មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៦ - សតិវគ្គ
ទំព័រមុន:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ
ទំព័របន្ទាប់:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ
កណ្ឌទី ២វគ្គទី ៦ - សតិវគ្គ |
បញ្ហាទី ១ - កាយបិយាយនប្បញ្ហា
ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន រាងកាយជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតឬ ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ រាងកាយពុំមែនជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតទាំងឡាយទេ ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បើដូចនេះ ព្រះគុណម្ចាស់ ព្រោះហេតុអ្វីទើបពួកបព្វជិតនៅតែប្រណិប័តន៍រាងកាយ នៅតែស្រឡាញ់រាងកាយនៅឡើយ ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកប្រយុទ្ធដែលទៅសង្គ្រាមរបស់ព្រះអង្គ ជួនកាលអាចត្រូវវាយប្រហារដោយធ្នូក៏មាន មិនមែនទេឬ ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន មាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មុខរបួសនោះ គេត្រូវប្រើថ្នាំលាបមុខរបួស ប្រើប្រេងលាប និងប្រើសំពត់សាច់ម៉ដ្ឋរុំរបួស មិនមែនទេឬ ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ គេត្រូវប្រើថ្នាំលាបមុខរបួស ប្រើប្រេងលាប និងប្រើសំពត់សាច់ម៉ដ្ឋរុំរបួសទុក ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មុខរបួសជាទីស្រឡាញ់របស់គេឬយ៉ាងណា បានជាគេត្រូវប្រើថ្នាំលាបមុខរបួស ប្រើប្រេងលាប និងប្រើសំពត់សាច់ម៉ដ្ឋរុំរបួសទុក ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“មុខរបួសជាទីស្រឡាញ់ ពុំមែននោះទេ ព្រះគុណ-ម្ចាស់ ប៉ុន្តែគេត្រូវប្រើថ្នាំលាបមុខរបួស ប្រើប្រេងលាប និងប្រើសំពត់សាច់ម៉ដ្ឋរុំរបួសទុក ដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់ការផ្សះសាច់ (ផ្សះរបួស)”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ រាងកាយពុំមែនជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតទេ ។ ពួកបព្វជិតទាំងឡាយជាអ្នកមិនចុះញ៉មរាងកាយ រមែងគ្រប់គ្រងរាងកាយ ដើម្បីអនុគ្រោះដល់ព្រហ្មចរិយធម៌ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ម៉្យាងវិញទៀត ព្រះដ៏មានព្រះភាគត្រាស់ដល់រាងកាយថា មានឧបមាដូចមុខរបួស ។ ព្រោះហេតុនោះ ពួកបព្វជិតទាំងឡាយជាអ្នកមិនចុះញ៉មរាងកាយ រមែងចាត់ចែងរាងកាយដូចព្យាបាលរបួស ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ភាសិតសេចក្តីប្រការនេះ ទុកថា ៖
“ អល្លចម្មបដិច្ឆន្នោ នវទ្វារោ មហាវណោ
សមន្តតោ បគ្គរតិ អសុចិបូតិគន្ធិយោ ” (១)
ប្រែថា ៖ “ រាងកាយដែលហ៊ុំព័ទ្ធទៅដោយស្បែកស្រស់ មានទ្វារទាំង ៩ ជារបួសធំ វត្ថុស្មោកគ្រោក មានក្លិនស្អុយ រមែងហូរចេញពេញទាំងខ្លួន”ដូចនេះ។
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕
ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១
ក្នុងសតិវគ្គនេះ មាន ១០ បញ្ហា ។ បញ្ហាទាក់ទងនឹងការប្រព្រឹត្តប្រដូចថា រាងកាយជាទីស្រឡាញ់ ឈ្មោះថា កាយបិយាយនប្បញ្ហា ។
ពាក្យថា រាងកាយ ក្នុងទីនេះ គឺ សរីរកាយដែលជាទីប្រជុំនៃមហាភូតរូប ៤ ដែលប្រកបដោយកោដ្ឋាសធំតូចទាំងឡាយ ។
ពាក្យថា រាងកាយជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតឬ ? បានសេចក្តីថា ព្រះរាជាមានបន្ទូលសួរថា សរីរកាយជាទីស្រឡាញ់ គឺ ជាទីប្រព្រឹត្តដោយសេចក្តីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិត ឬ ? ។
ពាក្យថា រាងកាយពុំមែនជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតទាំងឡាយទេ បានសេចក្តីថា ព្រះថេរៈបដិសេធថា រាងកាយពុំមែនជាទីស្រឡាញ់ គឺ ពុំមែនជាទីប្រព្រឹត្តដោយសេចក្តីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតទាំងឡាយទេ។
ពាក្យថា បើដូចនេះ គឺ បើរាងកាយមិនបានជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិត ។
