ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសេរីរាជា
| ← | ផែនដីព្រះសេរីរាជា រឺ ស្រីរាជា
គ.ស.១៤៣៣
|
→ |
ព្រះស្រីរាជា ឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះជេដ្ឋា ក្នុងឆ្នាំកុរ ត្រីស័ក ព.ស.១៩៧៧-គ.ស. ១៤៣៣ ម.ស. ១៣៥៥-ច.ស. ៧៩៥ ក្នុងព្រះជន្មាយុ៣០ ព្រះវស្សា ទ្រង់ព្រះនាម ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះសេរីរាជារាមាធិបតី ធម្មិកវរោត្តម បរមមហាចក្រពត្រាធិរាជ ព្រះបរមនាថមហាបពិត្រ។ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មុខងារ ឲ្យសាងព្រះមេរុ ធ្វើបុណ្យព្រះបរមសព សម្ដេចព្រះជេដ្ឋា ៧ថ្ងៃ។ លុះសូរេចហើយ ទ្រង់សោយរាជ្យជាសុខរៀងមក។
មកដល់ឆ្នាំ រកា បញ្ចស័ក ព.ស. ១៩៩៥-គ.ស. ១៤៥៣-ម.ស. ១៣៧៥-ច.ស. ៨១៥ ព្រះអង្គសោយរាជ្យ ជាសុខរៀងមកបាន២០ឆ្នាំ។ លុះស្ដេចទ្រង់ជ្រាបថា : ស្រុកសៀមកើតចលាចល (សេចក្ដីភ្ញាក់ផ្អើល, ជ្រួលជ្រើម, តែក្នុងទីនេះ ពាក្យនេះបានន័យថា មានចម្បាំងរាំងជល់ក្នុងស្រុក) ទើបព្រះអង្គទ្រង់ចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងរមជួបជុំ ព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គសេវកាមាត្យទាំងពួង ក្រាបបង្គំគាល់ជាយសបរិវារ។ ខណៈនោះ ស្ដេចមានព្រះរាជឱង្ការ ត្រាស់ប្រឹក្សាថា :
នគរក្រុងកម្ពុជាយើងនេះ សៀមលើកទ័ពមកវាយពីរគ្រាហើយ កៀរគ្រួយើងយកទៅជាច្រើនរហូតដល់សម្ដេចព្រះវររាជបិតា ស្ដេចថយមកគង់ក្នុងចតុម្មុខនេះ ទើបបានបរិបូរណ៍ជាសុខរៀងមក។ ឥឡូវនេះ សៀមកំពុងកើតកង្វល់ ដោយហេតុថា ឃុនវរវង្សក្បត់សម្លាប់ព្រះចៅយ៉តហ្វា ហើយឡើងសោយរាជ្យ។ មុខមន្ត្រី ប្រជានុរាស្ត្រទាំងឡាយ ពុំទាន់រៀបរយ ដូច្នេះ គួរយើងលើកទៅសងសឹកវិញ។ យើងគង់បានជ័យជំនះពុំខាន ដ្បិតស្រុកសៀមពុំទាន់រៀបទាបនៅឡើយ។
ខណៈនោះ ព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតី ពុំទាន់បានឆ្លើយថាជាអ្វីផង ក៏ស្រាប់តែពួកសេនាទាហានក្រាបទូលថា : កាលសៀមលើកមកចោម បែកព្រះនគរនោះ ព្រោះថា យើងខ្ញុំទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ នៅឆ្ងាយ មកជួយមិនទាន់។ ឥឡូវនេះ ពួកទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំនៅជុំព្រៀបព្រមទាំងសេនា ទាហាន ឯក ទោ ត្រី ចត្វា ក៏ល្មមនឹងទទួលអាសា ធ្វើការឲ្យបានសម្រេចថ្វាយ។
ព្រះបាទបរមនាថបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រះបង្គាប់ សម្ដេចព្រះចៅហ្វាទឡ្ហៈ (ក្នុងបុរាណសម័យ ចៅហ្វាទឡ្ហៈ ជាសេនាបតីធំលើសសេនាបតីដទៃទៀត បើធៀបមកនឹងរដ្ឋមន្ត្រីយើងសព្វថ្ងៃនេះ ចៅហ្វាទឡ្ហៈមានបណ្ដាស័កស្មើនឹងនាយករដ្ឋមន្ត្រី ឬ រដ្ឋមន្ត្រីទី១) "កែវ" និង សេនាបតី មន្ត្រីដែលមានខែត្រឡើងទាំងប៉ុន្មាន ឲ្យកេណ្ឌពល បានចំនួន ១២ម៉ឺន នាក់ ព្រមដោយរទេះគោ សេះ ដំរី និងគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ព្រមស្រេចស្ដេចបង្គាប់ឲ្យព្រះធម្មរាជា ជាព្រះអនុជ នៅរក្សាព្រះនគរ។ ទ្រង់ចាត់សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ ឲ្យធ្វើជាមេកងទ័ពមុខ ឲ្យចៅពញាចក្រី "ប៉ែន" ជាមេកងទ័ពស្ដាំ ឲ្យចៅពញាក្រឡាហោម "ប៉ឹង" ជាមេកងទ័ពឆ្វេង ឲ្យចៅពញាយមរាជ (មិនដឹងនាមអ្វីទេ ព្រោះសស្ត្រាទាំងអស់ឥតមានដាក់នាមលោកសោះ) ជាមេទ័ពក្រោយ ឲ្យចៅពញារាជតេជៈ វិបុលរាជ ប្រទេសរាជ នរិន្ធាធិបតី ជាមេគយឈ្លប បើឃើញកងទ័ពទន់កំលាំងខាងណាឲ្យលើកទៅជួយខាងនោះ ឲ្យមហាសេនាសង្គ្រាម នៅអមទ័ពហ្លួងឆ្វេងស្ដាំ។
លុះបានព្រះពិជ័យឫទ្ធិហើយ ទ័ពមុខ និងទ័ពឆ្វេងស្ដាំ ក៏លើកចេញទៅ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់គ្រឿង សីហរាជរណយុទ្ធ (រណ + យុទ្ធ = សង្គ្រាម)។ ឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រលើកចេញទៅតាមផ្លូវពោធិ៍សាត់ បាត់តំបង ណោសារិកា ស្រះកែវ ស្ទឹងបាគ្រង។ កងទ័ពទាំងនោះ និងទ័ពប៉ែកខាងឆ្វេងស្ដាំ បំបែកគ្នា វាយដែនសៀម រៀងទៅដល់មឿងបស្ចឹម "មឿងប្រាជិមសព្វថ្ងៃនេះ" មានជ័យជំនះឈ្នះសត្រូវ ចាប់បានចៅហ្វាយស្រុក និង ក្រមការសៀមជាច្រើន ហើយកៀរគ្រួសៀមបានជាង មួយពាន់ប្លាយនាក់ ទើបបោះទ័ព ឈប់ចាំទ័ពហ្លួងមកដល់ នឹងលើកចូលទៅក្រុងទេពមហានគរ។ លុះកងទ័ពហ្លួងមកដល់ហើយ ទ័ពមុខខ្មែរ ក៏នាំឈ្លើយ ចៅហ្វាយស្រុក និង ពួកក្រមការសៀម ឡើងក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចមានព្រះតំរាស់ត្រាស់ សួរពីកិច្ចការរាជការស្រុកសៀម តាមសព្វប្រការ។ សៀមក្រាបបង្គំទូលថា :
" សូមព្រះរាជទានទោស កាលដើមឡើយ ប្រទេសសៀមមានកើតកោលាហល បះបោរជាខ្លាំងណាស់មែន តែឥឡូវនេះ ឃុនពិរេន្ត្រទេព និង មុខមន្ត្រីចាប់ពញាវរវង្សា និង នាងជាយា ស្រីសុតាចន្ទ្រ៍ប្រហារជីវិតទៅហើយ ហើយលើករាជ្យថ្វាយព្រះរាជា ឲ្យទ្រង់ឡើងសោយរាជ្យ ថ្វាយព្រះនាមជា ព្រះចៅចក្រពត្តិ ក្រុងទេពមហានគរ។ ឥឡូវនេះ ក្រុងស្រីអយុធ្យា ក៏បានរៀបរយដូចដើមវិញហើយ"។
ព្រះបាទបរមនាថបរមបពិត្រ (ស្ដេចខ្មែរ) ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ពុំអស់ព្រះរាជហឫទ័យ ទើបចាត់បម្រើសេះ ឲ្យចូលទៅស៊ើបការណ៍ ក្នុងក្រុងទេពទៀត ហើយឲ្យកងទ័ពនោះ និងទ័ពឆ្វេងស្ដាំលើកសង្កត់កៀរគ្រួសៀមបានជាង បួនពាន់ប្លាយនាក់ទៀត។ ទ្រង់ឲ្យកងទ័ពហ្លួង ឈប់សម្រាក ក្នុងមឿងបស្ចិមនោះ។
សេចក្ដីបន្ថែម - ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ៣ ដែលតម្កល់ទុក នៅព្រះរាជបណ្ណាល័យលេខ គ៥៣-៣ មានសេចក្ដីលើសពីពង្សាវតារ វត្តកំពង់ត្រឡាចដូច្នេះ : សេនាទាហាន ដែលព្រះស្រីរាជាទ្រង់ចាត់ឲ្យទៅស៊ើបការណ៍ ក្នុងស្រីអយុធ្យានោះ ស៊ើបបានដឹងសេចក្ដីហើយ ត្រឡប់មកក្រាបបង្គំទូលថា : ពីថ្ងៃមុន ឃុនពិរេន្ទ្រទេព១ ឃុនព្រះឥន្ទទេព១ ម៉ឺនរាជស្នេហា១ ហ្លួងស៊ីយ៉ត ផ្ទះនៅភូមិឡានតាកហ្វា១ ទាំងបួននាក់នេះ បានសម្លាប់ ពញាវរវង្សា និង មាតាស្រីសុតាចន្ទ្រ៍ ដែលក្បត់ព្រះយតហ្វានោះទៅហើយ ហើយឥឡូវនេះឈ្មោះទាំង៤នាក់នេះ បានលើក ព្រះឌៀររាជា ជាព្រះវង្សឲ្យសោយរាជសម្បត្តិ ទ្រង់ព្រះនាម ព្រះមហាចក្រពត្រាធិរាជរួចហើយទៅទៀតផង។
