មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ

ទំព័រមុន:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ

ទំព័របន្ទាប់:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ



កណ្ឌទី ២

វគ្គទី ៤ - និព្វានវគ្គ

បញ្ហាទី ១ - ផស្សាទិវិព្ភុជនប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកណាក៏អាចញែកធម៌ទាំងឡាយ ដែលដល់ភាពរួមគ្នា នៅក្នុងចិត្តដួងតែមួយទាំងនេះ ដើម្បីឱ្យដឹងដល់ភាពផ្សេងគ្នាថា “នេះផស្សៈ នេះវេទនា នេះសញ្ញា នេះចេតនា នេះវិញ្ញាណ នេះវិតក្ក នេះវិចារ ” ដូចនេះ បានឬទេ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អ្នកណាក៏មិនអាចញែកធម៌ទាំងឡាយ ដែលដល់ភាពរួមគ្នា នៅក្នុងចិត្តដួងតែមួយទាំងនេះ ដើម្បីឱ្យដឹងដល់ភាពផ្សេងគ្នាថា “នេះផស្សៈ នេះវេទនា នេះសញ្ញា នេះចេតនា នេះវិញ្ញាណ នេះវិតក្ក នេះវិចារ ”ដូចនេះ បានឡើយ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា នាយវិសេស(ចុងភៅ) ធ្វើក្រយាស្ងោយ ដែលមានរសមិនល្អខ្លះ ដែលមានរសល្អខ្លះ ថ្វាយដល់ព្រះរាជា ។ នាយវិសេស​នោះ​បានដាក់​ទឹក​ដោះ​គោ​ជូរ ក្នុង​ក្រយា​ស្ងោយ​នោះ​ខ្លះ បានដាក់អំបិលខ្លះ បានដាក់ខ្ញីស្រស់ខ្លះ បានដាក់ប៉ូចកាក់ខ្លះ បានដាក់ម្ទេសខ្លះ បានដាក់គ្រឿងផ្សំខ្លះៗ។ព្រះ​រាជាមានបន្ទូល​ទៅកាន់នាយ​វិសេស​នេះយ៉ាង​នេះ​ថា ចូរ​ឯង​ញែក​យក​រស​ទឹក​ដោះគោជូរមកឱ្យយើង ចូរញែកយករសអំបិលមកឱ្យយើង ចូរញែកយករសខ្ញីស្រស់មកឱ្យយើង ចូរញែកយករសប៉ូចកាក់មកឱ្យយើង ចូរ​ញែក​យក​រស​ម្ទេស​មក​ឱ្យ​យើង ចូរញែកយករសគ្រឿងផ្សំគ្រប់យ៉ាងដែលដាក់ចូលទៅ មកឱ្យយើង ដូចនេះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បណ្តារសទាំងឡាយដែលដល់ភាពរួមគ្នា នៅក្នុង​ក្រយាស្ងោយ​តែមួយ​ទាំង​នោះ នាយ​វិសេស​អាច​ញែក​ចេញ​នាំមក ចំពោះតែរសជូរក៏ដោយ ប្រៃក៏ដោយ ល្វីងក៏ដោយ ស្កាតក៏ដោយ ហឹរក៏ដោយ ចត់ក៏ដោយ ផ្អែមក៏ដោយ (ថ្វាយដល់ព្រះរាជា) បាន​ឬ​ទេ?”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ បណ្តារសទាំងឡាយដែលដល់ភាពរួមគ្នានៅក្នុងក្រយាស្ងោយតែមួយទាំងនោះ នាយវិសេសមិនអាចញែកចេញនាំមក ចំពោះតែរសជូរក៏ដោយ ប្រៃ​ក៏​ដោយ ល្វីង​ក៏​ដោយ ស្កាតក៏ដោយ ហឹរក៏ដោយ ចត់ក៏ដោយ ផ្អែមក៏ដោយ(ថ្វាយដល់ព្រះរាជា)បានទេ ប៉ុន្តែរសទាំងឡាយក៏បង្ហាញ (ឱ្យដឹងបាន) ដោយលក្ខណៈដោយឡែកៗ របស់​ខ្លួន​នោះ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ អ្នកណាក៏មិនអាចញែកធម៌ទាំងឡាយ ដែលដល់ភាពរួមគ្នា នៅក្នុងចិត្តដួងតែមួយទាំងនេះ ដើម្បី​ឱ្យដឹង​ដល់​ភាព​ផ្សេង​គ្នា​ថា “នេះ​ផស្សៈ​នេះ​វេទនា នេះសញ្ញា នេះ ចេតនា នេះវិញ្ញាណ នេះវិតក្ក នេះវិចារ” ដូចនេះបានឡើយ ប៉ុន្តែធម៌ទាំងនោះរមែងបង្ហាញ (ឱ្យដឹងបាន) ដោយ​លក្ខណៈ​ដោយ​ឡែកៗ របស់ខ្លួននោះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១

ក្នុងនិព្វានវគ្គនេះ មានបញ្ហាមកហើយ ១០ បញ្ហា ។ ក្នុងបញ្ហាមានការសួរដល់ការញែកចេញនូវធម៌ទាំងឡាយ មានផស្សៈ ជាដើម ឈ្មោះថា ផស្សាទិវិនិព្ភុជនប្បញ្ហា។ ព្រះ​រាជា​ទ្រង់នឹក​ដល់​ពាក្យ ដែលព្រះថេរៈបានពោលទុកមុននេះថា “មនោវិញ្ញាណកើតឡើងនៅទីណា ទោះជាផស្សៈក៏កើតឡើងនៅទីនោះ ទោះជាវេទនាក៏កើតឡើងនៅទីនោះ។ល។ ធម៌គ្រប់​យ៉ាង​ដែល​មាន​ផស្សៈ​ជា​ប្រមុខ រមែង​កើត​ឡើងនៅទីនោះ ” ដូចនេះហើយ ទើបប្រារឰបញ្ហានេះ ដែលមានការសួរដល់ការញែកចេញនូវធម៌ទាំងនោះ ។

ពាក្យថា ភាពផ្សេងគ្នា គឺ ភាពជាដទៃផ្សេងៗគ្នា។ ក្នុងឧបមា ពាក្យថា រសទាំងឡាយក៏បង្ហាញបានដោយលក្ខណៈដោយឡែក ៗ ដែលជារបស់ខ្លួន បានសេចក្តីថា ក្នុង​ពេល​ដែល​ព្រះ​រាជា​សោយ​នោះ​ឯង បណ្តា​រស​ទាំង​ឡាយ​ដែល​ដល់​នូវ​ភាព​រួមគ្នា នៅក្នុងក្រយាស្ងោយតែមួយ រសជូរនេះរមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈជូររបស់ខ្លួន រស​ប្រៃនេះ​ក៏រមែងបង្ហាញ​ដោយលក្ខណៈ​ប្រៃ​របស់​ខ្លួន។ រសផ្អែមនេះក៏រមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈផ្អែមរបស់ខ្លួន ។