ពាក្យថា ព្រោះហេតុអ្វីទើបពួកបព្វជិតនៅតែប្រណិប័តន៍រាងកាយ នៅតែស្រឡាញ់រាងកាយនៅឡើយ បានសេចក្តីថា ព្រោះហេតុអ្វីទើបពួកបព្វជិតនៅតែប្រណិប័តន៍រាងកាយ គឺ នៅទំនុកបម្រុងរាងកាយ នៅស្រឡាញ់រាងកាយ គឺ នៅចូលចិត្តរាងកាយ ដោយចាត់ចែង ដោយការស្លៀក ការពាក់ ជាដើម ។
ពាក្យថា មិនចុះញ៉ម គឺ ពួកបព្វជិតមិនចុះញ៉ម គឺ មិនជាប់ជំពាក់ក្នុងរាងកាយ ដោយអំណាចនៃតណ្ហា ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបលោកពោលថា ពួកបព្វជិតទាំងឡាយ ទើបចាត់ចែងរាងកាយ ប្រដូចការព្យាបាលរបួស ដូចនេះ៕
បញ្ហាទី ២ - សព្វញ្ញុភាវប្បញ្ហា
ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាព្រះសព្វញ្ញូ - អ្នកដឹងនូវអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ជាព្រះសព្វទស្សាវី - អ្នកឃើញអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាងឬ ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ត្រឹមត្រូវហើយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ជាព្រះសព្វញ្ញូ - អ្នកដឹងនូវអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ជាព្រះសព្វទស្សាវី - អ្នកឃើញអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បើដូចនេះ ព្រោះហេតុអ្វីទើបទ្រង់សន្សឹម ៗ បញ្ញត្តសិក្ខាបទចំពោះសាវ័កទាំងឡាយ ទៅតាមលំដាប់ទៅវិញ ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ពេទ្យខ្លះស្គាល់ថ្នាំគ្រប់ប្រភេទនៅលើផែនដីនេះ មាន មិនមែនទេឬ ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន មាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពេទ្យនោះឱ្យអ្នកជំងឺផឹកថ្នាំ ក្នុងពេលដល់គ្រាមានជំងឺ ឬក៏ក្នុងពេលមិនទាន់ដល់គ្រាមានជំងឺ ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ពេទ្យនោះរមែងឱ្យអ្នកជំងឺផឹកថ្នាំ ក្នុងពេលដល់គ្រាមានជំងឺ មិនមែនក្នុងពេលមិនទាន់ដល់គ្រាមានជំងឺទេ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់ជាព្រះសព្វញ្ញូ ជាព្រះសព្វទស្សាវី ទ្រង់មិនបញ្ញត្តសិក្ខាបទ ចំពោះសាវ័កទាំងឡាយ ក្នុងពេលមិនទាន់ដល់គ្រានោះទេ ទ្រង់បញ្ញត្តសិក្ខាបទចំពោះសាវ័កទាំងឡាយ តែក្នុងពេលដល់គ្រាប៉ុណ្ណោះ ជាសិក្ខាបទដែលសាវ័កទាំងឡាយ មិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើស រហូតអស់ជីវិត”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕
ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ២
បញ្ហាមានការសួរដល់ភាពជាព្រះសព្វញ្ញូរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឈ្មោះថា សព្វញ្ញុភាវប្បញ្ហា ។ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រះសព្វញ្ញូ ព្រោះអត្ថន័យថា ទ្រង់ដឹងនូវអ្វីដែលគួរដឹងគ្រប់យ៉ាង។ ទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រះសព្វទស្សាវី ព្រោះទ្រង់មានប្រក្រតីឃើញអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ។ ពីរពាក្យនេះមានអត្ថន័យតែមួយ បង្ហាញដល់ភាពជាអ្នកមានសព្វញ្ញុតញ្ញាណប៉ុណ្ណោះ ព្រោះហេតុនេះ ទើបជាពាក្យដែលប្រើជំនួសគ្នាបាន។
ពាក្យថា ព្រោះហេតុអ្វីទើបទ្រង់សន្សឹម ៗ បញ្ញត្តសិក្ខាបទ ចំពោះសាវ័ក ទាំងឡាយទៅតាមលំដាប់ ? បានសេចក្តីថា ព្រះរាជាត្រាស់សួរថា ព្រោះហេតុអ្វីទើបទ្រង់បញ្ញត្តសិក្ខាបទម្តងមួយប្រការ ៗ ពេលមានរឿងកើតឡើងប៉ុណ្ណោះ ដោយមិនបញ្ញត្តទុកជាមុន ដំណាលគ្នាគ្រប់ប្រការ ក្នុងគ្រាតែមួយតែម្តង?។
ពាក្យថា ក្នុងពេលមិនទាន់ដល់គ្រា គឺ ក្នុងពេលនៅមិនទាន់មានរឿងកើតឡើង គឺ ជាការបន្ថយសទ្ធារបស់អ្នកមានសទ្ធា ជាការមិនធ្វើសទ្ធារបស់អ្នកមិនទាន់មានសទ្ធាឱ្យកើតឡើង ឬ ធ្វើឱ្យមានភាពអន់ថយដល់ព្រះសាសនា។
ពាក្យថា ក្នុងពេលដល់គ្រា គឺ ក្នុងពេលមានរឿងកើតឡើង ហើយទ្រង់ក៏សម្លឹងឃើញអំណាចប្រយោជន៍ ១០ យ៉ាង មានការព្រមព្រៀងនៃសង្ឃ ជាដើម ទើបទ្រង់បញ្ញត្តសិក្ខាបទប្រការនីមួយៗ នោះឡើង។