សម្ដេចព្រះស្រីរាជា ទ្រង់ព្រះតំរាស់ថា : យើងលើកទ័ពមកជិតក្រុងសៀមហើយ ត្រូវយើងលើកទៅច្បាំងឲ្យដឹងថ្វីដៃសិន។
ចំណែក ឯសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ មេទ័ពជើងទឹក ដែលបោះទ័ពនៅស្រុករយងវិញ លោកបានច្បាំងនឹងទ័ពសៀម សម្លាប់ចៅហ្វាយស្រុក និងក្រមការសៀមស្លាប់ ក្នុងសង្គ្រាមអស់ទាំងអស់ រាស្ត្រខ្មែរក្នុងស្រុកនោះ ចុះចូលសម្ដេចទាំងអស់។
សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ វាយបានស្រុកចន្ទបូរី ហើយសម្លាប់ពញាទៃយណាម (គឺចៅហ្វាយដែលជាមេទ័ពធំនៅទីនោះ) បានទៀត។ សម្ដេចកៀរគ្រួសៀម ប្រមូលទុកក្នុងកងទ័ពជាច្រើន រួចបោះទ័ពនៅស្រុកនោះ ទើបធ្វើសំបុត្រទូលតបថា : សុំតាំងទ័ពរក្សាខេត្តចន្ទបូរី ខេត្តរយង ឲ្យមាំមួនសិន ព្រោះបានវាយទ័ពសៀមថយចេញអស់ហើយ។ ថាបើនឹងចោលខេត្តទាំងនោះទៅ នាំឲ្យស្ដាយ។ ទ្រង់ព្រះរាជតំរិះដូចម្ដេច តាមសព្វព្រះរាជហឫទ័យ។
សម្ដេចព្រះស្រីរាជា ទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាមុខក្រសួងឲ្យធ្វើព្រះរាជឱង្ការប្រាប់ទៅសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈវិញថា : ឲ្យបោះទ័ពរក្សាខេត្តទាំងនោះកុំបីប្រហែសចុះ តែឲ្យស្ដាប់ដំណឹង ខាងទ័ពហ្លួង ដែលនឹងចូលទៅវាយ ក្រុងសៀមផង។ បើឮដំណឹងថា មានជ័យជំនះ ឲ្យអ្នកចៅហ្វាចម្លងសេនាទាហាន ចូលចោមនគរខាងទិសទក្សិណ។ មួយទៀតអោយស៊ើបការណ៍ ក្នុងខេត្តទាំងនោះ ហើយក្រាបទូលទៅវិញឲ្យរឿយៗផង រួចហើយ សម្ដេចព្រះស្រីរាជា ស្ដេចប្រគល់ព្រះរាជឱង្ការឲ្យបម្រើនាំទៅឲ្យសម្ដេចចៅហ្វាវិញ។
ក្រោយពីនោះមក ស្ដេចលើកទ័ពពីស្រុកបស្ចិម ចូលទៅវាយក្រុងសៀម។ ស្ដេចច្បាំងឈ្នះតាមផ្លូវ រហូតដល់ចោមព្រះនគរសៀម។ ប៉ុន្តែពេលនោះ ទ័ពខ្មែរគ្មានកាំភ្លើងធំសោះ។ ខាងសៀមវិញវាមានកាំភ្លើងធំច្រើន វាបាញ់ពីក្នុងបន្ទាយវាមក ទ័ពខ្មែរនឹងចូលជិតពុំបាន។ ស្ដេចថយទ័ព មកបោះចម្ងាយ២០០សិន ពីវាំងស្ដេចសៀម ខណៈនោះ អ្នកឧកញ៉ាចក្រីប៉ែន នាំសេនាទាហាន ៥០០នាក់ ចូលជិតកំពែងសៀម។ សៀមបាញ់មកត្រូវ ឧកញ៉ាចក្រីប៉ែន មរណៈក្នុងសង្គ្រាម។
សម្ដេចព្រះស្រីរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ស្ដេចប្រឹក្សានឹងនាយកកកងនាយទ័ពថា : យើងវាយនគរសៀមជាន់នេះ ឃើញថាមិនបែកទេ ដូច្នេះ ស្ដេចឲ្យថយទ័ពមក នៅខេត្តបស្ចិមវិញ។ ទ័ពខាងសៀមឃើញហើយ ពុំហ៊ានលើកទ័ពតាមទេ។
ព្រះចៅពិរោរាជា (តិលោករាជ?) ជាព្រះចៅនៅក្រុងហង្សាវតី ទ្រង់ជ្រាបថា : ក្រុងទេពបុរីស្រីអយុធ្យា កើតកោលាហលដូច្នេះ ទ្រង់ក៏កេណ្ឌរេហ៍ពលបាន ៣ម៉ឺននាក់ព្រមដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធ សេះដំរី ហើយលើកចូលមកដល់ ដែនក្រុងទេពបូរីទៀត។ ប៉ុន្តែ កាលទ្រង់បានជ្រាបថា : ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា លើកទ័ពចូលមកវាយក្រុងទេពបូរីដែរ មានរេហ៍ពលដល់ទៅ ១២ម៉ឺននាក់ ហើយកៀរគ្រួសៀមក៏បានច្រើន ដូច្នេះហើយព្រះអង្គក៏លើកទ័ពភូមា ចូលទៅក្រុងហង្សាវតីវិញទៅ។
