មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៦ - សតិវគ្គ

ទំព័រមុន:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ

ទំព័របន្ទាប់:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ



កណ្ឌទី ២

វគ្គទី ៦ - សតិវគ្គ

បញ្ហាទី ១ - កាយបិយាយនប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន រាងកាយជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ រាងកាយពុំមែនជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតទាំងឡាយទេ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បើដូចនេះ ព្រះគុណម្ចាស់ ព្រោះហេតុអ្វីទើបពួកបព្វជិតនៅតែប្រណិប័តន៍រាងកាយ នៅតែស្រឡាញ់រាងកាយនៅឡើយ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកប្រយុទ្ធដែលទៅសង្គ្រាមរបស់ព្រះអង្គ ជួនកាលអាចត្រូវវាយប្រហារដោយធ្នូក៏មាន មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន មាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មុខរបួសនោះ គេត្រូវប្រើថ្នាំលាបមុខរបួស ប្រើប្រេងលាប និងប្រើសំពត់សាច់ម៉ដ្ឋរុំរបួស មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ គេត្រូវប្រើថ្នាំលាបមុខរបួស ប្រើប្រេងលាប និងប្រើសំពត់សាច់ម៉ដ្ឋរុំរបួសទុក ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មុខរបួសជាទីស្រឡាញ់របស់គេឬយ៉ាងណា បានជាគេត្រូវប្រើថ្នាំលាបមុខរបួស ប្រើប្រេងលាប និងប្រើសំពត់សាច់ម៉ដ្ឋរុំរបួសទុក ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“មុខរបួសជាទីស្រឡាញ់ ពុំមែននោះទេ ព្រះគុណ-ម្ចាស់ ប៉ុន្តែគេត្រូវប្រើថ្នាំលាបមុខរបួស ប្រើប្រេងលាប និងប្រើសំពត់សាច់ម៉ដ្ឋរុំរបួសទុក ដើម្បី​ជាប្រយោជន៍​ដល់​ការ​ផ្សះ​សាច់ (ផ្សះ​របួស)”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ រាងកាយពុំមែនជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតទេ ។ ពួកបព្វជិតទាំងឡាយជាអ្នកមិនចុះញ៉មរាងកាយ រមែង​គ្រប់​គ្រង​រាង​កាយ ដើម្បីអនុគ្រោះដល់ព្រហ្មចរិយធម៌ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ម៉្យាងវិញទៀត ព្រះដ៏មានព្រះភាគត្រាស់ដល់រាងកាយថា មានឧបមាដូចមុខរបួស ។ ព្រោះហេតុនោះ ពួក​បព្វ​ជិត​ទាំង​ឡាយ​ជាអ្នកមិនចុះញ៉មរាងកាយ រមែងចាត់ចែងរាងកាយដូចព្យាបាលរបួស ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ភាសិតសេចក្តីប្រការនេះ ទុកថា ៖

“ អល្លចម្មបដិច្ឆន្នោ នវទ្វារោ មហាវណោ

សមន្តតោ បគ្គរតិ អសុចិបូតិគន្ធិយោ ” (១)

ប្រែថា ៖ “ រាងកាយដែលហ៊ុំព័ទ្ធទៅដោយស្បែកស្រស់ មានទ្វារទាំង ៩ ជា​របួសធំ វត្ថុស្មោកគ្រោក មានក្លិនស្អុយ រមែងហូរចេញពេញទាំងខ្លួន”ដូចនេះ។

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១

ក្នុងសតិវគ្គនេះ មាន ១០ បញ្ហា ។ បញ្ហាទាក់ទងនឹងការប្រព្រឹត្តប្រដូចថា រាងកាយជាទីស្រឡាញ់ ឈ្មោះថា កាយបិយាយនប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា រាងកាយ ក្នុងទីនេះ គឺ សរីរកាយដែលជាទីប្រជុំនៃមហាភូតរូប ៤ ដែលប្រកបដោយកោដ្ឋាសធំតូចទាំងឡាយ ។

ពាក្យថា រាងកាយជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតឬ ? បានសេចក្តីថា ព្រះរាជាមានបន្ទូលសួរថា សរីរកាយជាទីស្រឡាញ់ គឺ ជាទីប្រព្រឹត្តដោយសេចក្តីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិត ឬ ? ។

