសេរ​ចប់សព្វគ្រប់ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៥១។ ក្នុង​ឆ្នាំ​ជាមួយគ្នា​នោះ សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អង់គ្លេស​ក៏​ត្រូវ​បញ្ចប់ ដោយ​ក្រុម​សភា​និយម​ជា​អ្នក​ទទួល​ជោគជ័យ​លើ​រាជានិយម, ព្រះមហាក្សត្រ​អង់គ្លេស​ត្រូវបាន​គេ​ប្រហារ​ជីវិត ហើយ​របបសាធារណរដ្ឋ​មួយ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង​ ក៏ប៉ុន្តែ ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​បែប​ផ្តាច់ការ​ ដឹកនាំ​ដោយ​​មេដឹកនាំ​យោធា​ឈ្មោះ អូលីវ័រ ក្រមវែល (Oliver Cromwell)។

នៅឯ​ទីក្រុង​ប៉ារីស​ឯណោះវិញ ហបស៍​ដែល​ធ្លាប់​បាន​ធ្វើការ​រិះគន់​ខ្លាំងៗ​ទៅលើ​វិហារ​កាតូលិក ហើយ​រហូត​រិះគន់​ទៅដល់​​អំណាច​របស់​សម្តេច​ប៉ាបផងនោះ ក៏​​ចាប់ផ្តើម​មាន​ការ​ប្រឈមមុខ​​ខ្លាំង​ជាមួយ​នឹង​អាជ្ញាធរ​បារាំង។ ហបស៍​ក៏​សម្រេច​ចិត្ត​ចាកចេញ​ពី​ប៉ារីស ហើយ​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​ប្រទេស​អង់គ្លេសវិញ ដោយ​សុខចិត្ត​ដាក់​ខ្លួន​​ក្រោម​អំណាច​របស់​របបដឹកនាំ​ថ្មី។

ពេល​វិលត្រឡប់​ទៅ​ដល់​អង់គ្លេស​វិញ ហបស៍​មិន​ត្រូវ​បាន​របបដឹកនាំ​ថ្មី​ចាប់ទោស​អូសដំណើរ ដោយសារ​តែ​គោលគំនិត​ការពារ​រាជានិយម​របស់​លោក​កាល​ពីមុន​នោះទេ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ១៦៥៨ មេដឹកនាំផ្តាច់ការ​អង់គ្លេស អូលីវ័រ ក្រមវែល បាន​ទទួល​មរណភាព ហើយ​ពីរឆ្នាំក្រោយ​មក របបរាជានិយម​អង់គ្លេស​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើងវិញ។

ទោះជាយ៉ាងណា នៅ​ឆ្នាំ១៦៦៦ សភា​អង់គ្លេស​បាន​អនុម័ត​ច្បាប់​ថ្មីមួយ ដែល​កំណត់​ពី​ការ​ដាក់ទោស​ដល់​អ្នក​ដែល​ប្រមាថ​សាសនា ហើយ​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​​សៀវភៅ​ “Léviathan” របស់​ហបស៍​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ខ្លឹមសារ​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​ហបស៍​ធ្លាប់​មាន​គោលជំហរ​គាំទ្រ​រាជានិយម​អង់គ្លេស ហើយ​ព្រះមហាក្សត្រ​ដែល​គ្រងរាជ្យ​នៅ​អង់គ្លេស​នៅ​ពេលនោះ​ក៏​ចូលចិត្ត​ហបស៍ ទើប​លោក​​មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់ទោស​ពី​​បទប្រមាថ​សាសនា​។ ក៏ប៉ុន្តែ សៀវភៅ​របស់​លោក​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ចែកចាយ​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​អង់គ្លេស ហើយ​ហបស៍​ក៏​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​ហាមឃាត់​​មិនឲ្យ​​បោះពុម្ពផ្សាយ​សៀវភៅ​ថ្មី​ណាមួយ​ផ្សេងទៀត​ទាំងអស់​ ដែល​និយាយ​ពី​ទស្សនវិជ្ជា ក៏ដូចជា អំពី​​មនុស្សសាស្រ្ត​ជាទូទៅ។

ថូម៉ាស់ ហបស៍ ចំណាយ​ពេល​ប្រមាណ​ជា​ជាង ១០ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក​ធ្វើការ​បកប្រែ​សៀវភៅ​រឿងទេវកថា​ជាច្រើន​ក្បាល ព្រមទាំង​សរសេរ​ពី​​ប្រវត្តិរូបផ្ទាល់ខ្លួន​របស់​លោក។ ហបស៍​​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ​ នៅថ្ងៃទី៤ ខែធ្នូឆ្នាំ១៦៧៩ ក្នុងវ័យ ៩១ឆ្នាំ ដោយ​បន្សល់​ទុក​នូវ​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ និង​ស្នាដៃ ដែល​ជះឥទ្ធិពល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ទៅដល់​​ទស្សនវិទូ​ជំនាន់ក្រោយ ជាពិសេស គឺ ចន ឡក និង​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ៕ “Léviathan” គឺ​ជា​សៀវភៅ​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​នេះ ថូម៉ាស់ ហបស៍ សរសេរ​អំពី​រចនាសម្ព័ន្ធ​នៃ​សហគមន៍ និង​រដ្ឋ ជាពិសេស អំពី​ចំណងទាក់ទង​រវាង​បុគ្គល និង​រដ្ឋ ទៅតាម​​ទ្រឹស្តី ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” (Contrat social/Social contract)។

ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​ថូម៉ាស់ ហបស៍ ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង​ជុំវិញ​សំណួរគន្លឹះៗ​មួយ​ចំនួន រួមមាន​ដូចជា​ ហេតុអ្វី​បាន​ជា​មនុស្ស​ត្រូវការ​បង្កើត​រដ្ឋ ? ហេតុអ្វី​ប្រជាជន​ត្រូវ​ដាក់​ខ្លួន​ក្រោម​អំណាចរដ្ឋ ? តើ​អ្វីទៅ​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ធម្មនុរូបភាព​អំណាច​របស់​រដ្ឋ ? តើ​អំណាច​របស់​រដ្ឋ​មាន​ដែនកំណត់​ត្រឹមណា? ឬ​ថា តើ​ប្រជាជន​ត្រូវ​ស្តាប់បង្គាប់​មេដឹកនាំ​រហូត​ដល់​ត្រឹមកម្រិតណា?

ដើម្បី​ឆ្លើយ​ទៅនឹង​សំណួរ​អស់ទាំងនេះ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ចាប់ផ្តើម​ទឡ្ហីករណ៍​របស់​លោក​ចេញ​ពី​ចំណុច​សំខាន់​មួយ គឺ​សភាព​របស់​មនុស្ស​នៅ​ពេល​ដែល​មិនទាន់​មាន​រដ្ឋ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស” (Etat de nature/State of nature)។

គេ​នៅចាំបានថា នៅ​ប្រមាណ​ជា​ជិតពីរពាន់​ឆ្នាំ​មុន​ថូម៉ាស់ ហបស៍ ទស្សនវិទូ​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​​ម្នាក់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ក៏​ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង​ពី​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​នេះដែរ គឺ​អារីស្តូត ដែល​លើកឡើងថា ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​គឺ​​ត្រូវ​ផ្សាភ្ជាប់​ដោយ​មិន​អាច​កាត់ផ្តាច់បាន​ពី​​​នយោបាយ ឬតាមភាសាបារាំងថា « L’homme est un animal politique »។ យោងតាម​អារីស្តូត ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គឺ​កើតមក​សម្រាប់​តែ​​រស់នៅ​ជុំគ្នា​ជា​សហគមន៍ ឬ​ជា​រដ្ឋ។ ថូម៉ាស់ ហបស៍​វិញ​យល់ឃើញ​ផ្ទុយ​ពីនេះ​ស្រឡះ។ យោងតាម​ថូម៉ាស់ ហបស៍ មនុស្ស​កើតមក​មិនមែន​ដើម្បី​រស់នៅ​ជាមួយគ្នា​ជា​សហគមន៍​នោះទេ។ ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គឺ​អាត្មានិយម ចូលចិត្ត​ប្រកួតប្រជែងគ្នា តែងតែគិតថា​ខ្លួនឯង​គ្រាន់បើ​ជាង​អ្នកដទៃ ហើយ​មិនញញើត​នឹង​ប្រើកម្លាំង​វាយប្រហារ​ទៅលើ​អ្នកដទៃ ដើម្បី​តែប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួនឯង។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​ គឺ​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​ជម្លោះ​ជាប់ជាប្រចាំ នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាពមួយ​ដែល​ថូម៉ាស ហបស៍ ឲ្យឈ្មោះ​ថា « ស្ថានភាព​ដែល​មនុស្ស​គ្រប់គ្នា​ធ្វើ​សង្រ្គាមទល់​នឹង​មនុស្ស​​គ្រប់គ្នាផ្សេងទៀត » (la guerre de tous contre tous/the war of all against all)។

ថូម៉ាស់ ហបស៍ យល់ឃើញ​ថា ដើម្បី​ចេញផុត​ពី​ស្ថានភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​សង្រ្គាម​ជា​ប្រចាំ មនុស្ស​ចាំបាច់ត្រូវតែ​បោះបង់ចោល​សភាពធម្មជាតិ​របស់ខ្លួន ហើយ​​ព្រមព្រៀងគ្នា​ ​​ដាក់ខ្លួនក្រោម​អំណាច​របស់​មេដឹកនាំ នៅ​ក្នុង​រចនាសម្ព័ន្ធ​នៃ​សហគមន៍​មួយ ដែលគេហៅថា “រដ្ឋ”។ កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះហើយ ដែល​ក្រោយមក​ត្រូវ​បាន​ទស្សនវិទូ​ដ៏ល្បីមួយរូបទៀត គឺ​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ឲ្យឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” តាម​ភាសាបារាំងថា “Contrat social”។

យោងតាម​ទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់​ថូម៉ាស ហបស៍ មនុស្សម្នាក់ៗ​សុខចិត្ត​លះបង់​នូវ​សេរីភាព​ពីធម្មជាតិ​របស់ខ្លួន (ជាសេរីភាព​ដ៏ពេញលេញ​ដោយគ្មាន​អ្នកណាត្រួតត្រា តែ​ជា​សេរីភាព​ដាច់ពីគ្នារៀងៗខ្លួន ដែល​បង្កើត​ជា​ស្ថានភាព​អនាធិបតេយ្យ) ជាថ្នូរ​នឹង​ការទទួលបាន​នូវការ​ធានា​សុវត្ថិភាព ពី​សំណាក់​តួអង្គទីបី គឺមេដឹកនាំរដ្ឋ។ គេ​អាច​និយាយ​ដោយ​សាមញ្ញ​ងាយយល់ថា នៅ​ក្នុង “កិច្ចសន្យាសង្គម” នេះ មនុស្ស​ម្នាក់ៗ​សន្យាថា “ប្រសិនបើ​អ្នក​ផ្សេងទៀត​សុខចិត្ត​ធ្វើ​ដូចគ្នា ខ្ញុំ​នឹង​សុខចិត្ត​ផ្ទេរសិទ្ធិ​សេរីភាព​ក្នុងការ​ត្រួតត្រាខ្លួនឯង​ឲ្យ​ទៅ​ភាគី​ទីបី​ (មេដឹកនាំរដ្ឋ) ជា​អ្នក​ត្រួតត្រា​ជំនួស ដើម្បី​អាច​ធានា​នូវ​សុវត្ថិភាព និង​សណ្តាប់ធ្នាប់​រួម ហើយ​បញ្ចៀស​នូវ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម​ទូទៅ​និង​អចិន្រ្តៃយ៍ ដែល​មាន​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស”។

“កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់ ថូម៉ាស់ ហបស៍ មាន​លក្ខណៈពិសេស​មួយ ដែល​គេ​តែងតែ​ធ្វើការ​កត់សម្គាល់ គឺ​តួនាទី​របស់​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ។ យោងតាម​ថូម៉ាស់ ហបស៍ “កិច្ចសន្យាសង្គម” គឺ​ធ្វើឡើង​តែ​រវាង​ប្រជាជន​ និង​ប្រជាជន​គ្នាឯងតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ រីឯ​រដ្ឋាភិបាល ឬ​មេដឹកនាំ​រដ្ឋវិញ គឺ​មិនមែន​ជា​ភាគី​នៅ​ក្នុង​កិច្ចសន្យានេះទេ ដែល​មានន័យថា មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​ទទួល​បាន​នូវ​សិទ្ធិ​ក្នុងការគ្រប់គ្រង​ដែល​ផ្តល់​ដោយ​​ប្រជាជន តែ​គ្មាន​ជាប់កាតព្វកិច្ច​អ្វី​តបទៅវិញ​ទាំងអស់។

​លើសពីនេះ​ទៅទៀត ថូម៉ាស់ ហបស៍ យល់ថា សិទ្ធិអំណាច​ក្នុងការ​ត្រួតត្រា ដែល​បុគ្គលនីមួយៗ​ព្រមព្រៀងគ្នា​ផ្ទេរ​ទៅ​ឲ្យ​​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​ហើយ គឺ​ត្រូវ​ផ្ទេរ​ជា​រៀងរហូត ហើ​យ​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អាច​ប្រើ​សិទ្ធិអំណាច​នេះ​​ទៅតាម​ចិត្តចង់៖ មេដឹកនាំរដ្ឋ​ គឺ​ជា​អ្នកមាន​អំណាច​កំពូល​ខាង​កងទ័ព, ​អ្នក​កំណត់​ថា​តើ​អ្នកណា​មាន​កម្មសិទ្ធិ​លើ​អ្វី, អ្នកណា​អាច​កាន់មុខតំណែងអ្វី, ទង្វើ​បែបណា​ត្រូវ​ចាត់ទុកថា​ជា​បទល្មើស, សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ត្រូវ​ចាត់ចែង​យ៉ាងដូចម្តេច... ។ល។ និង ។ល។

យោងតាម​ថូម៉ាស ហបស៍ មេដឹកនាំ​អាច​នឹង​ធ្វើ​ការ​សម្រេច​ចិត្ត​ខ្លះ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​មិន​សប្បាយចិត្ត ឬ​ជា​ការ​សម្រេច​ចិត្ត​ខុសឆ្គង ហើយ​នយោបាយ​ ឬ​ច្បាប់ខ្លះ​អាច​​មាន​ភាព​អយុត្តិធម៌ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ប្រជាជន​នៅតែ​ត្រូវ​ដាក់​ខ្លួន​នៅ​ក្រោម​អំណាច​របស់​មេដឹកនាំរដ្ឋ​ដដែល លើកលែងតែ​មេដឹកនាំ​រដ្ឋនោះ​អសមត្ថភាព​ខ្លាំងមែនទែន ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ស្ថានភាព​ទូទៅ​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​សភា​ពអនាធិបតេយ្យ អាក្រក់​ជាង​កាល​ពី​ពេល​មុន​បង្កើតរដ្ឋ​ទៅទៀត។

តាមរយៈ​ទស្សនាទាន​នៃ “កិច្ចសន្យាសង្គម”​ បែបនេះហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ ថូម៉ាស់ ហបស៍ មាន​គោលគំនិត​ទោរទន់​ទៅរក​របៀបដឹកនាំ​​តាមបែប​រាជានិយមផ្តាច់ការ ដោយ​គាំទ្រ​ព្រះមហាក្សត្រ​អង់គ្លេស នៅ​ក្នុង​ជម្លោះ​តទល់​នឹង​ក្រុម​អ្នក​សភានិយម ក្នុង​សង្រ្គាមស៊ីវិល​អង់គ្លេស។

ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ គេនៅតែ​ចាត់ទុក​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ថា ជា​ឫសគល់​ដ៏ចម្បងមួយ នៃ​ទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែល​បាន​ជះឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំង​ដល់​ទស្សនវិទូ​ក្រោយៗមកទៀត រួមមាន​ដូចជា ចន ឡក និង​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ជាដើម។ ជាការពិតណាស់​ថា ទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់​​ ចន ឡក ឬ​របស់​ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មាន​ចំណុច​ខុសប្លែកច្រើន​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​ចេញ​ពី​​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​ថូម៉ាស់ ហបស៍។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ក៏​មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាង​សម្បើម​ផងដែរ ទៅលើ​ការ​សិក្សា​ក្នុងផ្នែកមួយទៀត គឺ​នីតិអន្តរជាតិ និង​ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ។

យោងតាម ថូម៉ាស់ ហបស៍ រដ្ឋ​ ក៏មាន​ “សភាព​ធម្មជាតិ” (Etat de nature/State of nature) ដូចគ្នាទៅនឹង​មនុស្ស​ដែរ។ មនុស្ស ទៅតាម​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​ខ្លួន​មុន​ពេល​បង្កើត​រដ្ឋ ​មានលក្ខណៈ​អាត្មានិយម ចូលចិត្ត​ប្រកួតប្រជែងគ្នា តែងតែគិតថា​ខ្លួនឯង​គ្រាន់បើ​ជាង​អ្នកដទៃ ហើយ​មិនញញើត​នឹង​ប្រើកម្លាំង​វាយប្រហារ​ទៅលើ​អ្នកដទៃ ដើម្បី​តែប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួនឯង​យ៉ាងណា រដ្ឋ​​ក៏​មាន​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​ខ្លួន​បែបនោះដែរ។ ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ រដ្ឋនីមួយៗ​​សុទ្ធតែ​ជា​រដ្ឋ​អធិបតេយ្យ ដែល​មាន​អំណាច​កំពូល​រៀងៗខ្លួន គ្មាន​ “កិច្ចសន្យាសង្គម” រវាងគ្នា ហើយ​​គ្មាន​អំណាច​​​​អ្វី​ត្រួតពីលើ​រដ្ឋ​ ដូច្នេះ ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ គឺ​ត្រូវ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង “សភាព​ធម្មជាតិ” ជាប់ជា​ប្រចាំ។ ទស្សនវិជ្ជា​នេះហើយ ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ដ៏សំខាន់​ នៃ “ទ្រឹស្តីប្រាកដនិយម” (Réalisme)​ ដែល​​ទ្រឹស្តី​ដ៏ល្បីល្បាញ និង​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​​​មួយ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ​​រហូតដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕

ចន ឡក ​(១៦៣២-១៧០៤)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|jonlock ចន ឡក គឺ​ជា​ទស្សនវិទូ​អង់គ្លេស​ដូច​ថូម៉ាស់ ហបស៍​ដែរ ហើយ​ចន ឡក ថ្វីដ្បិតតែ​កើតក្រោយ​ថូម៉ាស់ ហបស៍មួយ​ជំនាន់ តែ​អ្នក​ទាំងពីររស់នៅ​ក្នុង​យុគសម័យកាល​ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ឆ្លងកាត់​បរិបទ​នយោបាយ​ស្រដៀងគ្នា គឺ​សង្រ្គាមស៊ីវិល រវាង​ក្រុម​អ្នក​សភានិយម និង​អ្នក​រាជានិយម​អង់គ្លេស។

ចន ឡក និង​ថូម៉ាស់ ហបស៍ គឺ​ជា​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ ដែល​សិក្សា​លើ​ប្រធានបទ​ដូចគ្នា គឺ​ “សភាពធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស” និង ទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម” ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ទាំងពីរ​មាន​ទស្សនៈផ្ទុយ​ពី​គ្នា​ស្រឡះ ហើយ​នៅ​ទី​ចុង​បំផុត ទ្រឹស្តី​របស់​ទស្សនវិទូ​ទាំងពីរ​រូបនេះ បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ទ្រឹស្តី​ធំៗ​ពីរ​ផ្ទុយគ្នា គឺ​ថូម៉ាស់ ហបស៍ ជា​មូលដ្ឋាន​នៃ​​ទ្រឹស្តី “ប្រាកដនិយម” (Réalisme) ចំណែក​ចន ឡក ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ទ្រឹស្តី “សេរីនិយម” (Libéralisme)។

ចន ឡក កើត​នៅ​ថ្ងៃទី២៩ ខែ​សីហា ឆ្នាំ១៦៣២។ នៅពេល​ដែល​ចន ឡក កើត ថូម៉ាស់ ហបស៍ មាន​វ័យ​ ៤៤ឆ្នាំ ហើយ​ស្រុក​កំណើត​របស់​ចន ឡក ស្ថិត​​នៅ​ចម្ងាយ​តែ​ប្រមាណ​ជា ១០០គីឡូម៉ែត្រ​ប៉ុណ្ណោះ ពី​ស្រុក​កំណើត​របស់​ថូម៉ាស់ ហបស៍។ ឪពុក​របស់​ចន ឡក គឺ​ជា​មេធាវី​ ហើយ​បាន​ចូល​បម្រើ​ការ​ជា​នាយទាហាន​មួយរូប នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អង់គ្លេស ដោយ​ឈរ​នៅ​ខាង​ក្រុម​សភា​និយម។ ក្រោយ​មក ចន ឡក ផ្ទាល់ ក៏​ជា​អ្នក​ដែល​គាំទ្រ​ក្រុម​សភា​និយម​នេះដែរ ពោលគឺ ផ្ទុយ​ស្រឡះ​ពី ថូម៉ាស់ ហបស៍ ដែល​គាំទ្រ​ក្រុម​រាជានិយម។

ចន ឡក បាន​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​វិទ្យាល័យ​ពី​សាលា​ដ៏ល្បីល្បាញមួយ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ រួចហើយ​បាន​បន្ត​ការ​សិក្សា​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏​កាន់តែ​ល្បីល្បាញ​មួយ​ទៀត គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​អកស្វត (Oxford) ដោយ​នៅពេលនោះ ចន ឡក ចាប់យក​ជំនាញ​ជា​វេជ្ជបណ្ឌិត។ ក្រោយ​ពី​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា ចន ឡក បាន​ចូល​ធ្វើការ​ជា​គ្រូពេទ្យ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​អ្នក​នយោបាយ​អង់គ្លេស​​​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មួយរូប​នៅពេលនោះ គឺ​អង់តូនី អាស្ហ្លី ឃូភ័រ (Anthony Ashley Cooper) ហើយ​ដែល​គេ​ច្រើន​ហៅ​ដោយ​កាត់ខ្លី ទៅតាម​គោរមងារ​របស់​លោកថា ឡដ អាស្ហ្លី (Lord Ashley)។

ទំនាក់ទំនង រវាង​ចន ឡក និង​ឡដ អាស្ហ្លី គឺ​មិនស្ថិត​ត្រឹម​​​កម្រិត​ជា​ចៅហ្វាយនាយ និង​កូនចៅ ឬ​អ្នក​ជំងឺ និង​គ្រូពេទ្យ​នោះទេ ប៉ុន្តែ គឺ​ជា​ទំនាក់ទំនង​ជា​មិត្តភាព​យ៉ាង​ជិតស្និទ្ធិ​បំផុត ដែល​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ជិត ២០ឆ្នាំ ពោលគឺ រហូតដល់​ពេល​ដែល​ឡដ អាស្ហ្លី ទទួល​មរណភាព។ គេដឹង​ថា ចន ឡក ធ្លាប់បាន​ប្រើ​ជំនាញ​ជា​គ្រូពេទ្យ​របស់​លោក ជួយ​សង្រ្គោះ​ជីវិត​របស់​ឡដ អាស្ហ្លី ពី​ជំងឺ​ថ្លើម​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់ទំនង រវាង​អ្នក​ទាំងពីរ​កាន់តែ​ស្អិតល្មួត​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​គោលគំនិត​ស្រដៀងគ្នា​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ។

ឡដ អាស្ហ្លី គឺ​ជា​អ្នក​នៅ​ខាង​ក្រុម​សភា​និយម តែ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា គឺ​ក៏​ជា​អ្នក​ដែល​ធ្លាប់​មាន​ទំនាក់ទំនង​ល្អ​ជាមួយ​នឹង​ក្រុម​រាជានិយម។ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​មេដឹកនាំផ្តាច់ការ​អង់គ្លេស អូលីវ័រ ក្រមវែល ទទួល​មរណភាព គឺ​ឡដ អាស្ហ្លី ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាង​សំខាន់​ក្នុងការស្តារ​របបរាជានិយម ហើយ​នាំ​ព្រះមហាក្សត្រ​អង់គ្លេស​ឲ្យ​ឡើង​មក​គ្រងរាជ្យ​វិញ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​នៅ​ក្រោម​របបរាជានិយម​ថ្មី​នេះ ឡដ អាស្ហ្លី ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ឲ្យ​កាន់តំណែង​ខ្ពស់ ហើយ​រហូ​តបាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ប្រធាន​ក្រុមទីប្រឹក្សា​ព្រះមហាក្សត្រ។

បើ​និយាយ​ពី​គំនិតនយោបាយ​វិញ ឡដ អាស្ហ្លី មិនចូលចិត្ត​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ដែល​អង់គ្លេស​មាន​ពីមុន ហើយ​ក៏​មិនចូលចិត្ត​របបសាធារណរដ្ឋ​ផ្តាច់ការ​តាមបែប​អូលីវ័រ ក្រមវែល ដែល​បង្កើតឡើង​ក្រោយ​ការ​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយមនោះដែរ។ ឡដ អាស្ហ្លី គឺ​ជា​អ្នក​គាំទ្រ​ឲ្យ​មាន​របបដឹកនាំ​តាមបែប​រាជានិយម​អាស្រ័យធម្មនុញ្ញ ដែល​សភា​មាន​តួនាទី​សំខាន់ ហើយ​សិទ្ធិសេរីភាព​របស់​ពលរដ្ឋ​ត្រូវ​បាន​ធានា។ គោលគំនិត​បែបនេះ គឺ​ត្រូវគ្នា​ទៅនឹង​គោលគំនិត​របស់ ចន ឡក។

គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្នុង​រយៈពេលជិត ២០ឆ្នាំ ចាប់តាំង​ពី​បាន​ស្គាល់​ ឡដ អាស្ហ្លី ដំណើរជីវិត​របស់​ចន ឡក បាន​ផ្សារភ្ជាប់​​យ៉ាងស្អិត​ជាមួយ​នឹងភាពឡើងចុះ នៃ​​អាជីព​នយោបាយ​របស់ ឡដ អាស្ហ្លី។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ដែល​អាជីព​នយោបាយ​របស់​ ឡដ អាស្ហ្លី កំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​ភាព​រុងរឿង ដំណើរជីវិត​របស់​ចន ឡក ក៏​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ទៅតាម​ចៅហ្វាយនាយ​របស់ខ្លួន​ដែរ ហើយ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ចន ឡក បាន​ចំណាយពេល​ជាច្រើន​របស់​លោក ផ្តោត​ទៅលើ​ការ​សិក្សា​​មិនត្រឹមតែ​ទៅលើ​ផ្នែក​វេជ្ជសាស្រ្ត​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ទៅលើ​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ។

ចន ឡក ត្រូវបាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​រាជបណ្ឌិត្យសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (The Royal Society) នៅ​ឆ្នាំ​១៦៦៨ ហើយ​ក្រោយ​មក​បាន​ស្គាល់ និង​ក្លាយ​ជា​មិត្តភក្តិ​ដ៏​ជិតស្និទ្ធិ​របស់​អ៊ីសាក់ ញូតុន ដែល​បាន​ចូល​ជា​សមាជិក​រាជបណ្ឌិត្យសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បួនឆ្នាំក្រោយ​ ចន ឡក (ឆ្នាំ១៦៧២)។

នៅ​ឆ្នាំ១៦៧៩ ឡដ អាស្ហ្លី ដែល​ជា​អ្នក​កាន់​គ្រិស្តសាសនា​និកាយ​ប្រូតេស្តង់ បាន​ធ្វើ​ជា​មេគំនិត​រៀបចំ​ទាមទារ​ឲ្យ​​តាក់តែង​​​ច្បាប់​មួយ ដើម្បី​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ព្រះអង្គម្ចាស់​ដែល​កាន់និកាយ​កាតូលិក អាច​ឡើង​ស្នងរាជបល្ល័ង្ក។ គម្រោងការណ៍​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ១៦៨១ ឡដ អាស្ហ្លី ត្រូវ​បាន​គេ​ដកតំណែង ហើយ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ចោទប្រកាន់​ពីបទក្បត់ជាតិ។ ឡដ អាស្ហ្លី ក៏​បាន​រត់ភៀសខ្លួន​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​ហូឡង់ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​ធ្លាក់​ខ្លួន​ឈឺធ្ងន់ ហើយ​ទទួល​មរណភាព​នៅ​ឆ្នាំ១៦៨៣។

នៅ​ឆ្នាំ​ដដែល​នោះ ចន ឡក ដែល​ត្រូវ​រស់​នៅ​ក្រោម​ការ​តាមឃ្លាំមើល​ជាប់ជា​ប្រចាំ​ពី​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស ក៏​បាន​សម្រេច​​​រត់ភៀសខ្លួន​ទៅប្រទេស​ហូឡង់​ដែរ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះហើយ ដែល​ចន ឡក បាន​ចំណាយ​ពេល​សរសេរ ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ចេញផ្សាយ​សៀវភៅ​របស់​លោក ស្តីពី​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ។

ចន ឡក រស់នៅ​និរទេស​ខ្លួន នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ហូឡង់​អស់រយៈពេល ៥ឆ្នាំ ​រហូត​ទាល់​តែ​ក្រោយ​ពេល​ដែលមាន​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​ព្រះមហាក្សត្រ​កាតូលិក​នៅ​អង់គ្លេស ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​ព្រះមហាក្សត្រ​ប្រូតេស្តង់ នៅ​ឆ្នាំ១៦៨៨ ទើប​ចន ឡក វិលត្រឡប់​ចូល​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​អង់គ្លេស​វិញ។

ចន ឡក បាន​ចំណាយពេល​ប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយ​ដែល​នៅសេសសល់​ក្នុង​ជីវិត​របស់​លោក សរសេរសៀវភៅ​ជាច្រើន​ទៀត ស្តីពី​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ ព្រមទាំង​បាន​ចូលរួម​យ៉ាង​សកម្ម នៅ​ក្នុងការ​រៀបចំ​តាក់តែង​​ច្បាប់​ធម្មនុញ្ញ​អង់គ្លេស ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “Bill of Rights” (១៦៨៩) ដោយ​នៅ​ក្នុងនោះ មាន​ចែង​ដាក់កម្រិត​អំណាច​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​, កំណត់​ពី​សិទ្ធិអំណាច​របស់​សភា ព្រមទាំង​អំពី​សិទ្ធិសេរីភាព​របស់ប្រជា​ពលរដ្ឋ។ “Bill of Rights” នេះហើយ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​កំណត់​ថា​ ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នៅ​អង់គ្លេស ហើយ​ដែល​ក្លាយ​ជា​គំរូ​ទៅដល់​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងៗ​ទៀត​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

ចន ឡក ទទួល​មរណភាព​ នៅ​ថ្ងៃទី២៨ ខែតុលា ឆ្នាំ១៧០៤ ក៏ប៉ុន្តែ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​លោក​បាន​ជះឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំង ទៅដល់​បដិវត្តន៍​ដ៏​សំខាន់​ចំនួនពីរ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ​បដិវត្តន៍​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​ឆ្នាំ១៧៧៦ និង​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​នៅ​បារាំង នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩៕

ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ​របស់​ចន ឡក ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ​ដ៏ល្បីល្បាញ និង​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​របស់​ចន ឡក គឺ​មាន​សរសេរ​នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសា​អង់គ្លេសថា “Two Treatises of Government” ដោយ​នៅ​ក្នុង​នោះ ចន ឡក សរសេរ​អំពី​គោលគំនិតសំខាន់ៗ​របស់​លោក ទាក់ទង​នឹង​​ប្រភព​នៃ​ធម្មានុរូបភាព​របស់​រដ្ឋ និង​អំណាច​របស់​មេដឹកនាំ។

ខ្សែសង្វាក់​នៃ​ទឡ្ហីករណ៍​​របស់​ ចន ឡក ចំពោះ​បញ្ហា​នេះ គឺ​ដូចគ្នា​ទៅនឹង​ថូម៉ាស់ ហបស៍​ដែរ ពោលគឺ ចន ឡក ចាប់ផ្តើម​ពីការ​ពិចារណា​ទៅលើ​សភាពធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​ មុនពេល​​ការ​បង្កើត​ជា​សហគមន៍ ឬ​ជា​​រដ្ឋ តាមរយៈ​កិច្ចព្រមព្រៀងគ្នាមួយ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម”។ ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ខ្សែសង្វាក់​នៃ​ទឡ្ហីករណ៍​ដូចគ្នា តែ​គោលគំនិត​របស់​ ចន ឡក ទៅលើ​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស និង​កិច្ចសន្យាសង្គម គឺ​ផ្ទុយគ្នា​ស្រឡះ​ពី​គោលគំនិត​របស់​ថូម៉ាស់ ហបស៍។

យោងតាម​ថូម៉ាស់ ហបស៍ ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គឺ​អាត្មានិយម ចូលចិត្ត​ប្រកួតប្រជែងគ្នា និង​ប្រើ​កម្លាំងបាយ ហើយ​នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​ដើម​របស់​មនុស្ស គឺ​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​សង្រ្គាម​ជាប់​ជាប្រចាំ។ ចន ឡកវិញ យល់​ឃើញ​ផ្ទុយ​ពីនេះ​ស្រឡះ។

យោងតាម ចន ឡក ធម្មជាតិ​ដើម​របស់​មនុស្ស គឺ​ល្អ ហើយ​នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​ មនុស្ស​មាន​សិទ្ធិសេរីភាព​ពេញលេញ ហើយ​ជា​សិទ្ធិសេរីភាព​ស្មើៗគ្នា ដោយ​គ្មាន​ឋានានុក្រម។ សម្រាប់​ចន ឡក សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស មិនមែន​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​សង្រ្គាម​ជាប់ជា​ប្រចាំ​នោះទេ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​នេះ​ក៏​មាន​ច្បាប់​របស់​វាដែរ គឺ “ច្បាប់ធម្មជាតិ” ហើយ​មនុស្ស​គ្រប់រូប​សុទ្ធតែ​ដឹង​ថាអ្វី​ជា​អំពើ​ល្អ អ្វី​ជា​អំពើ​អាក្រក់ ហើយ​ទង្វើ​ណាមួយ វា​ស្រប ឬ​ផ្ទុយ​នឹង​ច្បាប់​ធម្មជាតិ។ អ្វីដែល​ចោទ​ជា​បញ្ហា នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គឺ​ការ​អនុវត្តច្បាប់ធម្មជាតិ។ ​នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ មនុស្ស​ម្នាក់ៗ​ដឹង​ថា​ទង្វើណាមួយ​ជា​ទង្វើ​ល្មើស​នឹង​ច្បាប់​ធម្មជាតិ ហើយ​អ្នក​ប្រព្រឹត្តល្មើស​ត្រូវ​ទទួល​ទណ្ឌកម្ម។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរ​ចោទឡើង​ថា តើ​អ្នកណា​ជា​ធានា​នូវការ​អនុវត្ត​ច្បាប់នេះ? តើ​អ្នកណា​ជា​អ្នក​កំណត់​អំពី​ទណ្ឌកម្ម ហើយ​អ្នកណា​ជា​អ្នក​អនុវត្ត​ទណ្ឌកម្ម​ដែល​បាន​កំណត់?

សរុបមកវិញ តាម​គំនិត​របស់​ចន ឡក បញ្ហាចោទ​នៃ​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​​មិនមែនសង្រ្គាមនោះទេ គឺ​បញ្ហា​អយុត្តិធម៌។ ដូច្នេះ មនុស្ស​ត្រូវការ​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​ ​មិនមែន​​ដើម្បី​ចេញ​ពី​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម​នោះទេ តែ​​ដើម្បី​ចេញ​ពី​ស្ថានភាព​អយុត្តិធម៌ ហើយ​​ការព្រមព្រៀង​ដាក់​ខ្លួន​ក្រោម​អំណាច​រដ្ឋ (តាមរយៈ​កិច្ចសន្យាសង្គម) ក៏​មិនមែន​​ជា​ការ​បោះបង់​ទាំងស្រុង​នូវ​សិទ្ធិសេរីភាព​របស់ខ្លួន ដើម្បី​ជា​ថ្នូរ​នឹង​ការ​ធានាសុវត្ថិភាព​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ ដូចទ្រឹស្តី​របស់​ថូមាស់ ហបស៍​នោះដែរ តែផ្ទុយ​ទៅវិញ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​បោះបង់​នូវ​សេរីភាព​មួយ​ផ្នែក ដើម្បី​ជា​ថ្នូរ​នឹង​ការ​ធានានូវ​ការអនុវត្ត​សិទ្ធិមួយផ្នែក​ទៀត​ដែល​នៅ​សេសសល់ ហើយ​ដែល​ជា​សិទ្ធិ​ធម្មជាតិ​គ្មាន​អ្នកណា​ដកហូតបាន រួមមាន​ដូចជា សិទ្ធិ​រស់រាន​មានជីវិត និង​សិទ្ធិលើ​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន​ ជាដើម។

ទស្សនាទាន​ខុសគ្នា រវាង ចន ឡក និង​ថូម៉ាស់ ហបស៍ ស្តីពី​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស បាន​នាំទៅរក​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ផ្ទុយគ្នា ស្តីពី​អំណាច​របស់​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ។

តាមទស្សនៈ​របស់​ថូម៉ាស់ ហបស៍ នៅ​ពេល​ដែល​បុគ្គល​ម្នាក់ៗ​ព្រមព្រៀងគ្នា​ផ្ទេរសិទ្ធិអំណាច​គ្រប់គ្រង​ទៅ​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ តាម​រយៈ “កិច្ចសន្យាសង្គម” សិទ្ធិអំណាចនោះ​នឹង​ត្រូវ​ផ្ទេរ​ជា​រៀងរហូត ដោយ​មិន​អាច​ដកហូតមកវិញ​បាន ហើយ​បើទោះបីជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​​ចេញ​សេចក្តីសម្រេច ឬ​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ ឬ​ធ្វើ​ច្បាប់ណាមួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​មិន​សប្បាយចិត្ត ឬ​គ្មាន​ភាព​យុត្តិធម៌ ក៏​ប្រជាជន​នៅតែ​ត្រូវ​បន្ត​ដាក់​ខ្លួន​ក្រោម​អំណាច​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​នោះដដែល។ គោលគំនិ​តនេះ​ហើយ ដែល​នាំ​​ថូម៉ាស់ ហបស៍ឲ្យ​មាន​ទំនោរ​ទៅ​រក​របៀបដឹកនាំ​បែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ ហើយ​បិទផ្លូវ​មិន​ឲ្យ​ប្រជាជន​មាន​លទ្ធភាព​រើបម្រះ​ប្រឆាំង​នឹង​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ។

ចន ឡក​វិញ មាន​ទស្សនៈ​ផ្ទុយស្រះ​ពី​ថូម៉ាស់ ហបស៍។ ចន ឡក​យល់ថា នៅ​ក្នុង “កិច្ចសន្យាសង្គម” ប្រជាជន​មិន​បាន​ផ្ទេរ​សិទ្ធិ​អំណាច​​ទៅ​ឲ្យ​មេដឹក​នាំ​ទាំងអស់ និង​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍​នោះទេ ហើយ​កិច្ចសន្យា​នេះ ក៏​មិនមែន​ធ្វើឡើង​តែ​រវាង​ប្រជាជន​គ្នា​ឯងនោះដែរ ពោលគឺ​មាន​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​ជា​ភាគី​នៃ​កិច្ចសន្យា។ នៅ​ក្នុង​ “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់ ចន ឡក បុគ្គល និងបុគ្គល ព្រមព្រៀងគ្នាផ្ទេរ​សិទ្ធិ​មួយ​ផ្នែក​ទៅ​ឲ្យ​រដ្ឋ ដោយ​គ្រប់គ្នា​សុខចិត្ត​ដាក់​ខ្លួន​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​រដ្ឋ ចំណែក​​រដ្ឋវិញ ​​ដែល​ទទួល​សិទ្ធិ​អំណាច​ពី​ប្រជាជន ​ត្រូវ​ជាប់កាតព្វកិច្ច​ធានា​នូវ​​យុត្តិធម៌ ក្នុងការ​អនុវត្ត​សិទ្ធិ​មួយ​ផ្នែក​ដែល​នៅ​សេសសល់​​របស់​ប្រជាជន។

ដូច្នេះ តាមទស្សនៈ​របស់​ចន ឡក ទំនាក់ទំនង រវាង​ប្រជាជន និង​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ គឺ​ជា​ទំនាក់ទំនង​ក្នុង​ឋានៈ​ជា​ភាគី​នៃ​កិច្ចសន្យា ពោលគឺ ភាគីនីមួយៗ (ប្រជាជន​ក៏​ដូចជា​មេដឹកនាំរដ្ឋ) ​ត្រូវ​មាន​ទាំង​សិទ្ធិ និង​​ទាំង​កាតព្វកិច្ច​ ហើយ​ការគោរព​សិទ្ធិ និង​កាតព្វកិច្ច​ទៅវិញទៅមកនេះ គឺ​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ ដើម្បី​ធានា​នូវ​សុពលភាព​នៃ “កិច្ចសន្យាសង្គម”។

ទស្សនាទាន​នៃ​ “កិច្ចស​ន្យាសង្គម” របស់ ចន ឡក មិនត្រឹមតែ​ជា​មូលដ្ឋាន​នៃ​​​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​ពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​ការ​បើក​លទ្ធភាព​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាច​រើបម្រះ​ប្រឆាំង​នឹង​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​ ប្រសិនបើ​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​មិនបាន​គោរព​ទៅ​តាម​កាតព្វកិច្ច​របស់​ខ្លួន​ ក្នុង​ឋានៈ​ជា​ភាគី​នៃ​ “កិច្ចសន្យាសង្គម”។ នេះ​ហើយ​ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​សំខាន់​បំផុត នៃ​ចលនា​បដិវត្តន៍​ដ៏សំខាន់​ពីរ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ​ទីមួយ ​បដិវត្តន៍​​​អាមេរិក​ឆ្នាំ១៧៧៦ ដែល​ជា​ការ​រើបម្រះ​របស់​ប្រជាជន​​ប្រឆាំង​នឹង​អំណាច​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​អង់គ្លេស ដើម្បី​ងាកចេញ​ទៅ​បង្កើត​រដ្ឋឯករាជ្យ​ផ្ទាល់ខ្លួន។ ទីពីរ បដិវត្តន៍​បារាំង​ឆ្នាំ១៧៨៩ ដែល​ជា​ការ​រើ​បម្រះ​របស់​ប្រជាជន​​ប្រឆាំង​នឹង​អំណាច​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ រហូត​ឈាន​ទៅ​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបសាធារណរដ្ឋ។

ចំណុច​ដ៏សំខាន់​មួយ​ទៀត នៅ​ក្នុង​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់ចន ឡក គឺ​ទំនាក់ទំនង រវាង​រដ្ឋ និង​សាសនា។ គិត​មក​ទល់​នឹង​សម័យកាល​របស់​ចន ឡក សាសនា​គឺ​ជា​ប្រភព​ដ៏ចម្បងមួយ​នៃ​ធម្មានុរូបភាព​របស់​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ និយាយ​ដោយខ្លី គឺ​គ្រប់គ្នា​ជឿ​ថា ស្តេច​​ទទួល​ការជ្រើសតាំង​ពី​ព្រះ​ឲ្យ​មាន​សិទ្ធិ​អំណាច​ត្រួតត្រា​លើ​ប្រជាជន។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ប្រជាជន​ត្រូវតែ​គោរព​និង​ស្តាប់​បង្គាប់​ស្តេច​ដូចព្រះ។ ចន ឡក បាន​បដិសេធ​ចោល​ទាំងស្រុង​នូវ​​ជំនឿ​បែបនេះ ដោយ​បាន​ប្រកាន់​យក​នូវ​គោលគំនិត​ថា ធម្មានុរូបភាព​នៃ​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​មាន​ប្រភព​តែមួយគត់ គឺ​ប្រជាជន ដែល​ជា​អ្នក​ប្រគល់​សិទ្ធិ​អំណាច​ទៅ​ឲ្យ​មេដឹកនាំរដ្ឋ ទៅតាម​ទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម”។

បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត ចន ឡក យល់ថា រដ្ឋ​មិន​មាន​តួនាទី ហើយ​ក៏​គ្មាន​សិទ្ធិអំណាច​អ្វី ដើម្បី​ធ្វើការ​ចាត់ចែង ឬ​ត្រួតត្រា​លើ​ជំនឿ​សាសនា​របស់​ប្រជាជន​នោះដែរ។ សិទ្ធិអំណាច​របស់​រដ្ឋ ដែល​ទទួល​បាន​ពី​ប្រជាជន គឺ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ធានា​នូវ​​យុត្តិធម៌​ក្នុងការ​អនុវត្ត​សិទ្ធិ​របស់​ប្រជាជន​ ចំណែក​ឯ​រឿងជំនឿ​សាសនា​ វា​គឺ​ជា​កិច្ចការ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​បុគ្គល​នីមួយៗ។ គោលគំនិតនេះ​របស់​ចន ឡក បាន​នាំទៅរក​ការវិវឌ្ឍ​ដ៏​សំខាន់​ចំនួន​ពីរ ដែល​នៅ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច គឺ​ទីមួយ ការ​បែងចែក​គ្នា​យ៉ាង​ដាច់ស្រឡះ រវាង​សាសនា និង​រដ្ឋ (គ្មាន​សាសនា​របស់​រដ្ឋ) និងទីពីរ សិទ្ធិសេរីភាព​ខាង​ជំនឿ​សាសនា (គ្រប់បុគ្គលនីមួយៗ​មាន​សិទ្ធិសេរីភាព​យ៉ាងពេញលេញ ក្នុងការ​ជឿ និង​អនុវត្ត​តាមសាសនា​ណាមួយ​ ឬ​មិនជឿ​ទៅលើ​សាសនា​ណាមួយ​សោះ តាមតែ​ការយល់ឃើញ​របស់​គេ​រៀងៗខ្លួន)៕

ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ (១៧១២-១៧៧៨)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|rousso ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ គឺ​ជាទស្សនវិទូ​ដែល​មិនបាន​ចូលសាលា ហើយ​គ្មាន​សញ្ញាបត្រ​អ្វី​ទាំងអស់ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ក្នុង​ចំណោម​​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​​នៅ​ក្នុង​សម័យ​ទំនើប រួមជាមួយ​នឹង នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល (Nicolas Machiavel), ថូម៉ាស់ ហបស៍ (Thomas Hobbes), ចន ឡក (John Locke), ម៉ុងតេសគីយើ (Montesquieu)... ស្នាដៃ​ដ៏ល្បីល្បាញ​របស់​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ គឺ​សៀវភៅ​ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជាភាសាបារាំង “Du contrat social” (ស្តីអំពី​កិច្ចសន្យាសង្គម)។

ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ដែល​ឪពុកម្តាយ​ជា​ជនបារាំង កើតនៅថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៧១២ នៅហ្សឺណែវ (ប្រទេស​ស្វ៊ីស​បច្ចុប្បន្ន)។ ម្តាយរូសូ​បាន​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ការ​សម្រាលកូន ហើយ​នៅ​ពេល​ដែល​រូសូ​មាន​អាយុទើប​នឹង​បាន ១០ឆ្នាំ ឪពុក​របស់​រូសូ ដែល​ជា​ជាង​និឡិកា​ បាន​ជាប់ក្តីក្តាំ​នៅ​តុលាការ ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​រត់ចោល​ផ្ទះ​សម្បែង ដើម្បី​គេច​ពី​ការជាប់​ពន្ធនាគារ។ រូសូ​ក៏​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​ក្មេងអនាថា រស់​នៅ​លើក​កញ្ជើ​ពី​កន្លែងមួយ​ទៅ​កន្លែង​មួយ​ ដោយ​ម្តងរស់​នៅ​ជាមួយ​នឹង​ឪពុកមា​ខាង​ម្តាយ ម្តង​ទៅ​រស់នៅ​ជាមួយ​នឹង​បុព្វជិត​គ្រិស្តសាសនា ហើយ​ចុងក្រោយ​ទៅ​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​ចម្លាក់។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែត្រូវ​រង​ការ​វាយដំ​ពី​មេជាង រូសូ​ក៏​បាន​រត់ចេញ​ពី​ផ្ទះ ហើយ​រសាត់អណ្តែត​​ឆ្លងព្រំដែន​ពី​ហ្សឺណែវ​ចូល​ទៅ​ក្នុង​សាវ័រ ដែល​បច្ចុប្បន្នជា​​ទឹកដី​បារាំង ក៏ប៉ុន្តែ កាលណោះ​​ស្ថិត​ក្នុង​ទឹកដី​អ៊ីតាលី។

នៅ​តំបន់​សាវ័រ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ត្រូវ​បាន​ស្រ្តី​មេម៉ាយ​ស្តុក​ម្នាក់​ឈ្មោះ​ថា លោកស្រីដឺ​វ៉ារាំងស៍ (Madame de Warens) យក​ទៅ​ចិញ្ចឹម ហើយ​ផ្ចុងផ្តើម​ឲ្យ​រូសូ​បាន​រៀនសូត្រ​ខាង​ដូរតន្រ្តី ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេលរស់​នៅ​ជាមួយ​លោកស្រី​ដឺវ៉ារាំងស៍ ជាង​១០ឆ្នាំ​នោះ រូសូ​ក៏​បាន​ចំណាយ​ពេល​​យ៉ាងច្រើន​ក្នុងការ​អាន​សៀវភៅ​ទស្សនវិជ្ជា​ផងដែរ។

នៅ​ឆ្នាំ១៧៤២ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ដែល​មាន​អាយុ ៣០ឆ្នាំ បាន​ចាកចេញ​ពី​ផ្ទះ​​​លោកស្រី​ដឺវ៉ារាំងស៍​ ដើម្បី​ទៅ​ប្រកប​អាជីព​ជា​អ្នក​និពន្ធ​បទភ្លេង នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស។ នៅ​ទីនោះ រូសូ​បាន​យក​ប្រព័ន្ធ​តាក់តែង​បទភ្លេង​ដែល​លោក​ទើប​នឹង​បង្កើតឡើង ទៅ​ដាក់​បង្ហាញ​នៅ​ក្នុង​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង ក៏ប៉ុន្តែ ប្រព័ន្ធតាក់តែង​បទភ្លេង​ថ្មីនេះ​​មិន​​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​យក​នោះទេ ដោយ​សារតែ​បណ្ឌិតសភា​យល់ថា វា​​ជា​ប្រព័ន្ធ​តែងបទភ្លេង​ដែល​មិនសូវ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព ក្នុងការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង។ ទោះជាយ៉ាងណា បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​ទទួលស្គាល់​ថា ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ គឺ​ជា​មនុស្ស​ឆ្លាតវៃ និង​មាន​គំនិត​ច្នៃប្រឌិតខ្ពស់។ ជីវិត​រស់នៅ​ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស​នោះ បាន​នាំ​រូសូ ឲ្យ​ស្គាល់​ទស្សនវិទូ​ដ៏​ចំណានៗ​ជាច្រើន​របស់​បារាំង ជាពិសេស ​ដឺនីស ឌីដឺរូ (Denis Diderot) និង វ៉ុលទែរ (Voltaire)។

ឆ្នាំ១៧៥០ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏​សំខាន់​មួយ ដែល​នាំ​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ទៅ​រក​ភាព​ល្បីល្បាញ ហើយ​មិនមែន​ល្បីល្បាញ​ខាង​ដូរតន្រ្តី​ដែល​ជា​ជំនាញ​របស់​លោក​នោះទេ តែ​ល្បីល្បាញ​ខាង​ទស្សនវិជ្ជា។ នៅ​ឆ្នាំនោះ រូសូ ក្នុងវ័យ ៣៨ឆ្នាំ បាន​ចូលរួម​ប្រកួតប្រជែង​សរសេរ​អត្ថបទ​ទស្សនវិជ្ជាមួយ ជុំវិញ​សំណួរ​ថា “តើ​ការរីកចម្រើន​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​និង​សិល្បៈ​ជួយ​លើក​តម្កើង​ឬ​ធ្វើ​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចុះ​ខាង​សីលធម៌​របស់​មនុស្ស?”

នៅ​ក្នុង​អត្ថបទ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសាបារាំងថា “Discours sur les sciences et les Arts” រូសូ​បាន​សរសេរ​រៀបរាប់​ពី​ទឡ្ហីករណ៍​ជាច្រើន ដើម្បី​ការពារ​នូវ​គោលគំនិត​របស់​លោកដែល​ថា ការរីកចម្រើន​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​និង​សិល្បៈមិនបាន​ជួយ​លើក​តម្កើង​សីលធម៌​របស់​មនុស្ស​នោះទេ ផ្ទុយ​ទៅវិញ វាគឺ​ជា​កត្តា​ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​សីលធម៌​មាន​ការ​ធ្លាក់ចុះ​ទៅវិញ។ អត្ថបទ​នេះ​បាន​ទទួល​ពានរង្វាន់​លេខ១ ហើយ​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​រូសូ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​មាន​ភាព​ល្បីល្បាញ។

បួនឆ្នាំក្រោយ​មក (ឆ្នាំ១៧៥៤) រូសូ​បាន​ចូលរួម​ប្រកួតប្រជែង​សរសេរ​អត្ថបទ​មួយថ្មី​ទៀត ដោយលើកនេះ រូសូ​សរសេរ​អំពី​ “ប្រភពនិង​មូលដ្ឋាន​ដែលបង្កើត​ឲ្យ​មាន​​​វិសមភាព​រវាង​មនុស្ស” (តាមភាសាបារាំង “Discours sur l’origine et les fondements de l’inégalité parmi les homes”)។ ស្នាដៃ​ថ្មីនេះ​ក៏​ទទួល​បាន​នូវ​ភាពល្បីល្បាញ​ដូចកាល​ពី​ស្នាដៃ​ទីមួយដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេលជាមួយគ្នា ទស្សនៈ​របស់​រូសូ​ក៏​ទទួល​រង​នូវការ​រិះគន់​យ៉ាង​ច្រើន​ផងដែរ ជាពិសេស ពី​សំណាក់​បញ្ញវ័ន្ត​​ល្បីៗ​នៅ​ពេលនោះ រួមមាន​ដូចជា ដឺនីស ឌីដឺរូ និង វ៉ុលទែរ ជាដើម ដែល​ជា​អ្នក​មាន​ទំនាក់ទំនង​រាប់អានគ្នា​ជាមួយ​រូសូ។

ទស្សនៈផ្ទុយគ្នា និង​ការ​រិះគន់​គ្នា​ទៅវិញទៅមក​​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់ទំនង​នេះ​ត្រូវ​កាត់ផ្តាច់ ហើយ​រូសូ​និង​វ៉ុលទែរ​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​គូសត្រូវ​ដ៏​ជូរចត់​នឹងគ្នា។ រូសូ​​បាន​ចេញ​ពី​ប៉ារីស​ទៅរស់​នៅ​ឯ​ជាយក្រុង​​ដាច់ចេញ​ពី​ក្រុម​បញ្ញវ័ន្តផ្សេងទៀត។ នៅ​ទៅនោះហើយ ដែល​រូសូ​​​​​បាន​ចំណាយ​ពេល​សរសេរ​សៀវភៅ​បាន​ច្រើន​ ទាំង​សៀវភៅ​ប្រលោមលោក និង​សៀវភៅ​ទស្សនវិជ្ជា ដោយ​ក្នុងនោះ ស្នាដៃ​ដែល​ល្បីល្បាញ​ជាងគេ គឺ​សៀវភៅ​ទស្សនវិជ្ជា ស្តីពី “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសាបារាំងថា “Du contrat social” ដែល​ចេញផ្សាយ​នៅ​ឆ្នាំ១៧៦២។ ស្នាដៃ​មួយទៀត ដែល​រូសូ​ចេញផ្សាយ​នៅ​ឆ្នាំ​ជាមួយគ្នា ហើយ​ដែល​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយ​ដែរ​នោះ គឹ​សៀវភៅ​​ស្តីពីរបៀប​អប់រំ​មនុស្ស ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសាបារាំង​ថា “Emile ou De l’éducation”។

សៀវភៅ​អស់ទាំង​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវការ​ថ្កោលទោស​ ទាំងពី​សំណាក់​វិហារ​កាតូលិក និង​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ​។ ដោយ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការធ្វើ​ទុក្ខបុកម្នេញ​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ រូសូ​ក៏​បាន​ចេញ​ពី​បារាំង ហើយ​ទៅ​រស់នៅ​និរទេស​ខ្លួន​ពី​ប្រទេស​មួយ​ទៅប្រទេសមួយ ដោយ​ដំបូង​រត់ទៅ​ហ្សឺណែវ​ដែល​ជា​កន្លែងកំណើត ប៉ុន្តែ នៅ​ទីនោះ រូសូ​ក៏​មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ស្វាគមន៍​នោះដែរ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​រូសូ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ចាកចេញ​ពី​ហ្សឺណែវ​ទៅ​​អាល្លឺម៉ង់ និង​បន្ទាប់​មក​ទៀត ទៅ​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​អង់គ្លេស​នោះ​ រូសូ​ក៏​រស់នៅ​មិនបាន​យូរ​ប៉ុន្មាន​នោះដែរ គឺ​នៅបាន​តែ​មួយ​ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយសារ​តែ​មិន​ត្រូវគ្នា​ជាមួយ​នឹង​បញ្ញវ័ន្ត​អង់គ្លេស។

នៅ​ទីបំផុត រូសូ​ក៏​សម្រេចចិត្ត​វិលត្រឡប់​ចូល​មក​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ ចូល​ដោយ​លួចលាក់ ប្រើឈ្មោះ​ក្លែងក្លាយ ហើយ​រស់នៅ​ផ្លាស់ប្តូរ​ទីលំនៅ​ពី​ខេត្តមួយ​ទៅខេត្តមួយ ហើយ​ចុងក្រោយ​ទៅរស់នៅ​ក្នុងស្រុក​តូចមួយ នៅចម្ងាយ​ប្រមាណជា ៣៥គីឡូម៉ែត្រ​ខាងជើង​ទីក្រុង​ប៉ារីស។

រូសូ​បាន​ចំណាយ​ពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក សរសេរ​អំពី​ប្រវត្តិរូប​ផ្ទាល់​ខ្លួន (“Les Confessions” និង “Rêveries du promeneur solitaire”) ជាពិសេស គឺ​សរសេរ​ដើម្បី​​បកស្រាយ​តប​ទៅ​អ្នក​ដែល​រិះគន់​លោក។ ក៏ប៉ុន្តែ សៀវភៅ​ទាំងនេះ​មិន​ត្រូវ​បាន​បោះពុម្ពផ្សាយ​ភ្លាមៗ​នោះទេ។ រហូត​ទាល់​តែក្រោយ​ពេល​ដែល​លោក​ទទួល​មរណភាព ទើបសៀវភៅ​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​បោះពុម្ពផ្សាយ។

ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ធ្លាក់​ខ្លួន​ឈឺធ្ងន់​ដោយ​ដាច់សរសៃឈាម​ក្នុង​ខួរក្បាល ហើយ​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃទី២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៧៧៨ ក្នុង​វ័យ ៦៦ឆ្នាំ។ ១៣ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក អដ្ឋិធាតុ​របស់​លោក​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​បារាំង​បញ្ជូន​យក​ទៅ​តម្កល់​នៅ​ក្នុង​វិមាន​តម្កល់​សពវីរជន​បារាំង គឺ​វិមាន​​ប៉ង់តេអុង (Panthéon) ក្នុងក្រុង​ប៉ារីស ដោយ​នៅ​ទីនោះ អដ្ឋិធាតុ​របស់​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​តម្កល់​នៅ​ចំពីមុខ​ទីតាំង​តម្កល់​អដ្ឋិធាតុ​របស់​វ៉ុលទែរ ដែល​ជា​គូសត្រូវ​ដ៏​ជូរចត់​នឹង​គ្នា កាល​ពី​ពេល​នៅរស់៕

ទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មនុស្ស​ជាទូទៅ មិនថា​កាល​ពី​ក្នុង​សម័យ​បុរាណ ឬ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន តែងតែ​នាំគ្នា​ជឿ​ទៅលើ​ភាពរីកចម្រើនជឿនលឿន​របស់​មនុស្ស ពោលគឺ ពី​សម័យកាល​មួយ ទៅ​សម័យកាល​មួយ ជីវិត​របស់​មនុស្ស​តែងតែ​​មាន​ភាព​ប្រសើរឡើង ទាំង​ខាង​ផ្នែក​សម្ភារៈ និង​សីលធម៌។

ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ​វិញ យល់ឃើញ​ផ្ទុយ​ពីនេះ។ រូសូ​យល់ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង ថ្វីដ្បិត​តែ​មិនមាន​ភាពជឿនលឿន​ខាង​សម្ភារៈ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​ទឹកចិត្ត​ល្អ សីលធម៌​ប្រពៃ ហើយ​អាច​រស់នៅ​ប្រកប​ដោយ​សុភមង្គល។ ក៏ប៉ុន្តែ ពី​សម័យកាល​មួយ ទៅសម័យកាល​មួយ មនុស្ស​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រីកចម្រើន​ខាង​សម្ភារៈ ក៏ប៉ុន្តែ សីលធម៌​របស់​មនុស្ស​វិញ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់ ហើយ​បើ​តាម​រូសូ នេះ​គឺ​ដោយសារ​តែ​ឥទ្ធពិល​អាក្រក់​របស់​សង្គម។ ទាក់ទង​នឹង​ចំណុច​នេះ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បាន​ធ្វើការ​ពិចារណា​ទៅលើ​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស (Etat de nature/State of Nature) នៅមុនពេល​បង្កើត​ជា​សហគមន៍ ឬ​ជា​រដ្ឋ។

យោងតាម​រូសូ ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គឺ​កើតមក ដើម្បី​រស់នៅឯកោ​តែឯង ដែល​នេះ​គឺ​ជា​ការ​យល់ឃើញ​ផ្ទុយ​គ្នា​ស្រឡះ​ពី​អារីស្តូត ដែល​ថា ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​កើតមក គឺ​ដើម្បី​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍ ឬ​ជា​រដ្ឋ (L’homme est un animal politique)។ ត្រង់កន្លែងនេះ គេ​អាច​និយាយ​បាន​ថា ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មាន​ទស្សនៈ​ដូចគ្នា​ទៅនឹង​ថូម៉ាស់ ហបស៍។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាព​ស្រដៀងគ្នា​នេះ គឺ​មាននៅ​ត្រឹមតែ​ចំណុច​នេះ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ រីឯ​គោលគំនិត​ទូទៅ ស្តីពី​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស ទស្សនវិទូ​នយោបាយ​ទាំងពីរ​រូបនេះ​មាន​ការយល់ឃើញ​ផ្ទុយ​ពី​គ្នា​ស្រឡះ។

យោងតាម​ថូម៉ាស់ ហបស៍ ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គឺ​អាត្មានិយម ចូលចិត្ត​ប្រកួតប្រជែងគ្នា តែងតែគិតថា​ខ្លួនឯង​គ្រាន់បើ​ជាង​អ្នកដទៃ ហើយ​មិនញញើត​នឹង​ប្រើកម្លាំង​វាយប្រហារ​ទៅលើ​អ្នកដទៃ ដើម្បី​តែប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួនឯង។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​ គឺ​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​ជម្លោះ​ជាប់ជាប្រចាំ។

ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ​វិញ យល់ថា អ្វី​ដែល​ថូម៉ាស់ ហបស៍ រៀបរាប់​នេះ មិនមែន​ជា​សភាព​ធម្មជាតិ​ដើម​របស់​មនុស្ស​នោះទេ តែ​ជា​សភាព​​​របស់​មនុស្ស ដែល​រស់​នៅ​ជា​សហគមន៍​រួចទៅហើយ។ យោងតាម​រូសូ ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​ពី​កំណើត​មក គឺ​ស្អាតស្អំ ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​សង្គម​ដែល​ជា​អ្នក​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ខូច (« l’homme naît bon, c’est la société qui le corrompt » )។

ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បាន​ធ្វើការ​ពិចារណា​ទៅលើ​មនោសញ្ចេតនា​មួយ​របស់​មនុស្ស គឺ​ការ​ស្រឡាញ់​ខ្លួនឯង ដោយ​បាន​ធ្វើការ​បែងចែក​ជាពីរ​ដាច់ចេញ​ពី​គ្នា​ស្រឡះ។ ទីមួយ គឺ​ការ​ស្រឡាញ់​ខ្លួនឯង​ពី​ធម្មជាតិ (amour de soi) ដែល​ជា​ការ​ចេះគិតគូរ​ពី​ខ្លួនឯង ការពារខ្លួន ថែខ្លួន ចង់​ឲ្យ​ខ្លួន​ល្អ និង​មាន​សុភមង្គល ក៏​ប៉ុន្តែ​សម្រាប់តែស្កប់ចិត្ត​ខ្លួនឯង ដោយ​មិន​ធៀប​នឹង​អ្នកដទៃ ហើយ​មិន​ខ្វល់ខ្វាយ​ពី​ទស្សនៈ​របស់​អ្នកដទៃ​ដែល​មើ​លមក​ខ្លួន។ រូសូ​យល់ថា ការ​ស្រឡាញ់​ខ្លួន​ឯង​ពី​ធម្មជាតិ​នេះ គឺ​ជា​ការល្អ ហើយ​វា​ផ្ទុយ​ស្រឡះ​ពី​ការ​ស្រឡាញ់​ខ្លួន​ឯង​មួយ​ទៀត (amour-propre) ដែលកើតចេញ​ពី​ការ​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍។ គឺ​ជា​ការ​ស្រឡាញ់​ខ្លួនឯង​ដោយ​ធៀប​ទៅនឹង​អ្នក​ដទៃ និង​ដោយ​ចង់​ឲ្យ​អ្នក​ដទៃ​មើល​មក​ថា​ខ្លួនល្អ។ ការ​ស្រឡាញ់​ខ្លួនឯង​បែបនេះ​ហើយ​ ដែល​​រូសូ​យល់ថា ជា​កត្តា​ចម្បង​ដែល​នាំ​ទៅ​រក​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា ការ​ច្រណែនឈ្នានិសគ្នា និង​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា។

ដូចគ្នា​ដែរ​ចំពោះ​វិសមភាព ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ធ្វើការ​បែងចែក​ដាច់​ពីគ្នា រវាង ទីមួយ ​វិសមភាព​ពី​ធម្មជាតិ (inégalité naturelle) ដែល​ជា​វិសមភាព​ខាង​រូបរាងកាយ (កម្លាំង​, មាឌ, បញ្ញា, សុខភាព...) ដែល​រូសូ​គិត​ថា​គឺ​ជា​រឿងធម្មតា និង​ទីពីរ វិសមភាព​ដែល​កើតចេញ​ពី​​ការកំណត់​ដោយ​សង្គម (inégalité morale)។ វិសមភាព​ប្រភេទ​ទីពីរ​នេះហើយ ដែល​រូសូ​យល់ថា​ជា​ចំណោទ​ដ៏ធំ​របស់​មនុស្ស ហើយ​ដែល​គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​ស្វែងយល់។

យោងតាម​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ កត្តា​​ដ៏​ចម្បងមួយទៀត ដែល​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​វិសមភាព​នៅ​ក្នុង​សង្គម គឺ​កម្មសិទ្ធិឯកជន។ តាមគំនិត​របស់​រូសូ នៅ​ក្នុង​លក្ខណៈធម្មជាតិ អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅលើ​ភពផែនដី​យើងនេះ​គឺ​ជា​របស់​រួមទាំងអស់ មិនមែន​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់​អ្នកណា​ម្នាក់នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបង្កើត​ឲ្យ​មាន​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ម្នាក់ៗ​អាច​យក​របស់​អ្វី​មួយ​មក​ធ្វើ​ជា​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន​ផ្តាច់មុខតែឯង ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត អ្នក​ខ្លះ​អាច​មានច្រើន ខ្លះ​មាន​តិច ហើយ​ខ្លះ​អត់មាន​សោះ​ក៏​មាន ដែល​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ទៅជា​វិសមភាព​រវាង​មនុស្ស និង​មនុស្ស​ដូចគ្នា។

ទស្សនៈរបស់​រូសូ​នេះហើយ ដែល​មេដឹកនាំ​បដិវត្តន៍​កុម្មុយនិស្ត រួមមាន​ទាំង​ទស្សនវិទូ​កាលម៉ាក្ស មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត​លេនីន ឬ​ក៏​មេដឹកនាំ​ខ្មែរក្រហម​ ជាដើម នាំគ្នា​​​លើក​យក​មក​ធ្វើ​ជា​សំអាង ដើម្បី​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​លុបបំបាត់កម្មសិទ្ធិឯកជន ហើយ​យក​អ្វីៗ​ទាំងអស់​ដាក់​ជា​សមូហភាព។

ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិត​ទៅ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មិនដែល​លើកឡើង​ពី​គំនិត​ថា​គេ​ត្រូវលុបចោល​កម្មសិទ្ធិឯកជន​នេះទេ។ សម្រាប់​រូសូ មនុស្ស​យើង​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍​រួចទៅហើយ ដូច្នេះ មិន​អាច​វិលត្រឡប់​ទៅរក​សភាព​ធម្មជាតិ​ដើម​វិញ​បាននោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ អ្វីដែល​គេ​គួរធ្វើ គឺ​ត្រូវ​រកវិធី​គ្រប់គ្រង​​ទំនាក់ទំនង​នៅ​ក្នុង​សហគមន៍​ ដើម្បី​ធានា​នូវ​យុត្តិធម៌ និង​សិទ្ធិសេរីភាព​របស់​បុគ្គល​នីមួយៗ​នៅ​ក្នុង​សហគមន៍ ហើយ​បើ​តាម​រូសូ​ គេ​អាច​សម្រេច​គោលដៅនេះ​បាន តាមរយៈ “កិច្ចសន្យាសង្គម”។

នៅ​ក្នុង​ “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់​រូសូ មនុស្ស​ម្នាក់ៗ​សុខចិត្ត​លះបង់​សិទ្ធិពីធម្មជាតិ​​របស់​ខ្លួន ហើយ​ជាថ្នូរមកវិញ គឺ​ទទួល​បាន​នូវ​សិទ្ធិពលរដ្ឋ​ដែលកំណត់​ដោយ​ច្បាប់ ដោយ​នៅ​ក្នុងនោះ​ក៏មាន​ដែរ សិទ្ធិ​ទៅលើ​កម្មសិទ្ធិឯកជន។

យោងតាម​រូសូ នៅ​ក្នុង​សង្គមមួយ​ដែល​យុត្តិធម៌ គ្រប់គ្នា​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​គោរព​ទៅ​តាម​ “ឆន្ទៈទូទៅ” (Volonté générale) ពោលគឺ ឆន្ទៈរបស់ប្រជារាស្រ្តជាទូទៅ។ ឆន្ទៈទូទៅ​គឺ​មាន​គោលដៅ​ស្វែងរក​ផលប្រយោជន៍​ទូទៅ ហើយ​វាអាច​មាន​ភាព​ផ្ទុយគ្នា​ទៅនឹង​ឆន្ទៈបុគ្គល និង​ប្រយោជន៍​បុគ្គល ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ករណី​មាន​ភាព​ផ្ទុយគ្នា​នេះ ឆន្ទៈទូទៅ​ត្រូវតែ​មាន​ឧត្តមានុភាព​លើ​ឆន្ទៈបុគ្គល។

ម្យ៉ាងទៀត ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ក៏​បាន​ធ្វើការ​ទាញភ្ជាប់គ្នា​ផងដែរ រវាង "ឆន្ទៈទូទៅ" និងធម្មានុរូបភាព​នៃ​ច្បាប់ និង​​អំណាច​រដ្ឋ។ រូសូ​យល់ថា ដោយសារ​តែ​អ្វីៗ​ទាំងអស់ ទាំងមេដឹកនាំ និង​ទាំង​ច្បាប់ សុទ្ធតែ​កើតចេញ​ពី​ឆន្ទៈ​ទូទៅ​របស់​ប្រជាជន ដូច្នេះ នៅ​ពេល​ប្រជាជន​ស្តាប់​មេដឹកនាំ និង​គោរពច្បាប់ តាមពិត គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​ស្តាប់ និង​គោរព​តាម​ឆន្ទៈ​របស់​ខ្លួនឯងតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​រូសូ បាន​សរសេរ​នូវ​ពាក្យដ៏ល្បីល្បាញ​មួយឃ្លាថា “L’obéissance à la loi qu’on s’est prescrite est la liberté” ដែល​មាន​ន័យជារួមថា ការគោរព​ច្បាប់​ដែលកើតចេញ​ពី​ឆន្ទៈខ្លួនឯង វា​គឺ​ជា​សិទ្ធិសេរីភាព ហើយ​មិនមែន​ជា​ការ​បង្ខិតបង្ខំនោះទេ។

ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរ​ចម្បងដែល​ចោទឡើង គឺ​នៅត្រង់​ថា តើ​មេដឹកនាំ និង​ច្បាប់ ពិតជា​កើតចេញ​ពី​ឆន្ទៈរាស្រ្ត​ដែរឬទេ? ចំណុច​នេះហើយ ដែល​​​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បាន​លើក​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុងការ​រិះគន់​របបដឹកនាំ​នៅ​បារាំង នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ (Ancien régime) ដោយ​រូសូ​ចាត់ទុកថា​ជា​របៀបដឹកនាំ​មួយ ដែល​មិនគោរពទៅតាម​ឆន្ទៈទូទៅ​របស់​ប្រជារាស្រ្ត។ ១១ឆ្នាំក្រោយ​មរណភាព​របស់​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ទ្រឹស្តី​ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏​ចម្បងមួយ ក្នុងការ​ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​បារាំង នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៩៕

ទស្សនៈរបស់ Montesquieu ( ១៦៨៩-១៧៥៥ នៃគ.ស.​ )

កែប្រែ

លោក​​ Montesquieu ជាទស្សនវិទូនយោបាយ ជាអ្នក ប្រវត្តិវិទូ ជាអ្នកនិពន្ធ​ប្រលោមលោក របស់បារាំងម្នាក់ និងត្រូវ បានគេទទួលស្គាល់ថា ជាស្ថាបនិកមួយរូប ខាងសង្គមវិទ្យា និង ជាបិតា នៃវិទ្យាសាស្រ្ត​នយោបាយ ទៀតផង ។ គាត់កើត នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមករា ឆ្នាំ ១៦៨៩ នៃគ.ស. នៅ តំបន់ប្រេដនៃ ខេត្រជីរុន​​​​​​​​​​​​​​​​សាធាណរដ្ឋបារាំង។ ហើយបានទទួលមរណ កាល នៅថ្ងៃ ទី ១០ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៧៥៥ ក្នុងជន្មាយុ ៦៦ ឆ្នាំនៅ ទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង ។ គាត់ក៏ធ្លាប់ជាទីប្រឹក្សាសភា ថែមទាំងជាអ្នកប្រឆាំងនឹងទ្រឹស្តីរបបផ្តាច់ការម្នាក់ផងដែរ ។ នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧២៦ គាត់លះបង់ការងារទាំងអស់ដើម្បីយក ពេលវេលាធ្វើការសញ្ជឹងគិតនិងធ្វើ ទៅក្រៅប្រទេសមានអ៊ីតាលី ហុងគ្រី ហូឡង់ដ៏ និងប្រទេស អង់គ្លេសជាដើម ។


លក្ខណៈទូទៅនៃស្នាដៃ និងការសិក្សា

គោលការណ៍សំខាន់របស់គាត់ គឺការផ្គត់ផ្គង់ច្បាប់ និងការបែងចែកអំណាចកក្នុងរដ្ឋ ។ ក្នុងស្នាដៃ ដ៏ល្បី ២ របស់ Montesquieu នៅក្នុងគំនិតនោបាយគឺ

ទី ១. ការសិក្សាបញ្ហាកត្តាទូទៅ ដែលកំណត់នៅក្នុងស្នាដៃរបស់គាត់ឈ្មោះ ‍«The Spirit of Law​ (1728-1748)»​ស្នាដៃនេះត្រូវបានបោះពុម្ពជាលើកទីមួយនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៤៨។លោក Montesquieu បានធ្វើការកត់សម្គាល់ថា«មានមនុស្សជាច្រើន ដែលដឹកនាំមនុស្សរួមមានអាកាសធាតុសាសនា ច្បាប់និងគោលការណ៍នៅក្នុងអតីតកាល ដូចជាសីលធម៌ទំលាប់ប្រពៃណីលទ្ធផល ទាំងអស់នេះ បង្កើតបានជាព្រលឹងទូទៅរបស់ប្រជាជន »។

ទី ២. សមិទ្ធិផលដែលលោក Montesquieu ទទួលបានគឺ ទ្រឹស្តីនៃការបែងចែក អំណាច ។ស្ថាបនិ ក ទាំងអស់នៃទ្រឹស្តី បែងចែកអំណាចនោះ គឺអារីស្តូត និងផ្លាតូ បន្ទាប់អាគ្វីនីស និងចន ឡុក ។ ទ្រឹស្តី នេះ គេបានឃើញជាលើកទីមួយ នៅក្នុងក្រឹត្យច្បាប់ក្នុងប្រទេសអង់គ្លេសក្នុងដំណាក់កាល នៃការគ្រប់គ្រង​ដោយក្រូមវែល ។ លោក Montesquieu​ បានឲ្យគំនិតជាទ្រឹស្តីថា «​អំណាចនយោ បាយតែងតែអនុវត្តន៍ រំលោភលើច្បាប់ ដូច្នេះច្បាប់កំពូលអាចស្ថិតស្ថេរល្អនៅបាន លុះត្រាតែបែង ចែក អំណាចនោះ ជានិតិបញ្ញត្តិ និតិប្រតិបត្តិ និងតុលាការ ហើយធ្វើយ៉ាងណា ដើម្បីឲ្យស្ថាប័ន អំណាចនិមួយៗ មានសកម្មភាពជាឯករាជ្យ ដាច់ចេញពីគ្នា» ។

