មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ

ទំព័រមុន:កណ្ឌទី២​ -​ វគ្គទី២ - អទ្ធានវគ្គ

ទំព័របន្ទាប់:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ



កណ្ឌទី ២

វគ្គទី ៣ - វិចារវគ្គ

បញ្ហាទី ១ - អទ្ធានមូលប្បញ្ហា

ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្វីជាមូលនៃអទ្ធានៈ (របស់មានកាល)ផ្នែកអតីត អ្វីជាមូលនៃអទ្ធានៈផ្នែកអនាគត អ្វីជាមូលនៃអទ្ធានៈផ្នែកបច្ចុប្បន្ន ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អវិជ្ជាជាមូលនៃអទ្ធានៈផ្នែកអតីត នៃអទ្ធានៈផ្នែកអនាគត និង នៃអទ្ធានៈផ្នែកបច្ចុប្បន្ន គឺថា ព្រោះអវិជ្ជាជាបច្ច័យ ក៏រមែងមានសង្ខារ ។ ព្រោះ​សង្ខារជាបច្ច័យ រមែងមានវិញ្ញាណ ។ ព្រោះវិញ្ញាណជាបច្ច័យ រមែងមាននាមរូប ។ ព្រោះនាមរូបជាបច្ច័យ រមែងមានអាយតនៈ ៦ ។ ព្រោះអាយតនៈ ៦ ជាបច្ច័យ រមែងមានផស្សៈ ។ ព្រោះផស្សៈជាបច្ច័យ រមែងមានវេទនា ។ ព្រោះវេទនាជាបច្ច័យ រមែងមានតណ្ហា ។ ព្រោះតណ្ហាជាបច្ច័យ រមែងមានឧបាទាន ។ ព្រោះឧបាទានជាបច្ច័យ រមែងមានភព ។ ព្រោះភពជាបច្ច័យ រមែងមានជាតិ ។ ព្រោះជាតិជាបច្ច័យ រមែងមានជរា មរណៈ សោកៈ បរិទេវៈ ទុក្ខទោមនស្ស ឧបាយាស ។ ចុងបំផុតខាងដើមនៃអទ្ធានៈ ដែលជាគំនរទុក្ខទាំងអស់ តាមប្រការដូចពោលខាងលើមកនេះ រមែងមិនបង្ហាញឱ្យឃើញនោះទេ ។ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១

ក្នុងវគ្គទី ៣ គឺវគ្គនេះ មានបញ្ហាមកហើយចំនួន ១៤ បញ្ហា ។ បញ្ហាមានការសាកសួរដល់មូលនៃអទ្ធានៈ ឈ្មោះថា អទ្ធានមូលប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា មូលនៃអទ្ធានៈ ប្រែថា មូលគឺឫសគល់នៃអទ្ធានៈ សំដៅដល់ហេតុ ដែលជាប្រធាននៃអទ្ធានៈ ដែលប្រព្រឹត្តទៅទាក់ទងនឹងកាល ៣ ។ ព្រះនាគសេនមានបំណងបង្ហាញ ឱ្យ​ព្រះរាជា​ទ្រង់​មើល​ឃើញ​ថា អវិជ្ជាឈ្មោះថា ជាមូលនៃអទ្ធានៈទាំង ៣ កាលនោះយ៉ាងដូចម្តេច ដោយព្រះបាលី ទើបពោលបដិច្ចសមុប្បាទកថា ថា “ ព្រោះអវិជ្ជាជាបច្ច័យ រមែងមានសង្ខារ ” ដូចនេះ ជាដើម។ បណ្ឌិតគួរជ្រាបសេចក្តីពិស្តារស្តីអំពីបដិច្ចសមុប្បាទ ( បច្ច័យដែលផលអាស្រ័យកើតឡើង ) ក្នុងគម្ពីរផ្សេង ៗ មានវិសុទ្ធិមគ្គ ជាដើម ផងចុះ ។ នៅក្នុង​បដិច្ច​សមុប្បាទ​កថា​នោះ ការ​ដែលទ្រង់សម្តែងអង្គទាំងឡាយ ដោយមានអវិជ្ជាដែលជាអង្គដំបូងមុនថា “ ព្រោះអវិជ្ជាជាបច្ច័យ រមែងមានសង្ខារ ” នោះមិនមែនបង្ហាញថា អវិជ្ជាជាចុងបំផុតខាងដើម (ចំណុច​ចាប់​ផ្តើម) នៃអទ្ធានៈនោះទេ ។ ប៉ុន្តែជាការបង្ហាញថា អវិជ្ជាជាហេតុដែលជាប្រធាននៃអទ្ធានៈប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រោះហេតុនោះហើយ ទើបព្រះថេរៈពោលថា “ ចុង​បំផុត​ខាង​ដើម​នៃ​អទ្ធានៈ រមែង​មិន​បង្ហាញ​ឱ្យឃើញ ” ដូចនេះ បានសេចក្តីថា ទោះជាអវិជ្ជានោះ ក៏ជារបស់ដែលមានបច្ច័យ គឺ មានអាសវៈដែលសត្វនៅមិនទាន់បានលះជាបច្ច័យ តាម​ព្រះ​បាលី​ដែល​ថា “អាសវសមុទយា អវិជ្ជាសមុទយោ (១) ព្រោះអាសវៈកើតឡើង ទើបអវិជ្ជាកើតឡើង ” ព្រោះហេតុនោះ ទើបអវិជ្ជាមិនមែនឈ្មោះថា ចុងបំផុត ខាងដើមនៃអទ្ធានៈ ។ ប្រសិន​បើ​មាន​សំណួរ​ថា “ ប្រការដែលថា អវិជ្ជាជាមូលនៃអទ្ធានៈផ្នែកបច្ចុប្បន្ននេះ នឹងដឹងបានយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ។ សូមឆ្លើយថា “ នឹងដឹងបានតាមព្រះសូត្រ ដែលថា អវិជ្ជា បច្ចយោ សង្ខារា បច្ចយសមុប្បន្នា។ ល។ បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មឋិតិ ញាណំ (២) បញ្ញាដែលកំណត់បានថា អវិជ្ជាជាបច្ច័យ សង្ខារជាអ្វីដែលកើតឡើងព្រោះបច្ច័យ ធម៌ទាំងពីរ (គឺអវិជ្ជា និង សង្ខារ) នេះ ជាធម៌ដែលកើតឡើងព្រោះបច្ច័យ ដូចនេះ ឈ្មោះថាធម្មឋិតិញ្ញាណ ( បច្ចយបរិគ្គហញ្ញាណ ) ព្រោះជាការកំណត់ដឹងអវិជ្ជាបច្ចុប្បន្ន ដែលជាបច្ច័យដល់សង្ខារបច្ចុប្បន្ន ។ ប្រសិន​បើ​មាន​សំណួរ​ទៀតថា “ ប្រការដែលថាអវិជ្ជាជាមូលនៃអទ្ធានៈផ្នែកអតីត នៃអទ្ធានៈផ្នែកអនាគតនេះ នឹងដឹងបានយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ។ សូមឆ្លើយថា “ នឹងដឹងបាន តាម​ព្រះសូត្រ​ដដែល​នោះ​ដែល​ថា “ អតីតំបិ អទ្ធានំ អនាគតំបិ អទ្ធានំ, អវិជ្ជាបច្ចយោ សង្ខារា បច្ចយសមុប្បន្នា ។ល។ បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មឋិតិញាណំ (៣) បញ្ញាដែលកំណត់បច្ច័យបានថា ទោះជាអតីតកាល ទោះ​ជា​អនាគតកាល អវិជ្ជាក៏ជាបច្ច័យ សង្ខារជាអ្វីដែលកើតឡើងព្រោះបច្ច័យ ធម៌ទាំង២នេះជាធម៌ដែលកើតឡើងព្រោះបច្ច័យ ដូចនេះ ឈ្មោះថា ធម្មឋិតិញ្ញាណ ព្រោះ​ជាការ​កំណត់​ដឹង​អវិជ្ជា​អតីត ដែលជាបច្ច័យដល់សង្ខារអតីតនោះឯង និងអវិជ្ជាអនាគត ដែលជាបច្ច័យដល់សង្ខារអនាគត ” ៕

បញ្ហាទី ២ - បុរិមកោដិប្បញ្ហា

ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពាក្យដែលលោកម្ចាស់ពោលថា “ ចុងបំផុតខាងដើម មិនបង្ហាញ ” នេះ សូមលោកម្ចាស់ធ្វើការឧបមាសម្រាប់ពាក្យនោះផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជាបុរសម្នាក់កប់គ្រាប់រុក្ខជាតិតូច ៗ នៅក្នុងដី ។ ក្រោយមកក៏មានពន្លកដុះឡើង មានភាពរីកលូតលាស់ទៅតាមលំដាប់ រួចក៏ឱ្យផល ។ ភាពបន្តគ្នាទៅដោយអាការដូចពោលខាងលើមកនេះ មានទីបំផុតឬយ៉ាងណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមានទីបំផុតទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ ចុងបំផុតខាងដើមនៃអទ្ធានៈ រមែងមិនបង្ហាញ ដូចនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា ចេញពីមាន់ក៏មានស៊ុត ចេញពីស៊ុតក៏មានមាន់ ចេញពីមាន់ក៏មានស៊ុត ភាពបន្តគ្នាទៅ ដោយអាការដូចពោលខាងលើមកនេះ មាន​ទី​បំផុត​ឬ​យ៉ាង​ណា"?

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ គ្មានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ ចុងបំផុតខាងដើម រមែងមិនបង្ហាញដូចនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះថេរៈ គូររូបរង្វង់មូលទៅលើដី ថ្វាយព្រះពរសួរសេចក្តីនោះ ទៅកាន់ព្រះរាជាថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ រូបរង្វង់មូលនេះមានទីបំផុត ឬយ៉ាងណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ គ្មានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ត្រាស់រង្វង់ទាំងនេះយ៉ាងនេះថា ចក្ខុ-វិញ្ញាណ ( ការឃើញរូបភាព ) អាស្រ័យ​ប្រសាទ​ភ្នែក និងរូប (រូបភាពដែលឃើញ) កើតឡើង ផស្សៈរមែងមាន ព្រោះការប្រជុំព្រមគ្នានៃធម៌ ៣ យ៉ាង ព្រោះផស្សៈជាបច្ច័យរមែងមានវេទនា ព្រោះវេទនាជាបច្ច័យរមែងមានតណ្ហា ព្រោះតណ្ហាជាបច្ច័យរមែងមានឧបាទាន ព្រោះឧបាទានជាបច្ច័យ ក៏រមែងមានកម្ម ប្រសាទភ្នែករមែងកើតពីកម្មទៀត ” ដូចនេះ ភាពបន្តតគ្នាទៅ ដោយអាការដូចពោលខាងលើមកនេះ ដូចនេះ មានទីបំផុតឬយ៉ាងណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សោតវិញ្ញាណ ( ការបានឮសូរសំឡេង ) អាស្រ័យប្រសាទ ត្រចៀកនិងសំឡេងកើតឡើង ។ល។ មនោវិញ្ញាណអាស្រ័យចិត្ត និងធម៌កើតឡើង ផស្សៈ​រមែងមាន​ព្រោះ​ការ​ប្រជុំ​ព្រម​គ្នា​នៃ​ធម៌ ៣ យ៉ាង ព្រោះផស្សៈជាបច្ច័យក៏រមែងមានវេទនា ព្រោះវេទនាជាបច្ច័យក៏រមែងមានតណ្ហា ព្រោះតណ្ហាជាបច្ច័យក៏រមែងមានឧបាទាន ព្រោះ​ឧបាទាន​ជាបច្ច័យ​ក៏រមែង​មាន​កម្ម ចិត្តរមែងកើតពីកម្មទៀត ដូចនេះ ។ ភាពបន្តតគ្នាទៅ ដោយអាការដូចពោលខាងលើមកនេះ ដូចនេះ មានទីបំផុតឬយ៉ាងណា ?