ពាក្យថា ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ បានសេចក្តីថា រសនីមួយៗ រមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈរបស់ខ្លួននីមួយៗ មានលក្ខណៈជូរជាដើម ចំពោះព្រះរាជា ក្នុងពេល​សោយ។ យ៉ាងណាមិញ ធម៌ទាំងឡាយមាន ផស្សៈ ជាដើម ដែលកើតរួមគ្នា ធម៌នីមួយ ៗ រមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈដោយឡែករបស់ខ្លួន មានលក្ខណៈទង្គិចអារម្មណ៍ ជាដើម។ ព្រះ​យោគា​វចរ ដែល​មាន​បំណង​នឹង​ដឹង​ថា​ជា​ធម៌​អ្វី ក្នុងខណៈដឹងនោះដែរ គឺ ផស្សៈនេះរមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈ ដែលទង្គិចអារម្មណ៍របស់ខ្លួន វេទនានេះរមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈ ដែល​សោយ​អារម្មណ៍​របស់​ខ្លួន។ ល។ វិចារនេះរមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈ ដែលតាមត្រកងអារម្មណ៍របស់ខ្លួន៕

បញ្ហាទី ២ - នាគសេនប្បញ្ហា

ព្រះថេរៈ ថ្វាយព្រះពរសួរថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ ភាពប្រៃជាអ្វីដែលដឹងបានដោយភ្នែកឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែនព្រះគុណម្ចាស់ ជាអ្វីដែលដឹងបានដោយភ្នែក ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់ដឹងត្រឹមត្រូវហើយឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ភាពប្រៃជាអ្វីដែលដឹងបាន ដោយអណ្តាត ឬ យ៉ាងណា ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ត្រឹមត្រូវ មហាបពិត្រ ភាពប្រៃជាអ្វីដែលដឹងបានដោយអណ្តាត ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ មនុស្សយើងដឹងប្រៃបានដោយអណ្តាតទាំងអស់ឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ត្រឹមត្រូវ មហាបពិត្រ មនុស្សយើងដឹងប្រៃបានដោយអណ្តាតទាំងអស់ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ប្រសិនបើមនុស្សយើងដឹងប្រៃបានដោយអណ្តាតទាំងអស់នោះ ព្រោះហេតុអ្វីទើបប្រើគោអូសយកអំបិលនោះមក ជាច្រើនរទេះទៅ គួរ​តែ​យក​មក​ចំពោះ​តែ​ភាព​ប្រៃ​ប៉ុណ្ណោះ មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកណាក៏មិនអាចញែកយកចំពោះតែភាពប្រៃប៉ុណ្ណោះបានទេ ធម៌ទាំងនេះរួមនៅក្នុងបណ្តុំតែមួយ ដល់ភាពជាអារម្មណ៍ដែលផ្សេងគ្នា, សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ ភាព​ប្រៃ​មាន​ទម្ងន់​ដែរ​ឬ? អ្នកណាក៏អាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងភាពប្រៃបានឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែនព្រះគុណម្ចាស់ អ្នកណាក៏អាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងភាពប្រៃបាន ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកណាក៏មិនអាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងភាពប្រៃបានទេ ទម្ងន់របស់អំបិលប៉ុណ្ណោះ ដែលអ្នកណាក៏អាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងបាន ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ”៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ២

បញ្ហានេះ ជាបញ្ហាដែលព្រះនាគសេនជាអ្នកចាប់ផ្តើមសួរ ទើបឈ្មោះថា នាគសេនប្បញ្ហា។

ពាក្យថា ដល់ភាពជាអារម្មណ៍ដែលផ្សេងគ្នា គឺជាអារម្មណ៍ផ្សេងគ្នា បាន​សេចក្តីថា ភាពប្រៃជារសារម្មណ៍ ( អារម្មណ៍គឺ រស ) ក្នុងបណ្តាអារម្មណ៍ ៦ ។ ដុំអំបិលជាបណ្តុំនៃធាតុ ៤ មាន​ធាតុ​ដី​ជា​ដើម ធាតុ៣ គឺ ធាតុដី ធាតុភ្លើង និងធាតុខ្យល់ ជាផោដ្ឋព្វារម្មណ៍ ចំណែកធាតុទឹកជាធម្មារម្មណ៍ រូបភាពដុំអំបិលជារូបារម្មណ៍ ក្លិនជាគន្ធារម្មណ៍ ទម្ងន់(ឬភាពធ្ងន់ស្រាល) ជា​ធម្មារម្មណ៍។ល។ ព្រះថេរៈមានបំណងនឹងបង្ហាញ នូវភាពជាអារម្មណ៍ផ្សេងគ្នា នៃធម៌ ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងបណ្តុំតែមួយនោះ ទើបថ្វាយព្រះពរសួរថា“ អ្នក​ណា​ក៏​អាច​ប្រើ​ជញ្ជីង​ថ្លឹង​ភាព​ប្រៃ​បាន​ឬ?”។ ព្រះរាជា ព្រោះទ្រង់យល់ថា ដុំអំបិលនិងភាពប្រៃជាធម្មជាតិតែមួយ ទើបទ្រង់ឆ្លើយទទួលថា “ពិតមែនព្រះគុណម្ចាស់ អ្នកណាក៏អាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងភាពប្រៃបាន” ដូចនេះ។ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ទើបព្រះថេរៈបដិសេធការយល់ ខុសរបស់ព្រះរាជា រួចថ្វាយព្រះពរឱ្យទ្រង់ជ្រាបថា ជាអារម្មណ៍ផ្សេងគ្នា៕

បញ្ហាទី ៣ - បញ្ចាយតនកម្មនិពត្តប្បញ្ហា

ព្រះរាជា ទ្រង់មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អាយតនៈ ៥ យ៉ាងទាំងនេះ កើតពីកម្មផ្សេង ៗ ឬក៏កើតពីកម្មតែមួយ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អាយតនៈ ៥ យ៉ាង កើត​ពីកម្មផ្សេង ៗ គ្នា ពុំមែនកើតពីកម្មតែមួយនោះទេ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច អ្នកចម្ការបានព្រោះគ្រាប់រុក្ខជាតិប្រភេទផ្សេង ៗ គ្នា ក្នុងចម្ការមួយកន្លែង គ្រាប់​រុក្ខជាតិ​មាន​ប្រភេទ​ផ្សេងៗ គ្នា​ទាំង​នោះ នឹងហុចផលជាប្រភេទផ្សេង ៗ គ្នា មែនឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែនព្រះគុណម្ចាស់ នឹងហុចផលជាប្រភេទ ផ្សេងៗ គ្នា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ អាយតនៈ ៥ យ៉ាងក្រុមណា អាយតនៈ ៥ យ៉ាងក្រុមនោះ សុទ្ធតែកើតពីកម្មផ្សេង ៗ គ្នា ពុំមែន​កើតពីកម្ម​តែ​មួយ​នោះទេ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ”៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៣

បញ្ហាមានការសួរដល់អាយតនៈ ៥ យ៉ាង ដែលជារបស់កើតពីកម្ម ឈ្មោះថា បញ្ចាយតនកម្មនិពត្តប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា អាយតនៈ ៥ យ៉ាង គឺ អាយតនៈដែលជាទ្វារ ៥ យ៉ាង គឺ ចក្ខ្វាយតនៈ សោតាយតនៈ ឃានាយតនៈ ជិវ្ហាយតនៈ និង កាយាយតនៈ ។