  គាត់ធ្លាប់សិក្សាពីច្បាប់ តែគាត់ហាក់ដូចជាមិនពេញចិត្តទាល់តែសោះ ពីព្រោះគាត់ចង់ស្វែង យល់ ពីគោលការណ៍​ «ស្ពីរីត» របស់វា ។ ពាក្យថា គោលការណ៍ «ស្ពីរីត» មានន័យថា «ជាកម្លាំង ជំរុញ» ឬអាចនិយាយបានថា «ជានិន្នាការ» ដែលនាំឲ្យគេដើរទៅមុខ ។ បើយើងធ្វើការប្រៀប ធៀបនិយមន័យខាងលើ ទៅនឹងចំណងជើងសៀវភៅដ៏ល្បីល្បាញរបស់គាត់នោះ គឺចង់និយាយ ថា ហេតុដូចម្តេចបានជានៅក្នុងប្រទេស​មួយមានច្បាប់ខុសៗគ្នា ? ដូចម្តេចបានជាច្បាប់ខ្លះ មាន ប្រសិទ្ធិភាព ហើយខ្លះទៀតគ្មាន ?
   វណ្ណកម្មដ៏ធំសម្បើមនេះ ចែកចេញជា ៣១ សៀវភៅ ដែលបែងចែកជា ១៥ ទៅ ២០ ជំពូក ក្នុងសៀវភៅនិមួយៗ ។ គេចាត់ទុកលោកជានយោបាយវិទូ ពីព្រោះខ្លឹមសារសៀវភៅរបស់គាត់ សុទ្ធសឹងធ្វើ​ ការសិក្សាអំពីរបបគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋ ។ លោក Montesquieu បានដាក់ចំណងជើង សៀវភៅរបស់គាត់​ ដោយប្រុងប្រយ័ត្ន មិនឲ្យឃើញមានលក្ខណៈនយោបាយទេ ៕

ទ្រឹស្តីស្តីអំពីច្បាប់

    លោក Montesquieu បានឲ្យនិយមន័យចំពោះពាក្យច្បាប់ថា «នៅក្នុងន័យទូលំទូលាយរ បស់វា ច្បាប់គឺ ទំនាក់ទំនងចាំបាច់ទាំងឡាយ ដែលចេញមកពីអ្វី និងអ្វីដែលនឹងកើតឡើង ។ តាមនិយមន័យនេះ ច្បាប់ដូចជាទំនាក់ទំនងចាំបាច់ គឺមានន័យថា ច្បាប់លែងមានន័យទៅតាម ទស្សនៈទាន​ ទេវវិជ្ជា ឬតាមប្រពៃណីដូចមុនទៀតហើយ។ការធ្វើឲ្យមានទំនាក់ទំនងមានភាព ត្រឹមត្រូវគឺជាភារកិច្ចចាំបាច់របស់ច្បាប់ សម្រាប់ភាវៈទាំងអស់តាំងពីធំដល់តូច ។​នៅក្នុងន័យនេះ ភាវៈទាំងអស់សុទ្ធតែមានច្បាប់របស់វា អាទិទេពក៏មានច្បាប់អ្នកមានបញ្ញាខ្ពស់ជាងមនុស្សក៏មាន ច្បាប់សត្វក៏មានច្បាប់ មនុស្សសាមញ្ញក៏មានច្បាប់» ។ គាត់បានអះអាងថា «ច្បាប់ទំនៀមទំលាប់  ប្រពៃណីនិងច្បាប់បញ្ញត្តិនៃគ្រប់ជាតិសាសន៍ទាំងអស់ សុទ្ធតែមានប្រភពកំណើតរបស់ខ្លួនចេញ ពីមូល ហេតុ ២ យ៉ាង កាយមូលហេតុ និងសីលមូលហេតុ ។

១.កាយមូលហេតុ ជាមូលហេតុដែលមានចំណងទាក់ទងទៅនឹងអាកាសធាតុ ទឹកដី ទំហំ ទីតាំង ភូមិសាស្រ្ត និងដង់ស៊ីតេប្រជាជន ។​ ធាតុអាកាស មានឥទ្ធិពលទៅលើចរឹតមនុស្ស ។ ដោយ មនុស្ស ជាអ្នកបង្កើតច្បាប់ ដូចនេះ អាកាសធាតុ ក៏មានឥទ្ធិពលទៅលើច្បាប់ដែរ។ ច្បាប់ដែល កើត ចេញពីចរឹតមនុស្ស តណ្ហាមនុស្ស លក្ខណៈមនុស្ស គឺសុទ្ធតែនាំមកជាមួយ នូវឥទ្ធពល នៃអាកាស ធាតុ ដូច្នេះសម្រាប់តំបន់ពីខុសគ្នា ច្បាប់ក៏មានលក្ខណៈខុសគ្នាដែរ។ សង្គមបែបណា បរិយាកាស បែបណាភូមិសាស្រ្តបែបណាប្រវត្តិសាស្រ្តបែបណា វប្បធម៌បែបណា មុខជំនាញឯក ទេសបែប ណា មនុស្សបែបណា នាំឲ្យច្បាប់​ មានលក្ខណៈ បែបនោះដែរ ។

     លោកបានបញ្ជាក់ថា «ច្បាប់បញ្ញត្តិទាំងឡាយ មានចំណងទាក់ទងយ៉ាងជិតស្និទបំផុត ទៅ នឹង​ការប៉ិនប្រសប់នានាដែលប្រជាជនខុសៗ​ គ្នា មានពីធម្មជាតិស្រាប់ សម្រាប់ធ្វើជា មធ្យោបាយ  ចិញ្ចឹមជីវិត» ។ ក្នុងចំណោមកាយមូលហេតុកត្តាភូមិសាស្រ្តក៏ជាមូលហេតុចម្បងនៃកំណកំណើ ត ច្បាប់ និងរដ្ឋ ។

២.សីលមូលហេតុជាមូលហេតុដែលស្តែងឡើង ជាសកម្មភាពយឺតបន្តិច បើធៀបទៅនឹងកាយ មូលហេតុ គឺកើតឡើង នៅពេលដែលសង្គមមានការរីកចម្រើន ផ្នែកអរិយធម៌ ។ទាក់ទងទៅនឹង មូលហេតុប្រភេទនេះ មានគោលការណ៍នៃរបបនយោបាយ ជំនឿ សាសនា សីលធម៌និង ទំនៀម ទំលាប់ ប្រពៃណី ។ សីលមូលហេតុ គឺជាមូលហេតុ នៃស្មារតី ឬព្រលឹងរបស់មនុស្សគ្រប់ៗ​ រូប ។ មូលហេតុនេះ មានឥទ្ធិពល ទៅលើការបង្កើតច្បាប់ប្រជាជាតិខ្លាំងជាងកាយមូលហេតុ ។

ប្រភពច្បាប់ចែកជាពីរ

–ច្បាប់ពិភពរូបវន្ត គឺជាច្បាប់វិទ្យាសាស្រ្ត ច្បាប់ទំនាក់ទំនង និងច្បាប់ពិពណ៌នា ក្នុងពិភពសច្ចៈ ។ ច្បាប់នេះ មិនប្រែប្រួលទេ ហើយថែមទាំងគ្រប់គ្រង លើពិភពរូបធាតុទាំងអស់ទៀតផង ច្បាប់នេះ មានចរឹត ជាច្បាប់ធម្មជាតិ ។

–ច្បាប់ពិភពបញ្ញា គឺជាច្បាប់ដែលកើតចេញ ពីសមត្ថភាព នៃខួរក្បាលរបស់មនុស្ស ។ ច្បាប់នេះ មានបង្កប់នូវតំលៃកាតព្វកិច្ច និងបញ្ញត្តិយ៉ាងច្រើន ដែលមានការប្រែប្រួល ព្រោះភាវៈមានបញ្ញា ច្រើន​ មានការភាន់ច្រលំ ដោយសារតែឋិតនៅក្រោមតណ្ហារបស់មនុស្ស ។ គាត់ចែកច្បាប់ពិភព បញ្ញា​ ចែកចេញជា ៣ ទៀត គឺ

១.​ច្បាប់សាសនា គឺជាច្បាប់ដែលប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ដោយអាទិពេទសម្រាប់ក្រើនរំលឹកស្មារតី មនុស្សឲ្យចងចាំ​ នូវករណីយកិច្ចរបស់ខ្លួន ចំពោះព្រះអាទិទេព ។

២.ច្បាប់សីលធម៌ គឺជាច្បាប់ដែលប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ ដោយទស្សនវិទូ សម្រាប់ក្រើនរំលឹក ស្មារតីមនុស្សឲ្យចងចាំ នូវករណីយកិច្ច របស់ខ្លួនចំពោះខ្លួនឯង ។

៣.ច្បាប់នយោបាយ និងច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី គឺជាច្បាប់ ដែលប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ ដោយអ្នកតែង ច្បាប់ សម្រាប់ក្រើនរំលឹក ដល់ស្មារតីរបស់មនុស្ស ឲ្យចងចាំនូវករណីយកិច្ចរបស់ខ្លួន ចំពោះអ្នក ដទៃ និងសង្គម ។ លោក Montesquieu បានបែងចែកច្បាប់បែបនេះ តាមកម្មវត្ថុរបស់វា ។ ច្បាប់ រដ្ឋប្បវេណី គឺជាច្បាប់ ដែលទាក់ទងទៅនឹងការកកើតរដ្ឋ ។ ច្បាប់នយោបាយ គឺជាច្បាប់ដែល ទាក់ទងទៅនឹងការរក្សារដ្ឋ ។ ពិតមែនតែ ច្បាប់ទាំងពីរនេះ មានកម្មវត្ថុខុសគ្នាក្តី ក៏ច្បាប់ទាំងពីរ នេះមិនអាចដាច់ពីគ្នាបានឡើយ ។ ក្នុងន័យនេះ បានជាគេចាត់ទុក Montesquieu ថាជាអ្នកទ្រឹស្តី នៃរដ្ឋប្រវត្តិសាស្រ្ត ។ ច្បាប់នយោបាយ និងច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី មានទំនាក់ទំនង ជាមួយនឹងច្បាប់ នៃប្រភពរូបវន្ត ។ ឧត្តមគតិរបស់លោក Montesquieu គឺចង់បានឲ្យ ច្បាប់នយោបាយ និងច្បាប់ រដ្ឋប្បវេណីមានលក្ខណៈសុក្រឹតមិនប្រែប្រួលមិនប្រែប្រួល ដូចច្បាប់វិទ្យាសាស្ត្រ ឬច្បាប់នៃប្រភព រូបវន្តដែរ ។ ហើយច្បាប់ទៀតសោត មានរូបរាងប្លែកៗ ទៅតាមលក្ខ័ណ្ឌនយោបាយនិងធាតុ អា កាស ។

ទ្រស្តីស្តីអំពីរបបគ្រប់គ្រងរដ្ឋ

លោក Montesquieu បានធ្វើការបែងចែករបបនយោបាយជា ៣ ប្រភេទគឺ

១.របបសាធារណរដ្ឋ គឺជារដ្ឋរបស់ប្រជាជនទាំងមូល ឬមួយផ្នែក ។ លោកបានបែងចែក សាធារ ណរដ្ឋជាពីរ គឺប្រជាធិបតេយ្យនិងអភិជនាធិបតេយ្យ ។​ ប្រសិនបើសាធារណរដ្ឋ ជារដ្ឋរបស់ ប្រជា ជនទាំងមូលផ្គុំគ្នាជាអង្គធំមួយនោះជាប្រជាធិបតេយ្យ។ប្រសិនបើសាធារណរដ្ឋ ជារដ្ឋរបស់ប្រជា ជនមួយភាគតូចនោះ ជាអភិជនាធិបតេយ្យ ។

២.របបរាជាធិបតេយ្យ ជារដ្ឋរបស់មនុស្សម្នាក់ដែលស្ថិតនៅ ក្រោមច្បាប់ ដែលមិនប្រែប្រួលនិង ដែលច្បាប់នោះ បម្រើគោលបំណង តែមនុស្សម្នាក់ខាងលើ ។

៣.របបផ្តាច់ការធិបតេយ្យ ជារបបមនុស្សម្នាក់ ដែលនៅលើច្បាប់ ។

   របបនិមួយៗ​ សុទ្ធតែមានគោលការណ៍ របស់វាផ្ទាស់ ។ គោលការណ៍នេះ ជាកម្លាំងជម្រុញ របស់រដ្ឋ ។ លក្ខណៈរបស់រដ្ឋ សំដៅទៅលើរចនាសម្ព័ន្ធ ខាងក្នុងរបស់រដ្ឋ សំដៅការរៀបចំ របស់ រដ្ឋដោយសាររដ្ឋ និមួយៗ​ មានលក្ខណៈផ្សេងៗ ពីគ្នា បានជារដ្ឋមានឈ្មោះខុសៗ គ្នា ។ លក្ខណៈ ទាក់ទងទៅនឹងនិយមន័យរបស់រដ្ឋ ហើយបើគ្មានលក្ខណៈនេះទេ គេក៏ពុំអាចសំគាល់បានថា​ ណាមួយជាសាធារណរដ្ឋ ណាមួយជារាជាធិបតេយ្យ និងណាមួយជារបបផ្តាច់ការធិបតេយ្យ ឡើយ ។លក្ខណៈដែលទាក់ទងទៅនឹងលក្ខន្តិកៈ របស់រដ្ឋ គឺជាទស្សនទាន របស់រដ្ឋ ។ នៅក្នុង សាធារដ្ឋទោះជាប្រជាធិបតេយ្យក្តី ឬជាអភិជនាធិបតេយ្យក្តី គោលការណ៍របស់វា គឺគុណធម៌ ការស្រលាញ់មាតុប្រទេស ស្រលាញ់សមភាព ស្រលាញ់ច្បាប់ ការលះបង់ផលប្រយោជន៍ ខ្លួន ឯងដើម្បីផលប្រយោជន៍ សាធារណៈ ។ នៅក្នុងរបបរាជាធិបតេយ្យ គោលការណ៍របស់វាគឺ កិត្តិ យស ពោលគឺការចេះគោរពគ្នា ទៅតាមឋានៈក្នុងសង្គមការស្គាល់នាទីខ្ពស់ទាបនៅក្នុងរបប ផ្តាច់ ការធិបតេយ្យ គោលការណ៍របស់វា គឺការភ័យខ្លាច ការគោរពដោយគ្មានការតវ៉ា ចំពោះអ្នកដឹក នាំ ។

ការរលាយបែកបាក់របបទាំងបី

  របបគ្រប់គ្រងបែកបាក់របបទាំង ៣ ប្រភេទនេះ អាចរលំរលាយ ប្រែក្លាយជាលក្ខណៈដើម របស់វាធ្លាក់ចុះទៅ ក្នុងរបបមួយគួរឲ្យខ្លាច ដែលមានការរំលោភបំពាន ពីអ្នកដឹកនាំ ធ្វើអ្វីតាម អំណាចចិត្ត ។ ​លោក Montesquieu បានសរសេរថា «ការរលំរលាយ នៃរដ្ឋនិមួយៗចាប់ផ្អើម សឹង តែទាំងអស់ ពីការរលំរលាយ គោលការណ៍របស់វា »។ការរលំរលាយសាធារណរដ្ឋ អាចបណ្តាល មកពីការបាត់បង់សិទ្ធិ សេរីភាព យុត្តិធម៌ (គុណធម៌) ដែលជាគោលការណ៍របស់ សាធារណរដ្ឋ ។ គ្រោះថ្នាក់របស់របបអភិជនាធិបតេយ្យកើតមាន នៅពេលណា ដែលគោលការ ណ៍គុណធម៌ ប្រែក្លាយជាទៅជាវិសមភាព គ្មានគុណធម៌ អំពើពុករលួយ ពោលគឺនៅពេល ដែល គេអនុគ្រោះ ឲ្យមានមហិច្ឆិតា របស់បុគ្គលធ្វើតាមទំនើងចិត្ត ដោយមិនរវល់ ដល់ផល ប្រយោជន៍ សាធារណៈ ។ ចំពោះការរលំរលាយរបបរាជាធិបតេយ្យ កើតមាននៅពេលដែលការគោរព កិត្តិ យសត្រូវជំនួស ដោយស័ក្តិយស ដោយមាសប្រាក់ និងសំណូក ។ ចំណែកការលាយ របស់របប ផ្តាច់ការធិបតេយ្យវារលំរលាយគ្មានឈប់ឈរពីព្រោះរបបនេះវាខូចដោយសារលក្ខណៈ សាហាវ​ ព្រៃផ្សៃរបស់វារួច ទៅហើយ ។

ទ្រឹស្តីស្តីអំពីអាកាសធាតុ

  លោក Montesquieu ពិនិត្យឃើញថាអាកាសធាតុមានឥទ្ធិពល ទៅលើចរិតមនុស្សហើយ ដោយ សារមនុស្ស ជាអ្នកបង្កើតច្បាប់ ដូច្នេះ ធាតុអាកាស ក៏មានឥទ្ធិពល ទៅលើច្បាប់ដែរ ។

១.ឥទ្ធិពលអាកាសធាតុទៅលើចរិតមនុស្ស

   ខ្យល់ត្រជាក់ ធ្វើឲ្យមានកម្លាំង ខ្យល់ក្តៅ បន្ថយកម្លាំង ។ លោក Montesquieu សរសេរថា « គេមានកម្លាំងកាយកម្លាំងចិត្ត នៅក្នុងអាកាសធាតុត្រជាក់ គេមានការទុកចិត្តលើខ្លួនឯងជាង គេ មានសេចក្តីក្លាហានជាង គេមានចំណង់ សងសឹកតិចជាងគេ មានភាពស្មោះត្រង់ជាង» ។

២.ឥទ្ធិពលអាកាសធាតុទៅលើច្បាប់

   ច្បាប់ដែលសម្តែងចេញ ពីចរិតមនុស្ស តណ្ហារបស់មនុស្ស លក្ខណៈរបស់មនុស្ស ក៏មានជាប់ ស្នាមធាតុអាកាស នៅជាមួយដែរ ។ ធាតុអាកាស ក៏មានឥទ្ធិពលទៅលើដី និងទៅលើជីវិតសេដ្ឋ កិច្ចហើយច្បាប់ ក៏មិនដូចគ្នាទេ សម្រាប់ប្រជាជនជាកសិករ ប្រជាជនជាអ្នកប្រមាញ់ និងប្រជាជន ជាអ្នកនេសាទ ។ លោក Montesquieu បានសរសេរថា «ច្បាប់ ត្រូវមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងរូប សាស្រ្តរបស់ប្រទេស ធាតុអាកាសត្រជាក់ ក្តៅ ទំហំ របៀបរស់នៅ របស់ប្រជាកសិករជាអ្នក ប្រមា ញ់ជាអ្នកគង្វាល កម្រិត សេរីភាព ជំនឿរបស់អ្នកស្រុក ធនធានរបស់គេទំនៀមរបស់គេ» ។ ដូច្នេះ  ពាក្យអាកាសធាតុនេះ លោក Montesquieu ពិនិត្យមិនត្រឹមតែលក្ខណៈ អាកាសធាតុ ភូមិ សាស្រ្ត ប៉ុណ្ណោះទេ គឺថែមទាំងលក្ខណៈសេដ្ឋកិច្ច ប្រវត្តិសាស្រ្ត វប្បធម៌ និយាយរួម គ្រប់លក្ខណៈ សង្គមសាស្រ្តទាំងអស់ ។ ហេតុនេះហើយ បានជាគេចាត់ទុកលោក Montesquieu​ ជាស្ថាបនិក សង្គម វិជ្ជាពិតៗ​ ។

ការវិភាគស្តីអំពីអំណាច

    ក្នុងចំណោមរបបគ្រប់គ្រងទាំង ៣ លោក Montesquieu យល់ឃើញថា «របបដែលប្រសើរល្អ ជាងគេ បើមិនគិតទៅដល់លក្ខណៈស្ថានភាពអ្វីទេនោះ គឺរបបប្រជាធិបតេយ្យ ពីព្រោះគោល ការណ៍របស់វា គឺគុណធម៌ ។ គុណធម៌ គឺជាគោលការណ៍ ប្រជាធិបតេយ្យ វាខ្ពស់ជាងកិត្តិយស ដែលជាគោលការណ៍ របស់រាជាធិបតេយ្យហើយវារឹតតែខ្ពសើជាងសេចក្តីភ័យខ្លាច ដែលជាគោ លការណ៍របស់របបផ្តាច់ការធិបតេយ្យទៅទៀត ។ តាមការជាក់ស្តែង គិតទៅដល់លក្ខណៈ ផ្សេងៗនោះ គឺរាជាធិបតេយ្យ ជារបបប្រសើរជាងគេ ពីព្រោះរបបរាជាធិបតេយ្យ ជារបបដែល ត្រូវ តាមរដ្ឋ ដែលមានទំហំធំ» ។ គំនិតនេះ លោក Montesquieu លើកយកគំនិត ដែលគេដឹង លឺ សុះ សាយ តាំងពីបុរាណកាល ដែលយល់ថា «ប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវតែសម្រាប់រដ្ឋ ដែលមានទំហំ តូច»  ។ ម្យ៉ាងទៀត របបរាជាធិបតេយ្យ ជារបបដែលមាន សម្បទានជាងគេ ក្នុងការធានា សេរី ភាព។តែរបបរាជាធិបតេយ្យ ក៏អាចធ្លាក់ទៅក្នុងរបបផ្តាច់ការធិបតេយ្យ ដែរគឺជាផ្តាច់ការធិបតយ្យ តែម្នាក់។ របបរាជាធិបតេយ្យ បានក្លាយទៅជារបបផ្តាច់កាធិបតេយ្យ កាលណា ភាពឯករាជ្យ និងឯកសិទ្ធិ របស់ប្រជាជន របស់អង្គការនានា និងរបស់ប្រជាជាតិ មិនត្រូវបានគេគោរពនោះ ។ ដើម្បីធានា ឲ្យមានការគោរពនេះ លោក Montesquieu បានគ្រោងទុក នូវយន្តការពីរទៀត សម្រាប់បំពេញបន្ថែម នៅក្នុងការរៀបចំអំណាច ដែលគេអាចឲ្យឈ្មោះថា « ទ្រឹស្តី នៃការបែង ចែក អំណាច បញ្ឈរ និងទ្រឹស្តី នៃការបែងចែកអំណាចផ្តេក» ។

ក)ទ្រឹស្តីនៃការបែងចែកអំណាចបញ្ឈរ

   ទ្រឹស្តីនេះ មានន័យថា ត្រូវឲ្យមានការទទួលស្គាល់ អង្គកណ្តាលផ្សេងៗ ដែលស្ថិតនៅចន្លោះ រវាងស្តេច និងប្រជារាស្រ្ត ក្នុងនោះមានវណ្ណៈទាំង ៣ ដែលមាននៅក្នុងរបបចាស់ គឺវណ្ណៈអភិជន សហធម្មិក និងវណ្ណៈផ្សេងៗ ទៀត ។ វណ្ណៈទាំងឡាយ ដែលនៅចន្លោះរវាងស្តេច និងប្រជារាស្ត្រ សម្រាប់ធ្វើជាកម្លាំងទប់អំណាច របស់ស្តេច ប៉ុន្តែទ្រឹស្តីនៃការបែងចែកអំណាចបញ្ឈរនេះ មានន័ យ ពេញលេញបាន លុះត្រាតែមាន ទ្រឹស្តី នៃការបែងចែកអំណាចផ្តេក​ មកបង្ក្រប់បន្ថែមដែរ ។

ខ)ទ្រឹស្តីនៃការបែងចែកអំណាចផ្តេក

   ដើម្បីមានស្ថេរភាពនៅក្នុងសាធារណរដ្ឋ ក៏ដូចជានៅក្នុងរាជានិយម ចាំបាច់ត្រូវតែមានការ បែងចែកអំណាចរដ្ឋ ព្រោះថា ការបែងចែកអំណាចរដ្ឋ អាចធ្វើឲ្យមានសមាជិក នៃសង្គម ទទួល បាននូវសេរីភាពសុវត្ថិភាព យុត្តិធម៌ ពិសេសគឺស្ថេរភាពសង្គមតែម្តង។ លោក Montesquieu បាន បែងចែកអំណាច ដូចខាងក្រោមនេះ

១.អំណាចនិតិបញ្ញត្តិ ជាអំណាចធ្វើច្បាប់ កែច្បាប់ និងលុបច្បាប់ ។ អំណាចនិតិបញ្ញត្តិត្រូវ ប្រគល់ ទៅឲ្យសភាពីរជាន់ ជាអ្នកកានើកាប់ គឺសភាអភិជន (សភាជាន់ខ្ពស់) និងសភាប្រជារាស្ត្រ (សភា ជាន់ទាប) ។ ក្រៅពីបង្កើត ឬលុបច្បាប់ អំណាចនេះ នៅមានតូនាទី ជាអ្នកតាមដានត្រួត ពិនិត្យ ការប្រតិបត្តិ របស់ព្រះរាជា និងមានតួនាទី ជាអ្នកកាត់ក្តី វិនិច្ឆ័យទៅលើសកម្មភាព ប្រតិបត្តិ ក្នុង សង្គមទាំងមូល ។

២.អំណាចនិតិប្រតិបត្តិ ជាអំណាចប្រតិបត្តិ តាមឆន្ទៈ​ របស់អំណាចនិតិបញ្ញត្តិ សម្រាប់រៀបចំ ដឹក នាំសង្គមទាំងផ្ទៃក្នុងប្រទេស ទាំងលើឆាកអន្តរជាតិ ថែមទាំងជាអំណាចដែលមានសិទ្ធិ ប្រកាស សង្គ្រាម និងសន្តិភាព ។ អំណាចនេះ មានបង្កប់នូវចរិត ជាអំណាចនៃច្បាប់អន្តជាតិផងដែរ ។ អំណាចនេះ ត្រូវប្រគល់ ទៅឲ្យព្រះមហាក្សត្រ ជាអ្នកកាន់កាប់ ។ អំណាចនេះ ក្រៅពីការប្រតិបត្តិ គឺនៅមានសិទ្ធិ ជំទាស់ចំពោះ អំណាចនិតិបញ្ញត្តិផងដែរ តាមនិតិវិធី នៃការប្រើសិទ្ធិ របស់ស្តេច ។

៣.អំណាចតុលាការជាអំណាចវិនិច្ឆ័យដែលត្រូវបានគេប្រើប្រាស់នៅក្នុងក្របខ័ណ្ឌនៃច្បាប់រដ្ឋប្ប វេណី ។ អំណាចនេះ​ ត្រូវប្រគល់ឲ្យទៅសភាខេត្ត សភាក្រុងនិមួយៗ ដែលកាន់កាប់អំណាចតុលា ការ ។

   គោលការណ៍ នៃការបែងចែកអំណាចនេះ គឺធ្វើឡើង ក្នុងគោលបំណង ទប់ស្កាត់មិនឲ្យ អំណាច ដែលស្ថិតនៅក្នុងដៃ បុគ្គលណាម្នាក់ នោះអាចនាំទៅរកសេចក្តីវិនាស ដល់ប្រទេសជាតិ បាន និង ដើម្បីឲ្យទ្រឹស្តី នៃការបែងចែកអំណាចនេះ លុះទៅតាមរូបភាព ជារចនាសម្ព័ន្ធ និងដើម្បី រក្សានូវតុល្យភាព នៃអំណាចទាំង ៣ របស់រដ្ឋ ។ មួយទៀត គោលដៅ នៃការបែងចែក អំណាច នេះគឺធ្វើឡើង ដើម្បីប្រឆាំង នឹងរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ ហើយសម្របសម្រួល ទំនាស់រវាង របប មូលធននិយម និងពួកវណ្ណៈអភិជន និងជាការគ្រោងទុកជាមុន ដើម្បីការពារគ្រោះថ្នាក់ជៀសវាង ការដណ្តើមយកអំណាចផ្តាច់មុខ ព្រោះលោកយល់ថា «សារជាតិរបស់មនុស្ស បើកាលណា បាន អំណាចនៅក្នុងដៃរបស់ខ្លួនហើយ មនុស្សនោះ នឹងតស៊ូ ដើម្បីរក្សាអំណាចនោះ លុះដល់តំណក់ ឈាមចុងក្រោយ» ។ ដូច្នេះធ្វើយ៉ាងណាឲ្យអំណាចទប់ទល់នឹងអំណាច ពីព្រោះមនុស្សទាំងអស់ ដែលមានអំណាចតែងតែមានការប្រើប្រាស់នូវអំណាចទាំងនោះជ្រុលហួស ៕

ជីវប្រវត្តិរបស់​ James Madison

កែប្រែ
លោក James Madiso ជារដ្ឋបុរសជាទស្សនវិទូនយោបាយ និងត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជា «បិតារដ្ឋធម្មនុញ្ញ»​របស់សហ រដ្ឋអាមេរិក។ ​លោកមានជំនឿជឿជាក់លើសេរីភាពរបស់សាធា   រណរដ្ឋនិយម   ។
   លោក James Madison កើតនៅថ្ងៃទី ១៦ ខែមិនា ឆ្នាំ ១៧៥១ នៅផតខនវ៉េ រដ្ឋវឺជីនា សហរដ្ឋអាមេរិ​ ។ ហើយបានទទួល មរណកាលនៅថ្ងៃទី ២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៨៣៦ ក្នុងជន្មាយុ ៨៥ ឆ្នាំនៅមន់ផិល្លឺ ក្នុងរដ្ឋវឺជីនា សហរដ្ឋអាមេរិក ។​ នៅក្នុងកំឡុង ឆ្នាំ ១៨០៩-១៨១៧ (គឺនៅថ្ងៃទី ៤ ខែមិនា ឆ្នាំ ១៨០៩ ដល់ថ្ងៃទី៤ ខែមិនា ឆ្នាំ ១៨១៧) គាត់ក៏ត្រូវបានគេជ្រើសតាំងជា ប្រធានាធិបតីទី ៤ របស់សហរដ្ឋ អាមេរិក ផងដែរ ។


ទស្សនៈរបស់ James Madison

 លោក Madison ប្រកាន់ខ្ជាប់នូវទស្សនៈថា «ប្រជាជន ជាប្រភពតែមួយគត់ នៃអំណាច នយោបាយហើយ ចំណែកការបោះឆ្នោតវិញ ជាលក្ខណៈពិសេសរបស់ការដឹកនាំបែបសាធារណ រដ្ឋនិយម» ។ ប៉ុន្តែ លោក Madison មានការចង្អៀតចង្អល់ចិត្ត ចំពោះភាគី ដែលមានការ គាំទ្រ ភាគច្រើន គឺនៅពេលដែលភាគីនេះ នៅក្នុងអំណាច ក្នុងករណីនេះ លោកគិតថា ជៀសមិនរួច ឡើយ នូវការសង្កត់សង្កិន ទៅលើផលប្រយោជន៍ របស់ភាគីភាគតិច ។ ការចង់បំបាត់ភាគច្រើន ដែលមានមហិច្ឆិតា ហើយផលប្រយោជន៍ និងលទ្ធភាពធ្វើសកម្មភាព តែម្យ៉ាងគត់ គឺគំនិតបោក ប្រាស់ របស់អ្នកដឹកនាំផ្តាច់ការ ដើម្បីធានានូវសិទ្ធិ សេរីភាព របស់មនុស្ស ភាគតិច ។
   ដើម្បីកុំឲ្យមានការរំលោភ ពីសំណាក់ភាគីភាគច្រើន បើតាមយោបល់របស់លោក Madison អាចធ្វើទៅបាន មានតែសាធារណរដ្ឋ ដែលខុសពីរាជាធិបតេយ្យ ។​ លោក Madison បានគិតអំពី កត្តាចាំបាច់ ក្នុងការបែងចែកអំណាច ជាពិសេស គឺការបែងចែកស្ថាប័នអំណាចនិតិបញ្ញត្តិ ជាពីរ ថ្នាក់ ។ អ្នកនយោបាយ អាមេរិច បានឈរលើគោលការណ៍ នៃការបែងចែកអំណាចរបស់លោក Montesquieu ដែលបង្កើត​ នូវប្រព័ន្ធ បែងចែកអំណាច ឲ្យមានតុល្យភាព នឹងគ្នា ហើយអំណាច ទាំងបី ត្រូវមានអំណាចប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ។ យន្តការ នៃការបែងចែកអំណាចរដ្ឋនេះ នៅតែបន្ត អត្ថិភាព និងប្រសិទ្ធិភាព នៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយ របស់សហរដ្ឋអាមេរិច ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ។ តាមទស្សនៈរបស់លោក អំណាចទាំង ៣ ត្រូវឈរនៅលើទំនាក់ទំនង សមភាព ។ យន្តការនេះ ត្រូវបានប្រើនៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិចរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ទ្រឹស្តី និងសកម្មភាពនយោបាយ របស់ Madison មានតួនាទីសំខាន់ នៅក្នុងការបង្កើត រចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋ របស់សហរដ្ឋអាមេរិច ។ តែការបង្វែរទិស ពីទ្រឹស្តីសុទ្ធសាធ ឲ្យងាកទៅរកការអនុវត្តន៍ជាក់ស្តែង ត្រូវបានធ្វើឡើង ដោយ Madison នៅលើផែនដីសហរដ្ឋអាមេរិច ។ នោះគឺនៅក្នុងឱកាស ដែលសហរដ្ឋអាមេរិច ត្រូវបាន បង្កើតឡើងក្នុងតំណាក់កាលដំបូង ។ អាមេរិចបានធ្វើឲ្យទ្រឹស្តីនេះ ក្លាយទៅជាការអនុវត្តន៍ប្រកប  ដោយប្រសិទ្ធិភាពមុនគេ ។
    របបសាធារណរដ្ឋ ដែលពួកគេ បានបង្កើតឡើងនាពេលនោះ គឺជារដ្ឋ ដែលក្នុងនោះ អំណាច រដ្ឋត្រូវបានកំណត់ព្រំដែនផ្ទុយគ្នាទៅនឹងរបបរាជានិយមផ្តាច់ការដែលគ្មានព្រំដែននោះ។សហរដ្ឋ អាមេរិចបានដើរមុនគេនៅក្នុងទ្រឹស្តីនេះដោយតំរូវឲ្យប្រជាពលរដ្ឋទទួលបាននូវអ្វីដែលជាបំណង  ប្រាថ្នា របស់ប្រជាពលរដ្ឋ ផ្តល់ឲ្យនូវសិទ្ធិនយោបាយ និងសិទ្ធិផ្សេងៗ ទៀត ជាពិសេសគឺលទ្ធិ ប្រជាធិបតេយ្យ គ្រប់ៗគ្នា និងទាំងអស់គ្នា ទទួលបាននូវវឌ្ឍនភាព និងពុំសូវមានវិសមភាពក្នុង សង្គម ។
   សាធារណរដ្ឋ ដែលលោកលើកឡើង មានប្រជាពលរដ្ឋ ចូលរួមយ៉ាងសកម្ម នៅក្នុងកិច្ចការ នយោបាយ។ប្រជាពលរដ្ឋជាម្ចាស់នៃវាសនាប្រទេសរបស់គេយ៉ាងពិតប្រាកដ។ សិទ្ធិនយោបាយ ត្រូវបានធ្វើឡើងតាមរយៈការឈរឈ្មោះឲ្យគេបោះឆ្នោតនិងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសអ្នកតំណាង របស់ខ្លួន ។
     យើងអាចនិយាយបានថា James Madison គឺជាអ្នកទីមួយ ដែលធ្វើ ឲ្យទ្រឹស្តី នយោបាយ របស់គាត់ឈានទៅដល់ការអនុវត្តន៍ ក្នុងសង្គមពិតៗ។ ខ្លឹមសារសំខាន់នៅទីនេះ​គឺតួនាទីដ៏ចម្បង របស់ប្រជាពលរដ្ឋ ក្នុងការបង្កើត អំណាចរដ្ឋ ក្នុងការកំណត់វាសនារបស់ខ្លួន ដោយខ្លួនឯងដោយ មិនពឹងផ្អែកទៅលើកម្លាំង ខាងក្រៅអ្វីឡើយ គឺជាសមត្ថភាពពិតៗ របស់ពលរដ្ឋតែម្តង ។

ទស្សនៈរបស់ខុងជឺ (‌​៥៥១-៤៧៩ មុន គ).ស.​

កែប្រែ
ខុងជឺជាមហាទស្សនវិទូចិនមួយរូបដ៏ល្បីល្បាញមានកិត្តិនាមស្មើនឹងសូក្រាតនៅប្រទេសក្រិច ដែរ ។ តាមពិតឈ្មោះរបស់លោកគឺ ជឺស្ថិតនៅសម្ព័ន្ធលូ ។ ត្រកូលរាជវង្សរបស់លោកជាអភិជន ហើយបើតាម
       ការស្រាវជ្រាវត្រកូលនេះ​ មានពូជធារមកពីរាជវង្ស‍‍ «ចាង» ដែលជាសន្តតិវង្សមួយគ្រប់គ្រង ប្រទេស ចិន នាសម័យរដ្ឋកាលចូវ ។ ដោយសារសង្រាមវាយលុកពីកុលសម្ព័ន្ធចូវ ស្ថិតនៅទិស​ពាយ័ព្យទន្លេលឿងរាជវង្សចាង ក៏ត្រូវរលាយបាត់បង់ក្នុងសង្រ្គាម ។​​ ឯសមាជិកគ្រួសារ ដែលរួច ផុតពីសេចក្តីស្លាប់វិញ ក៏បន្លំខ្លួនក្នុងកុលសម្ព័ន្ធ «លូ»។ ខុងជឺ កើតនៅឆ្នាំ ៥៥១ មុន គ.ស ក្នុង​ទីងងឹតនៃកំហែង ថ្មភ្នំមួយនៃស្រុកចាងតុង ក្បែរវាលចិញ្ចឹមសត្វ របស់លោកមានៃសន្តតិវង្សលូ ។ មុនពេលចាប់ កំណើត និងថ្ងៃចាប់កំណើតរបស់ខុងជឺ មានអព្ពូតហេតុចំលែក គួរឲ្យកត់សម្គាល់ គឺផ្ទុះភ្នំភ្លើងរន្ទះ រញ្ជួយភ្នំភ្លើង ។ ខុងជឺ កំព្រាឪពុកតាំងពីអាយុ ៣ ឆ្នាំ ហើយមានចិត្តសប្បុរសធម៌ តាំងពីក្មេងតែ គាត់រស់ក្នុងទីទល់ក្រ។លុះបានអាយុ ២០ឆ្នាំគាត់បានរៀបការ ជាមួយនឹងស្រីជន ជាតិម៉ុងហ្គោល ម្នាក់ ដែលមានកូនប្រុសឈ្មោះលី ។ ដោយកាខិតខំស្រាវជ្រាវ ខុងជឺ បានក្លាយ ជាគ្រូម្នាក់ដែល ចេះដឹងសព្វមុខវិជ្ជាពិសេស ខាងវិជ្ជាពេទ្យខុងជឺចេះទស្សន៍ទាយ ជាអ្នកបង្ហាត់ បង្រៀនឲ្យប្រជាជនចិនចេះសែនព្រេនដូនតាតាមលក្ខណៈនេះគាត់ជាអាចារ្យពេលមាន អាពាហ៍ ពិពាហ៍ និងវិធីបុណ្យ ផ្សេងៗ ផងដែរ ។ កិត្តិនាម របស់ខុងជឺ ល្បីល្បាញពេញស្រុកចាន់ស៊ី ហើយ ពេលនោះ ទស្សនវិជ្ជា បស់ខុងជឺ ក៏ចាប់រីកដុះដាល គេនាំគ្នាប្រសិទ្ធិនាម ឲ្យគាត់ថា «ជូ» មាន ន័យថា«បណ្ឌិត» ចាប់ពី ពេលនោះមក ។ នៅអាយុ៤៩ឆ្នាំខុងជឺត្រូវបានព្រះមហាក្សក្យ តែងតាំង ធ្វើជាសេនាបតីធំម្នាក់ក្នុងវាំង។ ខុងជឺបានផ្សព្វផ្សាយទស្សនវិជ្ជា របស់គាត់គ្រប់ទិសទីពាសពេញ ប្រទេសចិន ក្នុងគោល បំណងឲ្យប្រជាជនចិនស្គាល់យល់ដឹង នូវតំលៃរបស់ខ្លួន និងចង់កែរប្រែ របៀបអប់រំសីលធម៌ តែត្រូវមហាក្សត្រលូជំនាស់ ។ ដោយវិបត្តិនយោបាយ ខុងជឺ បានភៀសខ្លួន ពីស្រុកមួយ ទៅស្រុក មួយអស់រយៈពេល ១៣ ឆ្នាំ ។ ខុងជឺ បានវិលត្រឡប់ចូលស្រុកលូវិញ ក្នុង ជន្មាយុ ៧០ឆ្នាំ។ ខុងជឺ បានផ្សាយទស្សនវិជ្ជា របស់គាត់អស់រយៈពេលឆ្នាំ ក្នុងស្រុកចិនទាំងមូល ព្រមទាំងបើកង្រៀន ដល់សាវ័កទៀតផង ។
        ខុងជឺមិនគ្រាន់តែជាគ្រូបង្ហាត់ខ្បួនខ្នាតប៉ុណ្ណោះទេ  ថែមទាំង  ជាអ្នកដឹកនាំប្រជាជន ឲ្យអនុវ ត្តន៍ នូវទំនៀមទំលាប់ចាស់ឲ្យរីកចម្រើនឡើងវិញ  ​គេសង្កតឃើញប្រជាជនចិន  ចាប់ប្រើក្រដាស  និងជក់ខ្មៅដុសថ្នាំ សម្រាប់សរសេរ និងឲ្យចេះសែនព្រេនដូនតា រាល់ឆ្នាំ តាំងពីសម័យខុងជឺមក ។ គាត់រស់បាន ៣ ឆ្នាំ ក្នុងសំណាក់សាវ័កទាំងឡាយ ហើយបានទទួលមរណភាព ក្នុងឆ្នាំ ៤៧៩ មុន គ.ស ។

ស្នាដៃទស្សនវិជ្ជារបស់ខុងជឺ

      ខុងជឺ បានចងក្រងគម្ពីរឈ្មោះថា «លាវយី» មានន័យថា សិល្បៈទាំង ៦ ជាសិល្បៈ សេរីមាន គោលដៅស្វែងរកនូវសេរីភាព ក្នុងនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ច ។

ទស្សនវិជ្ជាទាំង៦របស់ខុងជឺគឺ

១–គម្ពីរឈ្មោះយី= និយាយ ពីការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិ និងផ្ទេរមរតក ។

២–គម្ពីរឈ្មោះចេ=ជាកំណាព្យនិទាន សម្រាប់បម្រើសោភ័ណ្ឌធម្មជាតិ ។

៣–គម្ពីរឈ្មោះលី= និយាយ ពីការប្រារព្ធពិធីសែនព្រេនផ្សេងៗ ។

៤–គម្ពីរឈ្មោះយ៉ូ= និយាយ ពីបទភ្លេង និងចម្រៀងបណ្តែតអារម្មណ៍ ។

៥–គម្ពីរឈ្មោះជូ=និយាយ ពីប្រវត្តិសាស្រ្ត និងពង្សាវតា នៃប្រទេសចិន ។

៦–គម្ពីរឈ្មោះឈូស៊ាវឬគម្ពីរនិទាឃរដូវ=និយាយ ពីសរទរដូវ ជាប្រវត្តិសាស្រ្ត ជាក់ស្តែងរបស់ សន្តតិវង្សលូ ។

ចំពោះទស្សនវិជ្ជា ខុងជឺ បានឲ្យតំលៃ ទៅលើសីលធម៌ មនុស្សធម៌ និងសច្ចធម៌ ។ តាមទស្សនៈ ខុងជឺ នៅក្នុងសង្គម មានមនុស្សពីរប្រភេទ ដែលតែងតែស្វែងរកវត្ថុពីរផ្ទុយគ្នា ។ មនុស្សប្រភេទ ទីមួយ ជាមនុស្សប្រកបដោយគតិបណ្ឌិត ដែលសុខចិត្តលះបង់គុណប្រយោជន៍ គ្រប់បែបយ៉ាង ដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌និងដើម្បីបណ្តុះកិត្តិស័ព្ទរបស់ខ្លួន ។ ចំណែកមនុស្ស ប្រភេទទីពីរជាប្រភេទ មនុស្សសាមញ្ញដែលសុខចិត្តលះបង់យុត្តិធម៌កិត្តិយស ដើម្បីស្វែងរកគុណប្រយោជន៍ ។

ខុងជឺបានបែងចែកទស្សនៈដូចខាងក្រោម

មនុស្សធម៌= ខុងជឺ បានហាមមិនឲ្យធ្វើសង្រ្គាមជាដាច់ខាត ទោះស្ថិក្នុងសភាពបែបណាក៏ដោយ ។ខុងជឺមើលឃើញសង្រ្គាម ជាប្រភពនៃអមនុស្សធម៌ ។ លោកមិនពេញចិត្តចំពោះអំពើឃោរឃៅ អមនុស្សធម៌ ដែលពួកមនុស្ស ធ្វើទៅលើសត្វ និងធ្វើទៅលើមនុស្សគ្នាឯង ដូចករណីកងទ័ព ចាប់​ឈ្លើយសង្រ្គាមមកកាត់ដៃកាត់ជើងបោះទៅលើចុងលំពែង ចាប់មនុស្សយកទៅ ស្រុះទឹកក្តៅ ដូច​ជាស្រុះមាន់ គាបក្បាលពិរុទ្ធជន ឲ្យស្លាប់ដោយទារុណកម្ម ។ល។ អំពើទាំងនេះ សុទ្ធសឹងជា អំពើ អមនុស្សធម៌ ។

យុត្តិធម៌= ខុងជឺ មើលឃើញយុត្តិធម៌ ក្នុងរូបភាពពីរយ៉ាង គឺយុត្តិធម៌នៅក្នុងសង្គម និងយុត្តិធម៌ នៅក្នុងគ្រួសារ។ ដំបូងឡើយ យុត្តិធម៌ កើតមាននៅក្នុងគ្រួសារជាមុនសិន ក្រោយមក ទើបវារាល ដាលដល់សង្គម ។ ខុងជឺ មើលឃើញយុត្តិធម៌ពួនសំងំនៅក្នុងចិត្ត និងកាយវិការរបស់មនុស្ស ។ ហេតុនេះដើម្បីឲ្យយុត្តិធម៌សង្គមកើតមានឡើងជំហ៊ានទីមួយត្រូវធ្វើឲ្យមានយុត្តិធម៌នៅក្នុងគ្រួសារ ជាមុនសិន ។ ខុងជឺ បានឈរលើទស្សនៈថា «កូនត្រូវស្តាប់បង្គាប់ឪពុកម្តាយ និងរាមច្បងរបស់ ខ្លួន» ។

សីលធម៌= ខុងជឺ បានបង្គាប់ឲ្យមនុស្សគ្រប់វណ្ណៈទាំងអស់ នៅក្នុងសង្គម និងគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈ ទាំងអស់ នៅក្នុងគ្រួសារ ត្រូវតែហ៊ានទទួលនូវកំហុសរបស់ខ្លួន នៅចំពោះមុខគ្រួសារ និងចំពោះ មុខច្បាប់ផងដែរ ។ អ្នកប្រព្រឹត្តល្មើសនឹងច្បាប់ ត្រូវទទួលខុសត្រូវ ទទួលទារុណកម្ម ឲ្យសមនឹង កំហុស ដែលគេបានសាង ។ ប្រសិនបើកំហុសនោះ ធ្ងន់ដល់ប្រហារជីវិត អ្នកទោស ត្រូវតែហ៊ាន ធ្វើអត្តឃាតខ្លួនឯង ។ ទស្សនៈរបស់លោកខុងជឺសង្កត់ធ្ងន់ថា «មនុស្សម្នាក់ៗ ត្រូវមានស្មារតី អៀន ខ្មាសត្រូវតែចេះយល់នូវអ្វី ដែលត្រឹមត្រូវយុត្តិធម៌ សម្រាប់ជីវិត» ។ ខុងជឺ បានបង្កើត សីលធម៌ មួយទៀតហៅថា «ជិន» មានន័យថា «ស្រលាញ់ អ្នកដទៃ» ដោយខុងជឺ មានបំណង ឲ្យអ្នកសិក្សា ស្រលាញ់ផលប្រយោជន៍ និងជីវិតអ្នកដទៃ ឲ្យដូចជាស្រលាញ់ជីវិតរបស់ខ្លួន ។

សីលធម៌នោះគឺ

-ធ្វើគុណទៅហើយ បើគេតបមកវិញ ចាត់ទុកដូចជាពុំបានធ្វើគុណ ។

-ធ្វើគុណទៅហើយ បើបានផលអាក្រក់វិញ ត្រូវទទួលថា ជាបទពិសោធន៍ដោយដៃពីរ ។

-អំពើណា ដែលអ្នកពុំចង់ឲ្យគេធ្វើមកលើរូបអ្នក ចូរអ្នកកុំធ្វើអំពើនោះទៅអ្នកដទៃ ។

-អំពើណា ដែលអ្នកស្រលាញ់ ចង់បាន ឲ្យគេធ្វើមកលើរូបអ្នក ចូរអ្នកធ្វើនូវអំពើ នោះទៅអ្នកដទៃ ជាមុនសិន ។

-អំពើណា ដែលធ្វើទៅហើយ បានទទួលផលដល់ខ្លួនឯងហើយ មានទុក្ខដល់អ្នកដទៃ សូមជៀស វាងកុំធ្វើនូវអំពើនោះ ជាដាច់ខាត ។

-បើជួយអ្នកដទៃហើយ បែរជាត្រឡប់មកទទួលទោសវិញ ចូររត់គេច ឲ្យផុតពីទុក្ខទោសនោះឲ្យ បានមុនទុក្ខទោសនោះ មកដល់ ។

-បើធ្វើប្រយោជន៍ហើយ​ សូមកុំរំលឹកគុណទាំងនោះ នៅចំពោះមុខគេឲ្យសោះ បើមិនដូច្នោះទេ​ទោះជាគុណប៉ុនភ្នំ ក៏ត្រូវរលាយដែរ ។

-ត្រូវទុកឲ្យអ្នកដទៃ និយាយពីគុណរបស់អ្នកវិញ ទើបប្រសើរជាង ។

-អ្វីដែលអ្នកមិនសប្បាយចិត្ត ចំពោះអ្នកធំធ្វើមកលើរូបអ្នក ចូរអ្នកកុំយកវាទៅអនុវត្តន៍ លើមនុស្ស ដែលនៅក្រោមបង្គាប់អ្នក ឲ្យសោះ ។

គុណធម៌របស់ខុងជឺ

គុណធម៌ របស់ខុងជឺ គឺសំដៅលើចិត្តមេត្តា ករុណា និងភាពត្រឹមត្រូវ ។ លោកថា «មនុស្សម្នាក់ៗ នៅក្នុងសង្គម សុទ្ធតែមានកាតព្វកិច្ច ដែលគួរធ្វើ ដើម្បីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន របស់ពួកគេត្រូវ ប្រកបដោយសីលធម៌ និងភាពត្រឹមត្រូវ»។ នេះទើបហៅថា «គុណធម៌»។តែបើគេធ្វើ កិច្ចការទាំង ឡាយដោយគ្រាន់តែពិចារណា ប៉ុន្តែខ្វះសីលធម៌នោះសកម្មភាព​ របស់ពួកគេនឹងក្លាយទៅជា សកម្មភាពមិនត្រឹមត្រូវ និងខ្វះគុណធម៌ ។ មួយវិញទៀត ខុងជឺ ចាត់ទុកថា «ការគ្រប់គ្រងដោយ គុណ ធម៌ មានលក្ខណល្អប្រសើរ ជាងគ្រប់គ្រងដោយច្បាប់» ។

           គាត់រំពឹងថា ការគ្របគ្រងរដ្ឋ ប្រកបដោយគុណធម៌ អាចដំណើរការទៅរួច ថែមទាំងឈាន ទៅសម្រេចផ្លែផ្កាទៀតផង ។ ការគ្រប់គ្រងល្អ គឺទាល់តែអ្នកគ្រប់គ្រង ធ្វើសង្គមឲ្យ មានសណ្តាប់ ធ្នាប់និងជីវភាពរុងរឿង ។ ចង់ឲ្យសង្គមមានសណ្តាប់ធ្នាប់ និងជីវភាពរុងរឿង ត្រូវធ្វើសណ្តាប់ធ្នាប់ និងចេះគ្រប់គ្រងជីវភាពគ្រួសារជាមុនសិន ។មនុស្ស ដែលមានទឹកចិត្តល្អ លុះត្រាតែ មានឆន្ទៈ ស្មោះត្រង់ និងមានការអប់រំល្អ ។ នៅពេលដែលមនុស្ស បានទទួលការអប់រំល្អហើយជីវភាពគ្ រួសារ របស់គេ ក៏ត្រូវបានគ្រប់គ្រងល្អដែរ ។ បើជីវភាពគ្រួសារបានគ្រប់គ្រងហើយនោះ នាំឲ្យជីវ ភាពសង្គម ឬប្រទេសជាតិ មានសណ្តាប់ធ្នាប់ ។ លទ្ធផលចុងក្រោយ គឺពិភពលោកនឹងមាន សន្តិភាព។ខុងជឺយល់ថា ដើម្បីឲ្យសង្គមមានសណ្តាប់ធ្នាប់ លុះត្រាតែនៅក្នុងសង្គមនោះ មានការ ប្រតិបត្តិត្រឹមត្រូវ នូវអ្វីដែលគាត់ហៅថា «ការកែតំរូវ ឲ្យត្រឹមត្រូវតាមឈ្មោះ» នោះជាមុនសិន ។ នេះមានន័យថា «ម្នាក់ៗ ត្រូវតែស្គាល់ឈ្មោះកាតព្វកិច្ច និងតួនាទីរបស់ខ្លួន ឲ្យបានច្បាស់លាស់» ។ ខ្លឹមសារសំខាន់នោះ ឋិននៅត្រង់ថា អ្នកគ្រប់គ្រងគឺអ្នកគ្រប់គ្រង រដ្ឋមន្រ្តីគឺរដ្ឋមន្រ្តី ឪពុកគឺឪពុក កូនគឺកូន ។ល។ គ្រប់ឈ្មោះទាំងអស់ គឺសុទ្ធតែឋានៈ មានកាតព្វកិច្ច តួនាទី និងមុខងារ ខុសៗ គ្នា ។ បើឈ្មោះណាមួយ បំពេញមុខងាររបស់ខ្លួនមិនត្រឹមត្រូវ អ្នកនោះមិនអាចក្លាយទៅជាបុគ្គល ដ៏ល្អតាមឋានៈនោះឡើយ ។ ឧទាហរណ៍ថា៖ បើអ្នកដឹកនាំ គ្រប់គ្រងគេ មិនខ្វល់ខ្វាយចំពោះវិជ្ជា ឬវិធីដឹកនាំគ្រប់គ្រងនោះទេទោះបីជាអ្នកនោះមានប្រជាប្រិយភាព ប៉ុណ្ណាក៏ដោយ ក៏គេនោះមិន អាចជាអ្នកដឹកនាំ ដ៏ល្អបានដែរ ។
          ដូចនេះ ឃើញថា ទស្សននយោបាយ របស់ខុងជឺ ពិតជាបានរួមវិភាគទាន យ៉ាងធំសម្បើម  ក្នុងការរុញច្រានទ្រឹស្តីនយោបាយ បែបទស្សនវិជ្ជា ដែលមានសីលធម៌ឲ្យមានភាពរីកដុះដាល ឡើង ។អ្វីដែលគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍នោះគឺខុងជឺ មិនបានប្រើប្រាស់កម្លាំងខាងក្រៅ មកជួយរៀបចំ និងដោះស្រាយបញ្ហា ក្នុងសង្គមមនុស្សទេ ។ តែលោកប្រើក្បួនច្បាប់ គុណធម៌ និងសីលធម៌ធ្វើជា មូលដ្ឋាន សម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហា ក្នុងសង្គមមនុស្សទៅវិញ ។

កាល់ម៉ាក្ស៍ (១៨១៨-១៨៨៣)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|kalmax គិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៨ គឺ​ជា​ខួបគម្រប់​២០០ឆ្នាំគត់ នៃ​ការ​ចាប់កំណើត​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ឱកាសខួប២០០ឆ្នាំនេះ គេឃើញ​មាន​មតិយោបល់​ចម្រុះគ្នា ជុំវិញ​គោលគំនិត​​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍ ដោយ​មាន​ទាំងអ្ន​ករិះគន់ និង​ទាំងអ្នក​ដែលគិត​ថា ទ្រឹស្តី​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍​នៅតែ​ជា​បច្ចុប្បន្នភាព​នៅឡើយ​ ហើយ​រឹតតែមាន​អត្ថន័យ​សំខាន់​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ននេះ។

កាល់ម៉ាក្ស៍ (Karl Heinrich Marx) កើតនៅថ្ងៃទី៥ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៨១៨ នៅ​អាល្លឺម៉ង់។ គេមិនសូវ​ជាមាន​ព័ត៌មាន​លម្អិតច្រើន​ទេ អំពី​កុមារភាព​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍ ដោយគេ​គ្រាន់តែ​ដឹង​ថា កាល់ម៉ាក្ស​គឺ​ជា​កូនទី៣ ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន ៩នាក់ ក្នុងត្រកូល​អ្នក​មាន​ជីវភាពស្តុកស្តម្ភម្នាក់ ដោយ​ឪពុក​របស់​កាល់ម៉ាក្ស​​មាន​មុខរបរ​ជា​មេធាវី។

ទាំងឪពុក និង​ទាំងម្តាយ​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍ សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​នៅ​ក្នុង​ត្រកូល​ជាជនជាតិជ្វីហ្វ ក៏ប៉ុន្តែ ឪពុក​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍បាន​ជ្រើសរើស​ផ្លូវដើរ​ខុសពី​វង់ត្រកូល ដោយងាក​ទៅ​រក​គ្រិស្តសាសនា​និកាយ​ប្រូតេស្តង់។ កាល់ម៉ាក្ស៍វិញ​ជា​អ្នក​ដែល​មិនមាន​ជំនឿ​ទៅលើ​សាសនា​ណាមួយ​ទាំងអស់ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ការណ៍​ដែល​មាន​សាច់ឈាម​ក្នុងត្រកូល​ជ្វីហ្វ​​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កាល់ម៉ាក្ស៍​ត្រូវ​រង​នូវ​ការ​រើសអើង​នៅ​អាល្លឺម៉ង់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា កាល់ម៉ាក្ស៍​តែងតែ​មាន​គំនិតប្រឆាំង​នឹង​តួនាទី​របស់​សាសនា​នៅ​ក្នុង​សង្គម។

នៅ​ក្នុងសម័យកាល​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍ អាល្លឺម៉ង់​ស្ថិតក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​ដោយ​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ ចំណែក​ឪពុករបស់​កាល់ម៉ាក្ស៍ គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​ជាប់ចិត្ត​នឹងទ្រឹស្តី​របស់​​ទស្សនវិទូ​សេរីនិយម ជាពិសេស គឺ​ទស្សនវិទូ​អាល្លឺម៉ង់ ​អេម៉ានុយអែល កង់ (Emmanuel Kant) និង​ទស្សនវិទូ​បារាំង វ៉ុលទែរ ហើយ​ជា​អ្នក​មាន​គំនិត​ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​កាល់ម៉ាក្ស៍​ត្រូវ​​បាន​ឪពុក​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅ​រៀនសូត្រ​នៅ​វិទ្យាល័យ​មួយ ដែលសម្បូរ​ទៅដោយ​គ្រូ​ដែល​មាន​គំនិត​សេរីនិយម ហើយ​ដែល​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការឃ្លាំមើល​ជាប់ជា​ប្រចាំ​​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ​ ដោយ​​សង្ស័យថា​ជា​សាលា​បណ្តុះ​គំនិត​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​ព្រះមហាក្សត្រ។

ក្រោយ​រៀនចប់​វិទ្យាល័យ កាល់ម៉ាក្ស៍​បាន​ទៅ​បន្ត​ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​ឧត្តម​សិក្សា​នៅ​សកលវិទ្យាដោយ​ពី​ដំបូង​បាន​ជ្រើសរើស​យក​ជំនាញ​ខាង​អក្សរសាស្រ្ត និង​ទស្សនវិជ្ជា ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​បាន​ប្តូរ​ទៅ​រៀន​ខាង​ច្បាប់វិញ ទៅតាម​បំណង​របស់​ឪពុក​ដែល​ជា​មេធាវី។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅ​ទីចុងបំផុត​ទៅ ក្រោយ​ការ​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ កាល់ម៉ាក្ស៍​ក៏​មិន​បាន​ចាប់យក​អាជីព​ជា​អ្នក​ច្បាប់​នោះដែរ តែ​បែរជា​ទៅធ្វើ​ជា​អ្នក​កាសែត​ទៅវិញ។

ពេល​នៅ​ជា​និស្សិត​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ កាល់ម៉ាក្ស៍​ ថ្វីដ្បិត​តែ​ចាប់យក​ជំនាញ​ខាង​ច្បាប់ ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​មាន​ការ​ចាប់អារម្មណ៍​ខ្លាំង​ទៅលើ​ទស្សនវិជ្ជា ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត កាល់ម៉ាក្ស៍​បាន​ចូលរួម​​ក្នុង​ចលនា​និស្សិត ដែល​មាន​គំនិត​បដិវត្តន៍​ឆ្វេងនិយម ទៅតាម​ទ្រឹស្តី​របស់​ទស្សនវិទូ​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះថា ហឺហ្គែល (Hegel)។ ចលនា​និស្សិត​នេះ​មាន​គំនិត​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា​ផង (ដោយ​ពីដំបូង​ប្រឆាំង​នឹង​គ្រិស្តសាសនា​ ហើយ​ក្រោយ​មក​រាលដាល​ទៅជា​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​គ្រប់​សាសនា​ទាំងអស់) ហើយ​ក៏​មាន​គំនិត​ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយមផងដែរ។

នៅឆ្នាំ១៨៤១ ក្នុងវ័យ​ ២៣ឆ្នាំ កាល់ម៉ាក្ស៍​បាន​បញ្ចប់​ការសិក្សា​ថ្នាក់​បណ្ឌិត។ ពីដំបូង កាល់ម៉ាក្ស​មាន​បំណង​​ចាប់អាជីព​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ ឬ​ជា​អ្នក​សិក្សាស្រាវជ្រាវ​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ ក៏ប៉ុន្តែ បំណង​នេះ​មិន​អាច​សម្រេច​បាន​ ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​រារាំង​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ​ ដែល​មើលឃើញ​ថា កាល់ម៉ាក្ស៍​មាន​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ចលនានិស្សិត​បដិវត្តន៍​ឆ្វេងនិយម និង​សេរីនិយម។

ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​កាល់ម៉ាក្ស៍​ងាក​ទៅ​ចាប់អាជីព​ជា​អ្ន​កកាសែត ដោយសរសេរ​អត្ថបទ​ទាក់ទង​នឹង​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម ឲ្យ​កាសែត​ថ្មីមួយ ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើតឡើង ហើយ​ដែល​ភាគច្រើន​សរសេរ​ប្រឆាំង​រដ្ឋាភិបាល​។ ក៏ប៉ុន្តែ​ ធ្វើការ​បានតែប្រមាណ​ជា​មួយ​ឆ្នាំ កាសែតប្រឆាំង​នេះ​ត្រូវ​រដ្ឋាភិបាល​បិទលែង​ឲ្យ​ចុះផ្សាយ។ កាល់ម៉ាក្ស៍​ក៏​បាន​ចាកចេញ​ពី​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ទៅ​ធ្វើការ​ឲ្យ​សារព័ត៌មាន​ឆ្វេងនិយមផ្សេងទៀត ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស។

នៅពេលនោះ ទីក្រុង​ប៉ារីស​ត្រូវ​បាន​គេស្គាល់​ថាជាសម្បុក​នៃ​គំនិត​បែបសង្គមនិយម រួមទាំង​ក្រុម​អ្នក​សង្គមនិយមជ្រុលមួយក្រុម​ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា "​កុម្មុយនិស្ត”។ គឺ​នៅទីក្រុង​ប៉ារីស​នោះហើយ ដែល​កាល់ម៉ាក្ស៍​បាន​ជួប​ជាមួយ​នឹង​ទស្សនវិទូ​អាល្លឺម៉ង់​មួយរូប​ទៀត ដែល​មាន​គំនិត​ឆ្វេងនិយមដូចគ្នា គឺ​​ ហ្វ្រ៊ីឌ្រិច អង់ហ្គែល (Friedrich Engel)។ កាល់ម៉ាក្ស៍ និងអង់ហ្គែល​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើការ​ជាមួយគ្នា ជា​មិត្តរួមអាជីព រួមមនោគមន៍វិជ្ជា ហើយ​បន្តិចម្តងៗ​អ្នក​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​រាប់អានគ្នា​ជា​មិត្តភ័ក្តិ​ដ៏​ជិតស្និទ្ធិ​បំផុត។

នៅ​ឆ្នាំ១៨៤៥ នៅ​ពេល​ដែល​សារព័ត៌មាន​ឆ្វេងនិយម​នៅ​ប៉ារីស​ត្រូវ​អាជ្ញាធរ​បារាំង​បិទលែង​ឲ្យ​ផ្សាយ កាល់ម៉ាក្ស៍ និង​អង់ហ្គែល​បាន​នាំគ្នា​ចាកចេញ​ទៅ​រស់​នៅ​ទីក្រុង​ព្រុចស៊ែល ប្រទេស​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ទាំងពីរនាក់​ មុននឹង​បន្ត​ដំណើរ​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​អង់គ្លេស។

នៅ​ក្នុង​អំឡុងពេលនោះ​ កាល់ម៉ាក្ស៍ និង​អង់ហ្គែល​បាន​សរសេរសៀវភៅ​មួយរួមគ្នា គឺ​សៀវភៅ​ស្តីពី​ “គោលគំនិតកុម្មុយនិស្ត” ឬ “គោលគំនិតនៃ​បក្សកុម្មុយនិស្ត” (Manifeste du parti communiste)។ សៀវភៅ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ចេញផ្សាយ​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ នៅ​ឆ្នាំ១៨៤៨ ហើយ​ក្រោយ​មក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​សៀវភៅ​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​នយោបាយ​បំផុត​មួយនៅ​ក្នុង​មនោគមន៍​វិជ្ជា​កុម្មុយនិស្ត ជាពិសេស គឺ​នៅ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។

ពេលរស់នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស កាល់ម៉ាក្ស៍​​បាន​ចូលរួម​យ៉ាងសកម្ម​នៅ​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធកុម្មុយនិស្ត (Ligue des communistes) ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​ចលនា​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​វណ្ណៈសក្តិភូមិ ហើយ​លើកតម្កើង​វណ្ណៈពលករ។ ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយមក ទំនាក់ទំនង​ រវាង​កាល់ម៉ាក្ស៍​ និង​បក្សសម្ព័ន្ធកុម្មុយនិស្ត​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បែកបាក់ ដោយសារ​តែ​កាល់ម៉ាក្ស៍​ប្រឆាំង​នឹង​គំនិត​របស់​​មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​មួយក្រុម​ដែល​​ទាមទារ​ចង់​​ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​រដ្ឋាភិបាល​នៅ​ទូទាំង​អឺរ៉ុប​ ដើម្បី​ដណ្តើម​អំណាច​មក​កាន់កាប់ភ្លាមៗ។

កាល់ម៉ាក្ស៍​យល់ថា ការធ្វើ​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​រដ្ឋាភិបាល​នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ប្រៀបដូចជា​យក​ពងមាន់​ទៅ​ជល់​នឹង​ថ្ម ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត កាល់ម៉ាក្ស៍ ក៏ដូចជាអង់ហ្គែលដែរ សុទ្ធតែ​ប្រកាន់​នូវ​គំនិត​ថា គោលដៅ​ចម្បង​នៃ​បដិវត្តន៍​របស់​ពួកគេ គឺ​មិនមែន​ដើម្បី​ដណ្តើម​អំណាច​មក​កាន់​កាប់ភ្លាមៗ​នោះទេ តែ​ជា​បដិវត្តន៍​ដោយ​សន្សឹមៗ ដើម្បី​នាំមកនូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ខាង​ផ្នត់គំនិត និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​សង្គមក្នុងរយៈពេល​វែង។

ការ​មាន​គំនិត​ផ្ទុយគ្នា​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កាល់ម៉ាក្ស៍ កាត់ផ្តាច់​ទំនាក់ទំនង​ពី​បក្សសម្ព័ន្ធ​កុម្មុយនិស្ត, ​លែង​រវីរវល់​នឹង​រឿង​បដិវត្តន៍​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​ងាក​ទៅចំណាយ​ពេល​ធ្វើការ​សិក្សា និង​ត្រិះរិះពិចារណា ជុំវិញ​ទ្រឹស្តី​សេដ្ឋកិច្ច​នយោបាយ​វិញ ជាពិសេស ពិចារណា​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី​របស់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​សេដ្ឋកិច្ច​អង់គ្លេស​ដ៏​​មាន​ឥទ្ធិពល​ពីររូប គឺ​អាដាម ស្មីត (Adam Smith) និង​ដាវីដ រីការដូ (David Ricardo)។ នៅ​ពេលនោះហើយ ដែល​កាល់ម៉ាក្ស៍​បាន​សរសេរ​សៀវភៅ​ ដែល​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​មួយ​ទៀត​របស់​លោក គឺ​សៀវភៅ​ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជាភាសាអាល្លឺម៉ង់​ថា “Das Kapital” ដោយ​នៅ​ក្នុងនោះ កាល់ម៉ាក្ស៍​បាន​ធ្វើការ​វិភាគ​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី​សេដ្ឋកិច្ច​តាមបែបមូលធននិយម ជាពិសេស ទៅលើ​ចំណុច​អវិជ្ជមាន ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ពី​សេដ្ឋកិច្ច​មូលធននិយម ទៅ​សេដ្ឋកិច្ច​សង្គមនិយម ព្រមទាំង​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​​ទំនាស់​រវាង​វណ្ណៈ​នៅ​ក្នុង​សង្គម។

សៀវភៅ “Das Kapital” ត្រូវ​បាន​កាល់ម៉ាក្ស៍​សរសេរ​ចែកចេញ​ជា​បី​ភាគធំៗ។ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​តែ​មួយ​ភាគ​ដំបូង​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​ត្រូវ​បាន​ចេញផ្សាយ នៅ​ពេល​ដែល​កាល់ម៉ាក្ស៍​នៅរស់។ ចំណែក​ឯ​ភាគ២ និង​ភាគ៣ ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​បោះពុម្ពផ្សាយ​ដោយ​អង់ហ្គែល ទៅតាម​សំណៅ​ដើម​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​កាល់ម៉ាក្ស៍ ក្រោយ​ពេល​ដែល​លោក​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ នៅថ្ងៃទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ១៨៨៣ ក្នុងវ័យ ៦៤ឆ្នាំ៕