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “គ្មានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ ចុងបំផុតខាងដើមនៃអទ្ធានៈ រមែងមិនបង្ហាញ ដូចនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ២

បញ្ហាស្តីអំពីចុងបំផុតខាងដើម ឈ្មោះថា បុរិមកោដិប្បញ្ហា ។ ក្នុងឧបមាដំបូង មានសេចក្តីសង្ខេបតែប៉ុណ្ណេះថា ប្រៀបដូចជាដើមឈើក្រោយ ៗ រមែងកើតពីគ្រាប់រុក្ខជាតិនៃដើមមុនៗ ។ ទោះជាដើមមុន ៗ នោះ ក៏រមែងកើតពីគ្រាប់រុក្ខជាតិនៃដើមមុននោះទៀត ។ ភាពបន្តតគ្នាដូចនេះ រកទីបំផុតខាងដើមមិនបាន រកចំណុចចាប់ផ្តើមមិនបាន បានសេចក្តីថា មិន​អាចស្រាវ​ជ្រាវ​បាន​ថា ដើម​មួយ​ណា​ជា​ដើម​ដំបូង។ ប្រការនេះមានឧបមាយ៉ាងណា ស្តីអំពីភាពបន្តតគ្នាទៅនៃអទ្ធានៈ ក៏មានឧបមាដូចនោះ ទោះជាឧបមាដែលនៅសល់ ក៏មានន័យដូចគ្នានេះ ។

ពាក្យថា ចក្ខុវិញ្ញាណ អាស្រ័យប្រសាទភ្នែក និងរូបកើតឡើង បានសេចក្តីថា ចក្ខុវិញ្ញាណ គឺ វិញ្ញាណខាងភ្នែក មានមុខងារឃើញរូបភាព គឺការឃើញរូបភាពនោះឯង អាស្រ័យ​ប្រសាទ​ភ្នែក ព្រោះ​ប្រសាទ​ភ្នែក​ជា​ទី​តាំង​អាស្រ័យ និងជាទ្វារ និង អាស្រ័យរូប គឺរូបភាព ដែលនឹងឃើញនាគ្រានោះ រួចទើបកើតឡើងបាន ។

ពាក្យថា ផស្សៈរមែងមានព្រោះការប្រជុំព្រមគ្នានៃធម៌ ៣ យ៉ាង បានសេចក្តីថា ផស្សៈគឺការទង្គិចនឹងអារម្មណ៍ គឺរូបភាពដែលមកដល់គន្លងទ្វារចក្ខុនោះឯងរមែងមាន ព្រោះ​ការ​ប្រជុំ​ព្រម​គ្នា​នៃ​ធម៌ ៣ យ៉ាងគឺ ប្រសាទភ្នែក ១ រូបឬរូបភាពដែលនឹងឃើញនោះ ១ ចក្ខុវិញ្ញាណដែលកើតឡើងមកឃើញរូបភាពនោះ ១ ។

ពាក្យថា ព្រោះផស្សៈជាបច្ច័យក៏រមែងមានវេទនា បានសេចក្តីថា លុះមានផស្សៈកើតឡើងទង្គិចអារម្មណ៍ គឺរូបនោះហើយ ក៏រមែងមានវេទនាកើតឡើងសោយអារម្មណ៍ ដែលផស្សៈ​ទង្គិច​នោះ ខ្លះជាសុខវេទនា ខ្លះជាទុក្ខវេទនា ខ្លះជាឧបេក្ខាវេទនា ។

ពាក្យថា ព្រោះវេទនាជាបច្ច័យក៏រមែងមានតណ្ហា បានសេចក្តីថា ពេលមានវេទនាកើតឡើងសោយអារម្មណ៍គឺរូបនោះហើយ តណ្ហាចំណង់ក្នុងអារម្មណ៍នោះក៏រមែងកើតឡើង ដោយ​អាស្រ័យ​វេទនា​ជា​ផ្លូវ ពោលគឺ ពេលអារម្មណ៍គឺរូបនោះ ជាឥដ្ឋារម្មណ៍គួរឱ្យប្រាថ្នា គួរឱ្យចម្រើនភ្នែក ជាទីតាំងនៃសុខវេទនា សត្វដែលឃើញតែសេចក្តីសុខ ក៏រមែងកើតតណ្ហា ប៉ង​ប្រាថ្នា​ក្នុង​រូប​នោះ។

ពាក្យថា ព្រោះតណ្ហាជាបច្ច័យក៏រមែងមានឧបាទាន បានសេចក្តីថា តណ្ហាដែលមានកម្លាំង លោកហៅថា ឧបាទាន គឺភាពប្រកាន់មាំដំណើរទៅក្នុងអារម្មណ៍ដែលបានមកហើយ ។ សត្វ​ទាំងឡាយ​ពេល​បាន​ទទួល​អារម្មណ៍​ដ៏គួរឱ្យប្រាថ្នាមកហើយ ក៏រមែងប្រកាន់មាំថា “ នេះរបស់យើង ” ជាដើម ។

ពាក្យថា ព្រោះឧបាទានជាបច្ច័យក៏រមែងមានកម្ម បានសេចក្តីថា សត្វទាំងឡាយ ពេលកើតឧបាទានក្នុងអ្វីដែលខ្លួនប្រាថ្នាហើយ ក៏សម្លឹងមិនឃើញទោសនៃអារម្មណ៍គឺរូបនោះ រមែង​ធ្វើកម្ម​ល្អ​ខ្លះ​អាក្រក់ខ្លះ ដើម្បីឱ្យបានមកនូវអ្វីដែលត្រូវការ ។

ពាក្យថា ប្រសាទភ្នែករមែងកើតពីកម្មទៀត បានសេចក្តីថា កម្មដែលបុគ្គល ធ្វើដោយអំណាចនៃរូបតណ្ហា រមែងបង្កើតប្រសាទភ្នែកដល់គេទៀត រួចនៅពេលមានប្រសាទភ្នែកទៀត ក្នុង​ពេលដែល​មាន​រូប​មក​ដល់​គន្លង​ទ្វារ ចក្ខុវិញ្ញាណក៏អាស្រ័យប្រសាទភ្នែកនិងរូបនោះកើតឡើងទៀត តាមន័យដូចខាងលើ ។ ភាពបន្តតគ្នាទៅនៃអទ្ធានៈ តាមប្រការដូចខាងលើមកនេះ មិន​អាច​ស្រាវ​ជ្រាវ​រហូត​ដល់​ចំណុច​ចាប់ផ្តើមបាន ហៅថា គ្មានចុងបំផុត ខាងដើម ។ ទោះជាស្តីអំពីទ្វារផ្សេងដែលនៅសល់ មានខាងត្រចៀកជាដើម បណ្ឌិតក៏គួរជ្រាបតាមលំនាំ ដូច​ពោល​ខាង​លើ​មក​នេះ ផងចុះ៕

បញ្ហាទី ៣ - កោដិបញ្ញាយនប្បញ្ហា

ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពាក្យដែលលោកម្ចាស់ពោលថា “ចុងបំផុតខាងដើមមិនបង្ហាញ” ដូចនេះនោះ ចុងបំផុតខាងដើមនោះយ៉ាងដូចម្តេច ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អទ្ធានៈដែលកន្លងផុតទៅហើយ ឈ្មោះថា ចុងបំផុតខាងដើម ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពាក្យដែលលោកម្ចាស់ពោលថា “ ចុងបំផុតខាងដើមរមែងមិនបង្ហាញ ” ដូចនេះនោះ ចុងបំផុតខាងដើមនោះ ទោះគ្រប់យ៉ាង ឬ ដែល​មិន​បង្ហាញ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ចុងបំផុតខាងដើមខ្លះបង្ហាញ ចុងបំផុត ខាងដើមខ្លះមិនបង្ហាញ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ “ព្រះគុណម្ចាស់ ចុងបំផុតអ្វីបង្ហាញ ? ចុងបំផុតអ្វីមិនបង្ហាញ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រការដែលត្រាស់ទុកថា មុននេះអវិជ្ជាមិនធ្លាប់មានសោះ ដោយគ្រប់ប្រការទាំងអស់ដូចនេះ ឈ្មោះថាចុងបំផុតខាងដើម រមែងមិនបង្ហាញ ។ អ្វីដែលមិន​មាន​ក៏​មក​មាន​ឡើង មានហើយ ក៏បែរជាប្រាសចាកទៅវិញ នេះចាត់ទុកថា ចុងបំផុតខាងដើម រមែងបង្ហាញ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្វីដែលមិនមានក៏បែរជាមកមានឡើង មានហើយក៏បែរជាប្រាសចាកទៅវិញ ។ អ្វីនោះត្រូវកាត់ដោយខណៈទាំង ២ (ខណៈកើតឡើង និងខណៈរលត់​ទៅ) រួច​រមែង​ដល់​នូវ​សេចក្តីតាំងនៅមិនបាន មិនមែនដូចនេះឬ ?

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រសិនបើជាអ្វីដែលត្រូវកាត់ដោយខណៈទាំងពីរ ក៏រមែងដល់នូវសេចក្តីតាំងនៅមិនបាន ចុងបំផុតដែលត្រូវកាត់ដោយខណៈទាំង ២ អាច​ចម្រើន​បាន​ឬ?”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មែន ចុងបំផុតនោះអាចចម្រើនបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាមិនបានសួរថា ចុងបំផុតអាចចម្រើនបានឬទេនោះទេ សួរថា ចុងបំផុត អាចចម្រើនបានដោយ​ចុង​បំផុត​ឬ​ទេ?”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ពិតមែន អាចចម្រើនបាន ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះថេរៈ បានធ្វើការឧបមារឿងដើមឈើ ដល់ព្រះចៅមិលិន្ទនោះថា ខន្ធទាំងឡាយ ជារុក្ខជាតិនៃគំនរទុក្ខទាំងអស់ ។

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៣

បញ្ហាស្តីអំពីការបង្ហាញឡើងនៃចុងបំផុត ឈ្មោះថា កោដិបញ្ញាយនប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ចុងបំផុតខាងដើម ទោះគ្រប់យ៉ាងឬដែលមិនបង្ហាញ ? បានសេចក្តីថា ចុងបំផុតខាងដើមនៃអទ្ធានៈ (របស់​មាន​កាល) ដែល​ជាអតីត ចុងបំផុតខាងដើមនៃអទ្ធានៈដែលជាអនាគត ចុងបំផុតខាងដើមនៃអទ្ធានៈដែលជាបច្ចុប្បន្នទាំងអស់តែម្តងឬដែលមិនបង្ហាញ ? ។ ព្រោះ​ហេតុនោះ​ព្រះថេរៈ​ទើប​ថ្វាយ​វិសជ្ជនា​ថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ ចុងបំផុតខាងដើមខ្លះបង្ហាញ ចុងបំផុតខាងដើមខ្លះមិនបង្ហាញ ” ដូចនេះ ។

ពាក្យថា មុននេះអវិជ្ជាមិនធ្លាប់មាន បានសេចក្តីថា ចុងបំផុតខាងដើមនៃអវិជ្ជា ដែលគួរពិចារណាឱ្យឃើញថា មានឬមិនមានហ្ន៎ ? ដូចនេះ ចុងបំផុតខាងដើម នៃអវិជ្ជានោះ មិនបង្ហាញ ។ ព្រះថេរៈថ្វាយវិសជ្ជនា ដោយលើកយកចំពោះតែអវិជ្ជា មកជានិទស្សន៍ ។ គួរជ្រាបថា ចុងបំផុតខាងដើម ទោះជាធម៌ផ្សេង ៗ មានសង្ខារ ជាដើម សុទ្ធតែមិនបង្ហាញ បានសេចក្តីថា ពុំ​មាន​នរណា​អាចដឹងបាន។ ចុងបំផុតខាងដើមខ្លះបង្ហាញយ៉ាងដូចម្តេច ? ក្នុងការកើតឡើងតាំងនៅនិងរលត់ទៅនៃខន្ធនីមួយ ៗ ដែលដល់ខណៈទាំង ៣ ការកើតឡើងដែលអាចឃើញបាន ដោយ​ឧទយព្វយញ្ញាណ ចាត់ទុកជាចុងបំផុតខាងដើម នៃការរលត់ទៅ ឈ្មោះថា រមែងបង្ហាញ ។ ទោះជាការរលត់ទៅ ក៏ចាត់ទុកជាចុងបំផុត នៃការកើតឡើង ឈ្មោះថា រមែងបង្ហាញ។ ការ​កើត​ឡើងគឺ និព្វត្តិលក្ខណៈ (លក្ខណៈ​ដែល​ធ្វើ​ឱ្យ​កើត) លោកហៅថា ឧទយៈ-ការកើតឡើង ។ ការរលត់ទៅ គឺ វិបរិណាមលក្ខណៈ លោកហៅថា វយៈ-ការប្រាសចាកទៅ ។ សម្រាប់អទ្ធានៈ ( របស់មានកាល ) ដែលជាបច្ចុប្បន្ន ចុងបំផុតខាងដើមរមែងបង្ហាញដោយចុងបំផុតខាងចុងយ៉ាងនេះ។