ពាក្យថា ជាសិក្ខាបទដែលសាវ័កទាំងឡាយ មិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើស រហូតអស់ជីវិត អធិប្បាយថា ជាសិក្ខាបទដែលសាវ័កទាំងឡាយ មិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើស គឺ គួរប្រព្រឹត្តតាម ដែលទ្រង់បានបញ្ញត្តទុកយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួន រហូតអស់ជីវិត ចាប់តាំងពីបានបញ្ញត្តទុករួចហើយ និងមិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើស ទោះជាដើម្បីប្រយោជន៍ចំពោះជីវិតក្តី៕
បញ្ហាទី ៣ - មហាបុរិសលក្ខណប្បញ្ហា
ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ និងលម្អដោយព្រះអនុព្យញ្ជនៈ ៨០ ប្រការ មានពណ៌ព្រះវរកាយដូចមាស មានព្រះឆវីរុងរឿងដូចមាស មានព្រះរស្មីចេញទៅប្រមាណ ១ ព្យាម ពិតមែនឬ ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ជាការពិត ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ ជាមនុស្សប្រកបបរិបូរទៅដោយ ព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ និង លម្អដោយព្រះអនុព្យញ្ជនៈ ៨០ ប្រការ មានពណ៌ព្រះវរ-កាយដូចមាស មានព្រះឆវីរុងរឿងដូចមាស មានព្រះរស្មីចេញទៅ ប្រមាណ ១ ព្យាម ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ក៏ប៉ុន្តែទោះជាព្រះជនកជននីរបស់ព្រះអង្គ ក៏ទ្រង់ជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ និង លម្អដោយព្រះអនុព្យញ្ជនៈ ៨០ ប្រការ មានពណ៌ព្រះវរកាយដូចមាស មានព្រះឆវីរុងរឿងដូចមាស មានព្រះរស្មីចេញទៅប្រមាណ ១ ព្យាម ឬយ៉ាងណា ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះជនកជននីរបស់ព្រះអង្គ មិនមែនជាមនុស្ស ប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ៣២ប្រការ។ល។ មានព្រះរស្មីចេញទៅ ប្រមាណ១ ព្យាមទេ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ បើដូចនេះ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាមនុស្ស ប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ ។ ល។ មានព្រះរស្មីចេញទៅ ប្រមាណ ១ ព្យាម យ៉ាងដូចម្តេច? ព្រោះថា អ្នកដែលជាបុត្ររមែងជាមនុស្សដូចមាតា ឬ កាត់ទៅរកមាតា ជាមនុស្សដូចបិតា ឬកាត់ទៅរកបិតា ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ផ្កាឈូកសតបត្ត (ផ្កាឈូកមួយរយស្រទាប់ ? ) មួយប្រភេទ មាន មិនមែនទេឬ ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន មាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ ផ្កាឈូកប្រភេទនោះ កើតបាននៅទីណា ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ រមែងកើតបានក្នុងភក់ជ្រាំ អាស្រ័យនៅក្នុងទឹក ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ផ្កាឈូកមានពណ៌ក្តី ក្លិនក្តី រសក្តី ដូចគ្នានឹងភក់ជ្រាំ ឬយ៉ាងណា ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ បើដូចនេះ មានពណ៌ក្តី ក្លិនក្តី រសក្តី ដូចគ្នានឹងទឹកឬ ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ ។ ល។ មានព្រះរស្មីចេញទៅ ប្រមាណ១ព្យាម ពិតមែន។ ប៉ុន្តែ ព្រះជនកជននីរបស់ព្រះអង្គ ទ្រង់ពុំមែនជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ ។ ល។ មានព្រះរស្មីចេញទៅ ប្រមាណ១ព្យាម នោះទេ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕
ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៣
បញ្ហាមានសំណួរទាក់ទងនឹងលក្ខណៈរបស់បុគ្គល ដែលជាមហាបុរសឈ្មោះថា មហាបុរិសលក្ខណប្បញ្ហា ។ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បានព្រះនាមថា មហាបុរស ព្រោះអត្ថន័យថា ទ្រង់ជាបុរសខ្ពង់ខ្ពស់ ដោយគុណទាំងឡាយ មានសីល ជាដើម គ្របដណ្តប់លើគុណរបស់សត្វទាំងឡាយទាំងពួង ឬ ព្រោះអត្ថន័យថា ទ្រង់ជាបុរសដែលទេវតា និងមនុស្សទាំងឡាយគោរពបូជា។ លក្ខណៈរបស់បុគ្គល ដែលជាមហាបុរស គឺ ជាការបង្ហាញឱ្យដឹងថា បុគ្គលនេះជាមហាបុរស ឈ្មោះថា មហាបុរិសលក្ខណៈ មាន ៣២ ប្រការ មានបាតព្រះបាទ ដែលឈរជាន់លើផ្ទៃដី បានរាបស្មើល្អគ្រប់ចំណែក ជាដើម។