នេះនឹងនិយាយពី ក្រុងកម្ពុជាចតុម្មុខវិញ។ ក្រោយពីព្រះបាទសេរីរាជាបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ស្ដេចលើកទ័ពទៅវាយក្រុងសៀមនោះ មានបូព៌និមិត្តថា ព្រះខាន់ឡើងច្រែះ ព្រះជ្រៃរេចស្លឹក។
ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ ព្រះរាជបុត្រ ព្រះនារាយណ៍រាជា "ព្រះជេដ្ឋាដែលសុគតទៅ" ត្រូវជាព្រះភាគិនេយ្យោ ព្រះបាទសេរីរាជានោះ ស្ដេចកើតព្រះទ័យលោភចេតនា ចង់បានរាជសម្បត្តិ។ ស្ដេចគិតក្បត់ដណ្ដើមរាជ្យ។ ស្ដេចថយដោះព្រះអង្គ ចេញអំពីក្រុងចតុម្មុខ ទៅសង្កត់រាស្ត្រត្រើយខាងកើត ឲ្យចុះចូលព្រះអង្គអស់ហើយ ទើបទ្រង់ហើយអស់នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី ចៅហ្វាយស្រុកត្រួតត្រាខេត្តទាំងនោះឲ្យមាំមួន។ ស្ដេចកេណ្ឌទ័ព លើកទៅសង្កត់ខាងត្រើយកំពង់សៀម ស្ទឹងត្រង់ បាយណ៍ ជើងព្រៃ និងត្រើយខាងជើងបានជាច្រើន។
ព្រះធម្មរាជា ជាព្រះរាជអនុជ របស់ព្រះបាទស្រីរាជា កាលបានទ្រង់ជ្រាបថា : ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ បះសង្កត់បានខេត្តជាច្រើន ដូច្នេះហើយ ព្រះអង្គពុំទុកព្រះទ័យឡើយ ទើបព្រះអង្គចាត់មុខមន្ត្រីខាងព្រះអង្គ ឲ្យចេញទៅឈរខេត្តទាំងឡាយ តាំងពីខេត្តសំរោងទង រហូតដល់ខេត្តទឹកខ្មៅ (នៅដែនកូសាំងស៊ីនសព្វថ្ងៃនេះ) ទល់នឹងសមុទ្រ។ ខាងកោះស្លាកែត ក៏ស្ដេចឲ្យមានចៅហ្វាយស្រុកឈរគ្រប់ខេត្ត រហូតដល់ ពាម មេស ព្រៃនគរ លង់ហោ ផ្សារដែកគ្រប់ ដ្បិតចៅហ្វាយស្រុកក្នុងងារគ្រប់ខេត្តទាំងនោះ បានចូលទៅក្នុងក្បួនទ័ព ជាប់ដង្ហែព្រះបរមបពិត្រ ព្រះបាទស្រីរាជា អស់ទៅហើយ សល់នៅឡើយតែក្រមការ នៅរក្សាខេត្តស្រុក ពុំបានមាំមួន។ លុះទ្រង់ចាត់ឲ្យរក្សាខេត្តមាំមួនហើយ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូល ប្រើមន្ត្រីឲ្យទៅក្រាបទូល សម្ដេចព្រះជេដ្ឋាធិរាជ (គឺព្រះបាទស្រីរាជា) ឲ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីរាជាធិរាជ កាលក្រុងកម្ពុជា កើតកលិយុគនោះ ស្ដេចបញ្ឈប់នៅ មឿងបស្ចិមបុរី ស្ដេចគង់លើព្រះពន្លាជ័យជាសុខ។ ក្នុងរាត្រីមួយនោះ ស្ដេចផ្ទំស្កល់ យល់សុបិននិមិត្តថា : សម្ដេចព្រះនារាយណ៍រាជា ជាព្រះជេដ្ឋា ដែលស្ដេចសុគតទៅនោះ បានយកព្រះខាន់មកកាប់ព្រះអង្គជា ៣កំណាត់។ ទ្រង់ភ័យណាស់ ទ្រង់តើនឡើងហើយ ក៏មានព្រះរាជបន្ទូលឲ្យហៅហោរមកទំនាយថ្វាយ ហោរាខ្លះទាយថា ព្រះអង្គនឹងមានព្រះតេជៈឈ្នះមារសត្រូវជាមិនខាន ខ្លះព្យាករណ៍ថាព្រះអង្គនឹងមានវិវាទនឹងព្រះរាជវង្សអង្គណាជាមិនខាន។ សម្ដេចព្រះស្រីរាជាធិរាជ ទ្រង់ជ្រាបតាមព្យាករណ៍ផ្សេងៗ ទាំងសងខាងទៅ ទ្រង់ព្រួយព្រះរាជហឫទ័យណាស់។ ក្រោយនោះមក ៥ថ្ងៃ បំរើសេះពីខេត្តពោធិ៍សាត់ ដែលព្រះធម្មរាជា ស្ដេចចាត់ទៅនោះ បានចូលទៅដល់បច្ឆិមបុរី ហើយយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា : ព្រះសុរិយោទ័យជាព្រះភាគិនេយ្យោ ទ្រង់កើតព្រះទ័យក្បត់ សង្កត់បានខេត្តជាច្រើនហើយ។ ឥឡូវនេះ ស្ដេចលើកទ័ព តាមមកស្កាត់ផ្លូវចាំវាយម្ចាស់ផែនដីនៅខេត្តជើងព្រៃ។