ពាក្យថា កើតពីកម្មផ្សេង ៗ គ្នា បានសេចក្តីថា ចក្ខ្វាយតនៈ គឺ ប្រសាទភ្នែក រមែងកើតពីកម្ម ដែលសម្រេចឡើងដោយសារ រូបតណ្ហា គឺ សេចក្តីរីករាយពេញចិត្តចំពោះរូប ។ សោតា​យតនៈ គឺ ប្រសាទ​ត្រចៀក រមែងកើតពីកម្ម ដែលសម្រេចឡើងដោយសារ សទ្ទតណ្ហា គឺ សេចក្តីរីករាយពេញចិត្ត ចំពោះសំឡេង ។ ឃានាយតនៈ គឺប្រសាទច្រមុះ រមែងកើតពីកម្ម ដែល​សម្រេច​ឡើង​ដោយ​សារ គន្ធ​តណ្ហា គឺ ភាព​រីក​រាយ​ពេញចិត្តចំពោះក្លិន ។ ជិវ្ហាយតនៈរមែងកើតពីកម្ម ដែលសម្រេចឡើងដោយសារ រសតណ្ហា គឺ សេចក្តីរីករាយពេញចិត្ត ចំពោះរស ។ កាយា​យតនៈ​រមែង កើត​ពី​កម្ម ដែល​សម្រេច​ឡើង​ដោយ​សារ ផោដ្ឋព្វ​តណ្ហា គឺ សេចក្តី​រីក​រាយ​ពេញ​ចិត្ត​ចំពោះ​ភាពត្រជាក់ ក្តៅ ទន់ រឹង ដែលមកប៉ះកាយ ។ ម៉្យាង​វិញទៀត អាយតនៈ ទោះ​ជា​ទាំង​៥ នោះ របស់​សត្វ​ដែល​កើត​ក្នុង​ទុគ្គតិ រមែង​កើត​ពី​អកុសល​កម្ម ចំណែក​របស់​សត្វ​ដែល​កើត​ក្នុង​សុគតិ រមែង​កើត​ពី​កុសលកម្ម ដូច​នេះ។ ក្នុង​​អដ្ឋក​ថា មិលិន្ទប្បញ្ហា លោក​​នៅ​​បាន​ចែក​​ទៅ​តាម​ភាព​ផ្សេង​គ្នា​នៃ​កម្ម ២ យ៉ាង គឺ កុសល​កម្ម និង​អកុសល​កម្ម យ៉ាងនេះទៀតថា “ ក្នុងគ្រាណាដែលបុគ្គលកើតមានទស្សនកិច្ច ( កិច្ច គឺការឃើញរូប ) ឃើញ​រូបគួរឱ្យ​ប្រាថ្នា​ដោយ​ភ្នែក ក្នុង​គ្រា​នោះ ចក្ខ្វា​យតនៈ​រមែង​កើត​ពី​កុសល​កម្ម​តែ​មួយ​មុខ។ល។ ក្នុងគ្រាណាដែលកើតមានទស្សនកិច្ចឃើញរូបមិនគួរឱ្យប្រាថ្នាដោយភ្នែក ក្នុងគ្រានោះ ចក្ខ្វា​យតនៈ​រមែង​កើត​ពី​អកុសល​កម្ម​តែ​មួយ​មុខ ” ដូចនេះ លោកមិនគួរពោលយ៉ាងនេះទេ ព្រោះថាអត្តភាពជាមនុស្ស ដោយរួមទាំងអាយតនៈ គឺ ប្រសាទរូប ៥ យ៉ាងនេះ កើតឡើងពីកុសលកម្ម ដែល​បាន​ធ្វើ​ទុក​ក្នុងភពមុន តែ​មួយ​មុខ​ប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុង​ពេលឃើញរូបដោយភ្នែក រូបនោះទោះជាគួរឱ្យប្រាថ្នាក៏ដោយ មិនគួរឱ្យប្រាថ្នាក៏ដោយ ពុំមានអំណាចផ្លាស់ប្តូរប្រសាទរូប ៥ ដែល​ជារូបធម៌​ទាំង​នេះ​បាន​ទេ គឺ​នៅ​តែ​ជា​រូប ដែល​កើត​ឡើង​ពី​កុសល​កម្ម តែ​មួយ​មុខ ព្រោះ​រូប ជា​ធម្មជាតិ​ងងឹត មិនដឹងអារម្មណ៍ វិបាកគឺ ចក្ខុវិញ្ញាណដែលឃើញរូបប៉ុណ្ណោះ រមែង​ផ្លាស់ប្តូរ​ទៅតាម​អារម្មណ៍ គឺ ប្រសិនបើ​រូប​ដែល​ឃើញ​នោះ ជា​ឥដ្ឋា​រម្មណ៍​គួរ​ឱ្យ​ប្រាថ្នា ចក្ខុ​វិញ្ញាណ​នោះ​គឺ​ជា​វិបាក​ដែល​កើត​ពី​កុសល​កម្ម ប្រសិន​បើ​រូប​ដែល​ឃើញ​នោះ ជា​អនិដ្ឋា​រម្មណ៍​មិន​គួរ​ឱ្យ​ប្រាថ្នា ចក្ខុ​វិញ្ញាណ​នោះ​គឺ​ជា​វិបាក​ដែល​កើត​ពី​អកុសល​កម្ម ព្រោះ​វិបាក​ជា​នាម​ធម៌ ជា​ធម្មជាតិ​ដែល​ដឹង​អារម្មណ៍ ទើប​ផ្លាស់​ប្តូរទៅតាមអារម្មណ៍បាន ទោះជាអាយតនៈ ៥ ផ្សេងទៀត ក៏គួរ​ជ្រាប​ដោយ​ន័យ​នេះ ផងចុះ៕

បញ្ហាទី ៤ - កម្មនានាករណប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រោះហេតុអ្វីបានជាមនុស្សគ្រប់រូប ទើបមានភាពមិនស្មើគ្នា គឺ ពួកខ្លះមានអាយុខ្លី ពួកខ្លះមានអាយុវែង ពួក​ខ្លះ​មាន​ជំងឺ​ឈឺ​ថ្កាត់​ច្រើន ពួក​ខ្លះ​មាន​ជំងឺ​ឈឺ​ថ្កាត់​តិច ពួក​ខ្លះ​មាន​ពណ៌​សម្បុរ​អាក្រក់ ពួកខ្លះមានពណ៌សម្បុរល្អស្អាត ពួកខ្លះមានយសសក្តិទាប ពួកខ្លះមានយសសក្តិខ្ពស់ ពួកខ្លះមានភោគទ្រព្យច្រើន ពួក​ខ្លះ​មាន​ភោគ​ទ្រព្យ​តិច ពួក​ខ្លះ​មាន​ត្រកូល​ទាប ពួកខ្លះមានត្រកូលខ្ពស់ ពួកខ្លះមានបញ្ញាទាប ពួកខ្លះមានបញ្ញាខ្ពស់ ? ”