ប្រការរាយរង ដែលប្រៀបប្រដូចទៅនឹង គ្រឿងលម្អព្រះវរកាយចំពោះបុគ្គលដែលជាមហាបុរស ឈ្មោះថា ព្រះអនុព្យញ្ជនៈ មាន ៨០ ប្រការ មានក្រឡាកងចក្រនៅបាតព្រះបាទ ជាដើម ។
ពាក្យថា មានព្រះឆវីរុងរឿងដូចមាស គឺមានព្រះឆវីចាំងចែងស្រដៀងមាស ។
ពាក្យថា កាត់ទៅរកមាតា គឺ អ្នកជាបុត្រក៏រមែងមានរូបរាង ពណ៌សម្បុរ សណ្ឋានអវយវៈកាត់ទៅខាងមាតា ។ ទោះជាពាក្យថា កាត់ទៅរកបិតា ក៏មានន័យដូចនេះដែរ គឺ ព្រះរាជាត្រាស់សួរថា ពេលព្រះជនកជននី ពុំមែនជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ជាដើម ទ្រង់គួរតែដូចនឹងអ្នកដទៃ ដែលមានរូបរាង ពណ៌សម្បុរ សណ្ឋាន អវយវៈដូចមាតា ឬ បិតា ។ បានសេចក្តីថា ភាពជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ ភាពជាមនុស្សលម្អដោយអនុព្យញ្ជនៈ ៨០ ប្រការ ព្រះអង្គទ្រង់បានមកព្រោះហេតុ គឺ ព្រះបារមីដែលទ្រង់បានសន្សំមកល្អហើយ ជាច្រើនក្នុងភពមុនៗ ដែលជាការប្រព្រឹត្តដ៏កំពូល ពុំមានអ្នកប្រៀបប្រដូចស្មើ ពុំមែនទ្រង់បានមកតាមខ្សែព្រះលោហិតនោះទេ៕
បញ្ហាទី ៤ - ភគវតោ ព្រហ្មចារិប្បញ្ហា
ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាព្រហ្មចារី (អ្នកប្រព្រឹត្តដូចព្រះព្រហ្ម ) ឬ ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ពិតមែន ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ជាព្រហ្មចារី ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បើដូចនេះ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ក៏ឈ្មោះថា ទ្រង់ជាសិស្សរបស់ព្រះព្រហ្ម ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់មានដំរីព្រះទីនាំងជាប្រធាន មិនមែនទេឬ ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ដំរីនោះ ជួនកាលក៏បន្លឺកោញ្ចនាទ ( បញ្ចេញសំឡេងស្រែកដូចបក្សីក្រៀល ) មិនមែនទេឬ ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ វាបន្លឺកោញ្ចនាទ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះ ដំរីនោះក៏ឈ្មោះថា ជាសិស្សរបស់បក្សីក្រៀល ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះព្រហ្មជាអ្នកត្រូវមានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឬ ក៏មិនបាច់មានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ជាអ្នកត្រូវមានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ព្រះគុណម្ចាស់ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះ ព្រះព្រហ្មក៏ត្រូវជាសិស្សរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕
ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៤
បញ្ហាទាក់ទងនឹងភាពជាព្រហ្មចារីរបស់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ឈ្មោះថា ភគវតោ ព្រហ្មចារិប្បញ្ហា ។ តាមព្រះមតិរបស់ព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រង់កំណត់ទុកថា ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រហ្មចារី ព្រោះមានអត្ថន័យថា ទ្រង់ប្រព្រឹត្តដូចដែលព្រះព្រហ្មទ្រង់ប្រព្រឹត្ត ។ ព្រោះដូចនោះ ទើបត្រាស់ថា ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាសិស្សរបស់ព្រះព្រហ្ម ។ ចំណែក តាមមតិរបស់ព្រះថេរៈ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រហ្មចារី ព្រោះអត្ថន័យថា ទ្រង់ប្រព្រឹត្តប្រការគួរប្រព្រឹត្ត ដែលជាព្រហ្ម គឺ ប្រសើរបំផុត ព្រោះពាក្យថា “ ព្រហ្ម ” មានអត្ថន័យថា ប្រសើរបំផុត ក៏បាន ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបបានជាលោកសួរថា “ ព្រះព្រហ្មជា សពុទ្ធិកៈ - ត្រូវមានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឬក៏ជា អពុទ្ធិកៈ - មិនបាច់មានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ” ដូចនេះ ។ ក្នុងពាក្យទាំងនោះ ពាក្យថា សពុទ្ធិកៈ ប្រែថា អ្នកត្រូវមានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ គឺ ដំណើរទៅអាស្រ័យព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ធ្វើខ្លួនឱ្យដល់សេចក្តីសុខ សេចក្តីសួស្តីបាន ដោយអាស្រ័យពាក្យដំបូន្មាន របស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ។