ព្រះយោគាវចរនោះ រមែងពិចារណាឃើញថា ក្នុងកាលទោះជាអតីត ដែលមានលំដាប់មុន ៗ នៃខន្ធ ដែលដល់ខណៈទាំង ៣ ចុងបំផុតខាងដើមក៏បានបង្ហាញហើយ ដោយ​ចុងបំផុត​ខាង​ចុង។ ក្នុងកាលទោះជាអនាគត ដែលមានលំដាប់ក្រោយ ៗ នៃខន្ធ ដែលដល់ខណៈ ទាំង ៣ ចុងបំផុតខាងដើម ក៏រមែងបង្ហាញដោយចុងបំផុតខាងចុង ដូចជា ខន្ធដែលដល់ខណៈ ទាំង ៣ ក្នុងកាលបច្ចុប្បន្ននោះដែរ។ ព្រះថេរៈសំដៅយកសេចក្តីដូចពោលខាងលើមកនេះ ពោលថា “ អ្វីដែលមិនមានក៏មកមានឡើង មានហើយក៏បែរជាប្រាសចាកទៅ ” ដូចនេះ។ ក្នុងពាក្យនោះ ពាក្យ អ្វី គឺរុក្ខជាតិ គឺខន្ធ ។ ពាក្យថា មិនមាន គឺមិនធ្លាប់មានពីមុន ។ ពាក្យថា ក៏មកមានឡើង គឺ ក៏មកមានឡើងក្នុងពេលនេះ ។ ពាក្យថា មានហើយ គឺ​មាន​ក្នុង​ពេល​នេះ​ហើយ។ ពាក្យថា បែរជាប្រាសចាកទៅ គឺបែរជាប្រាសចាកទៅក្នុងពេលនេះ ។ ចុងបំផុតខាងដើម ដែលអាចឃើញបានយ៉ាងនេះ រមែងបង្ហាញដោយចុងបំផុតខាងចុង។

ពាក្យថា ចុងបំផុតដែលត្រូវកាត់ដោយខណៈទាំង ២ អាចចម្រើនបានឬ ? គឺ អាចឃើញជាក់ច្បាស់បានដោយញាណឬ ? ព្រះថេរៈពោលសំដៅយកឧទយព្វយញ្ញាណ ។ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ទើប​ព្រះ​រាជា​ត្រាស់​ឆ្លើយថា “ពិតមែន ចុងបំផុត នោះអាចចម្រើនបាន ” គឺអាចដឹងបាន ។

ពាក្យថា ចុងបំផុតអាចចម្រើនបាន ដោយចុងបំផុតឬ ? បានសេចក្តីថា ចុងបំផុតខាងដើមអាចចម្រើនបាន គឺដឹងបានមិនដាច់រយៈ ដោយចុងបំផុតខាងចុងឬទេ  ? ៕

បញ្ហាទី ៤ - សង្ខារជាយមានប្បញ្ហា

ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សង្ខារមួយក្រុមមាន (ពេលមានសង្ខារទាំងនោះ ) សង្ខារមួយក្រុមក៏រមែងកើតឡើងឬ ?

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ត្រឹមត្រូវហើយ សង្ខារមួយក្រុមរមែងកើតឡើង ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សង្ខារដែលមាន និងសង្ខារដែលកើតឡើងក្រុមនោះ យ៉ាងដូចម្តេច ព្រះគុណម្ចាស់ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពេលមានចក្ខុ(ភ្នែក) និងពេលមានរូប ( រូបភាព ) ក៏រមែងមានចក្ខុវិញ្ញាណ ។ ពេលមានចក្ខុវិញ្ញាណ ក៏រមែងមានវេទនា ។ ពេលមានវេទនា ក៏រមែង​មាន​តណ្ហា។ ពេលមានតណ្ហា ក៏រមែងមានឧបាទាន ។ ពេលមានឧបាទាន ក៏រមែងមានភព ។ ពេលមានភព ក៏រមែងមានជាតិ ។ ពេលមានជាតិ ក៏រមែងមានជរា មរណៈ សោកៈ បរិទេវៈ ទុក្ខ​ទោមនស្ស ឧបាយាស។ ការកើតឡើងនៃគំនរទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែងមានដោយអាការយ៉ាងនេះ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ពេលគ្មានចក្ខុ និងពេលគ្មានរូប ក៏រមែងគ្មានចក្ខុវិញ្ញាណ ។ ពេល​គ្មាន​ចក្ខុ​វិញ្ញាណ ក៏រមែងគ្មានចក្ខុសម្ផស្សៈ ។ ពេលគ្មានចក្ខុសម្ផស្សៈ ក៏រមែងគ្មានវេទនា ។ ពេលគ្មានវេទនា ក៏រមែងគ្មានតណ្ហា ។ ពេលគ្មានតណ្ហា ក៏រមែងគ្មានឧបាទាន ។ ពេល​គ្មាន​ឧបាទាន ក៏​រមែង​គ្មាន​ភព។ ពេលគ្មានភព ក៏រមែងគ្មានជាតិ ។ ពេលគ្មានជាតិ ក៏រមែងគ្មានជរា មរណៈ សោកៈ បរិទេវៈ ទុក្ខទោមនស្ស ឧបាយាស ។ ការរលត់ទៅនៃគំនរទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែង​មានដោយអាការយ៉ាងនេះ ” ។

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៤

បញ្ហាសួរដល់សង្ខារដែលកើតឡើងឈ្មោះថា សង្ខារជាយមានប្បញ្ហា។

ពាក្យថា សង្ខារមួយក្រុម គឺសង្ខារ(អ្វីដែលបច្ច័យធ្វើឱ្យកើតឡើង)ទាំងឡាយទាំងពួង ដែលបានប្រកាន់យកដោយពាក្យថា សង្ខារ ក្នុងភស្តុតាងដែលមានថា “ សង្ខារទាំងឡាយ​ទាំងពួង​មិន​ទៀង សង្ខារ​ទាំង​ឡាយ​ទាំង​ពួង​ជាទុក្ខ ” ដូចនេះ គឺមិនបានសំដៅយកសង្ខារដែលមាន អវិជ្ជាជាបច្ច័យនោះទេ ព្រោះថាព្រះរាជាត្រាស់សួរថា “ ពេលសង្ខារមួយក្រុមមាន សង្ខារ​មួយ​ក្រុម​រមែង​កើត​ឡើង​ឬ? ” ដូចនេះឯង ។

ពាក្យថា កតមេ តេ បានសេចក្តីថា សង្ខារមួយក្រុមដែលមាននោះយ៉ាងដូចម្តេច ? និង សង្ខារមួយក្រុមដែលកើតឡើងនោះ យ៉ាងដូចម្តេច ?។ ព្រះថេរៈ ត្រូវការឆ្លើយពាក្យត្រាស់សួរនោះ ទើប​ពោលថា “ ពេលមានចក្ខុ និង ពេលមានរូប ក៏រមែងមានចក្ខុវិញ្ញាណ ” ដូចនេះជាដើម ។ ក្នុងពាក្យវិសជ្ជនានោះ ប្រសិនបើសួរបញ្ច្រាសទៅវិញថា ពេលមានអ្វីទៅទើបមានចក្ខុ ? ឆ្លើយ​ថា ពេល​មាន​នាម​រូប ទើបមានចក្ខុ ។ ពេលមានអ្វីទៅទើបមាននាមរូប ? ពេលមានវិញ្ញាណ ទើបមាននាមរូប ។ ពេលមានអ្វីទៅទើបមានវិញ្ញាណ ? ពេលមានសង្ខារ ទើបមានវិញ្ញាណ ។ ពេលមានអ្វីទៅទើបមានសង្ខារ ? ពេលមានអវិជ្ជា ទើបមានសង្ខារ ដូចនេះ ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបគួរធ្វើការប្រកបសេចក្តីឱ្យបរិបូរយ៉ាងនេះថា ពេលមានអវិជ្ជា ក៏រមែងមានសង្ខារ ពេល​មាន​សង្ខារ ក៏​រមែង​មាន​វិញ្ញាណ ពេលមានវិញ្ញាណ ក៏រមែងមាននាមរូប ពេលមាននាមរូប ក៏រមែងមានចក្ខុ ពេលមានចក្ខុនិងរូប ក៏រមែងមានចក្ខុវិញ្ញាណ ។ល។ ពេលមានជាតិ ក៏​រមែង​មាន ជរា មរណៈ សោកៈ បរិទេវៈ ទុក្ខទោមនស្ស ឧបាយាស ។ ទោះក្នុងនិរោធវារៈ ក៏គួរធ្វើការប្រកបសេចក្តីឱ្យបរិបូរ យ៉ាងនេះថា ពេលគ្មានអវិជ្ជា ក៏រមែងគ្មានសង្ខារ ។ល។ ពេល​គ្មាន​ចក្ខុ​និង​រូប ក៏​រមែង​គ្មាន​ចក្ខុវិញ្ញាណ។ ល។ ពេលគ្មានជាតិ ក៏រមែងគ្មានជរា មរណៈ សោកៈ បរិទេវៈ ទុក្ខទោមនស្ស ឧបាយាស ។

ពាក្យថា ការរលត់ទៅ (នៃគំនរទុក្ខទាំងអស់)គឺការរលត់ គឺការមិនកើតឡើង ដោយប្រការយ៉ាងនេះ គឺ ពេលវិជ្ជាកើតឡើង ក៏រមែងគ្មានអវិជ្ជា ក៏រមែងគ្មានសង្ខារ ដូចនេះ ជាដើម ៕

បញ្ហាទី ៥ - ភវន្តសង្ខារជាយមានប្បញ្ហា

ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សង្ខារអ្វីៗដែលកើតមក ជារបស់មិនមាននៅឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ សង្ខារអ្វីៗដែលកើតមកជារបស់មិនមាននៅ សង្ខារទាំងនោះពុំមានទេ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ សង្ខារទាំងឡាយ កើតមក សុទ្ធ​តែជារបស់មាន​នៅ​ទាំង​អស់”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច ? ព្រះរាជដំណាក់ដែលព្រះអង្គប្រថាប់នៅនេះ កើតមកជារបស់មិនមាននៅ ឬយ៉ាងណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ក្នុងផ្ទះនេះអ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់មិនមាននៅ គឺពុំមាននោះទេ អ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់មាននៅទាំងអស់ ។ ព្រះគុណម្ចាស់ ដើមឈើទាំងឡាយ​មាន​ស្រាប់​ហើយ​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ ដី(ដែលយកមកធ្វើជញ្ជាំង)ក៏មានស្រាប់ហើយនៅលើផ្ទៃដី អាស្រ័យសេចក្តីព្យាយាមដ៏សមគួរ ចំពោះការងារនោះ របស់បុរសនិងស្រ្តីទាំងឡាយ យ៉ាង​នេះ​ហើយ ផ្ទះ​មួយ​ខ្នង​នេះ ទើបសម្រេចបាន ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់មិនមាននៅ សង្ខារទាំងនោះពុំមានទេ សង្ខារទាំងនោះ កើត​មក​សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មាន​នៅ​ទាំងអស់ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជារុក្ខជាតិមួយដើមដែលគេដាំនៅលើផ្ទៃដី ពេលដល់សេចក្តីចម្រើន សេចក្តីរីកលូតលាស់ទៅតាមលំដាប់ក៏បានផ្តល់ផ្កានិងផ្លែ ដើមឈើ​ទាំង​នោះ ពុំ​មែន​កើត​មក​ជា​របស់មិន​មាននៅនោះទេ ដើមឈើទាំងនោះ កើតមានសុទ្ធតែជារបស់មាននៅទាំងអស់ ។ យ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែល​កើតមកជា​របស់​មិន​មាន​នៅ សង្ខារ​ទាំង​នោះ ពុំ​មាន​ទេ សង្ខារទាំងនោះ កើតមកសុទ្ធតែជារបស់មាននៅទាំងអស់ ដូចនេះដែរ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា ពួកជាងធ្វើឆ្នាំងដី ចូកយកដី ពីផ្ទៃផែនដី មកធ្វើជាភាជនៈផ្សេង ៗ ភាជនៈទាំងនោះ ពុំមែនកើតមក ជារបស់មិនមាននៅទេ កើត​មក​សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មាននៅទាំងអស់ ។ យ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់មិនមាននៅ សង្ខារទាំងនោះ ពុំមានទេ សង្ខារទាំងឡាយកើតមក សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មាន​នៅ​ទាំង​អស់ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា តួពិណគ្មាន ស្បែកពិណក៏គ្មាន ពោះពិណក៏គ្មាន ដងពិណក៏គ្មាន ក-ពិណក៏គ្មាន ខ្សែពិណក៏គ្មាន ឧបករណ៍កេះខ្សែពិណក៏គ្មាន និង​សេចក្តី​ព្យាយាម​ដ៏​សម​គួរចំពោះការនោះ របស់បុរសក៏គ្មាន តើសំឡេងពិណកើតឡើងបានយ៉ាងដូចម្តេច ?