ព្រះបរមពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឲ្យនាយកង នាយទ័ពកៀរឈ្លើយសៀមហើយស្រូតរូត លើកត្រឡប់ ចូលមកដល់ក្រុងកម្ពុជាធិបតីវិញ។ លុះមកដល់ស្រុកបាត់ដំបង ចម្លងពលស្រេចហើយ ស្ដេចឲ្យចៅពញាមនោចក្រី ជាចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង កេណ្ឌពលស្រុកខាងលិចចំនួន៥០០០នាក់ លើកទៅតាំងរាំងទ័ពសៀម នៅស្រុកនាងរោង។ រួចហើយស្ដេចលើកហួសមកដល់ខេត្តពោធិ៍សាត់ ប្រទះនឹងមន្ត្រី នាំព្រះរាជបន្ទូល ព្រះធម្មរាជា ជាព្រះអនុជ ឲ្យចូលទៅថ្វាយនោះ។ ទ្រង់ទតព្រះនេត្រ មានសេចក្ដីថា :
(ក្មួយស្រីសុរិយោទ័យ ចេញក្បត់សង្កត់បានរាស្ត្រ ស្រុកត្រើយខាងកើត ខាងជើងអស់ហើយ នៅឡើយតែព្រះរាជវាំង និង ខេត្តខាងត្បូង ខាងលិច)។
ទូលព្រះបង្គំបានចាត់មន្ត្រី ឲ្យចេញទៅត្រួតត្រា ខេត្តដែលសល់នេះមាំមួនហើយ។ សូមទ្រង់ ព្រះជេដ្ឋា ព្រួយព្រះរាជហឫទ័យឡើយ។ សូមអញ្ជើញព្រះករុណាពិសេស លើកទ័ពឆ្លងទៅត្រើយកំពង់សៀម ហើយវាយប្រសប់ ខ្ទប់ពីខាងជើងមក គង់មានជ័យជំនះជាមិនខាន។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីរាជាធិរាជ បានទ្រង់ជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការហើយ ស្ដេចពេញព្រះទ័យណាស់ នឹងព្រះតម្រាស់របស់ព្រះអនុជ។ ស្ដេចត្រាស់ថា : បើស្រេចការសង្គ្រាមម្ដងនេះកាលណាយើងនឹងលើកប្អូនធម្មរាជ ជាព្រះមហាឧបរាជ ឲ្យគួរនឹងគុណបំណាច់ ជាពុំខាន។
លុះត្រាស់ស្រេចហើយ ស្ដេចឲ្យទុកគ្រួសៀម នៅខេត្តពោធិ៍សាត់។ ស្ដេចកេណ្ឌរាស្ត្រពោធិ៍សាត់ជាកងបញ្ជូនស្បៀង ហើយលើកទ័ពហ្លួងមកដល់ខេត្តអម្រាគគីរិន្តបូរ "ខែត្របរិបូណ៌សព្វថ្ងៃនេះ" ស្ដេចឲ្យចម្លងពលទៅត្រើយខាងកើត ស្ដេចគង់ព្រះទីនាំងនាវាឆ្លងទៅជាក្រោយ ទ្រង់ចាត់ទ័ពមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំ ហើយលើកចេញទៅ។
ក្នុងខែផល្គុន ឆ្នាំ កុរបញ្ចស័ក ព្រះបាទ អ្នកជាអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចប្រទះទ័ព ព្រះសុរិយោទ័យហើយបានច្បាំងចាក់កាប់សម្លាប់គ្នាជាច្រើនក្ដារ។ ព្រះសុរិយោទ័យទ្រង់ឃើញថា កងទ័ពខាងជើង (គឺទ័ពព្រះស្រីរាជា) មានកំលាំងខ្លាំងណាស់ ព្រះអង្គនឹងទ្រាំទ្រពុំបាន ទើបទ្រង់ចម្លងទ័ពមកខែត្របាសានវិញ។ ព្រះស្រីរាជាធិរាជ ស្ដេចបានជ័យជំនះលើទ័ពស្រីសុរិយោទ័យហើយ ស្ដេចលើកដេញវាយយកស្រុកត្រើយខាងជើងវិញទាំងអស់។
កាលនោះ មានបុព្វនិមិត្តថា មានផ្កាយដុះកន្ទុយ នៅទិសបូព៌ កន្ទុយនោះចាក់ទៅទិសទក្សិណវែងប្រមាណជាង ១៥ព្យាម។
ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីរាជា កាលបានជ័យជំនះហើយ ស្ដេចក៏បានឲ្យចៅពញាយមរាជ ជាសេនាបតីលើកទ័ពឆ្លងទន្លេទៅបោះទ័ពនៅភូមិឆ្លូង មហាសៀតជាច្រើន។ ឯព្រះស្រីសុរិយោទ័យ កាលទ្រង់ជ្រាបដូច្នោះហើយ ក៏កេណ្ឌកងទ័ពធំលើកទ័ពជើងទឹក ជើងគោកទៅចោមសេនាបតីនោះជាច្រើនក្ដារច្រើនគ្រា ហើយជ័យជំនះបានទៅលើព្រះស្រីសុរិយោទ័យ។ ព្រះសុរិយោទ័យលើកទ័ពដេញចាក់កាប់សម្លាប់កងទ័ពសេនាបតីបែកខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ សេនាបតីរត់ឆ្លងទៅទូល ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីរាជា។ ព្រះស្រីរាជាទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់ ត្រាស់បង្គាប់ចៅពញាក្រឡាហោមជាមេកង ឲ្យលើកទ័ពទៅច្បាំងទៀតជាច្រើនគ្រា តែនៅតែបរាជ័យ ហើយថយទ័ពត្រឡប់ឆ្លងមកវិញអស់។