ពាក្យថា អពុទ្ធិកៈ ប្រែថា អ្នកមិនបាច់មានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ គឺ មិនបានប្រព្រឹត្តទៅ ដោយអាស្រ័យព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ គឺ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ និងព្រះបច្ចេកពុទ្ធជាម្ចាស់ ក្នុងអត្តភាពចុងក្រោយ៕
បញ្ហាទី ៥ - ភគវតោ ឧបសម្បទាបញ្ហា
ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ការឧបសម្បទាជាប្រការល្អឬ ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពិតមែន មហាបពិត្រ ការបួសជាប្រការល្អ ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់មានការឧបសម្បទា ឬក៏ទ្រង់មិនមាន ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បានឧបសម្បទាហើយ នៅគល់ពោធិ៍ព្រឹក្ស ព្រមជាមួយព្រះសព្វញ្ញុតញ្ញាណ ពុំមានអ្នកដទៃថ្វាយការឧបសម្បទា ចំពោះព្រះដ៏មានព្រះភាគ ដូចដែលព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បញ្ញត្តសិក្ខាបទ ចំពោះពួកសាវ័កទាំងឡាយ គឺជាសិក្ខា-បទ ដែលសាវ័កទាំងឡាយ មិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើសរហូតអស់ជីវិត ដូចនេះ ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕
ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៥
បញ្ហាសួរដល់ការឧបសម្បទា របស់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ឈ្មោះថា ភគវតោ ឧបសម្បទាបញ្ហា ។
ពាក្យថា ឧបសម្បទា - ការឧបសម្បទា សម្រាប់អ្នកជាសាវ័ក ទាំងឡាយ រមែងបានការឧបសម្បទាដោយប្រការដែលអ្នកផ្សេងឱ្យកាន់សិក្ខា ៣ គឺ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឬគណៈសង្ឃ ឱ្យកាន់សិក្ខា ៣ ពោលគឺ អធិសីលសិក្ខា អធិចិត្តសិក្ខា និង អធិបញ្ញាសិក្ខា ។ រីឯ សម្រាប់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់បានទទួលការឧបសម្បទា ដោយទ្រង់ប្រព្រឹត្តចរិយា ៣ យ៉ាង គឺ លោកត្ថចរិយា - ប្រព្រឹត្តដើម្បីប្រយោជន៍ចំពោះមនុស្សលើលោក ញាតត្ថចរិយា - ប្រព្រឹត្តដើម្បីប្រយោជន៍ ចំពោះញាតិ និង ពុទ្ធត្ថចរិយា - ប្រព្រឹត្តដើម្បីប្រយោជន៍ ចំពោះភាពជាព្រះពុទ្ធ ដែលសម្រេចបានដំណាលគ្នានឹងព្រះសព្វញ្ញុតញ្ញាណ គឺ ភ្លាម ៗ ដែលទ្រង់សម្រេចបានព្រះសព្វញ្ញុតញ្ញាណ ដូចនេះ ៕
បញ្ហាទី ៦ - អស្សុភេសជ្ជាភេសជ្ជប្បញ្ហា
ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន មនុស្សម្នាក់យំពេលមាតាស្លាប់ មនុស្សម្នាក់ទៀតយំដោយក្តីស្រឡាញ់ធម៌ បណ្តាអ្នកដែលយំទាំង ២ នាក់នោះ ទឹកភ្នែករបស់នរណា ចាត់ទុកជាថ្នាំ របស់នរណាមិនចាត់ទុកជាថ្នាំ?”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ទឹកភ្នែករបស់មនុស្សម្នាក់មានមន្ទិល ក្តៅព្រោះភ្លើង គឺ រាគៈ ទោសៈ និងមោហៈ ទឹកភ្នែករបស់មនុស្សម្នាក់ទៀតប្រាសចាកមន្ទិល ត្រជាក់ព្រោះបីតិ និងសោមនស្ស សូមថ្វាយព្រះពរ ទឹកភ្នែកដែលត្រជាក់ចាត់ទុកជាថ្នាំ ទឹកភ្នែកដែលក្តៅមិនចាត់ទុកជាថ្នាំទេ ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕
ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៦
បញ្ហាមានការសួរអំពីទឹកភ្នែកដែលជាថ្នាំ និងមិនមែនថ្នាំ ឈ្មោះថា អស្សុភេសជ្ជាភេសជ្ជប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា យំដោយក្តីស្រឡាញ់ធម៌ គឺ យំមានទឹកភ្នែកហូរដោយក្តីស្រឡាញ់ គឺ ដោយបីតិសោមនស្សដ៏មានកម្លាំងកើតឡើង ព្រោះការបានស្តាប់ធម៌ ឬដឹងដល់ធម៌ ។ ឈ្មោះថា ទឹកភ្នែកត្រជាក់ ព្រោះមិនបានក្តៅដោយសារភ្លើងមានរាគៈ ជាដើម ។ ឈ្មោះថា ចាត់ទុកជាថ្នាំ ព្រោះភាពជាបច្ច័យកម្ចាត់ជំងឺ គឺ កិលេសទាំងឡាយបាន ៕
