មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី១

ទំព័របន្ទាប់:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី១ - មហាវគ្គ

ខុទ្ទកនិកាយ

មិលិន្ទប្បញ្ហាបាលី

នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស

កថាស្តីអំពីនគរប្រភពនៃបញ្ហា

១- នៅសាគលនគរដ៏ឧត្តម ព្រះរាជាទ្រង់ព្រះនាមថា “មិលិន្ទ” ព្រះអង្គនោះ បានស្តេចយាងទៅរកព្រះនាគសេនដូចទន្លេគង្គាហូរចុះទៅរក មហាសមុទ្រដូចនោះ។ ព្រះរាជាទ្រង់មានពាក្យពេចន៍វិចិត្រ ទ្រង់ប្រថាប់អង្គុយសួរបញ្ហាដ៏ជ្រាលជ្រៅ ដែលទៅតាមឋានៈ (ហេតុ) និងមិនមែនឋានៈ (មិនមែនហេតុ) ជាច្រើនបញ្ហា ជាមួយព្រះនាគសេនត្ថេរ ដែលប្រៀបដូចគប់ភ្លើងបន្ថយភាពងងឹត ។ បុច្ឆា និង វិសជ្ជនា សុទ្ធតែមានអត្ថន័យជ្រាលជ្រៅគួរឱ្យចាប់ចិត្ត ពីរោះស្តាប់ គួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើល ធ្វើឱ្យព្រឺសម្បុរ ។ ពាក្យពេចន៍របស់ព្រះនាគសេនចូលជ្រៅក្នុងព្រះអភិធម្មនិងព្រះវិន័យបរិបូរដោយព្រះសូត្រយ៉ាងប្រទាក់ក្រឡា ដ៏វិចិត្រដោយឧបមា និងន័យជាច្រើន ។

សូមលោកអ្នកទាំងឡាយ ផ្ចង់បញ្ញាស្មារតី ធ្វើចិត្តឱ្យរីករាយ ស្តាប់បញ្ហាដ៏ល្អិតល្អន់ជ្រាលជ្រៅ ជាគ្រឿងបំផ្លាញហេតុដែលគួរឱ្យសង្ស័យក្នុងមិលិន្ទប្បញ្ហានេះផងចុះ ។

២- តាមដែលបានស្តាប់តៗគ្នាមក មានរឿងតំណាលថា ៖ មាននគរមួយឈ្មោះ សាគល របស់ពួកយោនក ជាទីកន្លែងផ្លាស់ប្តូរទំនិញផ្សេង ៗ ស្រស់ត្រកាល ដោយដងទន្លេនិងភ្នំ មានទេសភាពគួរឱ្យត្រជាក់ត្រជំមនោ-រម្យយ៉ាងក្រៃលែងព្រោះសម្បូរដោយ អារាម ឧទ្យាន ជាយព្រៃ ត្រពាំងទឹក ស្រះបោក្ខរណី មានដងទន្លេ ដងភ្នំ និង ជួរព្រៃ គួរឱ្យមនោរម្យ ។ មានតែអ្វីដែលអ្នកមានចំណេះដឹងកសាងទុក គ្មានសត្រូវយាយី សត្រូវមិនចូលទៅឈ្លានពានរុករាន ។ មានប៉មសង្កេតការណ៍ ស៊ុមទ្វារដ៏វិចិត្រត្រកាលជាច្រើន មានប៉មការពារដ៏ស្អាតវិចិត្រ មានកំពែងជញ្ជាំងសស្អាត តាំងនៅជុំវិញរាជ-ធានី មានផ្លូវធំ ផ្លូវតូច ផ្លូវបំបែក ខ្វាត់ខ្វែងយ៉ាងមានរបៀប ។ នៅក្នុងទីផ្សារមានទំនិញល្អៗ ជាច្រើនមុខ ដាក់តាំងលក់យ៉ាងមានរបៀប ស្រស់ស្អាតដោយរោងទានជាច្រើនរយកន្លែង លម្អទៅដោយផ្ទះសម្បែង ស្នាក់អាស្រ័យយ៉ាងស្អាត ៗ រាប់សែនកន្លែង មើលទៅដូចកំពូលភ្នំហិមៈ ។ កុះករទៅដោយ ដំរី សេះ រទេះ អ្នកថ្មើរជើង មានក្រុមមនុស្សស្រីប្រុសធ្វើដំណើរចុះឡើង មានមនុស្សម្នានៅគ្រប់ទីកន្លែង ។ មានទាំងពួកក្សត្រ ពួកព្រាហ្មណ៍ ពួកវេស្សៈ និងពួកសូទ្រៈជាច្រើន ជាកន្លែងដែលអ្នកមានចំណេះដឹងរស់នៅ ។ បរិបូរដោយផ្សារក្រណាត់ជាច្រើនប្រភេទ មានក្រណាត់តម្បាញពីនគរកោដុម្ពរ ជាដើម ។ មានទីផ្សារលក់ផ្កា លក់គ្រឿងក្រអូបជាច្រើនមុខគួរឱ្យចាប់ចិត្ត ដាក់តាំងលក់យ៉ាងស្អាតជះក្លិនក្រអូបភាយ បរិបូរដោយរតនជាតិជាច្រើនយ៉ាងគួរឱ្យប្រាថ្នា ។ មានទីផ្សារដាក់តាំងទំនិញលក់ បែរមុខទៅទិសទាំងឡាយ ជាទីដែលអ្នកជំនួញស្លៀកពាក់ស្អាតបាតចេញចូល ។ បរិបូរសព្វមុខទៅដោយកាក់ប្រាក់ កាក់មាស និងភាជនៈ ។ មានទង់ជ្វាលាបក់រវិច មានទ្រព្យសម្បត្តិ ធញ្ញាហារ និងឧបករណ៍ដែលធ្វើឱ្យសប្បាយចិត្តគ្រប់គ្រាន់។ មានជង្រុកស្រូវ មានឃ្លាំងទំនិញពេញបរិបូរណ៍ មានចំណីគ្រប់យ៉ាងដែលជាអាហារទំពា អាហារហូប អាហារលិទ្ធ អាហារភ្លក់ និងភេសជ្ជៈ របស់ផឹកជាច្រើនមុខ ។ មានអង្ករបាយបរិបូរណ៍ ដូចឧត្តរកុរុទ្វីប (ឬ) ដូចនគរទេវតា ឈ្មោះថា អាឡកមន្ទា ។

ពាក្យអធិប្បាយ

ពាក្យថា ពួកយោនក ក្នុងទីនេះគឺពួកក្រិកដែលចូលមកតាំងទីលំនៅ នៅនគរបញ្ចាបរបស់ប្រទេសឥណ្ឌា តាំងពីស្តេចអាឡេចសង់ដ្រេមហារាជយកឈ្នះនគរនេះបានមក មិនមែនសំដៅទៅលើជនជាតិថៃម្តុំឡានណានោះទេ ដែលបណ្ឌិតស្នាក់នៅក្នុងនគរនេះហើយ គួរតែថ្លែងដល់បុព្វកម្ម (កម្មដែលធ្វើ នៅក្នុងជាតិមុន ) របស់លោកទាំងនោះ ។ មុននឹងថ្លែងដល់បុព្វកម្មក៏គួរតែថ្លែង បែងចែកជា ៦ កណ្ឌ សិន ។៦ កណ្ឌ នោះមានអ្វីខ្លះ ? គឺមាន ១-បុព្វយោគកណ្ឌ២-មិលិន្ទប្បញ្ហាកណ្ឌ ៣-លក្ខណប្បញ្ហាកណ្ឌ ៤-មេណ្ឌកប្បញ្ហាកណ្ឌ ៥-អនុមាណប្បញ្ហាកណ្ឌ៦-ឧបមកថាបញ្ហាកណ្ឌ ។

ក្នុង ៦ កណ្ឌនោះ មិលិន្ទប្បញ្ហាកណ្ឌបែងចេញជា ២ គឺ ១-លក្ខណប្បញ្ហា ២-វិមតិឆេទនប្បញ្ហា ។សូម្បីតែមេណ្ឌកប្បញ្ហាកណ្ឌក៏បែងចេញជា ២ ដែរគឺ ១-មហាវគ្គ ២-យោគិកថាបញ្ហា ១។

ក្នុង ៦ កណ្ឌនេះ កម្មដែលបុគ្គលទាំង ២ គឺ ព្រះចៅមិលិន្ទ និងព្រះនាគសេនត្ថេរ បានធ្វើកាលពីជាតិមុន ហៅថា “បុព្វយោគកណ្ឌ” ។

បញ្ហាដែលព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់ដាក់សំណួរដោយអង្គឯង មិនបាន ប្រារឰពាក្យនៅក្នុងព្រះសាសនា ហៅថា “ មិលិន្ទប្បញ្ហាកណ្ឌ ”។

បញ្ហាដែលព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់ប្រារឰទាក់ទងនឹងលក្ខណៈរបស់បុគ្គលជាដើម ហៅថា “ លក្ខណប្បញ្ហាកណ្ឌ” ។

បញ្ហាដែលព្រះចៅមិលិន្ទត្រាស់សួរទាក់ទងនឹងពុទ្ធដីការបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ដែលមានអត្ថន័យជា ២ យ៉ាងផ្សេងគ្នា មិនស្របគ្នា ហៅថា “មេណ្ឌកប្បញ្ហាកណ្ឌ” ។

បញ្ហាដែលព្រះចៅមិលិន្ទត្រាស់សួរទាក់ទងនឹងរឿងអនុមាណ ( មានរឿងឱ្យប៉ាន់ស្មានថា ប្រាកដជាយ៉ាងនេះ ប្រាកដជាយ៉ាងនោះ) ហៅថា “អនុមាណប្បញ្ហាកណ្ឌ” ។

បញ្ហាដែលព្រះចៅមិលិន្ទ ត្រាស់សួរអំពីឧបមាប្រៀបធៀបអង្គគុណខ្លះ របស់ព្រះអរហន្តជាមួយនឹងកិរិយាមួយចំនួនរបស់សត្វផ្សេងៗ ហៅថា “ឧបមកថាបញ្ហាកណ្ឌ” ។

ចំណែកមិលិន្ទប្បញ្ហាកណ្ឌ ទោះជាមានដល់ ៧ វគ្គ ក៏ចាត់ទុកថា មាន ២ ផ្នែកដែរដោយទាក់ទងទៅនឹងរឿងដែលសួរដល់ គឺ មួយចំណែកជាបញ្ហាសួរអំពីលក្ខណៈនៃធម៌មួយចំនួន ហៅថា “លក្ខណប្បញ្ហា” មួយចំណែកទៀតជាបញ្ហាសួរអំពីធម៌ទាំងឡាយ ដើម្បីកាត់ការសង្ស័យដែលមានក្នុងធម៌ទាំងនោះ ហៅថា “ វិមតិឆេទនប្បញ្ហា ” ។

មេណ្ឌកប្បញ្ហាកណ្ឌ ទោះជាមានដល់ ៨ វគ្គ ក៏បែងចែកជា ២ ចំណែក ដូចគ្នាដែរ គឺមួយចំណែកជាបញ្ហាសួរអំពីវិសាលភាពនៃក្រុមធម៌មួយចំនួន ហៅថា “ មហាវគ្គ ”។ មួយចំណែកទៀត ជាបញ្ហាសួរទាក់ទងអំពីបដិបទាមួយចំនួនរបស់ព្រះយោគី ហៅថា “យោគិកថាបញ្ហា” ៕

កណ្ឌទី ១

ពាហិរកថា

បុព្វយោគៈ ជាដើម

៣- ពាក្យថា “បុព្វយោគៈ” គឺជាបុព្វកម្មរបស់បុគ្គលទាំងពីរ ក្នុងអតីតកាល ។ មានរឿងតំណាលថា នៅពេលព្រះសាសនារបស់ព្រះដ៏មានព្រះភាគកស្សបសម្មាសម្ពុទ្ធប្រតិស្ឋាននៅឡើយនោះ មានព្រះភិក្ខុសង្ឃមួយចំនួនធំ អាស្រ័យនៅតាមទីអាវាសមួយកន្លែងជិតទន្លេគង្គា ។ ក្នុងបណ្តាភិក្ខុទាំងអស់នោះ ភិក្ខុដែលបរិបូរដោយចរិយវត្ត និងសីល នឹងក្រោកពីព្រលឹម កាន់អំបោសដងវែង នឹកដល់ព្រះពុទ្ធគុណ បោសសម្អាតទីធ្លា រួចប្រមូលសំរាមទុកជាគំនរម្តុំ ៗ ។ ភិក្ខុមួយអង្គពោលទៅកាន់សាមណេរថា “ ម្នាល !សាមណេរ ចូរយកសំរាមនេះទៅបោះចោល សាមណេរនោះក៏ដើរដូចមិនបានឮ ។ ទោះជាភិក្ខុនោះហៅជាលើកទី ២ ជាលើកទី ៣ សាមណេរនោះ ក៏នៅតែដើរធ្វើព្រងើយ ដូចមិនបានឮដដែល ។ ព្រោះហេតុនោះ ភិក្ខុអង្គនោះ ក៏គិតថា “សាមណេរនេះក្បាលរឹងមែន” ក៏ខឹង រួចប្រើអំបោសវាយសាមណេរ ។ ពេលសាមណេរកំពុងយំ ព្រោះត្រូវវាយនោះ ក៏កើបសំរាមយកទៅបោះចោល បានតាំងសេចក្តីប្រាថ្នាជាលើកដំបូងថា “ដោយកម្មដែលជាបុណ្យ គឺការចោលសំរាមនេះ អំណឹះកាលតទៅ (កន្លងផុតទៅ) រហូតដល់យើងសម្រេចនិព្វាន សូមឱ្យយើងជាមនុស្សមានយសសក្តិខ្ពង់ខ្ពស់ មានតេជះខ្លាំងដូចព្រះអាទិត្យពេលថ្ងៃត្រង់ នៅគ្រប់ទីកន្លែងដែលយើងកើតផងចុះ” លុះចោលសំរាមហើយ ក៏ទៅកាន់ទន្លេគង្គា ដើម្បីស្រង់ទឹកក្នុងទន្លេគង្គា ដែលមានរលកប្រដេញគ្នា ជាបន្តបន្ទាប់ ក៏តាំងសេចក្តីប្រាថ្នាជាលើកទី ២ ថា “ ក្នុងរវាងពេលរហូតតទៅ ទម្រាំយើងបានសម្រេចព្រះនិព្វាននេះ សូមឱ្យយើងជាមនុស្សមានបដិភាណកើតមានភ្លាម មានបដិភាណមិនចេះចប់ដូចទឹករលក នៅគ្រប់ទីកន្លែងដែលយើងកើតផងចុះ ” ។

ចំណែកភិក្ខុអង្គនោះ លុះដាក់អំបោសរួចហើយ ក៏ទៅកាន់ទន្លេគង្គា ដើម្បីស្រង់ទឹក បានឮសម្តីប្រាថ្នារបស់សាមណេរ ក៏គិតថា “ សាមណេរនេះ ទោះជាត្រូវយើងប្រើក្តី ក៏តាំងសេចក្តីប្រាថ្នាដូចនេះមុនយើង តើសេចក្តីប្រាថ្នានេះនឹងមិនសម្រេច ចំពោះយើងឬអី ? ទើបតាំងសេចក្តីប្រាថ្នាថា “ក្នុងរវាងពេលរហូតដល់យើងសម្រេចព្រះនិព្វាននេះ សូមឱ្យយើងជាមនុស្សមានបដិភាណមិនចេះចប់ ដូចទឹករលកក្នុងទន្លេគង្គានេះផងចុះ សូមឱ្យយើងជាអ្នកដែលអាចដោះស្រាយបញ្ហាបដិភាណដែលសាមណេរនេះ ចោទសួរគ្រប់យ៉ាងផងចុះ “ ។

បុគ្គលទាំង ២ នោះ កើតវិលវល់នៅក្នុងទេវតានិងមនុស្សទាំងឡាយអស់រយៈពេលមួយពុទ្ធន្តរ ។ បន្ទាប់មក សូម្បីតែព្រះដ៏មានព្រះភាគរបស់ពួកយើងទាំងឡាយ ក៏បានសម្តែងទុកថា “ បុគ្គលទាំង ២ នេះ នឹងឧប្បត្តិឡើងដូចព្រះមោគ្គល្លីបុត្តត្ថេរ ឧប្បត្តិឡើងដូចនោះដែរ នៅពេលកន្លងទៅអស់ ៥០០ ឆ្នាំ ចាប់ពីពេលបរិនិព្វានរបស់តថាគត បុគ្គលទាំង ២ នេះ នឹងឧប្បត្តិឡើង បុគ្គលទាំង ២ នេះ នឹងបែងចែកធម៌និងវិន័យ ដែលតថាគតសម្តែងទុកយ៉ាងសុខុម ឱ្យអស់ភាពស្មុគស្មាញ ឱ្យអស់ចំណុចមន្ទិល ដោយអំណាចនៃសំណួរ ឧបមា និង យុត្តិ ក្នុងបញ្ហា ” ។