លេនីន៖ ​ស្ថាបនិក​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​រុស្ស៊ី

កែប្រែ

រូបភាពតូច|Lenine វ៉្លាឌីមៀរ លេនីន ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថាជា​ឥស្សរជន​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មួយ​រូប ហើយ​ក៏​ជា​អ្នក​នយោបាយ​ដ៏​ចម្រូងចម្រាស​មួយ​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី២០។ លេនីន គឺ​ជា​ស្ថាបនិក​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​រុស្ស៊ី ជា​មេដឹកនាំ​នៃ​បដិវត្តន៍​បុលឆេវិក ឆ្នាំ​១៩១៧ និង​ជា​ប្រមុខរដ្ឋ​ទីមួយ នៃ​សហភាព​​សូវៀត។ លេនីន មាន​ឈ្មោះ​កំណើត​ថា វ៉្លាឌីមៀរ អ៊ីលីច អ៊ូល្យ៉ាណូវ (Vladimir Ilich Ulyanov) កើត​នៅ​ឆ្នាំ​១៨៧០ នៅ​ក្នុង​ក្រុង​មួយ ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រសិទ្ធនាម​ថា “ក្រុង​អ៊ូល្យ៉ាណូវ” ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជា ៩០០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ទីក្រុង​ម៉ូស្គូ។ អ៊ូល្យ៉ាណូវ គឺ​ជា​កូនទី៣ ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន​ ៦នាក់ នៃ​គ្រួសារ​មួយ ដែល​ឪពុកម្តាយ​សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​រៀនសូត្រ​ខ្ពង់ខ្ពស់។ លេនីន​ផ្ទាល់​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​ក្មេង​ដែល​រៀន​ពូកែ​ ចូលចិត្ត​អាន ហើយ​បាន​ជាប់ឈ្មោះ​ជា​សិស្សឆ្នើម​នៅ​វិទ្យាល័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពីក្មេង អ៊ូល្យ៉ាណូវ​ក៏​បាន​ជួប​ប្រទះ​នឹង​ហេតុការណ៍​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​សោកសៅ​ជាច្រើន​ផងដែរ ជាពិសេស គឺ​ការ​ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ​ ដែល​ជា​កត្តា​ដ៏​ចម្បងមួយ ជំរុញ​ឲ្យ​អ៊ូល្យ៉ាណូវ​ក្លាយ​ខ្លួន​ជា​មេដឹកនាំ​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម។ ហេតុការណ៍​ដែល​មាន​ផលប៉ះពាល់​ខ្លាំង​ជាងគេ ដល់​បុគ្គលិកលក្ខណៈ​របស់​អ៊ូល្យ៉ាណូវ គឺ​នៅ​ពេល​ដែល​បងប្រុស​របស់​គាត់​ត្រូវ​គេ​ចាប់ខ្លួន និង​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៨៧ ពីបទ​ថា​បាន​រួមគំនិត​ក្នុង​ការ​រៀបចំ​ផែនការ​ធ្វើ​ឃាត​អធិរាជ​រុស្ស៊ី។ នៅ​ឆ្នាំ​ដែល​បងប្រុស​ត្រូវ​គេ​ប្រហារជីវិត អ៊ូល្យ៉ាណូវ​​ទើប​នឹង​បាន​ចុះឈ្មោះ​​ចូល​រៀន​ផ្នែក​ច្បាប់ នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ ក៏ប៉ុន្តែ រៀន​បាន​មួយ​ឆមាស ក៏​ត្រូវ​បាន​លុបឈ្មោះ​ចេញ​ពី​សាលា ដោយសារ​តែ​គាត់​បាន​ចូល​រួម​ក្នុង​ចលនា​បាតុកម្ម​និស្សិត។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​អ៊ូល្យ៉ាណូវ​ដុះ​គំនិត​ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម​រុស្ស៊ី​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ដក់ចិត្ត​នឹង​ទ្រឹស្តី​កុម្មុយនិស្ត​របស់​ទស្សនវិទូ​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ ​Karl Marx ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩២ ក្រោយ​ពី​​បាន​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ផ្នែក​ច្បាប់ អ៊ូល្យ៉ាណូវ​ក៏​បាន​ប្រកប​របរ​ជា​មេធាវី ដែល​មាន​អតិថិជន​ភាគច្រើន​ជា​កសិករ​ក្រីក្រ។ អាជីព​ជា​មេធាវី​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អ៊ូល្យ៉ាណូវ​កាន់តែ​មាន​គំនិត​ទោរ​ទៅ​រក​មនោគមន៍​វិជ្ជា​កុម្មុយនិស្ត​ថែម​ទៀត ដោយសារ​តែ​គាត់​​​បាន​មើលឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់​នូវ​ភាព​អយុត្តិធម៌ នៃ​ប្រព័ន្ធ​តុលាការ​រុស្ស៊ី។ អ៊ូល្យ៉ាណូវ​ក៏​បាន​ប្រឡូក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​សកម្មភាព​សម្ងាត់ ក្នុងការ​ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​រាជានិយម​រុស្ស៊ី ហើយនៅ​ឆ្នាំ​១៩០១ បាន​ប្តូរ​ឈ្មោះ​ពី​អ៊ូល្យ៉ាណូវ មក​ លេនីន ដើម្បី​បិទបាំង​ពី​ការ​តាម​ប្រមាញ់​របស់​អាជ្ញាធរ។ នៅក្នុង​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​នេះ លេនីន​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​ចាប់​និរទេស​ខ្លួន​ឲ្យ​ទៅ​រស់នៅ​ក្នុង​តំបន់​ស៊ីបេរី អស់រយៈពេល ៣ឆ្នាំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​ពី​បាន​រួចខ្លួន​មក​វិញ លេនីន​ ក៏​បាន​ប្រឡូក​ចូល​ក្នុង​សកម្មភាព​បដិវត្តន៍​កាន់តែ​ខ្លាំង​ជាងមុន រហូត​បាន​​ជាប់ឈ្មោះ​​​ក្នុង​ចំណោម​ជួរ​ថ្នាក់​ដឹកនាំនៃ​គណបក្ស​ពលករ​រុស្ស៊ី។ ប៉ុន្តែ ដោយ​មាន​ជម្លោះ​នៅ​ក្នុង​បក្ស នៅ​ឆ្នាំ​១៩១២ ក្រុម​របស់​លេនីន​ក៏​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​បង្កើត​ចលនា​បដិវត្តន៍​ថ្មី​មួយ ដែល​ប្រកាន់​នូវ​គំនិត​ដាច់ខាត​ថា ដើម្បី​បង្កើត​សង្គម​រុស្ស៊ី​មួយ​យុត្តិធម៌ គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែបំបាត់​ចោល​ឲ្យ​អស់​នូវ​វណ្ណៈ​សក្តិភូមិ ហើយ​ប្រគល់​អំណាច​ទៅ​ឲ្យ​កម្មករ និង​កសិករ​​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រងដោយ​ផ្ទាល់​វិញ។ ក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទីមួយ លេនីន​ ក្រោយ​ពី​ត្រូវ​​បាន​អាជ្ញាធរ​ចាប់​ដាក់​ពន្ធនាគារ​មួយរយៈពេល​ខ្លី ក៏​បាន​រត់ចេញ​ពី​រុស្ស៊ី ហើយ​​និរទេស​ខ្លួន​ទៅ​រស់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ស្វ៊ីស ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​នឹង​​របប​ដឹកនាំ​បែប​​មូលធន​និយម និង​ចក្រពត្តិនិយម ដោយ​​បាន​សរសេរ​សៀវភៅ​មួយ នៅ​ឆ្នាំ​១៩១៦ ដោយ​បាន​លើកឡើ​ងថា សង្រ្គាម គឺ​ជា​លទ្ធផល​នៃ​មូលធននិយម​អន្តរជាតិ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩១៧ នៅពេល​ដែល​រុស្ស៊ី​ត្រូវ​ទទួល​រងការ​ខូចខាត​ខ្លាំង ដោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹងរដ្ឋាភិបាល​រុស្ស៊ី​​ ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅ​ជា​ចលនា​បដិវត្តន៍​​ (បដិវត្តន៍​ខែ​កុម្ភៈ) ហើយ​ឈាន​ទៅ​ធ្វើការ​ផ្តួលរំលំ​ស្តេចត្សារ៍ នីកូឡា​ទី២។ ប្រមាណ​ជា​១ខែ​ក្រោយ​បដិវត្ត៍ លេនីន ដោយ​មាន​ការជួយជ្រោមជ្រែង​ពី​អាល្លឺម៉ង់ ក៏​បាន​បញ្ឈប់​ការ​និរទេស​ខ្លួន នៅ​ស្វ៊ីស ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិលត្រឡប់​មក​រុស្ស៊ី​វិញ។ អាល្លឺម៉ង់​ជួយ​លេនីន ដោយ​មើល​ឃើញ​ថា លេនីន គឺ​ជា​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​ការណ៍​ដែល​រុស្ស៊ី​ប្រឡូក​ខ្លួន​ចូល​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក។ ដូច្នេះ អាល្លឺម៉ង់​រំពឹង​ថា លេនីន​អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​អន្តរាគមន៍​របស់​កងទ័ព​រុស្ស៊ី ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ​ខ្សោយ។ នៅវិលត្រឡប់​មក​ដល់​រុស្ស៊ី​វិញ​ភ្លាម លេនីន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើការ​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​បណ្តោះអាសន្ន​រុស្ស៊ី ដែល​កើតចេញ​ពី​បដិវត្តន៍​ខែ​កុម្ភៈ។ ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយ​មក​ទៀត លេនីន​បាន​ដឹកនាំ​ចលនា​បដិវត្តន៍​​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​បដិវត្តន៍​បុលឆេវិក ឬ​បដិវត្តន៍​ខែ​តុលា ដែល​តាមពិត​ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ “រដ្ឋប្រហារ​” ទម្លាក់​រដ្ឋាភិបាល​បណ្តោះ​អាសន្ន ហើយ​បង្កើត​​របប​កុម្មុយនិស្ត​មួយជំនួស​វិញ ដោយ​មាន​លេនីន​ ជា​ប្រមុខ​ដឹកនាំ។ ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ខែតុលា រុស្ស៊ី​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល អស់រយៈពេល ៣ឆ្នាំ ដែល​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ លេនីន​បាន​ប្រើ​គ្រប់​មធ្យោបាយ ដើម្បី​កម្ចាត់​​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​បដិវត្តន៍ ដែល​ក្នុងនោះ មាន​ប្រជាជន​ស៊ីវិល​រាប់សិបម៉ឺននាក់​ត្រូវ​បាន​ប៉ូលិស​សម្ងាត់​របស់​លេនីន​ចាប់​យក​ទៅ​ធ្វើ​ទារុណកម្ម​សួរចម្លើយ និង​សម្លាប់​ចោល ដោយ​គ្មាន​ការ​ជំនុំជម្រះ។ នៅទីបំផុត គឺ​លេនីន​ជា​អ្នក​ទទួល​ជោគជ័យ ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល ហើយ​សហភាព​សូវៀត​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង ដោយ​មាន​លេនីន​ជា​ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល។ ក៏ប៉ុន្តែ សហភាព​សូវៀត​ថ្មី​នេះ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​​ការ​ខូចខាត​ពី​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១​ផង និង​ពី​​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ក្នុង​ប្រទេស​ខ្លួន​ឯងផង។ ​ភាព​ក្រីក្រ និង​គ្រោះ​អត់ឃ្លាន​​បាន​កើតមាន​ឡើង​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​ទីកន្លែង។ នៅទីបំផុត គឺ​ដល់​វេន​លេនីន​វិញ​ម្តង ដែល​ត្រូវ​​​ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​បះបោរ​របស់​ប្រជាជន​។ ប្រឈមមុខ​នឹង​បាតុកម្ម និង​កូដកម្ម​​ ដែល​​កើតមាន​ឡើង​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​ទិសទី លេនីន​ក៏​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​ថ្មី ដោយ​បន្ធូរបន្ថយ​កាតព្វកិច្ច​ លែង​ចាប់​បង្ខំ​​​ឲ្យ​ប្រជាជន​ត្រូវ​តែ​​លក់​ស្រូវ​ជូនរដ្ឋដូច​កាល​ពីមុន ហើយ​បើក​ចំហ​ឲ្យ​មាន​ការ​លក់​ស្រូវ​នៅលើ​ទីផ្សារ​សេរី​វិញ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩២២ លេនីន​បាន​ធ្លាក់​ខ្លួន​ឈឺ​ដោយ​ជំងឺ​គាំងបេះដូង រហូត​ត្រូវ​ពិការ​មួយ​ចំហៀងខ្លួន ហើយ​​ត្រូវ​ដកខ្លួន​ចេញ​ពី​កិច្ចការ​ដឹកនាំ​ប្រទេស​ប្រចាំថ្ងៃ។ ​​ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​សុខភាព ដែល​ចេះ​តែ​ធ្លាក់​ដុនដាប​ពី​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយ​ថ្ងៃ លេនីន ចាប់ផ្តើម​បារម្ភ អំពី​អនាគត​របស់​សហភាព​សូវៀត នៅ​ក្រោយ​ពេល​លោក​ស្លាប់បាត់​ទៅ។ កាន់តែ​គិត លេនីន​កាន់តែ​មើលឃើញ​ថា បក្ស​កុម្មុយនិស្ត និង​រដ្ឋាភិបាល​សូវៀត​នៅពេលនោះ ចាប់ផ្តើម​ដើរ​កាន់តែ​ឃ្លាត​ចាកឆ្ងាយ​ពី​គោលដៅ​បដិវត្តន៍។ នៅ​ដើម​ឆ្នាំ​១៩២៣ លេនីន​​​បាន​រៀបចំ​សរសេរ​សំបុត្រ​បណ្តាំ​មួយ ដោយ​បាន​បង្ហាញ​នូវ​វិប្បដិសារី ចំពោះ​របៀបដឹកនាំ​តាមបែប​ផ្តាច់ការ ព្រមទាំង​បាន​ស្នើ​ឲ្យ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត និង​រដ្ឋាភិបាល​សូវៀត រៀបចំ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​​លើ​របៀប​ដឹកនាំ​របស់​ខ្លួន។ នៅ​ក្នុង​សំបុត្រ​បណ្តាំ​នេះ​ លេនីន​ក៏​បាន​បង្ហាញ​នូវ​ក្តីព្រួយបារម្ភ​ផងដែរ​ថា ស្តាលីន​ ដែល​នៅពេល​នោះ ជា​លេខា​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត បាន​ប្រមូល​ផ្តុំ​អំណាច​យក​មកក្តោបក្តាប់​ក្នុង​ដៃ​តែឯង​ច្រើន​ពេក ដែល​អាច​នឹង​បង្ក​គ្រោះថ្នាក់​ដល់​ប្រទេស​ជាតិ ទៅថ្ងៃ​អនាគត ហើយ​បាន​ស្នើ​ឲ្យ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ដក​ស្តាលីន ចេញ​ពី​តំណែង​ជា​លេខា​បក្ស។ លេនីន​គ្រោង​នឹង​ឲ្យ​គេ​យក​​សំបុត្រ​បណ្តាំ​នេះ​​ទៅ​អាន នៅ​ក្នុង​សមាជ​របស់​បក្ស ក៏ប៉ុន្តែ សមាជ​មិនទាន់​មក​ដល់​ផង លេនីន​ត្រូវ​គាំង​បេះដូង​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត ដែល​ម្តងនោះ លេនីន​ត្រូវ​ពិការ​ទាំងស្រុង​រហូត​កម្រើក​ក៏​មិនបាន ហើយ​និយាយ​ស្តីអ្វី​ក៏​មិនកើត។ ប្រមាណ​ជិត ១០ខែ​ក្រោយ​មក លេនីន​ត្រូវ​គាំង​បេះដូង​ម្តងទៀត ដែល​ជា​លើក​ចុងក្រោយ ហើយ​លោក​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី២១​ ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩២៤។ សាកសព​របស់​ស្ថាបនិក​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​រុស្ស៊ី​ត្រូវ​បាន​គេ​រក្សា​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន នៅ​ឯ​ទីលាន​ក្រហម ក្នុង​ក្រុង​ម៉ូស្គូ៕

អ្នកប្រាជ្ញវិទ្សាសាស្ត្រ

កែប្រែ

កាលីលេ៖ ​បិតា​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើប

កែប្រែ

រូបភាពតូច|Galile នៅវេលា​យប់មួយ ក្នុង​ខែសីហា ឆ្នាំ​១៦០៩ នៅ​ក្នុងក្រុងមួយ ក្នុង​​ប្រទេស​អ៊ីតាលី ផ្ទៃមេឃស្រឡះ ផ្កាយរះព្រោងព្រាត អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​មួយរូប ឈ្មោះ​ថា កាលីលេ ដើរចេញ​ពី​ក្នុង​​ផ្ទះ សំដៅទៅកាន់​សួនច្បារ ដៃកាន់​តេឡេស្កុប​ដ៏ថ្មីស្រឡាង​មួយ​ដែល​លោក​ទើប​នឹង​បង្កើតឡើង​ដោយ​ខ្លួនឯង ហើយ​ចាប់ផ្តើមធ្វើ​​ការ​សិក្សា​និង​សង្កេត​មើល​យ៉ាងលម្អិត​ទៅលើ​ដួងតារា... ការសិក្សា​ដែល​នាំទៅរក​របកគំហើញ​ដ៏អស្ចារ្យ​ជាច្រើន ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើប ប៉ុន្តែ របកគំហើញ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​កាលីលេ​ខ្លួនឯង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ​ដល់​ខ្លួនឯង... នេះ​គឺ​ជា​ដំណើររឿង​នៃ​ជីវិត​និង​ស្នាដៃ​របស់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​មួយ​រូប ដែល​លោក​អាញ់ស្តាញ់ (Albert Einstein) ចាត់ទុក​ថា​ជា​បិតានៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត។ កាលីលេ (ឈ្មោះពេញ កាលីលេអូ កាលីលេ) កើតនៅថ្ងៃទី១៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៥៦៤ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុងពីហ្សា ប្រទេសអ៊ីតាលី។ នៅពេលដែល​កាលីលេ​ចាប់កំណើតឡើង តំបន់អឺរ៉ុប ហើយ​ជាពិសេស គឺ​អ៊ីតាលី កំពុងឆ្លងកាត់នូវ​យុគសម័យរុងរឿង​ខាងផ្នែក​ចំណេះដឹង ដែល​គេ​ហៅ​តាមភាសា​បារាំង​ថា La Renaissance។ ឆ្នាំ​ដែល​កាលីលេ​កើត ក៏​ជា​ឆ្នាំ​កំណើត​របស់​កវីដ៏ល្បី​ម្នាក់​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ​វីលីយ៉ាម​ ស្ហេកស្ពៀរ (នៅអង់គ្លេស) ហើយ​ជា​ឆ្នាំ​ដែល​វិចិត្រករ​និង​ស្ថាបត្យករ​ដ៏ល្បី​របស់​អ៊ីតាលី គឺ​ មីកេឡង់ជេឡូ (Michelangelo) ទើប​នឹង​ទទួល​មរណភាព។ កាលីលេ គឺ​ជា​កូនច្បង​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន​៦នាក់ នៃ​​ត្រកូល​អ្នក​មាន​ឋានៈមធ្យម​ម្នាក់ ដែល​មាន​ឪពុក​ជា​តន្ត្រីករ។ ឪពុក​របស់​កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​តន្រ្តីករ​ដែល​មាន​គំនិត​បះបោរ ចូលចិត្ត​លេងភ្លេង​និង​និពន្ធ​បទភ្លេង​ដែល​ខុសពី​ទំនៀមទម្លាប់ ក្បួនខ្នាត និង​ទ្រឹស្តីតន្ត្រី​​ដែល​មាន​ពីមុន។ កាលីលេ​ក៏​ជា​មនុស្ស​ដែល​មាន​គំនិត​បះបោរ ចោទសួរ សង្ស័យ​ទៅលើ​ជំនឿ​និង​ទ្រឹស្តី​ដែល​មាន​ស្រាប់ ដោយ​កាត់​ទៅរក​ឪពុក។

តាំងពី​នៅ​ជា​កុមារ​នៅឡើយ កាលីលេ​ជា​ក្មេង​ដែល​ពូកែ​ឆ្ងល់​និង​ចង់ដឹង​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង ហើយ​ជារឿយៗ កាលីលេ​រុះរើ​ឧបករណ៍​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង ដើម្បី​ចង់​មើល​ពី​គ្រឿងក្នុង និង​ពី​របៀប​ដំណើរការ​របស់​វា ព្រមទាំង​​ចេះធ្វើគ្រឿងលេងប្លែកៗ​ប្រកប​ដោយ​គំនិត​ច្នៃប្រឌិត។

កាលពីដំបូងឡើយ កាលីលេ​មាន​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​ទៅលើ​ដូរតន្រ្តី​និង​គំនូរ។ កាលីលេ​រៀន​គូររូប​ ព្រមទាំង​រៀន​ភ្លេង​​រហូត​ចេះ​បាន​យ៉ាង​ស្ទាត់​ជំនាញ។ ក្រោយមកទៀត នៅពេល​ដែល​ត្រូវ​ឪពុក​ម្តាយ​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅរៀន​នៅ​ក្នុង​វិហារ​កាតូលិក កាលីលេ​ចាប់ផ្តើម​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​សាសនា រហូត​មាន​​បំណង​ចង់​បួស​ជា​សង្ឃ​កាតូលិក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ ឪពុក​របស់​កាលីលេ​មិន​ចង់​ឲ្យ​កូន​បួស​ជា​សង្ឃ ក៏​បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​កាលីលេ​ចេញ​ពី​វិហារ​កាតូលិក ហើយ​ទៅ​ចុះឈ្មោះ​ចូលរៀន​នៅ​សកលវិទ្យាល័យពីហ្សា ដោយ​រៀន​ខាង​ផ្នែក​វេជ្ជសាស្រ្ត ដោយសារតែ​នៅពេលនោះ គ្រូពេទ្យ​គឺ​ជា​អាជីព​ដែល​អាច​រកលុយ​បាន​ច្រើន។ ពេលកំពុង​រៀន​ខាង​ផ្នែក​វេជ្ជសាស្រ្ត​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សា កាលីលេ​បាន​ឮ​គេ​និយាយ​អំពី​មុខវិជ្ជា​មួយ គឺ​គណិតវិទ្យា។ កាលីលេ​ចាប់អារម្មណ៍​ខ្លាំង​លើ​មុខវិជ្ជា​នេះ ដោយសារ​តែ​ជឿ​ថា គណិតវិទ្យា​គឺ​ជា​យាន ដើម្បី​សិក្សា​ឈ្វេងយល់​អំពី​អ្វីៗ​ដែល​កើតមានឡើង​នៅ​ក្នុង​ធម្មជាតិ។ កាលីលេ​នៅតែ​បន្ត​រៀនជំនាញ​វេជ្ជសាស្រ្ត​ទៅតាម​បំណង​របស់​ឪពុក ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ កាលីលេ​ចាប់ផ្តើម​ដកចិត្ត​ពី​មុខវិជ្ជា​វេជ្ជសាស្រ្ត​ដែល​ជា​មុខវិជ្ជាគោល ហើយ​​ផ្តោត​អារម្មណ៍​ខ្លាំងឡើងៗ ទៅលើ​មុខវិជ្ជា​គណិតវិទ្យា។ នៅ​ទីបំផុត កាលីលេ​ត្រូវ​ប្រឡង​ធ្លាក់​ខាង​វេជ្ជសាស្រ្ត​ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៥៨៥ កាលីលេ​បាន​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​រយៈពេល ៤ឆ្នាំ នៅ​សកលវិទ្យាល័យ ដោយ​មិន​ទទួល​បាន​សញ្ញា​បត្រ​អ្វីទាំងអស់។ ត្រឡប់​ទៅដល់​ផ្ទះវិញ កាលីលេ​ ដែល​គ្មាន​សញ្ញាបត្រ​អាច​ប្រកប​របរ​ជា​គ្រូពេទ្យ ក៏​បែរ​ទៅ​ចាប់​យក​របរ​ជា​អ្នក​បង្រៀន​គណិតវិទ្យា​ក្រៅម៉ោង​ជា​លក្ខណៈឯកជន ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា កាលីលេ​ចំណាយពេល​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ពង្រឹងចំណេះដឹង​ខ្លួនឯង ព្រមទាំង​យក​ចំណេះដឹង​​និង​គំនិត​ច្នៃប្រឌិត​របស់​លោក ទៅ​បង្កើត​ជា​ឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់​មួយ​ចំនួន​ដែល​ប្លែកមិនធ្លាប់មាន និង​មាន​ប្រយោជន៍​នៅ​ក្នុង​សង្គម។ បន្តិចម្តងៗ ស្នាដៃ​របស់​កាលីលេ​ត្រូវបាន​ល្បីសុះសាយ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៥៨៩ នៅ​ក្នុង​វ័យ ២៥ឆ្នាំ កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​​គេ​ផ្តល់​មុខងារ​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​គណិតវិទ្យា នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាពីហ្សា ទីដែល​លោក​រៀន​ធ្លាក់​មិនបាន​សញ្ញាបត្រ កាលពី៤ឆ្នាំមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បង្រៀន​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សា​នេះ មិនមាន​រយៈពេល​យូរ​ប៉ុន្មាន​នោះទេ ដោយសារ​តែ​គំនិត​បដិវត្តន៍ និង​បះបោរ​របស់​កាលីលេ វា​ផ្ទុយ​ស្រឡះ​ពី​គំនិតអភិរក្ស​និយម​របស់​សកលវិទ្យាល័យ។ នៅសកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សា រាល់​សេចក្តីបង្រៀន​ទាំងអស់​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​ឈរលើ​គោលការណ៍​ ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​ដោយ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ក្រិក ជាពិសេស គឺ​អារីស្តូត ដែល​បាន​បង្កើត​ទ្រឹស្តី​ជាច្រើន ទាំង​ខាង​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា និង​វិទ្យាសាស្រ្ត។ កាលីលេវិញ​ធ្វើ​ខុសពី​ទំនៀមទម្លាប់​របស់​សកលវិទ្យាល័យ ដោយ​នៅ​ក្នុង​ពេល​បង្រៀន​សិស្ស កាលីលេ​បាន​ធ្វើការ​ចោទសួរ ជជែក​ដេញដោល និង​បង្ហាញ​ពី​មន្ទិល​សង្ស័យ ចំពោះ​ទ្រឹស្តី​មួយ​ចំនួន​របស់​អារីស្តូត។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥៩១ បង្រៀន​បាន​ត្រឹមតែ ៣ឆ្នាំ កិច្ចសន្យា​របស់​កាលីលេ​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សាត្រូវ​បញ្ចប់ ហើយ​កាលីលេ​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​អ្នក​អត់ការងារ​ធ្វើ​ដើរទាត់ខ្យល់។ ព្រមពេលជាមួយគ្នា​នោះ ស្ថានភាព​គ្រួសារ​របស់​កាលីលេ​ក៏​ត្រូវ​ជួប​នឹង​ភាព​ត្រដាបត្រដួស​យ៉ាងខ្លាំង ដោយសារ​តែ​ឪពុក​របស់​កាលីលេ​ត្រូវ​ទទួល​មរណភាព ហើយ​ម្តាយ និង​ប្អូនស្រីពីរនាក់​ផ្សេងទៀត​ពឹងផ្អែក​ខ្លាំង​លើ​កាលីលេ ដើម្បី​ផ្គត់ផ្គង់​ជីវភាព។ សំណាងល្អ ប្រមាណ​ត្រឹមតែ​មួយ​ឆ្នាំ​ក្រោយមក កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​សកលវិទ្យាល័យ​មួយផ្សេងទៀត​ហៅ​ឲ្យ​ទៅ​បង្រៀន គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​ប៉ាឌូ។ នៅពេលនោះ កាលីលេ​កំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​សភាពក្រីក្រ​ខ្លាំង រហូត​គ្មាន​លុយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ ហើយ​ត្រូវ​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរជើង​ទៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ប៉ាឌូ ដែល​មាន​ចម្ងាយ​រហូតដល់​ទៅ​ ១៦០គីឡូម៉ែត្រ​។ ក៏ប៉ុន្តែ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​នៅ​ប៉ាឌូ ត្រូវ​បាន​កាលីលេ​រាប់ថា​ជារយៈពេល​​ដ៏​មាន​សុភមង្គល​មួយ នៅ​ក្នុង​ជីវិតរបស់​លោក។ សកលវិទ្យាល័យ​ប៉ាឌូ​មិនត្រឹមតែ​ផ្តល់​ប្រាក់​ខែ​ច្រើន​ជាង​នោះទេ តែ​ជាងនេះ​ទៅទៀត វា​គឺ​ជា​កន្លែង​ដែល​ប្រកាន់​យក​នូវ​គំនិត​សេរីនិយម បើក​ចំហ​ឲ្យ​សាស្រ្តាចារ្យ​ និង​និស្សិត​ប្រកាន់​យក​នូវ​គំនិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន ផ្ទុយ​ស្រឡះ​ពី​គំនិត​អភិរក្ស​និយម​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សា។ គំនិត​បដិវត្តន៍​និង​បះបោរ​របស់​កាលីលេ មិនត្រឹមតែ​មិនត្រូវ​គេ​ហាមឃាត់ ផ្ទុយ​ទៅវិញ សកលវិទ្យាល័យ​ប៉ាឌូ​បាន​តែងតាំង​​កាលីលេ​​​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​ប្រធានផ្នែក​គណិតវិទ្យា ហើយ​បន្ត​កាន់តំណែង​នេះ​អស់រយៈពេល ១៨ឆ្នាំ។ នៅ​ក្នុង​សកលវិទ្យាល័យ​ដែល​មាន​គំនិត​សេរីនិយម​នេះ​ហើយ ដែល​កាលីលេ​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា ពិសោធន៍ ស្រាវជ្រាវ និង​រកឃើញ​នូវ​គោលការណ៍​សំខាន់ៗ​ជាច្រើន ទាំង​ខាង​ផ្នែក​គណិតវិទ្យា និង​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជា​ទូទៅ ដែល​បើក​ផ្លូវ​ទៅរក​បដិវត្តន៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត គឺ​ចេញ​ពី​វិទ្យាសាស្រ្ត​តាមបែប​បុរាណ​ពី​សម័យកាល​អារីស្តូត (ដែល​ភាគច្រើន​ផ្អែក​ទៅលើ​ទស្សនវិជ្ជា លាយឡំ​និង​ជំនឿ​សាសនា) ទៅរក​​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យទំនើប ដែលមាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​ឈរ​​លើ​ការ​សង្កេត និង​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង៕

ស្នាដៃ​សំខាន់ៗ​របស់​កាលីលេ នៅមុន​កាលីលេ ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​មាន​មូលដ្ឋាន​ឈរលើ​សេចក្តីបង្រៀន​នៃ​ទស្សនវិទូ​ក្រិក តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់​ឆ្នាំមុន ជាពិសេស គឺ​អារីស្តូត។ អារីស្តូត​គឺ​ជា​កូនសិស្ស​របស់​ផ្លាតុង ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពីផ្លាតុង​និង​ទស្សនវិទូ​ក្រិក​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ដែល​ផ្តោត​ការសិក្សា​ទៅលើ​ទស្សនវិជ្ជា​ខាង​ផ្នែក​អរូបិយ អារីស្តូត​ផ្តោត​ទៅលើ​ទស្សនវិជ្ជា​នៃ​ធម្មជាតិ គឺ​ទៅលើអ្វីៗ​ដែល​គេ​អាច​មើល​ឃើញ​ជាក់ស្តែង។ ទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត​ត្រូវ​បាន​​បង្កើតឡើង​ចេញ​ពីការ​សង្កេត ការ​ទាញ​ហេតុ​និង​ផល​ទៅតាម​តក្កវិទ្យា ដែល​គេ​អាច​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​នេះ​នៅតែ​មាន​ជាប់ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ពី​ទស្សនវិជ្ជា​អរូបិយ និង​ជាពិសេស គឺ​ខ្វះ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ដើម្បី​ផ្ទៀងផ្ទាត់។ អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល​ចាប់តាំង​ពី​សម័យកាល​កាលីលេ! នៅថ្ងៃមួយ ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៥៨១ នៅ​ពេល​​កំពុង​នៅ​ជា​និស្សិត​ផ្នែក​វេជ្ជសាស្រ្ត​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សា​នៅឡើយ កាលីលេ​បាន​ងើបក្បាល​ឡើង​សំឡឹង​មើល​ទៅលើ​​ ឃើញ​ជាង​កំពុង​ជួសជុល​ចង្កៀងដែល​គេ​ចងព្យួរ​នៅលើ​ពិដាន។ ក្រោយ​ពី​ជាង​លែងដៃ ចង្កៀង​នោះ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​យោលចុះយោលឡើង។ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​មនុស្ស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​ដើរហួស​ទៅ​ដោយ​មិន​ខ្ចីរវល់​ចាប់អារម្មណ៍ កាលីលេវិញ ឈរសង្កេតមើល​ដោយ​ម៉ត់ចត់ ហើយ​ចាប់ផ្តើម​វាស់​ចង្វាក់​នៃ​លំយោល​របស់​ចង្កៀង ដោយ​ប្រើ​ជីពចរ​របស់​លោក។ តាមរយៈ​ការវាស់ស្ទង់​នេះ កាលីលេ​បាន​សង្កេតឃើញ​រឿងចម្លែកមួយ ដែល​ផ្ទុយ​ពី​អ្វី​ដែល​គេ​ធ្លាប់​គិត​ពីមុន។ ជាទូទៅ គេ​គិត​ថា បើ​សិន​ជា​គេ​ចង​ព្យួរ​​​វត្ថុ​មួយ​ឲ្យ​​យោលចុះយោលឡើង​ ពីដំបូង​ការយោល​ពី​ម្ខាងទៅម្ខាង​មាន​ចម្ងាយ​វែង ហើយ​បន្តិចម្តងៗ ចលនា​នៃ​លំយោល​នេះ​មាន​កាន់តែ​ខ្លីទៅៗ ហើយ​ការយោល​ពីម្ខាង​ទៅម្ខាង​ក៏​ត្រូវ​ប្រើ​ថេរវេលា​​កាន់តែ​តិចទៅៗ រហូតដល់​ចំណុចមួយ​វត្ថុ​នេះ​ត្រូវ​ឈប់​យោល​ទាំងស្រុង។ កាលីលេ​វិញ បាន​សង្កេតឃើញ​ថា ចង្កៀង​ដែល​ចង​ព្យួរនៅលើ​ពិដាន​នោះ ពិតមែនតែ​មាន​ចលនា​លំយោល​ពីដំបូងវែងៗ ហើយ​ក្រោយ​មក​​កាន់តែ​ខ្លីទៅៗ​​ពិតមែន ក៏ប៉ុន្តែ ថេរវេលា​នៃ​លំយោល​នីមួយ (​ពេលវេលា​ដែល​ត្រូវ​ប្រើ​ក្នុងការ​យោល​ពី​ម្ខាង​ទៅម្ខាង) គឺ​នៅតែ​ដដែល​ ចាប់តាំង​ពី​ដើមដំបូង រហូត​ដល់​ពេល​ដែល​ចង្កៀង​នោះ​យោល​កាន់តែ​ខ្លី​រហូត​ជិត​ដល់​ឈប់​យោល​ទាំងស្រុង។ ពេល​ទៅដល់​បន្ទប់​ស្នាក់នៅវិញ កាលីលេ​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ឡើងវិញ ដើម្បី​ផ្ទៀងផ្ទាត់​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់​នូវ​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​សង្កេតឃើញ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ពិសោធន៍​ជាច្រើន​លើក ដោយ​ប្រើ​គ្រប់​រូបភាព កាលីលេ​បាន​ទាញ​នូវ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ជាចុងក្រោយ​មួយ​ថា ការយោលពីម្ខាង​ទៅម្ខាង​នៃ​វត្ថុមួយ​មាន​ថេរវេលា​ថេរ​ជានិច្ច​ តាំងពី​ពេល​ដែល​វត្ថុ​នោះយោល​ខ្លាំង រហូត​ដល់​ចលនា​លំយោល​មាន​កាន់តែ​ខ្លី​ជិតឈប់យោល។ កាលីលេ ដែល​មាន​វ័យ​មិនទាន់​បាន​ ២០ឆ្នាំផង បាន​បង្កើត​ទ្រឹស្តី​បទ​នៃ​គណិតវិទ្យា​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​គេហៅ​ថា “ទ្រឹស្តីបទ​នៃ​លំយោល” (Law of Pendulum)។ ទ្រឹស្តីបទ​ដែល​កើតចេញ​ពី​ការ​សង្កេត និង​ផ្ទៀងផ្ទាត់​ដោយ​ការធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​ជា​ទ្រឹស្តីបទ​​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន នៅ​ក្នុង​ការ​បង្កើត​ឧបករណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ គឺ​​នាឡិកាយោល។

ប៉មទ្រេត​ពីហ្សា នៅ​អ៊ីតាលី ទីដែល​កាលីលេ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​អំពីទ្រឹស្តី​ "ទម្លាក់សេរី"

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៥៨៩ កាលីលេ​គឺ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​គណិតវិទ្យា​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សា ដែល​ជា​សកលវិទ្យាល័យ​ប្រកាន់​គំនិត​អភិរក្ស​និយម ដោយ​រាល់​ការ​បង្រៀន​ទាំងអស់​តែងតែ​គោរព​យ៉ាង​ខ្ជាប់ខ្ជួន​ទៅតាម​ទ្រឹស្តី​​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​អារីស្តូត។ កាលីលេ​វិញ​ ដែល​តាំង​ពី​ក្មេងមក​តែងតែ​មាន​គំនិត​បះបោរ ចោទសួរ មិនចេះតែ​ជឿទៅតាម​គេ​ថា បាន​លើកឡើង​នូវ​គំនិត​មួយ​ចំនួន​ដែល​ផ្ទុយ​ពី​ការ​បង្រៀន​របស់​អារីស្តូត ដោយ​ក្នុងនោះ​​មាន​ទ្រឹស្តីមួយ ដែល​គេតែងតែ​លើក​យក​មក​និយាយ​ច្រើន គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ “ទម្លាក់សេរី”។ យោងតាម​ទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត វត្ថុមួយ​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​លឿន​ ឬ​យឺត គឺ​អាស្រ័យ​ទៅនឹង​ទម្ងន់​របស់​វា មាន​ន័យ​ថា វត្ថុ​ដែល​មាន​ទម្ងន់ធ្ងន់​ធ្លាក់​ចុះ​លឿន​ជាង​វត្ថុ​ដែល​មាន​ទម្ងន់ស្រាល។ កាលីលេវិញ​យល់​ឃើញ​ផ្ទុយ​ស្រឡះ​ពី​អារីស្តូត ដោយ​លើកឡើង​ថា ល្បឿន​នៃ​ការ​ធ្លាក់​នៃ​វត្ថុ​មួយ​មិនអាស្រ័យ​ទៅនឹង​ទម្ងន់​របស់​វានោះទេ ឬ​អាច​និយាយ​បាន​ម្យ៉ាងទៀត​ថា គ្រប់វត្ថុ​ទាំងអស់​ធ្លាក់​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើ​គ្នា បើទោះបីជា​វត្ថុ​នោះ​ធ្ងន់​ ឬ​ស្រាល​ក៏ដោយ។ ដើម្បី​​ផ្ទៀងផ្ទាត់​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តីនេះ កាលីលេ​បាន​ធ្វើការ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ដោយ​បាន​យក​វត្ថុ​ពីរ មាន​រាងស្វ៊ែរ​ដូចគ្នា តែ​មាន​ទម្ងន់​ខុសគ្នា​១០ដង ទៅ​​ទម្លាក់​​ពី​លើ​កំពូលប៉មទ្រេតពីហ្សា (Pisa Leaning Tower)។ ការពិសោធន៍​បាន​បង្ហាញ​ថា វត្ថុ​ទាំងពីរ​នេះ​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​ដល់​ដី​ក្នុងពេល​តែមួយ ដែល​ជា​ការ​បញ្ជាក់ថា វត្ថុ​ទាំងពីរ ទោះជា​មាន​ទម្ងន់​ខុសគ្នា​ស្រឡះ តែ​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើ​គ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ គេ​នៅតែ​មិន​ជឿ​លើ​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ ដោយសារ​តែ​គេ​គិតថា ទ្រឹស្តី​ដែល​បន្សល់​ទុក​ដោយ​អារីស្តូត​អស់រយៈពេល​ពីរពាន់​ឆ្នាំមកហើយ​នោះ គឺ​មាន​លក្ខណៈ​សមហេតុសមផល​ច្រើន​ជាង ពីព្រោះ​​បើគិត​ទៅតាម​ស្ថានភាព​ជាក់ស្តែង ញញួរ និង​ដុំ​សំឡី មិន​អាច​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើ​គ្នា​នោះទេ។ ជាការពិត បើសិន​ជា​គេ​ទម្លាក់ដុំដែក និង​ដុំ​សំឡី ដែក​ប្រាកដ​ជា​ធ្លាក់ចុះ​លឿន​ជាង​សំឡី។ ក៏ប៉ុន្តែ កាលីលេ​បាន​អះអាង​ថា ដុំ​សំឡី​ធ្លាក់​ក្នុង​ល្បឿន​យឺតជាងដុំដែក​គឺ​ដោយសារ​តែ​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​កម្លាំង​ខាងក្រៅ គឺ​ខ្យល់ និង​កម្លាំងកកិត​នៃ​បរិយាកាស​របស់​ភពផែនដី។ បើតាម​កាលីលេ ប្រសិនបើ​គ្មាន​​ខ្យល់​ និង​បរិយាកាស ដុំដែក និង​ដុំសំឡី នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ កាលីលេ​មិនមាន​វិធី​អ្វី ដែល​អាច​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ក្នុង​ទីកន្លែង​ដែល​គ្មាន​បរិយាកាស ដើម្បី​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក​បាន​នោះទេ។ ប្រមាណ​ជា ៣៧០ឆ្នាំក្រោយ​មក នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែ​សីហា ឆ្នាំ១៩៧២ ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​គេ​បញ្ជាក់​ តាម​រយៈ​ការធ្វើ​ពិសោធន៍មួយ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​​បេសកកម្ម​អាប៉ូឡូ​ទី១៥ ទៅកាន់​ព្រះចន្ទ ដែល​ជា​ទីតាំង​គ្មាន​ខ្យល់ និង​គ្មាន​បរិយាកាស។ អវកាសយានិក​អាមេរិក ឈ្មោះដេវីដ ស្កត (David Scott) ឈរនៅ​លើ​ដីព្រះចន្ទ ដៃម្ខាង​កាន់​ញញួរ ដៃម្ខាងទៀត​កាន់​ស្លាប​ឥន្ទ្រី រួចហើយលែងដៃ​ក្នុង​ពេល​តែមួយ។ ញញួរ និង​ស្លាប​ឥន្ទ្រី​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើគ្នា ​ប៉ះដីព្រះចន្ទ​ក្នុង​ពេល​ព្រមគ្នា ហើយ​បណ្តា​ជន​រាប់ពាន់លាននាក់ ដែល​មើល​ការផ្សាយ​បន្តផ្ទាល់​តាម​ទូរទស្សន៍​ សុទ្ធតែ​បាន​មើល​ឃើញ​ដោយ​ខ្លួនឯង​ថា ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ កាល​ពី​៣៧០ឆ្នាំមុន គឺ​ពិត​ជា​ត្រឹមត្រូវ៖ គ្រប់វត្ថុ​ទាំងអស់​មិន​ថា​មាន​ទម្ងន់​ខុសគ្នា​ប៉ុណ្ណា​នោះទេ សុទ្ធតែ​​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើគ្នា៕

កាលីលេ​ជាប់ទោស​ដោយសារ​មាន​ទ្រឹស្តី​តារាសាស្រ្ត​ផ្ទុយពី​ទ្រឹស្តី​សាសនា តារាសាស្រ្ត គឺ​ជា​ចំណេះដឹង​ដ៏ចំណាស់​មួយ​របស់​មនុស្សជាតិ។ ចាប់តាំង​ពី​កកើត​នៃ​មនុស្សជាតិ​ដើមដំបូង មនុស្ស​តែងតែ​ធ្វើ​ការសង្កេត​មើល​ដំណើរ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ និង​ដួងតារា​​ ក៏ប៉ុន្តែ តារាសាស្រ្ត​សម័យ​បុរាណ ច្រើន​តែ​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើ​គ្រាន់តែ​ ដើម្បី​សម្គាល់​ទិស សម្គាល់​ពេល សម្គាល់​រដូវ និង​ជាពិសេស ដើម្បី​គន់គូរ​ពី​ជោគជតារាសីតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ លក្ខណៈពិសេស​បំផុត​នៃ​តារាសាស្រ្ត​សម័យ​បុរាណ គឺ​ការ​ជឿ​ថា ភពផែនដីជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ហើ​យអ្វីៗ​ទាំងអស់​ដែល​នៅលើ​មេឃ សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ភពផែនដី។ ជំនឿ​ដ៏ចំណាស់​ចាក់ឫស​នៅ​ក្នុង​ផ្នត់គំនិត​មនុស្ស​ជាតិ​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​នេះ​ចាប់ផ្តើម​ប្រែប្រួល នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៥០០ ជាមួយ​នឹង​ទ្រឹស្តីថ្មី​បង្កើត​ឡើង​ដោយ តារាវិទូ​ប៉ូឡូញ ឈ្មោះ​ នីកូឡា កូពែរនិក។ នីកូឡា កូពែរនិក កើត​នៅ​ឆ្នាំ​១៤៧៣ បាន​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ ធ្វើការ​សង្កេតមើល​ដំណើរវិវឌ្ឍ​នៃ​ដួងតារា ហើយ​បាន​ធ្វើ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ថា ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល មិនមែន​ភពផែនដី​នោះទេ តែ​គឺ​ព្រះអាទិត្យ ហើយ​អ្វីៗ​ទាំងអស់ រាប់ទាំងភពផែនដី​​ផង គឺ​សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។ នេះ​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​បដិវត្តន៍ខាង​តារាសាស្រ្ត ហើយ​ នីកូឡា កូពែរនិក ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថាជា​បិតា​នៃ​តារាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើប។ ទ្រឹស្តី​របស់​ នីកូឡា កូពែរនិក បាន​ជះឥទ្ធិពល​ទៅដល់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ជំនាន់ក្រោយៗមកទៀត ជាពិសេស គឺ​​ត្រូវ​បាន​ការពារ ពង្រីក និង​កែលម្អ ដោយ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏​សំខាន់​ពីរ​រូប ដែល​រស់នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​ជាមួយគ្នា គឺ ចូហាណឺស កេព្ល័រ (Johannes Kepler) នៅ​អាល្លឺម៉ង់ និង​កាលីលេ នៅ​អ៊ីតាលី។ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៦០៩ ជាង ៦០ឆ្នាំ ក្រោយ​មរណភាព​របស់ នីកូឡា កូពែរនិក កាលីលេ​បាន​ផលិត​នូវ​តេឡេស្កុប​​ប្រភេទ​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយ ដែល​មាន​កម្លាំង​ដ៏​ខ្លាំង​មិនធ្លាប់​មាន​ពីមុន។ ពីដំបូង កាលីលេ​ផលិត​តេឡេស្កុប​នេះឡើង ដើម្បី​លក់​ទៅ​ឲ្យ​ឈ្មួញ​សមុទ្រ និង​ទៅ​ឲ្យ​កងទ័ព​ជើងទឹក​អ៊ីតាលី។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅយប់​មួយ ក្នុង​អំឡុង​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៦០៩ កាលីលេ​បាន​បែក​គំនិត​យក​តេឡេស្កុប​នេះឆ្លុះមើល​ផ្កាយ​លើ​មេឃ ហើយ​កាលីលេ​មាន​ការភ្ញាក់ផ្អើល​យ៉ាងខ្លាំង ដោយ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​កន្លែងខ្លះ ដែល​មើល​ដោយ​ភ្នែក​ទទេ​ឃើញ​តែ​មេឃខ្មៅ​ទទេ​ស្អាត តែ​នៅពេល​​មើល​តាម​តេឡេស្កុប លោក​អាច​មើល​ឃើញ​ផ្កាយ​ជាច្រើន​ ដែល​គេ​មិន​ធ្លាប់​ឃើញ​ពីមុន។ ចាប់ពីពេលនោះហើយ ដែល​កាលីលេ​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើការ​​​សិក្សា​លម្អិត អំពី​តារាសាស្រ្ត ដោយ​ការសង្កេតមើល​តាមរយៈ​តេឡេស្កុប ហើយ​មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន កាលីលេ​ បានធ្វើ​របកគំហើញ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​វិស័យ​តារាសាស្រ្ត​របស់​លោក និង​ជា​ភស្តុតាង​ដ៏សំខាន់ ក្នុងការ​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់ នីកូឡា កូពែរនិក។ នៅយប់មួយ ក្នុង​អំឡុង​ខែ​មករា ឆ្នាំ១៦១០ កាលីលេ​បាន​លើក​តេឡេស្កុប​របស់​លោក​ឆ្លុះមើល​ភពព្រហស្បតិ៍ ហើយ​លោក​សង្កេតឃើញ​​ផ្កាយ​៣ដួង តម្រៀបគ្នា​ស្ទើរតែ​ត្រង់ដូចបន្ទាត់ នៅ​សងខាង​ភព​ព្រហស្បតិ៍ គឺ​ ២ នៅ​ខាង​ស្តាំ និង​ ១ នៅ​ខាងឆ្វេង។ សម្រាប់​កាលីលេ ការ​រកឃើញ​ផ្កាយ​ថ្មីៗ ដែល​គេ​មិន​ធ្លាប់​ឃើញ​ដោយ​ភ្នែក​ទទេ​​កាល​ពីមុន​បាន​ក្លាយ​ជា​ទម្លាប់​ទៅហើយៗ កាលីលេ​គិតថា ផ្កាយ​ទាំង ៣ដួង នៅ​ក្បែភពព្រហស្បតិ៍​នេះ ក៏​ជា​ផ្កាយ​ធម្មតា​ដូច​ជា​ផ្កាយ​ផ្សេងទៀត​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅថ្ងៃ​បន្ទាប់ កាលីលេ​បាន​សង្កេតឃើញ​ផ្កាយ​ទាំង៣ដួង​ផ្លាស់ទី​ខុស​ពី​ផ្កាយ​ផ្សេងទៀត ដោយផ្កាយ​ទាំង៣​​ផ្លាស់ទី​ទៅ​​នៅ​ខាង​ឆ្វេង​ភពព្រហស្បតិ៍ ហើយ​ខិតចូល​ជិតគ្នា​ជាង​កាល​ពីថ្ងៃ​មុន។ ពីរថ្ងៃ​ក្រោយ​មក​ទៀត ផ្កាយ​១ដួង​បាន​បាត់ខ្លួន​មើល​លែងឃើញ ហើយ​២ដួង​ដែល​នៅ​សល់​ផ្លាស់ទី​ទៅនៅ​ខាង​ស្តាំ​ភពព្រហស្បតិ៍វិញ។ ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក​ទៀត ស្រាប់​តែ​មាន​​ផ្កាយទី៤​បាន​លេចមុខឡើង ហើយ​​កាលីលេ​បាន​ធ្វើការ​កត់សម្គាល់​នូវ​ចំណុចមួយទៀត គឺ​បើ​ធៀប​នឹង​ផ្កាយផ្សេងទៀត ផ្កាយ​ទាំង ៤ដួង រួម​ជាមួយ​នឹង​ភព​ព្រហស្បតិ៍ មាន​ចលនា​ផ្លាស់ទី​ជា​បណ្តុំ​តែមួយ។ កាលីលេ​ក៏​បាន​សន្និដ្ឋាន​ថា ផ្កាយទាំង ៤ដួង​នេះ តាមពិតមែន​ជា​ផ្កាយ​នោះទេ តែ​ជា​ព្រះចន្ទ​របស់​ភពព្រហស្បតិ៍ ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិលជុំវិញ​ភព​ព្រហស្បតិ៍ (ផ្កាយដែល​បាត់​មើលលែងឃើញ​ ឬ​ក៏​លេចមុខថ្មី គឺ​ដោយសារតែ​ស្ថិត​នៅ​ចំពីមុខ ឬ​នៅបាំងពីក្រោយ​ភពព្រហស្បតិ៍) ពោលគឺ​ដូចជា​ព្រះចន្ទ​​របស់​យើង ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ភពផែនដី​ដូច្នោះ​ដែរ។

ចេញ​ពី​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​នេះ កាលីលេ​បាន​ទាញ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​មួយ​ទៀត ដែល​មាន​សារៈសំខាន់​បំផុត​នៅ​ក្នុង​បដិវត្តន៍​នៃ​តារាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើបថា ការណ៍​ដែល​មាន​ព្រះចន្ទផ្សេង ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​វិលជុំវិញ​ភពផ្សេង​ក្រៅពី​ភពផែនដី​បែបនេះ វា​គឺ​ជា​ភស្តុតាង​យ៉ាង​ជាក់ច្បាស់​ដែល​បញ្ជាក់ថា ភពផែនដី​មិនមែន​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ដូច​ជា​ជំនឿ​ចាស់​បុរាណ​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​ពីមុននោះទេ ហើយ​​នេះ​គឺ​ជា​ភស្តុតាង​ដែល​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​នីកូឡា​ កូពែរនិក កាល​ពី​ជាង ៦០ឆ្នាំមុន។

មិនបង្អង់យូរ កាលីលេ​បាន​សរសេរ​ជាសៀវភៅ​ ហើយ​ចុះផ្សាយ​ ដើម្បីពន្យល់​អំពី​ទ្រឹស្តី​ថ្មីនេះ ក៏ប៉ុន្តែ ទ្រឹស្តី​ដែល​ដក​ភពផែនដី​ចេញ​ពី​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល មិនត្រឹមតែ​ផ្ទុយ​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត ដែលគេ​ជឿ និង​យក​មក​បង្រៀន​តៗគ្នា​អស់រយៈពេល​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​មកហើយ​នោះទេ តែ​គ្រោះថ្នាក់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​វា​ផ្ទុយ​ពី​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​សាសនា​កាតូលិក ហើយ​នៅពេលនោះ វិហារ​កាតូលិក​គឺ​ជា​ស្ថាប័ន​ដ៏មាន​អំណាច​បំផុត ទាំងនៅ​អឺរ៉ុប​ជាទូទៅ និង​ជាពិសេស នៅ​អ៊ីតាលី។ កាលីលេ​ត្រូវបាន​សម្តេចប៉ាប​កោះហៅ​ឲ្យ​ទៅ​ទីក្រុង​រ៉ូម ដើម្បី​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ជំនុំជម្រះ​ដោយ​តុលាការ​កាតូលិក។ កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​ចោទប្រកាន់​ថា បាន​បោះពុម្ពសៀវភៅ ដែល​មាន​អត្ថន័យ​ការពារ​ទ្រឹស្តី​របស់​នីកូឡាកូពែរនិក ហើយ​ប្រឆាំង​នឹង​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​សាសនា​កាតូលិក។ ក្រោយ​ពី​ឆ្លងកាត់​សវនាការ​រយៈពេល៣ថ្ងៃ កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​តុលាការ​កាត់ឲ្យ​ជាប់ពិរុទ្ធ ហើយ​បទល្មើស​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា​នៅពេលនោះ​ត្រូវ​ជាប់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត។ ក៏ប៉ុន្តែ តុលាការ​បាន​ទុកផ្លូវ​ដើរ​មួយ ដើម្បី​ឲ្យ​​​កាលីលេ​រួច​ផុត​ពី​ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ប្រសិន​បើ​​កាលីលេ​សុខចិត្ត​ប្រកាស​ជាសាធារណៈ​ថាទ្រឹស្តីរបស់​កូពែរនិក​ ដែល​ដក​ភពផែនដី​ពី​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល គឺ​ជា​ទ្រឹស្តី​ខុសឆ្គង។ នៅ​ថ្ងៃទី៤​នៃ​សវនាការ កាលីលេ ដែល​មាន​វ័យ​​ចំណាស់ ៧០ឆ្នាំ​ទៅហើយ​នោះ ក៏​សុខចិត្ត​ធ្វើតាម​លក្ខខណ្ឌ​របស់​ចៅក្រម ហើយ​​​លុតជង្គង់​សារភាព​ទោស​កំហុស បដិសេធ​ទ្រឹស្តី​របស់​កូពែរនិក និង​​ជាពិសេស បដិសេធ​នូវ​អ្វី​ដែល​ខ្លួនលោក​ផ្ទាល់​​ជឿ​ប្រាកដ​១០០%​ តាមរយៈ​ការ​សង្កេត​ជាក់ស្តែង និង​ការ​គណនា​តាម​លក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ត។ កាលីលេ​បាន​រួចផុត​ពី​ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​បាន​តុលាការ​កាត់​ឲ្យ​ជាប់ឃុំ​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ​អស់មួយ​ជីវិត។ កាលីលេ​លែង​មាន​សិទ្ធិ​សរសេរ​សៀវភៅ​អ្វី​ផ្សេងទៀត​ទាំងអស់ ចំណែក​ឯ​សៀវភៅ​ស្តីពី​តារាសាស្រ្ត​ដែល​កាលីលេ​បោះពុម្ពផ្សាយ​រួចហើយ​នោះ​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​​ហាមឃាត់៕

កាលីលេ​និង​ច្បាប់​នៃ​ចលនា “ច្បាប់នៃចលនា” ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់ជាទូទៅ​ថា​ជា​ស្នាដៃ​របស់​អ៊ីសាក់ ញូតុន ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិត​អ្នក​ដែល​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​បង្កើត​ទ្រឹស្តីនេះ​ឡើង​ពីដំបូង ហើយ​ដែល​ញូតុន​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​ក្នុងការ​សិក្សា​បន្ត គឺ​កាលីលេ។ នៅឆ្នាំ១៦៣៣ ដោយសារ​តែ​បាន​ចុះផ្សាយ​ទ្រឹស្តី​តារាសាស្រ្ត​ដែល​លើកឡើង​ថា​ ​ភពផែនដី​ចេញ​​មិនមែន​ជា​​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល កាលីលេ​ត្រូវបាន​តុលាការ​កាតូលិក​នៅ​ទីក្រុង​រ៉ូម​​កាត់ឲ្យ​ជាប់​ពិរុទ្ធ​ពីបទ​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា ហើយ​ត្រូវ​មាន​ទោស​ជាប់ឃុំ​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ​អស់​មួយ​ជីវិត។ រាល់​សេចក្តីបង្រៀន ឯកសារ សៀវភៅ​ស្តីពី​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ​​ត្រូវ​បាន​ហាមឃាត់​ទាំងអស់​នៅពេលនោះ​ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​គេ​មិន​អាច​ហាមឃាត់​​កាលីលេ​បាន គឺ​គំនិត។ កាលីលេ​ ថ្វីដ្បិត​តែ​​ពេលនោះ​មាន​វ័យ​ចំណាស់​ទៅហើយ​ក៏ដោយ (៧០ឆ្នាំ) ក៏​​នៅតែ​មិនបោះបង់​គំនិត​ចង់ដឹង​ចង់យល់ ហើយ​លោក​ក៏​​មិនបាន​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​ការជាប់ឃុំ​ក្នុងផ្ទះ​​បង្កើត​ទៅ​ជា​ការ​អស់សង្ឃឹម ឬ​បណ្តែតបណ្តោយខ្លួន​ទៅតាម​យថាកម្ម​នោះដែរ។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ លោកបាន​ប្រែក្លាយ​ទោស​ជាប់ឃុំ​ក្នុងផ្ទះ​ទៅជា​ឱកាស​មួយទៅវិញ គឺ​ឱកាស​ក្នុងការ​សិក្សា​លម្អិត​ទៅលើ​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​សិក្សា​កាលពីមុនពេល​សិក្សា​ពី​តារាសាស្រ្ត គឺ​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​​​ច្បាប់នៃចលនា។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៦៣៥ នៅ​ក្នុង​វ័យ ៧២ឆ្នាំ កាលីលេ​ធ្លាក់ខ្លួន​ពិកាភ្នែក​ទាំងសងខាង ក៏ប៉ុន្តែ កាលីលេ​នៅតែ​បន្ត​​ធ្វើ​ការ​សិក្សា​ និងសរសេរ​សៀវភៅ ដោយ​មាន​ជំនួយ​ពី​កូនប្រុស និង​កូនសិស្ស​មួយ​ចំនួន​​ដែល​ស្ម័គ្រចិត្ត​មក​ជួយ​ធ្វើ​ជា​អ្ន​កកត់ត្រា។ នៅទីបំផុត ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​ពិសោធន៍​រយៈពេលជាច្រើន​ឆ្នាំ នៅ​ក្នុងគុកក្នុងផ្ទះ​ ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ​ក៏​ត្រូវ​បាន​ចងក្រង​ជា​សៀវភៅ ក៏ប៉ុន្តែ សៀវភៅនេះ​មិន​អាច​បោះពុម្ពផ្សាយ​​​បាន ដោយសារ​តែ​​នៅ​ក្នុង​សេចក្តីសម្រេច​របស់​វិហារ​កាតូលិក មាន​ចែង​ដាក់​បម្រាម​យ៉ាងតឹងរ៉ឹង មិនឲ្យ​មាន​ការ​ផ្សព្វផ្សាយ​ទ្រឹស្តី​ណាទាំងអស់​របស់​កាលីលេ ទោះជា​ទ្រឹស្តី​ដែល​មាន​ពីមុន ឬ​ក៏​ទ្រឹស្តី​ដែល​កាលីលេ​រកឃើញ​ក្រោយៗ​មកទៀត។​​ ដោយមិនអាច​បោះពុម្ព​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ីតាលី​បាន កាលីលេ​បាន​ព្យាយាម​ធ្វើការ​បោះពុម្ព​សៀវភៅ​របស់​លោក​នៅ​ក្រៅប្រទេស រួមមាន​ដូចជា​ប្រទេស​បារាំង អាល្លឺម៉ង់ និង​ប៉ូឡូញ ជាដើម ក៏ប៉ុន្តែ សុទ្ធតែ​ត្រូវ​បរាជ័យ​បោះពុម្ពមិនចេញ ដោយសារ​តែ​ប្រទេស​ទាំងនេះ ក៏​សុទ្ធតែ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​នៃ​វិហារ​កាតូលិក។

នៅទីបំផុត គឺ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ហូឡង់ ដែល​សៀវភៅ​របស់​កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​បោះពុម្ពផ្សាយ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៣៨។ សៀវភៅ​ដែល​មាន​ចំណងជើង​ថាត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏សំខាន់បំផុត​របស់​កាលីលេ ហើយ​ជាពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត វា​គឺ​​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​រូបវិទ្យា​ក្នុងសម័យទំនើប។​ នៅ​ក្នុងវ័យ ៧២ឆ្នាំ កាលីលេ​បាន​ធ្លាក់ខ្លួន​ពិកា​ភ្នែក​ទាំងពីរ តែ​លោក​នៅតែ​បន្ត​សិក្សាស្រាវជ្រាវ និង​សរសេរសៀវភៅ​ចងក្រង​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក នៅក្នុងសៀវភៅនេះ កាលីលេ​សរសេរ​ជា​របៀប​សន្ទនា​ រវាង​តួអង្គ​ ៣រូប ដោយ​តួអង្គនីមួយៗ តំណាង​ឲ្យ​ដំណាក់កាល​ទាំងបី​នៃ​ការសិក្សា​របស់​កាលីលេ​ខ្លួនឯងផ្ទាល់។ តួអង្គទីមួយ​ជា​អ្នក​​លើកឡើង​នូវ​ទឡ្ហីករណ៍​​ ដើម្បី​ការពារ​វិទ្យាសាស្រ្ត​តាមបែប​បុរាណ​ពី​សម័យ​អារីស្តូត ដែល​តំណាង​ឲ្យ​ផ្នត់គំនិត​របស់​​កាលីលេ​កាល​ពី​ក្មេង។ តួអង្គទីពីរ​លើកឡើង​នូវ​ទឡ្ហីករណ៍​​​ដើម្បី​ចោទសួរ​ចំពោះ​ទ្រឹស្តី​អារីស្តូត ព្រមទាំង​ព្យាយាម​ស្វែងរក​ទ្រឹស្តីថ្មី ពោលគឺ​​​​តំណាង​ឲ្យ​ផ្នត់គំនិត​របស់​​កាលីលេ​នៅ​មជ្ឈិមវ័យ។ ចំណែក​ឯ​តួអង្គ​ទីបី​​គឺ​ជា​អ្នក​លើកឡើង​នូវ​ទឡ្ហីករណ៍​ការពារ​ទ្រឹស្តីថ្មី ដែល​កាលីលេ​បាន​រកឃើញ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មានឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ទ្រឹស្តី​ថ្មីៗ​អស់ទាំងនេះ មាន​ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏​ល្បីឈ្មោះ​មួយ​ទៀត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ​អ៊ីសាក់ ញូតុន។ នោះ​គឺ​ “ច្បាប់នៃចលនា”។ តាមការពិត នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ទ្រឹស្តីបទ​ទាំង៣ នៃ​ច្បាប់ចលនា​របស់​ញូតុន ទ្រឹស្តីបទ​ទីមួយ​​ដែល​ចែងថា “វត្ថុមួយ​ដែលនៅនឹងថ្កល់​គ្មាន​ចលនា​នឹងនៅតែ​​បន្ត​ស្ថិតនៅ​នឹងថ្កល់​គ្មានចលនា ហើយ​វត្ថុ​​ដែល​មាន​ចលនា​នឹង​នៅតែ​បន្ត​មាន​ចលនា​នៅ​ក្នុង​ទិសដៅ​និង​ល្បឿន​ដដែល លុះត្រាតែមាន​អន្តរាគមន៍​ពី​កម្លាំង​មក​ពី​ខាងក្រៅ” គឺ​ជា​ការ​យក​តាមស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ។ ញូតុនខ្លួនឯងផ្ទាល់​ក៏​បាន​ទទួលស្គាល់ និង​បាន​សរសេរ​បញ្ជាក់​យ៉ាងច្បាស់​​ដែរ​ថា ទ្រឹស្តីបទ​ទីមួយ​នេះ គឺ​ជា​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ។ កាលីលេ​បាន​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី៨ ខែមករា ឆ្នាំ១៦៤២ ក្នុង​វ័យ​ ៧៧ឆ្នាំ។ ព្រះអង្គម្ចាស់​ដែល​គ្រប់គ្រង​ដែនដីតូស្កាន (Toscane) ដែល​នៅពេលនោះ​ជា​បុរីរដ្ឋឯករាជ្យ​មួយ​នៅ​អ៊ីតាលី ចង់​យក​សព​កាលីលេ​ទៅ​បញ្ចុះ​នៅ​ក្នុង​ទីសក្ការៈមួយ ដែល​ជាទី​បញ្ចុះសព​នៃ​រាជវង្សានុវង្ស ហើយ​ព្រមទាំង​ចង់​សាងសង់​ស្តូប​អនុស្សាវរីយ៍​មួយ​ជាទី​រំឭក​ខួប​ដល់​កាលីលេ។ ក៏ប៉ុន្តែ គម្រោងនេះ​ត្រូវ​បាន​លុបចោល​ទៅវិញ ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​ជំទាស់​ពី​សំណាក់​សម្តេចប៉ាប ដែល​លើកឡើង​ថា កាលីលេ​ដែល​ជា​អ្នក​ទោស​សាសនា​ មិន​ស័ក្តិសម​នឹង​ទទួល​កិត្តិយស​ធំធេងបែបនេះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ កេរ្តិ៍ឈ្មោះ កិត្តិយស និង​ស្នាដៃ​របស់​កាលីលេ​នៅតែ​បន្ត​ល្បីរន្ទឺ​អស់រយៈពេល​រាប់រយ​ឆ្នាំ​ក្រោយៗមកទៀត រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ កាលីលេ​ទទួល​មរណភាព​ក្នុងនាម​ជា​អ្ន​កទោសសាសនា តែ​បន្សល់​ទុក​នូវកេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ជា “បិតានៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត”។ កាលីលេ​មិនត្រឹមតែ​បាន​បន្សល់ទុក​ “ច្បាប់​នៃ​ចលនា” សម្រាប់​​អ៊ីសាក់ ញូតុន តែប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ កាន់តែ​សំខាន់ជាងនេះ​ទៅទៀត លោក​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​​វិធីសាស្រ្ត​នៃ​ការ​សិក្សា​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​តាមរយៈការ​សង្កេត និង​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ដែល​បាន​ក្លាយ​ជា​វិធីសាស្រ្ត​ស្រាវជ្រាវ​ខាងផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ អ្នកប្រាជ្ញ​ដ៏ល្បីឈ្មោះ​នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី២០ គឺ​លោក​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង​ថា ​កាលីលេ​ “មិនត្រឹមតែ​ជា​បិតា​នៃ​រូបវិទ្យា​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​លោក​គឺ​ជា​បិតា​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​”។ ៣៥០ឆ្នាំ​ក្រោយ​មរណភាព​របស់​កាលីលេ នៅឆ្នាំ១៩៩២ នៅក្រោមរជ្ជកាល​នៃ​សម្តេចប៉ាប​ហ្សង់ប៉ូល​ទី២ បុរីវ៉ាទីកង់​បាន​ទទួលស្គាល់​ជាផ្លូវការ​ និង​ជា​សាធារណៈ​ថា ការកាត់ទោស​កាលីលេ​ដោយ​តុលាការ​កាតូលិក​​​ កាល​ពីឆ្នាំ១៦៣៣ គឺ​ជា​ការខុសឆ្គង ហើយ​ទោស​កំហុស​ទាំងប៉ុន្មាន​​របស់​កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​គេលុបចេញវិញ​ទាំងស្រុង។ តាមការពិត តាំងពីមុនពេល​ស្លាប់ កាលីលេ​បាន​កត់ត្រា​ទុក​នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​របស់​លោក​រួចជាស្រេច​ថា “ម្នាលអ្នកប្រាជ្ញខាងសាសនា​ទាំងឡាយ​អើយ ថ្ងៃនេះ​អ្នក​គិតថា ផែនដី​ស្ថិតនៅនឹងថ្កល់​​ជា​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ហើយ​ផ្តន្ទាទោស​អ្នក​ដែល​យល់ឃើញ​ផ្ទុយ​ពីនេះ។ គង់តែមាន​ថ្ងៃណាមួយ​ អ្នក​នឹង​​បែរជា​ត្រូវ​ផ្តន្ទាទោស​អ្នក​ដែល​យល់​ឃើញ​ថា ផែនដី​នៅនឹងថ្កល់ទៅវិញ”។ ជាការពិត នៅ​ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ តើ​មាន​ម​នុស្ស​ប៉ុន្មាននាក់​ ដែល​នៅតែ​ជឿថា ផែនដី​មានរាងសំប៉ែត ហើយ​នៅនឹងថ្កល់​ជា​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល? មនុស្ស​ស្ទើរតែគ្រប់រូប​នៅលើ​ភពផែនដី ដោយរាប់ទាំង​វិហារកាតូលិក​ផង សុទ្ធតែ​ទទួលស្គាល់​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ។ ក៏ប៉ុន្តែ គឺដូចជា​អ្វីដែល​កាលីលេ​ធ្លាប់លើកឡើង​រួចហើយ​ថា “រាល់សេចក្តីពិត​ទាំងអស់​​គឺ​សុទ្ធតែ​ងាយ​ស្រួល​យល់​ទេ នៅពេលណា​ដែល​​គេ​រកវា​ឃើញ​ហើយ។ សំខាន់​គឺ​ត្រូវ​ស្វែងអ្វីដែល​ពិបាក គឺ​ការ​ស្វែងរក​សេចក្តីពិតទាំងនោះ”៕

អ៊ីសាក់ញូតុន ​(១៦៤២-១៧២៧)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|Newton នៅថ្ងៃទី២៥ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ១៦៤២ ឆ្នាំតែមួយ​ដែល​កាលីលេ​ទទួលមរណភាព​នៅ​អ៊ីតាលី អ្ន​កប្រាជ្ញ​មួយរូបទៀត​បាន​ចាប់កំណើតឡើង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស... អ៊ីសាក់ ញូតុន ​ចាប់កំណើតឡើង​នៅ​ក្នុង​កាលៈទេសៈ​ដ៏លំបាក​មួយ ទាំង​នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ និង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស។

ញូតុន​​ចាប់កំណើត​ឡើង​​​ជា​កូនកំព្រា​ឪពុក។ ឪពុក​របស់​ញូតុន​​បាន​ទទួលមរណភាព​ តាំង​ពី ៣ខែមុន​ញូតុន​កើត ហើយ​នៅពេល​ដែល​ញូតុន​មាន​អាយុ​ទើប​នឹង​បាន ៣ឆ្នាំ ម្តាយ​បាន​រៀបការ​ប្តីថ្មី ហើយ​ទុកចោល​​ញូតុន​ឲ្យ​រស់នៅ​ជាមួយ​នឹង​ជីដូនជីតា ដោយសារ​តែ​ប្តីថ្មី​មិនចង់​ឲ្យ​ញូតុន​ទៅ​រស់នៅ​ជាមួយ។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត ឆ្នាំដែល​ញូតុន​កើត ក៏​ជា​ឆ្នាំ​ដែល​អង់គ្លេសត្រូវ​​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​កលយុគ​នយោបាយ​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ​មួយ​ផងដែរ។ នៅ​ឆ្នាំ១៦៤៩ នៅពេល​ដែល​ញូតុន​ទើប​នឹង​មាន​អាយុ​មិនដល់ ៧ឆ្នាំ​ស្រួលបួល​ផង សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​នៅ​អង់គ្លេស​​បាន​ឈាន​ទៅដល់​ការ​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម, ព្រះមហាក្សត្រ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាប់មក​កាត់ក្បាល​ជា​សាធារណៈ, របបសាធារណរដ្ឋ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅជា​របបផ្តាច់ការ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​អូលីវ័រ ក្រុមវែល។ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​១១ឆ្នាំ​ក្រោ​យមក ទើប​វិបត្តិ​នយោបាយ​ត្រូវ​បញ្ចប់ ហើយ​របបរាជានិយម​អង់គ្លេស​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើងវិញ។

ស្ថានភាព​ចលាចល​ទាំង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស និង​នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​បែបនេះ​បានបង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​ប៉ះពាល់​ខាង​ផ្លូវចិត្ត​យ៉ាងខ្លាំង​ដល់​ញូតុន។ ញូតុន​ធំដឹង​ក្តី​ជាមួយ​នឹង​ភាពឯកោ ខ្វះភាព​កក់ក្តៅ ខ្វះការ​ស្រឡាញ់​ថ្នាក់ថ្ម​មពី​ឪពុក​ម្តាយ​, ជាមួយ​នឹង​​កំហឹង​និង​គំនុំ​​​ចំពោះ​ឪពុកចុង​ដែល​ផ្តាច់​ក្តីស្រឡាញ់​របស់​ម្តាយ​ពី​ខ្លួន, ជាមួយ​នឹង​អំពើ​ហិង្សា​នៃ​សង្រ្គាមស៊ីវិល... ​ទាំងអស់​នេះ​បាន​ជះឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំង​ដល់​បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​របស់​ញូតុន។ ពេញ​ក្នុងមួយ​ជីវិត ញូតុន​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​មនុស្ស​ខ្វះ​ភាព​រាក់ទាក់ ឆេវឆាវ ពោរពេញ​ទៅដោយ​ការច្រណែន និង​ជា​មនុស្ស​ឯកោ​ គ្មាន​មិត្តភក្តិ គ្មាន​គូស្នេហ៍ គ្មាន​ទំនាក់ទំនង​ក្នុង​សង្គម។ ​ប្រហែល​ជា​ដោយសារ​តែ​ការចូលចិត្ត​ភាពឯកោ​នេះ​ហើយ​ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ញូតុន​ចំណាយពេល​ភាគច្រើន​នៅ​ក្នុង​ជីវិត ជាមួយ​នឹង​ការ​សិក្សា ការ​ត្រិះរិះពិចារណា​ ទៅលើ​ធម្មជាតិ រហូត​បង្កើត​បាន​ជា​ទ្រឹស្តី​ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

នៅពេល​ដែល​ញូតុន​មាន​អាយុ ១០ឆ្នាំ ឪពុកចុង​​បាន​ទទួល​មរណភាព ហើយ​ម្តាយ​របស់​ញូតុន​ក៏​បាន​វិលត្រឡប់​មក​រស់នៅ​ជាមួយ​ញូតុនវិញ ដោយ​នាំមកជាមួយ​នូវ​កូនក្រោយ​ចំនួន ៣នាក់។ អាយុបាន ១២ឆ្នាំ ញូតុន​ត្រូវ​បាន​ម្តាយ​ចុះឈ្មោះ​ឲ្យ​ចូលរៀន​នៅ​សាលា​ ដែល​មាន​ចម្ងាយ​ជាង ១០គីឡូម៉ែត្រ​ពីផ្ទះ ហើយញូតុន​​ក៏​ត្រូវ​បែក​ពី​ម្តាយ​ម្តងទៀត ដើម្បី​ទៅ​រស់នៅ​ជាមួយ​គេ​នៅក្បែរ​សាលារៀន។ ក៏ប៉ុន្តែ រៀនបានតែ ៥ឆ្នាំ ញូតុន​ត្រូវបាន​ម្តាយ​ឈប់​ឲ្យ​រៀន ដើម្បី​​មក​ធ្វើ​​ការងារ​កសិកម្ម​​​ជួយ​គ្រួសារ។

ញូតុន​ស្អប់ការងារ​ស្រែចម្ការ ចំណែក​ឯ​​គ្រូ​របស់​ញូតុន​ក៏​មាន​ការ​សោកស្តាយ ដែល​​ឃើញ​កូនសិស្ស​ដ៏មាន​បញ្ញាវាងវៃ​ដូចជា​ញូតុន​បែរ​ជា​ទៅ​ធ្វើ​ជា​កសិករ ដូច្នេះ ក៏​បាន​ព្យាយាម​ទៅ​បញ្ចុះបញ្ចូល​ម្តាយ​​របស់​ញូតុន ឲ្យ​បញ្ជូន​កូន​ទៅ​រៀន​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ។ ម្តាយ​របស់​ញូតុន​បាន​​យល់ព្រម ហើយនៅ​ឆ្នាំ​១៦៦១ ញូតុន​ក៏​បាន​ចុះឈ្មោះ​ចូលរៀន​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីមួយ​នៅ​អង់គ្លេស គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប្រ៊ិច (Trinity Colledge, University of Cambridge)។


សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប៊្រិច (University of Cambridge) ទីដែល​ញូតុន​ធ្លាប់រៀន និង​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប៊្រិច (University of Cambridge) ទីដែល​ញូតុន​ធ្លាប់រៀន និង​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ ពីដំបូង ញូតុន​ត្រូវ​រៀន​បណ្តើរ ធ្វើការ​បណ្តើ (ធ្វើការ​ជា​អ្នក​បម្រើ​ក្នុងផ្ទះ) ដើម្បី​យក​លុយ​មក​ផ្គត់ផ្គង់​ការ​រៀនសូត្រ។ នៅ​ឆ្នាំចុងក្រោយ ញូតុន​ត្រូវ​បាន​សាលា​ផ្តល់​អាហារូបករណ៍ ដើម្បី​រៀនបញ្ចប់ថ្នាក់​បរិញ្ញាបត្រ និង​បន្ត​យក​ថ្នាក់​អនុបណ្ឌិត។ ក៏ប៉ុន្តែ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ញូតុន​រៀនចប់​ថ្នាក់​បរិញ្ញា សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប៊្រិច​ក៏​ដូចជា​គ្រឹះស្ថាន​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​​​ត្រូវ​បិទទ្វារ​ជា​បណ្តោះអាសន្ន ដោយសារ​តែ​​មាន​ជំងឺ​​ដ៏​កាចសហាវ កំពុង​ឆ្លង​រាតត្បាត នៅ​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ និង​តំបន់​ជុំវិញ។

ក្នុងអំឡុង​ពេល​ដែល​សាលារៀន​បិទទ្វារ ញូតុន​បាន​​វិលត្រឡប់​ទៅ​ផ្ទះ​នៅ​ឯស្រុកស្រែ​ ដើម្បី​គេច​​ពី​ជំងឺ​ឆ្លង ហើយ​នៅ​ក្នុង​រយៈពេលជិត​​ពីរឆ្នាំ​ ញូតុន​បាន​ចំណាយ​ពេល​ភាគច្រើន​ នៅតែម្នាក់ឯង ​ធ្វើការ​សិក្សា​ស៊ីជម្រៅ​ រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី​ជាច្រើន រាប់ចាប់តាំង​ពី​​ខាង​ផ្នែក​អុបទិក កម្លាំងទំនាញ​សកល រហូត​ទៅដល់​វិធីសាស្រ្ត​គណនា​ស្មុគស្មាញ​ខាង​គណិតវិទ្យា គឺ​ការគណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល និង​អាំងតេក្រាល។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ ទ្រឹស្តី​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​​ញូតុន​រក្សា​ទុក​សម្រាប់​តែ​ខ្លួនឯង ដោយ​​មិនបាន​ចុះផ្សាយ​អ្វី​ទាំងអស់។ ការ​មិន​ចុះផ្សាយ​​អំពី​ស្នាដៃ​​របស់​ខ្លួនបែបនេះ គឺ​ដោយសារ​តែ​ញូតុន​គឺ​ជា​មនុស្ស​ដែល​មាន​ចរិក​ឯកោនិយម មិនចូលចិត្ត​មាន​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​អ្នក​ដទៃ ចូលចិត្ត​ធ្វើ​អ្វីៗ​តែ​ម្នាក់ឯង​ដោយ​មិន​បង្ហាញ​ឲ្យ​គេ​ឃើញ និង​ជាពិសេស ញូតុន​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា​មនុស្ស​ចិត្ត​ស្រាល ឆាប់ខឹង និង​មិនចេះទ្រាំទ្រ​នឹង​ការ​រិះគន់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​លោក​មិនចង់​បង្ហាញ​ស្នាដៃ​​​ឲ្យគេឃើញ ដរាបណា​ស្នាដៃ​នោះ​មិនទាន់​មាន​ភាព​ឥតខ្ចោះ​ចាកផុត​ពី​ការ​រិះគន់។

នៅ​ឆ្នាំ​១៦៦៧ នៅពេល​ដែល​សកលវិទ្យាល័យ​ចាប់បើក​ទ្វារឡើងវិញ ញូតុន​ក៏​បាន​វិលត្រឡប់​ទៅ​ខេមប៊្រិច​វិញ ហើយ​បាន​សិក្សា​រហូត​ដល់​ចប់​​ថ្នាក់​អនុបណ្ឌិត រួចហើយ​ត្រូវ​បាន​សកលវិទ្យាល័យ​តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​គណិតវិទ្យា​នៅ​ឆ្នាំ​១៦៦៩។ ៣ឆ្នាំក្រោយមក​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៦៧២ ញូតុន ក្នុង​វ័យ​ត្រឹមតែ ៣០ឆ្នាំ ត្រូវបាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិករាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស ដែល​គេ​តែងស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា « The Royal Society »។

នៅពេលនោះ The Royal Society មាន​ទម្លាប់មួយ គឺ​សមាជិក​តែងតែ​ជួប​ប្រជុំគ្នា​ជា​រឿយៗ ដើម្បី​ជជែក​ដេញដោលគ្នា ជុំវិញ​ប្រធានបទ​ទាក់ទង​នឹង​​វិទ្យាសាស្រ្ត។ សមាជិកម្នាក់ៗ​លើកបង្ហាញ​នូវ​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សាស្រាវជ្រាវ​របស់​ខ្លួន ក្នុងគោលដៅ​ចែកចាយ​ចំណេះដឹងផង និង​ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​ការ​ជជែក​ដេញដោល ចោទ​ជា​សំណួរ និង​លើក​បង្ហាញ​នូវ​ទឡ្ហីករណ៍​​ការពារ។​

សកម្មភាព​អស់ទាំងនេះ​​ផ្ទុយស្រឡះ​ពី​ទម្លាប់ និង​អត្តចរិក​របស់​ញូតុន ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ញូតុន​បាន​ព្យាយាម​សម្របខ្លួន ហើយ​បាន​យក​ស្នាដៃ​របស់​លោក​ទៅ​លើកបង្ហាញ និង​ដាក់​ឲ្យ​មាន​ការ​ជជែក​ដេញដោលគ្នា។ ប៉ុន្តែ​មិនបាន​យូរ​ប៉ុន្មាន​ផង បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង។ លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​ញូតុន​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវការ​រិះគន់​ ហើយ​ញូតុន​ឆ្លើយតប​ទៅវិញ​ដោយ​កំហឹង រហូតរាលដាល​ទៅ​ជា​ជម្លោះ​ជាមួយ​សមាជិក​ផ្សេងទៀត ក្នុង Royal Society។

ញូតុន​មិន​អាច​ទ្រាំទ្រ​នឹង​ស្ថានភាព​អស់ទាំងនេះ​បាន ក៏​សម្រេច​ចិត្ត​ដកខ្លួន​​​បន្តិចម្តងៗ ពី​វេទិកា​ជជែកដេញដោលគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ១៦៨៧ ក្រោម​ការ​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​របស់​តារាវិទូអង់គ្លេស​ឈ្មោះ អែដម៉ុន ហ៊ែលី (Edmond Halley) ញូតុន​បាន​សុខចិត្ត​យក​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​លោក​ទៅ​បោះពុម្ពផ្សាយ​ជា​សៀវភៅ។ Principia បាន​ក្លាយ​ទៅជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃវិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើប ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួលស្គាល់​​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ថា​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏សំខាន់​បំផុត​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត៕'

ញូតុន ​ផ្លែប៉ោម ​និង​កម្លាំងទំនាញ​សកល នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៧ ការសិក្សា​​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅតែ​​មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​ឈរលើ​ទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏ល្បីល្បាញ​របស់​ក្រិក​តាំង​ពី​សម័យកាល​មុន​គ្រិស្តសករាជ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ឥទ្ធិពល​នៃ​​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យទំនើប​​ក៏​កំពុងតែ​ចាប់ផ្តើម​រីកសាយភាយ​កាន់តែ​ច្រើន​ឡើង​ផងដែរ ដែល​គេ​ហៅថា​ជាបដិវត្តន៍​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត។

ញូតុន​ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ដែល​ផ្តោត​​ការ​យកចិត្ត​ទុកដាក់​ខ្លាំង ​​​​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី​របស់​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើប​ រួមមាន​ដូចជា​ទស្សនវិទូបារាំង រ៉ឺនេ ដេកាត អ្ន​កប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី​ កាលីលេ តារាវិទូ​ប៉ូឡូញ នីកូឡា កូពែរនិក និងតារាវិទូ​អាល្លឺម៉ង់ ហ្សូហាន កេព្ល័រ។ ទ្រឹស្តី​ដែល​កំណត់​ថា ផែនដី​មិនមែន​ជា​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ហើយ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​សុទ្ធតែ​វិល​ជុំវិញ​ផែនដី​នោះទេ តែតាមពិត មាន​តារារណបខ្លះ​វិលជុំវិញ​ភព ដូចជា ព្រះចន្ទ​របស់​ភពព្រហស្បតិ៍​វិលជុំវិញ​ភពព្រហស្បតិ៍ ព្រះចន្ទ​របស់​យើង​វិលជុំវិញ​ភពផែនដី ក៏ប៉ុន្តែ ទាំង​ភព​ព្រហស្បតិ៍ ទាំង​ភពផែនដី​ និង​ភព​ផ្សេងទៀត​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។

គឺ​នីកូឡា កូពែរនិក ដែល​បាន​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី ស្តីពី​​ចលនា​វិលជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ ដោយ​ថែម​ទាំង​បាន​ធ្វើការ​គណនា​​ថា ភពទាំងអស់​ធ្វើ​ដំណើរ​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ ក្នុងគន្លង​ដែល​មាន​ទម្រង់​ជា​រង្វង់ ហើយ​ព្រះអាទិត្យ​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ផ្ចិត​នៃ​រង្វង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​ទៀត តារាវិទូ​អាល្លឺម៉ង់ ហ្សូហាន កេព្ល័រ បាន​​ធ្វើការ​គណនា​បង្កើត​បាន​នូវ​ទ្រឹស្តី​ថ្មី​មួយ​ទៀត ដែល​កំណត់​ថា ភពទាំងអស់​ពិតជា​វិល​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ​មែន តែ​​​មាន​គន្លង​មូលទ្រវែង (ឬពងក្រពើ) ​មិន​មែន​​ជា​រង្វង់​នោះទេ ហើយ​​ព្រះអាទិត្យ​មិនស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ចំណុច​ផ្ចិត​នោះដែរ។ ទ្រឹស្តី​របស់​​លោក​ហ្សូហាន កេព្ល័រ ត្រូវបាន​គេ​ទទួលស្គាល់​ជាទូទៅ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ​មាន​សំណួរ​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ដែល​ចោទឡើង ហើយ​ដែល​គេ​នៅមិនទាន់​មាន​ចម្លើយ៖ តើ​ចលនា​វិល​ជុំវិញព្រះអាទិត្យ​​នេះ​កើតមាន​ដោយសារអ្វី?