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សំឡេងពិណមិនអាចកើតឡើងបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែពេលណាដែលតួពិណមាន ស្បែកពិណក៏មាន ពោះពិណក៏មាន ដងពិណក៏មាន ក-ពិណក៏មាន ខ្សែពិណក៏មាន ឧបករណ៍កេះខ្សែពិណក៏មាន និង​សេចក្តីព្យាយាម​ដ៏សមគួរចំពោះការនោះ របស់បុរសក៏មាន សំឡេងពិណអាចកើតឡើងបាន មែនឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចកើតបានព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមក ជារបស់មិនមាននៅ សង្ខារទាំងនោះពុំមានទេ សង្ខារទាំងនោះកើតមក សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មាន​នៅ​ទាំង​អស់ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជាឈើមេកួតភ្លើងគ្មាន ឈើកូនកួតភ្លើងក៏គ្មាន ខ្សែចងឈើកួតភ្លើងក៏គ្មាន ឈើកួតភ្លើងកំណាត់លើក៏គ្មាន កម្ទេចកួតក៏គ្មាន និង​សេចក្តី​ព្យាយាម​ដ៏​សម​គួរ ចំពោះការនោះ របស់បុរសក៏គ្មាន ភ្លើងនោះអាចកើតបានឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនអាចកើតបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែពេលណាដែលឈើមេកួតភ្លើងមាន ឈើកូនកួតភ្លើងក៏មាន ខ្សែចងឈើកួតភ្លើងក៏មាន ឈើកួតភ្លើងកំណាត់លើក៏មាន កម្ទេចកួតក៏មាន និង សេចក្តី​ព្យាយាម​ដ៏​សម​គួរ​ចំពោះ​ការ​នោះ របស់បុរសក៏មាន ភ្លើងនោះអាចកើតបានមែនឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចកើតបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់មិនមាននៅ សង្ខារទាំងនោះពុំមានទេ សង្ខារទាំងនោះកើតមក សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មាន​នៅ​ទាំង​អស់ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀត ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា កែវមណីក៏គ្មាន ពន្លឺថ្ងៃក៏គ្មាន គោម័យក៏គ្មាន ភ្លើងនោះអាចកើតបានឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនអាចកើតបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ប៉ុន្តែពេលណាដែលកែវមណីមាន ពន្លឺថ្ងៃក៏មាន គោម័យក៏មាន ភ្លើងនោះអាចកើតឡើងបានឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចកើតបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់គ្មាននៅ សង្ខារទាំងនោះពុំមានទេ សង្ខារទាំងនោះកើតមក សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់មាន​នៅ​ទាំង​អស់ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀត ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជាកញ្ចក់ឆ្លុះគ្មាន ពន្លឺភ្លឺក៏គ្មាន មុខអ្នកឆ្លុះក៏គ្មាន មនុស្ស ( រូបភាពមុខមនុស្ស ) អាចកើតឡើងបានឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនអាចកើតបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែពេលណាដែលកញ្ចក់ឆ្លុះក៏មាន ពន្លឺភ្លឺក៏មាន មុខអ្នកឆ្លុះក៏មាន មនុស្ស ( រូបភាពមុខមនុស្ស ) អាចកើតឡើងបានមែនឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចកើតបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់គ្មាននៅ សង្ខារទាំងនោះពុំមាននោះទេ សង្ខារទាំងនោះ កើត​មក​សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មាន​នៅ​ទាំងអស់ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៥

បញ្ហាស្តីអំពីរបស់ដែលមាននៅ កើតជាសង្ខារទាំងឡាយឈ្មោះថា ភវន្តសង្ខារជាយមានប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា ព្រះរាជដំណាក់ដែលព្រះអង្គប្រថាប់នៅនេះ កើតមកជារបស់គ្មាននៅឬយ៉ាងណា ? បានសេចក្តីថា មិនមាននៅឬ ? ។ ប្រសិនបើ មិនមាននៅ សូមសួរថា ព្រះអង្គ​ប្រថាប់​នៅក្នុង​កន្លែង​ណា? ព្រះរាជាពេលនឹងទ្រង់សម្តែងថា សុទ្ធតែជារបស់មាននៅទាំងអស់ ទើបត្រាស់ថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ ដើមឈើទាំងឡាយក៏មានស្រាប់ ហើយនៅក្នុងព្រៃ ” ដូចនេះ ជាដើម ។

ពាក្យថា សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ បានសេចក្តីថា ព្រះថេរៈបដិសេធថា សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រសិនបើក្នុងព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះអង្គនេះ ឈើ ដី អ្វី ៗ ជា​របស់​មិន​មាន​នៅ​ទេ ព្រះរាជដំណាក់អ្វី ៗ ក៏រមែងមិនមាន ។ ប៉ុន្តែ ព្រោះហេតុតែឈើនិងដី ជារបស់មានស្រាប់នៅក្នុងព្រៃ និងនៅលើផ្ទៃដី ព្រោះហេតុនោះ ព្រះរាជ​ដំណាក់​ដែលកើត​ឡើង​ពី​ឈើ​និង​ដីនេះ រមែងជារបស់មាននៅ ។ យ៉ាងណាមិញ ប្រសិន បើបច្ច័យនៃសង្ខារអ្វី ៗ កើតមកជារបស់មិនមាននៅ សង្ខារអ្វី ៗ ក៏រមែងមិនមានទាំងអស់ ប៉ុន្តែ​ព្រោះហេតុតែ​បច្ច័យ​នៃ​សង្ខារ ជា​របស់​មាន​នៅ ព្រោះហេតុនោះ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមក សុទ្ធតែជារបស់មាននៅទាំងអស់ ដូចនេះ ។ ទោះជាឧបមាផ្សេង ៗ ទៀត ក៏គួរជ្រាបអត្ថន័យតាមន័យនេះផងចុះ ៕

បញ្ហាទី ៦ - វេទគូបញ្ហា

ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន វេទគូមានឬទេ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ តើនរណាទៅឈ្មោះថា វេទគូ នេះ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន គឺ តួអព្ភន្តរជីវៈ ( ជីវៈខាងក្នុង ) ដែលសម្លឹងមើលរូបផ្លូវភ្នែក ស្តាប់សំឡេងផ្លូវត្រចៀក ហិតក្លិនផ្លូវច្រមុះ ភ្លក់រសផ្លូវអណ្តាត ត្រូវផោដ្ឋព្វៈផ្លូវកាយ ដឹង​ធម៌ផ្លូវចិត្ត។ ប្រៀបដូចជា យើងអង្គុយនៅលើប្រាសាទ ត្រូវការសម្លឹងមើលទៅតាមបង្អួចណា យើងក៏សម្លឹងមើលទៅតាមបង្អួចនោះបាន គឺថា នឹង​សម្លឹង​មើល​ទៅ​តាម​បង្អួច​ទិស​ខាង​កើត​ក៏​បាន នឹង​សម្លឹង​មើល​ទៅ តាមបង្អួចទិសខាងលិចក៏បាន នឹងសម្លឹងមើលទៅតាមបង្អួចទិសខាងត្បូងក៏បាន ។ យ៉ាងណាមិញ ព្រះគុណម្ចាស់ តួ​អព្ភន្តរ​ជីវៈ​នេះ​ត្រូវ​ការ​នឹង​សម្លឹង​មើល​រូប​ជា​ដើម តាមទ្វារណា ក៏រមែងសម្លឹងមើលរូបជាដើម តាមទ្វារនោះបាន ដូចនេះដែរ ”