៤- បណ្តាបុគ្គលទាំង ២ នោះ សាមណេរ បានកើតជាព្រះរាជា ទ្រង់ព្រះនាមថា “មិលិន្ទ” នៅសាគលនគរក្នុងជម្ពូទ្វីប ទ្រង់ជាបណ្ឌិតដ៏ឈ្លាសវៃ មានបញ្ញា មានសមត្ថភាព មានធម្មតាត្រិះរិះសិន សឹមធ្វើ ។ រាល់លើក ទ្រង់ធ្វើតែអ្វីដែលគួរធ្វើ គឺ វិធីប្រកបការងារទាំងឡាយ ទាំងអតីត អនាគត និង បច្ចុប្បន្ន ។ ទ្រង់ថែមទាំងបានរៀនវិជ្ជាជាច្រើន វិជ្ជាទាំងនោះមានអ្វីខ្លះ? ដូចជា សូតិ សម្មតិ សំខ្យា យោគៈ នីតិ វិសេសិកា គណិកា គន្ធព្វា តិកិច្ឆា ចតុព្វេទៈ បុរាណៈ ឥតិហាសៈ ជោតិសា មាយា ហេតុ មន្តនា យុទ្ធៈ ឆន្ទសៈ សរុប ១៩ វិជ្ជាដោយរួមទាំងព្រះពុទ្ធវចនៈផងដែរ ។ ទ្រង់ជា វិតណ្ឌវាទី( មានវាទៈធ្វើឱ្យចិត្តអ្នកដទៃញាប់ញ័របាន ) ជាមនុស្សដែលគេគ្រប់គ្នាពិបាកចូលជិត( មិនហ៊ានប្រឈមមុខ ) ជាមនុស្សដែលគ្មានអ្នកណាអាចគ្របសង្កត់បាន អាចចាត់ទុកថាទ្រង់ជាកំពូល ក្នុងបណ្តាមេលទ្ធិទាំងឡាយក្នុងជម្ពូទ្វីប នឹងរកបុគ្គលណាប្រៀបស្មើនឹងព្រះចៅមិលិន្ទមិនបាន មិនថាដោយកម្លាំង ដោយភាពវាងវៃ ដោយភាពក្លាហាន ឬ ដោយបញ្ញា ។ ទ្រង់ជាមនុស្សដ៏ស្តុកស្តម្ភ មានទ្រព្យច្រើន មានភោគសម្បត្តិច្រើន មានពលសេនា និង ពាហនៈច្រើន រកទីបំផុតគ្មាន ។

ពាក្យអធិប្បាយ

ពាក្យថា “សូតិ ” គឺ សព្ទសាស្ត្រ អក្សរសាស្ត្រ ស្តីពីភាសាផ្សេងៗ ។

ពាក្យថា “ សម្មតិ ” គឺ ធម្មសាស្ត្រ ស្តីអំពី គោលការណ៍ វិនិច្ឆ័យក្តីរបស់ព្រះរាជា ឬរបស់ហ្លួង ។

ពាក្យថា “ សំខ្យា ” គឺ សំខ្យាសាស្ត្រ ស្តីពីគោលការណ៍រាប់ចំនួន ។

ពាក្យថា “ យោគៈ” គឺ យោគសាស្ត្រ ស្តីពីការប្រើវត្ថុមន្តអាគម ជាការធានាថា នឹងមិនកើតមានគ្រោះភ័យផ្សេងៗ នាពេលអនាគត ។

ពាក្យថា “នីតិ ” គឺ នីតិសាស្ត្រ ស្តីអំពីប្រការដែលព្រះរាជានិងប្រជា-រាស្ត្រនៅលើលោកគួរប្រព្រឹត្ត ។

ពាក្យថា “ វិសេសិកា ” គឺ សាស្ត្រដែលស្តីអំពីការប្រើឧបករណ៍ មានឧបករណ៍ថ្លឹង ... ធ្វើសសរ ... ជាដើម វិជ្ជាសំណង់ ។

ពាក្យថា “ គណិកា ” គឺ គណិតសាស្ត្រ ។

ពាក្យថា “ គន្ធព្វា ” គឺ វិជ្ជារាំរបាំ ច្រៀង ប្រគំតន្ត្រី ។

ពាក្យថា “ តិកិច្ឆា ” គឺ វេជ្ជសាស្ត្រ ។

ពាក្យថា “ ចតុព្វេទា ” គឺ វេទទាំង ៤ គឺ ឥរុវេទ សាមវេទ យជុវេទ អាធព្វវេទ ។

ពាក្យថា “ ឥតិហាសៈ ” គឺ ប្រវត្តិវិជ្ជា ។

ពាក្យថា “ ជោតិសោ ” គឺ ព្យាករណសាស្ត្រ ។

ពាក្យថា “ មាយា ” គឺ មាយាសាស្ត្រ ។

ពាក្យថា “ ហេតុ ” គឺ វិជ្ជាស្តីអំពី និមិត្តហេតុល្អ និមិត្តហេតុអាក្រក់ ។

ពាក្យថា “មន្តនា ” គឺ វិជ្ជាទស្សន៍ទាយពីអ្វីដែលចង់ដឹង ជាសាស្ត្ររបស់ពួកពិទ្យាធរ ។

ពាក្យថា “ យុទ្ធៈ ” គឺ យុទ្ធសាស្ត្រ ឬវិជ្ជាស្តីអំពីការរៀបចំក្បួនទ័ព ។

ពាក្យថា “ ឆន្ទសៈ ” គឺ ឆន្ទសាស្ត្រ ស្តីអំពីកិច្ច ដែលត្រូវធ្វើសម្រាប់ស្ត្រី មានការរវៃអំបោះ ជាដើម ឬ កិច្ចដែលត្រូវធ្វើសម្រាប់បុរស មានការភ្ជួរស្រែ ... ជាដើម ដែលអាចធ្វើបានតាមឆន្ទៈពេញចិត្តរបស់ខ្លួន។

៥- ថ្ងៃមួយ ព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រង់មានបំណងចង់ត្រួតពលសេនាព្រមទាំងពាហនៈដ៏ច្រើនលើសលប់រកទីបំផុតគ្មាន ដែលរៀបចំជាក្បួនទ័ព ប្រកបដោយពលសេនាទាំង ៤ ក្រុមទ័ព ទើបស្តេចយាងចេញពីរាជធានីទៅ លុះរួចរាល់ ពីការត្រួតពិនិត្យសេនាក្រុមទ័ពខាងក្រៅរាជធានីហើយ ព្រះរាជាដែលទ្រង់ចូលចិត្តការសន្ទនាឆ្លើយឆ្លង(មានវាទៈ)មុតស្រួច ស្ទាត់ជំនាញ មានព្រះទ័យខ្វល់ខ្វាយតែនឹងការសន្ទនាជាមួយពួកវិតណ្ឌជនអំពីរឿងរ៉ាវក្នុងលោក ទ្រង់ងើយព្រះភក្ត្រទតមើលព្រះអាទិត្យ ត្រាស់ហៅអាមាត្យទាំងឡាយមក ទ្រង់មានបន្ទូលថា “ ម្នាល ! នាយទាំងឡាយ មិនទាន់ល្ងាចទេ នៅសល់ពេលច្រើនទៀត យើងត្រឡប់ចូលរាជធានីវិញពេលនេះ ទៅធ្វើអ្វី ? សមណៈ ឬ ព្រាហ្មណ៍ ដែលជាមេក្រុម មេគណៈ ជាគ្រូបាអាចារ្យប្រចាំគណៈ ឬ អ្នកដែលអះអាងខ្លួនថា ជាព្រះអរហន្តសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ អ្នកដែលអាចសន្ទនាជាមួយយើង ដើម្បីកម្ចាត់ការសង្ស័យរបស់យើង នៅមាន យើងនឹងចូលទៅសួរបញ្ហាជាមួយនឹងសមណៈ ឬព្រាហ្មណ៍នោះ យើងចង់បន្ថយការសង្ស័យរបស់យើង ” ។

បន្ទាប់ពីមានបន្ទូលរួចហើយ ពួកបម្រើរាជការយោនកចំនួន ៥០០ បានក្រាបបង្គំ ទូលថ្វាយសេចក្តីនោះចំពោះព្រះចៅមិលិន្ទថា “ បពិត្រព្រះមហារាជ ! សាស្តា ទាំង ៦ គឺ លោកបូរណកស្សបៈ លោកមក្ខលិគោសាល លោកនិគ្រន្ថនាដបុត្រ លោកសញ្ជយវេលទ្ធបុត្រ លោកអជិតកេសកម្ពល លោកបកុទ្ធកច្ចាយនៈ ក៏មាន ។ គ្រូបាអាចារ្យទាំង ៦ នោះ សុទ្ធតែជាមេក្រុម មេគណៈ ជាគ្រូបាអាចារ្យប្រចាំគណៈ ជាមនុស្សមានចំណេះដឹង មនុស្សជាច្រើនគោរពគេថាជាមនុស្សល្អ ។ បពិត្រព្រះមហារាជ ! សូមព្រះអង្គទ្រង់ស្តេចយាងទៅសួរបញ្ហាជាមួយនឹងសាស្តាទាំង ៦ នោះ សូមព្រះអង្គទ្រង់កម្ចាត់ការសង្ស័យចុះ ក្រាបទូល “ ។

ពាក្យអធិប្បាយ

ពាក្យថា “ សាស្តាទាំង ៦” គឺ សាស្តា ៦ នាក់ ដែលមានឈ្មោះដូចសាស្តា ៦ នាក់កាលពីសម័យពុទ្ធកាល ពោលគឺ លោកបូរណកស្សបៈ ជាអ្នកដែលមានឈ្មោះដូចលោកបូរណកស្សបៈសម័យពុទ្ធកាល។ លោក មក្ខលិគោសាល ជាអ្នកមានឈ្មោះដូចលោកមក្ខលិគោសាល សម័យពុទ្ធកាល . . . ដូចនេះ ជាដើម (អដ្ឋកថាអធិប្បាយដូចនេះ ពិតមែន ប៉ុន្តែមានពាក្យអធិប្បាយក្នុងន័យម៉្យាងទៀត ក៏គួរឱ្យត្រងត្រាប់ដែរគឺ សាស្តាម្នាក់នេះ ពីមុនទោះជាមានឈ្មោះមានត្រកូលថា យ៉ាងដូចម្តេចក្តី ប៉ុន្តែដោយសារតែជាសិស្សរបស់លោកបូរណកស្សបៈ ប្រកាសលទ្ធិរបស់លោកបូរណកស្សបៈ ទើបមានឈ្មោះថាបូរណកស្សបៈ មនុស្សទាំងឡាយហៅថាបូរណ-កស្សបៈ ។ លោកម្នាក់ទៀត ព្រោះជាសិស្សរបស់លោកមក្ខលិគោសាល ប្រកាសលទ្ធិរបស់លោកមក្ខលិគោសាល ទើបមានឈ្មោះថាជា មក្ខលិគោ-សាល មនុស្សទាំងឡាយ ហៅថា មក្ខលិគោសាល យ៉ាងនេះជាដើម)។

៦- ពេលនោះ ព្រះចៅមិលិន្ទនិងពួកបម្រើរាជការយោនក ៥០០ នាក់ ស្តេចយាងឡើងរទេះព្រះទីនាំងដ៏ល្អវិចិត្រ ចូលទៅរកលោកបូរណ-កស្សបៈដល់កន្លែងស្នាក់នៅ ។ លុះយាងដល់ហើយ ក៏ទ្រង់រីករាយជាមួយលោកបូរណកស្សបៈ ត្រាស់សម្មោទនីយកថា ដែលជាទីរឭកដល់គ្នា រួចរាល់ហើយ ក៏ទ្រង់ប្រថាប់អង្គុយនៅកន្លែងសមរម្យម្ខាង ។ លុះព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រង់ប្រថាប់អង្គុយកន្លែងសមរម្យហើយ ក៏បានត្រាស់សួរសេចក្តីនោះ ចំពោះលោកបូរណកស្សបៈថា “ លោកកស្សបៈដ៏ចម្រើន អ្វីទៅដែលរក្សាលោកនេះ” ? “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ គឺផែនដីដែលរក្សាលោកនេះ ” “លោកកស្សបៈដ៏ចម្រើន ប្រសិនបើផែនដីរក្សាលោកនេះ ពិតជាដូចនេះមែននោះ ហេតុអ្វីបានជាសត្វដែលទៅនរកអវិចី ទើបឆ្លងកាត់ផែនដីនេះទៅបាន ” ?ពេលត្រាស់ដូចនេះហើយ លោកបូរណកស្សបៈ មិនអាចលេប មិនអាចខ្ជាក់ អង្គុយឱនមុខ ឱន-ក នៅស្ងៀមឈឹង គ្មានយោបល់ ។

៧- បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទើប( ស្តេចយាងឡើងរទេះព្រះទី-នាំងទៅ ) ត្រាស់សួរសេចក្តីនេះ ទៅកាន់លោកមក្ខលិគោសាលថា “ លោកគោសាលដ៏ចម្រើន កម្មដែលជាកុសល ដែលជាអកុសល មានដែរឬទេ ?វិបាកផលនៃកម្មដែលធ្វើល្អ ធ្វើអាក្រក់ មានដែរឬទេ”? “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ កម្មដែលជាអកុសលគ្មានទេ វិបាកផលនៃកម្មដែលធ្វើល្អធ្វើអាក្រក់ក៏គ្មានដែរ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ពួកជាក្សត្រនៅលោកនេះ ទោះជាទៅលោកខាងមុខ ក៏នៅតែជាក្សត្រដដែល ។ ពួកជាព្រាហ្មណ៍ ជាវេស្សៈ ជា សូទ្រៈ ជាចណ្ឌាល ជាអ្នកចាក់សំរាម ទោះជាទៅលោកខាងមុខ ក៏នៅតែជាព្រាហ្មណ៍ ជាវេស្សៈ ជាសូទ្រៈ ជាចណ្ឌាល ជាអ្នកចាក់សំរាមទៀតដដែល ប្រយោជន៍អ្វីដោយកុសលកម្ម អកុសលកម្មទាំងអស់នោះ ? ”ព្រះរាជា “លោកគោសាលដ៏ចម្រើន ប្រសិនបើអ្នកជាក្សត្រ ជាព្រាហ្មណ៍ ជាវេស្សៈ ជាសូទ្រៈ ជាចណ្ឌាល ជាអ្នកចាក់សំរាមនៅលើលោកនេះ ទោះជាទៅកាន់លោកខាងមុខ ក៏នៅតែជាក្សត្រ ជាព្រាហ្មណ៍ ជាវេស្សៈ ជាសូទ្រៈ ជាចណ្ឌាល ជាអ្នកចាក់សំរាមទៀតដដែលនោះ អ្វីដែលសត្វធ្វើដោយជាកុសលកម្ម អកុសលកម្ម ក៏គ្មាន បើអីចឹងលោកគោសាល អ្នកដែលកំបុតដៃ នៅលើលោកនេះ ទោះជាទៅលោកខាងមុខហើយ ក៏នៅតែជាមនុស្សកំបុតដៃអីចឹង ។ អ្នកដែលកំបុតជើង ក៏នៅតែជាមនុស្សកំបុតជើងដដែល ។ អ្នកដែលកំបុតទាំងដៃទាំងជើងក៏នៅតែជាមនុស្សកំបុតទាំងដៃទាំងជើងអីចឹងដដែល ។ មនុស្សឆែបត្រចៀក ក៏នៅតែឆែបត្រចៀកដដែល ។ មនុស្សឆែបមាត់ ឆែបច្រមុះ ក៏នៅតែជាមនុស្សឆែបមាត់ ឆែបច្រមុះដដែលអីចឹង” ពេលត្រាស់ដូចនេះហើយ លោកគោសាលក៏នៅស្ងៀម ។

បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់មានព្រះតម្រិះដូច្នេះថា ៖

“អស់លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយអើយ ! ជម្ពូទ្វីបទទេស្អាតទៅហើយ អស់លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយអើយ ! ជម្ពូទ្វីបមានតែអង្កាម គ្មានអ្នកណាម្នាក់អាចសន្ទនាជាមួយយើង ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យរបស់យើងទេ” ។

ពេលនោះ ព្រះចៅមិលិន្ទត្រាស់ហៅអាមាត្យទាំងឡាយ រួចមានបន្ទូលថា “ អស់លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយ រាត្រីខែខ្នើតគួរឱ្យសុខដុមណាស់ហ្ន៎ ធ្វើម្តេចទៅ ថ្ងៃនេះ យើងគួរតែចូលទៅរកសមណៈ ឬ ព្រាហ្មណ៍ ដើម្បីសួរបញ្ហា អ្នកណាទៅហ្ន៎ ! អាចសន្ទនាជាមួយយើង ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យបាន ។ នៅពេលមានបន្ទូលដូចនេះហើយ ពួកអាមាត្យទាំងឡាយ បានតែឈរនៅស្ងៀម សម្លឹងព្រះភក្រ្តព្រះរាជា ។ នៅសម័យនោះសាគលនគរ ក្លាយជានគរដែលទំនេរប្រាសចាកពីសមណៈ ព្រាហ្មណ៍ គហបតី ដែលជាបណ្ឌិតដល់ទៅ ១២ ឆ្នាំ ។ ព្រះរាជាទ្រង់ស្តាប់ឮថា សមណៈ ព្រាហ្មណ៍ គហបតី ដែលជាបណ្ឌិតអាស្រ័យនៅទីណា ទ្រង់នឹងយាងទៅកាន់ទីនោះ ត្រាស់សួរបញ្ហាជាមួយបណ្ឌិតទាំងនោះ ពួកបណ្ឌិតគ្រប់រូប មិនអាចធ្វើឱ្យព្រះរាជាទ្រង់រីករាយនឹងពាក្យឆ្លើយវិសជ្ជនាបញ្ហាបាន ទើបគេចចេញទៅតាមផ្លូវផ្សេង ៗ ។ ពួកដែលមិនព្រមទៅទិសផ្សេង (គឺនៅប្រចាំកន្លែងដើម) បានតែនៅស្ងៀមទាំងអស់គ្នា ។ ចំណែកព្រះភិក្ខុទាំងឡាយ ភាគច្រើននាំគ្នាទៅកាន់ភ្នំហិមពាន្ត ។

ពាក្យអធិប្បាយ

ពាក្យថា “ ចំណែកព្រះភិក្ខុទាំងឡាយ ភាគច្រើននាំគ្នាទៅកាន់ភ្នំហិមពាន្ត” នោះ គឺ មានតែព្រះភិក្ខុដែលមានឫទ្ធិប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រះភិក្ខុដែលគ្មានឫទ្ធិមិនអាចទៅកាន់ភ្នំហិមពាន្តបានទេ ជាព្រះភិក្ខុដែលរាប់ចូលក្នុងពាក្យថា “ ពួកដែលមិនព្រមទៅទិសផ្សេង បានតែនៅស្ងៀមទាំងអស់គ្នា “ ។

៨- នៅសម័យនោះ មានព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ អាស្រ័យនៅរក្ខិត្ត-លវិហារ លើភ្នំហិមពាន្ត ។ ពេលនោះ ព្រះអស្សគុត្តបានស្តាប់ឮពាក្យតម្រាស់របស់ព្រះចៅមិលិន្ទដោយទិព្វសោតធាតុញ្ញាណ (ញាណគឺត្រចៀកទិព្វ) រួចក៏បានកោះប្រជុំព្រះភិក្ខុសង្ឃ នៅលើកំពូលភ្នំយុគន្ធរ សួរទៅភិក្ខុទាំងឡាយថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏មានអាយុទាំងឡាយ តើមានភិក្ខុណាអាចសន្ទនាជាមួយព្រះចៅមិលិន្ទ ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យខ្លះដែរឬទេ ” ?

នៅពេលព្រះអស្សគុត្តពោលដូចនេះហើយ ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ បានតែនៅស្ងៀម ប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រះអស្សគុត្តសួរជាលើកទី ២ ទោះជាសួរជាលើកទី ៣ ក៏នៅតែនៅស្ងៀម ។ ដូចនោះហើយ ទើបព្រះអស្សគុត្តពោល សេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះភិក្ខុសង្ឃថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏មានអាយុទាំងឡាយនៅឋានតាវត្តិង្ស មានវិមានមួយឈ្មោះថា កេតុមតី នៅទិសបូព៌ានៃវេជយន្តប្រាសាទ ។ ទេវបុត្រមួយអង្គ ឈ្មោះថា មហាសេន អាស្រ័យនៅក្នុងវិមាននោះ ទេវបុត្រអង្គនោះ អាចសន្ទនាជាមួយព្រះចៅមិលិន្ទអង្គនោះ ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យបាន” ។

បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ក៏បានអន្តរធានបាត់អង្គពីភ្នំយុគន្ធរទៅបង្ហាញអង្គនៅឋានតាវត្តិង្ស ។ ស្តេចសក្កៈកំពូលនៃទេព (សក្ក-ទេវរាជ) បានទតព្រះនេត្រឃើញព្រះភិក្ខុមកអំពីចម្ងាយទាំងអស់នោះ ឃើញហើយក៏យាងចេញទៅរកព្រះអស្សគុត្ត ។ លុះចូលទៅដល់ហើយ ទ្រង់ក្រាបសំពះព្រះអស្សគុត្ត រួចឈរនៅកន្លែងសមរម្យម្ខាង។ សក្កទេវរាជពេលឈរនៅកន្លែងសមរម្យម្ខាងហើយ ក៏បានត្រាស់សេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះអស្សគុត្តថា “ព្រះគុណម្ចាស់ ! ព្រះភិក្ខុសង្ឃមួយក្រុមធំ បាននិមន្តមកដល់ ញោមជាកូនសិស្សវត្តរបស់សង្ឃ ព្រះសង្ឃមានសេចក្តីត្រូវការដោយរឿងអ្វី ? មានអ្វីឱ្យញោមត្រូវធ្វើឬ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ?

លំដាប់នោះ ព្រះអស្សគុត្តបានថ្វាយព្រះពរ ជម្រាបសេចក្តីនោះចំពោះសក្កទេវរាជថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ នៅសាគលនគរក្នុងជម្ពូទ្វីប មានព្រះរាជាព្រះនាមថា មិលិន្ទ ទ្រង់ជាអ្នកមានវាទៈ ធ្វើឱ្យចិត្តអ្នកដទៃញាប់ញ័របាន ជាមនុស្សដែលគេគ្រប់គ្នាពិបាកចូលជិត ពិបាកនឹងគ្របសង្កត់បាន ពោលបានថា ទ្រង់ជាកំពូលនៃបណ្តាមេលទ្ធិផ្សេងៗ ។ ព្រះចៅមិលិន្ទនោះ បានយាងទៅរកព្រះភិក្ខុសង្ឃ ប្រើទិដ្ឋិវាទៈ សួរបញ្ហាកំហែងដល់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ” ។

ពេលនោះ សក្កទេវរាជបានមានបន្ទូលពីសេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះ អស្សគុត្តថា “ព្រះគុណម្ចាស់ ! ព្រះចៅមិលិន្ទអង្គនោះ ទ្រង់ជាអ្នកដែលផ្លាស់អំពីឋាននេះ ទៅឧប្បត្តិនៅឋានមនុស្ស ព្រះគុណម្ចាស់ នៅកេតុមតីវិមាន មានទេវបុត្រឈ្មោះថា មហាសេន អាស្រ័យនៅវិមាននោះ ទេវបុត្រមួយអង្គនោះ អាចសន្ទនាជាមួយព្រះចៅមិលិន្ទអង្គនោះ ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យបាន ញោមនឹងសំណូមពរទេវបុត្រមួយអង្គនោះ ដើម្បីឱ្យទៅឧប្បត្តិក្នុងមនុស្សលោក” ។

បន្ទាប់ពីនោះ សក្កទេវរាជទ្រង់ឱ្យព្រះភិក្ខុសង្ឃនាំមុខ ស្តេចយាងទៅកាន់កេតុមតីវិមាន ។ ទ្រង់ចូលទៅឱបមហាសេនទេវបុត្រ ត្រាស់សួរសេចក្តីនោះថា “ ម្នាល ! លោកនិរទុក្ខ ព្រះភិក្ខុសង្ឃមកសំណូមពរលោកដើម្បីឱ្យទៅឧប្បត្តិក្នុងមនុស្សលោក ” មហាសេនទេវបុត្រ ក្រាបទូលថា “បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន ! ប្រយោជន៍អ្វីដោយមនុស្សលោកដែលមានការងារច្រើនស្អេកស្កះទៅក្រាបទូល ? មនុស្សលោកអន់ថយ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន !ទូលបង្គំសូមឧប្បត្តិនៅក្នុងទេវលោកនេះតទៅទៀត រហូតដល់បរិនិព្វានក្រាបទូល ” ។ សក្កទេវរាជទ្រង់សំណូមពរជាលើកទី ២ សំណូមពរជាលើកទី ៣ ទោះជាយ៉ាងនោះក្តី មហាសេនទេវបុត្រក៏នៅតែថ្លែងថា “ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន ! ប្រយោជន៍អ្វីដោយមនុស្សលោកដែលមានការងារច្រើនស្អេកស្កះទៅក្រាបទូល ? មនុស្សលោកអន់ថយ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន !ទូលបង្គំសូមឧប្បត្តិនៅក្នុងទេវលោកនេះតទៅទៀតរហូតដល់បរិនិព្វានក្រាបទូល”។

បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះអស្សគុត្តទើបថ្លែងសេចក្តីនោះ ទៅកាន់មហាសេនទេវបុត្រ ថា “ លោកនិរទុក្ខ អាត្មាភាពគ្រប់អង្គបានត្រួតពិនិត្យមើលលោកទាំងមូល ព្រមទាំងទេវតាផង មើលមិនឃើញថាមានអ្នកណាផ្សេង ដែលអាចបំផ្លាញវាទៈរបស់ព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រទ្រង់ព្រះសាសនាបាន លើកលែងតែលោកម្នាក់គត់ ។ លោកជាសប្បុរស សូមលោកទៅកើតនៅក្នុងមនុស្សលោក ទ្រទ្រង់ព្រះសាសនារបស់ព្រះទសពលផងចុះ ” ។ នៅពេលព្រះអស្សគុត្ត ថ្លែងសំណូមពរដូចនេះហើយ មហាសេនទេវបុត្រគិតថា“ទើបតែដឹងថា គឺមានតែយើងជាអ្នកអាចបំផ្លាញវាទៈព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រទ្រង់ព្រះសាសនាបាន ” ក៏រីករាយសប្បាយចិត្តជាខ្លាំង ទើបសន្យាថា “ ល្អណាស់ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណានឹងទៅឧប្បត្តិក្នុងមនុស្សលោក” ។

៩- គ្រានោះ ព្រះភិក្ខុទាំងនោះ លុះសម្រេចករណីយកិច្ចនោះក្នុងទេវលោក ហើយក៏អន្តរធានបាត់អង្គពីទេវលោកឋានតាវត្តិង្ស ទៅបង្ហាញអង្គនៅរក្ខិត្តលវិហារ ជិតភ្នំហិមពាន្ត ។

គ្រានោះ ព្រះអស្សគុត្តបានពោលសេចក្តីនោះ ចំពោះព្រះភិក្ខុសង្ឃថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏មានអាយុទាំងឡាយ ក្នុងបណ្តាភិក្ខុទាំងឡាយនេះ តើមានភិក្ខុអង្គណា មិនបានមកប្រជុំខ្លះដែរទេ ? ” ។ នៅពេលព្រះថេរៈពោលសួរដូចនេះ ភិក្ខុមួយអង្គបានប្រាប់សេចក្តីនោះ ដល់ព្រះអស្សគុត្តថា “មាន ... ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន កាលពី ៧ ថ្ងៃមុននេះ ព្រះគុណម្ចាស់ រោហណៈ បានចូលទៅភ្នំហិមពាន្តចូលនិរោធ សូមព្រះគុណម្ចាស់បញ្ជូនតំណាងទៅកាន់សម្នាក់របស់ព្រះគុណម្ចាស់រោហណៈនោះចុះ” ។ ចំណែកខាងលោករោហណៈ បានចេញពីនិរោធក្នុងខណៈនោះឯង គិតថា “ព្រះសង្ឃកំពុងរកយើង” ទើបអន្តរធានបាត់អង្គពីភ្នំហិមពាន្ត ទៅបង្ហាញអង្គនៅ រក្ខិត្តលវិហារ នៅចំពោះមុខព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ។

លំដាប់នោះព្រះអស្សគុត្តបានពោលសេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះ រោហណៈថា “ ព្រះគុណម្ចាស់រោហណៈ ពេលព្រះពុទ្ធសាសនាបម្រុងនឹងត្រូវបំផ្លាញ ហេតុអ្វីទើបព្រះគុណម្ចាស់មិនក្រឡេកមើលករណីយកិច្ចរបស់ព្រះសង្ឃ”?ព្រះរោហណៈ “ខ្ញុំព្រះករុណា មិនទាន់បានផ្តោតចិត្តទុកដាក់ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន” ។

ព្រះអស្សគុត្ត “ បើអីចឹង ព្រះគុណម្ចាស់រោហណៈ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើទណ្ឌកម្ម” ព្រះរោហណៈ “តើខ្ញុំព្រះករុណាត្រូវធ្វើអ្វីឬ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន” ? ( មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ ព្រះអស្សគុត្តពោល “ ម្នាល ! ព្រះគុណម្ចាស់រោហណៈ ព្រោះព្រះគុណម្ចាស់មិនបានផ្តោតចិត្តទុកដាក់ ពួកយើង សូមដាក់ទោសព្រះគុណម្ចាស់ដោយការដាក់ព្រហ្មទណ្ឌ ” ព្រះរោហណៈ “ព្រហ្មទណ្ឌនោះគឺអ្វីទៅព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន” ? ) “ម្នាល! ព្រះគុណម្ចាស់រោហណៈ នៅក្បែរភ្នំហិមពាន្ត មានភូមិមួយរបស់ពួកព្រាហ្មណ៍ឈ្មោះថា“ គជង្គលៈ ” មានព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ឈ្មោះ “សោណុត្តរៈ អាស្រ័យនៅទីនោះ កុមារឈ្មោះ “ នាគសេន ” កូនរបស់គេនឹងកើតឡើង ព្រោះហេតុនោះ ព្រះគុណម្ចាស់រោហណៈ ចូរព្រះគុណម្ចាស់ទៅកាន់ផ្ទះត្រកូលនោះ ដើម្បីបិណ្ឌបាតរយៈពេល ៧ ឆ្នាំ ១០ ខែ រួចទាក់ទាញកុមារនាគសេនឱ្យបួស នៅពេលគេបួសរួចហើយនោះ ទើបព្រះគុណម្ចាស់រួចផុតពីទណ្ឌកម្ម ”។

ចំណែកព្រះរោហណៈសុខចិត្តទទួលដោយស្រួលថា “សាធុ” ។

ពាក្យអធិប្បាយ

ពាក្យថា “ ចូលនិរោធ ” គឺ ចូលនិរោធសមាបត្តិ ជាការធ្វើចិត្តឱ្យរលត់ ទៅ មិនកើតបន្តបន្ទាប់គ្នាមួយរយៈពេល ដែលមានបំណងចូល គឺ ១ ថ្ងៃ ២ ថ្ងៃ រហូតដល់ ៧ ថ្ងៃ ។ ក្នុងពេលចូលនិរោធនេះ រាងកាយប៉ុណ្ណោះ ដែលនៅ ដំណើរការទៅមុខ ប៉ុន្តែចិត្តឬនាមធម៌ទាំងអស់ គឺឈប់ដំណើរការ ។

ពាក្យថា “ ខ្ញុំព្រះករុណាមិនទាន់បានផ្តោតចិត្តទុកដាក់ ” លោកពោលបានន័យថា លោកចូលនិរោធនៅឡើយមិនមានចិត្តទើបមិនអាចផ្តោតចិត្ត គឺ ទទួលដឹងរឿងរ៉ាវផ្សេង ៗ បាន ។