នៅថ្ងៃមួយ ញូតុន​កំពុង​​អង្គុយ​សញ្ជប់សញ្ជឹង​​នៅ​ក្រោម​ដើមប៉ោម ក្នុង​សួនច្បារ​នៅ​ឯ​ផ្ទះ​​នៅ​ស្រុកស្រែ ក៏​ឃើញ​ផ្លែប៉ោម​​​របេះពីមែក​ធ្លាក់​ចុះ​មក​លើដី។ នៅពេលនោះ មនុស្ស​ម្នា​ជា​ទូទៅ រាប់ទាំង​អារីស្តូតផង ​តែងតែ​នាំគ្នា​គិត​ថា វត្ថុទាំងឡាយណា​ដែល​មាន​ទម្ងន់​ដូចជា​ផ្លែប៉ោម​នេះ​ជាដើម​តែងតែ​ធ្លាក់​ចុះ​មក​ក្រោម គឺ​ជា​រឿងធម្មតា​ទៅតាម​ក្រឹត្យក្រម​នៃ​ធម្មជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែ ញូតុន​វិញ​​មិនបាន​ស្កប់ចិត្ត​នឹង​ត្រឹម​ពាក្យថា “វាជារឿងធម្មតា​ទៅតាម​ក្រឹត្យក្រម​ធម្មជាតិ” នេះទេ តែបាន​ចោទ​ជា​សំណួរ​កាន់តែ​ស៊ីជម្រៅថែមទៀត​ថា តើ​ហេតុអ្វី​​បាន​ជា​​​​​ផ្លែប៉ោម​ធ្លាក់​ចុះ​មក​ដី ហើយ​មិន​ទៅលើ ឬក៏ទៅខាងឆ្វេង ឬ​ខាងស្តាំ?

សម្រាប់​ញូតុន វាច្បាស់ណាស់​ថា ពិតជា​មាន​កម្លាំង​អ្វី​មួយ ដែល​ទាញ​ផ្លែប៉ោម​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចុះ​មក​ខាងក្រោម គឺកម្លាំងដែល​គេហៅ​ថា “ទំនាញផែនដី” ក៏ប៉ុន្តែ ញូតុន​ក៏​មិន​បាន​បញ្ឈប់​តែ​ត្រឹមនេះដែរ ដោយ​បាន​ចោទ​ជា​សំណួរ​ជា​គន្លឹះសំខាន់​មួយ​បន្ថែម​ទៀត​ថា បើ​សិន​ជា​ផែនដី​មាន​កម្លាំងទំនាញ​អាច​ទាញ​ផ្លែប៉ោម​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចុះ​មក​បាន តើ​កម្លាំងនេះ​អាច​មាន​ឥទ្ធិពល​ទៅដល់​ត្រឹមណា? តើ​កម្លាំងទំនាញ​នេះ​មាន​ឥទ្ធិពល​ទៅដល់​ព្រះចន្ទ​ដែល​នៅលើមេឃ​ដែរឬទេ? តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ព្រះចន្ទ​មិនធ្លាក់ចុះ​មក​ផែនដី​ដូចជា​ផ្លែប៉ោម? ហើយ​ផ្ទុយទៅវិញ តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ព្រះចន្ទ​មិន​រសាត់​ចេញ​ពី​គន្លងផែនដី​ទាំងស្រុង? ញូតុន​បានសញ្ជឹងគិត​​ជុំវិញ​សំណួរ​ទាំងនេះ ដោយ​​សិក្សា​ទៅលើ​​​ករណី​គ្រាប់ផ្លោង (Cannonball)។


ញូតុន​គិត​ថា ប្រសិនបើ​គេ​​បាញ់​​​កាំភ្លើង​ផ្លោងពីលើ​លើ​កំពូល​ភ្នំ​ដ៏​ខ្ពស់​មួយ ហើយ​បាញ់​ក្នុង​ទិសដៅ​ផ្តេកស្របនឹង​ផ្ទៃដី បើសិន​ជា​គ្មាន​ឥទ្ធិពល​ពី​កម្លាំង​ណា​ផ្សេងទៀត​ទេ​នោះ គ្រាប់ផ្លោង​គួរតែ​ធ្វើ​ដំណើរក្នុងគន្លងជា​ខ្សែបន្ទាត់​ត្រង់​ទៅមុខ។ ផ្ទុយទៅវិញ ក្នុងការ​ពិតជាក់ស្តែង គ្រាប់ផ្លោង​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុងគន្លង​ជា​ខ្សែកោង គឺ​ឆ្ពោះទៅមុខ​ហើយ​កោងចុះ​មក​លើ​ផ្ទៃដីវិញ។ នេះគឺ​ដោយសារ​តែ​គ្រាប់ផ្លោង​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​កម្លាំង២​ក្នុងពេល​តែមួយ ហើយ​ក្នុងទិសដៅ​កែងគ្នា គឺ​កម្លាំង​ដែល​បាញ់​ចេញទៅមុខ និង​កម្លាំងទំនាញផែនដី​ដែល​ទាញចុះ​ទៅខាងក្រោម។

បើ​សិន​ជា​គេ​បង្កើន​កម្លាំងបាញ់កាន់តែ​ខ្លាំង គ្រាប់ផ្លោង​មាន​ល្បឿន​កាន់តែ​លឿន ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​បាន​កាន់តែ​ឆ្ងាយ​។ គ្រាប់ផ្លោង​នៅតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុងគន្លង​ជា​ខ្សែកោង ក៏ប៉ុន្តែ ភាព​កោងកាន់តែ​ថយចុះ​។ ចុងក្រោយ ញូតុន​បាន​លើក​ជា​សម្មតិកម្ម​មួយ​ថា ប្រសិនបើ​គេ​អាច​រកវិធី​បាញ់​គ្រាប់ផ្លោង​ក្នុងល្បឿន​មួយ​គ្រប់គ្រាន់​​អាច​ឲ្យ​គ្រាប់ផ្លោង​​​​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុង​គន្លង​ជា​ខ្សែកោង​មួយ ដែល​ស្មើ​នឹង​ភាពកោង​នៃ​ភពផែនដី គ្រាប់ផ្លោង​នេះនឹងធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ភពផែនដី ហើយ​ញូតុន​គិ​តថា យន្តការនៃ​កម្លាំងទំនាញ​នេះ គឺ​ជា​យន្តការតែមួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ព្រះចន្ទ​វិល​ក្នុង​គន្លងជុំវិញ​ផែនដី ហើយ​ផែនដី ព្រមទាំង​ភពផ្សេងទៀត​វិលជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។ ឬ​អាច​និយាយ​បាន​ម្យ៉ាងទៀត​ថា កម្លាំងទំនាញ​ដែល​ទាញ​ផ្លែប៉ោម​ឲ្យ​ធ្លាក់​ និង​ទាញ​ព្រះចន្ទ​ឲ្យ​វិលជុំវិញ​ភពផែនដី វា​​​មិនមែន​ជា​កម្លាំង​ទំនាញ​ដែល​មាន​សម្រាប់តែ​ផែនដីតែ​មួយ​​នោះដែរ តែ​ជា​កម្លាំង​ដែល​មាន​នៅ​ពេញ​ក្នុង​ចក្រវាល​ទាំងមូល ដែល​ញូតុន​កំណត់​ថា​ជា “កម្លាំងទំនាញសកល”។

ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន​ គឺ​ជា​គន្លឹះ​ដ៏សំខាន់មួយ ដើម្បី​ឆ្លើយ​នឹង​ចម្ងល់​របស់​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​ទាក់ទង​នឹង​ចលនា​របស់​ភព​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ដោយសារ​តែ​ញូតុន​មិនយក​ទ្រឹស្តី​ទៅ​ចុះផ្សាយ មិនមាន​អ្នកណា​បាន​ដឹង​ពី​ការ​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​នេះទេ ក្រៅតែ​ពី​ញូតុន​ខ្លួនឯង។

នៅឆ្នាំ១៦៨៤ តារាវិទូ​អង់គ្លេស​ឈ្មោះ អ៊ែដម៉ុន ហ៊ែលី បាន​ជជែកវែកញែក​គ្នា​​ជាមួយ​នឹង​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ពីររូបផ្សេងទៀត ស្តីអំពី​ចលនា​​របស់​ភព​ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុងគន្លងជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។ អ្នក​ប្រាជ្ញទាំង៣រូប​ បាននាំគ្នា​លើកឡើង​ពី​ទឡ្ហីករណ៍​ជាច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ គ្មាន​អ្នកណា​ម្នាក់​អាច​បង្ហាញ​ពី​ទ្រឹស្តីបទ ឬ​រូបមន្ត​ ដែល​អាច​ពន្យល់​អំពី​ចលនា​ទាំងអស់​នេះ​បាន​នោះទេ។

ប៉ុន្មានខែក្រោយមក ហ៊ែលី​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ខេមប៊្រិច ដើម្បី​ជជែក​ជាមួយ​ញូតុន ជុំវិញ​រឿងនេះ ហើយ​​នៅ​ក្នុង​ការជជែក​នោះ ​ហ៊ែលី​មាន​ការភ្ញាក់​ផ្អើល​យ៉ាងខ្លាំង ដោយ​ដឹងថា ញូតុន​បាន​រក​ឃើញ​​ដំណោះស្រាយ​បំបែក​ចម្ងល់​ស្តីពី​ចលនា​របស់​ភព តាំង​ពី​យូរណាស់មកហើយ ដោយ​ថែម​ទាំង​បាន​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តីបទ និង​រូបមន្ត​តាមបែប​គណិតវិទ្យា ដើម្បី​ពន្យល់​ពី​ចលនា​នេះ​ថែមទៀតផង។

ក្រោយ​ពី​បាន​ឃើញ​ទ្រឹស្តី និង​រូបមន្ត​ដែល​ញូតុន​កត់ត្រា​ទុក​ដោយ​ដៃ អ៊ែដម៉ុន ហ៊ែលី ក៏​បាន​រាយការណ៍​ទៅ​ឲ្យ​រាជ្យបណ្ឌិតសភា (Royal Society) បានដឹង រួចហើយ​ព្យាយាម​បញ្ចុះបញ្ចូល​ញូតុន​ឲ្យ​យក​ស្នាដៃ​នេះ​ទៅ​សរសេរលម្អិត ដើម្បី​បោះពុម្ពផ្សាយ​ជា​សៀវភៅ។ ញូតុន​យល់ព្រម ហើយនៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៧ សៀវភៅដែល​មាន​ចំណងជើង​ថា “Principia Mathematica” ​ត្រូវបាន​បោះពុម្ពផ្សាយ​​មួយ​ភាគដំបូង មុននឹង​ចេញ​ភាគទី២ និង​ទី៣ នៅ​ឆ្នាំ​១៧១៣ និង​ឆ្នាំ១៧២៦៕

ញូតុន៖ ​រវាង​ភាពល្បីល្បាញ ​និង​ភាព​ចម្រូងចម្រាស' ញូតុន​ត្រូវបានគេ​ស្គាល់​ថា​ជា​អ្នកប្រាជ្ញ​​ដែល​មាន​ជំនាញ​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ ហើយ​បាន​បង្កើត​ស្នាដៃ​ជាច្រើន នៅ​ក្នុង​ផ្នែក​ខុសៗគ្នា ទាំង​​ខាង​គណិតវិទ្យា (ដូចជា ការ​បង្កើត​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​ការគណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល​និង​អាំងតេក្រាល) ខាងផ្នែក​អុបទិក (ជាពិសេស ការ​បង្កើត​តេឡេស្កុប​ប្រភេទ​ថ្មី និង​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​ពណ៌​និង​ពន្លឺ) និង​ទាំងខាងផ្នែក​រូបវិទ្យា​និង​តារាសាស្រ្ត។ ស្នាដៃ​របស់​ញូតុន​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​ទាក់ទង​នឹង​កម្លាំង​ទំនាញ​សកល និង “​ច្បាប់​នៃ​ចលនា”។ ច្បាប់​នៃ​ចលនា​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​ចេញ​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ​ត្រូវ​បានញូតុន​យក​មក​សិក្សា​លម្អិត​ហើយ​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី​សំខាន់ៗ​ចំនួន៣។ ទ្រឹស្តីទី១​កំណត់​ថា វត្ថុមួយ​ដែលនៅនឹងថ្កល់​គ្មាន​ចលនា​នឹងនៅតែ​​បន្ត​ស្ថិតនៅ​នឹងថ្កល់​គ្មានចលនា ហើយ​វត្ថុ​​ដែល​មាន​ចលនា​នឹង​នៅតែ​បន្ត​មាន​ចលនា​នៅ​ក្នុង​ទិសដៅ​និង​ល្បឿន​ដដែល លុះត្រាតែមាន​អន្តរាគមន៍​ពី​កម្លាំង​មក​ពី​ខាងក្រៅ។ ទ្រឹស្តីទី២​កំណត់​ថា កម្លាំង​​គឺ​ស្មើ​នឹង​ម៉ាស​គុណ​នឹង​សន្ទុះ។ ចំណែក​ឯ​ទ្រឹស្តីទី៣​កំណត់​ថា រាល់​កម្លាំង​នៃ​វត្ថុមួយ​ទៅលើ​វត្ថុណាមួយ​ផ្សេងទៀត គឺ​តែងតែ​មាន​​ប្រតិកម្ម​​​ជា​កម្លាំងស្មើគ្នា​តបមកវិញ។ ទ្រឹស្តី​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​ញូតុន​ចងក្រង​ជាសៀវភៅ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ថា Principiaហើយ​ចេញផ្សាយ​ជាលើកដំបូង នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៧។ ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​ចេញផ្សាយ​សៀវភៅ Principia នេះហើយ​ ដែល​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​ញូតុន​ចាប់ផ្តើម​ល្បីរន្ទឺ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត ទាំង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស និង​នៅលើ​ឆាកអន្តរជាតិ។ នៅឆ្នាំ១៦៨៩ ញូតុន​ត្រូវ​បាន​ក្លាយ​ជា​សមាជិក​សភា​អង់គ្លេស ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៧០៣ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ជា​ប្រធាន​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (The Royal Society) និង​ជា​សមាជិក​កិត្តិយស​នៃ​បណ្ឌិតវិទ្យាសាស្រ្ត​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង។ ព្រមជាមួយ​នឹង​ភាពល្បីល្បាញ​នេះ ជីវិត​របស់​ញូតុន​ក៏​ពោរពេញទៅដោយ​ភាពចម្រូងចម្រាស​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ជាពិសេស គឺ​ជម្លោះ​ជាមួយ​នឹង​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ផ្សេងទៀត។ ជម្លោះ​ដ៏ខ្លាំងក្លា​ជាងគេ ហើយ​ដែល​ជា​បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស​តាមជាប់​នឹង​ជីវិត​របស់​ញូតុន ព្រមទាំង​ដក់​ជាប់នឹង​ប្រវត្តិ​របស់​​ញូតុន​​ក្រោយៗមកទៀត គឺ​ជម្លោះ​ជាមួយ រ៉ូបឺត ហ៊ូក (Robert Hooke) និង​ជម្លោះ​ជាមួយ ហ្កតហ្វ្រីដ ឡែបនីតស៍ (Gottfried Leibnitz)។ រ៉ូបឺត ហ៊ូក គឺ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញអង់គ្លេស ហើយ​ដែល​គេ​អាច​និយាយ​ថា​ជា​រៀមច្បង​របស់​ញូតុន ជាពិសេស នៅ​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត ដែល​រ៉ូបឺត​ ហ៊ូក មាន​តួនាទី​ដ៏សំខាន់ តាំង​ពីមុន​ពេល​ដែល​ញូតុន​​បាន​ចូល​ជា​សមាជិកទៅទៀត។ នៅ​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត រ៉ូបឺត ហ៊ូក មានតួនាទី​ជា​អ្នក​ធ្វើ​ពិសោធន៍។ ធ្វើ​ពិសោធន៍​សម្រាប់ខ្លួនឯង ឬ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅ​តាម​សំណើ​​របស់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ផ្សេងទៀត ឬ​ក៏​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ដើម្បី​ផ្ទៀងផ្ទាត់​​ទ្រឹស្តី​ថ្មីៗ​ដែល​គេ​ទើប​នឹង​រកឃើញ។ នៅ​ក្នុង​បរិបទនេះ​ហើយ​ដែល​ជម្លោះ​ រវាង​រ៉ូបឺត ហ៊ូក និង​ញូតុន​ បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ១៦៧២ នៅពេល​ដែល​ញូតុន​បាន​ចូល​ជា​សមាជិក​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត ហើយ​ជម្លោះ​នេះ​កើតចេញ​ដំបូង ពី​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​​ពន្លឺ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៦៦៦ ញូតុន​បាន​ចំណាយពេល​សិក្សា​​លម្អិត​ទៅលើ​ចំណាំងផ្លាត​នៃ​ពន្លឺ។ តាមរយៈ​ការពិសោធន៍​ ញូតុន​បាន​រកឃើញ​ថា ពន្លឺថ្ងៃ​ ដែល​យើង​មើល​ទៅ​ឃើញ​ថា​មាន​ពណ៌​ ស តាមការពិត​ទៅ គឺ​ផ្សំឡើង​ដោយពន្លឺ ដែល​មាន​ចម្រុះពណ៌​គ្នា។ ប្រសិន​បើ​គេ​ឲ្យ​ពន្លឺថ្ងៃ​ចាំង​កាត់​តាម​កែវចំណាំងផ្លាត (Prisme) ពន្លឺនេះ​នឹង​ចាំងចេញមកវិញ ដោយ​បំបែកទៅ​ជា​ពណ៌​ដើម​រៀងៗខ្លួន ដែល​មាន​តាំង​ពី​ពណ៌ ក្រហម លឿង បៃតង ខៀវ ​ស្វាយ ពោលគឺ​ពណ៌​ឥន្ទធនូ។ តាមការពិត គឺ​ចំណាំងផ្លាត​នៃ​ពន្លឺព្រះអាទិត្យ​ដែល​​ចាំងកាត់​តាម​តំណក់​ទឹកភ្លៀង ដែល​បង្កើត​ទៅ​ជា​​​ឥន្ទធនូ។ ចេញ​ពី​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​ពណ៌ និង​​ចំណាំងផ្លាតនៃ​ពន្លឺ​នេះ ញូតុន​បាន​រកឃើញ​នូវ​វិធីសាស្រ្ត​ថ្មីមួយ ដែល​អាច​បង្កើត​តេឡេស្កុប​ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ល្អ​ដាច់ឆ្ងាយ​ជាង​ប្រភេទ​តេឡេស្កុប ដែល​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​កាលីលេ។ នៅឆ្នាំ១៦៧២ ទៅតាម​សំណើ​របស់​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស​ ញូតុន​បាន​យក​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​របស់​លោក​ទៅ​ដាក់​បង្ហាញ​ដល់​សមាជិក​ផ្សេងទៀត ក្នុង​បណ្ឌិតសភា។ នៅពេលនោះ ទ្រឹស្តី​នៃ​ពន្លឺ និង​តេឡេស្កុប​របស់​ញូតុន​បាន​ទទួល​នូវការ​កោតសើរសើរ​ពី​សំណាក់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា​ ក៏មានដែរ​ការ​រិះគន់។ ការរិះគន់​ខ្លាំងជាងគេ គឺ​ចេញ​ពី​រ៉ូបឺត ហ៊ូក។ រ៉ូបឺត ហ៊ូក បានបង្ហាញ​នូវ​ការ​ឯកភាព​ទៅលើ​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​របស់​ញូតុន​ជាទូទៅ ក៏ប៉ុន្តែ បាន​បង្ហាញ​នូវ​មន្ទិល​សង្ស័យ​ទៅលើ​ភាព​ត្រឹមត្រូវ​នៃ​វិធីសាស្រ្ត​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​ញូតុន។ តាមការពិត នេះ​គឺ​ជា​រឿងធម្មតា នៅ​ក្នុង​ចំណោម​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ រវាង​ញូតុន និង​ហ៊ូក ដែល​សុទ្ធសឹង​ជា​មនុស្ស​ចិត្តស្រាល ឆេវឆាវ និង​មាន​មោទនភាព​លើ​ខ្លួនឯង​ខ្លាំង​ដូចគ្នា ការរិះគន់​តាមលក្ខណៈ​ធម្មតានេះ បានប្រែក្លាយ​ជា​ការ​បោះពាក្យសម្តីដាក់គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក ហើយ​រាលដាល​ទៅ​ជា​ជម្លោះ​ដ៏ក្តៅគគុក។ ក្រោយមកទៀត ជម្លោះ​នេះ​បានរាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង ទៅដល់​ប្រធានបទមួយ​ទៀត គឺ​ទ្រឹស្តី​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញសកល ដែល​ញូតុន និង​ហ៊ូក បាន​ចោទគ្នាទៅវិញទៅមក ដោយ​ម្នាក់​ចោទម្នាក់ទៀត​ថា​ លួច​ចម្លង​ស្នាដៃ​របស់ខ្លួន ​រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ប្រាជ្ញទាំងពីរ​​យក​គ្នា​ជា​សត្រូវ​អស់មួយជីវិត។ លោក​ ហ្កតហ្វ្រីដ ឡែបនីតស៍ (Gottfried Leibniz) អ្នក​ប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​មាន​ជម្លោះ​ជាមួយ​ញូតុន ទាក់ទង​នឹង​ ​​ទាក់ទង​នឹង​ការគណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល​និង​អាំងតេក្រាល ក្រៅពី​ជម្លោះ​ជាមួយ​រ៉ូបឺត ហ៊ូក ញូតុន​មាន​បញ្ហា​ដ៏សែន​ចម្រូងចម្រាស​មួយ​ទៀត គឺ​ជម្លោះ​ជាមួយ​​អ្ន​កប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ ហ្កតហ្វ្រីដ ឡែបនីតស៍ ​​ទាក់ទង​នឹង​ការគណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល​និង​អាំងតេក្រាល។ ញូតុន​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​រហូត​បង្កើត​បាន​ជា​ទ្រឹស្តី​សំខាន់ៗ​ទាក់ទង​នឹង​ប្រធានបទ​នេះ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៦៦៥ដល់​ឆ្នាំ១៦៦៧ ពោលគឺ ក្នុង​រយៈពេល​ពីរឆ្នាំ​ដែល​សកលវិទ្យាល័យបិទទ្វារ​ដោយសារ​ជំងឺ​រាតត្បាត ហើយ​ដែល​ញូតុន​វិលត្រឡប់​ទៅរស់​នៅ​ផ្ទះ​ឯស្រុកស្រែ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ និង​រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំក្រោយៗ​មក​ទៀត ញូតុន​មិនដែល​យក​ស្នាដៃ​នេះ​ទៅ​ចុះផ្សាយ​ជា​សាធារណៈនោះទេ។ នៅ​​ឆ្នាំ​១៦៧៥ ហ្កតហ្វ្រីដ ឡែបនីតស៍ ក៏​​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​លើការ​គណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល និង​អាំងតេក្រាល​​​នេះ​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ញូតុន ឡែបនីតស៍​បាន​យក​ទ្រឹស្តី​ដែល​ខ្លួន​បង្កើត​បាន​ទៅចុះផ្សាយ​ជា​សាធារណៈ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៤។ ចាប់ពី​ពេលនោះហើយ ដែល​សាធារណជន​ចាប់ផ្តើម​ឮ​ពី​ទ្រឹស្តី​នៃ​ការ​គណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល​និង​អាំងតេក្រាល ហើយ​ចាប់ពីពេល​នោះហើយ​ដែរ​ដែល​ជម្លោះ​​បាន​ផ្ទុះឡើង រវាង​ញូតុន និង​ឡែបនីតស៍ ដោយ​ចោទគ្នា​ពី​រឿង​លួចចម្លង​ស្នាដៃ។ មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​និង​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​ទទួលស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា ញូតុន និង​ឡែបនីតស៍​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​នៃ​ការ​គណនាឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល​និង​អាំងតេក្រាល ដាច់ដោយឡែកពីគ្នា ដោយ​មិនមាន​អ្នកណា​លួចចម្លង​អ្នកណា​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ កាលពីពេលនោះ ជម្លោះ​រវាង​ញូតុន និង​ឡែបនីតស៍​ គឺ​មាន​សភាព​ជូរចត់​បំផុត ជាពិសេស ញូតុន​ដែល​ជា​មនុស្ស​មិនសូវ​ចេះ​ទទួល​ការរិះគន់ និង​មាន​ស្ថានភាពផ្លូវចិត្ត​ផុយស្រួយ​ផងនោះ បាន​ធ្វើការ​វាយប្រហារ​យ៉ាងធ្ងន់ៗ​បំផុត​ទៅលើ​ឡែបនីតស៍។ ញូតុន​ថែម​ទាំង​បាន​ប្រើប្រាស់​ឥទ្ធិពល​​​ជា​ប្រធានបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស រៀបចំ​ឲ្យ​មាន​គណៈកម្មការ​មួយ ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ជា​គណៈកម្មការ​ឯករាជ្យ ក៏ប៉ុន្តែ បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​សរសេររបាយការណ៍​ដែល​មាន​ភាព​លម្អៀង​ទៅ​ខាង​ញូតុន ហើយ​​កំណត់​ឲ្យ​ឡែបនីតស៍​ជា​អ្នក​ខុស។ ភាពចម្រូងចម្រាស​នេះ​នៅតែ​បន្ត​តាម​ជាប់​ក្នុង​ជីវិត​របស់ញូតុន ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២៥ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត ហើយ​បើទោះបីជា​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ឡែបនីតស៍​ទទួលមរណភាព​បាត់ទៅ​នៅ​ឆ្នាំ​១៧១៦ក៏ដោយ ក៏​ញូតុន​នៅតែ​បន្ត​អរិភាព​ជាមួយ​ឡែបនីតស៍​តទៅទៀត៕

ញូតុន៖ រវាងភាពឆ្លាតវៃខាងប្រាជ្ញា និងភាពផុយស្រួយខាងផ្លូវចិត្ត អ៊ីសាក់ ញូតុន ចាប់កំណើតឡើង​ជាទារក​ដែល​កើតមិនគ្រប់ខែ ​មាន​សុខភាព​ផុយស្រួយ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​ម្តាយ​គិត​ថា​​ប្រហែល​ជា​មិន​អាច​រស់ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត​ទៅ ញូតុន​មិន​ត្រឹមតែ​អាច​រស់នៅ​មាន​សុខភាព​ល្អ​រហូតដល់​ចាស់​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​រស់នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ដែល​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ភាព​ជោគជ័យ និង​មានឈ្មោះ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​គ្មានពីរលើលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រមជាមួយ​នឹង​ភាព​មាំមួន​ខាង​សុខភាព​ផ្លូវកាយ និង​ភាពឈ្លាសវៃ​ខាង​សុខភាព​ផ្លូវ​បញ្ញា ញូតុន​គឺ​ជា​មនុស្ស​ដែល​មាន​បញ្ហា​ច្រើន​ខាង​ផ្លូវចិត្ត។ ភាពផុយស្រួយ​ខាង​ផ្លូវចិត្ត ដែល​កើតឡើង​ ដោយសារ​តែ​​ការ​ឆ្លងកាត់​ជីវិត​កុមារភាព​ដែល​ខ្វះភាពកក់ក្តៅ​ពី​ឪពុកម្តាយ​ផង និង​ដោយសារ​តែ​ការ​ចំណាយ​ពេល​ច្រើន​ហួសហេតុ​​ក្នុងការ​សិក្សាស្រាវជ្រាវ។ នៅ​ពេញ​ក្នុង​មួយជីវិត​របស់​ញូតុន គេ​ដឹង​ថា ញូតុន​ធ្លាប់​មាន​បញ្ហា​ផ្លូវចិត្ត​ធ្ងន់ធ្ង​រយ៉ាងតិច​ចំនួន​ពីរលើក។ វិបត្តិ​ផ្លូវចិត្ត​ដែល​គេ​តែងតែ​លើក​យក​មក​និយាយ​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ឆ្នាំ១៦៩២-១៦៩៣។ នៅ​មុនពេលនោះ ញូតុន​បាន​ចំណាយ​ពេល​ច្រើន ស្នាក់​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ជាពិសេស នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ត្រូវ​បាន​ក្លាយ​ជា​សមាជិក​សភា​អង់គ្លេស។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ស្នាក់នៅ​ទីក្រុងឡុងដ៍​នោះហើយ ដែល​ញូតុន​បាន​ជួប​​ទស្សនវិទូ​ដ៏ល្បីល្បាញ​​ក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ​ចន ឡុក (John Locke)។ អ្នក​ប្រាជ្ញ​ទាំងពីរ​ចូលចិត្ត​ទ្រឹស្តី​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក គោរពគ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក ហើយ​​ចន ឡុក បាន​ក្លាយ​ជា​មិត្តដ៏ជិតស្និទ្ធ​ និង​ដ៏​កម្រ​មួយ​របស់​ញូតុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៦៩២ ចន ឡុក បាន​សង្កេតឃើញ​ភាព​មិន​ប្រក្រតី​កើតឡើង នៅ​ក្នុង​ឥរិយាបថ​របស់​ញូតុន។ ញូតុន​លែង​ជួប​ជជែក និង​ចែកចាយ​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក​ជាមួយ​នឹង​ចន ឡុក​ ដូចដែល​ធ្លាប់​ធ្វើ​កាល​ពីមុន ហើយ​កាន់តែ​ចម្លែក​ជាងនេះ​ទៅទៀត ចន ឡុក បាន​ទទួល​សំបុត្រ​ពី​ញុតុន ដែល​សរសេរ​រឿងចម្លែកៗ រួមមាន​ដូចជា​ការ​ចោទ​ចន ឡុក ថា មាន​គម្រោង​ធ្វើ​បាប​លោក ជាដើម។ តាមការពិត នៅ​ពេលនោះ ញូតុន​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​ជំងឺ​ផ្លូវចិត្ត​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ហើយ​វិបត្តិ​ផ្លូវចិត្ត​នេះ​បាន​អូសបន្លាយពេល​ប្រមាណ​ជា ១៨ខែ ទើប​ញូតុន​បាន​ជា​សះស្បើយ​មកវិញ។ ក្រោយ​ពី​ជា​ពី​ជម្ងឺផ្លូវចិត្ត ញូតុន​​ត្រូវ​បាន​រដ្ឋាភិបាល​តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​អ្ន​កចាត់ចែង​ខាង​បោះពុម្ពលុយ​ ដែល​ជាមុខតំណែង​មួយ ទទួល​បាន​ប្រាក់​ខែ​យ៉ាងច្រើន​ជាង​កាល​ពី​ពេល​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ។ តាមការពិត បើ​គេ​ពិនិត្យ​មើល​ជារួម​ក្នុង​ជីវិត​របស់​ញូតុន ក្រៅតែ​ពី​បញ្ហា​ស្មុគស្មាញ​ក្នុង​គ្រួសារ​ពី​កុមារភាព និង​វិបត្តិ​ផ្លូវចិត្ត ញូតុន​មាន​ជីវិត​ប្រកប​ដោយ​ភាព​រុងរឿង មានទាំង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ កិត្តិយស ឋានៈ និង​ទ្រព្យសម្បត្តិ​។ បើ​ប្រៀបធៀប​ជាមួយ​នឹង​កាលីលេ ដែល​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​មាន​គំនិត​បដិវត្តន៍​ផ្ទុយ​ពីគំនិត​ចាស់បុរាណ និង​ផ្ទុយ​ពី​ការបង្រៀន​របស់​សាសនា​កាតូលិក​ដូចគ្នា ជីវិត​របស់​ញូតុន​ គឺ​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​ដូចមេឃ​និង​ដី ពី​ជីវិត​របស់​កាលីលេ។ ញូតុន​មិន​ត្រឹមតែ​មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តន្ទាទោស​ជា​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា​នោះទេ តែ​ត្រូវ​បាន​គេ​គោរព​ទាំង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស និង​ក្រៅប្រទេស ទាំង​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត និង​​ខាង​នយោបាយ។

លោក​អ៊ីសាក់ ញូតុន នៅ​ក្នុង​វ័យ​ចំណាស់

ញូតុន​បាន​ធ្វើ​ជា​សមាជិក​សភា ធ្វើ​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង​ការ​បោះពុម្ពលុយ​របស់​អង់គ្លេស បាន​ធ្វើ​ជា​ប្រធាន​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស និង​ជា​សមាជិក​កិត្តិយស​នៃ​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧០៥ ញូតុន​ត្រូវ​បាន​ព្រះមហាក្សត្រិយ​អង់គ្លេស​ប្រទាន​គ្រឿង​ឥស្សរិយយស​​ថ្នាក់​ខ្ពស់​មួយ ហើយ​អ៊ីសាក់ ញូតុន បាន​ទទួល​ងារ​ជា ស័រ អ៊ីសាក់ ញូតុន (Sir Isaac Newton)។ ញូតុន​​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី​២០ ខែ​មីនា ឆ្នាំ១៧២៧ ក្នុង​ជន្មាយុ ៨៥ឆ្នាំ។ សព​របស់​ញូតុន​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​បញ្ចុះ​ នៅ​ឯ​វិហារ​វេសមីនស្ទ័រ (Westminster Abbey) ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ទល់មុខ Big Ben និង​​វិមាន​សភា​អង់គ្លេស​បច្ចុប្បន្ន។ វិហារ​វេសមីនស្ទ័រ​​​ជាទូទៅ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ធ្វើ​ជា​ទីកន្លែង​សម្រាប់​ស្តេចឡើង​គ្រងរាជ្យ និង​ជា​ទី​បញ្ចុះសព​ព្រះមហាក្សត្រ និង​រាជវង្សានុវង្ស​របស់អង់គ្លេស។ ញូតុន​គឺ​ជា​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ទីមួយ ដែលត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តល់​កិត្តិយស ឲ្យ​បញ្ចុះសព​នៅ​ទីនោះ។ សម្រាប់​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត និង​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ មរតក​ដែល​ញូតុន​បាន​បន្សល់ទុក​សម្រាប់​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើប គឺ​មានតម្លៃ​កាត់ថ្លៃ​មិនបាន។ ច្បាប់​នៃ​ចលនា, កម្លាំងទំនាញសកល, វិធីសាស្រ្តគណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យេល​និង​អាំងតេក្រាល, អុបទិក ពន្លឺ​និង​ពណ៌... ទាំងអស់នេះ សុទ្ធសឹង​ជា​ទ្រឹស្តី​សំខាន់ៗ​ ដែល​ញូតុន​បាន​បន្សល់ទុក ហើយ​ដែល​បាន​នាំមក​នូវការ​ផ្លាស់ប្តូរ មិនត្រឹមតែ​ចំណេះដឹង​ខាង​ផ្នែក​ទ្រឹស្តី​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត និង​ការ​យល់ដឹង​របស់​មនុស្ស​ចំពោះ​បាតុភូត​ធម្មជាតិ​តែ​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ក៏​បាន​នាំមក​នូវ​ការ​រីកចម្រើន​​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ចំពោះ​បច្ចេកវិទ្យា​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​មនុស្ស​ជាទូទៅ។ មនុស្ស​នៅ​ក្នុង​ជំនាន់ញូតុន និង​នៅ​ក្នុងរយៈពេល​រាប់រយឆ្នាំក្រោយៗមកទៀត ចាត់ទុក​ញូតុន​ថា​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​មានប្រាជ្ញាញាណ​កំពូល​ស្ទើរដូចព្រះ, ជាអ្នក​ដែល​មាន​ចំណេះដឹង​ស្ទើរគ្មាន​ដែនកំណត់។ រហូត​ប្រមាណ​ជា ២០០ឆ្នាំក្រោយមក ទើប​ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន​ត្រូវ​បានសើរើ និង​កែតម្រូវ ដោយ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ថ្មី​មួយរូបទៀត គឺ​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​ញូតុន​ នេះ​​ប្រហែល​មិនមែន​ជា​រឿង​ដែល​គួរ​ឲ្យ​ភ្ញាក់ផ្អើល​ទេ ពីព្រោះថា ញូតុន​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង​ថា “ខ្ញុំ​មិនដឹង​ថាតើ​មនុស្ស​ម្នាទូទៅ​ចាត់ទុក​​ខ្ញុំ​ជា​មនុស្ស​បែបណា​នោះទេ តែ​សម្រាប់​ខ្លួនខ្ញុំ​ផ្ទាល់ ខ្ញុំ​ប្រៀបដូចជា​កូនក្មេងម្នាក់ ដែល​កំពុងលេង​នៅលើ​ឆ្នេរសមុទ្រ ហើយ​​ក៏​អាច​រកឃើញ​ដុំគ្រួស ឬ​សម្បក​ខ្យង​ដ៏ស្រស់ស្អាត​ខុសពីធម្មតា​​មួយ​ដុំ ក្នុងពេល​ដែល​​​នៅ​ចំពោះ​មុខខ្ញុំ មាន​មហាសាគរ​ដ៏ធំល្វឹងល្វើយ ដែលបង្កប់​នូវ​វត្ថុ​កាន់តែ​ស្រស់ស្អាត​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ផ្សេងទៀត មិន​ទាន់​ត្រូវ​បាន​រកឃើញ​នៅឡើយ”។ ចំពោះ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​ជា​រៀមច្បង​ជំនាន់មុនវិញ ញូតុន​ក៏​បាន​បង្ហាញ​នូវ​ការគោរព​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ទាំង​ចំពោះ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​បាន​បង្កើត​ទ្រឹស្តី ដែល​ញូតុន​ខ្លួនឯង​យល់ថា​មាន​ការ​ខ្វះចន្លោះ​ច្រើន​នៅឡើយ​ក៏ដោយ។ ផ្នត់គំនិត​បែបនេះ​ត្រូវ​បាន​ឆ្លុះបញ្ចាំង​ឲ្យឃើញ​តាម​រយៈសម្តីមួយឃ្លា​របស់​ញូតុន ​ដែល​គេត្រូវបាន​គេ​​កត់ចំណាំ​ទុក​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន៖ “ខ្ញុំ​អាច​មើល​ឃើញ​បាន​ឆ្ងាយ​ជាង​អ្នក​ផ្សេង គឺ​ដោយសារ​តែ​ខ្ញុំ​​ឈរនៅ​​លើ​ស្មា​យក្ស” ដែល​មាន​អត្ថន័យ​ជា​រួម​ថា ការណ៍​ដែល​លោក​អាច​​សិក្សា​រហូត​​ឈាន​ទៅដល់​ការ​បង្កើត​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​​ជាច្រើន​បាន គឺដោយសារ​តែ​លោក​ឈរលើ​ទ្រឹស្តី​ដែល​អ្នក​ផ្សេង​បាន​រកឃើញ៕

ឆាលស៍ ដាវីន (១៨០៩-១៨៨២)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|Darwin ឆាលស៍ ដាវីន គឺ​ជា​ជីវវិទូ និង​ធម្មជាតិ​វិទូ ដ៏​ល្បី​ឈ្មោះ​បំផុត​ ហើយ​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏​ចំណាន និង​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត រួមជាមួយ​នឹង​ កាលីលេ ញូតុន និង​អាញ់ស្តាញ់។ ស្នាដៃ​ដ៏​ល្បីល្បាញ និង​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​របស់​ឆាលស៍ ដាវីន គឺ​ទ្រឹស្តី​ អំពី​​ការវិវឌ្ឍ​នៃ​ពូជសត្វ​និង​មនុស្ស (Evolution) ទៅតាម​យន្តការ​ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ជម្រើស​ដោយ​ធម្មជាតិ” (Sélection naturelle/Natural selection)។

ទ្រឹស្តីនេះ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ដាវីនិស្ត” ត្រូវ​បាន​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជា​ទូទៅ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​មួយ​នៃ​ការ​យល់ដឹង​របស់​មនុស្ស ទៅលើ​ដើមកំណើត ​និង​ដំណើរវិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត​ ទាំង​មនុស្ស​និង​សត្វ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ទ្រឹស្តី​របស់​ដាវីន​ក៏​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ភាព​ចម្រូងចម្រាស​យ៉ាង​ខ្លាំង​ផងដែរ ជាពិសេស គឺ​ការ​ប្រឆាំង​ពី​សំណាក់​អ្នក​កាន់​សាសនា​ដែល​យល់ថា មនុស្ស​​គឺ​ព្រះជា​ម្ចាស់​ជា​អ្នក​បង្កើត​មក​ឲ្យ​មាន​លក្ខណៈពិសេស​​ខុសពីសត្វ ហើយ​មិន​អាច​មាន​តំណវង្ស​វិវឌ្ឍ​ចេញ​ពី​ពូជសត្វ​ ដូចជា​ទ្រឹស្តី​របស់​ដាវីន​បាន​នោះទេ។

រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ភាពចម្រូងចម្រាស​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី​របស់​ដាវីន នៅតែ​បន្ត​កើតមាន​យ៉ាងខ្លាំង​នៅឡើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ គេ​នៅតែ​ចាត់ទុក​ឆាលស៍ ដាវីន​ថា​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​អស្ចារ្យ​មួយ​រូប។

ឆាលស៍ ដាវីន កើតនៅថ្ងៃទី១២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨០៩ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​តូចមួយ ក្នុង​​ប្រទេស​អង់គ្លេស។ ការចាប់កំណើត និង​ការ​ធំដឹង​ក្តី​នៅ​ឯ​ទី​ជនបទ​នេះ​ហើយ ដែល​ជាកត្តា​ដ៏សំខាន់​មួយ​ ដែល​កំណត់​ពី​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​របស់​ដាវីន​ទៅលើ​ធម្មជាតិ។

ដាវីន​គឺ​ជា​កូនទី៥ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​​បងប្អូន​ទាំងអស់ ៦នាក់ ក្នុងគ្រួសារ​មួយ​ដែល​មាន​ជីវភាព​ស្តុកស្តម្ភ ដោយ​មាន​ឪពុក​ជា​គ្រូពេទ្យ ហើយ​ត្រកូល​ដាវីន​ ក៏​សម្បូរទៅដោយ​អ្នក​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ និង​ខ្សែបណ្តាញ​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ​នៅ​ក្នុង​សង្គម។ ការណ៍​ដែល​កើត​នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​ដែល​មាន​ទ្រព្យធន​បែបនេះហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ដាវីន​មិន​សូវ​ជា​ចាំបាច់​ខ្វាយខ្វល់​ច្រើន​ អំពី​ជីវភាព និង​អនាគត ហើយ​អាច​ចំណាយ​ពេល​ច្រើន ទៅលើ​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​ផ្ទាល់​ខ្លួន គឺ​​អំពី​ធម្មជាតិ។

តាមការពិត តាំង​ពី​ក្មេងមក ឆាលស៍ ដាវីន មិនសូវជា​ចូលចិត្ត​រៀនសូត្រ​នោះទេ ដោយ​ជារឿយៗ​តែងតែ​គេច​មិន​ចូល​រៀន ដើម្បី​ទៅដើរលេង ស្ទូចត្រី បាញ់សត្វ ឬ​ដើររើស​សម្បក​ខ្ចៅខ្យង ជាដើម រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​ឪពុក​មាន​ការ​បារម្ភ​ខ្លាច​កូន​អាង​គ្រួសារ​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ គិតតែ​ដើរលេង ហើយ​​ក្លាយ​ជា​មនុស្ស​ចោលម្សៀត។

ឪពុក​របស់​ដាវីន​ចង់​ឲ្យ​កូន​ចាប់អាជីព​ជា​គ្រូពេទ្យ​ដូចខ្លួន ក៏​បាន​បញ្ជូន​កូនប្រុសទាំងពីរ​ឲ្យ​ទៅ​រៀន​សាលាពេទ្យ​។ បងប្រុស​របស់​ដាវីន​ខិតខំ​រៀនសូត្រ​​​ទៅតាម​បំណង​របស់​ឪពុក។ ចំណែក​ដាវីនវិញ​​មិន​ចូលចិត្ត​ទាល់តែ​សោះ​នូវ​មុខវិជ្ជាពេទ្យ ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត ដាវីន​ខ្លាច​ឈាម ហើយ​តែងតែ​គេច​មិន​ចូល​រៀន​ម៉ោងដែល​មាន​ការពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង​ទៅលើ​រូបកាយ​របស់​មនុស្ស។ ផ្ទុយទៅវិញ ដាវីន​បាន​ចំណាយ​ពេល​ភាគច្រើន​ដើរលេង សង្កេត និង​សិក្សា​អំពី​ធម្មជាតិ ហើយ​បាន​ចុះឈ្មោះ​ចូលរៀន​មុខវិជ្ជា​ ស្តីអំពី​សត្វ និង​ភូគព្ភសាស្រ្ត ព្រមទាំង​ចូលរួម​ជា​សមាជិក​ក្រុម​និស្សិត ដែល​សិក្សា និង​ជជែក​ពិភាក្សា អំពី​ប្រវត្តិ​នៃ​ធម្មជាតិ។

មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ រឿង​អស់​ទាំងនេះ​បានលេចឮ​ទៅដល់​ឪពុក​របស់​ដាវីន។ ឪពុក​របស់​ដាវីន​មិន​សប្បាយចិត្ត ក៏​បាន​បញ្ឈប់​ដាវីន​ពី​សាលាពេទ្យ ហើយ​បញ្ជូន​ដាវីន​ឲ្យ​ទៅ​រៀន​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប៊្រិច ដោយ​សិក្សា​ខាង​ផ្នែក​ទេវសាស្រ្ត ដើម្បី​ក្លាយ​ជា​បុព្វជិត​គ្រិស្តសាសនា។

ជា​រឿង​ដែល​គួរ​ឲ្យ​ហួស​ចិត្ត! គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលរៀន​អំពី​គ្រិស្តសាសនា នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប៊្រិច​នោះហើយ ដែល​ដាវីន បាន​រកឃើញ​នូវ​គោលដៅ​នៃ​ជីវិត​ពិតប្រាកដ​ទៅថ្ងៃ​អនាគត គឺ​ដាវីន​ សម្រេច​ចិត្ត​ចាប់អាជីព​ជា​ធម្មជាតិ​វិទូ ហើយ​ដែល​នឹង​នាំទៅរក​ការ​បង្កើត​ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​បញ្ច្រាស់​គ្នា​ទាំងស្រុង​ទៅនឹង​ជំនឿ​​ក្នុង​គ្រិស្តសាសនា។

នៅ​ខេមប៊្រិច ដាវីន​មាន​ការ​យកចិត្ត​ទុកដាក់​លើ​ការ​រៀនសូត្រ​ច្រើន​ជាងមុន។ ថ្វីដ្បិត​តែ​មិន​ចូលចិត្ត​មុខវិជ្ជា​ផ្នែក​ទេវសាស្រ្ត តែ​ដាវីន​បាន​ខិតខំ​រៀន​សូត្រ យ៉ាងហោចណាស់ ទៅលើ​មុខវិជ្ជាគោល​មួយ​ចំនួន​ ដែល​ចាំបាច់​សម្រាប់​ការ​ប្រឡង។ និយាយ​ជារួម ដាវីន​ខំរៀន​ល្មម​ឲ្យ​បាន​ត្រឹមតែ​ឲ្យ​បាន​ប្រឡងជាប់ ចំណែក​ឯ​ពេល​សល់​ពីនោះ ដាវីន​យក​ទៅ​ចំណាយ​ទៅលើ​ការ​សិក្សា​ពីធម្មជាតិ​ដូចពីមុន។ នៅ​ខេមប៊្រិច​នោះ ដាវីន​បាន​ស្គាល់​សាស្រ្តាចារ្យ​មួយ​ចំនួន ដែល​ជំនាញ​ខាង​ការសិក្សា​ពី​សត្វ រុក្ខជាតិ និង​ដី (សត្វសាស្រ្ត, រុក្ខសាស្រ្ត និង​ភូគព្ភសាស្រ្ត) ក្នុង​ចំណោម​នោះ សាស្រ្តាចារ្យ ចន ស្ទីវិន ហិនស្លូ (John Stevens Henslow) គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​ដ៏សំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ការ​ត្រួសត្រាយ​ផ្លូវ​ឲ្យ​ដាវីន ក្លាយ​ទៅ​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត។

លោក​​ ហិនស្លូ គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​បញ្ចុះបញ្ចូល​​ដាវីន​ឲ្យ​​បង្វែរ​ការ​សិក្សា​លើ​ធម្មជាតិ​ពី​​ត្រឹម​ជា​ការ​កំសាន្ត ឲ្យ​ទៅ​ជា​ការសិក្សា​ពិតប្រាកដ ដើម្បី​ចាប់យក​អាជីព​ជា​ធម្មជាតិ​វិទូ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​ ហិនស្លូ គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ជួយ​ឲ្យ​ដាវីន​បាន​ធ្វើ​ជា​ធម្មជាតិ​វិទូ នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​បេសកកម្ម​​ដ៏សំខាន់​មួយ គឺ​បេសកកម្ម​ជុំវិញ​ពិភពលោក តាម​នាវា​ប៊ីហ្គ័ល (Beagle) នៅឆ្នាំ១៨៣១។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ចក្រភពអង់គ្លេស​គឺ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​លំដាប់​ទីមួយ ហើយ​អំណាច​ទ័ព​ដ៏​កំពូល​របស់​អង់គ្លេស​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ទ័ព​ជើងទឹក។ នៅ​ក្នុង​ការវាតទី​ពង្រីក​អំណាច​​របស់​ខ្លួន​ ទាំង​ខាង​យោធា និង​ពាណិជ្ជកម្ម កងទ័ព​ជើងទឹក​អង់គ្លេស​តែងតែ​រៀបចំ​បេសកម្ម​ទៅ​ស្វែងយល់​ពី​ទីតាំង​ភូមិសាស្រ្ត នៅ​តាម​បណ្តា​តំបន់​នានា​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ១៨៣១ បេសកកម្ម​ដ៏ចម្បង​របស់​នាវាចម្បាំង​ប៊ីហ្គ័ល គឺ​ទៅ​ធ្វើការ​សិក្សា​ អំពី​តំបន់​អាមេរិក​ឡាទីន មុននឹង​បន្ត​ដំណើរ​​មួយ​ជុំ​ផែនដី ដោយ​ឆ្លងកាត់​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ទៅ​អូស្រ្តាលី កាត់តាម​មហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា​ទៅអាហ្វ្រិក​ខាង​ត្បូង មុននឹង​វិលត្រឡប់​មក​កាន់​ប្រទេស​អង់គ្លេស​វិញ។

ជាទូទៅ នៅ​ក្នុង​បេសកកម្ម​​សិក្សា​ពី​ទីតាំង​ភូមិសាស្រ្ត​នេះ កងទ័ព​ជើងទឹក​អង់គ្លេស​ក៏​ឆ្លៀត​ឱកាស​ផងដែរ ធ្វើការ​សិក្សា​ អំពី​សក្តានុពល​នៃ​ធនធាន​ធម្មជាតិ នៅ​តាម​តំបន់​ដែល​ខ្លួន​ទៅដល់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​គេ​ត្រូវការ​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ធម្មជាតិ​​ឲ្យ​ធ្វើ​ដំណើរ​ជាមួយ។

នៅ​ឆ្នាំ១៨៣១​នោះ ដាវីន​ទើប​នឹង​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ពី​សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប៊្រិច តែ​សញ្ញាបត្រ​ដែល​ដាវីន​ទទួល​បាន​នៅពេលនោះ គឺ​បរិញ្ញាបត្រ​ខាង​ទេវសាស្រ្ត ដោយ​ផ្តោត​ទៅលើ​គ្រិស្តសាសនា។ ចំណែក​ឯ​ជំនាញ​ខាង​ធម្មជាតិ​វិញ ដាវីន​​មិនទាន់​រៀន​បាន​​សញ្ញាបត្រ​ណាមួយ​នៅឡើយនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ លោក​ ហិនស្លូ ដែល​ជា​គ្រូ​​យល់ឃើញ​ថា ដាវីន​មាន​ចំណេះដឹង​ជា​មូលដ្ឋាន​ល្មមអាច​ប្រើការ​បាន ហើយ​ជាពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត ដាវីន​​មាន​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​ខ្លាំង​ទៅលើ​ធម្មជាតិ និង​មាន​ទេពកោសល្យ​​ខាង​សង្កេត។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​​លោក ហិនស្លូ សម្រេច​បញ្ជូន​ឈ្មោះ​ឆាលស៍ ដាវីន ទៅ​ឲ្យ​មេបញ្ជាការ​នាវាប៊ីហ្គ័ល ដើម្បី​យក​ធ្វើ​ជា​ធម្មជាតិ​វិទូ​អមដំណើរ​​ក្នុង​បេសកកម្ម​ជុំវិញ​ពិភពលោក​នេះ៕

ឆាលស៍ ដាវីន ​និង​ដំណើរ​ជុំវិញ​ផែនដី​តាម​នាវា​ប៊ីហ្គ័ល នៅថ្ងៃទី២៧ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៨៣១ នៅពេល​ដែល​នាវាប៊ីហ្គ័ល​ចាប់ផ្តើម​ចេញ​ដំណើរ​ពី​ប្រទេស​អង់គ្លេស ក្នុង​បេសកកម្ម​ទៅ​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង និង​ធ្វើ​ដំណើរ​មួយ​ជុំ​ផែនដី ទំព័រសករាជ​ថ្មី នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃវិទ្យាសាស្រ្ត​ធម្មជាតិ​​ក៏​ចាប់បើក​នៅ​ពេលនោះដែរ។

នៅ​ក្នុង​បេសកកម្ម​រយៈពេល​ ៥ឆ្នាំ តាមនាវា​ប៊ីហ្គ័ល​នេះ​ហើយ ដែល​ឆាលស៍ ដាវីន បាន​ចំណាយ​ពេល​សិក្សា​​យ៉ាង​ម៉ត់ចត់​ទៅលើ​ធម្មជាតិ ដោយ​ធ្វើការ​សង្កេត និង​កត់ត្រា ព្រមទាំង​ចាត់ចំណាត់ថ្នាក់​ពូជសត្វ រហូត​ក្រោយមក បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​ទ្រឹស្តី​​ដ៏សំខាន់​បំផុត​មួយ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៃ​ធម្មជាតិ គឺ​ទ្រឹស្តីអំពី​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត​តាមរយៈ​ជម្រើស​ដោយ​ធម្មជាតិ។

ប៊ីហ្គ័ល​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​តំបន់​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង នៅ​អំឡុង​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៣២ ហើយ​បាន​ចំណាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៣ឆ្នាំ (រហូតដល់​ខែ​កញ្ញា​ឆ្នាំ១៨៣៥) ធ្វើ​ការ​សិក្សា​​ទាំង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​សមុទ្រ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ នៅ​តាម​ប្រជុំកោះ ក៏​ដូចជា នៅ​តាមតំបន់​ចូល​ជ្រៅ​ទៅ​ក្នុង​ដី​គោក ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង​ពី​ឆ្នេរខាងកើត ក្នុង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក (ប្រេស៊ីល) រួចហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ចាក់​ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាងត្បូង​ពីតំបន់​មួយ ទៅតំបន់​មួយ រហូត​ដល់​ទៅ​ដល់​ចុង​ខាង​ត្បូង​បំផុត​នៃ​ទ្វីបអាមេរិក (អាហ្សង់ទីន និង​ស្ហ៊ីលី) មុននឹង​ឆ្លង​ទៅ​ខាង​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ ហើយ​​ធ្វើ​ដំណើរ​សសៀរ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ខាងលិច​នៃ​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ​ឡើង​ទៅ​ទិស​ខាងជើង​វិញ រហូត​ទៅដល់​ប្រជុំកោះ​កាឡាប៉ាហ្គោស (Galapagos) ក្នុង​ប្រទេស​អេក្វាទ័រ។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​​ពេល​​​ធ្វើ​ដំណើរ​​តាម​នាវា​ប៊ីហ្គ័ល​នេះ ដាវីន​បាន​ធ្វើការ​កត់ត្រា​​​ទុក​ជា​រៀងរាល់​ថ្ងៃ​នូវ​អ្វី​ដែល​លោក​សង្កេតឃើញ ហើយ​មាន​ការ​សង្កេតមួយ​ចំនួន ដែល​បណ្តុះ​នូវ​គំនិត និង បង្កើត​ជា​ចម្ងល់​ដល់​ដាវីន ហើយ​ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ ​នាំ​ទៅ​ដល់​ការ​បង្កើត​ទ្រឹស្តី​ស្តី​ពី​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត។

ការ​សង្កេត​ទីមួយ គឺ​ទៅលើ​​ការ​រកឃើញ​ផូស៊ីលនៃ​ប្រភេទ​សត្វ​មួយ​ចំនួន ដែល​ស្លាប់​ផុត​ពូជ​អស់​ទៅហើយ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀងគ្នា​ទៅនឹង​ប្រភេទ​សត្វ​​​ដែល​កំពុង​រស់នៅ​នាសម័យកាល​នោះ គ្រាន់តែ​មាន​ទំហំ​ខុសគ្នា ហើយ​ខុសគ្នា​​ច្រើន​ ដែល​គេ​មិន​អាច​ចាត់បញ្ចូល​​ជា​ពូជ​សត្វតែមួយ​បាន។ ផូស៊ីល​ទាំងនេះ​បាន​បង្កើត​ជា​សំណួរ​ចាក់ស្រែះ​នៅ​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល​របស់​ដាវីន៖ តើ​ប្រភេទសត្វ​នៅ​ក្នុង​ផូស៊ីល និង​ប្រភេទ​សត្វ​ដែល​នៅរស់​នេះ មាន​ទំនាក់ទំនង​អ្វី​នឹងគ្នា? ចម្ងល់​នេះ​បាន​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង​ថែម​ទៀត នៅ​ពេល​ដែល​ដាវីន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ប្រជុំកោះ​កាឡាប៉ាហ្គោស។

កាឡាប៉ាហ្គោស មាន​កូនកោះ​តូចៗ​សរុបចំនួន ២១ ដោយ​ភាគច្រើន គឺ​ជា​ប្រភេទ​កោះ​ភ្នំភ្លើង។ នៅ​កាឡាប៉ាហ្គោស​នោះ​ ដាវីន​បាន​សង្កេតឃើញ​មាន​ប្រភេទ​សត្វស្លាប​ចំនួន ២៦ ដោយ​ក្នុងនោះ​មានតែ​មួយ​ប្រភេទ​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​គេ​អាច​ឃើញ​មាន​នៅ​កន្លែង​ផ្សេង ចំណែក​ ២៥ផ្សេងទៀត គឺ​មាន​តែ​នៅ​កាឡាប៉ាហ្គោស​នេះ​តែ​មួយកន្លែងគត់។

លើសពីនេះទៅទៀត នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រភេទ​សត្វស្លាបទាំង ២៥នេះ ក៏​មាន​ការបែងចែក​គ្នា​ទៅ​តាម​កោះនីមួយៗ​ផងដែរ ដោយ​ប្រភេទ​សត្វស្លាប​ខ្លះ​ឃើញ​មាន​តែ​នៅលើ​កោះមួយ ហើយ​​មិន​មាន​នៅលើ​កោះណាផ្សេងទៀត​ទាំងអស់ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​កូនកោះ​ទាំង ២១ នៅ​កាឡាប៉ាហ្គោស។ ម្យ៉ាងទៀត មាន​សត្វបក្សី​ចំនួន ១៤ប្រភេទ ដែល​មើលទៅ​គួរតែ​ជា​ប្រភេទសត្វតែមួយ តែ​មាន​លក្ខណៈ​ខុសគ្នា​ ពី​កោះមួយ​ទៅកោះមួយ។ ដូចគ្នា​ដែរ ចំពោះ​ករណី​សត្វអណ្តើក។

សម្រាប់ដាវីន សំណួរ​ជាច្រើន​បាន​ចោទឡើង។ តើ​ហេតុអ្វីបាន​ជា​ប្រភេទសត្វខ្លះ មាន​នៅតែ​កន្លែងមួយ ហើយ​មិន​មាន​សោះ​នៅ​កន្លែងមួយ​ទៀត បើទោះបីជា​កន្លែងទាំងពីរ​នេះ​មាន​ចម្ងាយ​មិន​សូវ​ជា​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​សោះ ? ផ្ទុយ​ទៅវិញ ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ប្រភេទ​សត្វខ្លះ​បែរ​ជា​ត្រូវ​គេ​សង្កេតឃើញ​មាន​នៅ​ទីកន្លែង​ផ្សេងគ្នា ឬ​ប្រទេស​ផ្សេងគ្នា ហើយ​ដែល​នៅ​ចម្ងាយ​យ៉ាង​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​ទៅវិញ? តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ប្រភេទ​សត្វខ្លះ​មើល​ទៅ​ជា​ប្រភេទ​សត្វតែមួយ តែ​មាន​ទម្រង់ និង​ទំហំ​ខុសៗគ្នាយ៉ាងខ្លាំងទៅវិញ? តើ​ភាពខុសគ្នា​នេះ​កើតមាន​តាំង​ពី​ដើម​រៀងមក ឬ​ក៏​សត្វអស់ទាំងនេះ មាន​ដើមកំណើត​ដំបូង​ចេញ​ពី​ពូជតែមួយ តែ​ក្រោយមក​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​បែកខ្នែង​តំណវង្ស​ចេញ​ពីគ្នា ?

នៅចុងឆ្នាំ១៨៣៥ នាវាប៊ីហ្គ័ល​បាន​ចាកចេញ​ពី​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ឆ្លងកាត់​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក សំដៅ​ទៅកាន់​ប្រទេស​នូវែលសេឡង់ និង​អូស្រ្តាលី បន្ទាប់មក​ទៀត ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់តាម​មហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ទៅ​ដល់​អាហ្វ្រិក​ខាង​ត្បូង រួចហើយ​​ឆ្លង​ចូល​​ទៅ​កាន់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក មុននឹង​ធ្វើ​ដំណើរ​ត្រឡប់​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​អង់គ្លេស​វិញ នៅ​ខែតុលា ឆ្នាំ១៨៣៦។

នៅពេលនោះ ដាវីន​នៅ​មិនទាន់​​​រកឃើញ​នូវ​ចម្លើយ​ច្បាស់លាស់ ទៅនឹង​សំណួរ​ចាក់ស្រែះ ដែល​កើតចេញ​ពី​ការ​សង្កេត​​នៅ​ប្រជុំកោះ​កាឡាប៉ាហ្គោស​នៅឡើយទេ ហើយ​ក៏​មិនទាន់​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី​ស្តីពី​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត​នៅឡើយនោះដែរ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​ និង​សង្កេតទៅលើ​ធម្មជាតិ ដែល​ដាវីន​បាន​ធ្វើ​នៅ​ក្នុង​រយៈពេល ៥ឆ្នាំ នៅពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​នាវាប៊ីហ្គ័ល គឺ​គ្រប់គ្រាន់ល្មម​អាច​ឲ្យ​​ដាវីន​ (ដែល​រៀន​មិន​ទាន់​បាន​សញ្ញាបត្រ​អ្វីសោះ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត) ​បាន​ក្លាយ​ជា​ធម្មជាតិវិទូ​ដ៏​ល្បីឈ្មោះ​ម្នាក់​នៅ​អង់គ្លេស។

តាមការពិត ដាវីន​បាន​ចាប់ផ្តើម​មាន​ឈ្មោះ​បោះសំឡេង ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស តាំង​ពី​មិនទាន់​បញ្ចប់​បេសកកម្ម​លើ​នាវាប៊ីហ្គ័ល​មកម៉្លេះ ដោយ​នៅ​អំឡុង​ពេលនោះ ដាវីន​តែងតែ​បាន​ផ្ញើ​លិខិតឆ្លងឆ្លើយ​គ្នា​ជាមួយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​អង់គ្លេស អំពី​អ្វី​ដែល​លោក​សង្កេតឃើញ​ និង​អំពី​ទស្សនៈ​របស់​លោក​​ដែល​ទាញ​ចេញ​ពី​ការ​សង្កេត​ទាំងនេះ។

នៅ​ខែវិច្ឆិកា​ឆ្នាំ១៨៣៦ ពោលគឺ​តែ​ប្រមាណជាមួយខែ​ប៉ុណ្ណោះ ​ក្រោយ​ពីវិលត្រឡប់​ពី​បេសកម្ម​លើ​នាវាប៊ីហ្គ័ល ដាវីន​​​ត្រូវបាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​វិទ្យាស្ថាន​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​​ភូគព្ភសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (Geological Society)។ ជាងពីរឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត គឺ​នៅ​ដើម​ឆ្នាំ១៨៣៩ ដាវីន​បាន​ចូល​ជា​សមាជិក​​វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវ​ខាង​សត្វសាស្រ្ត (Zoological Society) ហើយ​ជាពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​បាន​ចូល​ជា​សមាជិក​ស្ថាប័ន​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ ​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (Royal Society)។

នៅ​ឆ្នាំ១៨៣៩​នោះ ឆាលស៍ ដាវីន បាន​រៀប​ការ​ជាមួយ​ប្អូនស្រី​ជីដូន​មួយ​ ហើយ​តាមការពិត​ទៅ ឪពុក​ក្មេក និង​ដែល​​ត្រូវ​ជា​ឪពុក​មា​របស់​ដាវីន ក៏​ជា​អ្នក​បាន​ដើរតួនាទី​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ ក្នុងការ​ជួយ​បញ្ចុះបញ្ចូល​ឪពុក​ដាវីន ឲ្យ​យល់ព្រម​អនុញ្ញាត​​ឲ្យ​ដាវីន​​ទៅ​ធ្វើ​ដំណើរ​ជុំវិញ​ផែនដី តាម​នាវាប៊ីហ្គ័ល ពីព្រោះ​ថា ពីដំបូង ឪពុក​របស់​ដាវីន​បាន​ជំទាស់​​នឹង​គម្រោងនេះ។ នៅ​ពេលនោះ ឪពុក​របស់​ដាវីន​តែងតែ​បារម្ភ​ខ្លាច​កូន​អាង​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ឪពុក ហើយ​គិតតែ​ចង់​ទៅដើរលេង​សប្បាយភ្លើតភ្លើន មិនគិតពី​អនាគត ហើយ​ក្លាយ​ជា​មនុស្ស​ចោលម្សៀត ខូចដល់​វង្សត្រកូល​ដែល​មាន​ឋានៈ​ខ្ពង់ខ្ពស់​នៅ​ក្នុង​សង្គម​អង់គ្លេស។

នៅទីបំផុត​ទៅ ផ្ទុយពី​ក្តី​បារម្ភ​របស់​ឪពុក ដាវីន​បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ ដែល​មាន​ទាំង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ល្បី និង​ប្រាក់​ចំណូល​ច្រើន ហើយ​ថែម​ទាំង​មាន​គ្រួសារ​ដ៏ល្អមួយ ដែល​មាន​កូន​ទាំងអស់ ១០នាក់ ហើយ​អាច​រស់នៅ​ក្នុង​ជីវិត​មួយ​ប្រកប​ដោយ​សុភមង្គល។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះក៏ដោយ សម្រាប់​ដាវីន ជីវិត​ហាក់ដូចជា​នៅតែ​មិនទាន់​ពេញលេញ​នៅឡើយ ដោយសារ​តែ​ចម្ងល់​ចាក់ស្រែះ​ជាច្រើន ដែល​កើតមាន​ឡើង ពី​ការ​សង្កេត​របស់​លោក​​ទៅលើ​ធម្មជាតិ ក្នុង​អំឡុង​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​នាវាប៊ីហ្គ័ល នៅតែ​ចោទ​ឡើង ដោយ​មិន​អាច​រក​ដំណោះស្រាយ​ឃើញ។

រហូតទាល់តែ​ដល់​ឆ្នាំ១៨៥៩ ពោលគឺ ជាង ២០ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ការធ្វើ​ដំណើរ​តាម​នាវាប៊ីហ្គ័ល ទើប​ ឆាលស៍ ដាវីន បានរៀបចំ​ និង​ចុះផ្សាយ​​​នូវ​ទ្រឹស្តី​ស្តីពី​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត តាម​រយៈសៀវភៅ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសាអង់គ្លេស​ថា “The Origin of Species”៕

ឆាលស៍ ដាវីន៖ ​ទ្រឹស្តី​អំពី​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត នៅ​ក្នុងរយៈពេល​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ គិតតាំង​ពី​សម័យ​ដើម រហូត​មក​ទល់​នឹង​​​សតវត្សរ៍​ទី១៩ គឺ​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​របស់​ឆាលស៍ ដាវីន បណ្តា​ជន​ទូទៅ ​មិនថា​នៅ​ក្នុង​ជំនឿ​សាសនា ឬ​ក៏​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត សុទ្ធតែនាំគ្នា​​ជឿ​ថា មនុស្ស ក៏ដូចជា​ប្រភេទ​សត្វ​ផ្សេងៗ​ទៀត សុទ្ធតែ​មាន​ពូជពង្ស​ដាច់ចេញពីគ្នា​ស្រឡះ ហើយ​ពូជនីមួយៗ​​មាន​លក្ខណៈស្ថិតស្ថិរ​​តាំង​ពីដើម​រៀងមក ដោយ​គ្មាន​ការ​ប្រែប្រួល ឬ​វិវឌ្ឍ​ ពីពូជមួយ ទៅ​ពូជណាមួយ​ផ្សេងទៀត​នោះទេ។

ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះ​​​ដាវីន អ្វីដែល​លោក​សង្កេតឃើញ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ដំណើរជុំវិញ​ផែនដី​តាម​នាវា​ប៊ីហ្គ័ល​ គឺ​ចង្អុល​បង្ហាញ​ពី​លក្ខណៈ​ផ្ទុយគ្នា ពី​ការយល់ឃើញ​របស់​មនុស្ស​ តាំង​ពី​​​រាប់ពាន់ឆ្នាំ​កន្លងមក។ ការរកឃើញ​ផូស៊ីល​ដែល​បង្ហាញ​ពី​ប្រភេទ​សត្វ ដែល​ធ្លាប់​រស់នៅលើ​ភពផែនដី​កាល​ពីមុន ហើយ​ដែល​ត្រូវ​ស្លាប់​ផុតពូជ​​លែង​ឃើញមាន​តទៅទៀត, ការបែងចែក​ប្រភេទ​សត្វទៅតាម​ទីតាំង​ភូមិសាស្រ្ត និង​ការ​សង្កេតឃើញ​ប្រភេទ​សត្វ​តែមួយ ប៉ុន្តែ​មាន​លក្ខណៈ​ខុសៗគ្នា ពី​កោះមួយ​ទៅកោះមួយ នៅ​ក្នុង​ប្រជុំកោះ​កាឡាប៉ាហ្គោស។ ទាំងអស់នេះ​ធ្វើឲ្យដាវីន​ទាញ​ចេញ​ជា​សម្មតិកម្ម​មួយ​​ថា ពូជសត្វនីមួយៗ​អាច​មាន​ការ​ប្រែប្រួល​ខុសពី​លក្ខណៈដើម ហើយ​ការប្រែប្រួល​បន្តិចម្តងៗ​នេះ​អាច​នាំ​ទៅ​ដល់​ការ​បែកខ្នែង​ចេញ​ជា​ប្រភេទ​សត្វថ្មី​ ដាច់ចេញ​ពី​ពូជ​ដើម​ដំបូង។

នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ១៨៣៧ ដាវីន​បាន​យក​គំនិត​របស់​លោក​ទៅ​កត់ត្រា នៅ​ក្នុង​កំណត់​ត្រា​ផ្ទាល់​ខ្លួន ដោយ​បាន​គូសវាស​​ជា​មែកធាង​នៃ​ជីវិត ដែល​ភាគច្រើន​ គេតែងតែ​ហៅ​ថា “ដើមឈើនៃជីវិតរបស់​ដាវីន”។ តាមគំនិត​របស់​ដាវីន ពូជមនុស្ស​សត្វ ដែល​មាន​យ៉ាងច្រើន នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ តាម​ការពិត មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​ប្រភពតែមួយ​ ពោលគឺ​ប្រៀប​ដូចជា​ដើមឈើ​ដែលបែកមែក​សាខា តែ​ដុះចេញ​ពី​គល់តែមួយ​ដូច្នោះដែរ។

ទោះជាយ៉ាងណា នៅពេលនោះ ដាវីន​មិន​​ទាន់​​បង្កើត​ចេញ​ជា​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តណាមួយ ហើយ​ក៏​មិន​បាន​ធ្វើការ​ចុះផ្សាយ​នូវ​ការ​យល់ឃើញ​របស់​លោក​នៅឡើយដែរ។ ដោយសារ​តែ​​សម្មតិកម្ម​របស់​លោក​មាន​ភាព​ផ្ទុយគ្នា​ទាំងស្រុង​ពី​ជំនឿ​សាសនា ក៏ដូចជា​ចំណេះដឹង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ ដាវីន​ចង់​បន្ត​ធ្វើការ​សង្កេត សិក្សា និង​ប្រមូល​ទិន្នន័យ​ឲ្យ​បាន​កាន់តែច្រើនបន្ថែម​ទៀត ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​មូលដ្ឋាន​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​កាន់តែ​រឹងមាំ​អាច​ឲ្យ​គេ​ជឿបាន។