ព្រះថេរៈ ថ្វាយវិសជ្ជនាថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ អាត្មាភាពសូមថ្វាយព្រះពរ ពោលដល់ទ្វារ ៥ សូមព្រះអង្គទ្រង់សណ្តាប់រឿងទ្វារ ៥ នោះ ។ សូមទ្រង់ធ្វើទុក ក្នុងព្រះទ័យឱ្យបានល្អ ផងចុះ ។ ប្រៀប​ដូចជា យើងអង្គុយនៅលើប្រាសាទ ត្រូវការសម្លឹងមើលរូបតាមបង្អួចមួយណា យើងក៏សម្លឹងមើលចំពោះរូបនោះតែម្តង តាមបង្អួចមួយនោះ គឺ យើងអាចសម្លឹងមើលរូបនោះ តាម​បង្អួច​ទិស​ខាង​កើត​ក៏​បាន អាចសម្លឹងមើលរូបនោះ តាមបង្អួចទិសខាងលិចក៏បាន អាចសម្លឹងមើលរូបនោះ តាមបង្អួចទិសខាងជើងក៏បាន អាចសម្លឹងមើលរូបនោះ តាម​បង្អួច​ទិស​ខាង​ត្បូង​ក៏បាន។ យ៉ាងណាមិញ ប្រសិនបើតួអព្ភន្តរជីវៈ អាចសម្លឹងមើលរូបផ្លូវភ្នែកបាន តួអព្ភន្តរជីវៈនោះ ក៏អាចសម្លឹងមើលរូបនោះផ្លូវត្រចៀកក៏បាន អាចសម្លឹងមើលរូបនោះផ្លូវច្រមុះក៏បាន អាចសម្លឹង​មើល​រូប​នោះ​ផ្លូវអណ្តាតក៏បាន អាចសម្លឹងមើលរូបនោះផ្លូវកាយក៏បាន អាចសម្លឹងមើលរូបនោះផ្លូវចិត្តក៏បាន ។ អាចស្តាប់សំឡេងនោះផ្លូវភ្នែកក៏បាន អាច​ស្តាប់​សំឡេង​នោះ​ផ្លូវ​ច្រមុះ​ក៏​បាន អាចស្តាប់សំឡេងនោះផ្លូវអណ្តាតក៏បាន អាចស្តាប់សំឡេងនោះផ្លូវកាយ​ក៏បាន អាចស្តាប់សំឡេងនោះផ្លូវចិត្តក៏បាន ។ អាចហិតក្លិននោះផ្លូវភ្នែកក៏បាន អាច​ហិត​ក្លិន​នោះផ្លូវ​ត្រចៀក​ក៏​បាន អាចហិតក្លិននោះផ្លូវអណ្តាតក៏បាន អាចហិតក្លិននោះផ្លូវកាយក៏បាន អាចហិតក្លិននោះផ្លូវចិត្តក៏បាន។ អាចភ្លក់រសនោះផ្លូវភ្នែកក៏បាន អាចភ្លក់រសនោះផ្លូវត្រចៀកក៏បាន អាច​ភ្លក់​រសនោះផ្លូវច្រមុះក៏បាន អាចភ្លក់រសនោះផ្លូវកាយក៏បាន អាចភ្លក់រសនោះផ្លូវចិត្តក៏បាន ។ អាចប៉ះពាល់ផោដ្ឋព្វៈនោះផ្លូវភ្នែកក៏បាន អាចប៉ះពាល់ផោដ្ឋព្វៈនោះផ្លូវត្រចៀកក៏បាន អាច​ប៉ះពាល់ផោដ្ឋព្វៈ​នោះ​ផ្លូវ​ច្រមុះ​ក៏បាន អាចប៉ះពាល់ផោដ្ឋព្វៈនោះផ្លូវអណ្តាតក៏បាន អាចប៉ះពាល់ផោដ្ឋព្វៈនោះផ្លូវចិត្តក៏បាន ។ អាចដឹងធម៌ទោះបីផ្លូវភ្នែកក៏បាន អាច​ដឹងធម៌ទោះបី​ផ្លូវ​ត្រចៀក​ក៏​បាន អាច​ដឹង​ធម៌​ទោះបីផ្លូវច្រមុះក៏បាន អាចដឹងធម៌ទោះបីផ្លូវអណ្តាតក៏បាន អាចដឹងធម៌ ទោះបីផ្លូវកាយក៏បាន ដូចនេះដែរឬយ៉ាងណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គពេលក្រោយ មិនសមនឹងពេលដំបូង ឬ ពេលមុនដំបូងមិនសមនឹងពេលក្រោយ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ម៉្យាងវិញទៀត ប្រៀប​ដូច​ជា យើងអង្គុយ​នៅលើប្រាសាទ នេះ បើកបង្អួចទាំងនេះចេញបែរមុខតម្រង់ទៅ ខាងក្រៅខាងអាកាសដ៏ធំទូលាយក៏រមែងសម្លឹងមើលរូបបានច្បាស់បំផុត ។ យ៉ាងណាមិញ តួអព្ភន្តរ​ជីវៈនោះ ពេល​បាន​បើក​ចក្ខុទ្វារ បែរមុខតម្រង់ទៅក្រៅខាងអាកាសដ៏ធំទូលាយ ក៏រមែងមើលរូបបានច្បាស់បំផុត ពេលបានបើកសោតទ្វារ... ពេលបានបើកឃានទ្វារ... ពេល​បាន​បើក​ជិវ្ហា​ទ្វារ... ពេល​បាន​បើក​កាយ​ទ្វារ បែរមុខសម្លឹងទៅខាងក្រៅខាងអាកាសដ៏ធំទូលាយ ក៏រមែងសម្លឹងមើលរូបបានច្បាស់បំផុត ។ ម៉្យាងទៀត ពេលបានបើកសោតទ្វារ បែរ​មុខ​តម្រង់​ទៅ​ខាង​ក្រៅ​ខាង​អាកាស​ដ៏​ធំ​ទូលាយ ក៏រមែងស្តាប់សំឡេងបានច្បាស់បំផុត ។ ពេលបានបើកចក្ខុទ្វារ... ពេលបានបើកជិវ្ហាទ្វារ... ពេលបានបើកកាយទ្វារ... បែរមុខតម្រង់ទៅ​ខាង​ក្រៅ​ខាង​អាកាស​ដ៏​ធំ​ទូលាយ​ក៏​រមែង​ស្តាប់​សំឡេងបានច្បាស់បំផុត។ ម៉្យាងទៀត ពេលបានបើកឃានទ្វារ បែរមុខតម្រង់ទៅខាងក្រៅខាងអាកាសដ៏ធំទូលាយ ក៏រមែងហិតក្លិនបានច្បាស់បំផុត ... ៘ ពេល​បាន​បើកជិវ្ហាទ្វារ ក៏រមែងបានភ្លក់រសច្បាស់បំផុត ... ៘ ពេលបានបើកកាយទ្វារ ក៏រមែងប៉ះពាល់ផោដ្ឋព្វៈបានច្បាស់បំផុត ... ៘ ដូចនេះដែរ ឬយ៉ាងណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គពេលក្រោយ មិនសមនឹងពេលមុនដំបូង ឬពេលមុនដំបូងមិនសមនឹងពេលក្រោយ ។ សូម​ថ្វាយព្រះពរ ម៉្យាងវិញទៀត ប្រៀប​ដូចជា បុរស​ម្នាក់​នេះ​បាន​ទទួល​ព្រះ​រាជ​ទាន​រួច ក៏ចេញទៅឈរនៅខ្លោងទ្វារខាងក្រៅ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបឬទេថា បុរសម្នាក់នេះបានទទួលព្រះរាជទាន រួច​ចេញ​ទៅ​ឈរ​នៅ​ខ្លោង​ទ្វារ​ខាង​ក្រៅ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ខ្ញុំព្រះករុណាជ្រាប ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ម៉្យាងទៀត ប្រៀបដូចជា បុរសម្នាក់នេះ បានទទួលព្រះរាជទានរួច ចូលទៅឈរនៅពីមុខព្រះភក្ត្ររបស់ព្រះអង្គ ។ សូម​ថ្វាយព្រះពរ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ជ្រាប​ឬ​ទេ​ថា បុរសម្នាក់នេះ បានទទួលព្រះរាជទានរួច ចូលទៅឈរនៅចំពោះមុខយើង ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ខ្ញុំព្រះករុណាជ្រាប ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏ យ៉ាងនោះដែរ តួអព្ភន្តរជីវៈនោះ ពេលបានដាក់រសនៅលើអណ្តាត អាចដឹងបាន ឬទេថាជារសជូរ ឬថាជារសល្វីង ឬថា​ជា​រស​ហឹរ ឬថាជារសចត់ ឬថាជារសផ្អែម ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចដឹងបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ពេលមិនបានយករសដាក់ចូលទៅក្នុងមាត់ តួអព្ភ-ន្ភរជីវៈនោះ អាចដឹងបានឬទេថាជារសជូរ ឬថាជារសប្រៃ ឬថាជារសល្វីង ឬថាជារសហឹរ ឬថាជារសចត់ ឬថា​ជា​រស​ផ្អែម?”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនអាចដឹងបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គពេលក្រោយ មិនសមនឹងពេលមុនដំបូង ឬពេលមុនដំបូងមិនសមនឹងពេលក្រោយ ។ សូម​ថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា បុរស​ម្នាក់​ឱ្យ​យក​ទឹកឃ្មុំ ១០០ ឆ្នាំងមកចាក់ឱ្យពេញស្នូក ដាក់ទឹកឃ្មុំ រួចចងមាត់បុរសម្នាក់ រួចហើយចាប់ដាក់ទៅក្នុងស្នូកដាក់ទឹកឃ្មុំ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បុរសម្នាក់នោះនឹងអាចដឹងបានទេថា ជា​ទឹក​ឃ្មុំ​ល្អ ឬ ជាទឹកឃ្មុំ មិនល្អ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនអាចដឹងបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ព្រោះហេតុអ្វីឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ព្រោះថាទឹកឃ្មុំមិនបានចូលទៅក្នុងមាត់របស់គេ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គពេលក្រោយ មិនសមនឹងពេលមុនដំបូង ឬពេលមុនដំបូងមិនសមនឹងពេលក្រោយ ។

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ខ្ញុំព្រះករុណាមិនមែនជាអ្នកមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ នឹងឆ្លងឆ្លើយជាមួយព្រះគុណម្ចាស់ដែលជាកំពូលវាទៈបាន សូមព្រះគុណម្ចាស់ មេត្តាអធិប្បាយសេចក្តីផងចុះ”។

ព្រះថេរៈ បានធ្វើឱ្យព្រះរាជាទ្រង់បានយល់ ដោយពាក្យពេចន៍ប្រកបដោយព្រះអភិធម្មថា “ សូមថ្វាយព្រះពរមហាបពិត្រ ក្នុងសេចក្តីប្រការនេះ ចក្ខុវិញ្ញាណអាស្រ័យចក្ខុ ( ប្រសាទភ្នែក ) និង​រូប​កើត​ឡើង។ ផស្សៈ វេទនា សញ្ញា ចេតនា ឯកគ្គតា ជីវិតិន្ទ្រិយ មនសិការ ជាធម៌ដែលកើតរួមជាមួយចក្ខុវិញ្ញាណនោះ ។ ធម៌ទាំងនេះ រមែង​កើត​ពី​បច្ច័យ​តាម​ប្រការ​ដូចពោលខាងលើ​មក​នេះ​ដូច​នេះ វេទគូ​ពុំ​មាន​នៅ​ក្នុងធម៌ទាំងនេះទេ ។ សោតវិញ្ញាណអាស្រ័យសោតៈ(ប្រសាទត្រចៀក) និងសទ្ទៈ (សំឡេង)កើតឡើង ។ល។ មនោវិញ្ញាណអាស្រ័យមនៈ(ចិត្ត) និង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ កើត​ឡើង។ ផស្សៈ វេទនា សញ្ញា ចេតនា ឯកគ្គតា ជីវិតិន្ទ្រិយ មនសិការ ជាធម៌ដែលកើតរួមជាមួយចក្ខុវិញ្ញាណនោះ ។ ធម៌ទាំងនេះ រមែងកើតពីបច្ច័យ តាម​ប្រការ​ដូច​ពោល​ខាង​លើ​មក​នេះ ដូចនេះ វេទគូពុំមាននៅក្នុងធម៌ទាំងនេះទេ ” ដូចនេះ ។

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៦

អត្តា ( ខ្លួន ) ហៅថា វេទគូ ព្រោះអត្ថន័យថា មានធម្មតាដល់វេទគូ (ការដឹង) ។

ពាក្យថា តួអព្ភន្តរជីវៈនោះ ពេលបានដាក់រសលើអណ្តាត អាចដឹងបានឬទេថា ជារសជូរ ជាដើម តួអព្ភន្តរជីវៈនោះពេលបានដាក់រសលើអណ្តាត មិនបានដាក់ក្រៅមាត់ អាច​ដឹងតាម​ផ្លូវ​ទ្វារ​អណ្តាត​នោះ​ឬ​ទេ​ថា ជារសជូរ ជាដើម ។ ឈ្មោះថា ដាក់រសលើអណ្តាត លោកពោលដល់បរិវេណ ចាប់តាំងពីគល់ករហូតដល់ផ្នែកក្រៅនៃមាត់ ។

ពាក្យថា ពេលមិនបានយករសដាក់ចូលទៅក្នុងមាត់ តួអព្ភន្តរជីវៈនោះ អាចដឹង ឬទេថាជារសជូរ ជាដើម បានសេចក្តីថា ពេលមិនបានយករស ដាក់ចូលទៅក្នុងមាត់ ដាក់​នៅ​ខាង​ក្រៅ​មាត់ មិន​ប៉ះ​នឹង​អណ្តាត តួអព្ភន្តរជីវៈនោះ អាចដឹងតាមផ្លូវទ្វារអណ្តាតនោះ ឬទេថាជា រសជូរ ជាដើម ៕

បញ្ហាទី ៧ - ចក្ខុវិញ្ញាណាទិប្បញ្ហា

ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងខាងទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងខាងទ្វារនោះឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ត្រឹមត្រូវហើយ ចក្ខុ-វិញ្ញាណកើតឡើងខាងទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងខាងទ្វារនោះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ចក្ខុវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងមុន មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងពេលក្រោយឬ ? ឬក៏មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងមុន ចក្ខុ​វិញ្ញាណ​រមែង​កើត​ឡើង​ពេល​ក្រោយ?”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ចក្ខុវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងមុន មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងពេលក្រោយ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណបានផ្តាំ មនោវិញ្ញាណទុកថា “យើងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវកើតឡើងតាមទ្វារនោះ” ដូចនេះឬយ៉ាងណា ? ឬក៏​មនោ​វិញ្ញាណ​បាន​ផ្តាំ​ចក្ខុ​វិញ្ញាណ​ថា “ អ្នកនឹងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាយើងក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ” ដូចនេះឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ វិញ្ញាណទាំងនោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា មនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ យ៉ាងដូចម្តេច ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា មនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ក៏ព្រោះទ្វារនោះ ប្រៀបដូចជាទីទំនាប ប្រៀបដូចជាច្រកទ្វារ ប្រៀបដូចជា​ផ្លូវ​ធ្វើ​ដំណើរ​ដែល​ធ្លាប់​ស្គាល់ និង ព្រោះសេចក្តីថា ទ្វារនោះជាកន្លែងដែលវិញ្ញាណទាំង ២ នោះ ដំណើរទៅជានិច្ចកាល ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា មនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះទ្វារនោះប្រៀបដូចជា ទីទំនាប យ៉ាងដូចម្តេច សូមព្រះ​គុណម្ចាស់​ធ្វើ​ការ​ឧបមា”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ពេលភ្លៀងធ្លាក់ចុះមក ទឹកនឹងហូរទៅតាមណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ នឹងហូរទៅតាមទីទំនាប ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ នាសម័យក្រោយមក ភ្លៀងធ្លាក់មកទៀតទឹកនឹងហូរទៅតាមណា ?