១០- ចំណែកខាងមហាសេនទេវបុត្រ បានផ្លាស់ពីទេវលោកមកចាប់បដិសន្ធិក្នុងផ្ទៃរបស់ភរិយាសោណុត្តរព្រាហ្មណ៍ ។ អ្វីដែលគួរឱ្យអស្ចារ្យ គួរឱ្យចម្លែកចិត្តបានបង្ហាញឡើងជាមួយនឹងការចាប់បដិសន្ធិ គឺ អាវុធយុទ្ធ-ភណ្ឌទាំងឡាយ បញ្ចេញពន្លឺឡើង ត្រួយសំណាបលាស់ឡើង មេឃដ៏ធំ(ភ្លៀង) ធ្លាក់ភ្លៀងយ៉ាងខ្លាំង ។

ចំណែកព្រះរោហណៈ តាំងពីមហាសេនទេវបុត្រនោះចាប់បដិសន្ធិហើយ ក៏ចូលទៅកាន់ត្រកូលនោះ ដើម្បីបិណ្ឌបាតអស់រយៈពេល ៧ ឆ្នាំ ១០ ខែ ។ សូម្បីបាយមួយវែកមួយថ្ងៃក៏មិនដែលបានយាគូមួយបោយក៏មិនដែលបាន ឬការស្វាគមន៍ក៏មិនដែលបាន ទទួលបានតែការជេរដៀលត្មះប៉ុណ្ណោះ គ្មានអ្នកមកនិយាយជាមួយ សូម្បីតែពាក្យថា “ និមន្តប្រោសសត្វខាងមុខចុះ ក៏គ្មានដែរ ” ។

លុះ ៧ ឆ្នាំ ១០ ខែ កន្លងផុតទៅ ថ្ងៃមួយក៏បានគ្រាន់តែពាក្យថា “និមន្តប្រោសសត្វខាងមុខចុះ ”នៅថ្ងៃនោះ ជួនជា ព្រាហ្មណ៍ត្រឡប់ពីការងារខាងក្រៅផ្ទះ ជួបព្រះថេរៈពេលដើរជ្រួសផ្លូវគ្នា ក៏សួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់ ដ៏ចម្រើនព្រះគុណម្ចាស់បានទៅកាន់ផ្ទះរបស់ពួកយើងឬ ”?ព្រះថេរៈ“ មែនហើយព្រាហ្មណ៍ អាត្មាភាពបានទៅ ” “ ព្រះគុណម្ចាស់បានអ្វី ៗ ខ្លះឬ ” ? “ អឺ... ព្រាហ្មណ៍ អាត្មាបាន ” ។

ព្រាហ្មណ៍នោះមិនសប្បាយចិត្ត លុះទៅដល់ផ្ទះ ក៏សួរថា “ពួកឯងបានឲ្យអ្វីៗ ដល់អ្នកបួសនោះ “ពួកឯងបានឲ្យអ្វីៗដល់អ្នកបួសនោះឬ”? នៅថ្ងៃទី ២ ( ថ្ងៃបន្ទាប់ )ព្រាហ្មណ៍អង្គុយនៅមាត់ទ្វារផ្ទះនោះ គិតថា “ ថ្ងៃនេះយើងនឹងចោទអ្នកបួសនោះពីរឿងនិយាយមិនពិត” នៅថ្ងៃទី ២ ព្រះថេរៈក៏ទៅដល់មាត់ទ្វារផ្ទះរបស់ព្រាហ្មណ៍ ។

ព្រាហ្មណ៍លុះឃើញព្រះថេរៈ ក៏ពោលដូចនេះថា “ ពីម្សិលមិញ ព្រះគុណម្ចាស់មិនបានទទួលអ្វីៗ ពីផ្ទះរបស់ខ្ញុំព្រះករុណាទេ ប៉ុន្តែប្រាប់ថាអាត្មាបាន ចំពោះព្រះគុណម្ចាស់ ការនិយាយមិនពិត វាគួរដែរឬអ្វី ” ?

ព្រះថេរៈ ថ្លែងថា “ ម្នាល ! ព្រាហ្មណ៍ អស់រយៈពេល ៧ ឆ្នាំ ១០ ខែ [មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ ថ្លែងថា “ អស់រយៈពេល ៧ ឆ្នាំ ” ប៉ុណ្ណោះ ។] ដែលអាត្មាចូលទៅផ្ទះរបស់ញោមអាត្មាមិនដែលបានសូម្បីតែពាក្យថា “និមន្តប្រោសសត្វខាងមុខចុះ” ពីម្សិលមិញ ទោះជាបានត្រឹមតែពាក្យថា “និមន្តប្រោសសត្វខាងមុខចុះ” ក៏អាត្មាសំដៅយកវាចាបដិសណ្ឋារកិច្ចនោះ ហើយពោលថា “ អឺ ... ព្រាហ្មណ៍ អាត្មាបាន ” ដូចនោះ ” ។

ព្រាហ្មណ៍គិតថា សូម្បីបានត្រឹមតែវាចាបដិសណ្ឋាកិច្ចប៉ុណ្ណោះ លោកមួយអង្គនេះ ក៏ពោលសរសើរក្នុងបណ្តាជនទាំងឡាយថា “អាត្មាបាន”ប្រសិនបើលោកបានទទួលអាហារទំពា អាហារឆាន់អ្វីខ្លះផ្សេងទៀតនោះ មានហេតុអ្វីថា លោកមិនសរសើរនោះ” ដូចនេះហើយ ក៏មានសទ្ធាជ្រះថ្លាប្រាប់ឲ្យគេរំលែកបាយមួយវែក និងម្ហូបមួយមុខបន្តិចៗ ពីអាហារដែលគេត្រៀមទុក ដើម្បីប្រយោជន៍ដល់ខ្លួនប្រគេនដល់ព្រះថេរៈ រួចពោលទៅកាន់លោកថា “ព្រះគុណម្ចាស់នឹងបានភិក្សាហារនេះរហូតតទៅអស់កាលទាំងពួង ” ។

ព្រាហ្មណ៍នោះ ចាប់តាំងពីថ្ងៃបន្ទាប់មកពេលបានឃើញភាពស្ងប់ ស្ងៀមរបស់ព្រះថេរៈ ដែលចូលទៅ (ក្នុងផ្ទះ) ក៏រឹតតែមានសទ្ធាជ្រះថ្លាកាន់តែច្រើនឡើងទៀត ។ ទើបសំណូមពរព្រះថេរៈឱ្យខ្លួនមានឱកាសប្រគេនភត្តាហារក្នុងផ្ទះរហូតតទៅជានិច្ចកាល ព្រះថេរៈទទួលពាក្យនិមន្តដោយអាការស្ងប់ស្ងៀម ។ នៅពេលលោកទៅធ្វើភត្តកិច្ច ជារៀងរាល់ថ្ងៃ លោកបានថ្លែងព្រះពុទ្ធវចនៈ (ឱ្យព្រាហ្មណ៍ស្តាប់) មួយថ្ងៃបន្តិច ៗ ។ ចំណែកនាងព្រាហ្មណីនោះ វេលាកន្លងផុតទៅ ១០ ខែ ក៏ប្រសូតបុត្របានដាក់ឈ្មោះបុត្រនោះថា “ នាគសេន ” ចម្រើនធំធាត់ទៅតាមលំដាប់ រហូតដល់មានអាយុ ៧ ខួប ។

១១- គ្រានោះ បិតារបស់កុមារនាគសេន បានពោលទៅកាន់បុត្រថា “ ម្នាល ! នាគសេនក្នុងត្រកូលព្រាហ្មណ៍នេះ ឯងត្រូវសិក្សាសិល្បសាស្ត្រដែលគប្បីសិក្សាទាំងឡាយណា៎ ”“បិតា ! ឈ្មោះថាសិល្បសាស្ត្រ ដែលគប្បីសិក្សាក្នុងត្រកូលព្រាហ្មណ៍នោះ គឺអ្វី ? ”“នាគសេន ! ត្រៃវេទ ឈ្មោះថាសិល្បសាស្ត្រដែលគប្បីសិក្សា វិជ្ជាសិល្បៈដទៃផ្សេង ៗ ទៀត ក៏ឈ្មោះថា ជាសិល្បសាស្ត្រដែលគប្បីសិក្សាដែរ ” “ បើអីចឹងបិតា ! កូននឹងសិក្សា” ។

លំដាប់នោះ សោណុត្តរព្រាហ្មណ៍ បានប្រគល់ប្រាក់ ១.០០០ កហា-បណៈ ដែលជាចំណែករបស់គ្រូបាអាចារ្យ(ជាថ្លៃជួលគ្រូបាអាចារ្យ)ដល់ព្រាហ្មណ៍ជាគ្រូ ។ រួចឱ្យគេដាក់គ្រែនៅផ្នែកម្ខាងនៃបន្ទប់ក្នុងប្រាសាទ ពោលទៅកាន់ព្រាហ្មណ៍ជាគ្រូថា “ម្នាលលោកព្រាហ្មណ៍ សូមលោកបង្រៀនកុមារនេះ ឲ្យស្វាធ្យាយមន្តទាំងឡាយផងចុះ” ។ព្រាហ្មណ៍ជាគ្រូបានពោលទៅកាន់កុមារនាគសេនថា “ បើអីចឹង កុមារតូច ចូរឯងរៀនមន្តទាំងឡាយចុះ ” ព្រាហ្មណ៍ជាគ្រូបានស្វាធ្យាយមន្ត ដោយលើកយកមកសម្តែងតែមួយដងប៉ុណ្ណោះ ។ កុមារនាគសេនក៏បានយល់ពីត្រៃវេទ ទន្ទេញចាំមាត់ ចាំទុកបានច្បាស់ កំណត់ទុកបានល្អ ធ្វើទុកក្នុងចិត្តបានល្អ ។ គ្រាន់តែមួយដងប៉ុណ្ណោះ ក៏កើតកែវភ្នែកឃើញត្រៃវេទ ជាអ្នកចេះដឹង ជំនាញខាងអធិប្បាយក្នុងគម្ពីរសណិខណ្ឌុ និង កេដុភៈ ក្នុងគម្ពីរសាក្ខ្របភេទៈ ក្នុងសាស្ត្រទាំងឡាយដែលមានឥតិហាសៈជាគម្រប់ ៥ មិនមានខ្វះចន្លោះ ក្នុងគម្ពីរលោកាយតៈ និងមហាបុរិសលក្ខណៈ ។

ក្រោយមក កុមារនាគសេនបានពោលសេចក្តីនោះទៅកាន់បិតាថា ៖

“បិតា ! សិល្បសាស្ត្រដែលគប្បីសិក្សាក្នុងត្រកូលព្រាហ្មណ៍ដែលប្រសើរជាងនេះ តើមានដែរទេ ? ឬក៏មានត្រឹមប៉ុណ្ណេះ ” ?

“នាគសេន ! សិល្បសាស្ត្រដែលគប្បីសិក្សាក្នុងត្រកូលព្រាហ្មណ៍ដែលប្រសើរជាងនេះ គ្មានទេ ! សិល្បសាស្ត្រដែលគប្បីសិក្សាមានត្រឹមប៉ុណ្ណឹង ”

គ្រានោះ កុមារនាគសេន ដែលវាសនា(ការអប់រំចិត្ត)ក្នុងភពមុន ៗ ដាស់តឿនជំរុញចិត្តហើយបានសាកសួរដេញដោលគ្រូបង្រៀនរួចក៏ចុះពីប្រាសាទទៅ ។ ពេលបានស្ងប់ស្ងាត់នៅកន្លែងកំបាំង ពិនិត្យមើលខាងដើម កណ្តាល ខាងចុងនៃវិជ្ជាសិល្បៈរបស់ខ្លួន មើលមិនឃើញមានសារសំខាន់សូម្បីតែបន្តិច ទោះជាខាងដើមក្តី កណ្តាលក្តី ចុងបំផុតក្តី ។ ទើបធ្វើឱ្យមិនសប្បាយចិត្ត មិនពេញចិត្ត គិតក្នុងចិត្តថា “លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយអើយ ! ព្រះវេទទាំងអស់នេះ គ្មានបានការទេ លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយអើយ ! ព្រះវេទទាំងអស់នេះផ្តេសផ្តាសគ្មានប្រយោជន៍ ប្រាសចាកសារប្រយោជន៍” ។

១២- ក្នុងគ្រានោះដែរ ព្រះរោហណៈកំពុងគង់នៅសេនាសនវត្ត-និយៈ ដឹងនូវកង្វល់ក្នុងចិត្តរបស់កុមារនាគសេន ដោយចិត្តរបស់លោក ក៏គ្រងសំពត់កាន់បាត្រ និង ចីពរ អន្តរធានបាត់អង្គពីសេនាសនវត្តនិយៈ ទៅបង្ហាញអង្គនៅភូមិគជង្គលព្រាហ្មណ៍ ។ កុមារនាគសេន ឈរនៅនឹងស៊ុមមាត់ទ្វាររបស់ខ្លួន ក៏បានឃើញព្រះរោហណៈនិមន្តដើរមកអំពីចម្ងាយ ។