កងទ័ព ព្រះបាទសម្ដេចស្រីរាជា ដែលជាអ្នកត្រើយខាងកើត កាលបានឮថា ព្រះសុរិយោទ័យស្ដេចឲ្យធ្វើទោសគ្រប់គ្រួ របស់ពលណាដែលចូលក្នុងទ័ព ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីរាជានោះ ក៏នាំគ្នាឆ្លងទន្លេ រត់ទៅរកបុត្រភរិយាវិញអស់។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីរាជា កាលបើឃើញការមិនស្រួលយ៉ាងនេះហើយ ទ្រង់ក៏យល់ថា រេហ៍ពលកាន់តែស្ដួចអស់ជាច្រើនទៅហើយ នឹងធ្វើសឹកទៅទៀតក៏មិនបានហើយរដូវនេះក៏ជិតវស្សានរដូវ ត្រូវភ្លៀងធ្លាក់ជាច្រើនទៀតផង ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យមន្ត្រី និងកងទ័ពនៅរក្សា ខេត្តកំពង់សៀម ជើងព្រៃ ស្ទឹងត្រង ត្រើយខាងជើង ហើយស្ដេចនឹងត្រឡប់មកក្រុងចតុម្មុខវិញ គិតថានឹងមកកេណ្ឌកងទ័ពធ្វើសង្គ្រាមទៀត។ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះចិន្តាតែម៉្លោះហើយ ព្រះបាទសម្ដេចស្រីរាជា ស្ដេចថយទ័ពហ្លួង ឆ្លងមកត្រើយខាងលិចហើយទ្រង់តាំងប្រថាប់ នៅព្រះពន្លាក្នុងបន្ទាយខេត្តអម្រាគគិរិន្តបូណ៌ក្នុងឆ្នាំរកា សប្តស័ក ព.ស. ២០០៨-គ.ស. ១៤៦៥-ម.ស. ១៣៨៧-ច.ស. ៨២៧ (ឆ្នាំ និងសករាជដែលមានកត់ត្រា ក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ សាស្ត្រាស្លឹករឹតទាំងឡាយតាំងពីរាជ្យព្រះបាទអង្គជ័យ ឬ ព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម រហូតមកដល់ទីនេះ មិនសូវត្រូវគ្នាសោះ គឺថាសាស្ត្រាខ្លះគេដាក់លឿនទៅមុខ ខ្លះទៀតបង្ខិតបែរមកក្រោយ ខុសគ្នា ១០ឆ្នាំ ក៏មាន២០ ឬ៣០ឆ្នាំក៏មាន។ ក៏ក្នុងទីនេះ យើងខ្ញុំមិនហ៊ានកែប្រែឆ្នាំ និងសករាជទាំងនោះឲ្យមូលគ្នាតែមួយទេខ្លាចក្រែងខុស យើងខ្ញុំសូមទុកឆ្នាំ និង សករាជនោះ ក្នុងសៀវភៅនេះ ឲ្យដូចសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោមសិនចុះក្រែងនាអនាគតទៅគណៈកម្មការខាងប្រវត្តិវិជ្ជា នឹងសម្រេចអំពីកាលបរិច្ឆេទនេះយ៉ាងណា ក៏សូមលោកអ្នកអានមេត្តាយកតាមនោះចុះ .. ។)
នេះនឹងស្រដី ពីស្រីធម្មរាជា ដែលត្រូវជាព្រះអនុជ នៃព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីរាជាវិញ។
ព្រះធម្មរាជា ដែលទ្រង់នៅរក្សា ព្រះនគរចតុម្មុខ ស្រុកភ្នំពេញនោះ ព្រះអង្គព្រះតំរិះយល់ថា៖ សង្គ្រាមម្ដងនេះ មុខជាយឺតយូរ ពុំបានជាងាយឡើយ។ អំណើះតទៅមុខ មុខជាមានមនុស្សញុះញង់ សម្ដេចព្រះជេដ្ឋាធិរាជ ឲ្យទ្រង់ព្រះក្រោធពីការអ្វីៗ នឹងព្រះអង្គពុំខានឡើយ។ ដូច្នេះ គួរតែព្រះអង្គពឹងខ្លួនព្រះអង្គវិញ ទើបជា។ ទ្រង់ព្រះចិន្តាតែម៉្លោះហើយ ព្រះអង្គចេញគង់ចុងព្រះរោងរម ជួបជុំមន្ត្រីខាងព្រះអង្គ។ ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សា ដូចព្រះចិន្តានោះ។ ខណៈនោះ មន្ត្រីតូច-ធំ ខ្ញុំរាជការទាំងពួងក្រាបទូលថា :