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ទោះទឹកនោះ ក៏នឹងហូរទៅតាមកន្លែងដែលទឹកដំបូងបានហូរទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ទឹកលើកដំបូងបានផ្តាំទឹកលើកក្រោយទុកថា “ យើងហូរទៅតាមណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវហូរទៅតាមនោះ ” ដូចនេះឬយ៉ាងណា ? ឬថា ទឹកលើក​ក្រោយ​បាន​ផ្តាំ​ទឹក​លើក​ដំបូង​ថា “ អ្នកហូរទៅតាមណា យើងក៏នឹងហូរទៅតាមនោះ” ដូចនេះឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ទឹកទាំងពីរលើកនោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ រមែងហូរ(ទៅផ្លូវតែមួយ)ព្រោះជាផ្លូវទីទំនាប ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះទ្វារនោះ​ប្រៀប​ដូចជា​ទី​ទំនាប។ ចក្ខុវិញ្ញាណមិនបានបានផ្តាំមនោវិញ្ញាណទុកទេថា “ យើងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវកើតឡើងតាមទ្វារនោះ” ដូចនេះទេ ។ ទោះជាមនោវិញ្ញាណ ក៏​មិន​បាន​បាន​ផ្តាំ​ចក្ខុ​វិញ្ញាណ ទុកទេថា “អ្នកនឹងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាយើងក៏នឹងកើតឡើងតាមទ្វារនោះ” ដូចនេះទេ ។ វិញ្ញាណទាំង ២ នោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ រមែង​កើត​ឡើង (តាមទ្វារតែមួយបាន ) ព្រោះទ្វារនោះប្រៀបដូចជា ទីទំនាប ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះសេចក្តីថា ទ្វារនោះ ប្រៀប​ដូចជាច្រកទ្វារ​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច? សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការ នោះយ៉ាងដូចម្តេច ? ក្រុងជាយដែនរបស់ព្រះរាជា ដែលមានប៉មការពារកំពែងរឹងមាំ មានច្រកទ្វារតែមួយ មាន​នៅ។ បុរស​ដែល​ត្រូវ​ការចេញពីក្រុងនោះ ត្រូវចេញទៅតាមណាបាន ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ត្រូវចេញទៅតាមច្រកទ្វារ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ បន្ទាប់មកមានបុរសម្នាក់ទៀត ត្រូវការចេញទៅ គេនោះ ត្រូវចេញទៅតាមណាបាន ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ គេត្រូវចេញទៅតាមច្រកទ្វារតែមួយ ដែលបុរសម្នាក់មុន បានចេញទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បុរសម្នាក់មុនបានផ្តាំបុរសម្នាក់ក្រោយទុកថា “ យើងទៅតាមណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវទៅតាមនោះ ” ដូចនេះ ឬយ៉ាងណា ? ឬក៏បុរសម្នាក់ក្រោយ បាន​ផ្តាំ​បុរស​ម្នាក់​មុន​ទុក​ថា “ អ្នកនឹងទៅតាមណា ទោះជាយើង ក៏នឹងទៅតាមនោះ ” ដូចនេះឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ បុរសទាំង ២ នោះ ម្នាក់ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នានោះទេ ។ ពួកគេរមែងទៅ (ផ្លូវតែមួយ)ក៏ព្រោះផ្លូវនោះ ជាច្រកទ្វារ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះទ្វារ​នោះ​ប្រៀប​ដូច​ជា ច្រកទ្វារ ។ ចក្ខុវិញ្ញាណមិនបានផ្តាំមនោវិញ្ញាណទុកទេថា “ យើងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវកើតឡើងតាមទ្វារនោះ ” ដូចនេះទេ ។ ទោះជាមនោវិញ្ញាណ ក៏មិន​បាន​ផ្តាំ​ចក្ខុ​វិញ្ញាណ​ទុកទេថា “ អ្នកនឹងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាយើងក៏នឹងកើតឡើងតាមទ្វារនោះ ” ដូចនេះ ទេ ។ វិញ្ញាណទាំង ២ នោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ រមែងកើតឡើង (តាមទ្វារតែមួយបាន) ព្រោះទ្វារនោះប្រៀបដូចជា ច្រកទ្វារ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើង តាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណ ក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះសេចក្តីថា ទ្វារនោះ ប្រៀបដូចជា ផ្លូវ​ដែលធ្លាប់​ស្គាល់​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច? សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច រទេះគោទី ១ ត្រូវចេញមុន បន្ទាប់មករទេះគោទី ២ នឹងត្រូវចេញទៅតាមផ្លូវណា ?

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ នឹងត្រូវចេញទៅតាមផ្លូវតែមួយ ដែលរទេះគោទី ១បានទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ រទេះគោដំបូងបានផ្តាំរទេះគោក្រោយទុកថា “យើងនឹងទៅតាមផ្លូវណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវទៅតាមផ្លូវនោះ” ដូចនេះឬយ៉ាងណា ? ឬក៏រទេះគោ​ក្រោយ​បាន​ផ្តាំ​រទេះគោ​ដំបូង​ទុកថា “អ្នកនឹងទៅតាមផ្លូវណា ទោះជាយើងក៏នឹងទៅតាមផ្លូវនោះ” ដូចនេះឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ រទេះគោទាំង ២ នោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ រមែងទៅ ( តាមផ្លូវតែមួយ ) ព្រោះជាផ្លូវដែលធ្លាប់ស្គាល់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះទ្វារនោះ​ប្រៀប​ដូច​ជា ផ្លូវ​ដែល​ធ្លាប់​ស្គាល់។ ចក្ខុវិញ្ញាណមិនបានផ្តាំមនោវិញ្ញាណទុកទេ ថា “ យើងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវកើតឡើង តាមទ្វារនោះ ” ដូចនេះទេ ។ ទោះជាមនោវិញ្ញាណ ក៏​មិន​បាន​ផ្តាំ​ចក្ខុវិញ្ញាណ​ទុក​ទេ​ថា “ អ្នកនឹងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាយើងក៏នឹងកើតឡើងតាមទ្វារនោះ ” ដូចនេះទេ ។ វិញ្ញាណទាំង ២ នោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ រមែង​កើត​ឡើង​(តាមទ្វារតែមួយបាន)ព្រោះទ្វារនោះប្រៀបដូចជា ផ្លូវដែលធ្លាប់ស្គាល់ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះទ្វារនោះជាកន្លែងដែលវិញ្ញាណទាំង២ តែង​ដំណើរទៅ​ជា​និច្ច​កាល​យ៉ាង​ដូចម្តេច? សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា អ្នកចាប់ផ្តើមធ្វើការងារក្នុងការងារសិល្បៈទាំងឡាយ មានការរាប់ចំនួនដោយម្រាមដៃ មានការគូរ ឬសរសេរ (ជាដើម) ដំបូង ៗ នៅអែ​អង់ យឺត​យ៉ាវ នៅឡើយ ។ នាសម័យក្រោយមក ក៏ពុំមានភាពអែអង់ យឺតយ៉ាវ ព្រោះបានដំណើរទៅជានិច្ចកាល(ធ្វើញយដង)ក្នុងការងារ ដែលត្រូវត្រិះរិះធ្វើនោះ ។ យ៉ាងណាមិញ សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោ- វិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះសេចក្តីថា ទ្វារនោះជាកន្លែងដែលវិញ្ញាណទាំង ២ នោះ តែង​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ជា​និច្ច​កាល ដូច​នោះដែរ។ ចក្ខុវិញ្ញាណមិនបានផ្តាំមនោវិញ្ញាណទុកទេថា “ យើងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវកើតឡើងតាមទ្វារនោះ ” ដូចនេះទេ ។ ទោះជាមនោវិញ្ញាណ ក៏​មិន​បាន​ផ្តាំ​ចក្ខុ​វិញ្ញាណទុកទេថា “ អ្នកនឹងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាយើងក៏នឹងកើតឡើងតាមទ្វារនោះ ” ដូចនេះទេ ។ វិញ្ញាណទាំង ២ នោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ រមែង​កើត​ឡើង (តាមទ្វារតែមួយបាន) ព្រោះទ្វារនោះជាកន្លែងដែលវិញ្ញាណទាំង ២ នោះ តែងប្រព្រឹត្តទៅជានិច្ចកាល”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សោតវិញ្ញាណកើតឡើង តាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះឬ ? ឃានវិញ្ញាណ កើតឡើងតាមទ្វារណា ៘ ជិវ្ហាវិញ្ញាណ​កើត​ឡើង​តាម​ទ្វារ​ណា៘ កាយវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ដែរឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ត្រឹមត្រូវហើយ ៘ កាយ-វិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះដែរ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ កាយវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងមុន មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងពេលក្រោយឬ ? ឬក៏មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងមុន កាយ​វិញ្ញាណ​រមែង​កើត​ឡើង​ពេល​ក្រោយ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ កាយវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងមុន មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងពេលក្រោយ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន កាយវិញ្ញាណបានផ្តាំ មនោវិញ្ញាណទុកថា ។ ល។ ដូចនេះឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ វិញ្ញាណទាំងនោះ មួយ ៗ ពុំមាន ការនិយាយស្តីគ្នាទេ ។ ល ។ រមែងកើតឡើងតាមទ្វារតែមួយបាន ព្រោះសេចក្តីថា ទ្វារនោះជា​កន្លែង​ដែល​វិញ្ញាណ​ទាំង ២ នោះ តែងប្រព្រឹត្តទៅជានិច្ចកាល ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៧

បញ្ហាស្តីអំពីវិញ្ញាណ ៥ មានចក្ខុវិញ្ញាណជាដើម ឈ្មោះថា ចក្ខុវិញ្ញា-ណាទិប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើង តាមទ្វារនោះឬ  ? អធិប្បាយថា ព្រះរាជាត្រាស់សួរថា ចក្ខុ-វិញ្ញាណកើតឡើងតាមចក្ខុទ្វារ ទោះជាមនោវិញ្ញាណ​ក៏​កើត​ឡើង​តាមចក្ខុទ្វារនោះឬ ? ។

សរុបសេចក្តីថា ចក្ខុវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងតាមចក្ខុទ្វារ ធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួនគឺ ឃើញរូបភាព ។ សោតវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងតាមសោតទ្វារ ធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួនគឺ ឮសូរសំឡេង ។ ឃាន​វិញ្ញាណ​រមែង​កើត​ឡើង​តាម​ឃានទ្វារ ធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួនគឺ ហិតក្លិន ។ ជិវ្ហាវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងតាមជិវ្ហាទ្វារ ធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួនគឺ ភ្លក់រស ។ កាយវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងតាមកាយទ្វារ ធ្វើ​កិច្ច​របស់ខ្លួន​គឺ ប៉ះ​អារម្មណ៍​ដែល​មក​ពាល់​កាយ ។ មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើង ផ្លូវទ្វារទាំង ៥ មានចក្ខុទ្វារ ជាដើមនោះ បន្តពីចក្ខុវិញ្ញាណជាដើមនោះ ដោយកិច្ចរបស់ខ្លួនគឺ តាម​ដឹង​អារម្មណ៍​ទាំង ៥ មានរូបារម្មណ៍ ( រូបភាព )ដែលចក្ខុវិញ្ញាណបានឃើញហើយនោះ ជាដើម ៕