បន្ទាប់ពីឃើញហើយ ក៏ពេញចិត្ត សប្បាយចិត្ត រីករាយក្នុងចិត្ត កើតបីតិសោមនស្សថា “ លោកមួយអង្គនេះជាបព្វជិត អាចដឹងនូវអ្វីៗដែលជាសារប្រយោជន៍ខ្លះជាពុំខាន” គិតដូចនេះហើយ ក៏ចូលទៅរកព្រះរោហណៈ រហូតដល់កន្លែង ។ លុះចូលទៅហើយ ក៏បានពោលសេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះរោហណៈថា “លោកនិរទុក្ខ បុគ្គលដែលមានសិរសាត្រងោល គ្រងសំពត់កាសាវពស្ត្រដូចលោកម្ចាស់នេះ ឈ្មោះថាជាអ្នកណា”? “ម្នាល! កុមារតូច អាត្មាឈ្មោះថា ជាបព្វជិត ” ។ នាគសេន “ លោកនិរទុក្ខ ព្រោះហេតុអ្វីទើបលោកម្ចាស់ឈ្មោះថា ជាបព្វជិត”?ព្រះថេរៈ “ ព្រោះបានបណ្តេញមន្ទិលអាក្រក់ទាំងឡាយ ព្រោះហេតុនោះណា៎ កុមារតូច ទើបអាត្មាឈ្មោះថា “បុព្វជិត ” ។ នាគសេន “លោកនិរទុក្ខ ហេតុអ្វីសក់(និងពុកមាត់) របស់លោកម្ចាស់ ទើបមិនដូចអ្នកដទៃចឹង” ? ព្រះថេរៈ “ ម្នាល! កុមារតូច បព្វជិតឃើញបលិពោធ (ហេតុធ្វើឱ្យមានកង្វល់ចិត្ត) ១៦ យ៉ាង ទើបកោរសក់ និងពុកមាត់ចេញ ។ បលិពោធ ១៦ យ៉ាង គឺអ្វីខ្លះ ? អលង្ការបលិពោធ (បលិពោធគឺគ្រឿងអលង្ការលម្អ)១, មណ្ឌនបលិពោធ(បលិពោធគឺការតែងម៉ូដ)១, តេលមក្ខនបលិពោធ (បលិពោធគឺប្រេងលាបសក់)១, ធោវន- បលិពោធ (បលិពោធគឺការកក់លាងជម្រះ)១, មាលាបលិពោធ (បលិពោធគឺភួងកម្រងផ្កា)១, គន្ធបលិពោធ (បលិពោធគឺគ្រឿងក្រអូប)១, វាសនបលិ-ពោធ (បលិពោធគឺ ការអប់សក់)១, ហរីដកបលិពោធ (បលិពោធគឺ ផ្លែសម៉)១, អាមលកបលិពោធ (បលិពោធគឺ ផ្លែកន្ទួតព្រៃ)១,រង្គបលិពោធ(បលិ- ពោធគឺ ថ្នាំលាបពណ៌សក់)១, ពន្ធនបលិពោធ (បលិពោធគឺ ក្រណាត់ចង )១, កោច្ឆបលិពោធ(បលិពោធគឺ ក្រាសសិត)១, កប្បកបលិពោធ (បលិពោធគឺ ជាងកាត់សក់ ជាងកក់សម្អាតសក់)១, វិជដនបលិពោធ (បលិពោធគឺ ការសិត)១, ឩកាបលិពោធ (បលិពោធគឺ ចៃ)១, ពេលសក់បាត់បង់ទៅ មនុស្សទាំងឡាយក៏សោកសៅ ក្តៅក្រហាយក្នុងចិត្ត យំបូរបាច់ ទះទ្រូង ដល់ថ្នាក់វង្វេងឈ្លក់នឹងសម្រស់សក់ ១ , ម្នាលកុមារតូច ! មនុស្សទាំងឡាយខ្វល់ខ្វាយចិត្ត ក៏ព្រោះតែបលិពោធ ១៦ យ៉ាងនេះ រមែងធ្វើឱ្យវិជ្ជាសិល្បៈទាំងឡាយទាំងពួង ខូចបង់ទៅ ។ នាគសេន “មើលចុះ លោកនិរទុក្ខ ព្រោះហេតុអ្វីបានជាសូម្បីតែសំពត់សម្លៀកបំពាក់របស់លោកម្ចាស់ ក៏មិនដូចនឹងអ្នកដទៃទាំងឡាយអីចឹង” ? ។ ព្រះថេរៈ “ កុមារតូច សម្លៀកបំពាក់ទាំងឡាយកាមអាស្រ័យបាន របស់ប្រើប្រាស់របស់ពួកគ្រហស្ថ កាមអាស្រ័យបានគ្រោះភ័យទាំងឡាយគ្រោះណាមួយនឹងកើតចេញពីសំពត់សម្លៀកបំពាក់ គ្រោះទាំងនោះរមែងមិនកើតមាន ចំពោះអ្នកគ្រងសំពត់កាសាវពស្ត្រទេ ព្រោះហេតុនោះ សូម្បីតែសំពត់សម្លៀកបំពាក់របស់អាត្មា ក៏មិនដូចនឹងអ្នកដទៃ” ។ នាគសេន “ លោកនិរទុក្ខ លោកម្ចាស់ចេះវិជ្ជាសិល្បៈឬ” ? ព្រះថេរៈ “អឺ… កុមារតូច អាត្មាចេះវិជ្ជាសិល្បៈ ក្នុងលោកនេះមានមន្តដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ទោះជាមន្តនោះក៏អាត្មាចេះដែរ” ។ នាគសេន “លោកនិរទុក្ខ លោកម្ចាស់អាចប្រគល់មន្តនោះឱ្យខ្ញុំព្រះករុណាបានដែរឬទេ? ព្រះថេរៈ “អឺ... កុមារតូច អាត្មាអាចប្រគល់ឱ្យឯងបាន” ។ នាគសេន “បើអីចឹង សូមប្រគល់មកឱ្យខ្ញុំព្រះករុណាចុះ ” ។ ព្រះថេរៈ “ពេលនេះជាពេលមិនសមគួរណាកុមារតូច អាត្មាកំពុងតែចូលទៅតាមលំដាប់ផ្ទះ ដើម្បីបិណ្ឌបាត ” ។ លំដាប់នោះ កុមារនាគសេនក៏ទទួលបាត្រពីដៃរបស់លោករោហណៈមក និមន្តលោកឱ្យចូលទៅក្នុងផ្ទះ ប្រគេនម្ហូបចង្ហាន់ដល់លោក ដរាបឆ្អែត ឱ្យគ្រប់គ្រាន់ ដោយអាហារទំពា អាហារឆាន់ដ៏ប្រណីត ដោយដៃរបស់ខ្លួន រួចពោលទៅកាន់ព្រះរោហណៈ ដែលឆាន់រួចរាល់ ហើយដកដៃចេញពីបាត្រថា “លោកនិរទុក្ខ ពេលនេះសូមលោកម្ចាស់ប្រគល់មន្តដល់ខ្ញុំព្រះករុណាផងចុះ ”ព្រះថេរៈ “អាត្មានឹងប្រគល់ឲ្យ ពេលដែលឯងជាមនុស្សគ្មានបលិពោធ មាតាបិតាអនុញ្ញាតឲ្យកាន់ភេទបព្វជិត ដូចអាត្មា ” ។

គ្រានោះកុមារនាគសេនបានចូលទៅរកមាតាបិតាពោលថា “មាតា ! បិតា ! អ្នកបួសមួយអង្គនេះពោលថា “ក្នុងលោកនេះ មានមន្តដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ទោះជាមន្តនោះ ក៏អាត្មាភាពដឹង ប៉ុន្តែលោកនឹងមិនឲ្យមន្តនោះ ដល់អ្នកដែលមិនមែនជាអ្នកបួស ក្នុងសម្នាក់របស់លោកទេ ខ្ញុំនឹងបួសក្នុងសម្នាក់របស់លោកមួយអង្គនេះ ដើម្បីរៀនមន្តដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់នោះ ” ។ លំដាប់នោះ មាតាបិតារបស់គេគិតក្នុងចិត្តថា “ កូនរបស់យើង ទោះជាបួសហើយ រៀនបានមន្តហើយ ក៏អាចត្រឡប់មកវិញបាន ” ដូចនេះហើយ ទើបអនុញ្ញាតថា “ចូរកាន់ភេទបព្វជិតចុះ ” ។

១៣- គ្រានោះ ព្រះរោហណៈបាននាំកុមារតូចនាគសេនចូលទៅកាន់សេនាសនវត្តនិយៈ (សេនាសនៈជិតផ្លូវដើរ ? ) ចូលទៅកាន់វិជម្ភវត្ថុ-វិហារ ។ លុះចូលទៅហើយ ក៏ស្នាក់នៅវិជម្ភវត្ថុវិហារបានមួយយប់ ក៏ចូលទៅរក្ខិត្តលវិហារ លុះចូលទៅដល់ហើយ ក៏ឱ្យកុមារនាគសេនបានបួសក្នុងសម្នាក់ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ។ព្រះនាគសេនបានបួសហើយ ក៏បានពោលទៅកាន់ព្រះរោហណៈថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ខ្ញុំព្រះករុណាបានកាន់ភេទបព្វជិតរបស់លោកម្ចាស់ហើយ ឥឡូវនេះ សូមលោកម្ចាស់ប្រគល់មន្តដល់ខ្ញុំព្រះករុណាផងចុះ ” លំដាប់នោះព្រះរោហណៈគិតថា “ យើងគួរណែនាំព្រះនាគសេនអ្វីមុនទើបល្អ ក្នុងព្រះវិន័យ ឬព្រះសូត្រ ឬក៏ព្រះអភិធម្ម ” ? ដូចនេះហើយ លុះឃើញថាព្រះនាគសេនជាបណ្ឌិត អាចរៀនអភិធម្មបាន ដោយងាយស្រួល ទើបណែនាំក្នុងព្រះអភិធម្មជាមុន ។

អភិធម្មបិដកទាំងអស់ គឺ ធម្មសង្គណីបករណ៍ដែលលម្អទៅដោយតិកៈ និង ទុកៈ យ៉ាងនេះថា “ កុសលាធម្មា អកុសលាធម្មា អព្យាកតាធម្មា” ជាដើម ។វិភង្គប្បករណ៍ ដែលលម្អដោយវិភង្គ ១៨ មានខន្ធវិភង្គ ជាដើម ។ធាតុកថាបករណ៍ដែលបែងចែកជា ១៤ ប្រការមាន “សង្គហោ អសង្គហោ” ជាដើម ។ បុគ្គលប្បញ្ញត្តិប្បករណ៍ដែលបែងចែកជា ៦ប្រការមាន “ ខន្ធប្បញ្ញត្តិ អាយតនប្បញ្ញត្តិ” ជាដើម ។ កថាវត្ថុប្បករណ៍ ដែលប្រមូលផ្តុំបែងចែកជា ១.០០០ សូត្រ គឺ សកវាទៈ(វាទៈភាគីខ្លួន) ៥០០ សូត្រ បរវាទៈ (វាទៈភាគីផ្សេង) ៥០០ សូត្រ ។ យមកប្បករណ៍ បែងចែកជា ១០ ប្រការ គឺ “មូលយមកៈ ខន្ធយមកៈ ជាដើម ” ។ បដ្ឋានប្បករណ៍ បែងចែកជា ២៤ ប្រការ គឺ “ ហេតុប្បច្ច័យ, អារម្មណប្បច្ច័យ ជាដើម “ ដូចនេះ ។

ព្រះនាគសេនបានធ្វើឱ្យស្ទាត់ជំនាញ ដោយការស្វាធ្យាយតែមួយដងប៉ុណ្ណោះ រួចពោលថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន សូមឈប់ត្រឹមហ្នឹងសិនកុំអាលពោលតទៅទៀត ខ្ញុំព្រះករុណាសូមស្វាធ្យាយត្រឹមប៉ុណ្ណេះសិន”។

១៤-គ្រានោះ ព្រះនាគសេន បានចូលទៅរកព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ នៅកន្លែងដែលលោកស្នាក់នៅ ។ លុះចូលទៅហើយ ក៏បានពោលទៅកាន់ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើនទាំងឡាយ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមបកស្រាយព្រះអភិធម្មបិដកទាំងពួង ចូលក្នុងបទទាំង៣នេះ ដែលថា “ កុសលាធម្មា អកុសលធម្មា អព្យាកតាធម្មា ” នោះ ដោយពិស្តារ ”ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ពោលថា “សូមបកស្រាយទៅចុះ នាគសេន” ។

បន្តពីនោះ ព្រះនាគសេន បានបកស្រាយ ៧ បករណ៍ ដោយពិស្តារ អស់រយៈពេល ៧ ខែ (ទើបចប់) ។ ផែនដីបន្លឺលាន់រំពង ទេវតាទាំងឡាយ ផ្តល់សាធុការ ព្រហ្មទាំងឡាយក៏ទះដៃ លម្អងចន្ទន៍និងផ្កាមណ្ឌារវៈ ដែលជារបស់ទិព្វ ក៏រោយរាយបាចសាចចុះមក ។

១៥- នាពេលក្រោយមក ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ក៏ឱ្យព្រះនាគសេនដែលមានអាយុគ្រប់ ២០ ឆ្នាំបរិបូរណ៍ បានឧបសម្បទាជាភិក្ខុនៅរក្ខិត្តល- វិហារ ។ ក្នុងរាត្រីនោះ កន្លងផុតទៅ នាពេលព្រលឹមស្រាង ៗ ព្រះនាគ-សេនដែលបានឧបសម្បទាហើយ គ្រងសំពត់ កាន់បាត្រ និងចីពរ ចូលទៅកាន់ភូមិ ដើម្បីបិណ្ឌបាតជាមួយនឹងព្រះឧបជ្ឈាយ៍ បានកើតមានគំនិតយ៉ាងនេះថា “ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់យើងជាមនុស្សអត់បានការឬអ្វីហ្ន៎ ? ព្រះឧប-ជ្ឈាយ៍របស់យើងជាមនុស្សល្ងង់ឬអ្វីហ្ន៎ ? ការដែលលោកណែនាំយើងមុន ចំពោះតែព្រះអភិធម្ម លើកលែងព្រះពុទ្ធវចនៈដទៃ(គឺ ព្រះវិន័យ និង ព្រះសូត្រ) ” ។

គ្រានោះ ព្រះរោហណៈបានដឹងនូវគំនិតក្នុងចិត្ត របស់ព្រះនាគសេនដោយចិត្ត ទើបពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ ម្នាលនាគសេន !អ្នកគិតដល់រឿងដែលមិនគួរគិត គំនិតរបស់អ្នកមិនសមរម្យទេណា៎ នាគសេន ” ។

លំដាប់នោះ ព្រះនាគសេនបានមានគំនិតដូចនេះថា “ គួរឲ្យអស្ចារ្យមែនហ្ន៎ ! លោកដ៏ចម្រើនអើយ ! គួរឲ្យចម្លែកមែនហ្ន៎ ! លោកដ៏ចម្រើនអើយ ! ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់យើង បានដឹងគំនិតរបស់យើងក្នុងចិត្តដោយចិត្តបាន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់យើងជាបណ្ឌិតហ្ន៎ ! ធ្វើដូចម្តេចទៅទើបយើងអាចសុំឱ្យព្រះឧបជ្ឈាយ៍អត់ទោសឱ្យបានទៅហ្ន៎”?គ្រានោះ ព្រះនាគសេនបានពោលទៅកាន់ព្រះរោហណៈថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន សូមលោកម្ចាស់អត់ទោសចុះ ខ្ញុំព្រះករុណានឹងមិនគិតរឿងអីចឹងទៀតទេ ” ។

គ្រានោះ ព្រះរោហណៈបានពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ ម្នាល នាគសេន ! ខ្ញុំមិនអត់ទោសឱ្យអ្នក ដោយហេតុត្រឹមតែអ្នកមកសុំខមាទោសនោះទេ ។ ម្នាលនាគសេន ! មាននគរមួយឈ្មោះថា សាគល ព្រះរាជាព្រះនាមថា មិលិន្ទ ទ្រង់គ្រងរាជសម្បត្តិនៅនគរនោះ ។ ព្រះរាជាព្រះអង្គនោះទ្រង់ប្រើទិដ្ឋិវាទៈ សួរបញ្ហាកំហែង ដល់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ ។ ប្រសិនបើអ្នកទៅកាន់នគរនោះ បំបាក់ស្បាតព្រះរាជាព្រះអង្គនោះ ធ្វើឱ្យទ្រង់មានសទ្ធាជ្រះថ្លា ចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនាបានហើយ យើងនឹងអត់ទោសឱ្យអ្នក ” ។

ព្រះនាគសេនពោលថា“ បពិត្រព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះរាជាតែមួយអង្គសូមលើកទុកសិនចុះ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ប្រសិនបើព្រះរាជាគ្រប់ព្រះអង្គក្នុងជម្ពូទ្វីបទាំងអស់ ស្តេចយាងមកសួរបញ្ហាដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ខ្ញុំព្រះករុណានឹងថ្វាយវិសជ្ជនាបំផ្លាញបញ្ហានោះឱ្យអស់ បពិត្រព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន សូមលោកម្ចាស់អត់ទោសឱ្យខ្ញុំព្រះករុណាផងចុះ” ដូចនេះហើយ ។ នៅពេលព្រះរោហណៈនៅតែពោលថា “ យើងមិនអត់ទោសឲ្យទេ ” ទើបពោលថា “បពិត្រព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន បើអីចឹង រហូតមួយ ត្រីមាសនេះ ខ្ញុំព្រះករុណានឹងនៅក្នុងសម្នាក់របស់អ្នកណា”? “ ម្នាល នាគសេន ! ព្រះអស្សគុត្តនៅឯសេនាសនវត្តនិយៈ ចូរអ្នកទៅរកព្រះអស្សគុត្ត នៅកន្លែងលោកស្នាក់អាស្រ័យទៅចុះ ។ លុះចូលទៅហើយ ចូរក្រាបសំពះព្រះបាទារបស់ព្រះអស្សគុត្តក្បាលដល់ដីរួចពោលទៅកាន់លោក តាមពាក្យរបស់ខ្ញុំ យ៉ាងនេះថា “ បពិត្រព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបសំពះព្រះបាទា របស់ព្រះគុណម្ចាស់ដោយព្រះសិរសា សូមសួរដល់ភាពមានអាពាធតិច មានជំងឺតិច រាងកាយរហ័ស រហួនល្អមានកម្លាំង និងការរស់នៅសុខសប្បាយរបស់ព្រះគុណម្ចាស់ផង ។ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណាបញ្ជូនខ្ញុំព្រះករុណាមក ឲ្យនៅក្នុងសម្នាក់របស់ព្រះគុណម្ចាស់ រហូតមួយត្រីមាសនេះ ” ដូចនេះចុះ រួចបើលោកសួរថា“ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់អ្នកឈ្មោះអី”? ចូរតបទៅលោកថា “ឈ្មោះថា ព្រះរោហណៈ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ” នៅពេលលោកសួរថា “ ចុះខ្ញុំឈ្មោះអី”? គួរតបទៅកាន់លោកយ៉ាងនេះថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណា រមែងស្គាល់ឈ្មោះរបស់ព្រះគុណម្ចាស់ “ ដូចនេះចុះ ។