"ទូលព្រះបង្គន់ជាខ្ញុំគ្រប់គ្នា គិតតែនឹងនាំសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលយ៉ាងនេះ មកជាយូរហើយ។ ចំពោះកិច្ចការ ដែលទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស ត្រាស់ប្រឹក្សានេះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំពេញចិត្តគ្រប់ៗគ្នា។ ថាបើមានសង្គ្រាមមក ទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយ នឹងប្រុងប្រៀបធ្វើការឲ្យអស់ពីចិត្ត"។
ព្រះធម្មរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ពីខែត្រត្រើយខាងលិច និង ត្រើយខាងត្បូង។ លុះទ័ពមកមូលហើយ ព្រះអង្គក៏តែងព្រះបន្ទូលឲ្យមន្ត្រី ខាងហ្លួងនាំព្រះរាជទ្រព្យ និងព្រះរាជទេពីនារីស្រីព្រះស្នំ ក្រុមបរិស័ទ គ្រួសារទៅថ្វាយព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីរាជា។ មន្ត្រីក៏ថ្វាយបង្គំនាំទៅ តាមត្រាស់បង្គាប់។
ព្រះធម្មរាជា លុះមន្ត្រីរាជទូត នាំគ្រប់គ្រួ និង ព្រះរាជទ្រព្យ ចេញផុតទៅ ទ្រង់ក៏ត្រាស់ប្រើមន្ត្រីបណ្ដាជាខ្ញុំខាងព្រះអង្គ ឲ្យលើកទ័ពទៅបោះនៅឧដុង្គមួយអន្លើ, ឲ្យទៅវាយទ័ពជើងគោក នៅមាត់ទន្លេ ចុងស្ទឹងក្រាំងពន្លៃមួយអន្លើ, ឲ្យរាំងទ័ពជើងទឹក នៅខ្សាច់កណ្ដាលមួយអន្លើ, ឲ្យរាំងទ័ពត្រើយទិសខាងកើត ខាងជើងនៅល្វាឯមមួយអន្លើ, ឲ្យរាំងទ័ពត្រើយខាងកើត និង ទិសខាងត្បូងមួយអន្លើ ហើយចាត់កងទ័ពតូចៗ ច្រើនកង ឲ្យចេញទៅត្រួតត្រារក្សាគ្រប់ខែត្រ កុំឲ្យកងទ័ពខាងកើត ខាងជើងផ្លែផ្លមចូលមកបាន។ ឯកងទ័ពព្រះនគរ ក៏តាំងហាត់សេនាទាហាន ប្រុងប្រៀប ដាវ កាំភ្លើងគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ប្រមូលស្បៀងអាហារមិនឲ្យខ្វះខាត ទាំងព្រះជ័យមង្គល និង គ្រឿងបញ្ចចក្សត្រទាំងប៉ុន្មាននោះ ក៏គង់រក្សាទុកនៅនឹងព្រះអង្គ ពុំបានយកទៅថ្វាយ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីរាជា ជាព្រះបរមជេដ្ឋាឡើយ។
ព្រះបាទ សម្ដេចព្រះសេរីរាជា ដែលស្ដេចឆ្លងមកគង់ខែត្រអម្រាគិរិន្តបូណ៌ (ខែត្របរិបូណ៌សព្វថ្ងៃនេះ) ទ្រង់យល់ព្រះបន្ទូល និង ព្រះរាជទ្រព្យ ព្រះរាជទេពីនារីស្នំ ក្រុមបរិពារ ទៅដល់ហើយ ហើយយំក្រាបទៀបព្រះបាទ ទាំងស្រីទាំងប្រុស ស្រដីរអាក់រអួលពន់ប្រមាណនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចទ្រង់យល់អស់ហើយ។ ទ្រង់ពិភាល់ណាស់ ទ្រង់ទទួលព្រះបន្ទូលមកទត ទស្សនាសេចក្ដីថា ៖
"ព្រះធម្មរាជា ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ។
សូមក្រាបបង្គំទូលមក សម្ដេចព្រះបរមរនាថជេដ្ឋា សូមទ្រង់ជ្រាប។