បញ្ហាទី ៨ - ផស្សលក្ខណប្បញ្ហា

ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន មនោវិញ្ញាណ(១) កើតឡើង នៅទីណា (ក្នុងក្រុមធម៌ណា)ទោះជាផស្សៈ ទោះជាវេទនាក៏កើតឡើងក្នុងទីនោះឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ មនោវិញ្ញាណកើតឡើងក្នុងទីណា ទោះជាផស្សៈក៏កើតឡើងក្នុងទីនោះ ទោះជាវេទនាក៏កើតឡើងក្នុងទីនោះ ទោះជា​សញ្ញា​ក៏​កើត​ឡើង​ក្នុង​ទី​នោះ ទោះជាចេតនាក៏កើតឡើងក្នុងទីនោះ ទោះជាវិតក្កក៏កើតឡើងក្នុងទីនោះ ទោះជាវិចារក៏កើតឡើងក្នុងទីនោះ ទោះជាធម៌គ្រប់យ៉ាងមានផស្សៈជាប្រមុខ(២) រមែង​កើត​ឡើង​ក្នុង​ទី​នោះ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ផស្សៈមានអ្វីជាលក្ខណៈ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ផុស្សនលក្ខណោ ផស្សោ- ផស្សៈ មានការទង្គិចជាលក្ខណៈ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចពពែ ២ ក្បាល ប្រយុទ្ធគ្នា ។ ក្នុងពពែ ២ ក្បាលនោះ គួរឃើញចក្ខុដូចពពែ ១ ក្បាល គួរឃើញរូប(ភាព)​ដូចពពែទី ២ គួរ​ឃើញផស្សៈ​ដូចការ​មក​ដល់​គ្នា(ការជល់គ្នា)នៃពពែ ២ ក្បាលនោះចុះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចមនុស្សទះដៃទាំងសងខាង ក្នុងដៃទាំង ២ ខាងនោះ គួរឃើញចក្ខុដូចដៃម្ខាង គួរឃើញរូបដូចដៃម្ខាងទៀត គួរ​ឃើញផស្សៈ​ដូច​ការ​មក​ដល់​គ្នា​(ការទះគ្នា)​នៃ​ដៃ​ទាំង​សង​ខាង​នោះ​ចុះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ប្រៀបដូចអ្នកគោះក្រាប់ ២ ខាង ក្នុងក្រាប់ទាំង ២ នោះ គួរឃើញចក្ខុដូចក្រាប់ម្ខាង គួរឃើញរូបដូចក្រាប់ម្ខាងទៀត គួរឃើញ ផស្សៈដូចការមកដល់គ្នា (ការ​គោះ​ទង្គិច​គ្នា)នៃក្រាប់ទាំង ២ ខាងនោះចុះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៨

បញ្ហាសួរដល់លក្ខណៈរបស់ផស្សៈ ឈ្មោះថា ផស្សលក្ខណប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា ការមកដល់គ្នា (សន្និបាត- ការមកដល់គ្នា ការប្រជុំ) មិនគួរប្រកាន់ យកអត្ថន័យថា ជាការមកជុំគ្នា ប៉ុន្តែគួរប្រកាន់យកអត្ថន័យថា ជាការទង្គិចគ្នាចុះ ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបព្រះថេរៈពោលថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ ផស្សៈមានការទង្គិច ជាលក្ខណៈ ” ដូចនេះ ៕

បញ្ហាទី ៩ - វេទនាលក្ខណប្បញ្ហា

ព្រះចៅមិលិន្ទ “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន វេទនាមានអ្វីជាលក្ខណៈ?”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ វេទយិតលក្ខណា វេទនា អនុភវនលក្ខណា ច - វេទនាមានការបានទទួល (វេទយិត- បានទទួល, ដឹង) និងមានការសោយ ( អនុភវន​សោយ) ជាលក្ខណៈ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចបុរសខ្លះបានធ្វើសេចក្តីល្អចំពោះព្រះរាជា ព្រះរាជាទ្រង់រីករាយរួចក៏ឱ្យរង្វាន់ចំពោះសេចក្តីល្អដល់គេ ទើបគេជាអ្នក​បរិបូរហូរ​ហៀរ​ដោយ​កាម​គុណ ៥ ព្រោះរង្វាន់ចំពោះសេចក្តីល្អនោះ ។ គេនោះបានកើតគំនិតយ៉ាងនេះថា “ យើងបានធ្វើសេចក្តីល្អចំពោះព្រះរាជាមុន ព្រះរាជាទ្រង់រីករាយរួចក៏ឱ្យរង្វាន់ចំពោះសេចក្តីល្អដល់​យើង។ យើងនោះបានទទួលវេទនាយ៉ាងនេះ ក៏ព្រោះសេចក្តីល្អដែលព្រះរាជាទ្រង់ឱ្យរង្វាន់ចំពោះយើងនោះ ” ដូចនេះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ម៉្យាងទៀតដូចបុរសខ្លះបានធ្វើកុសលកម្មទុក បន្ទាប់ពីកាយបែកធ្លាយស្លាប់ទៅ ក៏នឹងទៅកាន់សុគតិឋានសួគ៌ ហើយគេនោះក៏ជាអ្នកដែលបរិបូរហូរហៀរដោយកាមគុណទិព្វក្នុងឋានសួគ៌នោះ ។ គេនោះបានកើតគំនិតយ៉ាងនេះ ថា “ យើង​នោះបានធ្វើកុសលកម្មទុកជាមុន ព្រោះហេតុថា យើងបានធ្វើកុសលកម្មទុកនោះ ទើបយើងបានទទួលវេទនាយ៉ាងដូចនេះបាន ” ដូចនេះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ វេទនា​មាន​ការ​ទទួល​ជា​លក្ខណៈ និង មានការសោយជាលក្ខណៈ តាមប្រការ ដូចពោលខាងលើមកនេះ ដូចនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៩

ពាក្យថា វេទយិតលក្ខណា វេទនា - វេទនាមានការបានទទួល ជាលក្ខណៈ គឺ វេទនាមានការបានទទួលរសនៃអារម្មណ៍ ជាលក្ខណៈ ។

ពាក្យថា អនុភវនលក្ខណា វេទនា - វេទនាមានការសោយ ជាលក្ខណៈ គឺ វេទនាមានការសោយរសនៃអារម្មណ៍ ជាលក្ខណៈ ។

ពាក្យថា បានទទួលវេទនាយ៉ាងដូចនេះ គឺ បានទទួលរសនៃអារម្មណ៍យ៉ាង ដូចនេះ ។

ពាក្យថា បានសោយវេទនាយ៉ាងដូចនេះ គឺ បានសោយរសនៃអារម្មណ៍យ៉ាងដូចនេះ ។ ទោះជាធម្មជាតិដែលបានទទួលរសនៃអារម្មណ៍ក៏ដោយ បានសោយរសនៃអារម្មណ៍ក៏ដោយ គឺ វេទនា ជា​ធម្មជាតិ​តែ​មួយ​នោះ​ឯង។ ប៉ុន្តែលោកបែរជាពោលថា “ បានទទួលវេទនា បានសោយវេទនា ” ជំនួសពាក្យពោលថា “ បានទទួលរសនៃអារម្មណ៍ បានសោយរសនៃអារម្មណ៍ ” ក៏ដើម្បីបង្ហាញឱ្យឃើញពីសភាវៈ ដែលប្រព្រឹត្តទៅច្បាស់លាស់បំផុតនៃវេទនា ក្នុងគ្រាវេទនានោះកើតឡើងចំពោះបុគ្គល ព្រោះពេលពោលយ៉ាងនេះ ក៏​រមែងធ្វើ​ឱ្យកើតការ​យល់​អត្ថន័យ​ដ៏​ជាក់​ច្បាស់​បាន ដូច​ពាក្យ​ថា ភាពនែបណែនអារម្មណ៍ ទោះជាមានន័យតែមួយជាមួយអប្បនានោះឯង លោកបែរជាពោលដូចផ្សេងគ្នាថា “ រមែងនែបណែនអប្បនា ” ដូចនេះ ជាដើម ដូច​នេះ។ លក្ខណៈបានទទួល ( រសនៃអារម្មណ៍ ) ជាលក្ខណៈទូទៅនៃវេទនាទាំងឡាយ តាមព្រះសូត្រដែលថា “ វេទយិតំ វេទនា - ធម្មជាតិដែលបានទទួលរសនៃអារម្មណ៍ឈ្មោះថា វេទនា ” ដូចនេះ ។ ចំណែកលក្ខណៈដែលសោយ ( រសនៃអារម្មណ៍ ) ជាលក្ខណៈពិសេសនៃវេទនាទាំងឡាយ តាមព្រះសូត្រដែលថា “ សុខំ វា វេទនំ វេទិយមានោ សុខំ វេទនំ វេទិយមីតិ បជានាតិ (១) – ពេលកំពុងសោយសុខវេទនា ក៏រមែងដឹងច្បាស់ថា កំពុងសោយសុខវេទនា ” ដូចនេះ ៕

បញ្ហាទី ១០ - សញ្ញាលក្ខណប្បញ្ហា

ព្រះចៅមិលិន្ទ “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សញ្ញាមានអ្វីជាលក្ខណៈ?”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សញ្ជាននលក្ខណា សញ្ញា - សញ្ញាមានការចងចាំជាលក្ខណៈ ។ ចងចាំអ្វីឬ ? ចងចាំ​ពណ៌ខៀវ ចងចាំពណ៌លឿង ចងចាំពណ៌ក្រហម ចង​ចាំ​ពណ៌​ស ចងចាំពណ៌ទឹកក្រូច សញ្ញាមានការចងចាំជាលក្ខណៈ តាមប្រការដូចពោលខាងលើមកនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា មន្ត្រីឃ្លាំងរបស់ព្រះរាជា ចូលទៅក្នុងរោងឃ្លាំង ឃើញរូបទាំងឡាយ ជាគ្រឿងប្រើប្រាស់របស់ព្រះរាជា ដែលមានពណ៌បៃតង មាន​ពណ៌​លឿង មាន​ពណ៌​ក្រហម មានពណ៌ស មានពណ៌ទឹកក្រូច រួចក៏រមែងចងចាំបាន ។ យ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ សញ្ញាមានការចងចាំជាលក្ខណៈ ដូចនេះដែរ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១០

បញ្ហាមានការសួរដល់លក្ខណៈរបស់សញ្ញា ឈ្មោះថា សញ្ញាលក្ខណប្បញ្ហា ។

សញ្ញាឈ្មោះថា មានការចងចាំជាលក្ខណៈ ព្រោះមានការចងចាំនូវអារម្មណ៍ មានពណ៌បៃតងជាដើម និងពេលបានធ្វើការចងចាំអាការពិសេសក្នុងអារម្មណ៍នោះ គឺ ធ្វើ​ជា​គ្រឿង​សម្គាល់​ទុក ជា​បច្ច័យ​ឱ្យ​ចង​ចាំ​បាន​ទៀត​នៅ​ពេល​ក្រោយ ដូចបុគ្គលចំណាំអ្នកដទៃបានថា “នេះគឺអ្នកនោះ” ព្រោះបានសម្គាល់ប្រជ្រុយដែលមាននៅលើមុខទុករួចហើយ ដូចនេះ ព្រោះ ហេតុ​នោះ ទើប​លោក​ពោល​ថា “សញ្ជាននលក្ខណា សញ្ញា តទេវេតន្តិ បុន សញ្ជាននបច្ចយនិមិត្តករណរសា (១) - សញ្ញាមានការចងចាំ ជាលក្ខណៈ មានការធ្វើការសម្គាល់ទុក ដើម្បី​ជាបច្ច័យ​ដល់​ការ​ចង​ចាំ​បាន ទៀតថា “នេះគឺវត្ថុនោះ” ដូចនេះ ជារស(កិច្ច) ” ជាដើម ៕

បញ្ហាទី ១១ - ចេតនាលក្ខណប្បញ្ហា

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ចេតនាមានអ្វីជាលក្ខណៈ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ចេតយិតលក្ខណា ចេតនា អភិសង្ខារលក្ខណា ច - ចេតនាមានការតាំងចិត្តជាលក្ខណៈ និងមានការតាក់តែងជាលក្ខណៈ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា បុរសខ្លះផ្សំថ្នាំពុល រួចក៏ផឹកខ្លួនឯងផង ឱ្យអ្នកដទៃផឹកផង ។ ទោះជាគេនោះក៏មានទុក្ខ ទោះជាអ្នកដទៃក៏មានទុក្ខ ។ យ៉ាង​ណាមិញ សូម​ថ្វាយ​ព្រះពរ បុគ្គលខ្លះនៅលើលោកនេះ មានចេតនាតាំងចិត្តធ្វើអកុសលកម្ម បន្ទាប់ពីកាយបែកធ្លាយស្លាប់ទៅ ក៏នឹងចូលដល់អបាយ ទុគ្គតិ វិនិបាត នរក ។ បុគ្គល​ក្រុម​ណា​យក​គំរូ​តាម​គេ ទោះ​ជា​បុគ្គល​ក្រុម​នោះ បន្ទាប់ពីកាយបែកធ្លាយស្លាប់ទៅ ក៏រមែងចូលដល់ អបាយ ទុគ្គតិ វិនិបាត នរក ដូចនេះដែរ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ឬម៉្យាងវិញទៀត ប្រៀបដូចជា បុរស​ខ្លះ​ផ្សំ​ទឹក​ដោះ​ថ្លា ទឹកដោះ​ខាប់ ប្រេង ទឹកឃ្មុំ និងទឹកអំពៅ ឱ្យមានជារសតែមួយ រួចក៏ផឹកខ្លួនឯងផង ឱ្យអ្នកដទៃផឹកផង ខ្លួនគេនោះក៏បានសុខ ទោះជាអ្នកដទៃក៏បានសុខ ។ យ៉ាងណាមិញ សូម​ថ្វាយ​ព្រះពរ បុគ្គល​ខ្លះ​លើ​លោក​នេះ មានចេតនាតាំងចិត្តធ្វើកុសលកម្ម បន្ទាប់ពីកាយបែកធ្លាយស្លាប់ទៅ ក៏រមែងចូលដល់សុគតិឋានសួគ៌ បុគ្គលក្រុមណាយកគំរូតាមគេ ទោះ​ជា​បុគ្គល​ក្រុម​នោះ បន្ទាប់​ពី​កាយ​បែក​ធ្លាយ​ស្លាប់ទៅ ក៏រមែងចូលដល់សុគតិឋានសួគ៌ ដូចនេះដែរ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ចេតនាមានការតាំងចិត្តជាលក្ខណៈ និងមានការតាក់តែងជាលក្ខណៈ តាម​ប្រការ​ដូច​ពោល​ខាង​លើមកនេះ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១១