ព្រះនាគសេន ទទួលពាក្យរបស់ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ថា “ ឯវំ ភន្តេ ” ដូចនេះហើយ ក៏ក្រាបសំពះព្រះរោហណៈធ្វើប្រទក្សិណ កាន់បាត្រនិងចីពរ និមន្តដើរចារិកទៅតាមលំដាប់ បានទៅកាន់កន្លែងដែលសេនាសនវត្តនិយៈតាំងនៅ ចូលទៅរកព្រះអស្សគុត្ត រួចឈរនៅកន្លែងសមរម្យម្ខាង។ ព្រះនាគ-សេនខណៈឈរនៅកន្លែងសមរម្យម្ខាងនោះ បានពោលទៅកាន់ព្រះអស្ស-គុត្តថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបសំពះព្រះបាទារបស់ព្រះគុណម្ចាស់ដោយព្រះសិរសា សូមសួរដល់ភាពមានអាពាធតិច មានជំងឺតិច រាងកាយរហ័សរហួនល្អ មានកម្លាំង និងការរស់នៅសុខសប្បាយរបស់ព្រះគុណម្ចាស់ផងដែរ [បាថៈថា ឯវញ្ច វទេតិ អប្បាពាធំ អប្បាតង្កំ បុច្ឆតិ ។ ពាក្យថា ឯវញ្ច វទេតិ គិតថា ជាពាក្យលើស ព្រោះមិនស៊ីគ្នានឹងប្រយោគ ឬ ឃ្លាណាទាំងអស់ ។ ]។ បពិត្រព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណា បញ្ជូនខ្ញុំព្រះករុណាមកឲ្យនៅក្នុងសម្នាក់របស់ព្រះគុណម្ចាស់ រហូតមួយត្រីមាសនេះ” ។

លំដាប់នោះ ព្រះអស្សគុត្តបានពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “អ្នកឈ្មោះអី”?“ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ខ្ញុំព្រះករុណាឈ្មោះនាគសេន” “ឧបជ្ឈាយ៍របស់អ្នក ឈ្មោះអី “ ?“ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណាឈ្មោះ “រោហណៈ” “ចុះខ្ញុំឈ្មោះអី” ? “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណា រមែងស្គាល់ឈ្មោះរបស់លោកម្ចាស់ ” ។

ព្រះអស្សគុត្ត “ ល្អហើយ នាគសេន ចូរទុកដាក់បាត្រនិងចីពរ ចុះទៅ” “ករុណាលោកម្ចាស់” ។ ព្រះនាគសេន ទុកបាត្រនិងចីពររួចហើយ ក៏ទៅបោសម្អាតបរិវេណ ត្រៀមទឹកសម្រាប់លុបលាងមុខ និងឈើសម្អាតធ្មេញទុក ។ ចំណែកព្រះថេរៈក៏នៅតែបោសសម្អាតបរិវេណដែលព្រះនាគសេនបោសសម្អាតរួចហើយ ចាក់ទឹកនោះចោល យកទឹកថ្មីមក យកឈើសម្អាតធ្មេញនោះចេញ យកឈើសម្អាតធ្មេញផ្សេងមក ។ មិនបានសន្ទនាជាមួយព្រះថេរៈ ធ្វើដូចនេះ អស់ពេល ៧ ថ្ងៃ នៅថ្ងៃទី ៧ ទើបសួរទៀត ។ នៅពេលព្រះនាគសេន នៅតែឆ្លើយដូចនោះទៀត ទើបលោកអនុញ្ញាតឱ្យនៅចាំវស្សាបាន ។

១៦- នាសម័យនោះ មានឧបាសិកាម្នាក់ចាំឧបត្ថម្ភទំនុកបម្រុងព្រះអស្សគុត្តកន្លងមក រហូត ៣០ ឆ្នាំមកហើយ ។ គ្រានោះ មហាឧបាសិកានោះបានចូលទៅរកព្រះអស្សគុត្តដល់ទីស្នាក់អាស្រ័យ លុះចូលទៅដល់ ហើយ ក៏បានពោលទៅកាន់ព្រះអស្សគុត្តថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ ក្នុងសម្នាក់របស់ព្រះគុណម្ចាស់នេះ មានព្រះភិក្ខុអង្គផ្សេងទៀតដែរឬទេ”? “មាន ! មហាឧបាសិកា ក្នុងសម្នាក់របស់អាត្មាមានភិក្ខុមួយអង្គឈ្មោះថាព្រះនាគ- សេន” ព្រះគុណម្ចាស់អស្សគុត្ត បើដូចនេះ សូមនិមន្តព្រះគុណម្ចាស់ ព្រមទាំងព្រះនាគសេន ទទួលភត្តាហារនៅថ្ងៃស្អែកនេះផងចុះ ” ព្រះអស្សគុត្តទទួលនិមន្ត ដោយអាការស្ងប់ស្ងៀម ។

បន្ទាប់ពីនោះមក ពេលរាត្រីនោះកន្លងផុតទៅ នាពេលព្រលឹមស្រាងៗ ព្រះអស្សគុត្តកាន់បាត្រនិងចីពរ ចូលទៅកាន់កន្លែងរស់នៅរបស់មហា ឧបាសិកា ព្រមជាមួយព្រះនាគសេនដែលជាបច្ឆាសមណៈ (លោកដើរតាម,លោកដើរតាមក្រោយ)។ លុះចូលទៅដល់ហើយ ក៏គង់ចុះលើអាសនៈដែលគេត្រៀមទុក ។ លំដាប់នោះ មហាឧបាសិកា បានប្រគេនម្ហូបចង្ហាន់ដល់ព្រះ-អស្សគុត្ត និងព្រះនាគសេន ឆាន់ឱ្យឆ្អែត ឱ្យគ្រប់គ្រាន់ ដោយខាទនីយៈ (អាហារទំពា)និងភោជនីយហារដ៏ប្រណីត ដោយដៃរបស់ខ្លួន ។ បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះអស្សគុត្តបានពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនដែលឆាន់រួចរាល់ ដកដៃចេញពីបាត្រថា “ នាគសេន ចូរធ្វើការអនុមោទនាដល់មហាឧបាសិកាចុះ ពោលពាក្យនេះហើយ ក៏ក្រោកចេញពីអាសនៈទៅ ។

លំដាប់នោះ មហាឧបាសិកាបានពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ញោមចាស់ហើយ សូមមេត្តាធ្វើការអនុមោទនាដល់ញោម ដោយធម្មកថាដ៏ជ្រាលជ្រៅផងចុះ ” ។ បន្ទាប់មក ព្រះនាគសេនបានធ្វើការអនុមោទនាដល់មហាឧបាសិកានោះ ដោយធម្មកថា ដ៏ជ្រាលជ្រៅ ជាលោកុត្តរៈ ទាក់ទងនឹងសុញ្ញតា ។

គ្រានោះ ធម្មចក្ខុ (កែវភ្នែកឃើញធម៌ គឺ សោតាបត្តិមគ្គញ្ញាណ) ដែលប្រាសចាកមន្ទិល បានកើតឡើងចំពោះមហាឧបាសិកានោះ នៅលើអាសនៈនោះតែម្តងថា “ អ្វីៗមានការកើតឡើងជាធម្មតា អ្វីៗទាំងអស់នោះ មានការរលត់ទៅជាធម្មតា ” ។ សូម្បីព្រះនាគសេន លុះធ្វើការអនុមោទនាដល់មហាឧបាសិកានោះ ក៏ពិចារណានូវធម៌ ដែលខ្លួនកំពុងសម្តែង ចម្រើនវិបស្សនាបានហើយ កំពុងគង់នៅលើអាសនៈនោះតែម្តង ក៏បានទទួលព្រះសោតា- បត្តិផល ។

គ្រានោះ ព្រះអស្សគុត្តគង់នៅរោងមូល ដឹងថា បុគ្គលទាំងពីរបានធម្ម-ចក្ខុហើយ ក៏បានពោលពាក្យសាធុការថា “ ល្អមែន ! ល្អមែន ! នាគសេន ដោយការប្រើព្រួញតែមួយ អ្នកអាចបំផ្លាញកិលេសក្រុមធំទាំង ២ បាន “ ទាំងទេវតាចំនួនជាច្រើនពាន់ ក៏បានពោលពាក្យសាធុការ ។

១៧- បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះនាគសេន ក្រោកចេញពីអាសនៈ ដើរទៅរក ព្រះអស្សគុត្ត ដល់កន្លែងរបស់លោក ។ លុះចូលទៅដល់ហើយ ក៏ក្រាប សំពះព្រះអស្សគុត្ត រួចគង់ចុះនៅកន្លែងសមរម្យម្ខាង ។ព្រះអស្សគុត្តបានពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេន ដែលគង់នៅកន្លែងសមរម្យម្ខាង ថា “ ម្នាល នាគសេន ! សូមអ្នកទៅកាន់ក្រុងបាតលីបុត្ត ព្រះធម្មរក្ខិតអាស្រ័យនៅវត្ត អសោការាម ជិតក្រុងបាតលីបុត្ត ចូរអ្នករៀនព្រះពុទ្ធវចនៈ ក្នុងសម្នាក់របស់ព្រះធម្មរក្ខិតនោះចុះ ” ។

ព្រះនាគសេនសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ក្រុងបាតលីបុត្តនៅឆ្ងាយពីទីនេះប៉ុន្មានដែរព្រះគុណម្ចាស់” ? “ជាច្រើនរយយោជន៍ឯណោះ នាគសេន” “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ផ្លូវក៏ឆ្ងាយ នៅតាមផ្លូវភិក្ខាហារ ក៏ពិបាករក ខ្ញុំព្រះករុណានឹងអាចទៅបានយ៉ាងដូចម្តេច”? “ឯងទៅចុះ នាគ-សេន ! នៅតាមផ្លូវឯងនឹងបានបិណ្ឌបាត បាយស្រូវសាលីឆ្អិន ដែលគ្មានកាក សម្លជាច្រើន និងម្ហូបចង្ហាន់ជាច្រើន ” ។

ព្រះនាគសេនទទួលពាក្យថា “ ករុណាព្រះគុណម្ចាស់ ” រួចក៏ក្រាបសំពះលាព្រះអស្សគុត្ត ធ្វើប្រទក្សិណកាន់បាត្រនិងចីពរ ដើរចារិកសំដៅទៅកាន់ក្រុងបាតលីបុត្ត ។

១៨- ក្នុងគ្រានោះ សេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្តម្នាក់ កំពុងធ្វើដំណើរត្រឡប់ទៅកាន់ក្រុងបាតលីបុត្តវិញ ជាមួយនឹងរទេះគោចំនួន ៥០០ ។ សេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្ត បានឃើញព្រះនាគសេនកំពុងនិមន្តដើរមកអំពីចម្ងាយ ។ លុះឃើញហើយ ក៏ដើរទៅកាន់ព្រះនាគសេន ទៅដល់ហើយក៏ក្រាបសំពះព្រះនាគសេន សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់បម្រុងនឹងទៅទីណា” ? ព្រះ នាគសេន“លោកគហបតី អាត្មាភាពបម្រុងនឹងទៅកាន់ក្រុងបាតលីបុត្ត” “ល្អមែន ព្រះគុណម្ចាស់ ពូកយើងក៏ទៅកាន់ក្រុងបាតលីបុត្តដែរ សូមព្រះគុណម្ចាស់និមន្តទៅជាមួយពួកយើងចុះ ” ។

គ្រានោះសេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្តបានជ្រះថ្លានឹងឥរិយាបថរបស់ព្រះនាគសេន ទើបប្រគេនម្ហូបចង្ហាន់ដល់ព្រះនាគសេនដរាបឆ្អែត ឱ្យគ្រប់គ្រាន់ ដោយអាហារទំពា អាហារឆាន់ដ៏ប្រណីត ដោយដៃរបស់ខ្លួន ។ អង្គុយនៅអាសនៈដែលទាបជាង នៅកន្លែងសមរម្យមួយ ។ សេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្តដែលអង្គុយនៅកន្លែងសមរម្យហើយ បានសួរទៅកាន់ព្រះនាគសេន ដែលឆាន់រួចហើយ ដកដៃចេញពីបាត្រថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ ព្រះនាមអ្វី ” ? “លោកគហបតី អាត្មាភាពឈ្មោះនាគសេន ” ។ “ ព្រះគុណម្ចាស់ដឹងពីព្រះពុទ្ធ វចនៈឬទេ ”? “អាត្មាភាពដឹងពីព្រះអភិធម្ម លោកគហបតី “ ។ “ ពូកយើងបានល្អហើយ ព្រះគុណម្ចាស់ ជាលាភរបស់ពូកយើងហើយ ព្រោះថាញោមជាអ្នករៀនព្រះអភិធម្ម លោកម្ចាស់ក៏ជាអ្នករៀនព្រះអភិធម្ម ព្រះគុណម្ចាស់ សូមលោកម្ចាស់និយាយពីព្រះអភិធម្មចុះ” ។

គ្រានោះ ព្រះនាគសេនបានសម្តែងព្រះអភិធម្ម ដល់សេដ្ឋីក្រុងបាតលី-បុត្ត ក្នុងខណៈលោកកំពុងសម្តែងនោះតែម្តង សេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្តក៏បានកើតធម្មចក្ខុដែលប្រាសចាកធូលីប្រាសចាកមន្ទិលថា “អ្វីៗណាមានការកើតឡើងជាធម្មតា អ្វីៗទាំងអស់នោះសុទ្ធតែមានការរលត់ទៅវិញជាធម្មតា”ដូចនេះ។

លំដាប់នោះ សេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្តបានឱ្យរទេះគោទាំង ៥០០ ទៅខាងមុខមុន រួចខ្លួនឯងដើរទៅជាខាងក្រោយឈប់នៅផ្លូវបំបែកជាពីរ រួចពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ ! នេះជាផ្លូវទៅកាន់វត្តអសោករាម ព្រះគុណម្ចាស់ ! នេះជាសំពត់កម្ពលក្រហម បណ្តោយ ១៦ ហត្ថ ទទឹង ៨ ហត្ថ សូមព្រះគុណម្ចាស់ អនុគ្រោះទទួលយកសំពត់កម្ពលក្រហមនេះផងចុះ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ! ព្រះនាគសេន បានអនុគ្រោះទទួលសំពត់កម្ពលក្រហមមួយផ្ទាំងនោះ ។ សេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្តក៏ពេញចិត្ត រីករាយក្នុងចិត្ត សប្បាយចិត្ត មានបីតិសោមនស្ស ក្រាបសំពះព្រះនាគសេន ធ្វើប្រទក្សិណ រួចដើរបែកចេញទៅ ។

១៩- ព្រះនាគសេន បានចូលទៅរកព្រះធម្មរក្ខិតនៅវត្តអសោការាមលុះចូលទៅដល់ហើយ ក៏ក្រាបសំពះព្រះធម្មរក្ខិត ទូលថេរដីកាអំពីហេតុផលដែលខ្លួនមក រួចបានរៀនព្រះពុទ្ធវចនៈ គឺ ព្រះត្រៃបិដកក្នុងសម្នាក់របស់ព្រះធម្មរក្ខិត អស់ថិរវេលា ៣ ខែ រៀនចប់ដោយអក្ខរព្យញ្ជនៈ ដោយការសម្តែងតែមួយដងប៉ុណ្ណោះ និងប្រើពេល ៣ ខែទៀត ពិចារណាអត្ថន័យក្នុងចិត្ត (ចាប់អារម្មណ៍លើអត្ថន័យ) ។

បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះធម្មរក្ខិតបានពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ម្នាលនាគសេន ! អ្នកគង្វាលគោ ក៏បានត្រឹមតែថែរក្សាគោ ក៏ប៉ុន្តែអ្នកដទៃ (គឺម្ចាស់របស់គោ) ទើបបានបរិភោគគោរស យ៉ាងណាមិញ នាគសេន ចំពោះអ្នក ទោះជាចងចាំព្រះពុទ្ធវចនៈគឺព្រះត្រៃបិដកបានក្តី ប៉ុន្តែមិនមានចំណែកនៃសាមញ្ញផលទេ ” ។

ព្រះនាគសេន “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ប៉ុណ្ណឹងចុះ ចំពោះការរៀនព្រះត្រៃបិដកត្រឹមប៉ុណ្ណេះ” លោកប្រើពេលថ្ងៃ (ដែលនៅសល់)ថ្ងៃនោះឯង និងពេលយប់នោះ (ប្រតិបត្តិធម៌)បានសម្រេចព្រះអរហត្តផលព្រមទាំងបដិសម្ភិទា ។

ព្រមគ្នានឹងការយល់ធ្លុះសច្ចៈ ទេវតាទាំងឡាយក៏ផ្តល់សាធុការដល់ព្រះនាគសេន ផែនដីក៏បន្លឺលាន់រំពង ព្រហ្មទាំងឡាយក៏ទះដៃ លម្អងចន្ទន៍ និងផ្កាមណ្ឌារវៈ ដែលជារបស់ទិព្វ ក៏រោយរាយបាចសាចចុះមក ។