ព្រះថេរៈ ថ្វាយវិសជ្ជនាថា “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រោះហេតុអ្វីដើមឈើ គ្រប់ជំពូកមានភាពមិនស្មើគ្នា គឺ ពួកខ្លះជូរ ពួកខ្លះប្រៃ ពួកខ្លះហឹរ ពួកខ្លះល្វីង ពួកខ្លះចត់ ពួកខ្លះផ្អែម?”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាយល់ថា ដើមឈើគ្រប់​ជំពូកមានភាពមិនស្មើគ្នា ព្រោះហេតុមានភាពផ្សេងគ្នានៃពូជ(ប្រភេទ)រុក្ខជាតិ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ មនុស្សគ្រប់រូបមានភាពមិនស្មើគ្នា គឺ ពួកខ្លះអាយុខ្លី ពួកខ្លះអាយុវែង ពួកខ្លះមានជំងឺឈឺថ្កាត់ច្រើន ពួក​ខ្លះ​មាន​ជំងឺ​ឈឺថ្កាត់​តិច ពួក​ខ្លះមានពណ៌សម្បុរអាក្រក់ ពួកខ្លះមានពណ៌សម្បុរល្អស្អាត ពួកខ្លះមានយសសក្តិតិច ពួកខ្លះមានយសសក្តិច្រើន ពួកខ្លះមានត្រកូលទាប ពួកខ្លះមានត្រកូលខ្ពស់ ពួក​ខ្លះ​មាន​បញ្ញា​ទាប ពួក​ខ្លះ​មាន​បញ្ញាខ្ពស់ ព្រោះហេតុគឺ ភាពផ្សេងគ្នានៃកម្ម ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ភាសិតសេចក្តីនេះទុកថា “កម្មស្សកា មាណវ សត្តា កម្ម​ទាយាទា កម្មយោនី កម្មពន្ធូ កម្មប្បដិសរណា កម្មំ សត្តេ វិភជតិ យទិទំ ហីនប្បណីតតាយ (១) ” ប្រែថា “ ម្នាលមាណព សត្វទាំងឡាយមានកម្មជារបស់ខ្លួន ជាទាយាទទទួលកម្ម មាន​កម្ម​ជា​កំណើត មាន​កម្ម​ជា​ពូជ​ពង្ស មាន​កម្ម​ជា​ទីពឹង​ពាក់​អាស្រ័យ កម្មរមែងបែងចែកសត្វ ដើម្បីឱ្យជាមនុស្សអាក្រក់និងប្រណីត ” ដូចនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ”៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៤

បញ្ហាមានការពោលដល់ហេតុ គឺភាពផ្សេងគ្នានៃកម្ម ឈ្មោះថា កម្ម-នានាករណប្បញ្ហា។

ពាក្យថា កម្មស្សកា - មានកម្មជារបស់ខ្លួន គឺ មានកម្មជាសម្បត្តិរបស់ខ្លួន ។

ពាក្យថា កម្មទាយាទា - ជាទាយាទទទួលកម្ម គឺ មានកម្មជាមរតក បានសេចក្តីថា អ្នកណាធ្វើកម្ម ទោះជាកុសលក៏ដោយ អកុសលក៏ដោយ តទៅអនាគត អ្នកនោះឯងជាអ្នកទទួលមរតក គឺកម្មនោះនឹងប្រគល់ឱ្យអ្នកដទៃទទួលជំនួសពុំបានឡើយ ពោលគឺ ត្រូវសោយវិបាកដែលគួរឱ្យប្រាថ្នាខ្លះ មិនគួរឱ្យប្រាថ្នាខ្លះ ដែលបណ្តាលមកពីកម្មនោះ ដោយខ្លួនឯង។

ពាក្យថា កម្មយោនី - មានកម្មជាកំណើត គឺ មានកម្មជាហេតុ បានសេចក្តីថា ការប្រព្រឹត្តទៅនៃសត្វទាំងឡាយ កម្មមានចំណែកជាហេតុយ៉ាងសំខាន់ ។

ពាក្យថា កម្មពន្ធូ - មានកម្មជាពូជពង្ស គឺមានកម្មជាសាច់ញាតិ បានសេចក្តីថា សត្វទាំងឡាយមានមាតាបិតា បងប្អូនប្រុស បងប្អូនស្រី ជាដើម ជាសាច់ញាតិឧបការៈខ្លះ បៀតបៀនខ្លះ យ៉ាង​ណា​មិញ ក៏មានកម្មរបស់ខ្លួននេះឯង ជាសាច់ញាតិដែលមានឧបការៈខ្លះ បៀតបៀនខ្លះ ដូចនេះដែរ ។

ពាក្យថា កម្មប្បដិសរណា - មានកម្មជាទីពឹងពាក់អាស្រ័យ គឺមានកម្មជាទីពឹង មានកម្មជាទីតាំងអាស្រ័យដែលល្អខ្លះ មិនល្អខ្លះ ។

ពាក្យថា ដើម្បីឱ្យជាមនុស្សអាក្រក់ និងប្រណីត បានសេចក្តីថា ភាពជាមនុស្សមានអាយុខ្លី ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានអាយុវែង ឈ្មោះថាប្រណីត(គឺល្អ) ។ ភាព​ជា​មនុស្ស​មាន​ជំងឺ​ឈឺ​ថ្កាត់​ច្រើន ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានជំងឺឈឺថ្កាត់តិច ឈ្មោះថាប្រណីត ។ ភាពជាមនុស្សមានពណ៌សម្បុរអាក្រក់ ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាព​ជា​មនុស្ស​មាន​ពណ៌​សម្បុរ​ល្អ​ស្អាត ឈ្មោះ​ថា​ប្រណីត។ ភាពជាមនុស្សមានយសសក្តិតិច ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានយសសក្តិច្រើន ឈ្មោះថាប្រណីត ។ ភាពជាមនុស្សមានភោគទ្រព្យតិច ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាព​ជា​មនុស្ស​មាន​ភោគ​ទ្រព្យច្រើន ឈ្មោះថាប្រណីត ។ ភាពជាមនុស្សមានត្រកូលទាប ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានត្រកូលខ្ពស់ ឈ្មោះថាប្រណីត ។ ភាព​ជា​មនុស្ស​មាន​បញ្ញា​ទាប ឈ្មោះ​ថា​អាក្រក់ ភាព​ជា​មនុស្ស​មាន​បញ្ញា​ច្រើន ឈ្មោះថាប្រណីត ដូចនេះ ៕