បញ្ហាទី ៧ - សរាគវីតរាគនានាករណប្បញ្ហា
ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកដែលមានរាគៈ និង អ្នកដែលប្រាសចាករាគៈ មានអ្វីជាប្រការខុសប្លែកគ្នា ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ម្នាក់ជាអ្នកចុះញ៉ម ម្នាក់ទៀតជាអ្នកមិនចុះញ៉ម ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ឈ្មោះថា ជាអ្នកចុះញ៉ម ជាអ្នកមិនចុះញ៉មនេះគឺ យ៉ាងដូចម្តេច ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ គឺថា ម្នាក់មានសេចក្តីត្រូវការ ម្នាក់ទៀតពុំមានសេចក្តីត្រូវការទេ ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាឃើញដូចតែគ្នាគឺ អ្នកមានរាគៈក្តី អ្នកប្រាសចាករាគៈក្តី គ្រប់ ៗ គ្នាទាំងនេះ សុទ្ធតែត្រូវការរបស់ល្អ ៗ ដូចគ្នា មិនថា ជារបស់ទំពា ឬរបស់ហូប អ្នកណាក៏មិនត្រូវការរបស់មិនល្អ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកមិនទាន់ប្រាសចាករាគៈបរិភោគអាហារ ជាអ្នកស្គាល់រសផង ចេះរីករាយក្នុងរសផង ប៉ុន្តែអ្នកដែលប្រាសចាករាគៈបរិភោគអាហារ ជាអ្នកស្គាល់រសតែម្យ៉ាង ពុំមែនជាអ្នកចេះរីករាយក្នុងរសដែរទេ ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕
ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៧
បញ្ហាមានការសួរអំពីប្រការដែលខុសប្លែកគ្នានៃអ្នកមានរាគៈ និងអ្នកប្រាសចាករាគៈ ឈ្មោះថា សរាគវីតរាគនានាករណប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា បរិភោគអាហារជាអ្នកស្គាល់រស គឺ បរិភោគអាហារជាអ្នកស្គាល់រស ដោយ វេទនា គឺ កើតពីជិវ្ហាសម្ផស្សៈ (ការប៉ះផ្លូវអណ្តាត) ។
ពាក្យថា ជាអ្នកចេះរីករាយក្នុងរស គឺជាអ្នកចេះរីករាយក្នុងរស ដោយរាគៈ ដែលកើតពីការប៉ះជិវ្ហា ៕
បញ្ហាទី ៨ - បញ្ញាបតិដ្ឋានប្បញ្ហា
ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បញ្ញារមែងនៅប្រចាំទីកន្លែងណា ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ បញ្ញាពុំបាននៅប្រចាំទីណាទេ ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ បើដូចនេះបញ្ញាក៏គ្មានពិត ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ខ្យល់រមែងនៅប្រចាំទីណា ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្យល់ពុំបាននៅប្រចាំទីណាទេ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះខ្យល់ក៏គ្មានពិត ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕
ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៨
បញ្ហាមានការសួរអំពីទីតាំងនៃបញ្ញា ឈ្មោះថា បញ្ញាបតិដ្ឋានប្បញ្ហា ។ ព្រះរាជាទ្រង់សំដៅដល់លទ្ធិដែលថា វត្ថុដែលមាននៅពិត រមែងមានទីនៅប្រចាំ បានជាត្រាស់សួរថា “ បញ្ញារមែងនៅប្រចាំទីកន្លែងណា ” ដូចនេះ ។
បញ្ញា ពេលកើតឡើងរមែងកើតឡើងជាធម៌ ដែលសម្បយុត្តជាមួយចិត្ត កាន់យកអារម្មណ៍តែមួយជាមួយចិត្ត ដល់ខណៈទាំង ៣ គឺ កើតឡើង តាំងនៅ និងរលត់ទៅ ដំណាលគ្នានឹងចិត្ត ។ បញ្ញានោះ ពេលផុតខណៈទាំង ៣ នោះទៅហើយ ក៏ដល់ភាពជារបស់មិនទៀង ពោល គឺ ដល់ភាពរលត់ទៅ បញ្ញាដែលដល់ភាពរលត់ទៅហើយ រមែងមិនកើតទៀត ។ បើបច្ច័យនៃបញ្ញាប្រជុំគ្នាទៀត បញ្ញាផ្សេងរមែងកើតឡើង កើតឡើងហើយក៏ដល់ភាពរលត់ទៅ យ៉ាងនោះទៀត។ ព្រោះហេតុថា ពេលមានបច្ច័យក៏កើតឡើង ពេលមិនទាន់មានបច្ច័យ ក៏មិនទាន់កើតឡើងយ៉ាងនេះ ទើបព្រះថេរៈពោលថា “ បញ្ញាពុំបាននៅប្រចាំទីកន្លែងណាទេ ” ដូចនេះ ៕
បញ្ហាទី ៩ - សង្សារប្បញ្ហា
ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្វីដែលលោកម្ចាស់ហៅថា “សង្សារវដ្ត” នេះ សង្សារវដ្តនោះយ៉ាងដូចម្តេច ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ បុគ្គលកើតក្នុងលោកនេះហើយ ក៏ស្លាប់ក្នុងលោកនេះ លុះស្លាប់ក្នុងលោកនេះហើយ ក៏កើតក្នុងលោកផ្សេង កើតក្នុងលោកនោះហើយ ក៏ស្លាប់ក្នុងលោកនោះ ៗ ឯង លុះស្លាប់ក្នុងលោកនោះហើយ ក៏កើតក្នុងលោកផ្សេងទៀត ។ សូមថ្វាយព្រះពរ សង្សារវដ្ត គឺ យ៉ាងដូចនេះ ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា បុរសម្នាក់ទំពាហូបផ្លែស្វាយទុំ រួចបណ្តុះគ្រាប់ស្វាយនោះទុក បន្តពីគ្រាប់ស្វាយដែលបណ្តុះទុកនោះ បានកើតជាដើមស្វាយធំ រួចឱ្យផល។