ពាក្យអធិប្បាយ

គោរស គឺ សម្បត្តិដែលកើតចេញពីគោដែលបានពីគោ មានទឹកដោះគោស្រស់ ជាដើម ហៅថា “ គោរស ” ។

ពាក្យថា “ សាមញ្ញផល ” គឺ ផលនៃសមណភាវៈ ៤ យ៉ាង គឺ សោតា- បត្តិផល១ សកទាគាមិផល ១ អនាគាមិផល ១ អរហត្តផល ១ ។

ពាក្យថា “ បដិសម្ភិទា ” គឺបញ្ញាដែលចេះដឹង ៤ យ៉ាង ហៅថាបដិសម្ភិទា ៤គឺ ៖

អត្ថប្បដិសម្ភិទា-បញ្ញាដែលចេះដឹងក្នុងអត្ថ គឺ ក្នុងផលដែលកើតចេញពីហេតុ ១ ។

ធម្មប្បដិសម្ភិទា-បញ្ញាដែលចេះដឹងក្នុងធម៌គឺក្នុងហេតុដែលបណ្តាល ផលឱ្យកើតឡើង ១។

និរុត្តិប្បដិសម្ភិទា- បញ្ញាដែលចេះដឹងក្នុងនិរុត្តិ គឺក្នុងភាសា ជាពិសេស គឺ ភាសាមគធ ដែលជាឫសគល់ភាសានៃសត្វទាំងឡាយ ១ ។

បដិភាណប្បដិសម្ភិទា- បញ្ញាដែលចេះដឹងក្នុងបដិភាណ គឺ ភាពច្បាស់លាស់អំពីអារម្មណ៍ដែលបដិសម្ភិទា ៣ យ៉ាងខាងដើមនោះដឹង និងអំពីកិច្ចរបស់បដិសម្ភិទា ៣ យ៉ាង ខាងដើមនោះ ។

២០- នាពេលនោះ ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ប្រជុំគ្នានៅរក្ខិត្តល-វិហារ លើភ្នំហិមពាន្ត រួចក៏បានបញ្ជូនទូតអ្នកតំណាងទៅសម្នាក់របស់ព្រះនាគសេន ប្រាប់ថា“ព្រះនាគសេន ចូរមក ពួកយើងត្រូវការជួបព្រះនាគសេន” ដូចនេះ ។ លំដាប់នោះ ព្រះនាគសេនបានស្តាប់ពាក្យរបស់ទូតអ្នកតំណាងរួចមក ក៏អន្តរធានបាត់អង្គពីវត្តអសោការាម ទៅបង្ហាញអង្គនៅរក្ខិត្តលវិហារ លើភ្នំហិមពាន្ត នៅចំពោះមុខព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ។

គ្រានោះ ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ បានថ្លែងទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ ព្រះនាគសេន ព្រះចៅមិលិន្ទព្រះអង្គនេះគំរាមកំហែងដល់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ ដោយការប្រើវាទៈចោទសួរវាទៈ សួរបញ្ហា សូមមេត្តាផងចុះព្រះនាគសេន សូមព្រះគុណម្ចាស់ទៅបំបាក់ស្បាតព្រះចៅមិលិន្ទទៅណា៎ ” !

ព្រះនាគសេន “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើនទាំងឡាយ ព្រះចៅមិលិន្ទតែមួយអង្គ សូមលើកទុកចុះ ប្រសិនបើព្រះរាជាទាំងឡាយ ក្នុងជម្ពូទ្វីបទាំងមូល ស្តេចយាងមកសួរបញ្ហាចំពោះខ្ញុំព្រះករុណា ខ្ញុំព្រះករុណានឹងដោះស្រាយបញ្ហានោះបំផ្លាញឱ្យអស់ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើនទាំងឡាយ សូមព្រះគុណម្ចាស់ទៅកាន់សាគលនគរ កុំបីខ្លាចអ្វីឱ្យសោះ ” ។

លំដាប់នោះ ព្រះភិក្ខុជាថេរៈទាំងឡាយ បានធ្វើឱ្យសាគលនគររុងរឿង ដោយសំពត់កាសាវពស្ត្រ ឱ្យមានខ្យល់ឥសីបក់ផាត់ចុះឡើង ។

២១- នាសម័យនោះ ព្រះអាយុបាលអាស្រ័យនៅសំខេយ្យបរិវេណ ។ គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទ បានត្រាស់ទៅកាន់អាមាត្យទាំងឡាយថា “លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយអើយ !រាត្រីភ្លឺស្រឡះគួរឱ្យមនោរម្យមែនហ្ន៎ ថ្ងៃនេះយើងគួរចូលទៅសន្ទនា សួរបញ្ហាចំពោះសមណៈ ឬ ព្រាហ្មណ៍ណាបានទៅហ្ន៎ ? អ្នកណាហ្ន៎អាចសន្ទនាជាមួយយើង ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យបាន ?”ដូចនេះ ។ពេលត្រាស់យ៉ាងនេះរួច ពួកបម្រើរាជការយោនក ប្រមាណ ៥០០ ក៏បានក្រាបទូលសេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះចៅមិលិន្ទថា “បពិត្រព្រះមហារាជ !មានព្រះថេរៈមួយអង្គ ព្រះនាមថា ព្រះអាយុបាល ទ្រង់ព្រះត្រៃបិដក ជាពហូសូត សម្រេចអាគម (ជំនាញបរិយត្តិ )ពេលនេះលោកអាស្រ័យនៅសំខេយ្យបរិវេណ, បពិត្រព្រះមហារាជ សូមព្រះអង្គទ្រង់យាងទៅសួរបញ្ហាចំពោះព្រះគុណម្ចាស់ព្រះអាយុបាលចុះក្រាបទូល” ដូចនេះ ព្រះរាជា “បើអីចឹង! ពួកនាយ ចូរទៅទូលព្រះគុណម្ចាស់នោះចុះ ” ។

ពេលនោះនេមិត្តិអាមាត្យបានបញ្ជូនតំណាងទៅកាន់សម្នាក់របស់ ព្រះអាយុបាល ទូលថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន !ព្រះចៅមិលិន្ទមានបំណងចង់ជួបព្រះអាយុបាល ” ព្រះអាយុបាលក៏បានពោលដូចនេះថា “បើអីចឹង !សូមព្រះរាជាស្តេចយាងមកចុះ ”។

លំដាប់នោះព្រះចៅមិលិន្ទ ដែលមានពួករាជការយោនកប្រមាណ ៥០០ នាក់ហែហម បានស្តេចយាងឡើងរទេះព្រះទីនាំងដ៏វិចិត្រ ចូលទៅកាន់សំខេយ្យបរិវេណ នៅកន្លែងដែលព្រះអាយុបាលគង់នៅ ។ លុះយាងទៅដល់ហើយ ក៏បានត្រាស់សម្មោទនីយកថាចំពោះព្រះអាយុបាល។ លុះត្រាស់សម្មោទនីយកថា ដែលជាទីរឭកដល់គ្នាចប់ហើយ ក៏ប្រថាប់នៅកន្លែងសមរម្យម្ខាង ។ ព្រះចៅមិលិន្ទលុះប្រថាប់នៅកន្លែងសមរម្យម្ខាងរួច ក៏បានត្រាស់សេចក្តីនោះ ទៅកាន់ព្រះអាយុបាលថា “ ព្រះគុណម្ចាស់អាយុបាល ! ការបួសរបស់ព្រះគុណម្ចាស់មានប្រយោជន៍អ្វី ? អ្វីជាប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់ពួកព្រះគុណម្ចាស់” ?

ព្រះថេរៈថ្វាយវិសជ្ជនាថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ !ការបួសមានការប្រព្រឹត្តធម៌ ការប្រព្រឹត្តស្ងប់ជាប្រយោជន៍ សាមញ្ញផល(ផលនៃភាពជាសមណៈ ៤ យ៉ាង មានសោតាបត្តិផល ជាដើម ) ជាប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់ពួកអាត្មា ” ។

ព្រះរាជា “ ព្រះគុណម្ចាស់ អ្នកប្រព្រឹត្តធម៌ ប្រព្រឹត្តស្ងប់ខ្លះ សូម្បីតែគ្រហស្ថក៏មានដែរ មិនថាអីចឹងឬ” ?

ព្រះថេរៈ “ សូមថ្វាយព្រះពរ! មែនហើយ ! អ្នកប្រព្រឹត្តធម៌ ប្រព្រឹត្តស្ងប់ សូម្បីតែគ្រហស្ថក៏មានដែរ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ! ពេលព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ប្រកាសធម្មចក្រ នៅព្រៃឥសិបតនមិគទាយវ័ន ជិតក្រុងពារាណសី ពួកព្រហ្ម ១៨ កោដិ ក៏បានត្រាស់ដឹងនូវធម៌ ចំណែកការត្រាស់ដឹងនូវធម៌ របស់ពួកទេវតាទាំងឡាយ ក៏មានចំនួនច្រើនមិនអាចរាប់បាន បុគ្គលទាំង នោះសុទ្ធតែជាគ្រហស្ថ មិនមែនជាបព្វជិតទេ។

សូមថ្វាយព្រះពរ ! នៅមានទៀត នៅពេលព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់សម្តែងមហាសមយសូត្រ នៅពេលទ្រង់សម្តែងមហាមង្គលសូត្រ នៅពេលទ្រង់សម្តែងសមចិត្តបរិយាយសូត្រនៅពេលទ្រង់សម្តែងរាហុលោវាទសូត្រ នៅពេលទ្រង់សម្តែងបរាភវសូត្រទេវតាទាំងឡាយចំនួនរាប់មិនអស់បានត្រាស់ដឹងនូវធម៌ បុគ្គលទាំងនោះសុទ្ធតែជាគ្រហស្ថ មិនមែនជាបព្វជិតទេ ”។

ព្រះរាជាត្រាស់ថា “ បើអីចឹងនោះ ! ព្រះគុណម្ចាស់អាយុបាល ! ការបួសរបស់លោកជាការគ្មានប្រយោជន៍ ពួកសមណសក្យបុត្រទាំងឡាយ តែងតែបួស និង ប្រព្រឹត្តធុតង្គ ព្រោះជាផលបានមកពីកម្ម ដែលបានធ្វើទុកកាលពីជាតិមុន ៗ ។

ព្រះគុណម្ចាស់អាយុបាល ភិក្ខុដែលប្រកាន់យកការឆាន់តែមួយពេល ភិក្ខុទាំងនោះ ក្នុងជាតិមុន ៗ ជាចោរប្លន់ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់អ្នកដទៃឬអ្វី ? ក្នុងពេលនេះ ទើបភិក្ខុទាំងនោះ ត្រូវឆាន់តែមួយពេល តែងតែមិនបានឆាន់តាមកាលគួរ ព្រោះជាផលនៃកម្មដែលបានកាត់ផ្តាច់ភោគទ្រព្យរបស់អ្នកដទៃនោះ ភិក្ខុទាំងនោះឈ្មោះថា មានសីលក៏មិនមែន ថាមានតបៈក៏មិនមែន ថាប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៌ក៏មិនមែន ។

ព្រះគុណម្ចាស់អាយុបាល ចំណែកភិក្ខុដែលកាន់ធុតង្គរស់នៅទីវាល ពួកភិក្ខុទាំងនោះក្នុងជាតិមុនៗ សុទ្ធតែជាចោរប្លន់ផ្ទះឬអ្វី ? ក្នុងពេលនេះ ទើបភិក្ខុទាំងនោះ ត្រូវរស់នៅទីវាល មិនបានប្រើប្រាស់សេនាសនៈ ព្រោះជាផលនៃកម្មដែលធ្វើឱ្យផ្ទះអ្នកដទៃវិនាសនោះ ។ ភិក្ខុទាំងនោះឈ្មោះថាមាន សីលក៏មិនមែន ថាមានតបៈក៏មិនមែន ថាប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៌ក៏មិនមែន។

ព្រះគុណម្ចាស់អាយុបាល ចំណែកភិក្ខុដែលកាន់ធុតង្គនេសជ្ជិកៈ(យកការអង្គុយជាវត្ត គឺ មិនសឹងដេក ) ពួកភិក្ខុទាំងនោះក្នុងជាតិមុនៗសុទ្ធតែជាចោរប្លន់ អ្នកដំណើរឬអ្វី ? ក្នុងពេលនេះ ទើបត្រូវមកជានេសជ្ជិកៈ មិនអាចដេកពួនបាន ព្រោះជាផលនៃកម្ម ដែលចាប់អ្នកដំណើរមកចងឱ្យអង្គុយនោះ ។ ភិក្ខុទាំងនោះ ឈ្មោះថាមានសីលក៏មិនមែន ថាមានតបៈក៏មិនមែន ថាប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៌ក៏មិនមែន ” ដូចនេះ ។

នៅពេលព្រះរាជាត្រាស់ដូចនេះ ព្រះអាយុបាលក៏នៅស្ងៀម មិនឆ្លើយតបអ្វី ។ ពេលនោះ ពួកបម្រើរាជការយោនក ៥០០ បានក្រាបទូលសេចក្តីនោះ ទៅកាន់ព្រះចៅមិលិន្ទថា “ បពិត្រព្រះមហារាជ ព្រះថេរៈក៏ជាបណ្ឌិតដែរក្រាបទូល គ្រាន់តែជាមនុស្សមិនអង់អាច ទើបមិនពោលតបអ្វី ”ដូចនេះ។

គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់ឃើញថា ព្រះអាយុបាលនៅស្ងៀម ក៏ទ្រង់ទះព្រះហស្ថហ៊ោឡើង ត្រាស់ទៅកាន់ពួកបម្រើរាជការយោនកទាំងឡាយថា “ លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយអើយ ជម្ពូទ្វីបទទេស្អាតហ្ន៎ ជម្ពូទ្វីបគ្មានបានការហ្ន៎ គ្មានអ្នកណា ទោះជាសមណៈ ឬ ព្រាហ្មណ៍ អាចសន្ទនាជាមួយនឹងយើង ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យបានឡើយ ” ដូចនេះ ។

២២-គ្រានោះ ពេលព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់ក្រឡេកមើលបរិស័ទទាំង ពួង ខាងណេះ ខាងណោះ ទតព្រះនេត្រឃើញពួកបម្រើរាជការយោនកមិនខ្លាច មានអាការមិនកប់យោបល់ទ្រង់ក៏ព្រះតម្រិះប្រការនោះថា “ឃើញថា មានភិក្ខុអង្គណាមួយ ដែលជាបណ្ឌិត អាចសន្ទនានឹងយើង ប្រាកដជាមានមិនខាន មិនបាច់សង្ស័យ ពួកបម្រើរាជការទាំងនេះ ទើបមិនកប់យោបល់ ” ដូចនេះ។លំដាប់នោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទើបត្រាស់ទៅកាន់ពួក បម្រើរាជការយោនកថា “ ម្នាលពួកនាយ មានភិក្ខុណាម្នាក់ជាបណ្ឌិតអាចសន្ទនាជាមួយនឹងយើងបាន ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យ ប្រាកដជាមាន” ។