ពាក្យថា រាងកាយពុំមែនជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតទាំងឡាយទេ បានសេចក្តីថា ព្រះថេរៈបដិសេធថា រាងកាយពុំមែនជាទីស្រឡាញ់ គឺ ពុំមែន​ជាទី​ប្រព្រឹត្ត​ដោយ​សេចក្តី​ស្រឡាញ់​របស់​ពួក​បព្វ​ជិត​ទាំង​ឡាយ​ទេ។

ពាក្យថា បើដូចនេះ គឺ បើរាងកាយមិនបានជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិត ។

ពាក្យថា ព្រោះហេតុអ្វីទើបពួកបព្វជិតនៅតែប្រណិប័តន៍រាងកាយ នៅតែស្រឡាញ់រាងកាយនៅឡើយ បានសេចក្តីថា ព្រោះហេតុអ្វីទើបពួកបព្វជិតនៅតែប្រណិប័តន៍រាងកាយ គឺ នៅ​ទំនុក​បម្រុង​រាង​កាយ នៅ​ស្រឡាញ់​រាងកាយ គឺ នៅចូលចិត្តរាងកាយ ដោយចាត់ចែង ដោយការស្លៀក ការពាក់ ជាដើម ។

ពាក្យថា មិនចុះញ៉ម គឺ ពួកបព្វជិតមិនចុះញ៉ម គឺ មិនជាប់ជំពាក់ក្នុងរាងកាយ ដោយអំណាចនៃតណ្ហា ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបលោកពោលថា ពួកបព្វជិតទាំងឡាយ ទើប​ចាត់​ចែង​រាង​កាយ ប្រដូច​ការ​ព្យា​បាល​របួស ដូចនេះ៕

បញ្ហាទី ២ - សព្វញ្ញុភាវប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាព្រះសព្វញ្ញូ - អ្នកដឹងនូវអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ជាព្រះសព្វទស្សាវី - អ្នក​ឃើញអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាងឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ត្រឹមត្រូវហើយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ជាព្រះសព្វញ្ញូ - អ្នកដឹងនូវអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ជាព្រះសព្វទស្សាវី - អ្នកឃើញអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បើដូចនេះ ព្រោះហេតុអ្វីទើបទ្រង់សន្សឹម ៗ បញ្ញត្តសិក្ខាបទចំពោះសាវ័កទាំងឡាយ ទៅតាមលំដាប់ទៅវិញ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ពេទ្យខ្លះស្គាល់ថ្នាំគ្រប់ប្រភេទនៅលើផែនដីនេះ មាន មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន មាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពេទ្យនោះឱ្យអ្នកជំងឺផឹកថ្នាំ ក្នុងពេលដល់គ្រាមានជំងឺ ឬក៏ក្នុងពេលមិនទាន់ដល់គ្រាមានជំងឺ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ពេទ្យនោះរមែងឱ្យអ្នកជំងឺផឹកថ្នាំ ក្នុងពេលដល់គ្រាមានជំងឺ មិនមែនក្នុងពេលមិនទាន់ដល់គ្រាមានជំងឺទេ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់ជាព្រះសព្វញ្ញូ ជាព្រះសព្វទស្សាវី ទ្រង់មិនបញ្ញត្តសិក្ខាបទ ចំពោះ​សាវ័ក​ទាំង​ឡាយ ក្នុង​ពេល​មិន​ទាន់​ដល់​គ្រា​នោះ​ទេ ទ្រង់​បញ្ញត្ត​សិក្ខា​បទ​ចំពោះសាវ័កទាំងឡាយ តែក្នុងពេលដល់គ្រាប៉ុណ្ណោះ ជាសិក្ខាបទដែលសាវ័កទាំងឡាយ មិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើស រហូត​អស់​ជីវិត”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ២