បញ្ហាទី ៥ - វាយាមករណប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពួកលោកម្ចាស់តែងតែពោលថា “ យ៉ាងដូចម្តេចទើបទុក្ខនេះរលត់ផុតទៅ ហើយទុក្ខផ្សេងក៏មិនកើតឡើង ” ដូចនេះ មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ការបួសរបស់អាត្មាភាពមានប្រការដែលពោលមកនេះ ជាប្រយោជន៍ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ប្រយោជន៍អ្វីដោយការព្យាយាមពីចម្ងាយ គួរតែព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះថេរៈ វិសជ្ជនាថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ សេចក្តីព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការមិនបាន សេចក្តីព្យាយាមពីចម្ងាយប៉ុណ្ណោះ ជាសេចក្តី​ព្យាយាម​ដែល​ប្រើ​ការ​បាន”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ព្រះអង្គមានបន្ទូលឱ្យគេជីកអណ្តូងទឹក មានបន្ទូលឱ្យគេជីកស្រះទឹក ក្នុង​វេលាដែល​ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ស្រេក​ទឹក រួចទ្រង់មានព្រះតម្រិះថា “ យើងនឹងសោយទឹក ” ដូចនេះ ឬយ៉ាងណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សេចក្តីព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការមិនបាន សេចក្តី​ព្យាយាម​ពី​ចម្ងាយ​ប៉ុណ្ណោះ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការបាន ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ព្រះអង្គមានបន្ទូលឱ្យគេភ្ជួរស្រែ មានបន្ទូលឱ្យគេព្រោះស្រូវសាលី មានបន្ទូល​ឱ្យគេប្រមូល​ផល​ស្រូវ ក្នុង​វេលា​ដែល​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ឃ្លាន ហើយទ្រង់មានព្រះតម្រិះថា “យើងនឹងបរិភោគបាយ ” ដូចនេះ ឬយ៉ាងណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សេចក្តីព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ ជាសេចក្តីព្យាយាម ដែលប្រើការមិនបាន សេចក្តី​ព្យាយាម​ពី​ចម្ងាយ​ប៉ុណ្ណោះ ជាសេចក្តីព្យាយាម ដែលប្រើការបាន ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ព្រះអង្គមានបន្ទូលឱ្យគេជីកប្រឡាយជុំវិញក្រុង មានបន្ទូលឱ្យគេសាងកំពែង មាន​បន្ទូល​ឱ្យ​គេ​ធ្វើ​ខ្លោង​ទ្វារ មាន​បន្ទូល​ឱ្យ​គេសាងប៉មការពារ មានបន្ទូលឱ្យគេប្រមែប្រមូលធញ្ញាហារទុក ខ្លួនព្រះអង្គផ្ទាល់ក៏ទ្រង់នឹងសិក្សាក្នុងរឿងដំរី ទ្រង់នឹងសិក្សាក្នុងរឿងសេះ ទ្រង់​នឹង​សិក្សា​ក្នុង​រឿង​រថ ទ្រង់​នឹង​សិក្សា​ក្នុង​រឿង​ធ្នូ ទ្រង់​នឹង​សិក្សា​ក្នុងរឿងដាវ ក្នុងវេលាដែលសង្គ្រាមកើតឡើង យ៉ាងនោះឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សេចក្តីព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការមិនបាន សេចក្តី​ព្យាយាម​ពី​ចម្ងាយ​ប៉ុណ្ណោះ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការបាន។ សូម​ថ្វាយព្រះពរ ប្រការនេះ សមពិតដូចដែលព្រះដ៏មានព្រះភាគត្រាស់ទុកថា ៖ “ បុគ្គលដឹងថា ប្រការ​មួយជា​ប្រយោជន៍​ចំពោះ​ខ្លួន គួរ​ធ្វើ​ប្រការ​នោះ​ពី​ចម្ងាយ​ទៅ​ចុះ បុគ្គលជាអ្នកប្រាជ្ញមិនគួរស្របតាមគំនិតរបស់ឈ្មួញរទេះ ដឹងហើយក៏ពុះពារអំពីចម្ងាយ ។ ប្រៀបដូចជាឈ្មួញរទេះ លះបង់ចោលផ្លូវធំដែលរាបស្មើ រួច​ទៅ​កាន់​ផ្លូវ​ដែល​រដិប​រដុប ភ្លៅរទេះបែកបាក់ទៅ ក៏រមែងសោកសៅដូចនេះ ” យ៉ាងនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៥

បញ្ហាស្តីអំពីការធ្វើសេចក្តីព្យាយាម ឈ្មោះថា វាយាមករណប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា ពេលដែលវេលាមកដល់ ព្រះរាជាទ្រង់សំដៅយកវេលាចាស់ជិតស្លាប់ ។ ពាក្យថា អ្វីជាប្រយោជន៍របស់ខ្លួន គឺ កិច្ចការណាដែលប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីជាប្រយោជន៍ ជួយ​ឧបត្ថម្ភ​ចំពោះ​ខ្លួន ទាំង​ក្នុង​លោក​នេះ និងលោកខាងមុខ និងដើម្បីប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ គឺ ព្រះនិព្វាន ។

ពាក្យថា គេចចេញពីធម៌ គឺ គេចចេញ គឺ លះពីការធ្វើកុសល ។

ពាក្យថា ប្រព្រឹត្តតែអធម៌ គឺ ប្រព្រឹត្តជានិច្ចកាលនូវអកុសល ៕

បញ្ហាទី ៦ - នេរយិកគ្គិឧណ្ហភាវប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពួកលោកម្ចាស់តែងតែពោលថា “ ភ្លើងនរកក្តៅខ្លាំងជាងភ្លើងធម្មតា ដុំថ្មទោះជាទំហំតូចមួយ ដាក់ចូលទៅក្នុងភ្លើងធម្មតា ត្រូវ​ដុតពេញ​មួយ​ថ្ងៃ ក៏រក​ភាព​វិនាស​គ្មាន ដុំថ្មទោះជាទំហំធំប៉ុនផ្ទះ ដាក់ចូលទៅក្នុងភ្លើងនរក តែមួយភ្លែតប៉ុណ្ណោះ ក៏ដល់ភាពវិនាសទៅ ” ដូចនេះ ។ ខ្ញុំ​ព្រះករុណា​មិនជឿ​ពាក្យ​ដែល​ពោល​នេះ​ទេ ហើយ​ទោះ​ជា​ពាក្យ​ដែល​ពួក​លោក​ម្ចាស់​ពោល​យ៉ាង​នេះ​ថា “ពួកសត្វនរកដែលឧប្បត្តិនៅក្នុងនរកនោះ ត្រូវភ្លើងឆេះនៅក្នុងនរក ទោះជាច្រើនពាន់ឆ្នាំ ក៏មិន​ដល់​ភាព​វិនាស​ឡើយ” ដូចនេះនោះ ខ្ញុំព្រះករុណាក៏មិនជឿដែរ ”