លំដាប់នោះ បុរសនោះក៏នឹងទំពាហូបផ្លែស្វាយទុំ ពីដើមស្វាយដើមទី ២ នោះ រួចក៏បណ្តុះគ្រាប់ស្វាយទុក បន្តពីគ្រាប់ស្វាយដែលបណ្តុះទុកនោះ បានកើតជាដើមស្វាយធំ រួចក៏ឱ្យផលទៀត។ បើដូចនេះ ដើមដំបូងបំផុតនៃបណ្តាដើមស្វាយទាំងនោះ ក៏រមែងមិនបង្ហាញឱ្យឃើញ ។ យ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ បុគ្គលកើតក្នុងលោកនេះហើយ ក៏កើតក្នុងលោកផ្សេង កើតក្នុងលោកនោះហើយ ក៏ស្លាប់ក្នុងលោកនោះ ៗ ឯង លុះស្លាប់ក្នុងលោកនោះហើយ ក៏កើតក្នុងលោកផ្សេងទៀត សូមថ្វាយព្រះពរ សង្សារវដ្តរមែងមានតាមប្រការដូចពោលមកនេះ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕
ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៩
បញ្ហាទាក់ទងនឹងសង្សារវដ្ត ឈ្មោះថា សង្សារប្បញ្ហា ។ គួរជ្រាបអំពីការប្រៀបធៀបសេចក្តីក្នុងឧបមា និងឧបមេយ្យ ដូចតទៅនេះ ៖
បច្ច័យនៃការកើត គឺ កិលេស និងកម្ម ដែលសត្វសន្សំទុកក្នុងជាតិមុនៗ ប្រៀបដូច គ្រាប់ស្វាយពីដើមស្វាយមុន ៗ ដែលបុរសនោះបណ្តុះទុក នាមរូបដែលសន្មតថា សត្វ បុគ្គល កើតឡើងក្នុងជាតិបន្តៗទៀត ។ ព្រោះកិលេសនិងកម្ម ដែលបានសន្សំទុក ក្នុងជាតិមុនៗនោះ ប្រៀបដូចដើមស្វាយថ្មី ដែលកើតឡើងដោយសារគ្រាប់ស្វាយនៃដើមស្វាយមុនៗ ដែលបុរសនោះបានបណ្តុះទុក សុខនិងទុក្ខ ដែលសត្វបានសោយក្នុងជាតិនោះ ៗ ប្រៀបដូច ផ្លែស្វាយទុំដែលបុរសបានទំពាហូប ដូចនេះ ។
ពាក្យថា ដើមដំបូងបំផុតរមែងមិនបង្ហាញឱ្យឃើញ បានសេចក្តីថា ដើមដំបូងបំផុត អ្នកណាក៏មិនអាចដឹងបាន ៕
បញ្ហាទី ១០ ចិរកតសរណប្បញ្ហា
ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលរមែងរឭកដល់កិច្ច ដែលកន្លងទៅហើយ ដែលបានធ្វើយូរហើយ បានដោយសារអ្វី ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ គេរមែងរឭកឃើញដោយសារសតិ ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន គេរមែងរឭកឃើញដោយចិត្ត មិនមែនទេឬ ? មិនមែនដោយសតិទេ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ជ្រាបច្បាស់មិនមែនទេឬ ? ថា ព្រះរាជករណីយកិច្ចខ្លះ ដែលព្រះអង្គទ្រង់បានធ្វើ រួចភ្លេចទៅ (រឭកមិនឃើញ) ក៏មាន ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ពិតមែន ខ្ញុំព្រះករុណាជ្រាបច្បាស់ ព្រះគុណម្ចាស់ ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ក៏ក្នុងសម័យនោះ ព្រះអង្គទ្រង់ជាមនុស្សគ្មានចិត្ត ឬយ៉ាងណា ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំមែនដូចនេះទេ ក្នុងសម័យនោះគឺគ្មានសតិទេតើ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះ ព្រោះហេតុអ្វីបានជាព្រះអង្គត្រាស់យ៉ាងនេះថា “គេរមែងរឭកឃើញដោយចិត្ត មិនមែនដោយសតិទេ ” ដូចនេះទៅវិញ ? ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕
ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១០
បញ្ហាទាក់ទងនឹងការរឭកដល់កិច្ច ដែលបានធ្វើយូរហើយ ឈ្មោះថា ចិរកតសរណប្បញ្ហា ។ ធម៌ដែលជាការរឭកឃើញ ឬជាហេតុឱ្យសត្វរឭកឃើញ ឈ្មោះថា សតិ សតិជាធម៌ ដែលកើតក្នុងចិត្ត រមែងមាន ពេលមានចិត្តក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែនៅពេលណាដែលមានចិត្ត ពេលនោះនឹងមានសតិកើតឡើងជាមួយពិតប្រាកដ គឺពុំមែននោះទេ ។ ចិត្តមាននៅជាប្រចាំចំពោះសត្វគ្រប់វេលាដែលមានជីវិត ប៉ុន្តែសតិពុំបានមានជាប្រចាំគ្រប់វេលាដូចនោះទេ ។ ក្នុងវេលាដែលបុគ្គលរឭកឃើញ ក្នុងវេលានោះពោលបានថា មានសតិកើតឡើង ។ ក្នុងវេលាណាដែលរឭកមិនឃើញ ទោះជាមានចិត្តក្នុងវេលានោះ គឺពោលបានថា ពុំមានសតិកើតឡើង។ ហេតុនោះ ទើបពោលបានថា បុគ្គលរមែងរឭកឃើញដោយសតិ មិនមែនដោយចិត្តទេ ។
ពាក្យថា ភ្លេចទៅ គឺ ភ្លេចភ្លាំងសតិ បានសេចក្តីថា រឭកមិនឃើញព្រោះពុំមានសតិកើតឡើង ៕