បញ្ហាមានការសួរដល់ភាពជាព្រះសព្វញ្ញូរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឈ្មោះថា សព្វញ្ញុភាវប្បញ្ហា ។ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រះសព្វញ្ញូ ព្រោះអត្ថន័យថា ទ្រង់​ដឹងនូវអ្វី​ដែលគួរ​ដឹង​គ្រប់​យ៉ាង។ ទ្រង់​ព្រះ​នាម​ថា ព្រះ​សព្វទស្សាវី ព្រោះទ្រង់មានប្រក្រតីឃើញអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ។ ពីរពាក្យនេះមានអត្ថន័យតែមួយ បង្ហាញដល់ភាពជាអ្នកមានសព្វញ្ញុតញ្ញាណប៉ុណ្ណោះ ព្រោះ​ហេតុ​នេះ ទើប​ជា​ពាក្យ​ដែល​ប្រើ​ជំនួស​គ្នា​បាន។

ពាក្យថា ព្រោះហេតុអ្វីទើបទ្រង់សន្សឹម ៗ បញ្ញត្តសិក្ខាបទ ចំពោះសាវ័ក ទាំងឡាយទៅតាមលំដាប់ ? បានសេចក្តីថា ព្រះរាជាត្រាស់សួរថា ព្រោះ​ហេតុ​អ្វី​ទើប​ទ្រង់​បញ្ញត្ត​សិក្ខាបទ​ម្តង​មួយ​ប្រការ ៗ ពេលមានរឿងកើតឡើងប៉ុណ្ណោះ ដោយមិនបញ្ញត្តទុកជាមុន ដំណាលគ្នាគ្រប់ប្រការ ក្នុងគ្រាតែមួយតែម្តង?។

ពាក្យថា ក្នុងពេលមិនទាន់ដល់គ្រា គឺ ក្នុងពេលនៅមិនទាន់មានរឿងកើតឡើង គឺ ជាការបន្ថយសទ្ធារបស់អ្នកមានសទ្ធា ជាការមិនធ្វើសទ្ធារបស់អ្នកមិនទាន់មានសទ្ធាឱ្យកើតឡើង ឬ ធ្វើ​ឱ្យ​មាន​ភាព​អន់​ថយ​ដល់​ព្រះ​សាសនា។

ពាក្យថា ក្នុងពេលដល់គ្រា គឺ ក្នុងពេលមានរឿងកើតឡើង ហើយទ្រង់ក៏សម្លឹងឃើញអំណាចប្រយោជន៍ ១០ យ៉ាង មានការព្រមព្រៀងនៃសង្ឃ ជាដើម ទើប​ទ្រង់​បញ្ញត្ត​សិក្ខា​បទ​ប្រការ​នីមួយៗ នោះឡើង។

ពាក្យថា ជាសិក្ខាបទដែលសាវ័កទាំងឡាយ មិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើស រហូតអស់ជីវិត អធិប្បាយថា ជាសិក្ខាបទដែលសាវ័កទាំងឡាយ មិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើស គឺ គួរប្រព្រឹត្តតាម ដែល​ទ្រង់​បាន​បញ្ញត្ត​ទុក​យ៉ាង​ខ្ជាប់​ខ្ជួន រហូតអស់ជីវិត ចាប់តាំងពីបានបញ្ញត្តទុករួចហើយ និងមិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើស ទោះជាដើម្បីប្រយោជន៍ចំពោះជីវិតក្តី៕