ក្នុងសម័យនោះ ព្រះនាគសេន ហែហមទៅដោយគណៈសមណៈ ជាមេក្រុម មេគណៈ ជាគ្រូបាអាចារ្យប្រចាំគណៈ ជាអ្នកដែលមនុស្សទាំងឡាយស្គាល់ ជាអ្នកមានយសសក្តិ មនុស្សទាំងឡាយជាច្រើនគោរពរាប់អានថាល្អ ជាបណ្ឌិតដ៏ឈ្លាសវៃ មានបញ្ញា ជាវិញ្ញុជនដ៏ប្រសើរ ចេះច្បាស់ បានអប់រំរួចហើយ អង់អាច ស្តាប់ច្រើន ទ្រង់ព្រះត្រៃបិដក សម្រេចវេទ មានចំណេះដឹងជ្រៅជ្រះ សម្រេចអាគម មានបដិសម្ភិទាញាណ មានភាពវាងវៃ ទ្រង់បរិយត្តិក្នុងដំបូន្មានរបស់ព្រះសាស្តា ដែលមានអង្គ ៩ សម្រេចបារមីញាណ។ មានភាពឈ្លាសវៃក្នុងការសម្តែង និងជាក់ច្បាស់នូវធម៌ដែលជាព្រះតម្រាស់របស់ព្រះជិនវរពុទ្ធជាម្ចាស់ និង ក្នុងអត្ថន័យ ។ មានបដិភាណរួសរវើកមិនចេះចប់ មានពាក្យពេចន៍ដ៏វិចិត្រ តែងពាក្យពេចន៍បានល្អ ពិបាកនឹងវាយលុក ពិបាកនឹងជិះជាន់ ពិបាករកអ្នកដែលប្រសើរជាង ពិបាកការពារ ពិបាកប្រឆាំង ។ មិនរំជួលដូចសមុទ្រ មិនរង្គោះរង្គើដូចភ្នំដ៏ធំ ជាអ្នកលះសត្រូវ បានបន្ថយភាពងងឹត បង្កើតភាពភ្លឺ ថ្លែងវាចាបានច្រើន កម្ទេចគណៈនៃ មេគណៈផ្សេងបាន ជាន់ឈ្លីវាទៈលទ្ធិផ្សេងបាន ។ ជាអ្នកដែលក្រុមភិក្ខុ ភិក្ខុនី ឧបាសក ឧបាសិកា ព្រះរាជា និងរាជមហាអាមាត្យទាំងឡាយសក្ការៈគោរពបូជា ឱនលំទោន។ជាអ្នកសម្តែងនូវពាក្យដំបូន្មានរបស់ព្រះជិនស្រីដែលប្រកបដោយអង្គ ៩ ដល់វិញ្ញុជន អ្នកមានចំណេះដឹង អ្នកដែលត្រៀម លក្ខណៈផ្ទៀងត្រចៀកស្តាប់ ។ ជាអ្នកត្រួសត្រាយផ្លូវធម៌ ជាអ្នកបំភ្លឺពន្លឺគឺព្រះធម៌ បូជាយញ្ញគឺព្រះធម៌ បក់ទង់គឺព្រះធម៌ លើកទង់ជ័យគឺព្រះធម៌ ផ្លុំសង្ខគឺព្រះធម៌ វាយស្គរគឺព្រះធម៌ បន្លឺសំឡេងសីហនាទគឺព្រះធម៌ បន្លឺសំឡេងដូចសំឡេងព្រះឥន្ទ ជាអ្នកធ្វើឱ្យលោកទាំងមូលបរិបូរណ៍ដោយពពកភ្លៀងអមតៈមួយមេធំគឺព្រះធម៌ ដែលបញ្ចេញសំឡេងលាន់ពីរោះ មានផ្លេកបន្ទោរគឺញាណដ៏ប្រសើរបង្កប់នៅ ពោរពេញទៅដោយតំណក់ទឹកភ្លៀងគឺ ករុណា។ដើរចារិកទៅតាមភូមិ ជនបទ ទីក្រុងទាំងឡាយ រហូតដល់ក្រុងសាគលរាជធានី តាមលំដាប់ ។ តាមដំណឹងថា ពេលនោះ ព្រះនាគសេន អាស្រ័យនៅឯអសំខេយ្យបរិវេណ ព្រមជាមួយនឹងព្រះភិក្ខុសង្ឃ ៨០.០០០អង្គ ។

ព្រោះហេតុនោះ ទើបបុរាណាចារ្យពោលថា ៖

“ព្រះនាគសេនជាពហូសូត មានពាក្យពេចន៍ដ៏វិចិត្រជ្រាលជ្រៅ អង់អាច ឆ្លាតដឹងសម័យ(លទ្ធិ) និងវាងវៃក្នុងបដិភាណ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយដែលទ្រង់ព្រះត្រៃបិដក ជំនាញក្នុងនិកាយ ៥ និងនិកាយ ៤ ទាំងនោះ បានលើកព្រះនាគសេនឱ្យជាប្រធាន។ ព្រះនាគសេនមានបញ្ញាជ្រាលជ្រៅ ជាអ្នកប្រាជ្ញឈ្លាសវៃនូវអ្វីដែលជាផ្លូវ និងមិនមែនផ្លូវ ជាអ្នកដែលបានសម្រេចប្រយោជន៍ខ្ពស់បំផុត ជាមនុស្សអង់អាច ។ ជាអ្នកដែលបណ្តាភិក្ខុ ដ៏មានបញ្ញាជ្រាលជ្រៅ ជាសច្ចវាទីទាំងឡាយ ហែហមជាមួយ បានចារិកទៅគ្រប់ភូមិ និងនិគម ចូលទៅរហូតដល់ក្រុងសាគលរាជធានី ។ គ្រានោះ ព្រះនាគ-សេន ស្នាក់អាស្រ័យនៅឯអសំខេយ្យបរិវេណ ។ ព្រះនាគសេននោះ បានថ្លែងទៅកាន់មនុស្សទាំងឡាយ ដូចស្តេចកេសររាជសីហ៍ បន្លឺសំឡេងនៅលើភ្នំ ដូចនោះ ” ដូចនេះ ។

២៣- គ្រានោះទេវមន្តិយអាមាត្យបានក្រាបទូលព្រះចៅមិលិន្ទ ថា “ បពិត្រព្រះមហារាជ សូមព្រះអង្គទ្រង់រង់ចាំបន្តិចសិនចុះក្រាបទូលបពិត្រព្រះមហារាជ នៅមានព្រះថេរៈមួយអង្គឈ្មោះថាព្រះនាគសេន លោកជាបណ្ឌិតឈ្លាសវៃ មានបញ្ញា អប់រំបានល្អ អង់អាច ជាពហូសូត មានពាក្យពេចន៍ដ៏វិចិត្រ មានបដិភាណល្អ ដល់ច្រាំង(ដល់ទីបញ្ចប់)នៃអត្ថប្បដិ-សម្ភិទាធម្មប្បដិសម្ភិទានិរុត្តិប្បដិសម្ភិទា និង បដិភាណប្បដិសម្ភិទា ឥឡូវនេះ ព្រះថេរៈអង្គនោះស្នាក់អាស្រ័យនៅឯអសំខេយ្យបរិវេណក្រាបទូល,បពិត្រព្រះមហារាជ សូមព្រះអង្គទ្រង់យាងទៅសួរបញ្ហា ជាមួយព្រះនាគ-សេនចុះក្រាបទូល ព្រះនាគសេននោះអាចសន្ទនាជាមួយព្រះអង្គ បន្ថយការសង្ស័យបានក្រាបទូល “ ដូចនេះ ។

លំដាប់នោះ ព្រះចៅមិលិន្ទបន្ទាប់ពីបានស្តាប់សំឡេង(ដែលបន្លឺ)ភ្លាមថា “ព្រះនាគសេន” ដូចនេះប៉ុណ្ណោះ ទ្រង់ក៏កើតមានការភ័យខ្លាចភ្លាម កើតមានការញាប់ញ័រភ្លាម ព្រះលោមជាតិ ក៏ព្រឺឡើងភ្លាមតែម្តង ។

លំដាប់នោះព្រះចៅមិលិន្ទ ក៏បានត្រាស់ទៅកាន់ទេវមន្តិយអាមាត្យថា “ នាយដ៏ចម្រើន ! ព្រះនាគសេនអាចសន្ទនាជាមួយយើងបានឬ ”? “បពិត្រព្រះមហារាជ ! ព្រះនាគសេនអាចសន្ទនាជាមួយនឹងស្តេចលោក- បាលទាំងឡាយ គឺ ព្រះឥន្ទ្រ ព្រះយមបាល ស្តេចវរុណ ស្តេចកុវេរៈ ស្តេច-បជាបតី ស្តេចសុយាមៈ ស្តេចសន្តុសិត ទោះជាស្តេចមហាព្រហ្មដែលជាជីតា (ជាបុព្វបុរស)ទៅថ្លែងអ្វីនឹងការសន្ទនាជាមួយអ្នកដែលជាមនុស្សទាំងឡាយនោះ ក្រាបទូល ” ? ។

លំដាប់នោះ ព្រះចៅមិលិន្ទ បានត្រាស់ទៅកាន់ទេវមន្តិយអាមាត្យថា “បើអីចឹង ទេវមន្តិយអាមាត្យ ! ចូរឯងបញ្ជូនអ្នកតំណាងទៅកាន់សម្នាក់ព្រះ-គុណម្ចាស់ចុះ ” ។ ទេវមន្តិយអាមាត្យក៏បានក្រាបទូលតបថា “ក្រាបទូល”ដូចនេះហើយ ក៏បានបញ្ជូនអ្នកតំណាងទៅកាន់សម្នាក់របស់ព្រះនាគសេនថា “ ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់មានបំណងនឹងជួបព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន” ដូចនេះ ចំណែកខាងព្រះនាគសេន យល់ព្រមទទួលនិមន្តថា “ បើដូចនេះ ! សូមស្តេចយាងមកចុះ” ដូចនេះ ។

គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទ ដែលមានពួកបម្រើរាជការយោនកប្រមាណ ៥០០ ហែហម ស្តេចយាងឡើងរទេះព្រះទីនាំងដ៏ប្រសើរ ចូលទៅកាន់អសំ-ខេយ្យបរិវេណ ជាទីកន្លែងដែលព្រះនាគសេនស្នាក់នៅមួយអន្លើដោយពលសេនាមួយក្រុមធំ ។ នាពេលនោះ ព្រះនាគសេនកំពុងគង់នៅរោងជំនុំជាមួយនឹងភិក្ខុសង្ឃ ៨០.០០០អង្គ។

ព្រះចៅមិលិន្ទបានទតព្រះនេត្រ ឃើញបរិស័ទរបស់ព្រះនាគសេនពីចម្ងាយ ។ លុះទតឃើញហើយ ក៏បានត្រាស់សេចក្តីទៅកាន់ទេវមន្តិយ-អាមាត្យថា “ បរិស័ទមួយក្រុមធំនេះ ជារបស់អ្នកណា ” ? “បពិត្រព្រះមហា-រាជ ! ជាបរិស័ទរបស់ព្រះនាគសេន ក្រាបទូល ” ។

គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទតឃើញបរិស័ទរបស់ព្រះនាគសេនហើយ ក៏មានការភ័យខ្លាចភ្លាម កើតមានការញាប់ញ័រភ្លាម ព្រះលោមជាតិព្រឺឡើងភ្លាម តែម្តង ។ គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់ភ័យខ្លាច ញាប់ញ័រ ប្រហោងពោះ តក់ស្លុត មានព្រះលោមជាតិព្រឺឡើង មានព្រះទ័យវិបរិត មានព្រះទ័យស្លុត មានព្រះទ័យជ្រួលច្រាល មានព្រះទ័យប្រែប្រួល ដូចដំរីដែលត្រូវកង្វេរសាប់ជុំវិញខ្លួន ដូចនាគដែលត្រូវគ្រុឌព័ទ្ធជុំវិញ ដូចឆ្កែចចកដែលត្រូវពស់ថ្លាន់រឹតរួត ដូចខ្លាឃ្មុំត្រូវហ្វូងក្របីព័ទ្ធជុំជិត ដូចកង្កែបដែលត្រូវពស់វារដេញតាម ដូចប្រើសដែលត្រូវខ្លាដេញតាម ដូចពស់ដែលជួបនឹងគ្រូចាប់ពស់ ដូចកណ្តុរដែលជួបនឹងឆ្មា ដូចបិសាចដែលជួបនឹងគ្រូចាប់បិសាច ដូចព្រះចន្ទនៅក្នុងមាត់រាហូ ដូចពស់ដែលជាប់ក្នុងសំណាញ់អន្ទាក់ ដូចបក្សីជាប់ក្នុងទ្រុង ដូចត្រីដែលជាប់សំណាញ់ ដូចមនុស្សវង្វេងផ្លូវដែលចូលទៅក្នុងព្រៃសត្វសាហាវ ដូចយក្សដែលមានកំហុសចំពោះស្តេចវេស្សវ័ណ ដូចទេវបុត្រដែលកំពុងអស់អាយុ ទ្រង់ព្រះតម្រិះថា “ សូមបរិស័ទនេះ កុំមើលងាយយើងបានឱ្យសោះ” ដូចនេះហើយ ទ្រង់ក៏តាំងស្មារតី (ពង្រឹងស្មារតី)ត្រាស់ទៅកាន់ទេវមន្តិយអាមាត្យថា “ ម្នាល ! ទេវមន្តិយ ឯងកុំអាលប្រាប់យើងថា ព្រះគុណម្ចាស់អង្គណាជាព្រះនាគសេន យើងនឹងសូមដឹងថា ព្រះគុណម្ចាស់អង្គណា ជាព្រះនាគសេនដោយខ្លួនឯង មិនបាច់ប្រាប់ទេ” ដូចនេះ ។“ល្អហើយក្រាបទូល ព្រះអង្គនឹងទ្រង់ជ្រាបដោយព្រះអង្គឯងតែម្តងក្រាបទូល” ។

នាពេលនោះ ព្រះនាគសេនគង់នៅក្នុងចំណោមភិក្ខុបរិស័ទទាំងនោះ ខាងមុខភិក្ខុ ៤០.០០០ អង្គ ដែលមានវស្សាតិចជាង ខាងក្រោយភិក្ខុ ៤០.០០០ អង្គ ដែលមានវស្សាច្រើនជាង ។

គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់ក្រឡេកមើលភិក្ខុសង្ឃទាំងពួងនោះ ទាំងខាងមុខ ទាំងខាងក្រោយ ទាំងប៉ែកកណ្តាល បានទតព្រះនេត្រឃើញព្រះនាគសេន ដែលគង់នៅកណ្តាលក្នុងចំណោមភិក្ខុទាំងឡាយពីចម្ងាយតែម្តង លុះទតព្រះនេត្រឃើញព្រះនាគសេន ដែលប្រាសចាកការភ័យខ្លាច ការញាប់ញ័រ លោមជាតិមិនមានព្រឺសម្បុរ ប្រាសចាកភាពកំសាករួច ទើបដឹងដោយអាការនោះតែម្តងថា “ ក្នុងបណ្តាភិក្ខុសង្ឃទាំងអស់នោះ លោកអង្គនោះឯង ជាព្រះនាគសេន ” ។

ពេលទ្រង់ជ្រាបដូចនេះហើយ ព្រះចៅមិលិន្ទត្រាស់ទៅកាន់ទេវ- មន្តិយអាមាត្យ ថា“ ម្នាល !ទេវមន្តិយ ព្រះគុណម្ចាស់អង្គនោះគឺ ព្រះនាគសេន” “ត្រឹមត្រូវហើយក្រាបទូល ព្រះគុណម្ចាស់អង្គនោះឯង គឺជាព្រះ នាគសេន ព្រះអង្គទ្រង់ស្គាល់ព្រះនាគសេនច្បាស់ហើយក្រាបទូល ” ។ព្រោះហេតុនោះ ព្រះរាជាទ្រង់ក៏រីករាយថា“ មិនបាច់នរណាមកប្រាប់ ក៏យើងអាចស្គាល់ព្រះនាគសេនបានដែរ ” ។

គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទបានទតព្រះនេត្រឃើញព្រះនាគសេន ហើយក៏ទ្រង់មានការភ័យខ្លាចភ្លាម ព្រោះហេតុនោះលោកបុរាណាចារ្យទើបពោលថា ៖

“ព្រោះបានទតព្រះនេត្រឃើញព្រះនាគសេន ដែលបរិបូរណ៍ដោយចរណៈ អ្នកដែលបានហ្វឹកហាត់រួចហើយក្នុងការសង្រួមឥន្ទ្រិយ ដែលជាគ្រឿងហ្វឹកហាត់ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ ។ ព្រះរាជាទើបត្រាស់ពាក្យនេះថា យើងធ្លាប់ឃើញសមណៈ ព្រាហ្មណ៍ ដែលយើងនិយាយជាមួយ ជាច្រើននាក់មកហើយ សមណៈ ព្រាហ្មណ៍ ដែលយើងធ្លាប់សន្ទនាជាមួយ ក៏មានច្រើននាក់មកហើយ យើងមិនបានកើតមានការភ័យខ្លាចដូចនេះទេ ដូចដែលកើតមានការញាប់ញ័រភ្លាមៗ ដូចក្នុងថ្ងៃនេះឡើយ ។ ថ្ងៃនេះយើងប្រាកដជាចាញ់ជាមិនខាន មិនចាំបាច់សង្ស័យឡើយ ។ ចំណែក ព្រះនាគសេននឹងមានជ័យជម្នះ ព្រោះថាចិត្តរបស់យើងមិននៅឈប់ស្ងៀមសោះ ” ដូចនេះ ។

ចប់ពាហិរកថា

ចប់បុព្វយោគកណ្ឌទី ១

ទំព័រមុន:អត្ថាធិប្បាយ

ទំព័របន្ទាប់:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី១ - មហាវគ្គ