បញ្ហាទី ១១ - អភិជានន្តសតិប្បញ្ហា
ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សតិលុះកើតឡើងមក ក៏ដឹងភ្លាមទាំងអស់ឬ ? ឬក៏មានតែសតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ប៉ុណ្ណោះ ? ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សតិទោះជាឱ្យដឹងភ្លាមក៏មាន ទោះជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយក៏មាន ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ជាដូចនេះទេតើ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សតិសុទ្ធតែឱ្យដឹងភ្លាមៗ សតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ពុំមានទេ”
ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រសិនបើសតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ពុំមានទេនោះ ពួកសិក្សាការងារសិល្បៈទាំងឡាយ ក៏ពុំមានកិច្ចអ្វីៗ ដែលគួរធ្វើ ដោយជាការងារដែលគួរធ្វើ ដោយជាសិល្បៈដែលគួរធ្វើ ឬដោយជាឋានៈនៃវិជ្ជា ទាំងពួកគ្រូបាអាចារ្យ ទាំងឡាយ ក៏រមែងជាមនុស្សឥតប្រយោជន៍ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា សតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ក៏មាន ព្រោះហេតុនោះ ទើបមានកិច្ច ដែលគួរធ្វើ ដោយជាការងារដែលគួរធ្វើ ដោយជាសិល្បៈដែលគួរធ្វើ ឬ ដោយជាឋានៈនៃវិជ្ជា និង ប្រយោជន៍ដោយគ្រូបាអាចារ្យ ទាំងឡាយ ក៏មាន ”
ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕
ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១១
ពាក្យថា សតិលុះកើតឡើងមកក៏ដឹងភ្លាម បានសេចក្តីថា សតិពេលកើតឡើងមកភ្លាម ៗ ក៏ប្រកបជាមួយបញ្ញា ដែលជាការដឹង ។
ពាក្យថា សតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ បានសេចក្តីថា សតិលុះកើតឡើងមក មិនទាន់អាចដឹងបានភ្លាម គឺមិនទាន់ប្រកបព្រមនឹងបញ្ញា។ ប៉ុន្តែលុះបានធ្វើកិច្ចទាក់ទងនឹងការសិក្សាក្នុងការងារនោះ តាមដែលអ្នកដទៃបានធ្វើទុកជាគំរូ ឬតាមដែលគ្រូបាអាចារ្យបង្រៀន ក៏ជាហេតុឱ្យកើតបញ្ញាបាននាពេលក្រោយ គឺជាធម្មជាតិដែលប្រកបព្រមនឹងបញ្ញា នាពេលក្រោយ។
ពាក្យថា ប្រសិនបើសតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ពុំមានទេនោះ ៘ ពួកគ្រូបាអាចារ្យទាំងឡាយ ក៏រមែងជាមនុស្សឥតប្រយោជន៍ បានសេចក្តីថា ប្រសិនបើសតិ ជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ពុំមានទេនោះ បើដូចនេះ កិច្ចដែលទាក់ទងនឹងការសិក្សាក្នុងការងារសិល្បៈទាំងឡាយ ក៏រមែងមិនមាន គឺមិនអាចប្រារឰបាន ។ ព្រោះការធ្វើកិច្ចទាំងនោះបាន ចាំបាច់ត្រូវអាស្រ័យភាពជាអ្នកមានសតិ ប៉ុន្តែក្នុងពេលនោះ មិនអាចធ្វើសតិឱ្យកើតឡើងបាន ព្រោះសតិសុទ្ធតែត្រូវកើតរួមជាមួយបញ្ញា ដែលក្នុងពេលនោះ មិនទាន់ជាឱកាសរបស់បញ្ញា ព្រោះនៅសិក្សានៅឡើយ មិនទាន់ចប់ការសិក្សា និង ព្រោះហេតុនោះ គ្រូបាអាចារ្យទាំងឡាយ ក៏រមែងជាមនុស្សគ្មានប្រយោជន៍ ពោលគឺ មិនអាចបង្រៀនឱ្យអ្នកដទៃធ្វើកិច្ចទាក់ទងនឹងការសិក្សាបាន ព្រោះសតិរបស់មនុស្សទាំងនោះ មិនកើតឡើង ។ ប៉ុន្តែ តាមការពិត ពួកសិក្សាការងារសិល្បៈទាំងឡាយ ទោះជាមិនទាន់មានបញ្ញា មិនទាន់ដឹងសព្វគ្រប់ក្នុងការងារសិល្បៈនោះក្តី ក៏រមែងធ្វើកិច្ចទាក់ទងនឹងការសិក្សារបស់ខ្លួនបាន ដែលជាការបង្ហាញថា អាចធ្វើសតិឱ្យកើតឡើងបាន ។ ព្រោះហេតុនោះ សតិដែលមិនប្រកបព្រមជាមួយបញ្ញា ជាសតិដើមហេតុឱ្យកើតបញ្ញានាពេលក្រោយ ដែលបានធ្វើកិច្ចទាក់ទង នឹងការសិក្សាបរិបូរហើយ ក៏មាន ។ ព្រោះហេតុនោះ ប្រយោជន៍ដោយគ្រូបាអាចារ្យទាំងឡាយ រមែងមាន ដោយហេតុថា ការពិតជាយ៉ាងនេះ បានជាព្រះថេរៈពោលថ្វាយវិសជ្ជនាថា “សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា សតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ក៏មាន ” ដូចនេះជាដើម៕
ទំព័រមុន:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ
ទំព័របន្ទាប់:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