នៅ​ក្នុងការ​សិក្សា​ទៅលើ​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ពូជសត្វនេះ ដាវីន​មិនត្រឹមតែ​ធ្វើការ​សង្កេត និង​ប្រមូល​ទិន្នន័យ​ដោយខ្លួនឯងនោះទេ តែ​ក៏​បាន​ពឹងផ្អែក​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ​ទៅលើ​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​របស់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ផ្សេងទៀត ដោយ​នៅ​ក្នុង​នោះ​ មាន​ខ្លះ​ជា​សៀវភៅ​ដែល​ដាវីន​បាន​អាន ខ្លះ​ទាញ​ចេញ​ពី​ការ​សរសេរ​លិខិត​ឆ្លងឆ្លើយគ្នា ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​ទាញ​ចេញ​ពី​ការ​ជជែក​ដេញដោលគ្នា។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​ចំណុច​សំខាន់​ពីរ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំង ចំពោះ​ការសិក្សា​របស់​ដាវីន។

ដាវីន​មាន​ការ​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​ការ​បង្កាត់​ពូជសត្វ ដូចជា ការ​បង្កាត់ពូជ​ឆ្កែ និង ជាពិសេស គឺ​ការ​បង្កាត់ពូជព្រាប ដែល​ដាវីន​ខ្លួនឯង​បាន​ធ្វើការ​ពិសោធន៍​ដោយ​ផ្ទាល់។ ដាវីន​បាន​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្នុងប្រភេទ​សត្វព្រាបតែមួយ គេ​អាច​ធ្វើការ​បង្កាត់​ពូជ​ឲ្យ​ទៅ​ជា​ព្រាប ដែល​មាន​ទំហំ ទម្រង់ និង​ពណ៌សម្បុរខុសៗគ្នា។ សម្រាប់​ដាវីន ប្រសិនបើ​មនុស្ស​អាច​ធ្វើការ​បង្កាត់​ពូជសត្វ​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ជា​ពូជផ្សេងគ្នា មាន​ទំហំ ទម្រង់ និង​ពណ៌សម្បុរ​ខុសៗគ្នា​បាន ដំណើរការ​នេះ​ក៏​គួរ​តែ​អាច​កើតមានឡើង​បានដែរ ទៅតាម​លក្ខណៈធម្មជាតិ។

បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៨៣៨ ដាវីន​បាន​អាន​សៀវភៅ​មួយ​ សរសេរ​ដោយ​សេដ្ឋកិច្ច​វិទូ ស្តីអំពី​គោលការណ៍​នៃ​ការ​វិវឌ្ឍ​ខាង​ប្រជាសាស្រ្ត (Essay on the Principal of Population, Thomas Malthus)។ នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​នេះ អ្នកនិពន្ធ​បាន​លើក​នូវ​គំនិត​ថា នៅ​ក្នុងការ​វិវឌ្ឍ​ជា​ធម្មតា​នៃ​ប្រជាសាស្រ្ត ចំនួន​ប្រជាជន​តែងតែ​មាន​កំណើន​លឿន​ជាង​កំណើន​នៃ​ស្បៀងអាហារ ដែល​ចាំបាច់​ក្នុងការ​ទ្រទ្រង់​ជីវិត​របស់​ប្រជាជន ហើយ​ដល់​កម្រិតមួយ ប្រសិន​បើ​គ្មាន​វិធានការ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​អត្រា​កំណើន​ប្រជាជន​ឲ្យ​បាន​ត្រឹមត្រូវទេនោះ ចំនួន​ប្រជាជន​នឹង​មាន​ច្រើន​ ហើយ​នឹង​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​វិបត្តិ​ខ្វះស្បៀង។

ដាវីន​បាន​យក​ទ្រឹស្តី​នេះ​ទៅ​ធ្វើការ​ត្រិះរិះពិចារណា ប៉ុន្តែ អនុវត្ត​ចំពោះ​សត្វ​នៅ​ក្នុង​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ។ ដាវីន​គិត​ថា សត្វ​ក៏​ដូច​ជា​មនុស្ស​ដែរ ពោលគឺ ទៅតាម​ការវិវឌ្ឍ​ជា​ធម្មតា ចំនួន​សត្វ​មាន​កំណើន​លឿន​ជាង​កំណើន​ស្បៀងអាហារ ហើយ​ដល់​ចំណុចមួយ សត្វមាន​ចំនួន​ច្រើន ចំណែក​ស្បៀងអាហារ​មាន​មិនគ្រប់មាត់ ដែល​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រជែងគ្នា ដើម្បី​រស់។ នៅ​ក្នុងការ​ប្រជែងគ្នា ទៅតាម​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ​នេះ ប្រភេទ​សត្វណា ដែល​មាន​លក្ខណៈ​អំណោយផល ស្រប​ទៅនឹង​ធម្មជាតិ​ដែល​នៅ​ជុំវិញ​ខ្លួន គឺ​ជា​អ្នកដែល​មាន​ប្រៀប ហើយ​មាន​ឱកាស​ច្រើន​ក្នុង​ការ​រស់ ព្រមទាំង​អាច​​បង្កើត​កូន​ពូនជាចៅ បន្តពូជ​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​​កាន់តែ​រីកចម្រើន​តទៅមុខ។ ផ្ទុយ​ពីនេះ​ទៅវិញ សត្វ​ដែល​មិនមាន​លក្ខណៈ​អំណោយ​ផល មិន​អាច​ប្រជែង​ឈ្នះ​គេបាន ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ពូជ​របស់​ខ្លួន​ចេះតែ​ថមថយ​ទៅៗ ពី​មួយ​ជំនាន់​ទៅមួយ​ជំនាន់ រហូត​ដល់​ចំណុចមួយ ត្រូវ​ស្លាប់​ផុតពូជ​ទាំងស្រុង ពោលគឺ ដូចជា​ប្រភេទ​សត្វ នៅ​ក្នុង​ផូស៊ីល ដែល​ដាវីន​បាន​សង្កេតឃើញ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​នាវាប៊ីហ្គ័ល​ដូច្នោះដែរ។ ដំណើរការ​នេះ​ហើយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ជម្រើសដោយធម្មជាតិ” ពោលគឺ លក្ខណៈ​ពីធម្មជាតិ​​​ជា​អ្នក​កំណត់​ពី​ជោគវាសនាថា​ពូជសត្វណាមួយ​អាច​ស្គាល់​ភាពរុងរឿង​តទៅមុខ ហើយ​ពូជសត្វណា​ត្រូវ​ថមថយ រហូត​អាច​ត្រូវ​ស្លាប់​ផុតពូជ។

នៅពេលនោះហើយ ដែល​ដាវីន​បាន​ទាញ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន ហើយ​បង្កើត​បាន​ជា​ទ្រឹស្តី​ អំពី​ការ​វិវឌ្ឍនៃជីវិត​តាមរយៈជម្រើសដោយធម្មជាតិ (Evolution of species by means of natural selection)។

នៅ​ក្នុង​ទ្រឹស្តីនេះ ឆាលស៍ ដាវីន កំណត់​ថា ពូជសត្វនីមួយៗ​មិន​មាន​ទម្រង់ ទំហំ ឬ​លក្ខណៈ​ដូចគ្នា​ស្ថិតស្ថិរ​នៅ​​ជា​ដរាបនោះទេ ប៉ុន្តែ អាច​មាន​ភាព​ខុសគ្នាខ្លះៗ ប្រៀបដូចជា​នៅ​ក្នុងករណី​បង្កាត់​ពូជ​ដោយ​ដៃ​មនុស្ស​ដូច្នោះដែរ។ ពីដំបូង ភាពខុសគ្នា​នេះ គឺ​មាន​តិចតួច ក៏ប៉ុន្តែ វា​អាច​ជា​កត្តា​ចម្បង ដែល​កំណត់​ពី​ការសម្របខ្លួន​ទៅនឹង​ធម្មជាតិ​ដែល​នៅ​ជុំវិញ​ខ្លួន​របស់​ពូជសត្វនីមួយៗ។ ពូជសត្វ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​មិន​​សមស្រប​ទៅនឹង​ធម្មជាតិ​​ចេះតែ​ថមថយ​ទៅ​ពី​មួយ​ជំនាន់​ទៅមួយ​ជំនាន់ រហូត​ដល់​អាច​ស្លាប់​ផុតពូជ។ ចំណែក​ឯ​ពូជសត្វ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​សមស្រប​ទៅនឹង​ធម្មជាតិចេះ​តែ​មាន​ភាព​រីកចម្រើនឡើង, អាច​​បង្កើត​ជា​កូន​ពូន​ជាចៅ​យ៉ាងច្រើន​តទៅមុខទៀត។ យន្តការ​បែបនេះ​ចេះតែ​បន្ត​កើតមាន​ពី​មួយ​ជំនាន់​ទៅមួយ​ជំនាន់ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ពូជសត្វ​ជំនាន់ក្រោយៗ​កាន់តែ​មាន​ភាព​ខុសគ្នា​ពី​ពូជ​សត្វ​ដើមបន្តិចម្តងៗ ហើយ​នៅ​ក្នុងរយៈពេល​វែង រហូតដល់​ទៅ​រាប់ម៉ឺន ឬ​រាប់លាន​ឆ្នាំ​ក្រោយមក ពូជសត្វ​ជំនាន់ក្រោយ​អាច​នឹង​មាន​ភាព​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​ពី​ពូជសត្វដើម។

នៅឆ្នាំ១៨៥៩ ឆាលស៍ ដាវីន បាន​យក​ទ្រឹស្តី ​អំពី​ការ​វិវឌ្ឍនៃជីវិត​តាមរយៈជម្រើសដោយធម្មជាតិ​​ទៅ​ចុះផ្សាយ តាមរយៈ​សៀវភៅ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា The Origin of Species។

ឆាលស៍ ដាវីន បាន​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ នៅ​ថ្ងៃទី១៩ ខែមេសា ឆ្នាំ១៨៨២ បន្សល់ទុក នូវ​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ និង​ទ្រឹស្តី ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​មួយ​ នៅ​ក្នុងការ​សិក្សា​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​បដិវត្តន៍​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​​ការយល់ដឹង​របស់​មនុស្ស​ទៅលើ​ធម្មជាតិ និង​ទៅលើ​ខ្លួនឯង។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទ្រឹស្តី​របស់​ដាវីន នៅតែ​មាន​ភាព​ចម្រូងចម្រាស​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ​នាំគ្នា​ទទួលស្គាល់ទ្រឹស្តី​របស់​ឆាលស៍ ដាវីន ស្តីអំពី ការវិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត​តាម​រយៈ​ជម្រើស​ដោយ​ធម្មជាតិ​ថា ជា​ទ្រឹស្តី​ពិតប្រាកដ​តាមបែបវិទ្យាសាស្រ្ត ហើយ​ដែល​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ការ​សិក្សា​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត៕

បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន (១៧០៦-១៧៩០)

កែប្រែ

រូបភាពតូច បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន... បើទោះបីជា​អ្នក​ខ្លះ​មិនស្គាល់ឈ្មោះ តែ​ភាគច្រើន​ប្រាកដ​ជា​ធ្លាប់​ឃើញមុខ ពីព្រោះ​ថា រូបថត​របស់​លោក​​ស្ថិត​នៅលើ​ក្រដាសប្រាក់​ដុល្លារ​អាមេរិក គឺ​ក្រដាស ១០០ដុល្លារ។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​ឥស្សរជន​មួយ​រូប ក្នុង​ចំណោម​ឥស្សរជន​តែ​ពីររូប​គត់ ដែល​មិនមែន​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក តែ​មាន​រូបថត​លើ​ក្រដាសប្រាក់​ដុល្លារ (ឥស្សរជនមួយរូបទៀត​ គឺ​លោកអាឡិចសិនឌ័រ ហាមីលតុន រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដំបូងបង្អស់​របស់​អាមេរិក ហើយ​​ដែល​មាន​រូបនៅលើ​ក្រដាស ១០ដុល្លារ)។

ថ្វីដ្បិត​តែ​មិនធ្លាប់​កាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​អ្នក​នយោបាយ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មួយ​រូប​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អាមេរិក ពីព្រោះ​លោក​ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​ឥស្សរជន​ទាំង ៧រូប ដែល​ជា​បិតា​ស្ថាបនិក​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ព្រមទាំង​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ចូលរួម​ក្នុងការ​តាក់តែង​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក៏​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ល្បីល្បាញ​មួយរូបផងដែរ ដោយលោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាងសំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុងប្រវត្តិនៃ​ការ​រកឃើញ​ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​​ប្រើប្រាស់​យ៉ាងទូលំទូលាយ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។

បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន កើតនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៧០៦ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​បូស្តុន សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​​ពេលនោះ នៅ​ជា​ដែនដី​អាណានិគម​មួយ​របស់​អង់គ្លេស ហើយ​​មិនទាន់​ចាប់កំណើត​ជា​រដ្ឋឯករាជ​មួយ​នៅឡើយ​នោះទេ។ ឪពុកម្តាយ​របស់​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​អ្នក​កើត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស ហើយ​ធ្វើ​ចំណាកស្រុក​មក​ទឹកដីថ្មី​ កាល​ពី​ ២៣ឆ្នាំ​មុន​។ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​កូន​ទី ៨ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន​បង្កើត ១០នាក់ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​បងប្អូនឪពុកតែមួយ​ម្តាយទីទៃ ៧នាក់​ផ្សេងទៀត។

ពីដំបូងឡើយ ឪពុក​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​​មាន​បំណង​ចង់​ឲ្យ​កូន​ទៅ​រៀន​​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ហាវ៉ាដ (Harvard) ហើយ​ចាប់អាជីព​ជា​បុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា ទើប​បញ្ជូន​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ឲ្យ​ទៅ​រៀន​ត្រៀម​នៅសាលាភាសាឡាតាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត​ទៅ ដោយសារ​តែ​បញ្ហា​ជីវភាព ហ្វ្រែងឃ្លីន​ចូល​សាលា​បានតែ​ពីរឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ ក៏​ត្រូវ​បោះបង់​សាលា តាំង​ពី​​ទើប​នឹង​មាន​អាយុបាន ១០ឆ្នាំ។

ឈប់ពីសាលា ហ្វ្រែងឃ្លីន​នៅ​ជួយ​ធ្វើការ​ឪពុក​បាន​ពីរឆ្នាំ មុននឹង​ទៅ​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​រៀន​ខាង​បោះពុម្ព​ជាមួយ​នឹង​បងប្រុស។ បងប្រុស​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​បង្កើត​កាសែត​មួយ ដែល​គេចាត់បញ្ចូល​ក្នុង​ចំណោម​​​កាសែត​ឯករាជ​ដំបូងគេ​នៅ​អាមេរិក។ នៅ​ពេលនោះ ​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ ដែល​ជា​កូនជាង គឺ​ជា​អ្នក​ទទួល​ការងារខាង​​រៀបពុម្ពអក្សរ ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែល​មាន​អាយុទើប​នឹង​បាន ១៥ឆ្នាំ ​បាន​សុំ​សរសេរ​អត្ថបទ​ ដើម្បី​ចុះផ្សាយ​ក្នុង​កាសែត ក៏ប៉ុន្តែ បងប្រុស​មិន​អនុញ្ញាត។

ការ​បដិសេធ​របស់​បងប្រុស​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វ្រែងឃ្លីន​រួញរា​នោះទេ។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​នៅតែ​សរសេរ​អត្ថបទ ដោយប្រើ​ឈ្មោះ​ក្លែងក្លាយ ហើយ​ផ្ញើ​​​ទៅ​ឲ្យ​កាសែត​ចុះផ្សាយ។ អត្ថបទ​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​​មិន​ត្រឹមតែ​ត្រូវ​បាន​កាសែត​​សុខចិត្ត​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ​នោះទេ តែ​ថែម​ទាំង​បាន​ ​ដាក់​នៅលើ​ទំព័រមុខថែម​ទៀត។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​បន្ត​សរសេរ​អត្ថបទ​ដោយ​ប្រើ​ឈ្មោះក្លែងក្លាយ​នេះ​ជាច្រើន​​ទៀត ផ្ញើ​ទៅ​ឲ្យ​កាសែត​ចុះផ្សាយ ហើយនៅ​ក្នុងអត្ថបទ​ខ្លះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​សរសេរ​រិះគន់​អាជ្ញាធរ និងការពារ​សិទ្ធិសេរីភាព​ក្នុងការ​បញ្ចេញមតិ។

គិតជាសរុប ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​សរសេរ​អត្ថបទ​ចំនួន ១៤ ​ចុះផ្សាយ​លើ​ទំព័រ​កាសែត​របស់​បងប្រុស ហើយ​នៅ​ក្នុង​អត្ថបទទី១៤ ដែល​ជា​អត្ថបទចុងក្រោយ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​បង្ហាញ​អត្តសញ្ញាណ​ពិត​​ឲ្យ​គេ​ដឹង​ថា លោក​គឺ​ជា​អ្នក​សរសេរ។

ក្រោយមក ទំនាក់ទំនង រវាង​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ និង​បងប្រុស មាន​ភាព​តានតឹង​ខ្លាំង​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ រហូត​ដល់​ពេលមួយ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​បាន​រត់ចេញ​ពី​ផ្ទះ លែង​នៅ​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​ជាមួយ​បងប្រុស​តទៅទៀត។

នៅឆ្នាំ១៧២៣ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុងវ័យ ១៧ឆ្នាំ ដែល​បាន​រត់ចេញ​ពី​ផ្ទះ​របស់​បងប្រុស​នៅ​បូស្តុន បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទីក្រុង​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា។ នៅទីនោះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ជីវិត​ពីដៃទទេ ដោយ​​​ប្រកប​របរ​ជា​ជាង​​បោះពុម្ព ទៅតាម​ជំនាញ​ដែល​រៀន​ពីបងប្រុស។ ដំបូង ហ្វ្រែងឃ្លីន​ធ្វើការ​ជា​កូនឈ្នួល បន្ទាប់​មក​​បាន​ឡើង​ធ្វើ​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង​រោងពុម្ព ហើយ ៥ឆ្នាំក្រោយ​មក នៅឆ្នាំ១៧២៨ ហ្វ្រែងឃ្លីនបាន​សម្រេច​ឈប់​ធ្វើការ​ឲ្យគេ ហើយ​ចាប់បើក​រោងពុម្ពមួយ​ដោយ​ខ្លួនឯង ព្រមទាំង​បាន​បង្កើត​កាសែត​ថ្មីមួយ​ ដោយដាក់​ឈ្មោះ​ថា The Pennsylvania Gazette។

គិតមកត្រឹមនឹង​ពេលនោះ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​​ បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្នក​មាន​មុខមានមាត់​ម្នាក់​នៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វី (ជា​ថៅកែរោងពុម្ព ថៅកែកាសែត និង​អ្នក​សរសរ​អត្ថបទ​កាសែត)។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​​រៀបការ​សាងគ្រួសារ ដែល​មាន​កូនប្រុសម្នាក់ និង​ស្រីម្នាក់។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក៏​បាន​ធ្វើ​សកម្មភាព​ខាង​ផ្នែក​សង្គម​​ជាច្រើន​ផងដែរ ជាពិសេស គឺសកម្មភាព​​ទាក់ទង​នឹង​ការលើកតម្កើង​​ការអប់រំ និង​សីលធម៌សង្គម។​

ហ្វ្រែងឃ្លីន​​បង្កើត​ក្លឹបមួយ ឈ្មោះ​ថា Junto ដើម្បី​ប្រមូលផ្តុំ​សមាជិក​ឲ្យ​ធ្វើការ​ជជែក​ដេញដោល​គ្នា​​អំពី​បញ្ហា​សង្គម សីលធម៌ នយោបាយ ទស្សនវិជ្ជា វិទ្យាសាស្រ្ត ព្រមទាំង​​ចែករំលែកចំណេះដឹង និង​បទពិសោធន៍​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក ទាក់ទង​ទៅនឹង​កិច្ចការ​ជំនួញ។ បន្តិចម្តងៗ ការងារ​ក្លឹប​ Junto នេះ បាន​​រីក​រាលដាល​ទៅ​សកម្មភាព​សង្គម​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត។

នៅ​ឆ្នាំ១៧៣១ ដើម្បី​បំពេញ​តម្រូវការ​ខាង​ចំណេះដឹង និង​ការ​អាន​របស់​សមាជិកក្លឹប Juntoហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​បង្កើត​​​បណ្ណាល័យ​មួយ ឈ្មោះ​ថា « Library Company of Philadelphia » ដែល​នៅ​ដំណើរការ​រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ជា​ស្ថាប័ន​វប្បធម៌​ដ៏​ចំណាស់​បំផុត​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត តាមការ​ជជែកផ្តោះប្តូរ​យោបល់​គ្នា​ក្នុង​ក្លឹប Junto ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​បាន​ស្នើផងដែរ​ឲ្យ​បង្កើត​ជា​ក្រុម​ពន្លត់​អគ្គិភ័យ​ស្ម័គ្រចិត្ត​​ប្រចាំក្រុង​ហ្វីឡាដែលហ្វី និង​បង្កើត​កងរក្សា​សន្តិសុខ​ប្រចាំក្រុង ដែល​ធ្វើការ​ពេញម៉ោង ដោយ​ទទួល​ប្រាក់​ខែ​ ហើយ​​​ប្រាក់​ខែ​នេះ​បាន​មក​ពី​ការ​យកពន្ធ​លើ​អចលនទ្រព្យ។

ក្រៅពី​បណ្ណាល័យ ក្រុមពន្លត់អគ្គិភ័យ និង​កងរក្សា​សន្តិសុខ​ក្រុង ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ចូលរួម​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​បង្កើត​ស្ថាប័ន​សំខាន់ៗ​មួយ​ចំនួន​ទៀត​ខាង​វិស័យ​អប់រំ រួមមាន បណ្ឌិតសភា​ហ្វីឡាដែលហ្វី ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​សកលវិទ្យាល័យផេនស៊ីលវេនញ៉ា (University of Pennsylvania) និង​ បណ្ឌិតសភា​ទស្សនវិជ្ជា (American Philosophical Society) ដែល​សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​ស្ថាប័នអប់រំ​ដ៏​ចំណាស់​ៗបំផុត​របស់​អាមេរិក ហើយ​ដែល​នៅ​បន្ត​មាន​ដំណើរការ​រហូតមក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕

បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​និង​អគ្គិសនី នៅ​ឆ្នាំ១៧៤៨ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុងវ័យ ៤៨ឆ្នាំ បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នក​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភ ល្មម​អាច​នឹង​រស់នៅ​ដោយ​ស្រួល ដោយ​មិនចាំបាច់​ធ្វើការ​ ឬ​រកស៊ី។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​បាន​ចូលនិវត្តន៍​ពី​ការងារ​ជា​ថៅកែរោងពុម្ព និង​សារព័ត៌មាន ហើយ​ចំណាយពេល​ទៅលើ​ការងារ​សង្គម ប្រឡូក​ចូល​ក្នុង​កិច្ចការ​នយោបាយ ព្រមទាំង​ធ្វើការ​សិក្សា​ និង​ពិសោធន៍​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត ដែល​ជា​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​របស់​លោក​តាំង​ពី​ក្មេង ជាពិសេស ទាក់ទងនឹង​ផ្នែក​អគ្គិសនី។

គិតត្រឹម​សម័យកាល​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន (សតវត្សរ៍ទី១៨) ថ្វីដ្បិត​តែ​មនុស្ស​យើង​ធ្លាប់​សង្កេតឃើញ​ ឬ​ធ្លាប់​ឆ្លងកាត់​បទពិសោធន៍​ខ្លះៗ អំពី​​អគ្គិសនី ក៏ប៉ុ​ន្តែ ការយល់ដឹង​អំពី​អគ្គិសនី​នេះ​​នៅ​មាន​កម្រិត​ដ៏តិចតួចនៅឡើយ ហើយ​ក៏​នៅមិនទាន់​អាច​យក​ថាមពល​អគ្គិសនី​នេះ​មក​ប្រើប្រាស់​​បាន​នៅឡើយនោះដែរ។ នៅពេលនោះ ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើប្រាស់​ជាក់ស្តែង គឺ​អគ្គិសនី​ស្តាទិច ហើយ​ប្រើ​តែ​នៅ​ក្នុង​ទស្សនិយភាព​ជា​​លក្ខណៈកម្សាន្ត​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៧៤៣ នៅ​ពេល​ទៅលេង​ស្រុកកំណើត​នៅ​បូស្តុន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ឃើញ​​ការ​សម្តែងរបស់​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ម្នាក់ (Archibal Spencer) ​មកពី​ស្កុតឡែនដ៍ ដែល​យក​បំពង់កែវ​ទៅ​ត្រដុស រួច​ហើយ​យក​ទៅ​ដាក់​ក្បែរ​ជើង​ក្មេងប្រុសម្នាក់ បង្កើត​ជា​ផ្កាភ្លើងដូចផ្លេកបន្ទោរ។ ទស្សនិយភាព​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​ហ្វ្រែងឃ្លីន​មាន​ការ​ភ្ញាក់ផ្អើល និង​ជក់ចិត្ត​​យ៉ាងខ្លាំង​ក៏ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ក៏​មាន​នូវ​ចម្ងល់ជាច្រើន​ផងដែរ។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ចង់យល់​ស៊ីជម្រៅ ហួស​ពី​អ្វី​ដែល​ត្រឹមតែ​ជា​ទស្សនិយភាព​ដើម្បី​កម្សាន្តភ្នែក។ តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ការត្រដុស​បំពង់កែវ​ ហើយ​យក​ទៅ​ដាក់​ក្បែរ​ជើង​ក្មេងប្រុសនេះ​អាច​បង្កើត​ជា​ផ្កាភ្លើង​អគ្គិសនី ? តើ​ផ្កាភ្លើង​នេះ​ និង​ផ្លេកបន្ទោរ​មាន​អ្វី​ខុសគ្នា ?

ពេល​ត្រឡប់​ទៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ាវិញ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ចំណាយពេល​យ៉ាងច្រើន ​ធ្វើការ​សិក្សា និង​​ពិសោធន៍​​ដោយផ្ទាល់​ អំពី​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​សង្កេតឃើញ​នៅ​ក្នុង​ទស្សនិយភាព​នៅ​បូស្តុន។ នៅ​ក្នុង​ការ​ពិសោធន៍​នេះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​រកឃើញ​ថា ការត្រដុស​វត្ថុមួយ​ទៅនឹង​វត្ថុមួយទៀត​មិន “បង្កើត” ឲ្យ​មាន​អគ្គិសនី​នោះទេ តែ​ផ្ទុយទៅវិញ គឺ​គ្រាន់តែ “ប្រមូល” អគ្គិសនី​ដែល​មាន​ស្រាប់​ហើយ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺ បន្ទុក​អគ្គិសនី​ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង​វត្ថុមួយ អាច​ត្រូវ​ផ្ទេរ​ទៅ​វត្ថុមួយទៀត។ នៅ​ក្នុងករណី​នេះ បន្ទុក​អគ្គិសនី រវាង​វត្ថុ​ទាំងពីរ​ត្រូវ​បាត់លំនឹង ពោលគឺ វត្ថុមួយ​មាន​បន្ទុក​អគ្គិសនី​វិជ្ជមាន (បូក) ហើយ​វត្ថុមួយទៀត​មាន​បន្ទុក​អគ្គិសនី​អវិជ្ជមាន (ដក)។ ដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​នៅ​ពេល​ដែល​គេ​យក​វត្ថុ​ទាំងពីរ​ទៅ​ដាក់ក្បែរគ្នា ឬ​ប៉ះគ្នា ដើម្បី​បង្កើត​នូវ​លំនឹងឡើងវិញ លំហូរ​នៃ​បន្ទុក​អគ្គិសនី​រវាង​វត្ថុទាំងពីរ​ក៏​កើតមានឡើង ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​ចរន្តអគ្គិសនី។

ទ្រឹស្តីទាក់ទង​នឹង​បន្ទុកអគ្គិសនី (Electric charge) នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើ​រហូត​មកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ ហើយ​សូម្បីតែ​ពាក្យ​ថា “បន្ទុកអគ្គិសនីវិជ្ជមាន” ឬ “បូក” និង​ “បន្ទុក​អគ្គិសនីអវិជ្ជមាន” ឬ “ដក” ក៏​ស្ថិត​នៅ​ជា​ពាក្យ​បច្ចេកទេសអគ្គិសនី ដែល​គេ​បន្ត​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះ​មិនមែន​ជា​ស្នាដៃ​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ចម្បងបំផុត​របស់​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីននោះទេ។ អ្វីដែល​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វ្រែងឃ្លីន​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីរន្ទឺ ទាំង​ពីពេល​លោក​នៅរស់ និង​រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​ គឺ​ការ​សិក្សា​​ទៅលើ​ផ្លេកបន្ទោរ និង​រន្ទះ។

នៅ​ចុងឆ្នាំ១៧៤៩ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​ផ្តោត​អារម្មណ៍​យ៉ាងខ្លាំង ទៅលើ​ភាពស្រដៀងគ្នា រវាង​ផ្កាភ្លើង​ដែល​កើតចេញ​ពី​បន្ទុកអគ្គិសនី និង​រន្ទះ។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ធ្វើការ​កត់សម្គាល់​ថា បាតុភូត​ទាំងពីរ​បង្កើត​​ជា​ពន្លឺដែល​មាន​ពណ៌ស្រដៀងគ្នា, ​ទម្រង់​ស្រដៀងគ្នា គ្រាន់តែ​មួយ​តូចមួយធំ​, បង្កើត​ជា​សំឡេង​ដូចគ្នា គ្រាន់តែ​មួយតិច មួយខ្លាំង, មាន​ទំនាញ​ជាមួយ​នឹង​លោហៈ​ដូចគ្នា... ។ល។ និង ។ល។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​​បាន​​ទាញ​ចេញ​នូវ​សម្មតិកម្ម​មួយ​ថា រន្ទះ និង​​អគ្គិសនី គឺ​ជា​បាតុភូតតែមួយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះ​គ្រាន់តែ​ជា​ទ្រឹស្តី​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ ដើម្បី​អាច​បញ្ជាក់​ច្បាស់លាស់​តាម​លក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ត​អំពី​សម្មតិកម្ម​នេះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ត្រូវការ​ជាចាំបាច់​នូវការ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង។

ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​សរសេរលិខិត​ទៅ​កាន់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​អង់គ្លេស ដោយ​នៅ​ក្នុងនោះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​​បាន​សរសេរ​រៀបរាប់​ ទាំងអំពី​ទ្រឹស្តី និង​អំពី​គម្រោង​របស់​លោក​ក្នុងការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​រន្ទះ និង​អគ្គិសនី។

តាមគំនិត​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន ដើម្បី​ធ្វើ​ពិសោធន៍ គេ​ត្រូវការ​ទីតាំង​ខ្ពស់ ដូចជា​ ភ្នំ ឬ​អគារខ្ពស់ ឬ​បង្គោលខ្ពស់ណាមួយ ដែល​មាន​ចុងជាលោហៈ ដើម្បី​ទាក់ទាញ​រន្ទះ ហើយ​​គេ​ត្រូវការ​តភ្ជាប់​ខ្សែចម្លងអគ្គិសនី​ពី​ចុងបង្គោល​មក​លើ​ដី ដើម្បី​អាច​​វាស់​​មើល​​​ថា​តើ​រន្ទះពិតជា​អគ្គិសនី​មែន​ឬ​ក៏​យ៉ាងណា។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​នៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា​មិនមាន​អគារ​ខ្ពស់ ហើយ​ក៏​មិនមាន​ទីតាំង​ដែល​ជា​ទួល ឬ​ភ្នំខ្ពស់ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បែកគំនិត​​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ តាមរយៈ​ការ​បង្ហោះខ្លែង​ដែល​មាន​ចង​ខ្សែចម្លងអគ្គិសនីភ្ជាប់ទៅដី​​ជំនួស​បង្គោលលោហៈ។

ទ្រឹស្តី និង​គម្រោង​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​​​បង្ហាញ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​​នៅ​ឯ​​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (The Royal Society) ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ​ជាសាធារណៈ នៅ​ឆ្នាំ១៧៥០។ នៅ​ដើម​ឆ្នាំ១៧៥២ ទ្រឹស្តី និង​របៀប​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ត្រូវ​បាន​គេ​បកប្រែ​ជា​ភាសាបារាំង ហើយ​ព្រះមហាក្សត្រ​បារាំង គឺ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៥ បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​ធ្វើ​ការពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង​ ដើម្បី​អាច​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន។

ការពិសោធន៍​ត្រូវ​បាន​គេ​​រៀបចំធ្វើឡើង នៅ​ក្នុង​ភូមិតូចមួយ ឈ្មោះថា ម៉ាលី​ (Marly-la-ville) ស្ថិត​នៅ​ជាយក្រុង​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ក្រុង​ប៉ារីស ហើយ​នៅថ្ងៃទី១០ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៧៥២ លទ្ធផលនៃការធ្វើ​ពិសោធន៍​នេះ​បង្ហាញ​ថា រន្ទះ និង​អគ្គិសនី គឺ​ពិតជា​បាតុភូតតែមួយមែន ហើយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​បាន​រាយការណ៍​ទៅកាន់​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​ថា អ្វីដែល​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​លើកឡើង មិនមែន​ត្រឹមតែ​ជា​សម្មតិកម្ម​លើ​ក្រដាសនោះទេ តែ​វា​ជា​ការពិតជាក់ស្តែង ដែល​បញ្ជាក់​ច្បាស់លាស់ ដោយ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​តាម​លក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ត។

នៅ​ឯ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន នៅមិនទាន់​បាន​ដឹង​ពី​ការធ្វើ​ពិសោធន៍​នៅ​បារាំង​នេះនៅឡើយទេ ក៏ប៉ុន្តែ កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​លោក​បាន​ល្បីសុះសាយ​ជា​អន្តរជាតិ​រួចជាស្រេចទៅហើយ។ ព្រះបាទល្វីសទី១៥ បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​​នាំដំណឹង​ស្តីពី​លទ្ធផល​នៃ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅ​ប្រាប់​ហ្វ្រែងឃ្លីន ដោយ​នាំទៅជាមួយ​នូវ​ការកោតសរសើរ​ប្រកប​ដោយ​កិត្តិយស​ដ៏​ខ្ពង់ខ្ពស់​បំផុត ចំពោះ​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​រកឃើញ។

តាមការពិត ទ្រឹស្តី និង​វិធី​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ដែល​រៀបចំ​ឡើង​ដោយ​បេនយ៉ាមិន ហ្វ្រែងឃ្លីន មិនត្រឹមតែ​អាច​ឲ្យគេ​ដឹងបានថា រន្ទះ និង​អគ្គិសនី គឺ​ជា​បាតុភូតតែមួយ​នោះទេ​ តែ​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​គេ​អាច​ប្រើ​វិធី​នេះ​ ជា​ប្រយោជន៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ​ គឺ​ការ​សាងសង់​ឧបករណ៍​ការពាររន្ទះ។

នៅឆ្នាំ១៧៥៣ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែល​ចូលសាលា​បានតែ​ពីរឆ្នាំ ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ឈប់រៀន​តាំងពី​អាយុ ១០ឆ្នាំ ត្រូវបាន​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីល្បាញ​ចំនួន​ពីរ​នៅអាមេរិក គឺ​ហាវ៉ាដ (Harvard) និង​យ៉េល (Yale) សម្រេច​ផ្តល់​សញ្ញាបត្រ​កិត្តិយស។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​​ស្ថាប័ន​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ​នៅលើ​ឆាកអន្តរជាតិ​នៅ​ពេលនោះ គឺ​​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​​អង់គ្លេស​ (The Royal Society)៕

បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​និង​ការ​បង្កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅឆ្នាំ១៧៤៨ ក្រោយ​ពី​បាន​ចូលនិវត្តន៍​ពី​ការងារ​ជា​ថៅកែ​រោងពុម្ព និង​ថៅកែ​កាសែត លោក​ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវបានគេជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​ក្រុមប្រឹក្សា​ក្រុង​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា ហើយ ៣ឆ្នាំក្រោយ​មកទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៧៥១ លោក​បាន​ជាប់ឆ្នោត​ជា​សមាជិក​សភា​ផិនស៊ីលវេញ៉ា។

នៅពេលនោះ អាមេរិក​នៅ​មិនទាន់​ជា​រដ្ឋឯករាជ្យ​នៅឡើយនោះទេ ហើយ​ផេនស៊ីលវេញ៉ា​ក៏​មិនទាន់​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋមួយ​នៅឡើយដែរ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​​​ដែនដីមួយ ក្នុង​ចំណោម​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣​ របស់​អង់គ្លេស។ ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣នេះ សុទ្ធសឹងតែ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​ដោយ​រដ្ឋអំណាច​រៀងៗខ្លួន ​ដាច់ដោយឡែកពីគ្នា​​។

នៅឆ្នាំ១៧៥៦ នៅ​ក្នុងបរិបទ​នៃ​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ដែនដីគ្នា រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស និង​ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង តំណាង​មក​ពី​​ដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣​របស់​អង់គ្លេស​ បាន​រៀបចំ​កិច្ចប្រជុំដ៏ធំមួយ (Albany Conference) ដើម្បី​ជជែក​ពិភាក្សា​គ្នា អំពី​យុទ្ធសាស្រ្ត ក្នុងការទប់ទល់​ជាមួយ​នឹង​បារាំង។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​សមាជិក​ម្នាក់ ក្នុង​ចំណោមគណៈប្រតិភូ ៤នាក់ តំណាង​ឲ្យ​ដែនដី​ផិនស៊ីលវេញ៉ា។

​​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​យល់ឃើញ​ថា បញ្ហា​ចម្បង​បំផុត​ដែល​ចោទឡើង​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ការ​ខ្វះ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​គ្នា រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ទើប​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកគេ​​មាន​ភាព​ទន់ខ្សោយ ពិបាក​នឹង​ទប់ទល់​​ជាមួយ​បារាំង។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​លើកឡើង​នូវ​សំណើ​មួយ គឺ​បង្រួបបង្រួម​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ បង្កើត​ទៅជា​សហភាព​មួយ​​ ដែល​មាន​រដ្ឋាភិបាល​កណ្តាល​រួមគ្នា ស្ថិត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​ប្រធានាធិបតី ហើយ​មាន​សភា​រួមគ្នា​ ដែល​​​ក្នុងនោះ ដែនដី​អាណានិគម​នីមួយៗ​​ត្រូវ​មាន​តំណាង​តិច ឬច្រើន អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​ទំហំ​នៃ​ដែនដី​របស់​ខ្លួន។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណើ​របស់​​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គណៈប្រតិភូមក​ពី​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ក៏ដូចជា តំណាង​រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​បដិសេធ​ចោល​មិន​ទទួល​យក។

ទោះជាយ៉ាងណា អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​ រវាង​អាណានិគម​អង់គ្លេស និង​អាណានិគម​បារាំង​ត្រូវ​បញ្ចប់ ហើយ​​ជម្លោះ​ថ្មីមួយ​ទៀត​បានផ្ទុះឡើង គឺ​ជម្លោះ រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក និង​រដ្ឋាភិបាល​កណ្តាល​នៅ​ទីក្រុង​ឡុងដ៍។

នៅ​ឆ្នាំ​១៧៦៣ សង្រ្គាម​រវាង​ បារាំង និង​អង់គ្លេស នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ ដោយ​បារាំង​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ។ អង់គ្លេស​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំង ហើយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងច្រើន​នៅ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា ក៏​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដែរ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ស្ទើរតែ​នឹងត្រូវ​ក្ស័យធន។

ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច​ធ្ងន់ធ្ងរ​បែបនេះ ចក្រភពអង់គ្លេស​ក៏​បាន​សម្រេច​ដំឡើង​ពន្ធអាករ លើ​ប្រជាជន​ ដែល​រស់នៅលើ​ទឹកដី​អាណានិគម នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង។ ចក្រភព​អង់គ្លេស​យល់ថា ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​តែ​ចូលរួម​វិភាគទាន​ច្រើន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ការពារជាតិ​អង់គ្លេស ពីព្រោះ​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ការការពារ​ពី​សំណាក់​ទាហាន​អង់គ្លេស។

នៅ​ពេលនោះ គឺ​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាង​សំខាន់ នៅ​ក្នុងការ​​តស៊ូ​មតិ នៅ​ចំពោះ​មុខ​សភា​អង់គ្លេស នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ដើម្បី​ព្យាយាម​ជួយការពារ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ព្យាយាម​ពន្យល់​សភា​អង់គ្លេស​ថា​ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ក៏​បាន​ចំណាយ​​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង គឺ​ចំណាយ​ទាំង​លុយ និង​ទាំង​អាយុជីវិត​ទាហាន។ កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​លើកឡើង​ថា វាជារឿង​ដែល​មិនសមហេតុផល ហើយ​មិនស្របច្បាប់​ដែលសភាអង់គ្លេស​យកពន្ធ​ទៅលើ​ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម ក្នុងពេល​​ដែល​ពួកគេ​គ្មានសិទ្ធិ​អ្វីទាំងអស់ ​ក្នុងការ​​ជ្រើសរើស​​តំណាង​​នៅ​ក្នុង​សភា​អង់គ្លេស​ដូច​ពលរដ្ឋ​ដទៃទៀត។

ទោះជាយ៉ាងណា ការព្យាយាម​​របស់​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុង​ការ​សម្រុះសម្រួល​បញ្ចប់​ជម្លោះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ហើយ​ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ក៏​បាន​នាំ​គ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស រហូត​ផ្ទុះ​ជា​អំពើ​ហិង្សា និង​បង្កើត​ជា​ចលនា​បដិវត្តន៍​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស។

នៅ​ពេលនោះហើយ ដែល​​គម្រោង​បង្រួបបង្រួម​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ជា​សហភាពតែមួយ ដែល​ស្នើឡើង​ដោយ​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ហើយ​ដែល​ត្រូវ​គេ​ច្រានចោល​ កាល​ពី​ឆ្នាំ១៧៥៦ ត្រូវបាន​គេ​គាស់កកាយយក​មកវិញ ហើយ​នៅ​ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៧៧៤ តំណាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​មួយ​នៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា ដោយ​បាន​សម្រេច​បង្កើត​ជា​សភា​រួម ដោយដាក់​ឈ្មោះ​ថា “Continental Congress”។

មួយឆ្នាំក្រោយមក នៅ​ឆ្នាំ១៧៧៥ លោក បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​សមាជិក​គណៈកម្មាធិការមួយ ដែល​សមាជិក ៥រូប (Roger Sherman, Benjamin Franklin, Thomas Jefferson, John Adams, Robert Livingston) ហើយ​ដែល​មាន​តួនាទី​ជា​អ្នក​តាក់តែង​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​អាមេរិក​ចេញ​ពី​អាណានិគម​អង់គ្លេស។ សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​នេះ​ត្រូវ​បាន​តាក់តែងចប់ ហើយ​ត្រូវ​បាន​សភា Continental Congress អនុម័ត​ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃ​ទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៧៧៦ (ដែល​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​កំណត់​យក​​ជាថ្ងៃ​បុណ្យឯករាជ្យជាតិ​រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​​)។

ភ្លាមៗនោះ ចក្រភពអង់គ្លេស​មិនសុខចិត្ត​ទទួលស្គាល់​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក​នោះទេ តែផ្ទុយ​ទៅវិញ ថែម​ទាំង​បាន​បញ្ជូន​កងទ័ព​ជាច្រើន​បន្ថែម​ទៀត​ទៅ​អាមេរិក ដើម្បី​បង្រ្កាប​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ។ នៅ​ក្នុងបរិបទ​នេះហើយ ដែល​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បានសហរដ្ឋ​អាមេរិក​​បញ្ជូន​​ឲ្យ​ទៅ​កាន់ទីក្រុង​ប៉ារីស ដើម្បី​​ធ្វើ​ជា​ប្រេសិតពិសេស​ចរចា​សុំ ​​ជំនួយ​​ពី​បារាំង។

នៅ​បារាំង លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​ឥស្សរជន​ដ៏​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ស្រាប់ ជាពិសេស ដោយសារ​តែ​ស្នាដៃ​របស់​លោក​នៅ​ក្នុងការរកឃើញ​ទ្រឹស្តី​ខាង​អគ្គិសនី។ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ទេពកោសល្យ​របស់​លោក​ខាង​ផ្នែក​ការទូត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​បញ្ចុះបញ្ចូល​​ឲ្យ​បារាំង​ទទួលស្គាល់​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ចូល​ខ្លួន​ជួយ​អាមេរិក ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ១៧៧៨។

នៅ​ក្នុងរយៈពេល ៥ឆ្នាំ​​បន្តបន្ទាប់​មកទៀត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​បន្ត​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ដើម្បី​បំពេញ​បេសកកម្ម​ខាង​ផ្នែក​ការទូត​តំណាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​បាន​បន្ត​ដើរតួនាទី​យ៉ាងសំខាន់ នៅ​ក្នុងការ​ចរចា​សន្ធិសញ្ញា​ក្រុងប៉ារីស នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៣ ដែល​ជា​សន្ធិសញ្ញា​បញ្ចប់​សង្រ្គាមបដិវត្តន៍​អាមេរិក ហើយ​ដែល​ចក្រភព​អង់គ្លេស​សុខចិត្ត​ទទួលស្គាល់​ជាផ្លូវការ​នូវ​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។

លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​វិលត្រឡប់​ទៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិ​កវិញ នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៥ ហើយ​បាន​ជាប់ឆ្នោត​​ឡើងកាន់តំណែង​ជា​អភិបាល​រដ្ឋ​ផេនស៊ីលវេញ៉ា។ ពីរឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៧ សហរដ្ឋអាមេរិក​បាន​អនុម័ត​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មីមួយ ហើយ​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធមួយឡើង ដែល​មាន​លោក​ចច វ៉ាស៊ីងតោន ជា​ប្រធានាធិបតី។

លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីនវិញ មិនមាន​តំណែង​ផ្លូវការ​ណាមួយ នៅ​ក្នុង​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​ថ្មីនេះ​ទេ ដោយសារ​តែ​ពេលនោះ​ លោក​មាន​វ័យ​ចំណាស់​ណាស់​ទៅហើយ ចំណែក​ឯ​សុខភាព​ក៏​ទ្រុឌទ្រោម​ខ្លាំងផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ឥស្សរជន​​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត នៅ​អាមេរិក ​បន្ទាប់​ពី​លោក​ចច វ៉ាស៊ីងតោន។

លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​ធ្លាក់ខ្លួន​ឈឺធ្ងន់ ហើយ​បាត់មុខ​ពី​ទីសាធារណៈ រហូត​ដល់​ថ្ងៃ​ដែល​លោក​ទទួល​មរណភាព នៅក្នុង​គេហដ្ឋាន​របស់​លោក​នៅ​ហ្វីឡាដែល​ហ្វីយ៉ា នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៧៩០ នៅ​ក្នុងវ័យ ៨៤ឆ្នាំ៕

ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ​(១៧៩១-១៨៦៧)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|FARADAY ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ចាប់កំណើតឡើង​ប្រមាណ​ជាជាង​មួយឆ្នាំ ក្រោយ​មរណភាព​របស់​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ហើយ​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពេល​ចាប់ពី​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​រកឃើញ​ថាមពល​អគ្គិសនី​នៅ​ក្នុង​បាតុភូតធម្មជាតិ គឺ​រន្ទះ រហូត​មក​ដល់​សម័យកាល​របស់​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ការយល់ដឹង​របស់​មនុស្ស​ទៅលើ​អគ្គិសនី​​មាន​ភាព​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​​គួរសម​រួចទៅហើយ​ដែរ ជាពិសេស តាមរយៈ​​ការ​រកឃើញ​របស់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ល្បីៗ​មួយ​ចំនួន នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​ហ្វារ៉ាដេ។

​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា (Alessandro Volta) ​បាន​រកឃើញ​វិធី​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដោយ​ប្រើ​ធាតុផ្សំ​គីមី ហើយឈាន​ទៅ​បង្កើត​បាន​នូវ​ថ្មពិល​ដំបូង​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ថ្មពិល​វ៉ុលតា” (Voltaic pile/Pile Volta)។ ឈ្មោះ​របស់​អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​តង់ស្យុងអគ្គិសនី គឺ “វ៉ុល”។

អ្នក​ប្រាជ្ញ​បារាំង អង់ដ្រេ​ម៉ារី អំពែរ (André-Marie Ampère) បាន​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​អំពី​ទំនាក់ទំនង​រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញ៉េទិក ហើយ​ដែល​បង្កើត​ទៅជា​ផ្នែក​ថ្មីមួយ​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត គឺ​​ “អេឡិចត្រូឌីណាមិក” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​ក្លាយ​ទៅជា “អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក”។ ឈ្មោះ​របស់​​អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​ចរន្តអគ្គិសនី គឺ « អំពែរ”។

អ្នក​ប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ​ចច អូម (George Ohm) ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​ដែល​កំណត់​ពី​ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចរន្តអគ្គិសនី ​តង់ស្យុង និង​រ៉េស៊ីស្តង់។ ឈ្មោះ​របស់ ចច អូម ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​រ៉េស៊ីស្តង់ គឺ “អូម”។

ក៏ប៉ុន្តែ ជាទូទៅ គឺ​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាងសំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ការរកឃើញ​ទ្រឹស្តី ដែល​អាច​ឲ្យ​មនុស្ស​ទាញ​យក​ថាមពល​អគ្គិសនី​មក​ប្រើប្រាស់​​នៅ​ក្នុង​ជីវិតប្រចាំថ្ងៃ​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ កើតនៅថ្ងៃ​ទី២២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៧៩១ នៅ​ក្នុងទីក្រុង​ឡុងដ៍ ប្រទេស​អង់គ្លេស។ ហ្វារ៉ាដេ​គឺ​ជា​កូនទី៣ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន ៤នាក់ នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​ដ៏ក្រីក្រមួយ ដែល​មាន​ឪពុក​ជា​ជាងដំដែក។ ដោយសារ​តែ​ជីវភាពក្រីក្រ ហ្វារ៉ាដេ​មិនបាន​រៀនសូត្រ​ជ្រៅជ្រះ​នោះទេ ដោយ​ត្រូវ​ធ្វើការ​រកលុយ​ចិញ្ចឹមជីវិត​តាំង​ពី​ក្មេង ដោយ​ដំបូង​ធ្វើ​ជា​អ្នក​ចែកចាយ​កាសែត និង​បន្ទាប់មក​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​ខាង​ធ្វើ​សៀវភៅ។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មិន​បាន​ចូលសាលា ហ្វារ៉ាដេ ដែល​ជា​ក្មេង​ចង់ចេះចង់ដឹង ក៏​នៅតែ​ខិតខំ​ព្យាយាម​រៀនសូត្រ​ដោយខ្លួនឯង ហើយ​ការធ្វើការ​​​នៅ​កន្លែង​ធ្វើ​សៀវភៅ គឺ​ជា​ឱកាស​ដ៏ល្អមួយ​សម្រាប់​ហ្វារ៉ាដេ ដែល​ចូលចិត្ត​អាន។ ហ្វារ៉ាដេ​ឆ្លៀត​អានសៀវភៅ​ដែល​គេ​យក​មក​ឲ្យធ្វើ ហើយ​​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ចាប់អារម្មណ៍​ជាពិសេស ទៅលើ​សៀវភៅ​ដែល​និយាយ​អំពី​អគ្គិសនី។ ក៏ប៉ុន្តែ ឱកាស​ដ៏ល្អបំផុត និង​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​របស់​ហ្វារ៉ាដេ គឺ​នៅពេល​ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ចូល​ទៅស្តាប់​ការ​បង្រៀន​របស់​​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​គីមី​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ​រូប​នៅ​អង់គ្លេស​នាសម័យកាល​នោះ គឺ​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី (Humphry Davy)។

នៅ​ឆ្នាំ១៨១២ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងវ័យ ២០ឆ្នាំ បាន​ទទួល​កាដូ​ជា​សំបុត្រ ដើម្បី​ចូល​ទៅ​ស្តាប់​ការ​បង្រៀន​របស់​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី នៅ​ឯ​វិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (The Royal Institution)។ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ត្រង់ត្រាប់​ស្តាប់​ ព្រមទាំង​បាន​កត់ត្រា​នូវ​សេចក្តីបង្រៀន​ដោយ​យកចិត្ត​ទុកដាក់។ នៅពេលនោះហើយ ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ដាក់ក្តីស្រម៉ៃ​ចង់​ក្លាយ​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​ Royal Institution។

ក្រោយ​ពី​បាន​ស្តាប់​ការ​បង្រៀន​នេះ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​យក​អ្វី​ដែល​លោក​កត់ត្រា​បាន​ទៅ​ចងក្រង​ជា​សៀវភៅ ដែល​មាន​កម្រាស​រហូតដល់​ទៅ ៣០០ទំព័រ ​ផ្ញើ​ទៅកាន់​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី អមជាមួយ​នឹង​ពាក្យសុំ​ចូល​ធ្វើការ។ ភ្លាមៗនោះ សំណើ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ត្រូវ​បាន​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី បដិសេធ ដោយសារ​តែ​មិនមាន​កន្លែង​ទំនេរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជា​យ៉ាងណា​ក៏​លោក​មិនភ្លេច​ហ្វារ៉ាដេ​នោះដែរ។ ប្រមាណ​ជា​មួយ​ឆ្នាំក្រោយ​មក នៅពេល​ដែល​មុខងារ​ជា​ជំនួយការ​ខាង​ពិសោធន៍​ត្រូវ​នៅ​ទំនេរ លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​បាន​ហៅ​ហ្វារ៉ាដេ​ឲ្យ​ចូល​ធ្វើការជាមួយ​លោក នៅ​ឯ Royal Institution។

នៅ​ទីនោះ ហ្វារ៉ាដេ​មាន​ភារកិច្ច​ជួយ​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក្នុងការ​រៀបចំ​ការពិសោធន៍​ខាង​គីមី ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​មាន​ឱកាស​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ក្នុងកា​ររៀនសូត្រ​បាន​យ៉ាងស៊ីជម្រៅ​​​អំពី​គីមីវិទ្យា គឺ​រៀនសូត្រ​បាន​ទាំង​ខាង​ទ្រឹស្តី និង​ជាពិសេស គឺ​មាន​ទាំង​ឧបករណ៍​សម្រាប់​ធ្វើ​ពិសោធន៍។

បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត ការងារ​ជា​ជំនួយ​ការ​របស់​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​ផ្តល់​នូវ​ឱកាស​ដ៏ល្អមួយ​ដែរ​ដល់​ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ជុំវិញ​តំបន់​អឺរ៉ុប ហើយ​អាច​ជួប​ជាមួយ​នឹង​អ្នកប្រាជ្ញ​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ និង​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ ជាពិសេស គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​រយៈពេល ១៨ខែ ទៅកាន់​ប្រទេស​បារាំង ស្វីស និង​អ៊ីតាលី (​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ១៨១៣ ដល់​ឆ្នាំ១៨១៥) ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​មាន​ឱកាស​ជួបជាមួយ​ អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស (បារាំង) និង​ជួប​ជាមួយ អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​មីឡង់ (អ៊ីតាលី)។

មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​វិលត្រឡប់​មកដល់​ប្រទេស​អង់គ្លេស​វិញ នៅ​ឆ្នាំ១៨១៦ ហ្វារ៉ាដេ ដែល​មិនទាំង​បាន​ចូល​សាលា​ស្រួលបួល​ផងនោះ ត្រូវ​បាន​គេ​អញ្ជើញ​ឲ្យ​ទៅ​ធ្វើ​បឋកថា​ជាសាធារណៈ​នៅ​ឯ​វិទ្យាស្ថាន​ទស្សនវិជ្ជា​អង់គ្លេស ចំណែក​ឯ​អត្ថបទ​ស្តីពី​គីមី​វិទ្យា​របស់​លោក ក៏​ត្រូវ​បាន​ទស្សនាវដ្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ​ផងដែរ។

ប្រាំឆ្នាំក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៨២១ ហ្វារ៉ាដេ​ត្រូវ​បាន Royal Institution ​គេ​ដំឡើង​តំណែង​ពី​ជំនួយការ​ ទៅ​ជា​អ្នក​មើល​ការ​ខុសត្រូវ​មន្ទីរពិសោធន៍​ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំដដែល​នោះ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ​រកឃើញ និង​ចុះផ្សាយ​នូវ​ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​មួយ​ខាង​ផ្នែក​អេឡិចត្រូម៉ាញ៉េទិក គឺ​ចលនារង្វិល​នៃ​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ពោលគឺ​ការ​ប្រើ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ចលនា​ម៉េកានិក ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​​​ក្នុង​ការ​បង្កើត​ម៉ូទ័រ​​ដើរដោយ​អគ្គិសនី ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​យ៉ាងទូលំទូលាយ​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ចាប់តាំង​ពី​​ឧបករណ៍​ទំនើបៗ ដូចជា រថភ្លើង ឬ​រថយន្ត​​​ដើរដោយ​ថាមពល​អគ្គិសនី រហូតដល់​ឧបករណ៍​តូចតាច​ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​ក្នុងផ្ទះ​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ រួមមាន​ដូចជា​កង្ហារ ឬ​ម៉ាស៊ីន​បោក​ខោអាវ ជាដើម។

ដប់ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៨៣១ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​បញ្ច្រាស់​មកវិញ ពោលគឺ​ការ​ប្រើប្រាស់​ចលនា​ម៉េកានិក ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​សំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី។

ស្នាដៃ​អស់ទាំង​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយ​រូប នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ។ លោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​វិទ្យាស្ថាន​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត គឺ​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (Royal Society) ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្នើ​តែងតាំង​ជា​ប្រធានរាជបណ្ឌិតសភា​នេះ​ដល់​ទៅពីរលើក តែ​លោក​បដិសេធ ដោយ​សុខចិត្ត​នៅ​ត្រឹមជា​សមាជិក​ធម្មតា។

កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​​ហ្វារ៉ាដេ​មិនមែន​ល្បីល្បាញ​នៅ​ត្រឹមតែ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស​នោះទេ តែ​ល្បី​រន្ទឺ​ទៅដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ជា​ច្រើន​ផ្សេងទៀត ហើយ​លោក​ត្រូវ​បាន​វិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្រ្ត​បរទេស​ល្បីៗ​ជាច្រើន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក គឺ​រួមមាន រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​ស៊ុយអែត (Royal Swedish Academy of Sciences), បណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្ត​ហូឡង់ (Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences), បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អាមេរិក (American Academy of Arts and Sciences) និង​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង (Académie des sciences)៕ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ​និង​ស្នាដៃ​សំខាន់ៗ​ខាង​អគ្គិសនី គិតមកទល់នឹង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៩ មនុស្សជាតិយើង​ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ការ​យល់ដឹងខ្លះៗ​អំពី​អគ្គិសនី ក៏ប៉ុន្តែ នៅមិនទាន់​អាច​ទាញ​យក​ថាមពល​អគ្គិសនី​មក​ប្រើប្រាស់​ នៅ​ក្នុង​ជីវិត​រស់នៅ​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ​បាន​នៅឡើយនោះទេ។ អគ្គិសនី​នៅត្រឹមតែ​ជា​ប្រធានបទ​នៃ​ការ​សិក្សាស្រាវជ្រាវ ការធ្វើ​ពិសោធន៍ ឬ​ប្រើប្រាស់​ក្នុង​ទស្សនិយភាព​ជា​ការកម្សាន្ត​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។

នៅ​ឆ្នាំ១៨២០ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​អឺរ៉ុប​កំពុង​នាំគ្នា​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​បាតុភូតមួយ គឺ​ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក។ នៅពេលនោះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដាណឺម៉ាក ឈ្មោះ ​ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត (Hans Christian Ørsted) បាន​​សង្កេតឃើញ​ថា ប្រសិនបើ​គេ​យក​ខ្សែភ្លើង​ដែល​ភ្ជាប់​ចរន្តអគ្គិសនី​ទៅដាក់​ក្បែរ​ត្រីវិស័យ វាធ្វើ​ឲ្យ​ទ្រនិចត្រីវិស័យ​មាន​ចលនា ហើយ​គេដឹង​ថា ទ្រនិចត្រីវិស័យ​គឺ​ជា​ម៉ាញេទិក។ ​ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត ក៏​បាន​ទាញ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ថា អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក គឺ​មាន​ទំនាក់ទំនង​នឹងគ្នា ពោលគឺ លំហូរ​នៃ​ចរន្តអគ្គិសនី​​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​កម្លាំង​ម៉ាញេទិក​នៅ​ជុំវិញ​ខ្សែភ្លើង​ដែល​ចរន្តអគ្គិសនី​ឆ្លងកាត់។

លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​របស់​ ​ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត បាន​ទាក់ទាញ​នូវ​ចំណាប់​អារម្មណ៍​របស់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល នៅ​សម័យកាលនោះ។ អ្នក​ប្រាជ្ញ​បារាំង អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ បាន​​​សិក្សា​លម្អិត រហូត​ក្រោយ​មក ​បង្កើត​បាន​​នូវ​ទ្រឹស្តីបទ​ស្តីពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក។ នៅ​អង់គ្លេស បណ្តា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត ដែល​ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ដែល​ជា​ចៅហ្វាយ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ផង ក៏​បាន​នាំគ្នា​ស្វះស្វែង​ធ្វើការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​​​ អំពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក​នេះ​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ មិន​បាន​លទ្ធផល​អ្វី​ទាំងអស់។ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ​វិញ ដែល​ធ្លាប់​បាន​ជួយ​រៀបចំ​ការពិសោធន៍​ឲ្យ​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​បាន​បែក​គំនិត​រៀបចំ​ធ្វើការ​ពិសោធន៍ដោយ​ខ្លួនឯង នៅ​ឆ្នាំ១៨២១។

នៅ​ក្នុងការ​ពិសោធន៍​នេះ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​យក​កែវមួយ ដែល​នៅ​ក្នុងនោះ​មាន​​ផ្ទុក​សារធាតុ​បារ៉ត ហើយ​មាន​បង្គោល​ម៉ាញេទិក (ដែកឆក់) បញ្ឈរ​នៅ​ចំកណ្តាល។ នៅពីលើ​ ហ្វារ៉ាដេ​ចងព្យួរ​ខ្សែភ្លើង​ ដោយ​ចុងម្ខាង​សំយ៉ុងចុះ​ទៅក្នុង​បារ៉ត​ក្នុងកែវ ហើយ​ចុងម្ខាងទៀត​តភ្ជាប់​ទៅនឹង​ថ្មពិល។ អ្វីដែល​ហ្វារ៉ាដេ​សង្កេតឃើញ​នៅពេលនោះ គឺ​នៅពេល​ភ្ជាប់​​ចរន្តអគ្គិសនី ចុងម្ខាង​នៃ​ខ្សែភ្លើងដែល​នៅ​ក្នុងកែវ ​មាន​ចលនា​ជា​រង្វង់​វិលជុំវិញ​បង្គោល​ម៉ាញេទិក។ នៅពេលនោះ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ទើប​នឹង​បាន​រកឃើញ​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​ថាមពល​អគ្គិសនី គឺ​ការ​ប្រើ​ម៉ាញេទិក ដើម្បី​បំប្លែង​ថាមពល​អគ្គិសនី​ឲ្យ​ទៅ​ជាថាមពល​​ម៉េកានិក ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី​​លើកដំបូង​បង្អស់​​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​​រកឃើញ​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី​ នៅ​ឆ្នាំ១៨២១ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដែល​កាល​ពីមុន​គ្រាន់តែ​ជា​អ្នក​ជំនួយការ​មន្ទីរពិសោធន៍​មួយ​រូបនោះ បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​មួយរូប​នៅ​អង់គ្លេស។ នៅ​ឆ្នាំ១៨២៤ ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងវ័យ ៣២ឆ្នាំ ហើយ​ដែល​មិន​ធ្លាប់​បាន​ចូល​សាលា​ស្រួលបួល​នឹងគេ​ផងនោះ ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (Royal Society) ដែល​ជា​ស្ថាប័ន​ស្រាវជ្រាវ​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​នៅ​អង់គ្លេស ក៏ដូចជា​នៅ​លើ​ពិភពលោក​ទាំងមូល។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ អាជីព​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​ត្រូវ​ជួប​នឹង​បញ្ហាដ៏ធំ​មួយ​​ផងដែរ។ លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ដែល​ជា​ចៅហ្វាយ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ មាន​ការ​ខឹងសម្បារ​យ៉ាងខ្លាំង ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​​យក​លទ្ធផល​ពិសោធន៍ អំពី​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី​ទៅ​ចុះផ្សាយ ដោយ​មិន​បាននិយាយ​​​ទាល់តែ​សោះ អំពី​​ការងារ​ដែល​លោក​បាន​ធ្វើ​ពីមុន​ ហើយ​ដែល​លោក​គិតថា​​ជា​មូលដ្ឋាន​នៃ​ការ​ពិសោធន៍​រ​បស់​ហ្វារ៉ាដេ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​បាន​ប្រគល់​ភារកិច្ច​ផ្សេងទៅ​ឲ្យ​ហ្វារ៉ាដេ ហើយ​ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​លែង​មាន​ឱកាស​ធ្វើ​ការងារ​​​ខាង​​អគ្គិសនី និង​​ម៉ាញេទិក​ដូចពីពេលមុនទៀត។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ហ្វារ៉ាដេ​នៅតែ​បន្ត​ឆ្លៀតពេល​ដែល​ទំនេរ​ពី​ការងារ​ដែល​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី​ឲ្យ​ធ្វើ ទៅ​បន្ត​ធ្វើការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​ខាង​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក​តទៅទៀត ហើយ​ក្រោយ​ពី​​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ​ទទួល​មរណភាព នៅ​ឆ្នាំ១៨២៩ ហ្វារ៉ាដេ​​ក៏​កាន់តែ​អាច​ផ្តោត​​ការងារ​ពិសោធន៍​របស់​លោក​​ខាង​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក​នេះ​បាន​កាន់តែ​ច្រើន​ថែមទៀត។

នៅ​ឆ្នាំ១៨៣១ ការពិសោធន៍​របស់​ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ បាន​ឈាន​ទៅដល់​ការ​រកឃើញ​​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏រឹតតែ​សំខាន់​មួយ​ទៀត​ខាងអេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ហើយ​ដែល​ជា​ទូទៅ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ចំណុចរបត់​ដ៏សំខាន់​​បំផុត​នៃ​ចំណេះដឹង​របស់​មនុស្ស​ទៅលើ​ថាមពល​អគ្គិសនី។

នៅ​ក្នុងការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​នេះ ហ្វារ៉ាដេបាន​សង្កេតឃើញ​ថា នៅពេលដែល​គេ​យក​ដែកឆក់ (ម៉ាញេទិក) ទៅ​ដាក់​ឲ្យ​មាន​ចលនា​នៅ​ចំកណ្តាល​ខ្សែភ្លើង​ដែល​គេ​រុំ​ជា​រ៉ឺស័រ ចលនារបស់​ម៉ាញេទិក​​នេះ​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​​ចរន្តអគ្គិសនី ហើយ​នៅពេល​ដែល​ម៉ាញេទិក​លែង​មាន​ចលនា​ចរន្តអគ្គិសនី​ក៏​លែងមាន​ទៅវិញ។ ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​បាន​ទាញ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ថា ប្រសិនបើ​គេ​អាច​រកវិធី​ឲ្យ​ម៉ាញេទិក​នេះ​មាន​ចលនា​ជាប់​ជា​ប្រចាំ គេ​ក៏​អាច​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​​ចរន្តអគ្គិសនី​ជាប់ជា​ប្រចាំ​ទៅតាម​នោះដែរ។

នៅពេលនោះ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ទើប​នឹង​បាន​រកឃើញ​យន្តការ​ថ្មីមួយ ដែល​បញ្ច្រាស​ពី​យន្តការ​​នៃ​ម៉ូទ័រ​អគ្គិសនី​ដែល​លោក​បាន​រកឃើញ កាល​ពី១០ឆ្នាំមុន។ នៅ​ក្នុង​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី គឺ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដែល​បង្កើត​ទៅជា​ថាមពលមេកានិក ចំណែក​នៅ​ក្នុង​យន្តការ​ថ្មីនេះវិញ គឺ​ថាមពល​មេកានិក​ដែល​បង្កើត​ទៅជា​ថាមពល​អគ្គិសនី។ យន្តការ​ទីពីរនេះហើយ​ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៅ​ក្នុង​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​​ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ​នៅ​ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ន រាប់ចាប់តាំង​ពី​​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដោយ​ម៉ាស៊ីនភ្លើង​តូចតាច រហូតទៅដល់​រោងចក្រ​ផលិតអគ្គិសនី​ដោយ​ដោយ​ធ្យូងថ្ម, រោងចក្រ​ផលិតអគ្គិសនី​ដោយ​ថាមពល​នុយក្លេអ៊ែរ, ទំនប់វារីអគ្គិសនី... ។ល។​ និង ។ល។

នៅក្នុងរយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​បន្តបន្ទាប់មកទៀត ហើយ​រហូតទៅដល់​ដំណាក់កាល​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ បាន​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​របស់​លោក​ទៅលើ ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក ហើយជាចុងក្រោយ ហ្វារ៉ាដេ បាន​ទាញ​នូវ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​មួយ​ថា ​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក មិនមែន​ជា​កម្លាំងពីរ​ដាច់ពីគ្នា ដែល​​គ្រាន់តែ​មាន​ទំនាក់ទំនង​នឹង​គ្នា​នោះទេ តែ​តាមការពិត អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក គឺ​ជា​កម្លាំង​តែមួយ គ្រាន់តែ​បង្ហាញ​ចេញ​ជា​ទម្រង់ខុសគ្នា​តែប៉ុណ្ណោះ។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ហ្វារ៉ាដេ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ដ៏ធំមួយ។ ហ្វារ៉ាដេ​អាច​ធ្វើការ​សង្កេត​តាម​រយៈការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​អាច​​​ទាញ​ចេញ​ជា​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​សម្រាប់ខ្លួនឯង។ ប៉ុន្តែ ចំណោទ​នៅត្រង់ថា តើ​ធ្វើ​ដូចម្តេច​អាច​យក​គំនិត​នេះ​ទៅ​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ពេញលេញមួយ​​ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ទទួល​យក​បាន? នៅ​ពេលនោះហើយ ដែល​ការ​មិនបាន​ចូល​រៀន​នៅ​សាលា​ត្រឹមត្រូវ​ក្លាយ​ជា​ចំណោទ​សម្រាប់​ហ្វារ៉ាដេ ពីព្រោះ​ លោក​​​មិនមាន​​ជំនាញ​ខាង​ទ្រឹស្តី និង​ខាង​គណិតវិទ្យា ដែល​អាចយក​គំនិត​របស់​លោក​ទៅ​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី ដែល​មាន​រូបមន្ត និង​សមីការ​ជា​សំអាង​​អាច​ឲ្យ​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ទូទៅ​​ទទួល​យក​បាន។ គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត ទើប​ចំណោទ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​អាច​មាន​ដំណោះស្រាយ។

នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៨៦១-១៨៦២ ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ចំណាន​​មួយរូបទៀត​មក​ពី​ស្កុតឡែនដ៍ គឺ​លោក​ជេមស៍ឃ្លើក ម៉ាក់ស្វ៊ែល (James Clerk Maxwell) ដែលជា​អ្នក​​មាន​ជំនាញ​ខាង​គណិតវិទ្យា និង​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា បាន​យក​គំនិត​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ទៅ​​ធ្វើការ​សិក្សា​លម្អិត រហូត​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​សមីការ ដែល​បញ្ជាក់​ពី​ភាពរួមគ្នា​នៃ​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក​ជា​កម្លាំងតែមួយ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក”។

ម៉ាក់ស្វ៊ែល​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ បាន​ទទួលស្គាល់​ជា​សាធារណៈថា ទ្រឹស្តី​​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ដែល​លោក​បង្កើតឡើង គឺ​មាន​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ចេញ​ពី​គំនិត​របស់​​ហ្វារ៉ាដេ។ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ​ទទួលមរណភាព នៅ​ថ្ងៃទី២៥ ខែសីហា ឆ្នាំ១៨៦៧ នៅ​ក្នុងវ័យ ៧៥ឆ្នាំ ដោយបន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ និង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មួយរូប​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត៕

ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ​(១៨៤៧-១៩៣១)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|Thomas Anderson នៅ​ក្នុង​ដំណើរវិវឌ្ឍនៃ​ថាមពល​អគ្គិសនី ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​តួអង្គ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​មួយ ពីព្រោះ​ថា លោក​គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​​បាន​រកឃើញ​​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់​ពីរ​ គឺ​ការ​បំបែ្លង​ថាមពល​អគ្គិសនី​ទៅ​ជា​ថាមពល​ម៉េកានិក ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី និង​ការ​បំប្លែង​ថាមពល​ម៉េកានិក​ទៅជា​ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី។ ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បី​​ឲ្យ​​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដែល​ផលិត​បាន​អាច​បាន​ទៅ​ជា​ប្រយោជន៍ ក្នុងការ​ប្រើប្រាស់​ប្រចាំថ្ងៃ​ដល់​ផ្ទះ​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ គេ​ត្រូវការ​នូវ​គំនិត​ប្រកប​ដោយ​ការ​ច្នៃប្រឌិតខ្ពស់​របស់​ឥស្សរជន​មួយ​រូបទៀត គឺ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែល​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​នូវ​គំនិត​ថ្មីៗ​ជាច្រើន​ រាប់ចាប់តាំង​ពី​ប្រព័ន្ធ​​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី រហូតដល់​ឧបករណ៍​ប្រើថាមពល​អគ្គិសនី ជាពិសេស អំពូលភ្លើង ឧបករណ៍​ថត​សំឡេង​និង​បំពងសំឡេង និង​​ឧបករណ៍​ថត​និង​បញ្ចាំងខ្សែភាពយន្ត។ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន កើតនៅ​ថ្ងៃ​ទី១១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៤៧ នៅ​រដ្ឋ​អូហៃយ៉ូ (Ohio) សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ អេឌីសុន​គឺ​ជា​កូនពៅ ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន​ទាំងអស់ ៧នាក់ នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​​ក្រីក្រមួយ ដែល​មាន​ឪពុក​ជា​ជនភៀសខ្លួន​មក​ពី​កាណាដា ហើយ​មាន​របរ​ជា​​ជាងធ្វើ​ដំបូលផ្ទះ ចំណែក​​ម្តាយ​គឺ​​ជា​គ្រូបង្រៀន។ យុវភាព​របស់​អេឌីសុន​ក៏​ឆ្លងកាត់​នូវ​ស្ថានភាព​ដ៏​អាប់អួរ​មួយ​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អាមេរិក គឺ​​​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អាមេរិក ពីឆ្នាំ​១៨៦១ ដល់​ឆ្នាំ​១៨៦៥។ បើ​និយាយ​ពី​ការ​អប់រំ​វិញ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែល​ជាប់ឈ្មោះ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ថា​ជា​អ្នក​ពូកែ​ខាង​បង្កើត​​គំនិត​ថ្មីៗ មាន​ចុះ​វិញ្ញាបនបត្រ​តក្កកម្ម​រហូតដល់​ទៅ​ជាង​១ពាន់​​នោះ តាមពិត​មិនបាន​ចូល​សាលា​ត្រឹមត្រូវ​នឹង​គេ​នោះទេ។ អេឌីសុន​ចូលរៀន​​នៅ​សាលា​បានតែ​ប្រមាណ​ជា ​៣ខែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារ​តែ​អន់ចិត្ត​នឹង​គ្រូបង្រៀន​ដែល​បន្តុះបង្អាប់​កូន​ថា​ល្ងង់​រៀន​មិនកើត ម្តាយ​របស់​​អេឌីសុន​បាន​​យក​កូន​ចេញ​ពីសាលា​មកវិញ ដើម្បី​យក​មក​បង្រៀន​នៅ​ផ្ទះ​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ឪពុកម្តាយ​របស់​អេឌីសុន ថ្វីដ្បិត​តែក្រទ្រព្យ តែ​មិនក្រចំណេះនោះទេ។ ក្រៅពី​មាន​ម្តាយ​ដែល​មាន​ទេពកោសល្យ​ក្នុងការ​បង្រៀន អេឌីសុន​មាន​ឪពុក​ដែល​ចូលចិត្ត​អាន ហើយ​សម្បូរសៀវភៅ​ដែល​អាច​ធ្វើ​ជា​កូនបណ្ណាល័យ​តូចមួយ​​នៅ​ក្នុងផ្ទះបាន។ នៅ​ផ្ទះ ក្រៅពី​ទទួល​ការ​បង្រៀន​ពី​ម្តាយ អេឌីសុន​ក៏​បាន​ចំណាយពេល​ជាច្រើន​ផងដែរ​ក្នុងការ​អានសៀវភៅ​​របស់​ឪពុក ព្រមទាំង​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង តាំង​ពី​ពេល​មាន​អាយុ​ទើប​នឹង​បាន១១ឆ្នាំ​មកម៉្លេះ។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៥៩ អេឌីសុន​ដែល​ទើប​នឹង​មាន​អាយុ​ ១២ឆ្នាំ បាន​សុំ​ឪពុកម្តាយ​ចេញ​ទៅ​រកស៊ីដោយខ្លួនឯង គឺ​ទៅធ្វើ​ជា​អ្នក​លក់​កាសែត​នៅ​តាម​រថភ្លើង។ ដំបូង អេឌីសុន​ទិញ​កាសែត​ពី​គេ​មក​លក់ ហើយ​ក្រោយ​មក​ បែក​គំនិត​ទៅ​បង្កើត​ជា​កាសែត​មួយ​ដោយ​ខ្លួនឯង។ របររកស៊ី​លក់​កាសែត​នេះ​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​ជោគជ័យ ហើយ​វា​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏​សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ជីវិត​​របស់​អេឌីសុន។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ធ្វើការ​ជា​អ្នក​លក់​កាសែត​នៅ​តាមរថភ្លើង អេឌីសុន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​អំពី​មធ្យោបាយ​ទាក់ទង​ដ៏​ថ្មីទំនើប​មួយ​នា​សម័យកាល​នោះ គឺ​ទូរលេខ ឬ​តេឡេក្រាហ្វ។ នៅពេលនោះ ទូរលេខ​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើប្រាស់​ជា​មធ្យោបាយ​ទាក់ទងគ្នា ពី​​ស្ថានីយ៍រថភ្លើង ទៅ​ស្ថានីយ៍​រថភ្លើងមួយ​ ហើយ​ក៏​ត្រូវ​គេ​ប្រើ​យ៉ាងទូលំទូលាយ​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​ការ​បញ្ជូន​ព័ត៌មាន​សម្រាប់​កាសែត​ ជាពិសេស​ព័ត៌មាន​​បន្ទាន់ៗ​​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល។ ពីដំបូងឡើយ អេឌីសុន​ឧស្សាហ៍​ប្រើ​ប្រាស់​​ទូរលេខ​នេះ នៅ​ក្នុង​របរ​លក់​កាសែត​តាម​រថភ្លើង ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មានក្រោយ​មក អេឌីសុន​ចាប់ផ្តើម​រៀន​អំពី​របៀបបញ្ជូន​និង​ទទួល​សារ​តាម​ទូរលេខ​នេះ​ដោយ​ខ្លួនឯង រហូត​បាន​ចេះ​ស្ទាត់​ជំនាញ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៦ អេឌីសុន​​បាន​​ប្តូរ​អាជីព​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ប្រតិបត្តិករ​ទូរលេខ​​​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ Western Union ដោយ​ទទួលបន្ទុក​ជា​អ្នក​បញ្ជូន​និង​ទទួល​សារ​ឲ្យ​ទីភ្នាក់ងារ​ព័ត៌មាន​ Associated Press។ នៅ​ពេលនោះ អេឌីសុន​ធ្វើការ​ពេលយប់ ចំណែក​ពេលថ្ងៃ​ទំនេរ​ពី​ការងារ អេឌីសុន​ចំណាយពេល​ទៅលើ​ការ​អាន និង​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ ដែល​ជា​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​របស់​ខ្លួន​តាំង​ពី​ក្មេង។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើ​ពិសោធន៍​នេះហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អេឌីសុន​ត្រូវ​បាត់បង់​ការងារ។ នៅថ្ងៃ​មួយ អេឌីសុន​បាន​យក​កន្លែង​ធ្វើការ​ទៅ​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​នៅ​ក្នុងការ​ពិសោធន៍​នេះ អេឌីសុន​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កំពប់អាស៊ីដ​ពេញ​ការិយាល័យ រហូត​ជ្រាប និង​ស្រក់​ទៅ​លើ​តុធ្វើការ​របស់​ចៅហ្វាយ ដែល​នៅ​ខាង​ក្រោម។ អេឌីសុន​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ភ្លាមៗ នៅថ្ងៃ​បន្ទាប់។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅ​ពេលនោះ អេឌីសុន​មាន​ការ​យល់ដឹង​យ៉ាងច្រើន​រួចទៅហើយ អំពី​ដំណើរការ​នៃ​ម៉ាស៊ីន​ទូរលេខ ដែល​អាច​ឲ្យ​លោក​បង្កើត​បាន​នូវ​គំនិត​ថ្មីៗ​ជាច្រើន ក្នុងការ​កែលម្អ​របៀប​ផ្ញើ និង​ទទួល​សារ​តាម​ទូរលេខ។ កាលពីមុន សារដែល​ផ្ញើ​តាម​ទូរលេខ​ ត្រូវ​បញ្ជូន​និង​ទទួល​​តាមរយៈ​សញ្ញា​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ដែល​បង្កើត​ជា​ចំណុចនិងឆ្នូត (dots and dashes/points et traits) រួចហើយ​​ប្រតិបត្តិករ​ទូរលេខ​ត្រូវ​ធ្វើការ​បកប្រែ​ដោយដៃ​ពី​ចំណុចនិង​ឆ្នូតនេះ​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ជា​សារជា​អក្សរ។ អេឌីសុន​បាន​បង្កើត​នូវ​ម៉ាស៊ីន​ថ្មីមួយ ដែល​អាច​ធ្វើការ​បកប្រែសារ ពី​ចំណុច និង​ឆ្នូត ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ជា​សារ​ជា​អក្សរ​ដោយ​ស្វ័យប្រវត្តិ។ កាល​ពីមុន នៅលើ​ខ្សែទូរលេខ​មួយ​ គេ​អាច​ផ្ញើ​សារ​បានតែមួយ​ក្នុង​ពេលតែមួយ អេឌីសុន​បាន​រក​ឃើញ​វិធី ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ផ្ញើ​សារ​បាន​ពីរ​ក្នុងពេល​តែមួយ (Duplex telegraph) ហើយ​ក្រោយ​មក អាច​ផ្ញើ​សារ​​បាន​រហូត​ដល់​ទៅ​​បួន​ក្នុងពេល​តែមួយ (Quadruplex telegraph)។ ការរកឃើញ​អស់ទាំងនេះ​បាន​ជួយ​ឲ្យ​អេឌីសុន​មាន​ទាំង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ និង​មាន​ទាំង​លុយកាក់​ ដែល​អាច​ឲ្យ​លោក​​បង្កើត​ជា​ក្រុមហ៊ុន និង​​មជ្ឈមណ្ឌល​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​​​ដ៏ធំមួយ នៅ​ទីក្រុង​ញូជើស៊ី (New Jersey) ដែល​គេ​ច្រើន​ហៅ​ជា​ទូទៅ​​ថា “មិនឡូផាក” (Menlo Park) ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​បញ្ចូល​​​ជា​មន្ទីរពិសោធន៍​​ដ៏​ធំ និង​លើកដំបូងបង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែល​ផ្តោត​លើ​ការ​ស្រាវជ្រាវ​ខាងផ្នែក​បច្ចេកវិទ្យា ក្នុងគោលដៅ​ពាណិជ្ជកម្ម។ នៅ​ក្នុង​មជ្ឈមណ្ឌល​ស្រាវជ្រាវ “មិនឡូផាក” នេះហើយ ដែល​អេឌីសុន ដោយ​មាន​ជំនួយ​ពី​ជំនួយការ​និង​បុគ្គលិក​ជាច្រើន​នាក់ បាន​រកឃើញ​នូវ​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មី​ៗ​ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំងបំផុត​លើ​ដំណើរវិវឌ្ឍ​នៃ​ថាមពលអគ្គិសនី ក្នុង​ជីវិត​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ។ គិតមក​ត្រឹមពេល​ដែល​​មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវ “មិនឡូផាក” ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង អេឌីសុន ដែល​ធ្លាប់ជា​កូនអ្នក​ក្រីក្រ និង​មិនបាន​ចូលសាលា​ផងនោះ បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្នក​មាន​មុខមាត់​ម្នាក់​នៅ​ក្នុង​សង្គម មាន​ទាំង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ មានទាំង​ទ្រព្យសម្បត្តិ ហើយ​មានទាំង​ភរិយា និង​កូន ៣នាក់ ដោយ​កូនទី១ និង​ទី២ ត្រូវ​បាន​អេឌីសុន​ដាក់​ឈ្មោះ​ក្រៅថា “Dot” និង “Dash” ទៅតាម​សញ្ញា​នៃ​សារ​ដែល​គេ​បញ្ជូន​តាម​ទូរលេខ។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៨៤ ភរិយា​របស់​អេឌីសុន ដែល​មាន​អាយុ​ទើប​នឹង​បាន ២៩ឆ្នាំ បាន​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ​មហារីកខួរក្បាល ហើយ​ពី​ឆ្នាំក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៨៨៦ អេឌីសុន​បាន​រៀបការ​ជាមួយ​ភរិយាទីពីរ។ ជាមួយ​ភរិយាក្រោយ​នេះ អេឌីសុន​មាន​កូន​ ៣នាក់​បន្ថែម​ទៀត ដោយ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ កូនបន្ទាប់ពៅ​​ធំឡើង​បាន​ក្លាយ​ជា​អភិបាលរដ្ឋញូជើស៊ី ចំណែក​ឯកូនពៅវិញ បាន​ដើរតាម​គន្លង​របស់ឪពុក ដោយ​បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​រក​បច្ចកេវិទ្យា​ថ្មីៗ ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ស្នងតំណែង​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រងក្រុមហ៊ុន ក្រោយ​ពី​អេឌីសុន​ទទួល​មរណភាព នៅ​ឆ្នាំ​១៩៣១៕

ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ​និង​ស្នាដៃ​ខាង​អគ្គិសនី នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៦ ឆ្នាំដែល​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ​បង្កើត​មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវ​ “មិនឡូផាក” ការ​វិវឌ្ឍ​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​ដ៏​សំខាន់​មួយ​កំពុង​កើតមាន​ឡើង នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​អាមេរិក (ដើមកំណើតស្កុតឡែនដ៍) ឈ្មោះ​ថា អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាម ប៊ែល (Alexander Graham Bell) បាន​បង្កើត​នូវ​ឧបករណ៍​​​ទាក់ទង​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​ទូរស័ព្ទ។ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែល​ធ្លាប់​បាន​កែលម្អ​ប្រព័ន្ធផ្ញើ​សារ​ជា​អក្សរ​តាមទូរលេខ ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាក​មក​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​លើ​ប្រព័ន្ធ​ទូរស័ព្ទ​នេះ​វិញ ដើម្បី​រិះរក​វិធី​ធ្វើ​ឲ្យ​​សំឡេង​ដែល​បញ្ជូន​តាម​ខ្សែទូរស័ព្ទ​​មាន​គុណភាព​កាន់តែ​ល្អ​ជាងមុន។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំក្រោយៗ​មក​ទៀត អេឌីសុន​ពិត​ជា​​បាន​រកឃើញ​គំនិត​ថ្មីៗ​ជាច្រើន​មែន​​ ដើម្បី​កែលម្អ​គុណភាព​សំឡេង​តាម​ទូរស័ព្ទ ជាពិសេស គឺ​គុណភាព​មីក្រូហ្វូន​របស់​ទូរស័ព្ទ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​នៅពេល​ដែលសិក្សា​អំពី​សំឡេង​នេះ អេឌីសុន បាន​បែកគំនិត​ទៅ​បង្កើត​ឧបករណ៍​ដ៏ថ្មី​ស្រឡាង​មួយ​ទៀត​នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៧ គឺ​ឧបករណ៍ដែល​អាច​ថត​សំឡេង​ទុក រួចហើយ​ចាក់សំឡេង​នេះ​​ស្តាប់ឡើងវិញ ដែល​នៅពេលនោះ គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ហ្វូណូក្រាហ្វ” (Phonograph)។ គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​ជាច្រើន​ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត ទើប​ហ្វូណូក្រាហ្វ​របស់​អេឌីសុន ត្រូវ​បាន​កែលម្អ និង​ផលិត​ចេញលក់នៅលើ​ទីផ្សារ ឲ្យ​ប្រជាជន​អាច​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅបាន។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះក៏ដោយ ការ​បង្កើត​បាន​នូវ​ហ្វូណូក្រាហ្វ ត្រឹមតែ​ជា​គំរូ ដើម្បី​ដាក់​បង្ហាញ​សាធារណជននោះ ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អេឌីសុន​​​ក្លាយ​ជា​មនុស្ស​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​រួចទៅហើយ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ សារព័ត៌មាន​ល្បីៗ​របស់​អាមេរិក​នៅពេលនោះ​ បាន​នាំគ្នា​ចុះផ្សាយ​ព្រោងព្រាត អំពី​ការ​បង្កើត​ហ្វូណូក្រាហ្វ​របស់​អេឌីសុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៨៧៨ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​ងាក​ទៅ​ចាប់អារម្មណ៍​​សិក្សា​លើ​ឧបករណ៍​អគ្គិសនី​ផ្សេងមួយ​ទៀត ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​ស្នាដៃដ៏​សំខាន់​មួយ ហើយ​ដែល​ទំនង​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏ល្បីល្បាញ​ជាងគេ​បំផុត​របស់​អេឌីសុន និង​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំងជាងគេ​ទៅលើ​ជីវភាព​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​ប្រជាជន គឺ​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី។ តាមការពិត ថូម៉ាស់ អេឌីសុន មិនមែន​ជា​អ្នក​បង្កើត​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​ដំបូងគេ​នោះទេ។ មុន​អេឌីសុន គេ​បាន​ដឹង​រួចទៅហើយថា នៅពេល​ដែល​ថាមពល​អគ្គិសនី​ឆ្លងកាត់​ខ្សែភ្លើង​ដែលមាន​រេស៊ីស្តង់ខ្ពស់ វានឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ខ្សែភ្លើង​នេះ​ក្តៅខ្លាំង​រហូត​ប្រែពណ៌ទៅជា​ក្រហម​ ឬ​លឿង ហើយ​បញ្ចេញ​ជា​ពន្លឺ។ គំនិត​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​កែច្នៃ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី តាំង​ពី​មុន​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ អំពូល​ភ្លើង​អស់ទាំងនោះ មិនមាន​​មួយណា ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​យក​មក​ប្រើ​ប្រាស់​ជាក់ស្តែង​បាននោះទេ ដោយសារ​តែ​ខ្លះ​មិន​សូវ​ភ្លឺ​ច្បាស់ ខ្លះ​ភ្លឺខ្លាំង​តែ​ស៊ីភ្លើង​ខ្លាំង​ហួសហេតុ ខ្លះទៀតជះពន្លឺខ្លាំង​ហួសហេតុ​ដែល​ភ្នែក​របស់​យើង​ពិបាក​នឹង​ទ្រាំ ហើយ​កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី​អស់ទាំងនេះ​​មិន​អាច​ស្ថិតស្ថេរ​នៅ​បាន​យូរអង្វែង ពោលគឺ​ភ្លឺ​បានតែ​មួយភ្លែត ក៏​ត្រូវ​ដាច់ទៅវិញ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​គិតមកទល់​នឹង​សម័យកាល​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ឧបករណ៍​បំភ្លឺ​ដែល​គេ​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ គឺ​នៅតែ​ជា​ចង្កៀង​ប្រើប្រេង និង​ចង្កៀង​ប្រើ​ហ្កាស់។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៨ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា លោក​នឹង​ធ្វើ​យ៉ាងណា​រកវិធី​ផលិត​ឲ្យ​បាន​នូវ​អំពូល​ភ្លើង​អគ្គិសនី ដែល​អាច​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ​ជំនួស​ចង្កៀង​ប្រើប្រេង និង​ហ្កាស់។ នៅពេលនោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន និង​ក្រុមការងារ​នៅ “មិនឡូផាក” បាន​ផ្តោត​ការ​សិក្សា និង​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​សារធាតុ​គ្រប់ប្រភេទ ដើម្បី​ស្វែងរក​សារធាតុ​ណាមួយ​​​ដែល​មាន​រេស៊ីស្តង់ខ្ពស់ ហើយ​ធន់នឹងកម្តៅ អាច​ភ្លឺបាន​យូរ​មិន​ឆាប់ដាច់ ហើយ​ប្រើ​អគ្គិសនី​ដែល​មាន​តង់ស្យុងទាប ត្រឹម ១១០វ៉ុល។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា អេឌីសុន​ក៏​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​ផងដែរ ដើម្បី​រកវិធី​បូមខ្យល់​​ឲ្យ​អស់​ចេញ​ពី​អំពូល ហើយ​បិទ​ទៅវិញ​យ៉ាង​ជាប់​មិន​ឲ្យ​ខ្យល់​ជ្រាបចូល ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​ខ្យល់​ គឺ​មាន​អុកស៊ីសែន ហើយ​អុកស៊ីសែន​​ជា​សារធាតុ​សំខាន់​បំផុតមួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ “រេស៊ីស្តង់” អំពូល​ត្រូវ​ឆេះ។ នៅចុងឆ្នាំ១៨៧៩ អេឌីសុន និង​ក្រុមការងារ​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ប្រកបដោយ​ជោគជ័យ ទៅលើ​​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី​ប្រភេទ​ថ្មីមួយ ដែល​ភ្លឺ​បាន​ ១៣ម៉ោង​កន្លះ​ទើបដាច់ ដែល​ជា​រយៈពេល​មួយ​យូរ ក៏ប៉ុន្តែ ១៣ម៉ោង​កន្លះ ក៏នៅតែ​តិច​នៅឡើយដែរ ដើម្បី​អាច​យក​ទៅ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​បាន។ អេឌីសុន​ក៏​បាន​បន្ត​ធ្វើ​ពិសោធន៍​រកវិធី​កែលម្អ​វិធី​ផលិត​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី​របស់​លោក​ រហូត​អាច​បំភ្លឺ​បាន​ជាង ៤០ម៉ោង ហើយ​ក្រោយ​មក​ទៀត​បង្កើន​គុណភាព​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់២រយម៉ោង។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ម្នាក់​នៅ​អង់គ្លេស ឈ្មោះ​ថា យ៉ូសែប ស្វែន (Joseph Swan) ក៏​បាន​រកឃើញ​វិធី​ផលិត​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​ដែល​មាន​គុណភាព​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​អំពូលភ្លើង​របស់​អេឌីសុន​នេះដែរ​ ហើយ​ដើម្បី​បញ្ចៀស​វិវាទ អេឌីសុន និង​ស្វែន បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​បង្កើត​ជា​ក្រុមហ៊ុន​វិនិយោគរួមគ្នាមួយ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា អេឌីស្វែន (Ediswan) ដើម្បី​អាច​ផលិត​និង​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​​អំពូលភ្លើង​រួមគ្នា នៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​អង់គ្លេស។ នៅទីបំផុត ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​សម្រេចគោលដៅ​ដែល​ចង់​បង្កើត​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធភាព និង​តម្លៃ​សមរម្យល្មម​អាច​​ឲ្យ​ប្រជាជន​ទូទៅ​ប្រើប្រាស់​បាន ក៏ប៉ុន្តែ អេឌីសុន​ក៏​មិន​បាន​ស្កប់ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនេះ​ដែរ ពីព្រោះ​ថា ដើម្បី​ឲ្យ​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​អាច​ជំនួស​ចង្កៀងប្រេង​និង​ហ្កាស់​បាន គេ​ត្រូវការ​ជាចាំបាច់​នូវ​ប្រព័ន្ធ​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដ៏មាន​ប្រសិទ្ធភាព​មួយ ដើម្បី​នាំ​ថាមពល​អគ្គិសនី ពី​កន្លែងផលិត​ទៅដល់​ផ្ទះ​របស់​ប្រជាជន។ ដោយ​​មាន​ការ​ដាក់​ទុនវិនិយោគ​ពី​​លោក ជេភី ម័រហ្គែន (JP Morgan) ដែល​ជា​​អ្នក​វិនិយោគ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​នៅ​សម័យកាល​នោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​មួយ​រួចទៅហើយ ​ដោយដាក់ឈ្មោះ​ថា Edison Electric Light Company ដើម្បី​រកស៊ី​ខាង​ផលិត​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី។ ក្រោយមក អេឌីសុន ក៏​បាន​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​ថ្មីមួយទៀត គឺ​ក្រុមហ៊ុន Edison Illuminating Company ដែល​ផ្តោត​លើ​បច្ចេកវិទ្យា​ផលិត និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ និង​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​រកឃើញ​វិធី​ផលិត និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធភាព អេឌីសុន បាន​ចាប់ផ្តើម​សាងសង់​ស្ថានីយ៍ផលិត​អគ្គិសនី​លើកដំបូង នៅ​ទីក្រុង​ញូយ៉ក ព្រមទាំង​បាន​​ធ្វើការ​រាយបណ្តាញ​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ទៅ​ដល់​ផ្ទះ​រ​បស់​ប្រជាជន ដែល​រស់នៅ​ជុំវិញ​នោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ អគ្គិសនី​ដែល​អេឌីសុន​ផលិត​និង​ចែកចាយ គឺ​ជា​ប្រភេទ​ចរន្តជាប់ ឬ Direct Current (DC) ដែល​ជា​ប្រភេទចរន្តអគ្គិសនី​ដែល​មិនសូវ​បង្ក​ឲ្យគ្រោះថ្នាក់​ដល់​មនុស្ស តែ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចែកចាយ​តែ​ក្នុង​រយៈចម្ងាយជិត ពោលគឺ​ក្នុងរង្វង់​តែ​ប្រមាណ​ជា ១ម៉ៃល៍ (១ពាន់៦រយម៉ែត្រ​ពី​ស្ថានីយ៍ផលិត) តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក អេឌីសុន​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គូប្រជែង​​​ដ៏ធំ ដែល​ផលិត និង​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​ជា​ប្រភេទចរន្តឆ្លាស់ ឬ Alternating Current (AC) ដោយ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​អគ្គិសនី​ដ៏​ល្បី​ឈ្មោះ​មួយ​រូបទៀត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ ​នីកូឡា តេសឡា (Nikolas Tesla)។ ដើម្បី​យក​ឈ្នះ​នៅ​ក្នុងការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​នេះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​បើក​យុទ្ធនាការ​ទ្រង់ទ្រាយ​ធំ ដើម្បី​វាយប្រហារ​លើ​គូប្រជែង ជាពិសេស តាមរយៈ​ការ​ផ្សព្វផ្សាយ​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​ដែល​ចរន្តឆ្លាស់​អាច​បង្ក​ឡើង​ដល់​ជីវិត​មនុស្ស ក្នុងគោលដៅ​ធ្វើ​ឲ្យ​សាធារណជន​មាន​ការ​ខ្លាចរអា។ យុទ្ធនាការដែល​ត្រូវបាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “War of Currents” (​សង្រ្គាម​រវាង​ចរន្តជាប់​និង​ចរន្តឆ្លាស់)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ទីបំផុត​ទៅ គឺ​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​នីកូឡា តេសឡា ដែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​ចរន្តជាប់​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន។ បន្តិចម្តងៗ ឥទ្ធិពល​របស់​អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ផលិត​និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ចេះតែ​ថមថយ​ទៅៗ រហូត​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​លក់​ក្រុមហ៊ុន​របស់​លោក គឺ​ក្រុមហ៊ុន Edison Genral Electric Company ដោយ​ច្របាច់​បញ្ចូលគ្នា​ជាមួយក្រុមហ៊ុន​ជា​គូប្រជែង ដែល​ផលិតនិងចែកចាយ​ចរន្តឆ្លាស់ រួចហើយ​​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា​ក្រុមហ៊ុន General Electric ដែល​​នៅ​បន្ត​មាន​ដំណើរការ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ដ៏ធំ​ខ្នាត​អន្តរជាតិ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ក្រោយ​ពី​ទទួលបរាជ័យ​ក្នុងការ​ប្រកួតប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់ អេឌីសុន ក៏​លែង​រវីរវល់​នឹង​រឿង​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី និង​ការផលិត​និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​តទៅទៀត ដោយ​ងាក​ទៅ​​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​ផ្សេង ហើយ​បង្កើតបាន​នូវ​ស្នាដៃ​ជាច្រើន​ទៀត ជាពិសេស គឺ​ការ​បង្កើត​ឧបករណ៍​ថតរូប​មាន​ចលនា ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ភាពយន្ត៕

នីកូឡា តេសឡា (១៨៥៦-១៩៤៣)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|TESLA ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​អំពី​អគ្គិសនី គេច្រើនតែគិតទៅ​ដល់​ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ និង​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ហើយ​កាលណា​និយាយ​អំពី​ប្រព័ន្ធទាក់ទង​តាមវិទ្យុ គេច្រើន​តែគិតទៅ​ដល់​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​អ៊ីតាលី ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី (Guglielmo Marconi)។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត នៅមាន​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏ឆ្នើម​ម្នាក់​ទៀត​ ដែល​គេច្រើន​តែនាំគ្នា​មើល​រំលង ហើយ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​ដ៏​សំខាន់ និង​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល ​​ទាំង​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​អគ្គិសនី និង​ប្រព័ន្ធ​ទាក់ទង​តាម​វិទ្យុ គឺ នីកូឡា តេសឡានីកូឡា តេសឡា កើតនៅ​ថ្ងៃទី១០​ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨៥៦ នៅ​ក្នុងស្រុកមួយ ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ក្រូអាស៊ី ក៏ប៉ុន្តែ កាលណោះ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី។ តេសឡា​មាន​ឈាមជ័រ​ជា​ជនជាតិ​ស៊ែរប៊ី ដោយ​មាន​ឪពុក​ជា​បុព្វជិត​គ្រិស្តសាសនា​និកាយ​អកតូដុកស៍ (Orthodox) ចំណែក​ម្តាយ​គឺ​ជា​មេផ្ទះ ក៏ប៉ុន្តែ ពូកែ​ខាង​មេកានិក, ​ជំនាញ​ខាង​កែច្នៃ​របស់របរប្រើប្រាស់​នៅ​ក្នុងផ្ទះ និង​ពូកែចងចាំ។ ប្រហែល​ជា​កាត់ទៅរក​ម្តាយនេះហើយ ទើប​នីកូឡា តេសឡា ចូលចិត្ត​​ខាង​វិស្វកម្ម​អគ្គិសនី ផ្ទុយ​ពី​បំណង​របស់​ឪពុក ដែល​ចង់​ឲ្យ​តេសឡា​ធ្វើ​ជា​បុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា។ តាំងពីនៅតូចមក តេសឡា​ចូលចិត្ត​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​អ្វីៗ​​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង ហើយមាន​វត្ថុមួយ​​ដែល​តេសឡា​​មាន​ចំណាប់​អារម្មណ៍​​ជាពិសេស​ គឺ​​រហាត់ទឹក។ នៅថ្ងៃមួយ ក្រោយ​ពី​បាន​ឃើញ​រូបគំនូរ​ទឹកធ្លាក់​ដ៏ធំ​នៅ​ចន្លោះព្រំដែន​អាមេរិក និង​កាណាដា គឺទឹកធ្លាក់​ញ៉ាហ្ការ៉ា (Niagara Falls) តេសឡា​បាន​និយាយ​ប្រាប់​ឪពុកមា​ថា នៅ​ពេល​ធំឡើង ខ្លួន​នឹង​សង់​រហាត់ទឹក​ដ៏ធំមួយ ទៅដាក់​ពីក្រោម​ទឹកធ្លាក់​នេះ ដើម្បីទាញយក​កម្លាំងទឹកធ្លាក់​មក​ប្រើប្រាស់។ ក្តីស្រម៉ៃ​ដែល​តេសឡា​ពិត​ជា​អាច​សម្រេច​បាន នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៣ ពេលដែល​តេសឡា​មាន​វ័យ ៣៧ឆ្នាំ។ ក្រោយ​ពី​បញ្ចប់ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​វិទ្យាល័យ តេសឡា​បាន​ចូលរៀន​នៅ​សាលា​ប៉ូលីតិចនិច ដែល​ជា​សាលា​វិស្វកម្ម​ដ៏ល្បីមួយ នៅ​អូទ្រីស។ នៅ​ទីនោះហើយ​ដែល​តេសឡា​បាន​ឃើញ​ជាលើកទីមួយ​នូវ​ឌីណាម៉ូ ដែល​បង្កើតឡើង​ដោយវិស្វករ​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ (Zénobe Gramme) ហើយ​យក​តាម​គោលការណ៍​របស់​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដើម្បី​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី តែ ថាមពល​ដែល​ផលិត​ដោយ​ឌីណាម៉ូ​នេះ គឺ​ជា​ប្រភេទ​ចរន្តជាប់ ឬ Direct Current (DC)​។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឃើញ​ឌីណាម៉ូ​នេះ តេសឡា​បានជជែក​ជាមួយ​គ្រូ​ អំពី​វិធីសាស្រ្ត​ក្នុងការ​បង្កើត​​​ម៉ាស៊ីន​ដែល​អាច​ផលិត​អគ្គិសនី​ជា​ចរន្តឆ្លាស់ ឬ Alternating Current (AC) ក៏ប៉ុន្តែ គ្រូបាន​ឆ្លើយតបទៅវិញ​ថា អ្វីដែល​តេសឡា​បាន​លើកឡើងនេះ គឺ​ជា​រឿង​ដែល​មិន​អាច​ទៅរួចនោះទេ។ ទោះជាយ៉ាងណា តេសឡា​នៅតែ​ជឿ​ថា វា​គឺ​ជា​រឿងដែល​អាច​ធ្វើ​ទៅរួច ហើយ​បាន​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​បន្តបន្ទាប់​មក​ទៀត ធ្វើការ​សិក្សា​ទៅលើ​វិធីសាស្រ្ត​ផលិត​អគ្គិសនី​ជា​ចរន្តឆ្លាស់។ នៅ​សាលាប៉ូលីតិចនិច តេសឡា​គឺ​ជា​និស្សិត​ដ៏ឆ្នើម​ម្នាក់ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏​ជា​និស្សិត​ដែល​ចំណាយ​ពេល​រៀនសូត្រ​ដ៏ច្រើន​ហួសហេតុផងដែរ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​គ្រូ​សរសេរ​សំបុត្រ​ទៅ​ប្រាប់​ឪពុក​របស់​តេសឡា​ថា ប្រសិនបើ​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​តេសឡា​រៀនហួសហេតុបែបនេះ តេសឡាអាច​នឹង​ត្រូវ​​ខូចខួរក្បាល ឬ​ក៏​អាច​ស្លាប់​ដោយសារ​រៀន​ក៏​អាច​ថាបាន។ ចូល​ដល់ឆ្នាំទី៣ ការ​សិក្សា​របស់​តេសឡា​​នៅ​សាលា​ប៉ូលីតិចនិចចាប់ផ្តើម​ជួប​នឹង​បញ្ហា។ ការចំណាយពេល​ដ៏ច្រើន​សិក្សា​ទៅលើ​ចរន្តឆ្លាស់ ដោយ​គ្មាន​បានលទ្ធផល​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​តេសឡា​បាក់ទឹកចិត្ត ហើយ​មុខវិជ្ជា​ទូទៅ​ផ្សេងទៀត​​នៅ​ក្នុង​សាលា​ក៏​​​​លែងចង់​រៀន។ នៅពេលនោះ តេសឡា​ចាប់ផ្តើម​ដើរលេង ស៊ីចាយ ហើយ​ងប់នឹង​ល្បែងស៊ីសង រហូត​ចាញ់​អស់​លុយ​កាក់ ដែល​ឪពុក​ម្តាយ​បញ្ជូន​មក​ឲ្យ​រៀន និង​បង់ថ្លៃ​សាលា។ នៅទីបំផុត​ទៅ តេសឡា​ត្រូវ​គេ​បញ្ឈប់​ពី​សាលា ដោយ​មិនបាន​សញ្ញាបត្រ​អ្វី​ទាំងអស់។ ក្រោយ​មក​ទៀត ដោយ​មាន​ការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​ពី​ឪពុក ព្រមទាំង​ឪពុកមា តេសឡា​ក៏​បាន​ចូលរៀន​នៅ​សាលា​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​​នៅ​ប្រាក (ប្រទេស​ឆែក​បច្ចុប្បន្ន) ក៏ប៉ុន្តែ រៀន​បាន​តែ​មួយ​ឆ្នាំ តេសឡា​ក៏​ឈប់រៀន ហើយ​ចេញ​ទៅធ្វើការ ដោយ​ដំបូង​ទៅធ្វើការ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ទូរលេខ​ នៅ​ទីក្រុង​ប៊ុយដាប៉ែស ប្រទេស​ហុងគ្រី និង​បន្ទាប់មក​ទៀត ទៅ​ធ្វើ​ការ​ឲ្យ​សាខា​​ក្រុមហ៊ុន​​អំពូលភ្លើង​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ប្រទេស​បារាំង។ គិតមក​ត្រឹមពេលនោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន គឺ​ជា​អ្នក​ជំនួញ និង​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​អគ្គិសនី​ដ៏​ល្បីឈ្មោះ​បំផុតមួយ ទាំង​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​នៅ​អឺរ៉ុប ហើយ​ការណ៍​ដែល​អាច​ធ្វើការ​ក្នុងក្រុមហ៊ុន​របស់​អេឌីសុន គឺ​ជា​បំណងប្រាថ្នា​ដ៏​ធំមួយ​របស់​តេសឡា។ ក្តីស្រម៉ៃ​កាន់តែ​ធំមួយ​ទៀត​របស់​តេសឡា គឺ​ចង់​ទៅ​ធ្វើការ​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាមួយ​នឹង​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅឆ្នាំ១៨៨៤ ក្រោយ​ពី​ធ្វើការ​នៅ​ប៉ារីស​បាន​ពីរឆ្នាំ នីកូឡា តេសឡា ក៏​បាន​សម្រេច​ធ្វើ​អន្តោប្រវេសន៍​ទៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​បាន​ចូល​ធ្វើការ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​របស់​អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ញូយ៉ក។ ក៏ប៉ុន្តែ តេសឡា​ធ្វើការ​នៅ​ទីនោះ​បានតែ​ប្រមាណ​ជា ៦ខែ​ប៉ុណ្ណោះ ក៏លាឈប់​ពីការងារ​ដោយសារ​តែ​មាន​ទំនាស់​ជាមួយ​នឹង​អេឌីសុន។ គេដឹងថា នីកូឡា តេសឡា និង​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន គឺ​មាន​គំនិតផ្ទុយគ្នា​ស្រឡះ ទាក់ទង​នឹង​ចរន្តអគ្គិសនី។ តេសឡា គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​មាន​ជំនឿ​យ៉ាងមុតមាំ​ទៅលើ​អគ្គិសនី​ចរន្តឆ្លាស់ ចំណែក​ឯ​អេឌីសុនវិញ​ប្រកាន់​គំនិត​ខាង​ចរន្តជាប់ ហើយ​រចនាសម្ព័ន្ធក្រុមហ៊ុន​របស់​អេឌីសុន ទាំង​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​ និង​ទាំង​ការផលិត​និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី គឺ​សុទ្ធតែ​រៀបចំ​ធ្វើឡើង ដោយ​មាន​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ទៅលើ​ចរន្តជាប់​នេះឯង។ ដូច្នេះ នៅ​ក្នុងការ​បំពេញ​ការងារ​ឲ្យ​អេឌីសុន តេសឡា​មិនអាច​យក​គំនិត​របស់​លោក​ទាក់ទង​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់​ទៅ​អនុវត្ត​បាន​នោះទេ ដោយ​ត្រូវ​ធ្វើការ​តែ​ទៅលើ​ចរន្តជាប់​ទាំងស្រុង។ នៅថ្ងៃ​មួយ អេឌីសុន​បាន​ឲ្យ​តេសឡា​សិក្សា​​រកវិធី​កែលម្អ​យន្តការ​ផលិត​អគ្គិសនី​ ដោយ​ម៉ាស៊ីន​ភ្លើងចរន្តជាប់ ដោយសន្យាថា ប្រសិន​បើ​តេសឡា​អាច​ធ្វើបាន​ជោគជ័យ​​នឹងផ្តល់​ប្រាក់រង្វាន់​ចំនួន ៥ម៉ឺនដុល្លារ ដែល​នៅពេលនោះ គឺ​ជា​ចំនួន​ទឹកប្រាក់​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ពោលគឺ ប្រហាក់ប្រហែល ១លាន២សែន​​ដុល្លារ ​បើ​គិត​ទៅតាម​តម្លៃ​លុយ​​បច្ចុប្បន្ន។ បើទោះបីជា​នេះ​គឺ​ជា​ការងារ​ខាង​ចរន្តជាប់ ដែល​ខ្លួន​មិន​សូវ​ចូលចិត្ត ក៏ប៉ុន្តែ នីកូឡា តេសឡា​បាន​ខិតខំ​ព្យាយាម​ទាំងថ្ងៃ​ទាំងយប់ ទាំងថ្ងៃធ្វើការ​ ទាំងថ្ងៃ​ឈប់សម្រាក ដើម្បី​​សិក្សា​ទៅលើ​បញ្ហា​ដែល​អេឌីសុន​ដាក់​ឲ្យ រហូត​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ដែល​តេសឡា​ទៅទារ​យក​ប្រាក់រង្វាន់ អេឌីសុន​មិនឲ្យ ដោយ​ប្រាប់​តេសឡា​ថា ការសន្យា​ផ្តល់​ប្រាក់រង្វាន់​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​នេះ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​និយាយ​លេងតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ តេសឡា​អន់ចិត្ត​នឹង​អេឌីសុន ក៏​បាន​ដើរចេញ​ ឈប់​ធ្វើការ​ឲ្យ​អេឌីសុន​។ ភ្លាមៗ​នោះ ការចាកចេញ​របស់​នីកូឡា តេសឡា មិនទាន់​ជា​បញ្ហា​ដែល​គួរ​ឲ្យ​អេឌីសុន​ត្រូវ​ព្រួយបារម្ភ​នោះទេ។ ទាល់តែ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំក្រោ​យមកទៀត ទើប​អេឌីសុន​ដឹងខ្លួន​ថា ការ​បណ្តោយ​ឲ្យ​តេសឡា​ចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន គឺ​ប្រៀបដូចជា​លែងខ្លា​ឲ្យ​ចូលព្រៃ​បែបនោះដែរ ពីព្រោះ​ថា ​ចំណេះដឹង​ខាង​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​នីកូឡា តេសឡា​នេះហើយ​ ដែល​​ជួយ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ជា​គូប្រជែង​អាច​យក​ឈ្នះ​លើ​ចរន្តជាប់​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ដ៏​ស្វិតស្វាញមួយ ដែល​ច្រើន​ហៅ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា “War of Currents” (សង្រ្គាម​រវាង​ចរន្ត DC និង AC)៕

នីកូឡា តេសឡា ​និងចរន្តឆ្លាស់ (AC) នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៣ឆ្នាំ ក្រោយ​ពី​បាន​ចាកចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នីកូឡា តេសឡា ត្រូវ​ឆ្លងកាត់​នូវ​ដំណាក់កាល​ដ៏​លំបាក​មួយ​នៅ​ក្នុង​ជីវិត។ ពីដំបូង តេសឡា​បាន​ព្យាយាម​បើក​ក្រុមហ៊ុន​រកស៊ី​ដោយ​ខ្លួនឯង ក៏ប៉ុន្តែ មិនបាន​ជោគជ័យ ដោយសារ​តែ​មិនមាន​អ្នក​បោះទុនវិនិយោគ។ តេសឡា​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ទៅ​ធ្វើ​ការ​ជាជាង​អគ្គិសនី​កំប៉ិកកំប៉ុក ដើម្បី​បាន​លុយ​មក​ទ្រង់ទ្រង់​ជីវភាព។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ តេសឡា​ក៏​នៅតែ​មិនបោះបង់​​ចោលដែរ គំនិត​ចង់អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​​ទាក់ទង​នឹង​យន្តការ​ផលិត និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ តាម​ចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ការខិតខំប្រឹងប្រែង​របស់​តេសឡា​ក៏​បាន​សម្រេច​ជោគជ័យ រហូត​ឈាន​ទៅដល់​ការ​ចុះបញ្ជី​វិញ្ញាបនបត្រ​តក្កកម្ម​ទទួលស្គាល់​ដោយ​អាជ្ញាធរ​អាមេរិក។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅឆ្នាំ១៨៨៨ បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​តេសឡា ត្រូវបាន​ក្រុមហ៊ុន​​អគ្គិសនី​ដ៏ធំមួយ​ទិញ​យក​ទៅ​ប្រើ គឺ​ក្រុមហ៊ុន​ឈ្មោះ George Westinghouse ។ បច្ចេកវិទ្យា​ផលិត​និង​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​តាម​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​នីកូឡា តេសឡា ត្រូវបាន​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទិញយក​ក្នុង​​តម្លៃ​ខ្ពស់ ដោយ​ផ្តល់​ទាំង​សាច់ប្រាក់​​ (៦ម៉ឺនដុល្លារ ពោលគឺ​ប្រហែល​ជា ១,៥លាន​ដុល្លារ​បច្ចុប្បន្ន) ទាំង​ចំណែក​ភាគហ៊ុន​ក្នុងក្រុមហ៊ុន និង​ទាំង​ការផ្តល់​កម្រៃ​ជា​ម្ចាស់សិទ្ធិ (Royalty)​ ដោយ​គិត​ជា​​ភាគរយ ធៀប​ទៅនឹង​បរិមាណ​អគ្គិសនី​ចរន្តឆ្លាស់ ដែល​ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​និង​ចែកចាយ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត តេសឡា​ក៏​ត្រូវ​បាន​ក្រុមហ៊ុន​ Westinghouse ជួល​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​កុងស៊ុលតង់​ ដោយ​ផ្តល់​នូវ​ប្រាក់​ខែ​ដ៏ច្រើន​ផងដែរ។ ចាប់ពីពេល​ដែល​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​តេសឡា ត្រូវ​បាន​​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទិញ​យក​ទៅ​ប្រើ ​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ដ៏​ស្រួចស្រាវមួយ​បាន​កើតមាន​ឡើង រវាងបច្ចេកវិទ្យាចរន្តឆ្លាស់ (AC) ​របស់​តេសឡា និង​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តជាប់ (DC) ​របស់​អេឌីសុន។ បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់​តេសឡា​ ដែល​ប្រើប្រាស់​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​ Westinghouse គឺ​មាន​ទាំង​បច្ចេកវិទ្យា​​ផលិត​ថាមពលអគ្គិសនី​ដែល​មាន​តង់ស្យុងខ្ពស់​ស្រាប់ ហើយ​បន្ថែម​ពីនេះទៅទៀត គឺ​មាន​ទាំង​បច្ចេកវិទ្យា​ធ្វើ​ត្រង់ស្វមម៉ាទ័រ ដែល​អាច​បង្កើន​តង់ស្យុង​នៃ​ចរន្ត​ចេញ​ពី​រោងចក្រអគ្គិសនី​ឲ្យ​បាន​កាន់តែ​ខ្ពស់ ដើម្បី​អាច​ធ្វើការ​ចែកចាយ​បាន​រយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ រួចហើយ​បញ្ចុះ​តង់ស្យុង​នេះ​ឲ្យ​មក​នៅ​ទាប​វិញ នៅ​ពេល​ចែកចាយ​ទៅតាម​ផ្ទះ​របស់​ប្រជាជន។ ចរន្តជាប់ (DC) ដែល​ប្រើ​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​អេឌីសុន​វិញ គឺ​ជា​ប្រភេទ​ចរន្តអគ្គិសនី​ដែល​មាន​តង់ស្យុងទាប មិនសូវ​បង្ក​គ្រោះថ្នាក់​ដល់​មនុស្ស ក៏ប៉ុន្តែ គ្មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​ក្នុងរយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ។ បើ​គេ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​អេឌីសុន គេ​អាច​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​បានតែ​ក្នុង​រង្វង់​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់៦រយម៉ែត្រ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​មានន័យថា គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​សង់​រោងចក្រ​អគ្គិសនី​ច្រើន ហើយ​មាន​ទីតាំង​នៅ​ក្បែរៗគ្នា ទើប​អាច​ផលិត​និង​​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​ សម្រាប់​ផ្គត់ផ្គង់​ទី​ក្រុង​ធំៗ​បាន​ដោយ​ពេញលេញ។ ទោះជាយ៉ាងណា សម្រាប់​អេឌីសុន ចរន្តជាប់ (DC) គឺ​ជា​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​លោក​បាន​សិក្សាស្រាវជ្រាវ​តាំង​ពីដើម​មក, ស្នាដៃ​ជាច្រើន​របស់​លោក ដែល​បាន​ចុះ​បញ្ជី​ទទួល​វិញ្ញបានបត្រ​តក្កកម្ម​រួចហើយ គឺ​សុទ្ធតែ​​ជាប់​ទាក់ទង​នឹង​ចរន្ត​ជាប់ (DC) ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​​នៃ​ក្រុមហ៊ុន​របស់​លោក រាប់ចាប់តាំង​ពី​រោងចក្រ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី រហូត​ទៅដល់​បណ្តាញ​ចែកចាយ និង​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី គឺ​សុទ្ធតែ​មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​លើ​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តជាប់​នេះ​ទាំងអស់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អេឌីសុន​ប្រកាន់​គំនិត​ដាច់ខាត​មិន​ប្តូរ​បច្ចេកវិទ្យា​ទៅ​រក​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ហើយ​ដើម្បី​អាច​យក​ឈ្នះ​លើ​គូប្រជែង អេឌីសុន​​គិតឃើញ​មធ្យោបាយ​មួយ គឺ​ធ្វើ​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ចំពោះ​អាយុជីវិត​មនុស្ស ដើម្បី​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ឲ្យ​ប្រជាជន​មាន​ការ​ខ្លាច​រអា មិនប្រើ​ប្រាស់​ថាមពលអគ្គិសនី​​របស់​​ក្រុមហ៊ុន​គូប្រជែង។ នៅ​ក្នុង​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​ប្រឆាំង​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ដែល​គេច្រើន​នាំគ្នាហៅ​ថា “War of Currents” អេឌីសុន​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាច្រើន​បង្ហាញ​សាធារណជន ដោយ​យក​ចរន្តឆ្លាស់​ ទៅ​ឆក់​សម្លាប់​សត្វ តាំងពីសត្វតូចៗ​ដូចជា​ឆ្កែ​ រហូត​ទៅដល់​សត្វធំៗ ដូចជា គោ និង​សេះ ជាដើម។ គោលដៅ​របស់​អេឌីសុន គឺ​ចង់​បង្ហាញ​ឲ្យ​សាធារណជន​មើល​ឃើញ​ថា បើ​សិន​ជា​​សត្វធំៗ​ប្រភេទនេះ​អាច​ស្លាប់​ដោយ​សារ​ចរន្ត​ឆ្លាស់​បាន មនុស្ស​យើង​ក៏​អាច​ស្លាប់​ដោយ​ចរន្ត​ឆ្លាស់នេះ​បាន​ដែរ។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ឧបករណ៍​ថ្មីមួយ​ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្កើតឡើង​ដើម្បី​​ប្រហារ​ជីវិត​អ្នក​ទោស​​ដោយ​ប្រើ​​ចរន្ត​ឆ្លាស់ AC (Electric chair)។ អេឌីសុន​មិនមែន​ជា​អ្នក​​បង្កើត​ឧបករណ៍​ប្រហារ​ជីវិត​ថ្មី​នេះ​ទេ ក៏ប៉ុន្តែ លោក​បាន​ឆ្លៀត​យក​​ឧបករណ៍​ថ្មីនេះ​មក​​ធ្វើការ​ឃោសនា ដើម្បី​បង្ហាញ​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ចរន្ត​ឆ្លាស់ (AC)។ យុទ្ធនាការ​របស់​អេឌីសុន នៅ​ពេលនោះ គឺ​ពិត​ជា​ទទួល​ជោគជ័យ ដូចការ​រំពឹងទុក ដោយ​សាធារណជន​នាំគ្នា​ខ្លាចរអា មិន​ហ៊ាន​តភ្ជាប់​ជាមួយ​បណ្តាញ​អគ្គិសនី​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ហើយ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ដែល​បាន​បោះទុន​វិនិយោគ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ។ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបនេះ នីកូឡា តេសឡា ដែល​មាន​គំនិត​ផ្តោត​ជា​សំខាន់​លើ​ការ​បន្សល់ទុ​ក​នូវស្នាដៃ​សម្រាប់​មនុស្ស​ជាតិ​ជំនាន់ក្រោយ ជាង​ភាព​មាន​បាន​ខ្លួនឯង​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ក៏​បាន​សុខចិត្ត​សើរើ​ឡើងវិញ នូវ​កិច្ចសន្យា​ជាមួយ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ជាពិសេស តេសឡា​​បាន​សុខចិត្ត​បោះបង់​ចោល​នូវ​សិទ្ធិ​ជា​ម្ចាស់​ស្នាដៃ ក្នុងការ​ទទួល​កម្រៃ​ជា​ភាគរយ​នៃ​បរិមាណ​អគ្គិសនី​ដែល​ផលិត​និង​ចែកចាយ​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត ដើម្បី​​រំងាប់​ការខ្លាចរអា​របស់សាធារណជន​​ចំពោះ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) តេសឡា​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ទៅលើ​រូបលោក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ដើម្បី​បង្ហាញ​​ឲ្យ​សាធារណជន​ឃើញ​ថា ចរន្តឆ្លាស់ (AC) នេះ មិនមាន​បង្ក​គ្រោះថ្នាក់​ដល់​អាយុជីវិត​មនុស្ស ដូចការ​ឃោសនា​របស់​អេឌីសុន​នោះទេ ឬ​យ៉ាងហោចណាស់ គ្រោះថ្នាក់​ដែល​បង្កឡើង​ដោយ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) មិនមាន​អ្វី​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាង​គ្រោះថ្នាក់​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​ចរន្តជាប់​នោះទេ។ ការធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​តេសឡា​គឺ​ជា​កត្តា​ផ្លូវចិត្ត​ដ៏​សំខាន់​មួយ ក្នុងការ​ទប់ទល់​នឹង​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​អវិជ្ជមាន​របស់​អេឌីសុន។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ បណ្តា​អ្នក​វិនិយោគ​​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បង្ហាញ​នូវ​ការ​មិនសប្បាយចិត្តផងដែរ​ចំពោះ​យុទ្ធនាការ​អវិជ្ជមាន​របស់​អេឌីសុន ជាពិសេស គឺ​នៅក្រោយ​ពី​មាន​ការ​លេចធ្លាយ​ព័ត៌មាន ស្តីអំពីការ​ឃុបឃិតគ្នា​ដោយ​សម្ងាត់ រវាង​អេឌីសុន និង​អ្នក​បង្កើត​ឧបករណ៍​ប្រហារ​ជីវិត​អ្នក​ទោស​ដោយប្រើ​ចរន្តអគ្គិសនី ក្នុងគោលដៅ​វាយប្រហារ​លើ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ការដកសេចក្តីទុកចិត្ត​ពី​សំណាក់​អ្ន​កវិនិយោគ​ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​នាំ​ទៅដល់​បរាជ័យ​របស់​អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ “សង្រ្គាម” ទល់​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់​តេសឡា។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៣ ក្រុមហ៊ុន Westinghouse និង​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់​នីកូឡា តេសឡា ត្រូវ​បានគេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​អ្នក​រៀបចំ​ប្រព័ន្ធ​ភ្លើង ដើម្បី​បំភ្លឺ​ក្នុង​ពិព័រណ៍​ពិភពលោក​ នៅ​ទីក្រុង​ Chicago (World’s Columbian Exposition)។ ប្រតិបត្តិការ​នេះ​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ ហើយ​អ្នក​វិនិយោគ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​មើល​ឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់ អំពី​សក្តានុពល​នៃ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ទាំងអស់​នេះ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏សំខាន់​ ដែល​ជួយ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទទួល​បាន​នូវ​កិច្ចសន្យា​សាងសង់​ទំនប់​វារីអគ្គិសនី​​ដ៏ធំមួយ នៅ​ឯ​ទឹកធ្លាក់​ញ៉ាហ្ការ៉ា (Niagara Falls) ដោយ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​តេសឡា។ សម្រាប់​តេសឡា ការសាងសង់​ទំនប់វារីអគ្គិសនី​នៅ​ញ៉ាហ្ការ៉ា​នេះ គឺ​ជា​ការ​សម្រេច​នូវ​ក្តីស្រមៃ​ដ៏​ធំមួយ​កាល​ពី​ក្មេង ដែល​នៅ​ពេលនោះ តេសឡា​​ធ្លាប់​បាន​ប្រាប់​ឪពុកមា​ថា នៅថ្ងៃណាមួយ នៅពេល​ធំឡើង ខ្លួន​នឹង​សង់​រហាត់ទឹកដ៏ធំមួយ​ដាក់​នៅ​ពីក្រោម​ទឹកធ្លាក់ញ៉ាហ្ការ៉ា ដើម្បី​ទាញ​យក​ថាមពល​ទឹកធ្លាក់​នេះ​ម​កប្រើប្រាស់៕

នីកូឡា តេសឡា ​និង​ប្រព័ន្ធ​បញ្ជូនសារ​ឥតខ្សែ (Wireless) គិតត្រឹមឆ្នាំ១៨៨៩ លុយ​ដែល​បាន​ពី​ការ​លក់​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ នីកូឡា តេសឡា ក្លាយ​ជា​អ្នក​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភម្នាក់ គឺ​ល្មមគ្រប់គ្រាន់​អាច​ឲ្យ​តេសឡាមាន​ទាំង​ពេលវេលា និង​លុយកាក់ ក្នុងការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​ទៅលើ​ប្រធានបទ ដែល​ជា​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​លោក ហើយ​​បាន​បង្កើត​នូវ​មន្ទីរពិសោធន៍ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក ​សម្រាប់​ប្រើប្រាស់​ផ្ទាល់ខ្លួន។

ចាប់ពីឆ្នាំ១៨៩៤ តេសឡា​បាន​ផ្តោត​ការ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​ថាមពល​មួយ​ប្រភេទ ដែល​ចេញ​ពីរលក​​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក​​ក្នុង​ហ្វ្រកង់កម្រិត​ខ្ពស់ ដែល​គេ​មិន​អាច​មើល​ឃើញ​នឹង​ភ្នែក។ នៅ​ក្នុង​ការពិសោធន៍​នេះ តេសឡា​បាន​ផ្តិត​យក​រូបភាព​កាំរស្មី​អ៊ិច (X-Ray) ជាលើកដំបូង​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ តេសឡា​នៅមិនទាន់​ដឹង​នៅឡើយទេ​ថា នោះ​គឺ​ជា​កាំរស្មីអ៊ិច។

រហូត​ទាល់តែ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​អ្នកប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ វីលហិម រើនត៍ហ្គិន (Wilhelm Röntgen​) ប្រកាស​ពី​ការ​រកឃើញ​កាំរស្មីអ៊ិច នៅ​ខែធ្នូ​ឆ្នាំ១៨៩៥ ទើប​តេសឡា​ត្រឡប់​ទៅ​រៀបចំ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​មើល​ឡើងវិញ ហើយ​ដឹង​ថា រូបភាព​ដែល​ខ្លួន​ថតបាន កាល​ពី​ប៉ុន្មាន​ខែមុន គឺ​ជា​រូបភាព​មក​ពី​កាំរស្មីអ៊ិច។ ប៉ុន្តែ​ពេលនោះ គឺវាហួសពេលទៅហើយ ពីព្រោះ​ថា គ្រប់គ្នា​​ទទួលស្គាល់​​ថា វីលហិម រើនត៍ហ្គិន គឺ​ជា​អ្នក​​រកឃើញ​កាំរស្មីអ៊ិច​ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ១៩០១ គឺ​វិលហិម រើនត៍ហ្គិន​ ដែល​ជា​អ្នក​បាន​ទទួល​រង្វាន់​ណូបែល ពីការ​រកឃើញ​កាំរស្មីអ៊ិចនេះ។

ទោះជាយ៉ាងណា នីកូឡា តេសឡា​ខ្លួនឯងផ្ទាល់ ក៏​ហាក់ដូចជា​មិនសូវ​ជា​យកចិត្ត​ទុកដាក់​ចំពោះ​​ការ​សិក្សា​លើ​​កាំរស្មីអ៊ិចនេះ​ប៉ុន្មាន​នោះដែរ ដោយ​ពេលនោះ តេសឡា​កំពុងតែ​ផ្តោត​អារម្មណ៍​ទៅលើ​​បាតុភូត​ដ៏ចម្លែក​មួយ​ទៀត គឺ​ការ​បញ្ជូន​​ថាមពល​អគ្គិសនី និង​សញ្ញា​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ដោយ​មិនចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែភ្លើង (Wireless)។

តេសឡា​ចាប់ផ្តើម​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​ថាមពល​ដោយគ្មាន​ខ្សែ (Wireless) នៅ​ឆ្នាំ១៨៨៩ គឺ​​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ចូលរួម​ក្នុង​ពិព័រណ៍​ពិភពលោក​ (Exposition Universelle 1889) នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ​ដែល​តេសឡា​បាន​ដឹង​អំពី​ការពិសោធន៍​​ទៅលើ​រលកធាតុអាកាស​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច (Electromagnetic waves)​ ដែល​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​​​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់​ម្នាក់​ឈ្មោះ​ថា ហានរីស្ហ ហ៊ែត្ស៍ (Heinrich Hertz)។

ទ្រឹស្តី​នៃ​រលកធាតុអាកាស​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច​នេះ​ត្រូវ​បាន​រកឃើញ​ ដោយ​អ្នកប្រាជ្ញ​ស្កុតឡែនដ៍​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយរូប ឈ្មោះ​ថា ជេមស៍ ឃ្លើក ម៉ាក់ស្វ៊ែល (James Clerk Maxwell)។ យោងតាម​ម៉ាក់ស្វ៊ែល ទាំង​ពន្លឺ និង​ទាំង​រលកធាតុអាកាសវិទ្យុ គឺ​សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​ផ្នែក​​មួយ​នៃ​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ដែល​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​នៅ​ក្នុងលំហ (រួមទាំងភាព​ទទេ​នៅ​ក្នុង​ទីអវកាស​ផង) ដោយ​មិន​ចាំបាច់​មាន​​​អ្វី​ជា​មធ្យោបាយ​ចម្លង​ទាំងអស់។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​អស់ទាំងនេះ ស្ថិត​នៅ​ត្រឹមតែ​ជា​ទ្រឹស្តី និង​ជា​សមីការ​គណិតវិទ្យាតែ​ប៉ុណ្ណោះ។

រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ចន្លោះ​ពីឆ្នាំ១៨៨៦​ដល់​ឆ្នាំ១៨៨៩ ទើប​ ហាន់រីស្ហ ហ៊ែត្ស៍ បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ហើយ​បញ្ជាក់​បាន​ច្បាស់លាស់​ថា រលកធាតុអាកាស​នៃ​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ក្នុងនោះ រួមទាំង​រលកធាតុ​អាកាស​វិទ្យុផង ដែល​ព្យាករ​ដោយ​ម៉ាក់ស្វ៊ែល គឺ​ពិតជា​មាន​ពិតប្រាកដ​មែន។

ក្រោយ​ពី​បាន​ដឹង​អំពី​លទ្ធផល​នៃ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​​ហ៊ែត្ស៍​នេះ នីកូឡា តេសឡា ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើមផ្តោត​​ការ​សិក្សា​អំពី​រលកធាតុ​អាកាស​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច​នេះ ដោយ​នៅ​ពេលនោះ តេសឡា​ងប់ងល់​តែ​នឹង​គំនិតមួយ គឺ​ធ្វើយ៉ាងណា​ស្វែងរក​វិធី​បញ្ជូន​និង​ទទួល​ថាមពល​ដោយ​មិន​ចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែ មិនត្រឹមតែ​ដើម្បី​អាច​បញ្ជូន​សារនោះទេ តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​អាច​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី ដោយ​មិន​ចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែភ្លើង។

នីកូឡា តេសឡា ចាប់ផ្តើម​រកឃើញ​នូវ​គំនិត​ខ្លះៗ ទាក់​ទង​នឹង​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​និង​ទទួល​សញ្ញា​តាម​រលកធាតុ​អាកាស ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ១៨៩២ ហើយ​រហូត​ឈាន​ទៅ​ផលិត​បាន​ទូកមួយ​ដែល​អាច​បញ្ជា​ពី​ចម្ងាយ​ដោយ​ប្រើ​​ទូរបញ្ជា ឬ​តេឡេកុម្ម៉ង់ នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៨។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ក៏​កំពុងតែ​ធ្វើការ​សិក្សា​ទៅលើ​រលកធាតុអាកាស​វិទ្យុ​នេះ​ដែរ ក្នុងនោះ រួមមាន​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​​បារាំង រុស្ស៊ី និង​ជាពិសេស វិស្វករអគ្គិសនី​ជនជាតិ​អ៊ីតាលី​​ឈ្មោះ​ថា ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី (Guglielmo Marconi)។

ម៉ាកូនី ដែល​មាន​ដើមកំណើត​នៅ​អ៊ីតាលី តែ​រស់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស បានរក​ឃើញ​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​សារ​តាម​រលកធាតុអាកាស​វិទ្យុ ហើយ​បាន​ចុះ​វិញ្ញាបនបត្រ​តក្កកម្ម​ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩៧។ ម៉ាកូនី បាន​ជាប់​ឈ្មោះ​ជា​អ្នក​បង្កើត​បច្ចេកវិទ្យា​ទំនាក់ទំនង​តាម​វិទ្យុ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ គឺ​ដោយសារ​តែ​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​ម៉ាកូនី​បាន​រកឃើញ ត្រូវ​បាន​ម៉ាកូនី​​យក​ទៅ​ប្រើប្រាស់​ក្នុង​ការអនុវត្ត​ជាក់ស្តែង​ដោយ​ជោគជ័យ​ តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​​ក្រុមហ៊ុន​​ទូរលេខ​ឥតខ្សែ​មួយ​នៅ​អង់គ្លេស គឺក្រុមហ៊ុន Marconi Company Ltd. (ចាប់ផ្តើមដំបូង​ ក្រុមហ៊ុន​នេះ​មាន​ឈ្មោះ​ថា Wireless Telegraph & Signal Company)។

ផ្ទុយ​ពីនេះ​ទៅវិញ អ្វី​ដែល​នីកូឡា តេសឡា បាន​រកឃើញ គឺ​បាន​ត្រឹមតែ​យក​​ទៅ​បង្ហាញ​ឲ្យ​សាធារណជន​ឃើញ​ជា​គំរូ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ តេសឡា​បាន​ព្យាយាមស្វះស្វែង​រក​ទុនវិនិយោគ យក​មក​​អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​ខ្លួន ដើម្បី​យក​ទៅ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម ក៏ប៉ុន្តែ មិន​បាន​ជោគជ័យ។

តាមការពិត នីកូឡា តេសឡា អាច​រកបាន​ទុនវិនិយោគ​មួយ​ជំហាន​ដំបូង​ដែរ​ ពី​សំណាក់​អ្នកវិនិយោគ ជេភី ម័រហ្គែន ដើម្បី​យក​ទៅ​ចំណាយ​លើ​ការ​អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​ទំនាក់ទំនង​តាម​រលកធាតុអាកាស ហើយ​​តេសឡា​បាន​សាងសង់​ប៉ម​ដ៏​ខ្ពស់​មួយ នៅ​ Long Island (រដ្ឋ​ញូយ៉ក) ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​អង់តែន សម្រាប់​ប្រព័ន្ធ​ទាក់ទង​តាមរលកធាតុ​អាកាស​ទៅកាន់​គ្រប់​កន្លែង​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​ទាំងមូល។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពីក្រោយ​គម្រោង​ប្រព័ន្ធ​ទាក់ទង​នេះ នីកូឡា តេសឡា នៅតែ​​​ងប់ងល់​នឹង​គំនិត​​ចង់​​បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​​តាមរលកធាតុអាកាស ដោយ​មិន​ចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែភ្លើង ដែល​ជា​គម្រោង​ត្រូវការ​ចំណាយ​លុយ​ច្រើន។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​​ក្នុង​រយៈពេល​ត្រឹមតែ​​មួយ​ឆ្នាំ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ប្រព័ន្ធទាក់ទង​តាម​រលកធាតុ​អាកាស​នៅ​មិន​ទាន់​អាច​ដំណើរការ​​សម្រាប់​ការ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​បាន​នៅឡើយ ​តេសឡា​ត្រូវ​​អស់​លុយ ហើយ​ត្រូវ​ត្រឡប់​ទៅ​រក​លុយ​ពី​អ្នក​វិនិយោគ​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត។

នៅ​ក្នុងពេលនោះ ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី បាន​ពង្រីក​មុខជំនួញ​ពី​អង់គ្លេស​ចូល​​មក​បើក​ក្រុមហ៊ុន​នៅ​ញូយ៉ក ហើយ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា ម៉ាកូនី​បាន​ធ្វើ​តេស្ត​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ ក្នុងការ​បញ្ជូន​ទូរលេខ​ឥតខ្សែ​ឆ្លងកាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក​ជាលើកដំបូង​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ជោគជ័យ​នេះ​បាន​ទាក់ទាញ​​​អ្នក​វិនិយោគ​អាមេរិក​​ ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​លោក​ ជេភី ម័រហ្គែន​ផង ឲ្យ​នាំគ្នា​បោះទុន​វិនិយោគ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន​របស់​ម៉ាកូនី ដោយ​មិន​រវីរវល់​នឹង​គម្រោង​របស់​នីកូឡា តេសឡា។

គិតត្រឹម​ឆ្នាំ១៩០៤ ដោយ​លុយ​ក៏​អស់ ហើយ​អ្នក​វិនិយោគ​ថ្មី​ក៏​គ្មាន នីកូឡា តេសឡា ក៏​បាន​បោះបង់​គម្រោង​សាងសង់​ប្រព័ន្ធ​ទាក់ទង​តាម​រលកធាតុ​អាកាសរបស់​ខ្លួន​ចោល។ ៥ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៩០៩ ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី បាន​ទទួល​រង្វាន់ណូបែល​រូបវិទ្យា ទាក់ទង​នឹង​ស្នាដៃ​បង្កើត​បច្ចេកវិទ្យា​ទូរលេខ​ឥតខ្សែ ក្នុងពេល​ដែល​​តេសឡា​ត្រូវ​រស់​នៅ​ក្នុង​សភាព​ឯកោ ទ្រព្យសម្បត្តិ​ក៏​អស់ មុខជំនួញ​ក៏​លែង​មាន ហើយ​គម្រោង​ស្រាវជ្រាវ​អ្វីផ្សេងទៀត​ក៏​មិន​ដំណើរការ​ទៅមុខ​ដោយ​ខ្វះលុយ ហើយ​គ្មាន​អ្នក​បោះទុនវិនិយោគ។

នៅ​ឆ្នាំ១៩១៥ នីកូឡា តេសឡា បាន​​ប្តឹង​ទៅ​តុលាការ​អាមេរិក ដោយ​ចោទ​​ម៉ាកូនី​ថា​បាន​លួច​ចម្លង​ស្នាដៃ​របស់​ខ្លួន ក៏ប៉ុន្តែ បណ្តឹងនេះ​ក៏​មិន​បាន​លទ្ធផលអ្វី​នោះដែរ ដោយសារ​តែ​តេសឡា​ខ្វះខាត​លុយ ហើយ​គ្មាន​លទ្ធភាព​ក្នុងការ​បន្ត​ក្តីក្តាំ​ទល់​នឹង​ម៉ាកូនី។ រហូត​ទាល់តែ​ជិត ៣០ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅខែមិថុនា​​ឆ្នាំ១៩៤៣ ទើប​តុលាការ​កំពូល​អាមេរិក​បាន​ចេញសេចក្តីសម្រេច​មួយ ដោយ​កំណត់​ថា ថ្វីដ្បិត​តែ​ម៉ាកូនី​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​បង្កើត​បច្ចេកវិទ្យា​ទូរលេខ​ឥតខ្សែ​មុនគេ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ គឺ​ជា​ការ​ចម្លង​ចេញ​ពី​ស្នាដៃ​របស់​នីកូឡា តេសឡា។

ក៏ប៉ុន្តែ រហូតមក​ទល់​នឹង​ពេលនោះ តេសឡា​លែង​មាន​វត្តមាន​នៅលើ​ភពផែនដី​ទៀតហើយ។ នីកូឡា តេសឡា បាន​ទទួលមរណភាព​ក្នុង​សភាព​ឯកោ នៅ​ក្នុង​បន្ទប់​សណ្ឋាគារ​​​ក្នុង​ទីក្រុង​ញូយ៉ក នៅថ្ងៃ​៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៤៣ នៅ​ក្នុង​វ័យ ៨៦ឆ្នាំ៕

អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល (១៨៤៧-១៩២២)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|Bell អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល មិនមែន​ជា​អ្នក​​ដែល​បាន​រៀនសូត្រ​ជ្រៅជ្រះ​នោះទេ ដោយ​លោក​រៀន​មិន​បាន​ចប់​ថ្នាក់​សកលវិទ្យាល័យផង ហើយ​​មាន​អាជីព​ដើម​​ត្រឹមតែ​ជា​គ្រូបង្រៀន​ភាសា​ដល់​អ្នក​ថ្លង់​ត្រចៀក​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំណង់ចំណូលចិត្ត​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត ការ​ស្វះស្វែង​​ចង់ដឹង ចង់យល់​ដោយ​ខ្លួនឯង បាន​នាំឲ្យ​លោក​រកឃើញ​នូវ​ឧបករណ៍​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​នៅតែ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​យើងគ្រប់គ្នា​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល កើតនៅ​ថ្ងៃទី៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៨៤៧ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​អេឌីនប៊ើក (Edinburgh) ប្រទេស​ស្កុតឡែនដ៍។ “អាឡិច” (Aleck) ដែល​ជា​ឈ្មោះ​ក្រៅ​នៅ​ផ្ទះ មាន​ម្តាយ​ដែល​ថ្លង់​ត្រចៀក​ទាំងសងខាង​ស្ទើរតែ​ស្តាប់​អ្វីមិនឮ​ទាល់តែសោះ​ ចំណែក​ឪពុកវិញ គឺ​ជា​គ្រូបង្រៀន​ភាសា​ដល់​អ្នក​គថ្លង់ ឬ​អ្នក​ដែល​មាន​បញ្ហា​ក្នុង​ការ​និយាយ។ ជីតា​ខាង​ឪពុក​ក៏​ជា​គ្រូបង្រៀន​ភាសា​គថ្លង់​នេះ​ដែរ ដែល​ទាំងនេះ​ទំនង​ជា​កត្តា​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​​​ជះឥទ្ធិពល​ទៅដល់​ការជ្រើសរើស​អាជីព​របស់​​​ “អាឡិច” នៅ​ពេល​ធំឡើង។ កាលពី​ក្មេង អាឡិច មិនសូវ​ជា​យកចិត្តទុកដាក់​រៀនសូត្រ​ប៉ុន្មាននោះទេ​ ដោយសារ​តែ​មិនចូលចិត្ត​មុខវិជ្ជា​ដែលគ្រូបង្រៀន ហើយ​នៅទីបំផុត អាឡិច​ក៏​ឈប់រៀន នៅ​អាយុ ១៥ឆ្នាំ ដោយ​នៅ​ពេលនោះ អាឡិច​ទើប​នឹង​​​រៀន​ត្រឹមថ្នាក់​វិទ្យាល័យ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ អាឡិច​ចាប់ផ្តើម​ផ្លាស់ប្តូរ​គំនិត នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ត្រូវ​ឪពុក​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅ​រស់នៅ​ជាមួយ​ជីតា នៅឯទីក្រុង​ឡុងដ៍។ នៅ​ទីនោះ អាឡិច​ចាប់ផ្តើម​ងាក​មក​ចាប់អារម្មណ៍​លើ​ការ​រៀនសូត្រឡើងវិញ រហូតក្រោយមក បាន​ប្រឡង​ជាប់​ចូលរៀន​នៅ​សកលវិទ្យាល័​ដ៏ល្បីមួយ​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍​​ ឈ្មោះ​ថា University College of London។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីនោះ អាឡិចក៏​រៀន​មិនបាន​ចប់ចុងចប់ដើម​នោះដែរ ដោយសារ​តែ​ត្រូវ​ចាកចេញ​ពី​អង់គ្លេស​ជាមួយក្រុមគ្រួសារ ទៅរស់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កាណាដា នៅ​ឆ្នាំ១៨៧០ ហើយ​មួយ​ឆ្នាំក្រោយមកទៀត ចាកចេញ​ពី​កាណាដា ទៅរស់​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​បូស្តុន សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅ​បូស្តុន​នោះ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ចាប់​អាជីព​ជា​គ្រូបង្រៀន​​ភាសា​ដល់​អ្នក​ថ្លង់ត្រចៀក នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាល័យក្រុងបូស្តុន (Boston University) ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​​មុខរបរ​ជា​គ្រូ​បង្រៀន​ក៏​ពិតមែន តែ​ប៊ែល​​មាន​ចំណាប់អារម្មណ៍ និង​មាន​ការ​យល់ដឹងច្រើន អំពី​ប្រព័ន្ធ​ផ្ញើសារ​តាម​តេឡេក្រាហ្វ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ក្រៅ​ពី​ការ​បង្រៀន ​ប៊ែល​បាន​​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ផ្តោត​ទៅលើ​ការ​សិក្សាស្រាវជ្រាវ និង​ធ្វើ​ពិសោធន៍ អំពី​បច្ចេកវិទ្យាតេឡេក្រាហ្វ​នេះ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត ប៊ែល​ក៏​មាន​ចំណាប់អារម្មណ៍​យ៉ាងខ្លាំង​ផងដែរ ទៅលើ​ប្រធានបទ​ទាក់ទង​នឹង​សំឡេង។ នៅ​បូស្តុន ក្រៅពី​ការ​បង្រៀន​នៅ​ឯសកលវិទ្យាល័យ​ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល​ក៏​មាន​ទទួល​បង្រៀន​សិស្ស​ជា​លក្ខណៈឯកជន​ផងដែរ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​សិស្ស​ឯកជន​ទាំងនោះ មាន​ពីរនាក់​គឺ​​ជា​កូន​អ្នក​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភ គឺ​លោក ហ្កាឌីន័រ ​ហាប់បាដ​ (Gardiner Greene Hubbard) និង​លោក​ ថូម៉ាស់ ស៊ែនឌ័រ (Thomas Sanders) ដែល​​ជា​អ្នក​វិនិយោគ​​មាន​ចំណាប់អារម្មណ៍​ខ្លាំង​លើ​មុខជំនួញ​ខាងតេឡេក្រាហ្វ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ មុខជំនួញ​ខាង​តេឡេក្រាហ្វ​ត្រូវ​បានគ្រប់គ្រង​ផ្តាច់មុខ ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​​វេសធើន​យូញៀន (Western Union) ហើយ​ដោយសារ​តែ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​គ្រប់គ្រង​ទីផ្សារ​​ផ្តាច់មុខ​គ្មាន​គូប្រជែងបែបនេះ ក្រុមហ៊ុន​វេសធើន​យូញៀន​​អាច​ធ្វើការ​កំណត់​តម្លៃ​តាមតែ​អំពើចិត្ត ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្លៃ​នៃ​ការ​បញ្ជូនតេឡេក្រាម​មាន​កម្រិតខ្ពស់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បានជា​លោក ហ្កាឌីន័រ ​ហាប់បាដ​ និង​លោក​ ថូម៉ាស់ ស៊ែនឌ័រ បាន​ចាប់ផ្តើម​សហការជាមួយ​នឹង​អាឡិចសាន់ឌ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ដោយ​ផ្តល់​លុយកាក់ និង​ទីតាំង​ ឲ្យ​ប៊ែល​ធ្វើការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ និង​ពិសោធន៍ ដើម្បី​ធ្វើយ៉ាងណា​​​រកវិធី​កែលម្អ​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វ​ឲ្យ​បាន​ល្អ​ជា​ង និង​មាន​តម្លៃ​ថោក​​ជាង​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​ប្រើ​ដោយក្រុមហ៊ុន​វេសធើន​យូញៀន។ ចំណុច​សំខាន់​នៃ​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​នៅ​ពេលនោះ គឺ​​ការស្វែងរក​វិធី​​ធ្វើ​យ៉ាងណា​​អាច​ផ្ញើ​តេឡេក្រាម​ឲ្យ​បាន​ច្រើន​ក្នុងពេលតែមួយ និង​នៅលើ​ខ្សែតែមួយ។ មកទល់នឹងពេលនោះ ក្រុមហ៊ុន​វេសធើន​យូញៀន​មាន​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​អាច​ផ្ញើ​តេឡេក្រាម​បានដល់​ទៅបួន​រួចទៅហើយ​ក្នុងពេល​តែមួយ ដោយ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន។ ដូច្នេះ ដើម្បី​ប្រកួត​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​វេសធើន​យូញៀន​បាន គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​រក​វិធី​ធ្វើ​យ៉ាងណា​អាច​ផ្ញើ​សារ​ឲ្យ​​បាន​លើសពីបួន​ក្នុង​ពេល​តែមួយ។ នេះ​ហើយ​គឺ​ជា​ប្រធានបទ​ចម្បងបំផុត​នៃ​ការ​សិក្សាស្រាវជ្រាវ​របស់​អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​លើ​ប្រព័ន្ធ​ផ្ញើ​សារ​តាម​តេឡេក្រាហ្វ​នេះ ប៊ែល​បាន​បែកគំនិត​ទៅ​ចាប់អារម្មណ៍​លើ​ប្រធានបទ​ថ្មីមួយទៀត គឺ​បង្វែរ​បច្ចេកវិទ្យា​តេឡេក្រាហ្វ ដែល​គិត​​មក​ទល់​នឹង​ត្រឹមពេលនោះ អាច​ផ្ញើ​សារ​បាន​ត្រឹមតែ​ជា​អក្សរ ទៅជា​ប្រព័ន្ធ​ដែល​អាច​ផ្ញើ​សារ​ជា​សំឡេង​ គឺ​ទូរស័ព្ទ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​និយាយ​ឆ្លើយឆ្លងគ្នា​ដោយ​ផ្ទាល់បាន។ ប៊ែល​បាន​ចំណាយ​ពេល​យ៉ាងច្រើន​​សិក្សា​និង​ពិសោធន៍​ទៅលើ​ប្រព័ន្ធ​ផ្ញើ​សារជា​សំឡេង​នេះ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រុម​អ្នក​វិនិយោគ ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​លោក​ ហ្កាឌីន័រ ហាប់បាដ មិនមាន​ទំនុកចិត្ត​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មីនេះ ក៏​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ប៊ែល​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​តែ​ទៅលើ​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វ ដែល​នៅ​ពេល​នោះ​ត្រូវ​បាន​គេ​មើល​ឃើញ​ថា​ជា​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​​គេ​អាច​យក​ទៅ​ប្រើប្រាស់​ជាក់ស្តែង និង​អាច​ឲ្យ​គេ​រក​ប្រាក់ចំណេញ​បាន។ នៅ​ទីបំផុត លោក​ហាប់បាដ និង​ប៊ែល បាន​រកឃើញ​នូវ​ដំណោះស្រាយ​កណ្តាល​មួយ គឺ​ប៊ែល​អាច​​ចំណាយពេល​ខ្លះ ធ្វើការ​សិក្សា​​និង​ពិសោធន៍​​អំពី​ការ​បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ទូរស័ព្ទ​បាន​ទៅតាម​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​របស់​លោក ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​ចំណាយ​ពេល​ភាគច្រើន ផ្តោត​អាទិភាព​ទៅលើ​ការ​សិក្សា​អំពី​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វ ដែល​ជា​គោលដៅ​របស់​អ្នក​វិនិយោគ។ ការសិក្សា និង​ពិសោធន៍​របស់​ប៊ែល គឺ​ពិត​ជា​ទទួល​បាន​លទ្ធផល​ស្រប​ទៅតាម​ការ​ចង់​បាន​របស់​អ្នក​វិនិយោគ​មែន ដោយ​ប៊ែល​បាន​រកឃើញ​វិធី​បញ្ជូន​តេឡេក្រាម​​រហូតដល់​ទៅ ១០ ក្នុងពេល​តែមួយ​ និង​នៅលើ​ខ្សែតែមួយ ពោលគឺ កើនលើស​ពី​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន និង​ក្រុមហ៊ុន​វេសធើន​យូញៀន កាល​ពីមុន​ ដែល​បញ្ជូន​សារ​បានតែបួន​ក្នុង​ពេល​តែមួយ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ប៊ែល​ក៏​អាច​សម្រេច​បាន​តាម​បំណង​របស់​​ខ្លួនឯងផងដែរ ដោយ​លោក​បាន​រកឃើញ​វិធី​បញ្ជូន​សំឡេង​តាម​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វ ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​​ប្រព័ន្ធ​ទូរស័ព្ទ ព្រមទាំង​អាច​ចុះ​បញ្ជីប្រកាសនីយបត្រ​តកក្កម្ម​ជា​ម្ចាស់​ស្នាដៃ នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៦។ មួយឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល រួមជាមួយ​នឹង ហ្កាឌីន័រ ហាប់បាដ និង​ ថូម៉ាស់ ស៊ែន ក៏​បាន​រួមដៃគ្នា​បង្កើត​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ទូរស័ព្ទ​ថ្មី​មួយ​ផ្ទាល់​ខ្លួនឯង ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា Bell Telephone Company។ ក្រុមហ៊ុន Bell Telephone Company នេះហើយ ដែល​ជា​ប្រភពដើម​របស់​ក្រុមហ៊ុន American Telephone & Telegraph ហៅកាត់ថា AT&T ដែល​នៅ​បន្ត​មាន​ដំណើរការ​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ទូរគមនាគមន៍​ដ៏​ធំ​ជាងបង្អស់​នៅលើ​ពិភពលោក៕

អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ​និង​ការបង្កើត​ប្រព័ន្ធទូរស័ព្ទ គិត​មកទល់​នឹង​សម័យកាល​​របស់​ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល មនុស្ស​យើង​អាច​បញ្ជូន​សារ​ពី​កន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយ​ទៀត តាមរយៈ​មធ្យោបាយ​សំខាន់ៗ​ចំនួន​ពីរ។ មធ្យោបាយ​ទីមួយ គឺ​ការ​បញ្ជូន​សារ​​ដោយ​ផ្ទាល់​តាមរយៈ​អ្នកនាំសារ ឬ​ប្រៃសណីយ៍ ដែល​ជា​មធ្យោបាយ​បញ្ជូន​សារ​មួយ​ ​មាន​ល្បឿន​យឺត និង​មិនសូវ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ សម្រាប់​រយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ។ មធ្យោបាយទីពីរ គឺ​ការ​បញ្ជូនសារ​តាម​ប្រព័ន្ធតេឡេក្រាហ្វ (តេឡេក្រាម)។ បើធៀប​នឹង​ការ​បញ្ជូន​សារ​តាម​ប្រៃសណីយ៍ តេឡេក្រាហ្វ គឺ​ជា​ប្រព័ន្ធ​បញ្ជូន​សារ​មួយ ដែល​មាន​ល្បឿនលឿន និង​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុង​រយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មាន​តម្លៃ​ថ្លៃ ដោយសារ​តែ​​ពីដំបូងឡើយ នៅលើ​ខ្សែតេឡេក្រាហ្វមួយ​ គេ​អាច​បញ្ជូន​សារ​ម្តងបានតែ​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ ក្រោយ​មក តាមរយៈ​ការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​របស់​អ្នក​ជំនាញ រួមមាន​ដូចជា ថូម៉ាស់ អេឌីសុន និង​អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ជាដើម គេ​អាច​រកវិធី​បញ្ជូន​តេឡេក្រាម​បាន​រហូតដល់​ទៅ ២ បន្ទាប់មក ៤ ហើយ​ក្រោយមក​រហូត​ដល់​ទៅ ១០ ក្នុងពេល​តែមួយ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះក៏ដោយ ​ប៊ែល​នៅតែ​យល់ថា ការផ្ញើសារ​តាម​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វនេះ ក៏​នៅតែ​មិនសូវ​ជា​មាន​ប្រសិទ្ធភាពនោះដែរ ដោយសារ​តែ​វាមាន​ដំណាក់កាល​ស្មុគស្មាញ​ច្រើន។ ដំបូង គេ​ត្រូវ​​យកសារ​ដែល​ត្រូវ​ផ្ញើ​យក​ទៅ​បំប្លែង​ជា​កូតតេឡេក្រាហ្វ​ជាមុនសិន គឺ​កូត​ដែល​មានទ្រង់ទ្រាយ​ជា​បណ្តុំ​នៃ​ចំណុច​និង​ឆ្នូត (dot and dash) ទើប​អាច​ផ្ញើ​ចេញ​ទៅបាន។ នៅ​ឯ​ចុងខ្សែម្ខាងទៀត សារ​ដែល​គេ​ទទួលបាន ក៏​ជា​សុទ្ធតែ​ជា​ចំណុច​និង​ឆ្នូត​នេះដែរ ដែល​គេ​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​យក​ទៅ​បំប្លែង​ឲ្យ​ទៅ​ជា​សារអក្សរ​ឡើងវិញ ទើប​អាច​មើល​យល់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា នៅ​ក្នុង​ពេល​សិក្សា​ទៅលើ​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ផ្តោតអារម្មណ៍​យ៉ាងខ្លាំង​ទៅលើ​សំណួរ​មួយ​ថា ចុះបើ​គេ​អាច​បញ្ជូន​សារ​ជា​សំឡេង ហើយ​អាច​និយាយ​ឆ្លើយឆ្លងគ្នា​ដោយ​ផ្ទាល់បាន? ប៊ែល ដែល​ជា​អ្នក​មាន​ជំនាញ​ខាង​ប្រព័ន្ធតេឡេក្រាហ្វផង ហើយ​​ជា​អ្នក​មាន​ចំណេះដឹង​ច្រើន​ខាង​ភាសា​និង​ការបញ្ចេញសំឡេង​របស់​មនុស្ស​ផងនោះ ក៏​ចេះតែ​គិត​ថា គេ​គួរ​តែ​អាច​រកវិធី​កែច្នៃ​ខ្សែតេឡេក្រាហ្វ​​ពី​ការ​បញ្ជូន​សារ​ជា​ចំណុច​និង​ឆ្នូត ទៅ​ជា​ការ​បញ្ជូន​សំឡេង​មនុស្ស​ដោយ​ផ្ទាល់​បាន។ នៅ​ក្នុងអំឡុង​ពេលនោះ ប៊ែល​​ប្រកប​មុខរបរ​ជា​គ្រូបង្រៀន​ភាសា​ដល់​អ្នកថ្លង់​ត្រចៀក​ផង និង​ទទួល​ការងារ​ពី​អ្នក​វិនិយោគ​ដើម្បី​សិក្សា​រកវិធី​កែលម្អ​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វផង ក៏ប៉ុន្តែ ប៊ែល​នៅតែ​ឆ្លៀត​យក​ពេល​ដែល​សល់​ពីនេះ ជាពិសេស​ពេលយប់ យក​ទៅ​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ដើម្បី​រកវិធី​បញ្ជូន​សារ​ជា​សំឡេង។ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ដែល​មាន​ជីតា និង​ឪពុក បូករួម​ទាំង​ខ្លួនឯង ជា​គ្រូបង្រៀន​ភាសា​​និង​ការ​បញ្ចេញ​សំឡេង​ដល់​អ្នកថ្លង់ត្រចៀក មាន​ការ​យល់ដឹង​ច្រើន​ពី​​សំឡេង​របស់​មនុស្ស។ ប៊ែល​ដឹង​ថា សំឡេង​ចេញ​ពី​ពាក្យ​សម្តី​ដែល​យើង​និយាយ គឺ​វា​មាន​ឥទ្ធិពល​បង្កើត​ទៅ​ជា​រំញ័រ​នៅ​ក្នុង​បរិយាកាស ដែល​គេ​ហៅ​ថា រលកនៃ​សំឡេង (sound waves/ondes sonore) ហើយ​រំញ័រ​នេះ​មាន​លក្ខណៈ​ពិសេស​ខុសៗគ្នា​អាស្រ័យ​ទៅលើ​សំឡេង​ដែល​ចេញ​ពី​ពាក្យ​នីមួយៗ។ ដូច្នេះ ប្រសិនបើ​គេ​អាច​រកវិធី​បង្កើត​ឧបករណ៍​ ដែល​អាច​ចាប់​​​រំញ័រ​របស់​សំឡេង បំប្លែង​ទៅ​ជា​សញ្ញា​អេឡិចត្រូ​ម៉ាញេទិច បញ្ជូន​តាម​ខ្សែ​តេឡេក្រាហ្វ ហើយ​នៅ​ចុង​ម្ខាងទៀត​ បំប្លែង​សញ្ញា​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច​នេះ​ឲ្យ​ទៅ​ជា​រំញ័រ​នៃ​សំឡេងឡើងវិញ គេ​ប្រាកដ​ជា​នឹង​អាច​បង្កើត​ជា​ខ្សែទូរស័ព្ទ ដើម្បី​អាច​និយាយ​ឆ្លើយឆ្លង​គ្នា​ដោ​យ​ផ្ទាល់​បាន។ នេះ​ហើយ​ជា​ចំណុច​គន្លឹះ ដែល​ប៊ែល​ចំណាយ​ពេល​សិក្សា​និង​ពិសោធន៍ ជាមួយ​នឹង​ជំនួយការ​របស់​លោក ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ថា ថូម៉ាស់ វ៉ាត់សុន (Thomas Watson)។ នៅ​ដើម​ឆ្នាំ១៨៧៦ ប៊ែល​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ ក្នុងការ​បញ្ជូន​សំឡេង​​តាម​ខ្សែតេឡេក្រាហ្វ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​មិនទាន់​អាច​បង្កើត​ជា​ខ្សែ​ទូរស័ព្ទ​បាន​នៅឡើយទេ ដោយសារ​តែ​នៅ​ពេល​នោះ សំឡេង​ដែល​គេ​ទទួល​បាន​នៅ​ចុងខ្សែម្ខាងទៀត មិនទាន់​អាច​ឲ្យ​គេ​ស្តាប់​ឮ​​ច្បាស់ ហើយ​បែងចែក​ពាក្យអ្វី​ជាពាក្យ​អ្វី​ពិតប្រាកដ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​និយាយ​ស្តាប់គ្នា​​យល់​​បាន​នៅឡើយនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ប៊ែល​​បាន​ប្រញាប់ប្រញាល់​យក​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​រកឃើញ ទៅ​ដាក់​ពាក្យ​សុំ​ចុះ​បញ្ជី​តក្កកម្ម ដើម្បី​សុំ​ការ​ទទួលស្គាល់​ពី​អាជ្ញាធរ​ថា​ជា​ស្នាដៃ​របស់​លោក ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ក្រៅ​ពី​ប៊ែល នៅ​មាន​អ្នក​ផ្សេងទៀត ​ដែលក៏​​កំពុង​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​ពិសោធន៍​រកវិធី​បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ទូរស័ព្ទ​នេះ​ដែរ ហើយ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​ម្នាក់​ដែល​ធ្វើ​ពិសោធន៍​បាន​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ គឺ​វិស្វករ​ខាង​អគ្គិសនី​ ឈ្មោះ​ថា អេលីស្ហា ហ្គ្រេយ៍ (Elisha Gray)។ តាមការពិត អេលីស្ហា ហ្គ្រេយ៍ ក៏​បាន​រកឃើញ​វិធី​បញ្ជូន​សំឡេង​តាម​ខ្សែតេឡេក្រាហ្វ នៅ​ក្នុង​ពេល​ប្រហាក់ប្រហែល​ជាមួយ​នឹង​អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ អាជ្ញាធរ​អាមេរិក​បាន​ផ្តល់​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម (ប៉ាតង់) ទៅ​ឲ្យ​ប៊ែល ដោយ​លើក​ហេតុផល​ថា ប៊ែល​គឺ​ជា​អ្នក​បាន​មក​ចុះ​ឈ្មោះ​ដាក់ពាក្យសុំ​មុន​ គឺ​ប៊ែល​ទៅ​​ដាក់ពាក្យ​នៅ​ថ្ងៃទី១៤ ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៧៦ ចំណែក​ហ្គ្រេយ៍​វិញ ទៅ​ដាក់ពាក្យពាក្យ​នៅថ្ងៃ​ជាមួយគ្នា​នោះដែរ តែ​​​ប៉ុន្មានម៉ោង​​ក្រោយ​ប៊ែល។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ននេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ភាពចម្រូងចម្រាស​នៅ​តែ​បន្ត​កើតមាន​ខ្លះៗ ក៏ប៉ុន្តែ ជាទូទៅ គេ​នាំគ្នា​កំណត់​ថា ប៊ែល និង​ហ្គ្រេយ៍ សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​វិធី​បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ទូរស័ព្ទ​ តាមរយៈ​ការ​សិក្សានិង​ពិសោធន៍​ដាច់ដោយឡែក​ពីគ្នា ដោយ​គ្មាន​អ្នកណា​លួច​ចម្លង​អ្នកណា​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ប៊ែល​ជាប់ឈ្មោះ​ជា​អ្នក​បង្កើត​ទូរស័ព្ទ គឺ​ដោយសារ​តែ​ប៊ែល​​ជា​អ្នក​ទទួល​បាន​ប្រកាសនីយបត្រ​តកក្កកម្ម​ពី​អាជ្ញាធរ​អាមេរិក។ នៅ​ខែ​មីនា​ ឆ្នាំ១៨៧៦ ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​ពី​អាជ្ញាធរ​​រួចហើយ ទើប​ប៊ែល​​អាច​រកវិធី​ផលិត​ខ្សែ​ទូរស័ព្ទ ដែល​អាច​និយាយ​គ្នា​យល់​បាន រួចហើយ​យក​ទៅ​ដាក់​តាំង​បង្ហាញ​ឲ្យ​សាធារណជន​បាន​ឃើញ និង​សាកល្បង នៅ​ខែ​មិថុនា​ឆ្នាំ​ដដែល​នោះ នៅ​ក្នុង​ពិព័រណ៍​រំឭកខួប​១០០ឆ្នាំ​នៃ​ការ​កកើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​ស្នាដៃ​ និង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ចាប់ផ្តើម​ល្បី​រន្ទឺ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ដែល​ប៊ែល​យក​បច្ចេកវិទ្យា​ទូរស័ព្ទ​នេះ​ទៅ​លក់​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​វេសធើន​យូញៀន​យក​ទៅ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម វេសធើន​យូញៀន​បដិសេធ​មិន​ព្រមទិញ។ ប៊ែល​ក៏​បាន​សម្រេច​​យក​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​ទៅ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​ដោយ​ខ្លួនឯង ដោយ​បាន​​រួមដៃ​គ្នា​​ជាមួយ​នឹង​អ្នក​វិនិយោគ​ពីរ​នាក់ទៀត គឺ​លោក ហ្កាឌីន័រ ​ហាប់បាដ​ (Gardiner Greene Hubbard) និង​លោក​ ថូម៉ាស់ ស៊ែនឌ័រ (Thomas Sanders) បង្កើត​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ទូរស័ព្ទ​មួយឡើង នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៧ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា Bell Telephone Company។ ប៉ុន្មានថ្ងៃ​ក្រោយ​ការ​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​នេះ ប៊ែល​បាន​រៀបការ​ជាមួយ​ ម៉ាប៊ែល ហាប់បាដ (Mabel Hubbard) ដែល​ជា​អតីត​កូនសិស្ស និង​ត្រូវ​​ជា​កូនស្រី​របស់​លោក ហ្កាឌីន័រ ហាប់បាដ។ ហើយ​​ក្រោយៗ​មក​ទៀត ប៊ែល​បាន​បន្ត​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​ពិសោធន៍​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ជាពិសេស គឺ​ការ​បង្កើត​​អូឌីយ៉ូម៉ែត្រ (audiometer/audiomètre) គឺ​ឧបករណ៍​​ដើម្បី​វាស់​​ត្រចៀក​ក្នុងការ​ស្តាប់សំឡេង។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ឈ្មោះ​របស់​ប៊ែល​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​ភាពខ្លាំង​ឬ​ខ្សោយ​នៃ​សំឡេង គឺ ដេស៊ីប៊ែល (décibel អក្សរកាត់​ថា dB)។ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ នៅ​ថ្ងៃទី២ ខែ​សីហា ឆ្នាំ១៩២២ ក្នុងវ័យ ៧៥ឆ្នាំ។ នៅថ្ងៃ​បញ្ចុះសព​របស់លោក​ សេវាកម្ម​ទូរស័ព្ទ​នៅ​ទូទាំង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទាំងមូល ​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្អាក​ដំណើរការ​រយៈពេល ១នាទី ដើម្បី​ជា​ការ​គោរព​វិញ្ញានក្ខន្ធ​ដល់​​​​ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ដែល​នៅ​ក្នុង​រយៈពេល​ជាច្រើន​ទសវត្សរ៍​ក្រោយៗ​មក​ទៀត ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចារឈ្មោះ​ថា​ជា​អ្នក​​បង្កើត​​ទូរស័ព្ទ បន្សល់​ទុក​នូវ​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​យ៉ាង​ទូលំទូលាយ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕

អាល់ប៊ែរ ​អាញ់ស្តាញ់ ​(១៨៧៩-១៩៥៥)

កែប្រែ

រូបភាពតូច|Einstein អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ធ្លាប់​ជា​ក្មេង​រៀន​មិន​បាន​លទ្ធផល​ល្អ រហូត​​​ត្រូវ​​សាលា​ដេញចេញ តែ​បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដែល​ទទួល​រង្វាន់​ណូបែល​ខាង​រូបវិទ្យា, ជា​សកម្មជន​សន្តិភាព​និយម តែ​បាន​បង្កើត​ទ្រឹស្តី ដែល​នាំ​ទៅដល់​ការ​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​ជា​អាវុធ​ប្រល័យលោក... នេះ​គឺ​ជា​ប្រវត្តិ​នៃ​ដំណើរ​ជីវិត​របស់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏​ធំបំផុត​មួយ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្រ្ត ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​សម័យកាល​អ៊ីសាក់ ញូតុន។ អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ កើតនៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ១៨៧៩ នៅ​ទីក្រុង​អ៊ូម (Ulm) ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ តែ​ធំដឹងក្តី​​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​មុយនិច។ អនាគត​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏ល្បី​មួយ​នេះ កើតមក​មិនមាន​លក្ខណៈពិសេស​អ្វី​ឲ្យ​លើស​ពី​ក្មេង​ដទៃ​ទៀត​នោះទេ គឺ​មានតែ​ផ្ទុយ​ទៅវិញ។ អាញ់ស្តាញ់​ជា​ក្មេង​ដែល​ក្រ​ចេះនិយាយ​ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​ឪពុកម្តាយ​ព្រួយបារម្ភ​ខ្លាំង ហើយ​នាំ​យក​ទៅ​ជួប​គ្រូពេទ្យ។ ទាល់តែ​ដល់​អាយុ​ ៣ ទៅ ៤ឆ្នាំ ទើប​អាញ់ស្តាញ់​ចេះនិយាយ។ នៅវ័យកុមារ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​ក្មេងៗស្របាលគ្នា​នៅ​សម័យនោះ ចូលចិត្ត​លេង​ច្បាំងគ្នា អាញ់ស្តាញ់វិញ ចូលចិត្ត​លេង​សង់ផ្ទះ ជាពិសេស សង់ផ្ទះ​ជាច្រើន​ជាន់​ដោយ​ប្រើ​សន្លឹកបៀរ ហើយ​​ចូលចិត្ត​នៅ​តែឯង អង្គុយ​សញ្ជប់សញ្ជឹង និង​ស្រមើស្រមៃ។ នៅ​ក្នុង​ការស្រមើស្រមៃ​នេះ អាញ់​ស្តាញ់​ចូលចិត្ត​គិត​ពី​អ្វីៗ​ដែល​ហួស​ពី​ការ​មើលឃើញ​ដោយ​ភ្នែក, ពី​អ្វីៗ​ដែល​គេ​ពិបាក​នឹង​ពន្យល់ ហើយ​ក្រោយមក ទម្លាប់​គិតស្រមើស្រមៃ​នេះ​ក៏ក្លាយ​ទៅ​ជា​វិធីសាស្រ្ត​មួយ ក្នុងការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​អាញ់ស្តាញ់។ វិធីសាស្រ្ត​សិក្សា​ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ការធ្វើ​ពិសោធន៍​ដោយ​គិត​ក្នុងចិត្ត” (Thought Experiment)។ គ្រឿងលេង​មួយ​ទៀត ដែល​ទាក់ទាញ​អារម្មណ៍​អាញ់ស្តាញ់​យ៉ាងខ្លាំង​ដែរ​​កាល​ពី​ក្មេង គឺ​ត្រីវិស័យ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​ទទួល​ជា​អំណោយ​​ពី​ឪពុក តាំង​ពី​ពេល​មាន​អាយុ​ទើប​នឹង​បាន ៤ ទៅ ៥ឆ្នាំ។ អាញ់ស្តាញ់​មាន​ការ​ចម្លែក​ក្នុងចិត្ត​យ៉ាងខ្លាំង នៅពេល​ដែល​មើលឃើញ​ទ្រនិចត្រីវិស័យ​តែងតែ​ចង្អុល​ទៅ​ទិសដៅមួយ​ជាប់ជានិច្ច គឺ​ទិស​ខាងជើង។ អាញ់ស្តាញ់​សាកល្បង​គ្រប់មធ្យោបាយ ដោយ​យក​ត្រីវិស័យ​ទៅដាក់​ពី​កន្លែងមួយ ទៅ​កន្លែងមួយ ទាំង​ដាក់​ផ្កាប់ ឬ​ផ្ងា ឬក៏​ចាប់បង្វិល​យ៉ាងណា ក៏​​​ទ្រនិច​របស់​វា​នៅតែត្រឡប់​មក​រក​កន្លែង​ដើម គឺ​ចង្អុល​ទៅ​ទិស​ខាងជើង។ អាញ់ស្តាញ់​ឆ្ងល់​ខ្លាំងណាស់ ក៏​សួរ​ទៅ​ឪពុក​ថា តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ទ្រនិច​ត្រីវិស័យ​តែងតែ​ចង្អុល​ទៅ​ទិសតែមួយ​បែបនេះ? ឪពុក​របស់​អាញ់ស្តាញ់​បាន​ពន្យល់​ថា ផែនដី​យើង គឺ​ប្រៀបបាន​នឹង​ដែកឆក់​ដ៏ធំមួយ ដែល​មាន​កម្លាំង​ម៉ាញេទិក​ទាញ​ទ្រនិច​ត្រីវិស័យ​ឲ្យ​ចង្អុល​ទៅ​ទិស​ខាងជើង។ អាញ់ស្តាញ់​កាន់តែ​មាន​ភាព​អស្ចារ្យ​ក្នុងចិត្ត​​ខ្លាំងឡើង​ថែមទៀត នៅពេលដែល​ដឹង​ថា នៅជុំវិញ​ខ្លួនយើង​មាន​កម្លាំង​ដ៏​ចម្លែក​មួយ ដែល​យើង​មើល​មិនឃើញ តែ​មាន​ឥទ្ធិពល​អាច​បង្វិល​ទ្រនិច​ត្រីវិស័យ​បាន។ អនុស្សាវរីយ៍​ជាមួយ​នឹង​ត្រីវិស័យ​បាន​បន្ត​ដក់ជាប់​ក្នុង​គំនិត​របស់​អាញ់ស្តាញ់ រហូត​ដល់​វ័យ​ចំណាស់​ក៏​លោក​នៅតែ​ចងចាំ ហើយ​បានសរសេររំឭក​ថា គឺ​ចេញ​ពី​ត្រីវិស័យ​នេះហើយ​ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​លោក​មាន​គំនិត​ដក់​ជាប់មក​រហូត​ថា នៅ​ពី​ខាង​ក្រោយ​អ្វីៗ​ដែល​យើង​មើល​ឃើញ​ដោយ​ភ្នែក គឺ​មាន​អ្វីៗ​ជាច្រើន​ទៀត​ដែល​យើង​មើល​មិនឃើញ។ ក្រៅពី​កម្លាំង​ម៉ាញេទិក នៅ​មាន​កម្លាំង​អរូបិយមួយទៀត ដែល​ទាក់ទាញ​អារម្មណ៍​អាញ់ស្តាញ់​តាំងពី​ក្មេងមក​ដែរ គឺ​អគ្គិសនី។ ឪពុក​របស់​អាញ់ស្តាញ់ គឺ​ជា​​វិស្វករ ហើយ​រួម​ជាមួយ​នឹង​ឪពុកមា​របស់​អាញ់ស្តាញ់ ពួកគាត់​បាន​បង្កើត​​ជា​សហគ្រាស​មួយ ដែល​មាន​ជំនាញ​ខាង​គ្រឿងអគ្គិសនី។ អាញ់ស្តាញ់​មាន​ការ​អស្ចារ្យ​ក្នុង​ចិត្ត​ចំពោះ​ចរន្ត​អគ្គិសនី… វាជា​របស់​ដែល​គេ​មិនអាច​មើល​ឃើញ តែ​មាន​អំណាច​ខ្លាំងអស្ចារ្យ ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ក៏​ពោរពេញ​ទៅ​ដោយ​គ្រោះថ្នាក់។ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​មាន​ចម្ងល់​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ​ទាក់ទង​នឹង​អគ្គិសនី ដោយ​​ចោទជា​​សំណួរ​យ៉ាងច្រើន​ មិនចេះចប់​មិនចេះហើយ ចំពោះ​ឪពុក និង​ឪពុកមា។ តើ​អគ្គិសនី​ធ្វើឡើង​ពី​អ្វី? ​មាន​ល្បឿនលឿន​ប៉ុណ្ណា? តើ​គេ​មាន​វិធី​អាច​មើល​វាឃើញ​ដែរទេ? ។ល។ និង​ ។ល។ អាញ់ស្តាញ់​កើតក្នុង​ត្រកូល​ជ្វីហ្វ តែ​មិនមែន​ជា​អ្នក​គោរពប្រតិបត្តិ​តាម​សាសនា​និង​ទំនៀមទម្លាប់​ជ្វីហ្វ​នោះទេ។ មិនត្រឹមតែ​ប៉ុណ្ណោះ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​ឪពុកម្តាយ​ចុះឈ្មោះ​ឲ្យ​ចូលរៀន​នៅ​សាលាបឋមសិក្សា​កាតូលិក​ ដោយ​យល់ថា ជា​សាលា​ដែល​មាន​គុណភាព។ ការសិក្សា​របស់​អាញ់ស្តាញ់​​នៅ​ថ្នាក់​បឋមសិក្សា​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​រលូន ដោយ​គ្មាន​ចោទជា​បញ្ហា​អ្វីនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​ចាប់ផ្តើម​ប្រែប្រួល នៅ​ពេល​ចូល​ថ្នាក់​អនុវិទ្យាល័យ។ គ្រូរបស់​អាញ់ស្តាញ់​មិនចូលចិត្ត​អាញ់ស្តាញ់​ដែល​ចូលចិត្ត​សួរដេញដោល​ច្រើន​ហួសហេតុ ហើយ​ជាពិសេស គឺ​សួរ​ពី​រឿង​ដែល​ហួស​ពី​កម្មវិធី​សិក្សា ឬ​ក្រៅកម្មវិធី​សិក្សា។ ចំណែក​ឯ​អាញ់ស្តាញ់​វិញ ក៏​មិនចូលចិត្ត​​សាលា៖​ មិនចូលចិត្ត​ទាំង​​ការ​តម្រូវ​ឲ្យ​ស្លៀកពាក់ឯកសណ្ឋាន និង​វិន័យតឹងតែង​ដូច​សាលាទាហាន, មិនចូលចិត្ត​ទាំង​បរិយាកាស​ជុំវិញ ដោយសារ​តែ​អាញ់ស្តាញ់​មាន​គំនិត​ខុសគេ មានចំណាប់អារម្មណ៍ និង​ចំណូលចិត្ត​ខុសគេ ពិបាក​ក្នុងការ​រាប់អានមិត្ត និង​ជាពិសេស គឺ​អាញ់ស្តាញ់​មិនចូលចិត្ត​ការ​បង្រៀន ដែល​តម្រូវ​ឲ្យ​មាន​ការ​អាន និង​​ទន្ទេញចាំមាត់ និង​ទាមទារ​ឲ្យ​សិស្ស​​គោរព​តាម​យ៉ាង​ខ្ជាប់ខ្ជួន​នូវ​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​គ្រូ ដោយ​មិន​បើក​ចំហ​ឲ្យ​មាន​ការចោទសួរ ឬ​ជជែកដេញដោល។ បន្តិចម្តងៗ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​មាន​ការ​សោះល្វើយ​ក្នុងការ​រៀនសូត្រ លើកលែងតែ​មុខវិជ្ជា​មួយ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​​ចូលចិត្ត​ជាងគេ គឺ​គណិតវិទ្យា ដោយសារ​តែ​វា​ជា​មុខវិជ្ជាមួយ ដែល​ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​ត្រិរិះពិចារណា ហើយ​មិនចេះតែ​អាន និង​ទន្ទេញចាំមាត់។ នៅពេល​អាញ់ស្តាញ់​មាន​អាយុ ១៦ឆ្នាំ ដោយសារ​តែ​មុខ​ជំនួញ​របស់​ឪពុក ក្រុមគ្រួសារ​របស់​អាញ់ស្តាញ់​​បាន​រើចេញ​ពី​អាល្លឺម៉ង់​ទៅ​រស់​នៅ​អ៊ីតាលី​ ក៏ប៉ុន្តែ ឪពុក​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ដែល​មាន​ក្តីស្រមៃ​ចង់​ឲ្យ​កូន​ក្លាយ​ជា​វិស្វករ​ ក៏​បាន​ទុក​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​បន្ត​ការ​រៀនសូត្រ​នៅ​ទីក្រុង​មុយនិច​តែម្នាក់ឯង។ ការបែកពី​ក្រុមគ្រួសារ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​មាន​ភាពកណ្តោចកណ្តែង ហើយរួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​មិនចូលចិត្ត​សាលា​ស្រាប់ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​រៀន​លែងចូល ហើយ​ជារឿយៗ តែងតែ​​រង​ទណ្ឌកម្ម ដោយ​ការ​ធ្វើ​ល្មើស​នឹង​វិន័យសាលា។ អាញ់ស្តាញ់​មាន​ផ្នត់គំនិត​មួយ​ថា ការ​ស្តាប់​តែ​តាម​បញ្ជាគ្រូ ឬ​គោរព​តាមតែ​​វិន័យ​ដោយមិនគិតពិចារណា វា​គឺ​ជា​សត្រូវ​ដ៏ធំបំផុត​​នៃ​ការស្វែងរក​សេចក្តីពិត។​​ នៅទីបំផុត អាញ់ស្តាញ់​ក៏​ត្រូវគេ​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​សាលា​ឈប់​ឲ្យ​រៀន​តទៅទៀត។ ការបណ្តេញចេញ​ពី​សាលា បើទោះបីជាសាលា​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​មិនចូលចិត្ត តែ​វា​ជា​បទពិសោធន៍​ដ៏ជូរចត់​មួយ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់។ អាញ់ស្តាញ់​ខឹង​នឹង​គ្រូ ព្រមទាំង​​មានភាព​អាម៉ាស់ និង​ខកចិត្ត​ចំពោះ​ខ្លួនឯង ដែល​ទទួលបរាជ័យ​​នៅ​សាលា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា អាញ់ស្តាញ់​ក៏​សប្បាយចិត្ត​ដែរ... សប្បាយចិត្តនឹង​​បាន​ទៅ​រស់នៅ​ជួបជុំ​គ្រួសារ​នៅ​អ៊ីតាលី៕

អាញ់ស្តាញ់៖ ​បរាជ័យ​នៅក្នុង​ជីវិត នៅចុងឆ្នាំ១៨៩៤ អាញ់ស្តាញ់ ដែល​រៀន​មិន​ចប់​ថ្នាក់​វិទ្យាល័យ​ផងនោះ​​ ​បាន​ចាកចេញ​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ​ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​រស់នៅ​ជួបជុំ​ជាមួយគ្រួសារ នៅ​ប៉ែក​ខាងជើង​ប្រទេស​អ៊ីតាលី។ ទៅដល់​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ផង អាញ់ស្តាញ់​បាន​ដាក់ចិត្ត​ស្រឡាញ់​ប្រទេស​អ៊ីតាលី​ ដែល​ជា​ប្រទេស​មិនប្រកាន់​ទំនៀមទម្លាប់ និង​វិន័យតឹងរ៉ឹង​ដូចអាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ប្រជាជន​អ៊ីតាលី​ក៏​​មាន​ភាពរាក់ទាក់ និង​ចិត្តគំនិត​បើក​ចំហ ដែល​ត្រូវនឹង​ផ្នត់គំនិត​របស់​អាញ់ស្តាញ់។ នៅ​ក្នុងដែនដី​ដែល​ជា​ប្រភព​អ្នក​ប្រាជ្ញ​សម័យកាល​ La Renaissance នេះ អាញ់ស្តាញ់​រស់​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​មួយ​ពោរពេញ​​ដោយ​ភាពរីករាយ... រីករាយ​នឹង​ការ​ទស្សនា​ការ​​​ប្រគុំតន្រ្តី​បុរាណ, រីករាយ​នឹង​ការ​ទស្សនា​សារៈមន្ទីរ និង​ជាពិសេស រីករាយ​នឹង​ការ​មាន​ពេលវេលា​​គិតពិចារណា និង​អានសៀវភៅ​ទៅ​តាម​ចិត្តចង់។ នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​ផ្តោត​អារម្មណ៍​ខ្លាំង​ទៅនឹង​ការ​សិក្សា​ឈ្វេងយល់ ពី​ប្រវត្តិ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​មុនៗ ជាពិសេស អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​ទទួលរង​នូវការ​រិះគន់ ឬ​ការ​ដាក់ទោស ដោយ​សារ​តែ​ប្រកាន់​​គំនិត​ផ្ទុយ​ពី​ជំនឿ និង​ទំនៀមទម្លាប់ចាស់ រួមមាន​ដូចជា តារាវិទូ​ប៉ូឡូញ នីកូឡា កូពែរនិក និង​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី កាលីលេ ជាដើម។ សម្រាប់​មនុស្ស​ដូចជា​អាញ់ស្តាញ់ ដែល​ចូលចិត្ត​មាន​សិទ្ធិសេរីភាព​ពេញលេញ​ក្នុង​ការ​គិតពិចារណា អានសៀវភៅ និង​សិក្សាឈ្វេងយល់​ទៅលើ​ប្រធានបទ​តាម​តែខ្លួន​ចង់ ដោយ​មិន​បារម្ភ​ពី​ការ​គោរពវិន័យសាលា និង​ការបង្រៀន​របស់​គ្រូ គ្មាន​អ្វី​ដែល​សប្បាយ​ជាង​ជីវិត “អ្នកប្រាជ្ញ​ក្រៅសាលា" ដូចជា​​នៅ​អ៊ីតាលី​នេះ​ទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជីវិត​សប្បាយរីករាយ​នេះ​មិនស្ថិតស្ថេរ​នៅ​បាន​យូរ​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។ កិច្ចការ​រកស៊ី​របស់​ឪពុក​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ​ជា​បន្តបន្ទាប់ ហើយ​ជីវភាព​គ្រួសារ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះ​ពី​មួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ។ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ខ្វាយខ្វល់​ពី​ដំណើរជីវិត​ទៅថ្ងៃ​អនាគត។ អាញ់ស្តាញ់​ដឹងច្បាស់​ថា លោក​មិន​អាច​បន្ត​រស់នៅ​ដោយពឹងលើ​ឪពុកម្តាយ​បែបនេះ​តទៅទៀត​បានទេ ហើយ​ការរស់នៅ​តាមរបៀប​របស់​លោក នៅ​អ៊ីតាលី​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​វា​ជា​ដំណើរជីវិត​ដ៏រីករាយមួយ ហើយ​លោក​ក៏​អាច​កើនចំណេះដឹង​ច្រើន​ជាងកាល​ពី​រៀន​នៅសាលា​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ វា​មិន​អាច​ផ្តល់​ឱកាស ក្នុងការ​ស្វែងរក​ការងារ​ធ្វើ ដើម្បី​បាន​លុយ​មក​ចិញ្ចឹមជីវិត​បាន​នោះដែរ។ ក្រោយ​ពី​បាន​គិតពិចារណា​យ៉ាង​ល្អិតល្អន់ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បាន​កំណត់​ក្នុងចិត្ត​ថា​នឹង​ចាប់យក​អាជីព​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​ខាង​រូបវិទ្យា ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បីអាច​ធ្វើជា​សាស្រ្តាចារ្យបាន លោក​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​​ត្រឡប់​ទៅ​ចូលរៀន​នៅ​សាលាវិញ។ អាញ់ស្តាញ់​ចូលចិត្ត​សាលា​នៅ​អ៊ីតាលី តែ​លោក​មាន​ចំណោទខាងភាសា។ ដូច្នេះហើយ​ទើប​លោក​សម្រេច​ចិត្ត​ទៅ​​​រៀន​ ​នៅ​ស្វ៊ីស ដែល​ជាសាលា​​មាន​ផ្នត់គំនិត​សេរីនិយម​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​អ៊ីតាលី តែ​ល្អ​ត្រង់​និយាយ​ភាសាអាល្លឺម៉ង់។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​សន្យា​ជាមួយ​ឪពុកម្តាយ​ថា​នឹង​ខិតខំរៀន​ដោយ​ខ្លួនឯង​នៅផ្ទះ ដើម្បី​ប្រឡង​ចូល​រៀន​នៅ​សាលា​ប៉ូលីតិចនិច​ក្រុងហ្ស៊ូរិច ដែល​ជា​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយ​ខាង​ផ្នែក​វិស្វកម្ម និង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ទូទៅ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប៉ុនប៉ង​​ប្រឡងចូល​សាលា​ប៉ូលីតិចនិច​​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ដោយ​នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រឡង នៅឆ្នាំ១៨៩៥ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ពិន្ទុ​ល្អ​តែ​ខាង​គណិតវិទ្យា និងរូបវិទ្យា ចំណែក​ឯ​មុខវិជ្ជាផ្សេងទៀត​ធ្លាក់ទាំងអស់។ អគារ​សាលា​ប៉ូលីតិចនិច​ហ្ស៊ូរិច (ស្វីស) ដែល​អាញ់ស្តាញ់​រៀន​បាន​សញ្ញាបត្រ​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​រូបវិទ្យា នៅឆ្នាំ១៩០០ ទោះជាយ៉ាងណា អាញ់ស្តាញ់​ក៏​មិនសុខចិត្ត​បោះបង់​ការ​ព្យាយាម​​តែ​ត្រឹមនោះដែរ ដោយ​បាន​ទៅ​រៀនត្រៀម​មួយឆ្នាំ មុននឹង​ត្រឡប់​មក​ប្រឡង​ម្តងទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៦ ហើយ​​បាន​ជាប់​​ចូលរៀន​សាលា​ប៉ូលីតិចនិច​ហ្ស៊ូរិច​។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ អាញ់ស្តាញ់​បាន​សម្រេច​ចិត្ត​បោះបង់​ចោល​​​សញ្ជាតិ​អាល្លឺម៉ង់​ ដែល​ជា​សញ្ជាតិកំណើត ហើយ​ដាក់ពាក្យ​​សុំសញ្ជាតិ​ស្វ៊ីស។ សញ្ជាតិ​ស្វ៊ីស ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ទទួល​បាន នៅ​ឆ្នាំ១៩០១ ក្រោយ​ពី​​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​សកលវិទ្យាល័យ។ នៅសាលា​ប៉ូលីតិចនិក​ក្រុងហ្ស៊ូរិច អាញ់ស្តាញ់​បានបង្កើត​នូវ​ទំនាក់ទំនង​ជិតស្និទ្ធ​ជាមួយ​មិត្តរួមថ្នាក់​ម្នាក់​មាន​ដើម​កំណើត​មក​ពី​ស៊ែរប៊ី គឺ មីឡេវ៉ា ម៉ារីច ដែល​ជា​សិស្សស្រីតែម្នាក់​គត់​នៅ​ក្នុងថ្នាក់ តែ​ជា​សិស្ស​ដ៏​ពូកែ​ម្នាក់។ អាញ់ស្តាញ់ និង​ មីឡេវ៉ា ម៉ារីច ចំណាយពេល​ច្រើន​រៀន​ជាមួយគ្នា ជជែកដេញដោលគ្នា​ពី​រូបវិទ្យា ហើយ​បន្តិចម្តងៗ ភាពជិតស្និទ្ធិ​​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​ក្នុងការ​សិក្សា​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅ​ជា​ទំនាក់ទំនង​ផ្ទាល់ខ្លួន។ អ្នក​ទាំងពីរ​​​ចាប់ចិត្ត​ស្រឡាញ់គ្នា ហើយ​សន្យា​ថា​នឹង​រៀបការ​នឹងគ្នា នៅ​ក្រោយ​ពេល​បញ្ចប់​ការសិក្សា។ នៅ​ឆ្នាំ១៩០០ ក្នុងវ័យ ២១ឆ្នាំ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ប្រឡង​ជាប់ ទទួល​សញ្ញាបត្រ​ជា​សាស្រ្តចារ្យ​ខាង​រូបវិទ្យា។ នេះ​គួរតែ​ជា​ការ​បើក​ទំព័រ​ជីវិត​ដ៏​មាន​សុភមង្គល​មួយ​សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់។ អាញ់ស្តាញ់​មាន​​គូស្នេហ៍, ​មាន​សញ្ញាបត្រ​ក្នុងដៃ, ​អាច​ចាប់អាជីព​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​ទៅតាម​ក្តីស្រមៃ និង​អាច​រៀបការ​សាងគ្រួសារ​ជាមួយ​គូស្នេហ៍... ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​មិនបាន​​ដំណើរការ​ទៅ​តាម​ក្តីបំណង​ទាំងអស់​នេះ​ទេ។ ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា​ជិត២ឆ្នាំ​​ចាប់តាំង​ពី​បញ្ច​ប់​ការ​សិក្សា​ អាញ់ស្តាញ់​ដាក់ពាក្យ​សុំ​បង្រៀន​​នៅ​គ្រប់កន្លែង ក៏ប៉ុន្តែ គ្មាន​សាលាណាមួយ​ទទួល​ឲ្យ​អាញ់​ស្តាញ់​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​នោះទេ។ អាញ់ស្តាញ់​ក្លាយ​ជា​អ្នក​អត់ការងារ​ធ្វើ​ដើរទាត់ខ្យល់ ហើយក្រុមគ្រួសារ​ដែល​កំពុងឆ្លងកាត់​បញ្ហា​ក្នុង​ការ​រកស៊ី​ផងនោះ​ក៏​មិន​​អាច​ផ្ញើ​លុយកាក់​មកជួយ​បាន។ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​ងថង មាន​​​ផង កុំថាឡើយ​ដល់​មាន​លុយ​ទៅ​រៀបការ​ និង​ចិញ្ចឹម​គ្រួសារ។ អាញ់ស្តាញ់​ចាប់ផ្តើម​អស់សង្ឃឹម​ក្នុងជីវិត ហើយ​នៅ​ក្នុង​សំបុត្រ​ខ្លះ​ដែល​ផ្ញើ​ទៅ​ក្រុម​គ្រួសារ​​ដែល​នៅ​អ៊ីតាលី អាញ់ស្តាញ់​ថែម​ទាំង​បាន​សរសេរ​ថា លោក​មិនគួរ​នឹង​ចាប់កំណើត​នៅលើ​លោក​នេះទេ ពីព្រោះ​ថា ជីវិត​របស់​លោក​គឺ​គ្មាន​ន័យ​អ្វី​ទាំងអស់។ ទុក្ខជាន់លើទុក្ខ! នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​កំពុងតែ​ប្រឈមមុ​ខ​នឹង​ភាពអត់ការងារ​ធ្វើ និង​ជីវភាព​តោកយ៉ាក ឪពុក​របស់​អាញ់ស្តាញ់​​ក៏​ស្រាប់​តែ​ទទួល​មរណភាព ដោយ​ជំងឺ​គាំងបេះដូង ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ខ្សែជីវិត​របស់​អាញ់ស្តាញ់​កាន់តែ​ត្រូវ​កណ្តោចកណ្តែង​ថែម​មួយ​ជាន់ទៀត។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ជីវភាព​តោកយ៉ាក​ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​សម្រេច​ចិត្ត​​​​បោះបង់​ក្តីបំណង​ចង់​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​រូបវិទ្យា ហើយ​សុខចិត្ត​ទទួល​យក​ការងារ​​​ជា​ជំនួយការ​បច្ចេកទេស នៅឯ​​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​ (Swiss Patent Office) ដែល​​ជា​ស្ថាប័ន​រដ្ឋ​ស្វីស ទទួល​បន្ទុក​​ត្រួតពិនិត្យ​ និង​ចុះបញ្ជី​ការពារ​សិទ្ធិ​លើ​រូបមន្តវិទ្យាសាស្រ្ត ឬ​ការ​ច្នៃប្រឌិត​ថ្មីៗ​ណាមួយ ទៅតាម​ការ​ស្នើសុំ​របស់​ម្ចាស់ស្នាដៃ។ វាមិនមែន​ជាអាជីព​ក្នុងក្តីស្រមៃ​របស់​អាញ់ស្តាញ់​នោះទេ តែ​ទោះជាយ៉ាងណា​វា​ក៏​ជា​ការងារ ដែល​អាច​ផ្តល់​ប្រាក់​ខែ​​គ្រប់គ្រាន់ ក្នុង​ផ្គត់ផ្គង់​ជីវភាព និង​អាច​​ចិញ្ចឹម​គ្រួសារ​បាន។ ក្រោយ​ពី​បាន​ការងារ​ធ្វើ អាញ់ស្តាញ់​បាន​រៀបការ​ជាមួយ​មីឡេវ៉ា ម៉ារីច នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៣ ជាមួយ​នឹង​ចំណងដៃ​​​កូនប្រុសទីមួយ នៅ​ឆ្នាំ១៩០៤ មុននឹង​កើតបាន​កូនប្រុស​ទីពីរ ៦ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត៕

អាញ់ស្តាញ់៖ ​ប្រែក្លាយ​បរាជ័យ​ឲ្យ​ទៅ​ជា​ឱកាស​ នៅឆ្នាំ១៩០២ ​ក្រោយ​ពី​បញ្ចប់ការ​សិក្សា​ពី​សកលវិទ្យាល័យ តែ​មិន​អាច​រកការងារ​ធ្វើ​បាន អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បាន​បោះបង់​ក្តីបំណង​ចង់ក្លាយ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​រូបវិទ្យា ហើយ​សុខចិត្ត​ទទួល​យក​ការងារ​ជា​អ្នក​ជំនួយ​ការ​បច្ចេកទេសតូចតាចមួយ​ នៅ​ក្នុង​ស្ថាប័នរដ្ឋស្វីស គឺ​​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្ម (Swiss Patent Office)។ នៅ​ទីនោះ អាញ់ស្តាញ់​មាន​ភារកិច្ច​ត្រួតពិនិត្យ​ពាក្យសុំ​ចុះបញ្ជី ការពារសិទ្ធិ​លើ​ការ​រកឃើញ​ខាងផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត, រូបមន្ត ឬ​ការច្នៃប្រឌិត​ថ្មីៗ​ ហើយ​តាមពិត ការងារ​នេះ​​ក៏ទាមទារ​នូវចំណេះដឹង​ខាងផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ផងដែរ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់​ វា​គឺ​ជា​ការងារ​ដ៏​ងាយស្រួល​បំផុត។ ការងារ​ដែល​តាមធម្មតាគេ​ត្រូវ​ធ្វើ​ពេញមួយថ្ងៃ អាញ់ស្តាញ់​ធ្វើ​ចប់សព្វគ្រប់ក្នុងរយៈពេល​ត្រឹមតែ​ប៉ុន្មាន​ម៉ោង ហើយ​ពេល​ទំនេរ​សល់​ពីនោះ អាញ់ស្តាញ់​យក​ទៅ​​ចំណាយ​លើ​អ្វី ដែល​លោក​តែងតែ​ចូលចិត្ត​ធ្វើ​តាំង​ពីដើមរៀងមក គឺ​ស្រមើស្រមៃ ត្រិះរិះ​ពិចារណា​លើ​​បាតុភូតវិទ្យាសាស្រ្ត។ នៅទីបំផុត​ទៅ ការងារ​នៅ​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្ម ដែល​ជា​ការងារ​អាញ់ស្តាញ់​ជ្រើសរើស​យក​ទាំង​ទើសទាល់​ ដោយសារ​តែ​គ្មាន​ជម្រើស បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅជា​ការងារ​ដែល​ផ្តល់​នូវ​ឱកាស​ដ៏វិសេសវិសាលបំផុត សម្រាប់​ការសិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ខាងផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​អាញ់ស្តាញ់ ក៏ដូចជា សម្រាប់​​ដំណើរ​​វិវឌ្ឍដ៏​សំខាន់​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម្រាប់​មនុស្សជាតិ​ជាទូទៅ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុងពេល​ធ្វើការ​នៅ​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​នោះហើយ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​រកឃើញ​នូវ​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏សំខាន់ៗ​ជាច្រើន ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏អស្ចារ្យ​ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិនៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត ជាពិសេស នាំ​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​នូវការ​យល់ឃើញ​របស់​មនុស្សជាតិ​ចំពោះ​ទៅលើ​ចក្រវាល។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល ៦ឆ្នាំ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ធ្វើការ​នៅ​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម (១៩០២-១៩០៨) ឆ្នាំ១៩០៥​ ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ឆ្នាំ​ដ៏អស្ចារ្យបំផុត​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ ​របស់អាញ់ស្តាញ និង​សម្រាប់​វិទ្យាសាស្រ្ត។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩០៥ អាញ់ស្តាញ់​បាន​សរសេរ និង​ចុះផ្សាយ​នូវ​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​មួយ ដែល​ត្រូវបាន​សកលវិទ្យាល័យ​ហ្ស៊ូរិច​ទទួលស្គាល់ជា​សារណា​បញ្ចប់​​សញ្ញាបត្រ​បណ្ឌិតខាង​រូបវិទ្យា។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត អាញ់ស្តាញ់​បាន​ចុះផ្សាយ​នូវ​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏សំខាន់​ចំនួន ៤ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុងឆ្នាំតែមួយនោះ គឺ​ទ្រឹស្តី​ស្តីពី​ធាតុផ្សំ​នៃ​ពន្លឺ, ទ្រឹស្តីស្តីពី​អាតូម, ទ្រឹស្តី​ស្តីពី​ម៉ាស់ និង​ថាមពល ដែល​បង្កើត​បាន​ជា​រូបមន្តដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ E=MC² និង​ទ្រឹស្តី​កាន់តែ​សំខាន់​មួយ​ទៀត គឺ​ Special Relativity។ នៅពេល​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បង្កើត​បាន​នូវ​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏សំខាន់​ៗ នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ១៩០៥ អាញ់ស្តាញ់​មាន​វ័យ​ទើប​នឹងបាន ២៦ឆ្នាំ ហើយ​ក៏​មិនមែន​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​អ្វីនោះដែរ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​បុគ្គលិក​តូចតាច​ម្នាក់ នៅ​ក្នុង​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល​ទ្រឹស្តី​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ល្បី​រន្ទឺ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ១៩០៩ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​សកលវិទ្យាល័យ​​ហ្ស៊ូរិច​តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​ខាង​រូបវិទ្យា។ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់​ដែល​តែងតែ​មាន​ក្តីប្រាថ្នា​ចង់​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​រូបវិទ្យា​តាំង​ពី​យូរណាស់​មកហើយ​នោះ នេះ​គឺ​ជា​សុបិន្ត​ ក្លាយ​ជា​ការពិត។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះ​គ្រាន់តែ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ ឆ្នាំ១៩១៣ សកលវិទ្យាល័យ​មួយទៀត​បាន​ហៅ​អាញ់ស្តាញ់​ឲ្យ​ទៅ​ធ្វើការ ដោយ​ផ្តល់​ប្រាក់​ខែ​យ៉ាងច្រើន​លើសលុប បើធៀប​នឹង​ការងារ​ចាស់ ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត ការងារ​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ថ្មី​នេះ នឹង​ផ្តល់​ពេលវេលា​ច្រើន​ដល់​អាញ់ស្តាញ់ សម្រាប់​ត្រិះរិះ​ពិចារណា និង​សិក្សា​ទៅលើ​បញ្ហា​វិទ្យាសាស្រ្ត​តាមតែ​ចិត្តចង់។ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​សន្យា​ផ្តល់​មុខតំណែង​ជា​នាយកវិទ្យាស្ថាន​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​រូបវិទ្យា​ផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ បញ្ហា​ចោទ​ធំបំផុត គឺ​នៅត្រង់​ថា សកលវិទ្យាល័យ និង​វិទ្យាស្ថាន​ស្រាវជ្រាវ​នេះ គឺ​នៅ​ឯ​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ភរិយា​របស់​អាញ់ស្តាញ់​មិនចង់​ចាកចេញ​ពី​ស្វីស ទៅរស់នៅ​ប៊ែរឡាំង។ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ជម្រើស​ រវាង​​ម្ខាង​គ្រួសារ និង​ម្ខាងទៀត​​ការងារ​ដែល​ខ្លួន​ស្រឡាញ់។ អាញ់ស្តាញ់​ជ្រើសរើស​យក​ការងារ ហើយ​ទទួល​យក​តំណែង​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ និង​នាយក​វិទ្យាស្ថាន​ស្រាវជ្រាវ​រូបវិទ្យា​​នៅ​ប៊ែរឡាំង។ ពីដំបូង មីឡេវ៉ា ម៉ារីច បាន​សុខចិត្ត​ទៅតាម​អាញ់ស្តាញ់ ក៏ប៉ុន្តែ រស់​នៅ​ប៊ែរឡាំង​បានតែ​ប៉ុន្មានខែ មីឡេវ៉ា ក៏​បាន​នាំកូនប្រុស​ទាំងពីរ​ត្រឡប់​មក​ស្វីសវិញ ដោយ​ទុក​អាញ់ស្តាញ់​ឲ្យ​នៅ​ប៊ែរឡាំង​តែឯង។ មូលហេតុ មិនមែន​មិនត្រឹមតែ​ថា ​មីឡេវ៉ា មិនចង់​រស់​នៅ​ប៊ែរឡាំងនោះទេ តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​ដោយសារ​តែ​អាញ់ស្តាញ់​មាន​ទំនាក់ទំនងស្នេហា​ជាមួយ​ស្រីថ្មី ដែល​ត្រូវ​ជា​បងជីដូនមួយ ឈ្មោះ​ថា អ៊ែលសា។ នៅឆ្នាំ១៩១៩ ក្រោយ​ពី​រស់នៅ​បែកគ្នា​អស់រយៈពេល ៥ឆ្នាំ អាញ់ស្តាញ់ និង​មីឡេវ៉ា ម៉ារីច ក៏​បាន​លែងលះ​គ្នា​ជាផ្លូវការ ហើយប្រមាណ​ជា ៣ខែ​ក្រោយមក ​អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បាន​រៀបការ​ជាមួយ​នឹង​អ៊ែលសា។ តាមការពិត មុននឹង​ឈាន​ដល់​ការ​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​លែងលះ​គ្នា​នេះ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ចុះ​ខសន្យា​ជាមួយ​មីឡេវ៉ា​​ថា ប្រសិនបើ​មីឡេវ៉ា​ព្រមព្រៀង​ចុះហត្ថលេខា​លែងលះ​ នៅថ្ងៃណាមួយ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​ទទួល​រង្វាន់​ណូបែល លុយ​​ទាំងអស់​ដែល​បាន​ពី​រង្វាន់​ណូបែល​នេះ​នឹង​ត្រូវ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​មីឡេវ៉ា និង​កូនប្រុស​ទាំងពីរ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​មាន​ភាពប្រាកដ​ក្នុងចិត្ត​ថា តាមរយៈ​ទ្រឹស្តី​ដែល​លោក​បាន​រកឃើញ​ លោក​ប្រាកដ​ជា​នឹង​ទទួល​ពានរង្វាន់ណូបែល។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីមួយឆ្នាំ​ទៅមួយឆ្នាំ ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​របស់​លោក ស្តីពី​ Genral Relativity នៅតែ​ជា​បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស ហើយ​បេក្ខភាព​របស់​លោក​​ក៏​ត្រូវ​បាន​គណៈកម្មាធិការ​ណូបែល​ច្រានចោល​ម្តងជាពីរដង​រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ឆ្នាំ១៩២២ ទើប​អាញ់ស្តាញ់​​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រគល់​រង្វាន់ណូបែល​ខាង​​​រូបវិទ្យា។ ​តាមការពិតទៅ រង្វាន់ណូបែល​នេះ​ក៏​មិនមែនបាន​មក​​ដោយសារ​តែ​​ទ្រឹស្តី​ដ៏ល្បីល្បាញ​ស្តីពី Genral Relativity នោះដែរ តែ​បាន​មក​ដោយ​សារ​តែ​ទ្រឹស្តី​ស្តីពី​ធាតុផ្សំ​នៃ​ពន្លឺ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​រកឃើញ និង​ចុះផ្សាយ កាល​ពីឆ្នាំ​១៩០៥ នៅពេល​ដែល​លោក​កំពុង​ធ្វើការ​នៅ​ឯ​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​នៅ​ឯ​ប្រទេស​ស្វីស​នៅឡើយ។ ទោះជាយ៉ាងណា រង្វាន់ណូបែល​នេះ គឺ​ជា​ការផ្តល់​នូវ​កិត្តិយស និង​ការទទួលស្គាល់​ចំពោះ​សមត្ថភាព​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​​អាញ់ស្តាញ់ ហើយ​​​​លុយ​ទាំងអស់​ដែល​បាន​ពី​រង្វាន់ណូបែល​នេះ​ត្រូវ​បាន​អាញ់ស្តាញ់​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​មីឡេវ៉ា និង​កូនប្រុស ស្រប​ទៅ​តាម​ការសន្យា ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​លែងលះ។ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់​ នេះ​មិនមែន​មាន​ន័យ​​ត្រឹមតែ​ជា​ការ​បំពេញ​​​តាម​កិច្ចសន្យាដែល​បាន​ចុះតែ​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ជាងនេះ​ទៅទៀត ការប្រគល់​លុយ​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ទៅផ្គត់ផ្គង់​ជីវភាព​អតីត​ភរិយា ព្រមទាំង​បម្រុងទុក​សម្រាប់​អនាគត​កូនប្រុស​ទាំងពីរ​​បែបនេះ ក៏​​បាន​ជួយ​បន្ធូរបន្ថយ​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ​​នូវ​ពិរុទ្ធភាពនៃ​ការ​បោះបង់​ចោល​ប្រពន្ធកូន៕

អាញ់ស្តាញ់​និង​ទ្រឹស្តី ​Special ​Relativity “Special Relativity” គឺ​ជា​ទ្រឹស្តី​មួយ ក្នុង​ចំណោម​ទ្រឹស្តី​សំខាន់ៗ​ទាំង ៤ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​រកឃើញ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩០៥ នៅពេល​ដែលលោក​នៅ​ជា​បុគ្គលិក​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​នៅឡើយ។ យោងតាម​ទ្រឹស្តី Relativity គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​យើងនេះ គ្មាន​អ្វី​ដែល​មាន​តម្លៃ​ដាច់ខាត​នោះទេ ឬ​អាច​និយាយ​បាន​ម្យ៉ាងទៀត​ថា គ្មាន​អ្នកណា​ម្នាក់​អាច​​កំណត់​យ៉ាងដាច់ខាត​ថា វត្ថុណាមួយ​ស្ថិត​នៅ​នឹងថ្កល់ ឬ​វត្ថុណាមួយ​មាន​ចលនា​នោះទេ។ វត្ថុមួយ​ស្ថិត​នៅនឹងថ្កល់ ឬ​មាន​ចលនា ហើយ​មានចលនា​ក្នុងល្បឿន​ប៉ុណ្ណា គឺ​អាស្រ័យ​នៅលើ​ថា​តើ​គេមើល​ពី​ចំណុចណា ហើយ​​ធៀបទៅនឹង​អ្វី? នៅ​ក្នុងខណៈ​ដែល​លោក​អ្ន​កកំពុង​ស្តាប់ការ​រៀបរាប់​របស់​ខ្ញុំ​នេះ អ្ន​កដែល​អង្គុយ​ស្តាប់​មួយ​កន្លែង​​នៅ​ក្នុងផ្ទះ​ ប្រាកដ​ជា​នឹង​គិត​ថា ខ្លួន​ស្ថិត​នៅ​ស្ងៀម​គ្មាន​ចលនា។ គ្មានចលនា​បើធៀប​នឹងផ្ទះ និង​ផ្ទៃដី។ ក៏ប៉ុន្តែ មើលពីទីអវកាសវិញ លោក​អ្នក​មិនមែន​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​ស្ងៀម​គ្មាន​ចលនា​នោះទេ។ ទាំងលោកអ្នក ទាំងផ្ទះ និង​ទាំងផ្ទៃដី កំពុងតែ​មាន​ចលនា ​ទៅតាម​ចលនាវិលជុំវិញ​ខ្លួនឯង​នៃ​ភពផែនដី ក្នុងល្បឿនរហូតដល់​ទៅ ១៦៧០គ.ម ក្នុងមួយម៉ោង។ បើធៀប​នឹង​ព្រះអាទិត្យ លោក​អ្ន​កកំពុង​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុងល្បឿន ១១ម៉ឺនគ.ម. ក្នុងមួយ​ម៉ោង ទៅតាម​ចលនារបស់​ភពផែនដី ដែល​វិលជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ ហើយ​ទាំង​ព្រះអាទិត្យ ទាំង​ភពផែនដី និង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​ទាំងមូល កំពុង​ធ្វើ​ដំណើរ​វិលជុំវិញ​កាឡាក់ស៊ី​មីគីវ៉េ (Milky Way) ក្នុងល្បឿន​រហូតដល់​ទៅ ៧២ម៉ឺន​គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង។ តាមការពិត យើង​​មិន​ចាំបាច់​គិតទៅដល់​ភាព​ស្មុគស្មាញ​នៃ​ចលនា​របស់​ភពផែនដី និង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​ ក៏​​អាច​សង្កេតមើល​ឃើញ​ ​ពី​ទ្រឹស្តី Relativity នេះ​ដែរ គឺ​អាច​មើលឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់​នៅ​ក្នុង​ជីវិតរស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ។ អ្នកខ្លះ​ប្រហែល​ជា​ធ្លាប់​ឆ្លងកាត់​បទពិសោធន៍​ជិះ​លើ​កប៉ាល់មួយ​ ហើយ​មាន​កប៉ាល់​មួយ​ទៀត​នៅក្បែរគ្នា។ នៅពេលមួយ យើង​មើល​ឃើញ​កប៉ាល់ដែល​នៅ​ក្បែរនោះ មាន​ចលនា​ថយ​ក្រោយ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិន​បើ​យើង​​មិន​ក្រឡេកភ្នែក​ទៅមើល​កំពង់ផែ ឬ​ច្រាំងទន្លេ​ទេនោះ យើង​មិន​អាច​ដឹង​ដោយ​ប្រាកដ​បានទេ​ថា តើ​កប៉ាល់​ដែល​នៅ​ក្បែរយើង​ស្ថិត​នៅ​នឹងថ្កល់ ហើយ​កប៉ាល់​របស់​យើង​បើក​ទៅមុខ ឬ​ក៏ប៉ាល់​របស់​យើង​ស្ថិត​នៅនឹង​ថ្កល់ ហើយ​កប៉ាល់​ដែល​នៅក្បែរ​បើក​ថយក្រោយ? តាមការពិត យោងតាម​ទ្រឹស្តី Relativity ប្រសិន​បើ​កប៉ាល់​ទាំងពីរ​ស្ថិត​នៅ​កណ្តាល​លំហ​អវកាស ដោយ​គ្មាន​​ច្រាំងទន្លេ គ្មាន​ភព គ្មាន​ផ្កាយ គ្មាន​អ្វីសោះ​ជា​ចំណុចធៀបទេនោះ គ្មាន​អ្នកណា​ម្នាក់​អាច​កំណត់​បានទេ​ថា តើ​កប៉ាល់​មួយ​ណា​នៅស្ងៀម ហើយ​កប៉ាល់​មួយ​ណា​មាន​ចលនា។ គោលការណ៍ Relativity តាមការពិត​មាន​ដើមកំណើត​ចេញ​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៩០៥ នៅពេល​​​សិក្សា​ទៅលើ​​ទ្រឹស្តី​នេះ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ប្រឈមមុខ​នឹង​ចំណោទ​ដ៏ធំមួយ ដែល​ដោះស្រាយ​មិនចេញ គឺ​ភាពផ្ទុយគ្នា រវាង​គោលការណ៍​ Relativity និង​​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​ល្បឿន​នៃ​ពន្លឺ។ យោងតាមគោលការណ៍​ Relativity ​មនុស្ស​ម្នាក់​ជិះលើ​រថភ្លើង ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុងល្បឿន ៥០គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង ហើយ​ចោល​កូនបាល់​ ក្នុងល្បឿន​​ ១០០គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង ក្នុងទិសដៅស្រប​នឹង​រថភ្លើង។ សម្រាប់​អ្នក​ចោល​កូនបាល់ ដែល​ស្ថិត​នៅលើ​រថភ្លើង កូនបាល់​នេះ​មាន​ចលនា​ក្នុងល្បឿន ១០០គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​អ្នក​ដែល​ឈរស្ងៀម​លើដី កូនបាល់​នេះ​មាន​ចលនា​ក្នុងល្បឿន​រហូតដល់​ទៅ ១៥០គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង​ឯណោះ ពីព្រោះ​ថា តាំងពីពេល​មិន​ទាន់​ចោល កូនបាល់​នេះ​មាន​ចលនា​ក្នុងល្បឿន​រហូតដល់​ទៅ ៥០គ.ម​ក្នុងមួយម៉ោង​​រួចទៅហើយ គឺ​ល្បឿន​រថភ្លើង។ សរុបមកវិញ កូនបាល់​តែមួយ ក្នុងចលនា​តែមួយ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​ល្បឿន​ខុសគ្នា អាស្រ័យ​ទៅលើ​ថា តើ​គេ​មើល​ពី​ក្នុង​​រថភ្លើង ឬ​មើល​ពី​ក្រៅរថភ្លើង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​យក​ករណីនេះ ទៅ​អនុវត្ត​​ចំពោះ​ពន្លឺ ចំណោទ​ដ៏ធំមួយ​បាន​កើតឡើង ពីព្រោះ​ថា បើ​តាម​អ្វី​ដែល​គេ​ដឹង​មក​ទល់​នឹងពេលនោះ ជាពិសេស យោងតាម​ទ្រឹស្តី​របស់​ James Clerk Maxwell ពន្លឺ​​មាន​ល្បឿន​ថេរ​ជាប់ជានិច្ច បើទោះបីជា​នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាព​ណាក៏ដោយ។ និយាយ​ឲ្យ​ងាយយល់ ប្រសិនបើ​គេ​ចាំងពន្លឺ​ចេញ​ពី​លើ​រថភ្លើង បើទោះបីជា​រថភ្លើង​នោះ​មាន​ល្បឿន​លឿន​ប៉ុណ្ណា​ក៏ដោយ ពន្លឺ​នេះ​​មាន​ល្បឿន​​ថេរ គឺ​ប្រមាណ​ជា ៣០ម៉ឺនគីឡូម៉ែត្រ​ក្នុងមួយ​វិនាទី​ ទាំង​សម្រាប់​អ្នក​ដែល​​នៅ​ក្នុង​រថភ្លើង និង​ទាំងសម្រាប់​អ្នក​មើល​ពីក្រៅ​រថភ្លើង។ នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​វិញ ពន្លឺ​ដែល​ចេញ​ពី​ផ្កាយ បើទោះបីជា​ផ្កាយនោះ​មាន​ចលនា​​​សម្តៅ​មក​ភពផែនដី ឬ​ចេញឆ្ងាយពីភពផែនដី​របស់​យើង ក្នុងល្បឿន​រាប់សិបម៉ឺន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្នុង​មួយម៉ោង​​ក៏ដោយ ក៏ពន្លឺ​នេះ​នៅតែ​មាន​ល្បឿន​​ថេរជាប់ជានិច្ច។ ទ្រឹស្តី​នៃ​ពន្លឺ​​នេះ​​ផ្ទុយទាំងស្រុង​ពី​គោលការណ៍ Relativity ហើយសម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់ ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​ត្រូវតែ​មាន​តម្លៃ​ជា​សកល ដោយ​មាន​អាច​មាន​ទ្រឹស្តីប្រឆាំងគ្នា​បែបនេះ​បាន​ទេ។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ព្យាយាម​រក​គ្រប់វិធីសាស្រ្ត ដើម្បី​ដោះស្រាយ​ចំណោទ​ដ៏ធំមួយ​នេះ ក៏ប៉ុន្តែ ខំប្រឹងយ៉ាងណា​ក៏​នៅតែ​គ្មាន​ដំណោះស្រាយ ហើយ​ជម្រើស​តែមួយគត់​ គឺ​ត្រូវ​បោះបង់​ចោល​ទ្រឹស្តីណាមួយ ក្នុង​ចំណោម​ទ្រឹស្តី​ទាំងពីរ។ នៅថ្ងៃ​មួយ ក្នុងឆ្នាំ១៩០៥ នៅ​ពេល​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ទាល់​តម្រិះ ហើយ​ហៀបតែ​នឹង​បោះបង់​ចោល​ការសិក្សា​លើ​ទ្រឹស្តី Relativity ទៅហើយ​នោះ ស្រាប់តែ​ដំណោះស្រាយ​លើ​​បញ្ហា​ចាក់ស្រែះ​ក្នុង​ខួរក្បាល​អាញ់ស្តាញ់​មួយរយៈកាល​មកហើយ​នោះ​ក៏​ចាប់លេចពន្លកឡើង ហើយ​ដំណោះស្រាយ​នេះ គឺ​កើតចេញ​ពី​ការ​ជជែក​គ្នា​ជាមួយ​នឹង​មិត្តភក្តិ​ដ៏ជិតដិត​ម្នាក់ ឈ្មោះ​ថា មីកេឡេ បេសូ (Michele Besso) ដែល​​​​ធ្វើការ​ជាមួយ​អាញ់ស្តាញ់ នៅ​ឯ​ការិយាល័យ​ចុះ​បញ្ជីវិញ្ញាបនត្រតក្កកម្ម។ ប្រធានបទ​នៃ​ការ​ជជែក​គ្នា ដែល​នាំ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​អាច​ដោះស្រាយ​ចំណោទ​លើ​ទ្រឹស្តី Special Relativity នេះ គឺ​ទាក់ទង​នឹង​សញ្ញាណ​នៃ​​ “ពេល”។ ចាប់តាំង​ពី​ដើម​រៀងមក ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា​របស់​ញូតុន គេ​បាន​កំណត់​ថា លំហ និង​ពេល គឺ​មាន​តម្លៃ​ដាច់ខាត​ជា​សកល បើទោះបីជា​នៅ​ទីកន្លែងណា​ក៏ដោយ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបណា​ក៏ដោយ។ អាញ់ស្តាញ់​វិញ មាន​គំនិត​ដ៏ថ្មីស្រឡាងមួយ ដែល​ជា​បដិវត្តន៍​នៃ​រូបវិទ្យា​សម័យ​ទំនើប គឺ​ពេល​មិនមាន​តម្លៃ​ដាច់ខាត​ដូច​អ្វី​ដែល​គេធ្លាប់​គិតពីមុន​មក​នោះទេ។ ពេល ក៏ដូចជា លំហ​ដែរ សុទ្ធតែ​មាន​តម្លៃ​ធៀប (Relative) ពោលគឺ វា​អាច​ប្រែប្រួល អាស្រ័យ​ទៅលើ​ចលនា។ យោងតាម​ទ្រឹស្តី​របស់​អាញ់ស្តាញ់ រវាង​អ្នក​នៅស្ងៀម និង​អ្នក​ដែល​មាន​ចលនា ពេល និង​លំហ​មិនមាន​តម្លៃ​ដូចគ្នា​នោះទេ។ បើ​ចលនា​មាន​ល្បឿន​កាន់តែ​លឿន​ ពេល​ដើរកាន់តែ​យឺត ហើ​យលំហ​ក៏​កាន់តែ​រួមតូច។ ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត អាញ់ស្តាញ់​បាន​កំណត់​ថា លំហ និង​ពេល មិនមែន​ជា​សញ្ញាណ​ពីរ​ដាច់ពី​គ្នា​នោះទេ តែ​ជា​ធាតុតែមួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “លំហពេល” (Spacetime)។ ចេញ​ពី​សម្មតិកម្ម​នេះ​ហើយ​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​អាច​យក​គោលការណ៍​ Relativity និង​គោលការណ៍​ទាក់ទង​នឹង​ភាព​ថេរ​នៃ​ល្បឿន​ពន្លឺ យក​មក​ច្របាច់​បញ្ចូលគ្នា បង្កើត​ទៅជា​ទ្រឹស្តី Special Relativity ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទ្រឹស្តី​នេះ​អនុវត្ត​បានតែ​ក្នុង​ករណី​ពិសេស​មួយ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​ក្នុងករណី​ដែល​ចលនា​មាន​ល្បឿន​ថេរ​ ពោលគឺ គ្មាន​សន្ទុះ (Acceleration)។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “Special Relativity”។ ទាល់តែ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត ទើប​អាញ់ស្តាញ់​​ពង្រីក​ទ្រឹស្តី​នេះ​​ទៅ​ក្នុង​ករណី​ទូទៅ ហើយ​បង្កើត​បាន​ជា​ទ្រឹស្តី “General Relativity”៕