ដ្បិតទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំយល់ថា ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស នឿយព្រួយព្រះអង្គនឹងបង្ក្រាបសត្រូវយូរអង្វែងណាស់ ទូលព្រះបង្គំឲ្យនាំព្រះស្នំតូចធំ មកក្រាបទូលថ្វាយ សោះព្រួយព្រះទ័យគិត។ មួយទៀត ខេត្តទិសខាងជើងនោះ តែស្ដេចត្រឡប់ចូលទៅ ក្រុងចតុម្មុខវិញកាលណា ហើយឲ្យតែមុខមន្ត្រីនៅរក្សានោះ កាលណាឡើយមន្ត្រីទាំងនោះ នឹងទ្រទ្រាំ នឹងក្មួយព្រះសុរិយោទ័យបាន។ ថាបើស្ដេចយាងចូលទៅវេលា ព្រឹក ឬ ល្ងាច នឹងខូចការណ៍ពុំខានឡើយ។
អាស្រ័យហេតុនេះ សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស កុំព្រួយព្រះទ័យនឹងខេត្តត្រើយខាងត្បូងឲ្យសោះ។ មុខងារទូលព្រះបង្គំនឹងរក្សាថ្វាយ មិនឲ្យខូចការណ៍ទេ តែសូមកុំឲ្យបណ្ដាជាខ្ញុំ ទៅមកឡើយ។
គួរពុំគួរ ស្រេចហើយតែនៅទ្រង់ប្រោសប្រណី។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីរាជា បានទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់ ទើបទ្រង់ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ពនឹងលើកទៅវាយព្រះធម្មរាជា យកព្រះនគរវិញ ហើយសឹមត្រឡប់ទៅធ្វើទ័ពសង្គ្រាម ត្រើយខាងកើតតទៅទៀត។
ខណៈ នោះអស់មន្ត្រី យល់ព្រមក្រាបទូលថា :
យើងធ្វើសឹកសង្គ្រាមនឹងត្រើយខាងកើតកំពុងជាប់ដៃ ពុំទាន់រៀបទាបនៅឡើយ បើយើងនឹងទៅវិវាទនឹងព្រះរាជអនុជ ត្រើយខាងលិចទៀត នោះទូលព្រះបង្គំយល់ឃើញថា យើងនឹងកើតជាសត្រូវពីរខាង។ តែបើព្រះអនុជ និង ព្រះភាគិនេយ្យោ ចូលគំនិតគ្នា ហើយព្រួតគ្នា លើកទ័ពមកវាយយើងកាលណា យើងនឹងពិបាករាតជាពីរផ្លូវមិនខាន។
ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់មុខមន្ត្រី ទូលព្រមគ្នាដូច្នេះហើយ ស្ដេចយល់ឃើញថាត្រូវណាស់ ហើយទ្រង់ត្រាស់ឲ្យបញ្ឈប់កងទ័ព ទ្រង់ចាត់ឲ្យតែមន្ត្រីទៅឈរត្រួតត្រាខេត្ត ដែលនៅចំណុះព្រះអង្គទាំងប៉ុន្មាន តាំងពីខេត្តលង្វែក រលាប្អៀរ អម្រាគគីរិន្តបូណ៌ ក្រគរ គ្រង ពោធិ៍សាត់ បាត់ដំបង ឫស្សីសាញ តាមសីមា មង្គលបូរី រយង សុរិន្ទ សិង្គារ កំពង់សៀម ស្ទឹងត្រែង ជើងព្រៃ គោកសេះ អន្លង់រាជ ព្រំទេព ព្រៃក្ដី ស្ទោង ជីក្រែង រលួស សៀមរាប ម្លូព្រៃ ជាំក្សាន្ត ត្នោត ទឹកជោរ រៀងទៅទល់នឹងដែនសៀម។ ខេត្តក្រៅពីនោះ ត្រើយខាងលិច បានទៅព្រះធម្មរាជាទាំងអស់។
នេះនឹងនិយាយ អំពីកងទ័ព ខាងក្រុងបាសានវិញ។
កងទ័ពទាំងនោះ មានចិត្តស្ម័គ្រស្មាគមនឹងព្រះស្រីសុរិយោទ័យ ពន់ប្រមាណណាស់ព្រោះចូលចិត្តថា : ព្រះស្រីសុរិយោទ័យនោះ ជាព្រះរាជបុត្រព្រះនារាយណ៍រាជា ជាចំហុតទៅហើយ ថារាជសម្បត្តិត្រូវតែបានមកព្រះស្រីសុរិយោទ័យ ពុំត្រូវបានទៅព្រះស្រីរាជាទេ។ កាលជំនុំគ្នាយល់ថា ដូច្នេះហើយ ពួកកងទ័ពទាំងអស់នោះ មានសង្ឃឹមថា : បើរាជសម្បត្តិនេះ បានមកព្រះស្រីសុរិយោទ័យមែន ខ្លួនរាល់គ្នាក៏នឹងបានជាអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួង តជាតិ តត្រកូលទីទៃៗមិនខាង ឡើយ។
ខណៈនោះ ទើបនាយកងនាយទ័ព មុខមន្ត្រី ដែលជំនុំព្រមគ្នាដូច្នេះហើយ ក៏អញ្ជើញព្រះស្រីសុរិយោទ័យ ឡើងសោយរាជសម្បត្តិផែនដីឡើង។
បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៨៦ចុះថ្ងៃទី ១៨ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន ៣៥០០ច្បាប់។