ព្រះនាគសេន ថ្វាយព្រះពរថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច សត្វពពួកនាគក្តី ពពួកក្រពើក្តី ពពួកអណ្តើកក្តី ពពួកក្ងោកក្តី ពពួក​លលក​ក្តី រមែង​ស៊ី​ដុំ​ថ្ម និងដុំក្រួសរឹង ៗ បាន មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន រមែងស៊ីបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ដុំថ្ម ដុំក្រួសទាំងនោះ ដែលនៅក្នុងពោះរបស់សត្វទាំងនោះ ដល់ភាពវិនាសទៅ ពិតមែនឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ ពិតមែន រមែងដល់ភាពវិនាសទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ប៉ុន្តែកូនខ្ចីក្នុងពោះរបស់សត្វទាំងនោះ ដល់ភាពវិនាសទៅដែរឬ ទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ព្រោះហេតុអ្វីឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាយល់ថា រមែងមិនដល់ភាពវិនាសទៅទេ ពីព្រោះជាអ្វីដែលកម្មចាត់ចែង ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ពួកសត្វទាំងឡាយត្រូវភ្លើងឆេះនៅក្នុងនរក ទោះជារហូតច្រើនពាន់ឆ្នាំ មិនដល់ភាពវិនាសទៅ ពីព្រោះ​ជាអ្វីដែល​កម្ម​ចាត់​ចែង។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ភាសិតសេចក្តីប្រការនេះទុកថា “សោ ន តាវ កាលំ ករោតិ, យាវ ន តំ បាបកម្មំ ពយន្តី ហោតិ (១) - សត្វនរកនោះ ដរាប​ណា​កម្មអាក្រក់នៅមិនទាន់បញ្ចប់ ដរាបនោះនឹងមិនទាន់ស្លាប់ ” ដូចនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច សត្វពពួកសីហៈក្តី ពពួកខ្លាធំក្តី ពពួកខ្លាដំបងក្តី ពពួកសុនខក្តី រមែងស៊ីឆ្អឹង ឬ សាច់រឹង ៗ បាន មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន រមែងស៊ីបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ឆ្អឹងនិងសាច់រឹង ៗ ទាំងនោះ ដែលនៅក្នុងពោះរបស់សត្វទាំងនោះ រមែងដល់ភាពវិនាសទៅ ពិតមែនឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ ពិតមែន រមែងដល់ភាពវិនាសទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ប៉ុន្តែកូនខ្ចីក្នុងពោះរបស់សត្វទាំងនោះដល់ភាពវិនាសទៅដែរឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ព្រោះហេតុអ្វីឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាយល់ថា រមែងមិនដល់ភាពវិនាសទៅទេ ពីព្រោះជាអ្វីដែលកម្មចាត់ចែង ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ពួកសត្វទាំងឡាយត្រូវភ្លើងឆេះនៅក្នុងនរក ទោះជារហូតច្រើនពាន់ឆ្នាំ មិនដល់ភាពវិនាសទៅ ពីព្រោះ​ជា​អ្វី​ដែល​កម្ម​ចាត់​ចែង ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ពួកស្ត្រីជនជាតិយោនកដែលជាសុខុមាលជាតិក្តី ពួកក្សត្រីដែលជាសុខុមាលជាតិក្តី ពួក​ស្ត្រីព្រាហ្មណ៍​ដែល​ជា​សុខុមាល​ជាតិ​ក្តី ពួកស្ត្រីគហបតី ដែលជាសុខុមាលជាតិក្តី រមែងបរិភោគនូវរបស់ទំពារឹង ៗ សាច់រឹង ៗ បាន មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ រមែងបរិភោគបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ របស់ទំពារឹង ៗ សាច់រឹង ៗ ទាំងនោះ ដែលនៅក្នុងពោះរបស់ស្ត្រីទាំងនោះ រមែងដល់ភាពវិនាសទៅមែនឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ ពិតមែន រមែងដល់ភាពវិនាសទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ប៉ុន្តែកូនខ្ចីក្នុងពោះរបស់ស្ត្រីទាំងនោះដល់ភាពវិនាសទៅដែរឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ពួកសត្វទាំងឡាយត្រូវភ្លើងឆេះនៅក្នុងនរក ទោះជារហូតច្រើនពាន់ឆ្នាំ មិនដល់ភាពវិនាសទៅ ពីព្រោះ​ជា​អ្វី​ដែល​កម្ម​ចាត់​ចែង។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ភាសិតសេចក្តីប្រការនេះទុកថា “សត្វនរកនោះ ដរាបណាកម្មអាក្រក់នៅមិនទាន់បញ្ចប់ ដរាបនោះនឹងមិនទាន់ស្លាប់” ដូច​នេះ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៦

បញ្ហាមានការសួរដល់កម្តៅនៃភ្លើងនរក ឈ្មោះថា នេរយិកគ្គិឧណ្ហភាវប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា កម្មាធិកតេន ប្រែថា ព្រោះជាអ្វីដែលកម្មចាត់ចែងក៏បាន ប្រែថា ព្រោះកម្មដែលបានចាត់ចែងទុកក៏បាន ឬ ម៉្យាងវិញទៀត ប្រែថា ព្រោះកម្មដែលខ្លួនបានចាត់ចែងធ្វើរួចរាល់ ។

ពាក្យថា ដរាបណាកម្មអាក្រក់នោះនៅមិនទាន់បញ្ចប់ បានសេចក្តីថា ដរាបណា កម្មអាក្រក់ដែលបានចាត់ចែងធ្វើរួចរាល់ហើយនោះ នៅមិនទាន់បញ្ចប់ គឺ នៅហុចវិបាកមិនទាន់បញ្ចប់ នៅ​មិន​ទាន់​អស់​វិបាក ដរាបនោះ សត្វនរកនោះនឹងមិនទាន់ស្លាប់ គឺ នឹងមិនទាន់រំកិលចេញពីនរកនោះ ៕

បញ្ហាទី ៧ - បឋវិសណ្ឋារកប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ទាំងឡាយតែងតែពោលថា “ផែនដីដ៏ធំនេះ តម្កល់នៅលើទឹក ទឹកតម្កល់នៅលើខ្យល់ ខ្យល់តម្កល់នៅលើអាកាស ” ដូច​នេះ សូម្បី​ពាក្យ​នេះ ខ្ញុំ​ព្រះ​ករុណា​ក៏​មិន​ជឿ​ដែរ ”

ព្រះថេរៈ ប្រើធមក្រកដួសទឹក ថ្វាយព្រះពរព្រះចៅមិលិន្ទឱ្យទ្រង់យល់ថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ ទឹកនេះជាទឹកដែលខ្យល់ទ្រទុកយ៉ាងណា ទោះជាទឹកដែលទ្រផែនដីនោះ ក៏ជា​ទឹក​ដែល​ខ្យល់​ទ្រទុក ដូចនោះដែរ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៧

បញ្ហាមានការសួរដល់ទឹកទ្រផែនដី ឈ្មោះថា បឋវិសណ្ឋារកប្បញ្ហា ៕

បញ្ហាទី ៨ - និរោធនិព្វានប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន និរោធឈ្មោះថា និព្វានឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ត្រឹមត្រូវ និរោធឈ្មោះថា និព្វាន ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន និរោធឈ្មោះថា និព្វានយ៉ាងដូចម្តេច ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពួកពាលបុថុជ្ជនទាំងឡាយទាំងពួង រមែងភ្លើតភ្លើន រមែងត្រេកត្រអាល រមែងជាប់ចិត្តនឹងអាយតនៈខាងក្នុង និងអាយតនៈខាងក្រៅទាំងឡាយ។ ពួក​ពាល​បុថុជ្ជន​ទាំងនោះ ទើបត្រូវចរន្ត(តណ្ហា)នោះ ផាត់នាំទៅ ទើបមិនរួចផុត ពីការកើត ពីការចាស់ ពីការស្លាប់ ពីការសោកសៅ ពីការយំខ្សឹកខ្សួល ពីសេចក្តីទុក្ខនៃកាយ ពី​សេចក្តី​ទុក្ខ​នៃ​ចិត្ត ពី​សេចក្តី​ណែន​តឹង​ទ្រូង អាត្មាភាព​សូម​ពោល​ថា រមែងមិនរួចផុតពីទុក្ខ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអរិយសាវក អ្នកដែលមានធម៌បានស្តាប់រួចហើយ រមែងមិនភ្លើតភ្លើន មិន​ត្រេក​ត្រអាល រមែង​មិន​ជាប់​ចិត្ត​នឹង​អាយតនៈ​ខាង​ក្នុង និង​អាយតនៈ​ខាង​ក្រៅ​ទាំង​ឡាយ។ ពេលព្រះអរិយសាវកនោះមិនភ្លើតភ្លើន មិនត្រេកត្រអាល មិនជាប់ចិត្តនឹងអាយតនៈខាងក្នុង និង​អាយតនៈ​ខាង​ក្រៅ​ទាំង​ឡាយ​នោះ តណ្ហាក៏រមែងរលត់ទៅ ។ ព្រោះតណ្ហារលត់ទៅ ទើបឧបាទានរលត់ទៅ ។ ព្រោះឧបាទានរលត់ទៅ ទើបភពរលត់ទៅ ទើបការកើតរលត់ទៅ ការចាស់ ការ​ស្លាប់ ការ​សោក​សៅ ការ​យំ​ខ្សឹក​ខ្សួល សេចក្តី​ទុក្ខ​នៃ​កាយ សេចក្តីទុក្ខនៃចិត្ត សេចក្តីណែនតឹងទ្រូង ទើបរលត់ទៅ និរោធ(ការរលត់)នៃគំនរទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែង​មាន​ដោយ​ប្រការ​ដូច​ពោល​មកនេះ។ សូមថ្វាយព្រះពរ និរោធឈ្មោះថា និព្វាន ដូចពោលខាងលើ មកនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៨