អាញ់ស្តាញ់៖ ​ពី Special ​ទៅ ​General Relativity នៅឆ្នាំ១៩០៥ ក្នុងរយៈពេល​ត្រឹមតែ​មួយឆ្នាំ ​អាញ់ស្តាញ់​​​បាន​រកឃើញ​នូវ​ទ្រឹស្តី​សំខាន់ៗ​ចំនួន ៤ ដោយ​ទ្រឹស្តី​នីមួយៗ​​សុទ្ធតែ​មាន​តម្លៃ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដែល​អាច​ទទួល​រង្វាន់​ណូបែល​រូបវិទ្យា​​បាន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ ទ្រឹស្តី​ដែល​បង្កើតឡើង​ដោយ​បុគ្គលិក​តូចតាច​មួយ​នៅ​ឯ​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​ស្វីស​នេះ មិន​សូវ​​ជា​មាន​អ្នក​ចាប់អារម្មណ៍​យក​ភ្នែក​មើល​ប៉ុន្មាន​នោះទេ ហើយ​រហូត​ទាល់តែ​៤ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៩ ទើប​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​រូបវិទ្យា​នៅ​សកលវិទ្យាល័យស្វីស។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​នៅតែ​បន្ត​ធ្វើការ​នៅ​ឯ​ការិយាល័យ​ចុះ​បញ្ជីប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម ហើយ​នៅតែ​បន្ត​ចំណាយ​ពេល​ក្រៅម៉ោងធ្វើការ​ ​យក​ទៅ​ធ្វើការ​ស្រមើស្រមៃ ​ត្រិះរិះពិចារណា និង​សិក្សា​លើ​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដូច​ដែល​អ្វី​លោក​ធ្លាប់​ធ្វើ​កាល​ពីមុន។ នៅ​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​​មិន​ស្កប់ចិត្ត​នឹង​​ទ្រឹស្តី Special Relativity របស់​លោក​ ដោយ​មើល​ឃើញ​ថាវា​ជា​ទ្រឹស្តី​ដែល​មិន​ពេញលេញ ដោយ​សារ​តែ​​វា​អាច​អនុវត្ត​បានតែ​ក្នុង​ករណី​ពិសេស​មួយ គឺ​ក្នុងករណី​ដែល​វត្ថុមាន​ចលនា​ក្នុង​ល្បឿន​ថេរ ដោយ​គ្មាន​សន្ទុះ។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ដាក់ចិត្ត​ថា​នឹង​​ធ្វើការ​សិក្សា ដើម្បី​ពង្រីក​ទ្រឹស្តី​នេះ​ឲ្យ​ទៅ​ជាទ្រឹស្តី​ដែល​អនុវត្ត​បាន​ក្នុង​ករណី​ជាទូទៅ ហើយ​នៅ​ចុងឆ្នាំ១៩០៧ នៅ​ពេល​កំពុង​រៀបចំ​សរសេរ​និង​សម្រួល​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក ដើម្បី​ត្រៀម​ចុះផ្សាយ​នៅ​ក្នុង​ទស្សនាវដ្តី​​វិទ្យាសាស្រ្ត​​ ទើប​អាញ់ស្តាញ់​​ចាប់ផ្តើម​​​រកឃើញ​ដំណោះស្រាយ ហើយ​ដំណោះស្រាយ​នេះ ក៏​មិនខុស​ពី​​ដំណោះស្រាយ​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ដែរ គឺ​កើតចេញ​ពី​ការ​អង្គុយ​គិតពិចារណា តាមបែប​​ស្រមើស្រមៃ ឬ​ដែល​គេ​អាច​ហៅ​ថា​ជា​ “ការធ្វើ​ពិសោធន៍​ដោយ​ការ​គិត។ គំនិត​ដែលជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់ ដែល​ឈាន​ទៅ​រក​ការ​បង្កើត​ទ្រឹស្តី General Relativity ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​អាញ់ស្តាញ់​បាន​ហៅថា​ជា “​គំនិត​ដ៏​អស្ចារ្យ​បំផុត​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​របស់​លោក” គឺ​បាន​លេចឡើង នៅពេល​អាញ់ស្តាញ់​កំពុង​អង្គុយ​ធ្វើការ​​នៅ​ឯ​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម។ អាញ់ស្តាញ់​គិតស្រមៃថា ប្រសិនបើ​មនុស្ស​ម្នាក់​ជិះ​នៅ​ក្នុង​ជណ្តើរយន្ត ហើយ​ជណ្តើរយន្តនេះ​ដាច់ខ្សែធ្លាក់​​ពីលើ​កំពូល​អគារ​ដ៏ខ្ពស់​មួយ សម្រាប់​អ្នក​នៅ​ខាង​ក្រៅ​ជណ្តើរយន្ត គេ​អាច​និយាយ​បានថា ទាំង​ជណ្តើរយន្ត និង​អ្នក​ជិះ​នៅ​ក្នុង​ជណ្តើរយន្ត​នឹង​ធ្លាក់ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើគ្នា ដោយ​ស្រប​​ទៅតាម​ទ្រឹស្តី “ទម្លាក់សេរី” ​របស់​កាលីលេ (គ្រប់វត្ថុ​ទាំងអស់​មិន​ថា​មាន​ទម្ងន់​ខុសគ្នា​ប៉ុណ្ណា​នោះទេ សុទ្ធតែ​​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើគ្នា)។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​អ្នក​ជិះ​នៅ​ក្នុង​ជណ្តើរយន្ត ​ដែល​បិទជិត​មិន​អាច​មើល​ឃើញ​ពី​ទិដ្ឋភាព​ខាង​ក្រៅបាន​ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​វិនាទី​មុនពេល​ដែល​ជណ្តើរយន្ត​ធ្លាក់​ចុះ​ដល់​ដី គឺ​​ប្រាកដ​ជា​មាន​អារម្មណ៍​ថា​ខ្លួន​ហាក់ដូចជាគ្មាន​ទម្ងន់​ ហើយ​​អណ្តែត​នៅ​ក្នុងជណ្តើរយន្ត​​ ពោលគឺ ប្រៀបបាន​នឹង​ក្នុងករណី​ជណ្តើរយន្ត​នេះ​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​កណ្តាល​ទីអវកាស ដែល​គ្មាន​កម្លាំង​ទំនាញ​អ្វី​ទាំងអស់។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​គិតស្រមៃ​ជា​បន្តទៀត​ថា នៅ​ក្នុង​ករណី​ជណ្តើរយន្ត​នៅ​​​កណ្តាល​ទីអវកាស​ ប្រសិនបើ​គេ​អាច​ចងខ្សែកាប​ថ្ពក់​​ពីលើ​ដំបូល​ជណ្តើរយន្ត ហើយ​​ទាញ​ឡើង​ក្នុង​សន្ទុះ​មួយថេរ បើ​មើល​ពី​ខាង​ក្រៅ នៅ​ពេល​ដែល​ជណ្តើរយន្ត​មាន​ចលនា​ឡើងលើ អ្នក​នៅ​ខាង​ក្នុង​ជណ្តើរ​យន្ត​ ដែល​ពីដំបូង​នៅស្ថៀម ត្រូវ​រង​កម្លាំង​រុញ​ពី​បាត​ជណ្តើរយន្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​អ្នក​នៅ​ខាង​ក្នុង​ជណ្តើរ​យន្ត ដែល​មិន​អាច​មើល​ឃើញ​ទិដ្ឋភាព​ខាង​ក្រៅ​បាន គឺ​ប្រាកដ​ជា​មាន​អារម្មណ៍​ថា​ខ្លួន​កំពុងរង​កម្លាំង​ទំនាញ​ដែល​ទាញ​ចុះ​ទៅ​បាត​ជណ្តើរយន្ត ពោលគឺ ប្រៀបបាន​នឹង​ករណី​ជណ្តើរ​យន្ត​ស្ថិតនៅ​ស្ងៀម​លើ​ផែនដី​ដូច្នោះដែរ។ ចេញ​ពី​ការ​គិតស្រមៃ​បែបនេះ អាញ់ស្តាញ់​បាន​​ទាញ​នូវ​សេចក្តី​សន្និដ្ឋាន​មួយ​ថា សន្ទុះ និង​ កម្លាំង​ទំនាញ​ដែល​ជា​សញ្ញាណ​ពី​ដាច់​ពីគ្នា តែ​បង្កើត​នូវ​ទិដ្ឋភាព​ដូចគ្នា ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “គោលការណ៍សមមូល” (សមមូល​រវាង​កម្លាំងទំនាញ​និង​សន្ទុះ)។ ចេញ​ពី​គោលការណ៍​នេះ​ អាញ់ស្តាញ់​បាន​កំណត់​ថា គន្លឹះក្នុងការ​ពង្រីក​ទ្រឹស្តី Special Relativity ឲ្យ​អាច​អនុវត្ត​​បាន​ជា​ទូទៅ ទាំង​ក្នុងករណី​ចលនា​ក្នុង​ល្បឿន​ថេរ និង​ក្នុងករណី​មាន​សន្ទុះ គឺ​ត្រូវ​គិតបញ្ចូល​នូវ​ទ្រឹស្តី​នៃ​កម្លាំងទំនាញ។ នៅ​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​មិនត្រឹមតែ​អាច​ដោះស្រាយ​ចំណោទ​ទាក់ទង​នឹង General Relativity តែប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ថែម​ទាំង​អាច​បង្កើត​នូវ​សញ្ញាណថ្មី​នៃ​កម្លាំងទំនាញ ដែល​ជា​ការ​សើរើ​ឡើងវិញ​នូវ​ទ្រឹស្តី​ដែល​មាន​អាយុកាល​ជាង​៣០០ឆ្នាំ​របស់​​អ៊ីសាក់ ញូតុន។ យោងតាម​ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន កម្លាំងទំនាញ គឺ​ជា​កម្លាំង។ កម្លាំង​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ទាញ​វត្ថុ​មួយ​ឲ្យ​ចេញពី​ស្ថានភាព​ដើម។ កម្លាំង​ទំនាញ​របស់​ផែនដី ដែល​ទាញ​ផ្លែប៉ោម​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចុះ​មកក្រោម។ ក៏ប៉ុន្តែ យោងតាម​ទ្រឹស្តី​របស់​អាញ់ស្តាញ់វិញ (ជាពិសេស ទៅតាម​ការ​គិតពិចារណា​ទៅលើ​ករណី​​មនុស្ស​​ក្នុង​ជណ្តើរយន្ត) គេ​មិន​អាច​កំណត់​បាន​ដោយ​ប្រាកដ​ដាច់ខាត​បាន​ទេ​ថា តើ​ផែនដី​នៅ​ស្ងៀម​ហើយ​ផ្លែប៉ោម​ធ្លាក់​ចុះ​មក​ដី (កម្លាំងទំនាញ​​តាមទ្រឹស្តី​ញូតុន) ឬ​ក៏​ផ្លែប៉ោម​នៅស្ងៀម​​តែ​ផែនដី​មាន​សន្ទុះឡើងទៅលើ​ប៉ះនឹង​ផ្លែប៉ោម (សន្ទុះ)? យោងតាម​អាញ់ស្តាញ់ យន្តការ​នៃ​អ្វី​ដែល​យើងហៅថា​ “កម្លាំងទំនាញសកល” មិនមែន​ជា​កម្លាំង​​ដែល​ទាញ​វត្ថុមួយ​ឲ្យ​ចេញ​ពី​ស្ថានភាព​ដើម ដូចដែល​គេ​ធ្លាប់​គិត​តាំង​ពី​សម័យកាល​ញូតុន​មក​នោះទេ។ តែ​តាមការពិត កម្លាំងទំនាញ​ធ្វើ​ឲ្យ​លំហពេល (Spacetime) ត្រូវកោង ហើយ​គឺ​ភាព​កោង​នៃ​លំហពេល​នេះហើយ ដែល​​ធ្វើ​ឲ្យ​វត្ថុមួយ​មាន​ចលនា​ចេញ​ពី​ស្ថានភាព​ដើម។ ហើយ​បើតាម​អាញ់ស្តាញ់ សូម្បីតែ​ពន្លឺ​ក៏​​ទទួល​រង​ឥទ្ធិពល​​ពីភាព​កោង​នៃ​លំហ​ពេលនេះ​ដែរ ពោលគឺ កម្លាំងទំនាញ​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​គន្លង​នៃ​ចលនា​របស់​ពន្លឺ​ត្រូវ​កោង។ ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​កម្លាំងទំនាញ និង​ភាពកោងនៃ​លំហពេល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​តិច​ជាង​ទ្រឹស្តីផ្សេងទៀត​របស់​អាញ់ស្តាញ់ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត នេះ​ទើប​ជា​ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​បំផុត ដែល​គេ​រាប់ថា​ជា​បដិវត្តន៍​នៃ​រូបវិទ្យា​សម័យទំនើប គឺ​រវាង​រូបវិទ្យា​សម័យកាល​ញូតុន និង​រូបវិទ្យា​សម័យកាល​អាញ់ស្តាញ់។ ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​កម្លាំងទំនាញ និង​ភាពកោងនៃ​លំហពេល ​ត្រូវ​បានអាញ់ស្តាញ់​កំណត់​ជា​សម្មតិកម្ម​ឡើង​ ​នៅ​ឆ្នាំ១៩០៧ ហើយ​បាន​ចុះផ្សាយ​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​ឥទ្ធិពល​នៃ​​កម្លាំងទំនាញ​ទៅលើ​គន្លង​ចលនា​របស់​ពន្លឺ នៅ​ឆ្នាំ១៩១១។ ក៏ប៉ុន្តែ មកទល់នឹង​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​នៅ​មិនទាន់​អាច​រៀបចំ​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី​​តាម​លក្ខណៈ​វិទ្យាសាស្រ្ត​ត្រឹមត្រូវ​នៅឡើយទេ។ អាញ់ស្តាញ់​​បាន​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​បន្តបន្ទាប់​មក​ទៀត ដើម្បី​​ព្យាយាម​រក​វិធី ពន្យល់ និង​បញ្ជាក់​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក​តាម​រយៈ​រូបមន្ត​គណិតវិទ្យា។ រហូតដល់​ចុងឆ្នាំ១៩១៥ ទើប​អាញ់ស្តាញ់​អាច​បង្កើត​បាន​នូវ​​រូបមន្ត​ពេញលេញ​មួយ ក្នុងការ​បញ្ជាក់​ អំពី​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​លោក​ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ទ្រឹស្តី Genral Relativity នេះ នៅតែ​មិនទាន់​ត្រូវ​បាន​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ទទួលស្គាល់​ជាទូទៅ​នៅឡើយដែរ ដោយសារ​តែ​​វា​ជា​ទ្រឹស្តី​ថ្មីស្រឡាង​ដែល​ផ្ទុយ​​ស្រឡះ​ពី​អ្វី​ដែល​គេ​ធ្លាប់​គិត​​នោះផង ហើយ​ជាង​នេះ​ទៅទៀត វា​គឺ​​ជា​ទ្រឹស្តី​​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​អរូបិយ​ខ្លាំង​ពេក ដោយ​មិនមាន​ភស្តុតាង​ជាក់ស្តែង​មក​បញ្ជាក់បាន។ គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​រហូតដល់​​​​ឆ្នាំ១៩១៩ ទើប​​អាច​រកឃើញ​ភស្តុតាង​​មក​បញ្ជាក់, ទ្រឹស្តី​ General Relativity ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួលស្គាល់​​យ៉ាងពេញលេញ ហើយអាញ់ស្តាញ់​ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​បំផុត​នៅ​​ទូទាំង​ពិភពលោក៕

អាញ់ស្តាញ់៖ ​ពី​ទ្រឹស្តី​ទៅ​ភស្តុតាង​បញ្ជាក់​ពី ​General ​Relativity គិត​មក​ត្រឹម​ដើមសតវត្សរ៍​ទី២០ រូបវិទ្យា​មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​លើ​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក​អ៊ីសាក់ ញូតុន។ នៅពេល​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បង្កើត​ទ្រឹស្តី General Relativity បង្កើត​ឲ្យ​មាន​នូវ​សញ្ញាណ​ថ្មី​នៃ “លំហពេល” (Spacetime) និង​ជា​ពិសេស​សញ្ញាណថ្មី​នៃ​កម្លាំងទំនាញ ដែល​ខុសពី​ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​​បាននាំគ្នា​ច្រានចោល​ទ្រឹស្តី​នេះ។ ដើម្បី​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី General Relativity នេះ អាញ់ស្តាញ់​មិនត្រឹមតែ​ត្រូវ​បង្ហាញ​ពី​រូបមន្ត​គណិតវិទ្យា​​នោះទេ តែ​សំខាន់ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​ត្រូវ​ស្វែងរក​ភស្តុតាង​មក​បញ្ជាក់។ ចំណុច​សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​អាញ់ស្តាញ់ គឺ​ឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញ ទៅលើ “លំហពេល” ហើយ​ជា​លទ្ធផល គឺ​ឥទ្ធិពល​ទៅលើ​ពន្លឺ។ យោងតាម​អាញ់ស្តាញ់ កម្លាំងទំនាញ​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​គន្លងនៃ​ពន្លឺ​ត្រូវ​កោង ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​លម្អិត​ទៅលើ​ឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំងទំនាញ​របស់​ព្រះអាទិត្យ​ទៅលើ​ពន្លឺ ដែល​ចាំងចេញ​ពី​ផ្កាយ​សំដៅ​មក​ភពផែនដី។ តាមរយៈ​រូបមន្ត​គណិតវិទ្យា អាញ់ស្តាញ់​បាន​​បង្ហាញ​ថា ពន្លឺ​ដែល​ចាំងចេញ​ពី​ផ្កាយ កាត់​​​ក្បែរព្រះអាទិត្យ​មក​ភពផែនដី ត្រូវ​កោង​ខុស​ពី​គន្លងដើម ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​ថែម​ទាំង​បាន​គណនាចេញ​ជា​តួលេខ​ច្បាស់លាស់ អំ​ពី​ទំហំ​នៃ​ការ​ងាកចេញ​ពី​គន្លង​ដើមនេះផងដែរ។ នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​គិត​ថា ប្រសិនបើ​លោក​អាច​បង្ហាញ​តាម​រយៈ​ការ​សង្កេតជាក់ស្តែង​ថា ពន្លឺ​ដែល​ចេញ​ពីផ្កាយ​កាត់ក្បែរ​ព្រះអាទិត្យ ពិត​ជា​ងាក​ចេញ​ពី​គន្លង​ដើម​​ទៅតាម​តួលេខ​​ដូច​ការ​គណនា​របស់​លោក​មែន​នោះ វា​គឺ​ជា​ភស្តុតាង​ដែល​អាច​បញ្ជាក់​យ៉ាងច្បាស់ ​ពី​ទ្រឹស្តី​ General Relativity​ របស់​លោក។ ក៏ប៉ុន្តែ បញ្ហា​ចោទឡើង គឺ​នៅត្រង់​ថា ដើម្បី​សង្កេតមើល​ពន្លឺ​របស់ផ្កាយ តាមធម្មតា​គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​ធ្វើ​នៅ​ពេល​យប់​ដែល​គ្មាន​ពន្លឺ​ព្រះអាទិត្យ។ ចុះ​ពន្លឺ​របស់​ផ្កាយ​ដែល​នៅ​ពី​ខាង​ក្រោយ​ព្រះអាទិត្យ ដែល​ចាំបាច់​ត្រូវ​សង្កេតមើល​នៅ​ពេល​ថ្ងៃ តើ​ធ្វើ​ដូចម្តេច​អាច​វាស់មើល​បាន? ដំណោះស្រាយ​មាន​តែមួយគត់ គឺ​គេ​ត្រូវ​តែ​សង្កេតមើល នៅ​ចំពេល​មាន​សូរ្យ​គ្រាស ដែល​ព្រះចន្ទ​បាំងជិតព្រះអាទិត្យ​ទាំងស្រុង ហើយ​ធ្វើ​ឲ្យ​ផ្ទៃមេឃ​ត្រូវ​ងងឹត​ទាំង​ថ្ងៃ។ ដើម្បី​ធ្វើការ​សង្កេតនេះ​បាន អាញ់ស្តាញ់​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​ពឹង​លើ​តារាវិទូ ជាពិសេស អ្នក​ដែល​មាន​ជំនាញ​ខាង​ថតរូបអវកាស។ នៅ​ឆ្នាំ១៩១១ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ចុះផ្សាយ​នូវ​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​ទ្រឹស្តី General Relativity ដោយ​បាន​បញ្ចប់​សេចក្តី​ដោយ​ស្នើសុំ​ឲ្យ​តារាវិទូ ធ្វើការ​សង្កេត និង​ថតរូប​សូរ្យគ្រាស ដើម្បី​បញ្ជាក់​ថា តើ​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក​ខុស ឬ​ត្រូវ។ បេសកកម្ម​​ដែល​ត្រូវ​បាន​​​​​តារាវិទូ​អាល្លឺម៉ង់​វ័យក្មេងម្នាក់ ឈ្មោះ អ៊ែរវីន ហ្វ្រនលីស្ហ (Erwin Freundlich) ទទួល​យក។ ក៏ប៉ុន្តែ គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​៣ឆ្នាំទៀត ទើប​មាន​សូរ្យគ្រាស​​​សាជាថ្មី ដើម្បី​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​ថតរូប ហើយ​សូរ្យគ្រាស​ពេញ​នឹង​ត្រូវ​កើតឡើង​នៅ​ឯ​តំបន់​​​គ្រីមេ ក្នុងទឹកដី​រុស្ស៊ី។ ថ្ងៃទី១៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩១៤ ហ្វ្រនលីស្ហ និង​សហការី​ពីររូប​ទៀត​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​​តាមរថភ្លើង​ ចេញ​ពី​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង សំដៅ​ទៅកាន់​តំបន់​គ្រីមេ ដើម្បី​ត្រៀម​ថតរូប​សូរ្យគ្រាស ដែល​នឹង​កើតឡើង នៅថ្ងៃទី២១​សីហា។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាង២០ថ្ងៃ​មុន​ដល់​សូរ្យគ្រាស នៅថ្ងៃទី២៨​កក្កដា សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង ហើយ​​អាល្លឺម៉ង់​​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​រុស្ស៊ី នៅថ្ងៃទី១​សីហា។ នេះ​មិនមែន​ជា​រឿង​ល្អ​ទេ សម្រាប់​ហ្វ្រនលីស្ហ ដែល​ជា​ពលរដ្ឋ​អាល្លឺម៉ង់ ស្ថិត​ក្នុង​ទឹកដី​រុស្ស៊ី ប្រដាប់​ដោយ​តេឡេស្កុប និង​ម៉ាស៊ីន​ថតរូប​ទំនើបៗ​បែបនេះ។ ហ្វ្រនលីស​​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​​រុស្ស៊ី​ចាប់ឃុំខ្លួន​ដោយចោទ​ពីបទ​ចារកិច្ច។ ក្រោយមក ហ្វ្រនលីស្ហ ត្រូវ​បាន​រុស្ស៊ី​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅ​អាល្លឺម៉ង់វិញ ក្នុងក្របខណ្ឌ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ដោះដូរ​ឈ្លើយសឹក ក៏ប៉ុន្តែ បេសកកម្ម​សង្កេត និង​ថតរូប​​សូរ្យគ្រាស​នៅ​គ្រីមេ​ត្រូវបរាជ័យ ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​ក៏​មិន​អាច​មាន​ភស្តុតាង ដើម្បី​បញ្ជាក់​ពី​​​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​លោក​បាន។ ទោះជាយ៉ាងណា បរាជ័យ​នៅ​គ្រីមេ គឺ​ជា​រឿង​ល្អ​សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់​ទៅវិញ ពីព្រោះ​ថា មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយមក អាញ់ស្តាញ់​បាន​រកឃើញ​ថា តាមការពិត​ទៅ ការ​គណនា​របស់​លោក​គឺខុស ហើយ​រូបមន្តគណិតវិទ្យា​ នៃ​ទ្រឹស្តី​ General Relativity របស់​លោក គឺ​មិន​ត្រឹមត្រូវ ដែល​ចាំបាច់ត្រូវ​តែ​សើរើ​មើលឡើងវិញ​ទាំងអស់។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ជាង១ឆ្នាំ នៅ​ក្នុងពេលដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ ​កំពុងឆាបឆេះ​ពេញបន្ទុក អាញ់ស្តាញ់​បាន​ចំណាយពេល​សិក្សា​រកដំណោះស្រាយ​លើ​ចំណោទ​ខាង​គណិតវិទ្យា​លើ​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក ហើយ​នៅទីចុងបំផុត រូបមន្តថ្មី និង​ត្រឹមត្រូវ​ពេញលក្ខណៈ​​មួយ ត្រូវ​បាន​លោក​សរសេរ​ចេញ នៅ​ចុងឆ្នាំ១៩១៥។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​ពី​បាន​រូបមន្ត​ថ្មី​នេះហើយ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​វិលត្រឡប់​មក​រក​បញ្ហា​ចាស់​ពីមុន​វិញ​ដដែល គឺ​ការ​ថតរូប​សូរ្យគ្រាស ដើម្បីយក​មកធ្វើ​ជា​ភស្តុតាង។ លើកនេះ គឺ​តារាវិទូ​អង់គ្លេស ឈ្មោះ អាធ័រ អេឌីងតុន (Arthur Eddington) ដែល​បាន​ស្ម័គ្រចិត្ត​ធ្វើការ​ថតរូប និង​សិក្សា​សូរ្យគ្រាស​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់។ តាមការពិត នៅពេល​ដែលអេឌីងតុន សម្រេច​ទទួល​យក​បេសកម្ម​នេះ សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​កំពុងឆាបឆេះ​យ៉ាងសន្ធោរសន្ធៅរ​នៅឡើយ ហើយ​អង់គ្លេស និង​អាល្លឺម៉ង់ គឺ​ជា​គូសត្រូវ​នឹងគ្នា នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​នេះ។ សម្រាប់​អេឌីងតុន ដែល​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស ការចេញមុខ​ជួយ​រក​ភស្តុតាង​បញ្ជាក់​ទ្រឹស្តី​របស់​អាញ់ស្តាញ់ ដែល​ជា​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​អាល្លឺម៉ង់​បែបនេះ គឺ​មិនមែន​ជា​រឿង​ងាយស្រួល​នោះទេ។ ម្យ៉ាងទៀត បេសកកម្ម​នេះ​ក៏​ពោរពេញ​ទៅដោយ​គ្រោះថ្នាក់​ផងដែរ ពីព្រោះ​ថា សូរ្យគ្រាសថ្មី​ដែល​នឹង​កើតឡើង​នៅពេលខាងមុខ គឺ​នៅ​ឯ​អាមេរិក​ឡាទីន និង​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ទ្វីបអាហ្វ្រិក​ ហើយ​ដំណើរ​តាម​កប៉ាល់​ពី​អង់គ្លេស ឆ្លងកាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក​នៅពេលនោះ គឺ​ជា​ដំណើរ​ដ៏​សែន​គ្រោះថ្នាក់ ដោយសារតែ​វត្តមាន​នាវាមុជទឹក​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ ជាសំណាងល្អ ជាង ៦ខែ​មុន​ពេល​មាន​​សូរ្យគ្រាស សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ក៏​​បាន​បញ្ចប់​​នៅថ្ងៃទី១១ ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩១៨ ហើយ​​បេសកកម្ម​របស់​អេឌីងតុន​ ក្នុងការ​ថតរូប​សូរ្យគ្រាស នៅ​​ថ្ងៃទី២៩ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ១៩១៩ ក៏​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ។ នៅ​ខែ​កញ្ញា លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​លើ​រូបថត​សូរ្យគ្រាស​របស់​អេឌីងតុន​​​បង្ហាញ​ថា ពន្លឺ​ដែល​ចាំងចេញ​ពី​ផ្កាយ កាត់តាម​ក្បែរ​ព្រះអាទិត្យ​ សំដៅ​មក​ភពផែនដី​ គឺ​ពិត​ជា​ងាកចេញ​ពី​គន្លងដើម​ ហើយ​ងាកចេញ​​ទៅតាម​ទំហំ​ត្រូវគ្នា​នឹង​ការគណនា​ក្នុង​រូបមន្ត​នៃ​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​អាញ់ស្តាញ់​ពិតមែន។ ដំណឹង​ស្តីពី​ការ​រកឃើញ​ភស្តុតាង​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី General Relativity ត្រូវ​បាន​​គេ​ចុះផ្សាយ​ ទាំង​នៅ​ក្នុង​ទស្សនាវដ្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត ក៏ដូចជា នៅ​តាម​បណ្តាញ​ផ្សព្វផ្សាយ​ព័ត៌មាន​ទូទៅហើយ​អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មៅ​ល្បី​រន្ទឺ​បំផុត នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក៕

អាញ់ស្តាញ់​និង​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​សង្រ្គាម អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​នាំ​ទៅ​ដល់​ការ​បង្កើត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ តាមការពិត គឺ​ជា​អ្នក​មាន​គំនិត​ប្រឆាំង​សង្រ្គាម។ តាំង​តែ​ពី​ក្មេង​រៀងមក អាញ់ស្តាញ់​​មិនចូលចិត្ត​ទាហាន ហើយ​ធ្លាប់​បាន​ព្យាយាម​គ្រប់​មធ្យោបាយ​ទាំងអស់ ដើម្បី​គេចចេញ​ពី​កាតព្វកិច្ច​កងទ័ព រហូត​ដល់​បោះបង់​សញ្ជាតិ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​សុំចូល​សញ្ជាតិស្វីស។ ម្យ៉ាងទៀត អាញ់ស្តាញ់​​ដែល​ធ្លាប់​ឆ្លងកាត់​ដំណើរជីវិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ច្រើន​ផ្សេងគ្នា គឺ​ទាំង​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​ជា​ប្រទេស​កំណើត ទាំង​​នៅ​អ៊ីតាលី និងស្វីស គឺ​តែងតែ​មាន​គំនិត​បែប​អន្តរជាតិ​និយម ហើយ​ស្អប់​បំផុត​​និន្នាការ​ជាតិ​និយម។ ទោះជាយ៉ាងណា​ក៏ដោយ អាញ់ស្តាញ់​មិនសូវ​ជា​បង្ហាញ​ឲ្យ​គេឃើញ​ជា​សាធារណៈ​នូវ​និន្នាការ​សន្តិភាព​និយម​នេះ​ទេ ហើយ​ការ​ស្អប់​និន្នាការ​ជាតិនិយម​នោះទៀតសោត​ ក៏​លោក​ច្រើនតែ​រក្សា​ទុក​ក្នុងចិត្ត​តែ​ម្នាក់​ឯង​ផងដែរ ដោយលោក​​គិតតែ​ផ្តោត​ទៅលើ​​ការ​សិក្សា​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត មិនខ្វល់​ពី​នយោបាយ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល​ នៅពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅឆ្នាំ១៩១៤។ នៅ​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​​គឺ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ និង​ជា​នាយកវិទ្យាស្ថាន​សិក្សា​រូបវិទ្យា​ នៅ​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​បាន​មើល​ឃើញ​យ៉ាងច្បាស់​នូវ​ការរីកដុះដាល​នៃ​និន្នាការ​ជាតិនិយម​នៅ​អាល្លឺម៉ង់។ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់ សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​នេះ​មិនគួរ​នឹង​ផ្ទុះឡើង​នោះទេ ហើយ​បញ្ហា​ចោទ គឺ​មក​ពី​ពួក​អ្នក​​​ជាតិនិយម​ជ្រុល និង​ជា​ពិសេស ពួក​អ្នក​នយោបាយ​យោធានិយម។ អ្វីដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​កាន់តែ​ហួសចិត្ត​ទៅ​ទៀត គឺ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​អាល្លឺម៉ង់​ជាច្រើន​នាំគ្នា​ចេញមុខ​គាំទ្រ​​នយោបាយ​យោធានិយម​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ពួកគេ​ថែម​ទាំង​បាន​បង្ហាញ​ជំហរ​នេះ​ជា​សាធារណៈ តាមរយៈ​ការ​ចុះហត្ថលេខា​លើ​ញត្តិ​មួយ ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ខែ​តុលា ឆ្នាំ១៩១៤ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជាង ២ខែ​ ក្រោយ​ផ្ទុះ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១។ ញត្តិ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ចុះហត្ថលេខា​ដោយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ចំនួន ៩៣រូប ក្នុង​ចំណោមនោះ ក៏​រួមមាន​ផងដែរ អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីឈ្មោះ​ គឺ​ម៉ាក់ស៍ ផ្លង់ក៍ (Max Planck) និង ហ្វ្រីត ហាប័រ (Fritz Haber) ដែល​ជា​មិត្តភក្តិដ៏ជិតស្និទ្ធិ​របស់​អាញ់ស្តាញ់ និង​ជា​អ្នក​ដែល​ធ្លាប់​​បាន​ទៅ​បញ្ចុះបញ្ចូល​នាំ​អាញ់ស្តាញ់ ពី​ស្វីស​ឲ្យ​មក​ធ្វើការ​នៅ​ប៊ែរឡាំង។ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដែល​ចុះហត្ថលេខា​លើ​ញត្តិ​នេះ មាន​ខ្លះ​ធ្វើ​ដោយ​សារតែ​មាន​គំនិត​គាំទ្រ​នយោបាយ​យោធានិយម​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ពិតប្រាកដ​មែន ចំណែក​ខ្លះ​ទៀត​ធ្វើ​តាមមតិភាគច្រើន តាមបែប​ចូលស្ទឹងតាមបត់។ ក៏ប៉ុន្តែ អាញ់ស្តាញ់វិញ (ដែល​តាំង​ពី​ក្មេងមក​តែងតែ​មាន​គំនិត​បះបោរ​មិនចេះតែ​ធ្វើតាមគេ) បាន​បដិសេធ​មិន​ព្រម​ចុះហត្ថលេខា ហើយ​មិនត្រឹមតែ​ប៉ុណ្ណោះ អាញ់ស្តាញ់​​ថែម​ទាំង​បាន​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​សរសេរ​ញត្តិ​ផ្សេងមួយទៀត សម្រាប់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម ក៏ប៉ុន្តែ ញត្តិ​នេះ​មាន​អ្នក​ចុះហត្ថលេខា​តែ​៣នាក់​ប៉ុណ្ណោះ ទើប​​​មិន​ត្រូវ​បាន​ចេញផ្សាយ​ជា​សាធារណៈ។ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​មិនបាន​បោះបង់​ចោល​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​សង្រ្គាម​នេះដែរ។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ចូល​ជា​សមាជិក​​សមាគម​អ្នក​សន្តិភាព​និយម ព្រមទាំង​បាន​សរសេរ​អត្ថបទ​ជាច្រើន ចុះផ្សាយ​ជាសាធារណៈ ដើម្បី​បង្ហាញ​ពី​ជំហរ​របស់​លោក ដែល​​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​។ នៅឆ្នាំ១៩១៨ សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ត្រូវ​បញ្ចប់។ អាល្លឺម៉ង់​ចាញ់សង្រ្គាម ត្រូវ​បាត់បង់​ទឹកដី​​ជាច្រើន​ ហើយ​ជាងនេះ​ទៅទៀត​ត្រូវ​បណ្តា​ប្រទេស​មហាអំណាច​ឈ្នះសង្រ្គាម​គាបសង្កត់​ឲ្យ​សង​ការ​ខូចខាត​​ដោយសង្រ្គាម។ ទាំងនេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួក​អ្នក​ជាតិនិយម​អាល្លឺម៉ង់​នាំគ្នា​​ចងកំហឹង និង​ចងគំនុំ​ចំពោះ​មហាអំណាច​បរទេស​ ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស រីឯ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​វិញ ពួកគេ​បាន​ទម្លាក់​កំហុស​​ទៅលើ​ពួក​អ្នក​សន្តិភាពនិយម និង​អន្តរជាតិ​និយម​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ប្រកាស​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម ហើយ​គេ​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ស្អប់​ពួក​​​ជ្វីហ្វ​ផងដែរ ដោយ​ចោទ​​ថា​ជា​​អ្នក​​នាំ​ឲ្យ​ប្រជាជាតិ​អាល្លឺម៉ង់​ធ្លាក់​ចុះដុនដាប។ គំនិត​បែបនេះ​ចេះតែ​បន្ត​រីកដុះដាល រហូត​បង្កើត​បាន​ទៅជា​ចលនា​នយោបាយ​ដ៏ធំមួយ គឺ​គណបក្ស​ណាស៊ី ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​ហ៊ីត្លែរ។ នៅពេលនោះហើយ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ ពីព្រោះ​ថា អាញ់ស្តាញ់​មិនត្រឹមតែ​ជា​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ជា​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ដែល​គ្រប់គ្នា​ស្គាល់​ថា​ជា​អ្នក​ធ្លាប់​ប្រឆាំង​នឹង​នយោបាយ​យោធា​និយម​របស់​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ដូចគ្នា ក៏​មាន​​អ្នក​ស្អប់​អាញ់ស្តាញ់​ដែរ ដោយសារ​តែ​លោក​ជា​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ។ មាន​អ្នក​ខ្លះ ជាពិសេស គឺ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​រូបវិទ្យា​និង​ជា​ជ័យលាភី​ណូបែល​រូបវិទ្យា​​ឆ្នាំ១៩០៥ ឈ្មោះ ហ្វីលីព ឡេណាដ៍ (Philipp Lenard) ថែម​ទាំង​បាន​ហៅ​​​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​អាញ់ស្តាញ់​ថា ជា​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជ្វីហ្វ ដែល​មិន​គេ​មិនគួរ​ជឿ ហើយ​បាន​បង្ហាញ​ពី​គំនិត​ចង់​ “បន្សុទ្ធ” វិទ្យាសាស្រ្ត​អាល្លឺម៉ង់​ កុំ​ឲ្យ​លាយឡំ​ជាមួយ​នឹង “វិទ្យាសាស្រ្តជ្វីហ្វ”។ តាមការពិត គឺ​ដោយសារ​តែ​មាន​អន្តរាគមន៍​របស់ ហ្វីលីព ឡេណាដ៍ នេះហើយ ទើប​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​បរាជ័យ​មិន​បាន​រង្វាន់ណូបែល​​ម្តងហើយ​ម្តងទៀត បើទោះបីជា​លោក​បាន​បង្កើត​ទ្រឹស្តីរូបវិទ្យា​សំខាន់ៗ​ជាច្រើន ដែល​មិន​ធ្លាប់មាន​ពីមុន។ ទោះជាយ៉ាងណា ពីដំបូងឡើយ អ្វីដែល​អាញ់ស្តាញ់ ក៏ដូចជា​ជនជាតិជ្វីហ្វ​អាល្លឺម៉ង់​សំខាន់ៗផ្សេងទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ គឺ​នៅត្រឹមតែ​ជា​ការ​វាយប្រហារ​ដោយ​ពាក្យសម្តី​តែប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩២២ នៅពេល​ដែល​ការគំរាមកំហែង​ដោយ​ពាក្យសម្តី បានរាលដាល​ទៅជា​ការ​គំរាមកំហែង​ដល់​សុវត្ថិភាព​ផ្លូវកាយ។ នៅថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩២២ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​ចលនា​ណាស៊ី​របស់​ហ៊ីត្លែរ​កំពុងតែ​រីកដុះដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង (តែ​នៅមិនទាន់​បាន​ឡើងកាន់អំណាច​នៅឡើយ) រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការបរទេស​អាល្លឺម៉ង់ គឺ​លោក វ៉លទែរ រ៉ាតឹនណាវ (Walther Rathenau) ដែល​ជា​ជនជាតិជ្វីហ្វ និង​ជា​មិត្តភក្តិ​ដ៏ជិតស្និទ្ធិ​មួយរូប​របស់​អាញ់ស្តាញ់ ត្រូវ​បាន​ក្រុម​ណាស៊ី​​ធ្វើ​ឃាត នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង ក្នុង​ពេល​ដែល​លោក​កំពុង​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមរថយន្ត​​ចេញ​ពី​ផ្ទះ​ទៅ​ធ្វើការ។ នៅ​ក្នុង​ការស៊ើបអង្កេត​​លើ​ករណី​ធ្វើ​ឃាត​លោក រ៉ាតឹនណាវ ប៉ូលិស​បាន​រកឃើញ​បញ្ជីឈ្មោះ​មនុស្ស​ផ្សេងទៀត ដែល​ក្រុម​ណាស៊ី​បាន​កំណត់​ជា​ចំណុចស៊ីប...​ ហើយ​នៅ​ក្នុង​បញ្ជីនោះ គឺ​មាន​ឈ្មោះ​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់។ ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សុវត្ថិភាព​ផ្ទាល់ខ្លួន​បែបនេះ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​ផ្អាក​រាល់​ការ​បង្រៀន ក៏ដូចជា​ការ​ចូលរួម​ក្នុង​សន្និសីទ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត ហើយ​​បាន​ចាកចេញ​ពី​ប៊ែរឡាំង ទៅ​លាក់​ខ្លួន​មួយរយៈ នៅ​ក្នុងក្រុង​តូចមួយ ក្បែរ​ព្រំដែន​ដាណឺម៉ាក។ កាលពីដំបូង អាញ់ស្តាញ់​ចង់​ចាកចេញ​ពី​ប៊ែរឡាំង​ជា​រៀងរហូត ដោយ​ឈប់​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ និង​ជា​អ្ន​កស្រាវជ្រាវ​ខាងវិទ្យាសាស្រ្ត ហើយ​ងាក​ទៅ​ចាប់អាជីព​ជា​វិស្វករ​វិញ។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ប្រាប់​ពី​គម្រោ​ងនេះ​ទៅដល់​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ផ្សេងទៀត​​ដែល​ជា​មិត្តភក្តិ ក្នុងនោះ​ក៏មាន​ដែរ​ការ​ឆ្លងឆ្លើយ​តាមលិខិត​ជាមួយ​អ្ន​កប្រាជ្ញ​ដ៏ល្បីឈ្មោះ​ខាង​គីមី និង​រូបវិទ្យា​របស់​បារាំង គឺ​លោកស្រី​ម៉ារី គួរី ដែល​អាញ់ស្តាញ់ គោរពស្រឡាញ់​ចាត់ទុក​ជា​រៀមច្បង។ នៅ​ក្នុង​លិខិតឆ្លងឆ្លើយគ្នា​នេះ ម៉ារី គួរី បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​ជម្នះ​នូវ​ឧបសគ្គ ហើយ​​កុំ​បោះបង់​​​ការងារ​ជា​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​វិទ្យាសាស្រ្ត។ តាមការពិត អាញ់ស្តាញ់​ខ្លួនឯង​ក៏​មិន​ដាច់ចិត្ត​បោះបង់​ការងារ ដែល​ខ្លួន​តែងតែ​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​តាំងពី​ដើម​មក​នេះ​ចោលដែរ។ ម្យ៉ាងទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ ប៊ែរឡាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​ថា ​ជាសម្បុក​ដ៏ធំ​បំផុត​របស់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​រូបវិទ្យា។​ ហេតុដូច្នេះហើយ ទើប​នៅទីបំផុត ​អាញ់ស្តាញ់​​ក៏​សម្រេច​ចិត្ត​វិលត្រឡប់​ទៅធ្វើការ​នៅ​ប៊ែរឡាំងវិញ ហើយ​មិនត្រឹមតែ​ប៉ុណ្ណោះ នៅខែ​សីហា​ឆ្នាំ១៩២២ តែជាងមួយខែ​ប៉ុណ្ណោះ ក្រោយ​ការ​ធ្វើឃាត​ លោក រ៉ាតឹនណាវ អាញ់ស្តាញ់​ថែម​ទាំង​បាន​ចេញមុខ​ជា​សាធារណៈ ​ចូលរួម​ក្នុង​បាតុកម្ម​ដ៏ធំមួយ​របស់​អ្នក​សន្តិភាព​និយម​នៅ​ប៊ែរឡាំង៕

អាញ់ស្តាញ់​ភៀសខ្លួន​ពី​អាល្លឺម៉ង់​ទៅ​ជ្រកកោន​នៅ​អាមេរិក នៅ​ឆ្នាំ១៩២២ ​លោក​ វ៉លទែរ រ៉ាតឹនណាវ (Walther Rathenau) រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​អាល្លឺម៉ង់ ​ដែល​ជាជនជាតិជ្វីហ្វ និង​ជា​មិត្តភក្តិ​ដ៏ជិតស្និទ្ធិ​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ ត្រូវ​បាន​ពួក​ជាតិនិយម​អាល្លឺម៉ង់​ធ្វើ​ឃាត ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​ក៏​មាន​ឈ្មោះ​ក្នុង​បញ្ជី​ដែល​គេ​តាម​​សម្លាប់។ ទោះបីជា​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សុវត្ថិភាព​ផ្ទាល់​ខ្លួន​បែបនេះ​ក៏ដោយ អាញ់ស្តាញ់​នៅតែ​បន្ត​ការងារ​នៅ​ប៊ែរឡាំង​តទៅទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរប៉ុន្មាន​ក្រោយមក បរិយាកាស​ដ៏សែន​អាប់អួរ​នៅ​អាល្លឺម៉ង់​​ក៏​បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​សម្រេច​ចាកចេញ​ពី​អាល្លឺម៉ង់ ទៅ​បំពេញទស្សនកិច្ច​នៅ​បរទេស ហើយ​នេះ គឺ​ជា​លើកទី១ និង​ជា​លើកចុងក្រោយ ដែល​លោក​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​តំបន់​អាស៊ី និង​ដើមបូព៌ា។ ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​កំពុង​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​តំបន់​អាស៊ី​នៅចុងឆ្នាំ១៩២២​នេះហើយ​ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​ទទួល​ដំណឹង​ថា លោក​ត្រូវ​បាន​គណៈកម្មការ​ណូបែល​សម្រេច​ប្រគល់​រង្វាន់​​ណូបែល​ខាង​រូបវិទ្យា​ដល់​លោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​ពេលនោះ​ជា​សម័យកាល​មិនទាន់​មាន​យន្តហោះ ហើយ​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមកប៉ាល់​ឆ្លងទ្វីប​ត្រូវ​ចំណាយ​ពេល​រាប់ខែ អាញ់ស្តាញ់​មិន​អាច​ត្រឡប់​ទៅ​ទទួល​រង្វាន់​ណូបែល​នេះបាន ទើប​គណៈកម្មការ​ណូបែល​សម្រេច​​លើកពេល​ប្រគល់​រង្វាន់ណូបែល​ទៅ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​ នៅ​ឆ្នាំបន្ទាប់។ ចំណែក​អាញ់ស្តាញ់ ក៏​បន្ត​ដំណើរ​ទៅកាន់​តំបន់​អាស៊ី​ជា​ធម្មតា។ នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៦ខែ​នោះ អាញ់ស្តាញ់ និង​អ៊ែលសា​ ជាភរិយា បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​សិង្ហបុរី ស្រីលង្កា និង​ជាពិសេស ទៅកាន់​ប្រទេស​ជប៉ុន ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួលស្វាគមន៍​ប្រៀបបាន​នឹង​ប្រមុខរដ្ឋ​នៃ​ប្រទេស​មួយ។ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​អធិរាជ​ជប៉ុន​ទទួល​ឲ្យ​ចូល​គាល់​នៅ​ព្រះបរមរាជវាំង ក្រោមការ​ទទួល​អបអរ​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​ជប៉ុន​រាប់ពាន់នាក់។ អាញ់ស្តាញ់វិញ​ក៏​បាន​ដក់ចិត្ត​ស្រឡាញ់ និង​គោរព​ជនជាតិ​ជប៉ុន​យ៉ាង​ខ្លាំង​ផងដែរ។ នៅ​ក្នុង​លិខិត​ដែល​សរសេរ​ទៅកាន់​កូនប្រុស អាញ់ស្តាញ់​បាន​រៀបរាប់​ថា ក្នុង​ចំណោម​​បណ្តាជន​ដែល​លោក​បាន​ជួប លោក​ចូលចិត្ត​ជនជាតិ​ជប៉ុន​ច្រើន​ជាងគេ ដោយ​សារតែ​ពួកគេ​ជា​មនុស្ស​ឆ្លាតវៃ មិនក្រអឺតក្រទម គួរឲ្យ​គោរព ហើយ​ជា​មនុស្ស​ពូកែ​ខាង​ផ្នែក​សិល្បៈ។ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ជប៉ុន ក្រៅតែ​ពីជំនួប​ជាមួយ​អធិរាជ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​កន្លែងមួយ​ទៅកន្លែងមួយ ដើម្បី​ធ្វើ​បាឋកថា ស្តីពី​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក ដោយ​ក្នុង​បាឋកថា​នីមួយៗ មាន​អ្នក​ចូល​ស្តាប់​រហូតដល់​ទៅ​រាប់ម៉ឺននាក់។ នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​តាមរថភ្លើង​ពី​កន្លែងមួយ​ទៅកន្លែងមួយ​នេះ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បាន​ឆ្លងកាត់​តាម​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា​ផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​ប្រាកដ​ជា​មិន​អាច​នឹក​ស្រមៃបានទេ​ថា នៅថ្ងៃមួយ​​ទីក្រុង​មួយ​នេះ​នឹង​ត្រូវ​កម្ទេច​​ស្ទើរក្លាយ​ជា​ផេះផង់ ដោយសារ​តែ​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​គេផលិតឡើង ទៅតាម​ការ​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​របស់​លោក។ នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី ត្រឡប់​ទៅកាន់​អាល្លឺម៉ង់វិញ អាញ់ស្តាញ់​ដែល​ជា​ជនជាតិជ្វីហ្វ​បាន​ឆ្លៀតឆៀងចូល​ទៅកាន់​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន ដែល​នៅពេលនោះ កំពុង​ស្ថិត​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​អង់គ្លេស ហើយ​មិនទាន់​មាន​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​នៅឡើយ។ នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​នោះ ក៏ដូចជា នៅ​ជប៉ុន​ដែរ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​ទទួលស្វាគមន៍​ដូចប្រមុខរដ្ឋ។ តាមការពិត ប្រមាណ​ជា ៣០ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៩៥២ ក្រោយ​ពី​រដ្ឋអ៊ីស្រាអែល​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង​រួចហើយ​នោះ ​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្នើសុំ​ឲ្យ​​មក​កាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិ​បតី​​នៃ​រដ្ឋ​ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​នេះ ក៏ប៉ុន្តែ អាញ់ស្តាញ់​បាន​បដិសេធ។ នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ១៩២៣ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅបរទេស​អស់រយៈពេល ៦ខែ អាញ់ស្តាញ់​បាន​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់វិញ។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ទទួល​រង្វាន់ណូបែល​ដែលលោក​ប៉ងប្រាថ្នា​តាំង​ពី​រាប់ឆ្នាំមកហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការគំរាមកំហែង​ដល់​សុវត្ថិភាព​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​លោក ក៏ដូចជា ចំពោះ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ផ្សេងទៀត​ នៅតែ​កើតមាន ហើយ​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ដើមទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ៣០ នៅពេល​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ និង​គណបក្ស​ណាស៊ី​ជិតឡើងកាន់អំណាច។ នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៣២ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ចាកចេញ​ពី​អាល្លឺម៉ង់​សាជាថ្មី ក្នុង​ដំណើរ​ទៅ​​កាន់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក តាម​ការអញ្ជើញ​​ឲ្យ​ទៅ​បង្រៀន​នៅ​តាម​សកលវិទ្យាល័យ​នៅទីនោះ ហើយ​នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​មិនទាន់​ដឹងនៅឡើយទេ​ថា វាជា​ដំណើរចាកចេញ​ពី​អាល្លឺម៉ង់​ដែល​គ្មានថ្ងៃ​វិលត្រឡប់មកវិញ។ នៅថ្ងៃទី៣០​ ខែមករា ​ឆ្នាំ១៩៣៣ នៅពេល​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អាដុលហ្វ ហ៊ីត្លែរ បាន​ឡើងកាន់អំណាច​នៅ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ប៉ុន្មាន​ខែក្រោយមក សកម្មជន​ណាស៊ី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បើក​យុទ្ធនាការ​ធ្វើ​ទុក្ខបុកម្នេញ​លើ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​អាល្លឺម៉ង់។ ផ្ទះ​របស់​អាញ់ស្តាញ់​នៅ​ប៊ែរឡាំង​ក៏​ត្រូវ​បាន​ពួកគេ​ចូល​លុកលុយ​ជាច្រើន​លើក​ផងដែរ ក៏ប៉ុន្តែ ពីដំបូងឡើយ អាញ់ស្តាញ់​មិនបាន​ដឹង​​នៅឡើយទេ​​ អំពី​ហេតុការណ៍​នេះ។ នៅខែមីនា បេសកកម្ម​នៅ​អាមេរិក​ត្រូវ​បញ្ចប់ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​​តាម​កប៉ាល់​ត្រឡប់​ទៅ​អឺរ៉ុបវិញ ហើយ​នៅ​ពេល​នោះ អាញ់ស្តាញ់​មិនប្រាកដ​ថា​នឹង​អាច​វិលចូល​ក្នុង​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់វិញ​ឬ​អត់នោះទេ។ ដំណើរ​តាមកប៉ាល់​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​ឆ្លងកាត់​តាម​ប៊ែលហ្ស៊ិក ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​គិតថា ចាំពេល​ទៅដល់​ប៊ែលហ្ស៊ិក ទើប​សម្រេច​ចិត្ត​ថា​ តើ​នឹង​ត្រូវ​បន្ត​ដំណើរ​ទៅ​ទិសណាជា​បន្តទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​កំពុង​ធ្វើ​ដំណើរ​​លើ​កប៉ាល់ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ទទួល​ដំណឹង​ថា ផ្ទះ​របស់​លោក​នៅ​អាល្លឺម៉ង់ ទាំង​ផ្ទះ​នៅ​ប៊ែរឡាំង និង​ផ្ទះ​​មួយ​ទៀត​នៅ​ក្រៅក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ដែល​ប្រើ​សម្រាប់​ស្នាក់​នៅ​ពេល​វិស្សមកាល សុទ្ធតែ​ត្រូវ​ពួក​ណាស៊ី​ចូល​លុកលុយ។ នៅពេលនោះហើយ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​កំណត់​ច្បាស់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា លោក​មិន​អាច​វិលត្រឡប់​ចូល​ក្នុង​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់វិញ​បាន​នោះទេ។ នៅ​ពេល​ទៅដល់​ប៊ែលហ្ស៊ិក នៅ​ថ្ងៃទី២៨ ខែមីនា គ្រាន់តែ​ចុះពីកប៉ាល់​ភ្លាម អាញ់ស្តាញ់​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​ស្ថានអគ្គកុងស៊ុល​អាល្លឺម៉ង់​ប្រចាំ​ប្រទេស​ប៊ែលហ្ស៊ិក ដើម្បី​ប្រគល់​លិខិតឆ្លងដែន និង​ប្រកាស​បោះបង់ចោល​សញ្ជាតិ​អាល្លឺម៉ង់​សាជាថ្មីម្តងទៀត បន្ទាប់​ពី​បាន​បោះបង់​ចោល​ម្តងរួចមកហើយ កាល​ពី​ពេល​រៀន​នៅ​ប្រទេស​ស្វីស។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា អាញ់ស្តាញ់បាន​ផ្ញើ​លិខិត​ទៅ​ប៊ែរឡាំង ដើម្បី​ប្រកាស​លាលែង​ពី​តំណែង​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ និង​តំណែង​ជា​នាយក​វិទ្យាស្ថាន​រូបវិទ្យា។ តាមការពិត បើទោះបីជា​អាញ់ស្តាញ់​មិនលាលែង ក៏​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​គេ​ដក​តំណែង​នេះ​ដែរ ពីព្រោះ​ថា មិនដល់​មួយខែ​ក្រោយមកផង ហ៊ីត្លែរ​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​​នយោបាយ​ថ្មី ​ដោយ​ហាមឃាត់​រាល់​ជនជាតិ​អាល្លឺម៉ង់​ទាំងអស់ ដែល​មាន​ឈាមជ័រ​​ជាជនជាតិ​ជ្វីហ្វ មិន​ឲ្យ​កាន់​មុខតំណែង​ផ្លូវការ​អ្វី​ទាំងអស់​នៅ​អាល្លឺម៉ង់។ នយោបាយ​បែបនេះ​​​បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​អាល្លឺម៉ង់​រាប់សិបនាក់ ក្នុងនោះ រួមមាន​ទាំង​ជ័យលាភី​ណូបែល ១៤នាក់ផង ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​រត់ភៀសខ្លួន​​ទៅ​ក្រៅប្រទេស ហើយ​នេះ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏​ចម្បងមួយ ដែល​ក្រោយ​មក បាន​​ធ្វើ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ណាស៊ី​មាន​ការ​អភិវឌ្ឍ​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​យោធា​យឺត​ជាង​អាមេរិក​និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត។ និយាយ​ពី​អាញ់ស្តាញ់​វិញ ក្រោយ​ពី​បាន​បោះបង់​ចោល​សញ្ជាតិ​អាល្លឺម៉ង់​ហើយ អាញ់ស្តាញ់​ ដែល​មិនទាន់​មាន​ទិស​ដៅ​ក្នុង​ជីវិត​ច្បាស់លាស់ ក៏​បាន​សម្រេច​ស្នាក់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ជា​បណ្តោះអាសន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ សុវត្ថិភាព​របស់​អាញ់ស្តាញ់​នៅ​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ក៏​ចាប់ផ្តើម​មាន​បញ្ហា នៅក្រោយ​ពី​មាន​ដំណឹង​ពី​អាល្លឺម៉ង់​ថា ពួក​ណាស៊ី​ប្រកាស​ផ្តល់​រង្វាន់​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ដល់​អ្នកណា​ដែល​ធ្វើឃាតអាញ់ស្តាញ់​បាន។ នៅពេលនោះ មានសកលវិទ្យាល័យ​នៅ​តាម​​ប្រទេស​ជាច្រើន​បាន​អញ្ជើញ​អាញ់ស្តាញ់​ឲ្យ​ទៅ​ធ្វើ​ជាសាស្រ្តាចារ្យ​ ជាពិសេស គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប រួមមាន​ទាំង បារាំង និង​អង់គ្លេស​ផង។ ក៏ប៉ុន្តែ អាញ់ស្តាញ់​សម្រេច​ចិត្ត​ជ្រើសរើស​យក​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​លោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តល់​មុខងារ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ និង​អ្នក​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ ​នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីល្បាញមួយ គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​ព្រីនស្តុន (Princeton)។ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បានវិលត្រឡប់​ទៅ​កាន់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត ដោយ​ម្តងនេះ ក្នុង​ឋានៈ​ជា​ជនភៀសខ្លួន ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​បាន​ទទួល​សញ្ជាតិ​អាមេរិក នៅ​ឆ្នាំ១៩៤០៕

អាញ់ស្តាញ់​និង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ មាន​មនុស្ស​ជាច្រើន​នាំគ្នា​ចាត់ទុក​លោក​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់​ថា​ជា​បិតា​នៃ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តាម​ការពិត​ទៅ ទ្រឹស្តី​​រូបវិទ្យា​របស់​អាញ់ស្តាញ់​មិនមែន​ជា​ទ្រឹស្តី​ដែល​បង្កើត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ដោយ​ផ្ទាល់​នោះទេ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ទ្រឹស្តី ដែលបង្ហាញ​ពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​ម៉ាស់ និង​ថាមពល។ ទ្រឹស្តីនេះ​ត្រូវ​បាន​អាញ់ស្តាញ់​រកឃើញ​ នៅ​ឆ្នាំ១៩០៥ ហើយ​ដែល​សរុបជារួម​តាមរយៈរូបមន្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ E=mc²។ នៅ​ក្នុងនេះ E គឺ​ជា​ថាមពល, m គឺ​ជា​ម៉ាស់ ចំណែក c គឺ​ល្បឿន​នៃ​ពន្លឺ (ហើយ​ល្បឿន​នៃ​ពន្លឺ​គឺ​មាន​តម្លៃ​ថេរ​ជានិច្ច​ទោះជា​នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាព​ណាក៏ដោយ)។ តាមរយៈ​រូបមន្តនេះ អាញ់ស្តាញ់​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​ពី​ភាព​សមមូល​ រវាង​ថាមពល និង​ម៉ាស់ (សម្តីផ្ទាល់​របស់​អាញ់ស្តាញ់៖ « It followed from the special theory of relativity that mass and energy are both but different manifestations of the same thing a somewhat unfamiliar conception for the average mind. ») ហើយ​លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត ដោយសារ​តែ​ថាមពល គឺ​ជាផលគុណ រវាង​ម៉ាស់ និង​ការ៉េ​នៃ​ល្បឿន​ពន្លឺ ហើយ​ល្បឿនពន្លឺ​មាន​តម្លៃ​ខ្ពស់ ដូច្នេះ ម៉ាស់​ក្នុងបរិមាណ​ដ៏តិចតួច​មួយ​ក៏​​​អាច​​​បង្កើត​​ទៅជា​ថាមពល​ដ៏សម្បើមបានដែរ​។ នេះ​ហើយ​ជា​គោលការណ៍​​ដែល​បង្ហាញ​ឲ្យឃើញ នៅ​ក្នុង​ថាមពល​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ រូបមន្ត​របស់​អាញ់ស្តាញ់​​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​​តែ​ពី​គោលការណ៍​សមមូល រវាង​ម៉ាស់ និង​ថាមពល​តែ​ប៉ុណ្ណោះ តែ​មិន​បាន​បង្ហាញ​ពី​របៀប​នៃ​ការ​បំប្លែង​ពី​ម៉ាស់​ទៅ​ថាមពល​នោះទេ ហើយ​រឹតតែ​មិន​បាន​បង្ហាញ​ពី​យន្តការ​នៃ​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ​នោះដែរ។ តាមការពិត ការ​បង្កើត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ គឺ​ជា​ដំណើរ​វិវឌ្ឍ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត និងបច្ចេកវិទ្យា ដែល​ជាលទ្ធផល​នៃ​ការ​បូកបញ្ចូលគ្នា​នូវ​ទ្រឹស្តី​និង​របកគំហើញ​ជាច្រើន រាប់ចាប់តាំង​ពី​ការ​រកឃើញ​សារធាតុ​វិទ្យុសកម្ម ដោយអ្នក​ប្រាជ្ញ​បារាំង ព្យែរ គួរី (Pierre Curie) និង​ម៉ារី គួរី (Marie Curie) តាំង​ពី​ឆ្នាំ១៨៩៨, ឆ្លងកាត់​តាម​រូបមន្ត​ E=mc² របស់​អាញ់ស្តាញ់ នៅ​ឆ្នាំ១៩០៥ រហូត​ទៅដល់​ការ​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ ដោយ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ហុងគ្រី អាល្លឺម៉ង់ និង​បារាំង នៅ​ដើមទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ១៩៣០ គឺ​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​អាច​បំប្លែង​ម៉ាស់​ទៅជា​ថាមពល និង​បង្កើត​ជា​កម្លាំងផ្ទុះ នៅ​ក្នុង​យន្តការ​នៃ​​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ។ ដូច្នេះ បើ​និយាយ​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត ទ្រឹស្តី​របស់​អាញ់ស្តាញ់ គ្រាន់តែ​ជា​ចំណែក​​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ នៅ​ក្នុង​ដំណើរវិវឌ្ឍ​ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​បង្កើត​​​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តួនាទី​ដែល​កាន់តែ​សំខាន់​​របស់​អាញ់ស្តាញ់ គឺ​ខាងផ្នែក​នយោបាយ​។ និយាយ​ឲ្យ​ចំ គឺ​សកម្មភាព​របស់​លោក ក្នុងការ​ជំរុញ​ឲ្យ​អាមេរិក​បង្កើត​គម្រោង​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ តាមរយៈ​លិខិត​ផ្ញើ​ជូន​ទៅ​លោក​ប្រធានាធិបតី​ ហ្វ្រែងឃ្លីន រូសវែល (Franklin D. Roosevelt) នៅ​ឆ្នាំ១៩៣៩។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​សំខាន់ៗ ដែល​នាំទៅរក​​ការ​បង្កើត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​​បំផុត​មួយ គឺ​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ ហើយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីឈ្មោះ​ជាងគេ នៅ​ក្នុង​ការ​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​នេះ គឺអ្នកប្រាជ្ញ​ខាង​រូបវិទ្យា​មក​ពី​ហុងគ្រី ឈ្មោះ លេអូ ស៊ីឡាដ (Leo Szilard)។ លេអូ ស៊ីឡាដ គឺ​ជាមិត្តភក្តិ​របស់​​អាញ់ស្តាញ់ ហើយ​ក៏​ជា​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ដែល​រត់ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ពួកណាស៊ី ទៅ​ជ្រកកោន​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​ដូចជា​អាញ់ស្តាញ់​ដែរ។ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ១៩៣៩ លេអូ ស៊ីឡាដ បាន​ស្វែង​ទៅ​ជួប​អាញ់ស្តាញ់ ដើម្បី​ប្រាប់​ពី​បញ្ហា​សំខាន់​ពីរ ទីមួយ អំពី​​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក​ស្តី​ពី​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​អាច​បង្កើត​ជា​គ្រាប់បែក​ប្រល័យលោក និង​ទីពីរ អំពី​ការ​រកឃើញ​សារធាតុ​អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កុងហ្គោ ដែល​នៅពេលនោះ​ជាដែនអាណានិគម​ប៊ែលហ្ស៊ិក ហើយ​សារធាតុ​អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម​នេះ​អាច​នឹង​ត្រូវអាល្លឺម៉ង់​ណាស៊ី​ប្រមូល​ទិញ ដើម្បី​យក​ទៅ​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ លទ្ធភាព​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​អាច​នឹង​មាន​​អាវុធប្រល័យលោក​នៅ​ក្នុងដៃ​ គឺ​ជាក្តីបារម្ភ​ដ៏ធំបំផុត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ទាំងពីរ​រូប​សម្រេច​ថា ត្រូវតែ​ប្រាប់​ប្រធានាធិបតី​​អាមេរិក​ឲ្យ​បាន​ដឹង​អំពី​រឿងនេះ ហើយ​នៅ​ពេលនោះ អ្នកប្រាជ្ញ​ដែល​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​អាច​មាន​ឥទ្ធិពល​ទាក់ទាញ​ចំណាប់​អារម្មណ៍​របស់​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​បាន គឺ​អាញ់ស្តាញ់។ នៅខែ​តុលា​ឆ្នាំ១៩៣៩ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ទើប​នឹង​ឆាបឆេះឡើង​នៅ​អឺរ៉ុប លិខិត​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ទៅដល់​សេតវិមាន ហើយ​នៅ​ក្នុង​លិខិត​នេះ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ប្រាប់​លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែល​ទៅតាម​ដំណើររឿង​ដូចអ្វី​ដែល​ លេអូ ស៊ីឡាដ ​បាន​ប្រាប់​លោក គឺ​លទ្ធភាព​នៃ​ការ​​​​យក​អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម​ទៅ​ផលិតជា​គ្រាប់បែក​តាមរយៈ​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បានលើកឡើង​ផងដែរ​ថា នៅ​ក្នុង​ពេលនោះ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​អាល្លឺម៉ង់​​​ប្រហែល​ជា​កំពុង​សិក្សា​លើ​ការ​ផលិត​អាវុធ​ប្រភេទ​ថ្មីនេះ ហើយ​បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែល​ប្រមែរប្រមូល​​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​អាមេរិក ដើម្បី​សិក្សា​លើ​គម្រោង​នេះដែរ ដើម្បី​ពិនិត្យ​លទ្ធភាព​​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ឲ្យ​បាន​មុន​ហ៊ីត្លែរ។ ប្រមាណ​ជា​៣សប្តាហ៍​ក្រោយ​មក លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែលបាន​ផ្ញើ​លិខិត​​តប​ទៅ​​អាញ់ស្តាញ់​​វិញ ដោយ​ក្នុង​លិខិត​នោះ ក្រៅពី​បាន​អរគុណ​អាញ់ស្តាញ់ លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែល​​បាន​ប្រាប់​ទៅ​អាញ់ស្តាញ់​ថា លោក​បាន​​ទទួល​តាម​អានុសាសន៍​របស់​អាញ់ស្តាញ់ ដោយ​រៀបចំ​ឲ្យ​មាននូវ​​ក្រុមការងារ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត ដើម្បី​សិក្សា​លើ​គម្រោង​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក្រុមការងារ​នេះ​បាន​ជួប​ប្រជុំគ្នា​ជា​ផ្លូវការ​ជា​លើកដំបូង តាំង​ពី​ថ្ងៃ​ទី២១តុលា ដោយ​មាន​កា​រចូលរួម​ពី​សំណាក់​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដែល​ជា​ជនភៀសខ្លួន​ពី​ពួកណាស៊ី ជាពិសេស គឺ​លេអូ ស៊ីឡាដ អ្នក​រកឃើញ​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ និង​ជា​អ្នក​ដែល​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​ជាមួយ​អាញ់ស្តាញ់ ក្នុងការ​សរសេរលិខិត​ទៅ​លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែល។ ​ការ​សិក្សា​របស់​ក្រុម​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​នេះ​ហើយ ដែលបង្កើត​ចេញ​ជា​គម្រោង ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា « Manhattan Project » ហើយ​ផលិត​បាន​ជា​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​លើកដំបូង ហើយ​ដែល​អាមេរិក​យក​ទៅ​​ទម្លាក់​លើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាកាសាគី របស់​ជប៉ុន នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥។ ផ្ទុយ​ពី​ លេអូ ស៊ីឡាដ និង​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ជា​ជនភៀសខ្លួន​ពីណាស៊ី​ផ្សេងទៀត អាញ់ស្តាញ់​មិនបាន​ចូលរួម​នៅ​ក្នុង​គម្រោង​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះទេ ទាំង​នៅ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​សិក្សា​ដោយ​ក្រុម​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត និង​នៅ​ក្នុង​គម្រោង Manhattan Project។ នៅ​អំឡុង​ដើម​ឆ្នាំ១៩៤០ លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែល​​ក៏​ធ្លាប់​បាន​ស្នើ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​ចូលរួម​ប្រជុំ​ជាមួយ​ក្រុ​មការងារ​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​នុយក្លេអ៊ែរ​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ អាញ់ស្តាញ់​បាន​បដិសេធ។ តាមការពិត ក្រោយ​មក​ទៀត អាញ់ស្តាញ់​មិន​ទាំង​ត្រូវ​បាន​​កងទ័ព​អាមេរិក​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ទទួល​ព័ត៌មាន​ពី​គម្រោង Manhattan Project ផងទេ ដោយសារ​តែ​វា​ជា​គម្រោង​ដែល​គេ​លាក់ការណ៍​សម្ងាត់​ខ្ព ស់​បំផុត ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​ជាប់ក្នុង​បញ្ជីខ្មៅ​របស់​អែហ្វប៊ីអាយ​ ដោយ​ជាប់សង្ស័យ​ថា​​ជា​អ្នក​មាន​និន្នាការ​កុម្មុយនិស្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អាញ់ស្តាញ់​នៅតែ​ត្រូវ​បាន​សាធារណមតិជាទូទៅ​ចាត់ទុក​ជា​បិតា​នៃគ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ទាំងពីរ​គ្រាប់​ត្រូវ​បាន​ទម្លាក់​លើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាកាសាគី រដ្ឋការ​អាមេរិក​បាន​ចេញផ្សាយ​ជាសាធារណៈ​នូវ​ប្រវត្តិ​​នៃ​ការ​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ដោយបាន​ធ្វើការ​សង្កត់​ធ្ងន់ថា ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង​បំផុត គឺ​ចេញ​ពី​លិខិត​របស់​អាញ់ស្តាញ់​​ផ្ញើ​ទៅ​លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែល នៅ​ឆ្នាំ១៩៣៩។ ក្រោយ​មក​ទៀត ទស្សនាវដ្តី​ដ៏ល្បី ឈ្មោះ The Times បាន​ចេញផ្សាយ ដោយ​ដាក់​រូបភាព​អាញ់ស្តាញ់​ធំៗ​នៅលើ​ទំព័រមុខ​​ ជាមួយ​នឹង​រូបភាព​នៃ​ការ​ផ្ទុះ​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ ចារពីលើ​ដោយ​រូបមន្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​របស់​លោក គឺ E=mc²។ អាញ់ស្តាញ់វិញ ក្រោយ​ពី​បាន​មើលឃើញ​ពី​វិនាសកម្ម​​នៅ​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាកាសាគី អាញ់ស្តាញ់​ចាប់ផ្តើម​មាន​វិប្បដិសារី ដែល​បាន​ចូលរួម​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​ឲ្យ​មាន​ការ​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរនេះ។ ហើយ​គំនិត​សន្តិភាព​និយម បូករួម​ជាមួយ​នឹង​វិប្បដិសារី​​នេះ​បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​ចំណាយ​ពេល​ស្ទើរតែ​​​ពេញ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក ធ្វើ​សកម្មភាព​នយោបាយ​ជាច្រើន ទាមទារ​ឲ្យ​បង្កើត​រចនាសម្ព័ន្ធ​អន្តរជាតិ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​សព្វាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ចៀសវាង​កុំ​ឲ្យ​មាន​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្ទុះឡើង ទៅថ្ងៃ​អនាគត។ នៅ​ក្នុង​ក្តីបារម្ភ​ពី​វិនាសកម្ម​ដែល​បង្កឡើង​ដោយ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះហើយ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​បន្សល់ទុ​ក​នូវ​ពាក្យ​សម្តី​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយឃ្លា​ថា៖ “ខ្ញុំ​មិនដឹង​ថា តើ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី៣​គេ​ច្បាំងគ្នា​ដោយ​ប្រើ​អាវុធ​អ្វីទេ តែ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី៤​ ប្រាកដ​ជា​នឹង​ត្រូវ​ច្បាំង​ដោយ​ប្រើ​ដំបង​និង​ដំថ្ម” ដែល​លោក​ចង់មានន័យថា ប្រសិនបើ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី៣​ផ្ទុះឡើង អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​អាច​នឹង​កម្ទេចភពផែនដី​ ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្សជាតិ​វិលត្រឡប់​ទៅរក​យុគសម័យ​បុរេប្រវត្តិវិញ​ជាមិនខាន៕

អាញ់ស្តាញ់៖ ​ដំណើរជីវិត​ចុងក្រោយ នៅឆ្នាំ១៩៤៥ ក្រោយ​ពី​អាមេរិក​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ទៅលើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាកាសាគី កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បានគេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា​បិតា​នៃ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ម្យ៉ាង ដោយសារ​​តែ​លោក​ជា​អ្នក​បង្កើត​​ទ្រឹស្តី​ ​ស្តីពី​ទំនាក់ទំនង​ រវាង​ម៉ាស់ និង​ថាមពល (គឺ​រូបមន្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ (E=mc²) និងសំខាន់ជាងនេះ​ទៅទៀត ដោយសារ​តែ​លោក​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​សរសេរ​លិខិត​​ជំរុញ​ឲ្យ​ប្រធានាធិបតី​​អាមេរិក (Franklin Roosevelt) បង្កើត​កម្មវិធី​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ កាលពីឆ្នាំ១៩៣៩។ អាញ់ស្តាញ់​វិញ​ចាប់មាន​វិប្បដិសារី ដោយ​មើលឃើញ​ពី​សោកនាដកម្ម​ ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​​ទៅលើ​​ប្រជាជន​ជប៉ុន ហើយ​ជាពិសេស វា​គឺ​ជា​សោកនាដកម្ម ដែល​លោក​យល់ថា​ គឺ​ជា​រឿង​ដែល​មិនចាំបាច់​ទាល់តែ​សោះ។ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់​ ការណ៍​ដែល​លោក​ជំរុញ​ឲ្យ​អាមេរិក​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ គឺ​ដោយសារ​តែ​លោក​បារម្ភ​ខ្លាច​អាល្លឺម៉ង់​ផលិត​អាវុធ​ប្រល័យ​លោក​នេះ​បាន​មុន ហើយ​ហ៊ីត្លែរ​នឹង​ក្លាយ​ជា​អ្នក​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​មុនពេល​ដែល​អាមេរិក​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​លើ​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាកាសាគី គ្រប់គ្នា​សុទ្ធតែ​បាន​ដឹង​យ៉ាងច្បាស់​ថា អាល្លឺម៉ង់​មិន​បាន​ជោគជ័យ​ក្នុងកា​រផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នោះទេ ហើយ​លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​​រួចទៅហើយ​ដែរ។ ប្រមាណ​ជា​មួយខែ ក្រោយ​ពី​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នៅ​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាកាសាគី អាញ់ស្តាញ់​រួម​ជាមួយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ផ្សេងទៀត បាន​រួមគ្នា​ធ្វើការ​តស៊ូមតិ​ទាមទារ​ឲ្យ​បង្កើត​ក្រុមប្រឹក្សា​អន្តរជាតិ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ហើយ​ក្រោយ​មក ក្រុម​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​នេះ​បាន​បង្កើត​រចនាសម្ព័ន្ធ​ជា​គណៈកម្មាធិការ​មួយ ដែល​មាន​អាញ់ស្តាញ់​ជា​ប្រធាន។ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់ ការ​បង្កើត​ត្រឹមតែ​រចនាសម្ព័ន្ធ​អន្តរជាតិ ក្នុង​ទ្រង់ទ្រាយ​ជា​សមាគម​នៃ​ប្រជាជាតិ ដូចជា​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ គឺ​មិន​គ្រប់គ្រាន់ ក្នុងការ​គ្រប់គ្រង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ និង​រក្សា​សន្តិភាព​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​បាននោះទេ។ គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​បង្កើត​ជា​រដ្ឋាភិបាល​ពិភពលោក​មួយ ដែល​​​មាន​អំណាច​ទៅលើ​ប្រទេស​ជា​សមាជិក ហើយ​មាន​កម្លាំងទ័ព និង​ជាពិសេស គឺ​ជា​អ្នក​កាន់កាប់​សព្វាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តស៊ូ​មតិ​របស់​គណៈកម្មាធិការ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ដោយសារ​តែគ្មាន​ប្រទេស​ណាមួយ​សុខចិត្ត​បោះបង់​អធិបតេយ្យភាព និង​អំណាច​ទ័ព​របស់​ខ្លួន ចំណែក​ឯ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​​ក៏​ចាប់ផ្តើម​​​​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​កាន់តែ​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ហើយ​មក​ទល់​នឹង​ពេលនោះ មិនមែន​តែអាមេរិក​មួយទេ ដែល​ផលិត​បាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ សហភាព​សូវៀត ហើយ​ក្រោយ​មក​ទៀត បារាំង អង់គ្លេស និង​ចិន សុទ្ធតែ​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​​រៀងៗខ្លួន។ អាញ់ស្តាញ់​នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​នឹង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ វា​បាន​ក្លាយ​ជា​សកម្មភាព​បន្ទាប់​បន្សំ​តែប៉ុណ្ណោះ ដោយ​លោក​ងាក​ទៅ​ផ្តោត​លើ​ការ​ងារ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​លោក​វិញ។ គិត​ត្រឹម​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អាញ់ស្តាញ់​​បាន​ចូលនិវត្តន៍​ពី​ការងារ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ព្រីនស្តុន (Princeton) ក៏ប៉ុន្តែ លោក​នៅតែ​បន្ត​ការងារ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​រូបវិទ្យាតទៅទៀត ដោយ​លោក​មាន​គោលដៅ​ចង់​ស្វែងរក​ទ្រឹស្តី​មួយ ដែល​អាច​ពន្យល់ និង​អនុវត្ត​ចំពោះ​អ្វីៗ​គ្រប់យ៉ាងទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​យើងនេះ គឺ​​ចាប់តាំង​ពី​បាតុភូត និង​វត្ថុ​ដ៏​ធំធេង នៅ​ក្នុង​ទីអវកាស រហូតទៅដល់​​សារធាតុ​ដ៏តូចល្អិត​ជាង​អាតូម និយាយ​ជារួម គឺ​ការ​ភ្ជាប់គ្នា​ រវាង​ទ្រឹស្តី General Relativity និង​រូបវិទ្យាកង់ទិក (Quantique/Quantum)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​មាន​វ័យ​កាន់តែ​ចាស់​ណាស់ទៅហើយ ចំណែក​ឯ​សុខភាព​របស់​លោក​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​កាន់តែ​ច្រើន​ដែរ។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ធ្លាក់​ខ្លួន​ឈឺធ្ងន់ ហើយ​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី១៨ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៥៥ ក្នុងវ័យ ៧៦ឆ្នាំ។ អាញ់ស្តាញ់​ទទួល​មរណភាព​នៅ​ក្នុង​ដំណេក ហើយ​នៅក្