បញ្ហាមានការសួរដល់លក្ខណៈរបស់ចេតនា ឈ្មោះថា ចេតនាលក្ខណប្បញ្ហា ។

ពេលមានការតាំងចិត្ត ក្នុងការធ្វើកុសលក្តី អកុសលក្តី កើតឡើង ការតាំងចិត្ត នោះឯង ជាលក្ខណៈរបស់ចេតនាដែលជាសញ្ញាបង្ហាញថា មានចេតនាកើតឡើង ចេតនានោះហៅថា “កម្ម” ដូច​ដែល​បាន​ត្រាស់​ទុក​ថា “ចេតនាហំ ភិក្ខវេ កម្មំ វទាមិ (១)- ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ តថាគតពោលនូវចេតនាថាជាកម្ម ” ដូចនេះ ។ ប្រសិនបើតាំងចិត្តធ្វើកុសល ចេតនានោះឈ្មោះថា កុសលកម្ម ប្រសិនបើតាំងចិត្ត ធ្វើអកុសល ក៏ឈ្មោះថា អកុសលកម្ម ដល់ភាពជាកម្មយ៉ាងនេះហើយ ក៏អាចនាំវិបាកផលជាសុខ ឬជាទុក្ខ ឱ្យកើតឡើងក្នុងអនាគតបាន ។ ព្រះថេរៈ​សំដៅយក​សមត្ថភាព​ក្នុង​ការ​ញ៉ាំង​វិបាក​ផល​ឱ្យ​កើតឡើងនៃចេតនា យ៉ាងដូចនេះ ទើបពោលថា “ ចេតនាមានការតាំងចិត្តជាលក្ខណៈ ” ។ ម៉្យាងវិញទៀត ទោះជា​មិនបាន​សំដៅ​ដល់​ភាព​ជា​កម្ម ក្នុង​ការ​ធ្វើ​វិបាក​ឱ្យកើតឡើង ចេតនានេះក៏ត្រូវកើតឡើងក្នុងចិត្តគ្រប់ដួងតែម្តង ជាសាធារណៈ ចំពោះចិត្តគ្រប់ដួង គ្រប់ប្រភេទ ដូចជា នាមធម៌ទាំងឡាយ មានផស្សៈជាដើម ដែល​បាន​ថ្លែង​រួច​មក​ហើយ។ ក្នុងខណៈកើតឡើងនោះ ទោះជាមានសមត្ថភាពធ្វើវិបាកផល ឱ្យកើតឡើងក្នុងអនាគតក៏ដោយ គ្មានសមត្ថភាពយ៉ាងនោះក៏ដោយ ក៏មាន​កិច្ច​ប្រចាំ​របស់​ខ្លួន​ម៉្យាង​គឺ តាក់តែង គឺ ចាត់ចែងឱ្យធម៌ ដែលកើតរួមជាមួយខ្លួន បានធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួននីមួយ ៗ គឺចាត់ចែងឱ្យផស្សៈទង្គិចអារម្មណ៍ ចាត់ចែងឱ្យវេទនាសោយអារម្មណ៍ ចាត់ ចែង​ឱ្យ​សញ្ញា​ចាំ​អារម្មណ៍​ជា​ដើម។ ព្រះថេរៈសំដៅយកកិច្ចគឺ ការតាក់តែង តាមប្រការដូចពោលមកនេះ ពោលថា “ចេតនាមានការតាក់តែងជាលក្ខណៈ” ដូចនេះ ៕

បញ្ហាទី ១២ - វិញ្ញាណលក្ខណប្បញ្ហា

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន វិញ្ញាណមានអ្វីជាលក្ខណៈ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ វិជ្ជាននលក្ខណំ វិញ្ញាណំ - វិញ្ញាណមានការដឹងផ្សេង ៗ ជាលក្ខណៈ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជាបុរសអ្នករក្សាក្រុង អង្គុយនៅផ្លូវបំបែកកណ្តាលក្រុង រួចក៏អាចឃើញមនុស្សម្នាមកពីទិសខាងកើត អាចឃើញ​មនុស្សម្នា​មកពីទិស​ខាង​ត្បូង អាច​ឃើញមនុស្សម្នាមកពីទិសខាងលិច អាចឃើញមនុស្សម្នាមកពីទិសខាងជើង ។ យ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ បុរសឃើញរូប(ភាព)អ្វីផ្លូវភ្នែក ឈ្មោះថា ដឹង​រូប​នោះ​ដោយ​វិញ្ញាណ ឮសូរសំឡេងអ្វីផ្លូវត្រចៀក ឈ្មោះថាដឹងសំឡេងនោះដោយវិញ្ញាណ ហិតក្លិនអ្វីផ្លូវច្រមុះ ឈ្មោះថាដឹងក្លិននោះដោយវិញ្ញាណ ភ្លក់រសអ្វីផ្លូវអណ្តាត ឈ្មោះថា ដឹង​រស​នោះ​ដោយ​វិញ្ញាណ ទង្គិចផោដ្ឋព្វៈ ( អារម្មណ៍ដែលមកទង្គិចកាយ ) អ្វីផ្លូវកាយ ឈ្មោះថាដឹងផោដ្ឋព្វៈនោះដោយវិញ្ញាណ ដឹងធម៌អ្វីផ្លូវចិត្តឈ្មោះថា ដឹងធម៌នោះដោយវិញ្ញាណ ដូចនេះ​ដែរ។ សូមថ្វាយព្រះពរ វិញ្ញាណមានការដឹងផ្សេង ៗ ជាលក្ខណៈ តាមប្រការដូចពោលខាងលើមកនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១២

បញ្ហាមានការសួរដល់លក្ខណៈរបស់វិញ្ញាណ ឈ្មោះថា វិញ្ញាណលក្ខណប្បញ្ហា ។

ធម្មជាតិតែមួយនេះ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ត្រាស់ហៅដោយឈ្មោះជាច្រើនឈ្មោះ គឺ ត្រាស់ហៅថា វិញ្ញាណផង ចិត្តផង មនោផង ។ ប្រការនោះ ពិតដូចបានថ្លែងថា “ វិញ្ញាណំ ចិត្តំ មនោតិ អត្ថតោ ឯកំ (១) - ពាក្យថា វិញ្ញាណ ចិត្ត មនោ ថាដោយសភាវៈ គឺជាធម្មជាតិតែមួយ ” ដូចនេះ ។

ពាក្យថា ដឹងផ្សេង ៗ គឺ ដឹងអារម្មណ៍ផ្សេង ៗ តាមផ្លូវទ្វារផ្សេង ៗ ពោលគឺ ក្នុងបណ្តាអារម្មណ៍ ៦ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម រមែងដឹងរូបារម្មណ៍( រូបភាព ) ផ្លូវភ្នែក រមែងដឹងសទ្ទារម្មណ៍ (សំឡេង) ផ្លូវត្រចៀក រមែងដឹងគន្ធារម្មណ៍ ( ក្លិន ) ផ្លូវច្រមុះ រមែងដឹងរសារម្មណ៍ ( រស ) ផ្លូវអណ្តាត រមែងដឹងផោដ្ឋព្វារម្មណ៍ ( ភាពត្រជាក់ ក្តៅ ទន់ រឹង ដែលមកប៉ះកាយ ) ផ្លូវកាយ រមែង​ដឹង​ធម្មារម្មណ៍ (ធម្មជាតិដែលនៅសល់ពីអារម្មណ៍ ៥ ខាងដើម ) ឬ សូម្បីអារម្មណ៍ទាំង ៦ នោះ ផ្លូវចិត្ត ដូចនេះ ៕

បញ្ហាទី ១៣ - វិតក្កលក្ខណប្បញ្ហា

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន វិតក្កមានអ្វីជាលក្ខណៈ ?”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អប្បនាលក្ខ-ណោ វិតក្កោ - វិតក្កមានការច្រត់ដល់អារម្មណ៍ជាលក្ខណៈ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា ជាងឈើរមែងធ្វើ កំណាត់ឈើឱ្យច្រត់ដល់គ្នាត្រង់កន្លែងដែលមានការតភ្ជាប់គ្នាយ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ វិតក្កមាន​ការ​ច្រត់​ដល់​អារម្មណ៍​ជាលក្ខណៈ ដូចនេះដែរ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១៣

បញ្ហាមានការសួរដល់លក្ខណៈរបស់វិតក្ក ឈ្មោះថា វិតក្កលក្ខណប្បញ្ហា ។

វិតក្ក ឈ្មោះថា មានការច្រត់ដល់អារម្មណ៍ជាលក្ខណៈ ក៏ព្រោះជាសភាវៈដែលចាំលើកចិត្តព្រមទាំងធម៌ដែលកើតរួមគ្នាឡើងទៅកាន់អារម្មណ៍ ធ្វើឱ្យចិត្តនិងធម៌ដែលកើតរួមគ្នា បាន​ដឹង​អារម្មណ៍ ដែល​វិតក្ក​លើកឡើងទៅច្រត់ដល់នោះ ។ ព្រោះហេតុនោះក្នុងឧបមា ទើបព្រះថេរៈពោលថា វិតក្កប្រៀបបាននឹងការដែលជាងឈើធ្វើកំណាត់ឈើឱ្យច្រត់ដល់គ្នា ត្រង់កន្លែង​ដែល​មាន​ការ​ត​ភ្ជាប់​គ្នា ដូចនេះ ៕

បញ្ហាទី ១៤ - វិចារលក្ខណប្បញ្ហា

ព្រះចៅមិលិន្ទ “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន វិចារមានអ្វីជាលក្ខណៈ ?”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អនុមជ្ជន លក្ខ-ណោ វិចារោ - វិចារមានការតាមត្រកងអារម្មណ៍ ជាលក្ខណៈ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា ជួង លុះចាប់ផ្តើម វាយរួចហើយ ក្រោយមកក៏មានសំឡេងលាន់រងំបន្តគ្នា មានសំឡេងខ្ទ័ររងំបន្តគ្នា យ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ គួរឃើញ​វិតក្ក ប្រៀបដូចជាការវាយលើកដំបូង គួរឃើញវិចារថា ប្រៀបដូចជាសំឡេងរងំនោះចុះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១៤

បញ្ហាមានការសួរដល់លក្ខណៈរបស់វិចារ ឈ្មោះថា វិចារលក្ខណប្បញ្ហា ។

វិចារឈ្មោះថា មានការតាមត្រកងអារម្មណ៍ ព្រោះវិចារជាសភាវៈដែលចាំតាមបន្តចំពោះអារម្មណ៍ដល់ចិត្ត ។

ពាក្យថា គួរឃើញវិតក្កថា ប្រៀបដូចជាការវាយលើកដំបូង គឺ គួរឃើញវិតក្កថា ប្រៀបដូចសំឡេង ដែលកើតពីការវាយលើកដំបូង ៕


ទំព័រមុន:កណ្ឌទី២​ -​ វគ្គទី២ - អទ្ធានវគ្គ

ទំព័របន្ទាប់:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