បញ្ហាមានការសួរដល់និរោធ និង និព្វាន ឈ្មោះថា និរោធនិព្វាន-ប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន និរោធឈ្មោះថា និព្វានយ៉ាងដូចម្តេច ? មានអត្ថន័យថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន និរោធ(ការរលត់)របស់អ្នកណា ហៅនិរោធរបស់អ្នកនោះថានិព្វាន បានយ៉ាងដូចម្តេច ? ”

បទថា សុត្វា - អ្នកដែលមានធម៌បានស្តាប់រួចហើយ គឺ ព្រះអរិយសាវកអ្នកមានសុតៈ ដោយសុតៈ គឺព្រះអរិយមគ្គ ។ ប្រាកដណាស់ បុគ្គលជាក់ច្បាស់ធម៌ណា ធម៌នោះឈ្មោះថា សុតៈ ប្រែថា ធម៌ដែលខ្លួនបានស្តាប់ល្អហើយ ។ ព្រះអរិយមគ្គមានអង្គ ៨ ជាធម៌ដែលព្រះអរិយសាវកជាក់ច្បាស់រួចហើយ ព្រោះហេតុនោះ ទើបបានឈ្មោះថា សុតៈ - ធម៌​ដែល​បាន​ស្តាប់​រួច​ហើយ និង ព្រះ​អរិយបុគ្គល​ទាំងឡាយ ក៏ឈ្មោះថា សុត្វា - អ្នកដែលមានធម៌បានស្តាប់រួចហើយ ។

ពាក្យថា មិនភ្លើតភ្លើន មិនត្រេកត្រអាល មិនជាប់ចិត្ត គឺមិនភ្លើតភ្លើនថា “ ល្អ ” មិនត្រេកត្រអាលថា “ ល្អ ” មិនជាប់ចិត្តថា “ ល្អ ” ដោយអំណាចនៃបញ្ញា ដែលឃើញហើយថា មិនស្អាត មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា ។

ដោយពាក្យថា តណ្ហានិរោធា - ព្រោះតណ្ហារលត់ទៅ ឧបាទាននិរោធា- ព្រោះឧបាទានរលត់ទៅ ភវនិរោធា - ព្រោះភពរលត់ទៅ ជាតិនិរោធា- ព្រោះជាតិរលត់ទៅ ដូចនេះ ជាពាក្យ​ថ្លែង​ដល់​ការ​រលត់​ទៅ​នៃ​ហេតុ លោក​សម្តែង​ការ​រលត់​ទៅ​នៃ​សមុទ​យសច្ចៈ ជាសច្ចៈដែលមគ្គអាចលះឱ្យអស់ទៅ ។ រីឯ ដោយពាក្យថា ឧបាទាននិរោធោ - ទើបឧបាទានរលត់ទៅ ភវនិរោធោ- ទើប​ភព​រលត់​ទៅ ជាតិ​និរោធោ- ទើប​ការ​កើត​រលត់​ទៅ ជរាមរណ៘ ឧបាយាសា និរុជ្ឈន្តិ- ការចាស់ ការស្លាប់ ៘ ការណែនតឹងទ្រូងទើបរលត់ទៅ ជា​ពាក្យ​ថ្លែង​ដល់​ការ​រលត់​ទៅ​នៃ​ផល លោកសម្តែងការរលត់ទៅនៃទុក្ខសច្ចៈ ជាសច្ចៈដែលមគ្គកំណត់ដឹង ។ ការរលត់ទៅនៃហេតុឈ្មោះថា និរោធ ។ ព្រោះពាក្យ ថា “និរោធ” ត្រាស់​សំដៅ​យក​ការ​រលត់​ទៅ​ព្រោះ​ត្រូវ​លះ​រហូត​អស់ទៅនៃហេតុ ពោលគឺសមុទ័យ។ ការរលត់ទៅនៃផលឈ្មោះថា និព្វាន ព្រោះពាក្យថា “និព្វាន” ត្រាស់សំដៅយកការរលត់ទៅ គឺ ការកើតឡើងតទៅទៀត មិន​បាន​នៃ​ផល ពោលគឺទុក្ខ។ ផលនឹងដល់ការរលត់ទៅ មិនកើតទៀត ព្រោះមានការរលត់ទៅនៃហេតុ ព្រោះហេតុនោះ ទើបនិរោធជាពាក្យតែមួយជាមួយនិព្វាន ដូចនេះ ៕

បញ្ហាទី ៩ - និព្វានលភនប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលរមែងបានព្រះនិព្វានគ្រប់គ្នា ឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ បុគ្គលនឹងបានព្រះនិព្វានគ្រប់គ្នា ក៏មិនមែន សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែអ្នកឯណាជាអ្នកប្រតិបត្តិត្រឹមត្រូវ ដឹងប្រាកដនូវអភិញ្ញេយ្យធម៌ កំណត់​ដឹង​បរិញ្ញេយ្យ​ធម៌ លះ​បហាតព្វ​ធម៌ ចម្រើន​ភាវេតព្វធម៌ ធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់នូវសច្ឆិកាតព្វធម៌ អ្នកនោះរមែងបានព្រះនិព្វាន ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៩

បញ្ហាមានការសួរដល់ការបានជាក់ព្រះនិព្វាន ឈ្មោះថា និព្វានលភន-ប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា អភិញ្ញេយ្យធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរដឹងជាខ្លាំង បានសេចក្តីថា ដឹងជ្រាលជ្រៅនូវធម៌ ដែលគួរដឹងជាខ្លាំង ។ ពីព្រោះជាការដឹងដល់លក្ខណៈនីមួយ ៗ របស់ធម៌ទាំងនោះ យ៉ាង​នេះថា “ ធម្មជាតិ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​រឹង គឺ ធាតុដី ធម្មជាតិដែលមានលក្ខណៈផ្តុំ គឺ ធាតុទឹក ៘ ធម្មជាតិដែលមានលក្ខណៈទង្គិចអារម្មណ៍ គឺ ផស្សៈ ធម្មជាតិ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​សោយ​អារម្មណ៍ គឺ វេទនា ” ដូចនេះ ជាដើម ។

ពាក្យថា បរិញ្ញេយ្យធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរកំណត់ដឹង បានសេចក្តីថា កំណត់ដឹង គឺ កំណត់កាន់យកដោយសតិ ហើយដឹងលក្ខណៈសាមញ្ញនៃធម៌នោះ ដោយអំណាចនៃវិបស្សនាបញ្ញា យ៉ាង​នេះ​ថា “ មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា ” ដូចនេះ ។

ពាក្យថា បហាតព្វធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរលះ បានសេចក្តីថា លះធម៌ដែលគួរលះ គឺ រាគៈ ទោសៈ មោហៈ ដោយការធ្វើឱ្យស្ងប់មិនអាចកញ្រ្ជោល ឡើងបាន ដោយអំណាចនៃញាណ ដែល​តាម​ឃើញ​តែ​ការ​រលត់ទៅ ការប្រាសចាកទៅ ការអស់ទៅនៃធម៌ទាំងឡាយ ជាបន្តបន្ទាប់ ។

ពាក្យថា ភាវេតព្វធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរចម្រើន បានសេចក្តីថា រមែងចម្រើនធម៌ ដែលគួរចម្រើន គឺ កុសលធម៌ដែលជាផ្នែកមួយនៃការត្រាស់ដឹង គឺ សមថៈ និង វិបស្សនា ។

ពាក្យថា សច្ឆិកាតព្វធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់ បានសេចក្តីថា រមែងធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់នូវធម៌ដែលគួរធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់ គឺ ព្រះនិព្វាន ។ ន័យម៉្យាងទៀត អរិយសច្ច ៤ ឈ្មោះថា អភិញ្ញេយ្យ​ធម៌ ព្រោះ​ជា​ធម៌​ដែល​គួរ​ដឹងជាខ្លាំង គឺ គួរដឹងដោយបញ្ញាដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ជាងបញ្ញាប្រក្រតីធម្មតា គឺ វិបស្សនាបញ្ញា និងមគ្គបញ្ញា។

ទុក្ខអរិយសច្ច គឺ ឧបាទានខន្ធ ៥ ឈ្មោះថា បរិញ្ញេយ្យធម៌ ព្រោះជាធម៌ដែលគួរកំណត់ដឹងដោយសតិ និងបញ្ញា ។ ពីព្រោះជាការដឹងដល់លក្ខណៈនីមួយ ៗ របស់ធម៌ទាំងនោះ យ៉ាង​នេះ​ថា “ ធម្មជាតិ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​រឹង គឺ ធាតុដី ធម្មជាតិដែលមានលក្ខណៈទង្គិចអារម្មណ៍ គឺ ផស្សៈ ” ដូចនេះ ជាដើម និងពីព្រោះជាការដឹងដល់សាមញ្ញលក្ខណៈ យ៉ាងនេះថា “ មិនទៀង ជា​ទុក្ខ ជាអនត្តា”។

ទុក្ខសមុទយអរិយសច្ច គឺ តណ្ហា ឈ្មោះថា បហាតព្វធម៌ ព្រោះជាធម៌ដែលគួរលះឱ្យអស់ទៅ ។

ទុក្ខនិរោធអរិយសច្ច គឺ ព្រះនិព្វាន ឈ្មោះថា សច្ឆិកាតព្វធម៌ ព្រោះជាធម៌ដែលគួរធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់ គឺ គួរធ្វើឱ្យជាអារម្មណ៍ដោយប្រត្យក្សផ្ទាល់ ប្រៀបដូចសម្លឹងមើលផ្លែកន្ទួតព្រៃ លើ​បាត​ដៃ យ៉ាង​ដូច​នេះ។

ទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទាអរិយសច្ច គឺ អរិយមគ្គដែលមានអង្គ ៨ ឈ្មោះថា ភាវេតព្វធម៌ ព្រោះជាធម៌ដែលគួរចម្រើន គឺ គួរធ្វើឱ្យកើតឡើង និង កើតបន្ថែម ដូចនេះ ។

ពាក្យថា អ្នកនោះរមែងបានព្រះនិព្វាន គឺ អ្នកនោះរមែងបានជាក់ គឺ រមែងសម្រេចព្រះនិព្វាន ដែលជាធម៌រំលត់ទុក្ខ មានការកើតជាដើម បានសេចក្តីថា អ្នកនោះរមែងផុតពីការកើត ជា​ដើម៕

បញ្ហាទី ១០ - និព្វានសុខជាននប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកដែលមិនបានជាក់ច្បាស់ព្រះនិព្វាន នឹងបានដឹងឬទេថា ព្រះនិព្វានជាសុខ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ពិតមែន អ្នកដែលមិនបានជាក់ច្បាស់ព្រះនិព្វាន ក៏អាចដឹងបានថា ព្រះនិព្វានជាសុខ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពេលមិនបានជាក់ច្បាស់ដូចនេះ នឹងដឹងថា ព្រះនិព្វានជាសុខ បានយ៉ាងដូចម្តេច ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច អ្នកដែលមិនធ្លាប់ត្រូវកាត់ដៃកាត់ជើងពីមុនមក អាចដឹងបានឬទេថា ការត្រូវគេកាត់ដៃកាត់ជើង ជាទុក្ខ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចដឹងបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ អាចដឹងបានយ៉ាងដូចម្តេច ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ គេបានឮសូរសំឡេងថ្ងួចថ្ងូរឈឺចាប់របស់អ្នកដទៃដែលត្រូវគេកាត់ដៃឬកាត់ជើង ក៏រមែងដឹងថា ការត្រូវគេកាត់ដៃឬកាត់ជើង ជាទុក្ខ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ អ្នកទាំងឡាយបានស្តាប់សំឡេង(សរសើរ)របស់អ្នកដែលបានឃើញព្រះនិព្វាន ក៏រមែងដឹងថា ព្រះ​និព្វាន​ជា​សុខ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១០

បញ្ហាមានការសួរដល់ការដឹងថា ព្រះនិព្វានជាសុខ ឈ្មោះថា និព្វានសុខជាននប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ បានសេចក្តីថា អ្នកដែលមិនធ្លាប់ ត្រូវកាត់ដៃកាត់ជើងពីមុនមក បានឮសូរសំឡេងថ្ងួចថ្ងូរឈឺចាប់របស់អ្នកដទៃ ដែល​ត្រូវ​គេ​កាត់​ដៃ​ឬ​កាត់​ជើង​ហើយ ក៏​រមែង​ដឹង​ថា ការ​ត្រូវ​គេ​កាត់​ដៃ​ឬ​កាត់ជើង ជាទុក្ខយ៉ាងណា អ្នកដែលមិនធ្លាប់ធ្វើព្រះនិព្វានឱ្យជាក់ច្បាស់ពីមុនមក បានស្តាប់សំឡេងសរសើរគុណរបស់ព្រះនិព្វាន យ៉ាង​នេះ​ថា “ជា​ធម៌​រំលត់​ទុក្ខ ជាធម៌ស្ងប់ពីទុក្ខ ជាធម៌ដែលរំលត់ភ្លើង មានរាគៈ ជាដើម ” ដូចនេះហើយ ក៏រមែងដឹងថា ព្រះនិព្វានជាសុខ ដូចនេះដែរ ៕


ទំព័រមុន:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ

ទំព័របន្ទាប់:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