បញ្ហាទី ៣ - មហាបុរិសលក្ខណប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ និងលម្អដោយព្រះអនុព្យញ្ជនៈ ៨០ ប្រការ មាន​ពណ៌​ព្រះ​វរកាយ​ដូច​មាស មានព្រះឆវីរុងរឿងដូចមាស មានព្រះរស្មីចេញទៅប្រមាណ ១ ព្យាម ពិតមែនឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ជាការពិត ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ ជាមនុស្សប្រកបបរិបូរទៅដោយ ព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ និង លម្អដោយព្រះអនុព្យញ្ជនៈ ៨០ ប្រការ មានពណ៌ព្រះវរ-កាយដូចមាស មានព្រះឆវីរុងរឿងដូចមាស មានព្រះរស្មីចេញទៅ ប្រមាណ ១ ព្យាម ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ក៏ប៉ុន្តែទោះជាព្រះជនកជននីរបស់ព្រះអង្គ ក៏ទ្រង់ជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ និង លម្អដោយព្រះអនុព្យញ្ជនៈ ៨០ ប្រការ មាន​ពណ៌​ព្រះ​វរ​កាយ​ដូច​មាស មានព្រះឆវីរុងរឿងដូចមាស មានព្រះរស្មីចេញទៅប្រមាណ ១ ព្យាម ឬយ៉ាងណា ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះជនកជននីរបស់ព្រះអង្គ មិនមែនជាមនុស្ស ប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ៣២ប្រការ។ល។ មានព្រះរស្មីចេញទៅ ប្រមាណ១ ព្យាមទេ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ បើដូចនេះ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាមនុស្ស ប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ ។ ល។ មានព្រះរស្មីចេញទៅ ប្រមាណ ១ ព្យាម យ៉ាង​ដូច​ម្តេច? ព្រោះថា អ្នកដែលជាបុត្ររមែងជាមនុស្សដូចមាតា ឬ កាត់ទៅរកមាតា ជាមនុស្សដូចបិតា ឬកាត់ទៅរកបិតា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ផ្កាឈូកសតបត្ត (ផ្កាឈូកមួយរយស្រទាប់ ? ) មួយប្រភេទ មាន មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន មាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ផ្កាឈូកប្រភេទនោះ កើតបាននៅទីណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ រមែងកើតបានក្នុងភក់ជ្រាំ អាស្រ័យនៅក្នុងទឹក ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ផ្កាឈូកមានពណ៌ក្តី ក្លិនក្តី រសក្តី ដូចគ្នានឹងភក់ជ្រាំ ឬយ៉ាងណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ បើដូចនេះ មានពណ៌ក្តី ក្លិនក្តី រសក្តី ដូចគ្នានឹងទឹកឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ ។ ល។ មាន​ព្រះ​រស្មី​ចេញ​ទៅ ប្រមាណ១ព្យាម ពិតមែន។ ប៉ុន្តែ ព្រះជនកជននីរបស់ព្រះអង្គ ទ្រង់ពុំមែនជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ ។ ល។ មានព្រះរស្មីចេញទៅ ប្រមាណ១ព្យាម នោះ​ទេ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៣

បញ្ហាមានសំណួរទាក់ទងនឹងលក្ខណៈរបស់បុគ្គល ដែលជាមហាបុរសឈ្មោះថា មហាបុរិសលក្ខណប្បញ្ហា ។ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បានព្រះនាមថា មហាបុរស ព្រោះអត្ថន័យថា ទ្រង់​ជា​បុរស​ខ្ពង់​ខ្ពស់ ដោយ​គុណ​ទាំង​ឡាយ មានសីល ជាដើម គ្របដណ្តប់លើគុណរបស់សត្វទាំងឡាយទាំងពួង ឬ ព្រោះអត្ថន័យថា ទ្រង់ជាបុរសដែលទេវតា និង​មនុស្ស​ទាំង​ឡាយ​គោរព​បូជា។ លក្ខណៈរបស់បុគ្គល ដែលជាមហាបុរស គឺ ជាការបង្ហាញឱ្យដឹងថា បុគ្គលនេះជាមហាបុរស ឈ្មោះថា មហាបុរិសលក្ខណៈ មាន ៣២ ប្រការ មានបាតព្រះបាទ ដែល​ឈរ​ជាន់​លើ​ផ្ទៃ​ដី បាន​រាប​ស្មើ​ល្អ​គ្រប់​ចំណែក ជា​ដើម។

ប្រការរាយរង ដែលប្រៀបប្រដូចទៅនឹង គ្រឿងលម្អព្រះវរកាយចំពោះបុគ្គលដែលជាមហាបុរស ឈ្មោះថា ព្រះអនុព្យញ្ជនៈ មាន ៨០ ប្រការ មានក្រឡាកងចក្រនៅបាតព្រះបាទ ជាដើម ។

ពាក្យថា មានព្រះឆវីរុងរឿងដូចមាស គឺមានព្រះឆវីចាំងចែងស្រដៀងមាស ។

ពាក្យថា កាត់ទៅរកមាតា គឺ អ្នកជាបុត្រក៏រមែងមានរូបរាង ពណ៌សម្បុរ សណ្ឋានអវយវៈកាត់ទៅខាងមាតា ។ ទោះជាពាក្យថា កាត់ទៅរកបិតា ក៏មានន័យដូចនេះដែរ គឺ ព្រះ​រាជា​ត្រាស់​សួរ​ថា ពេល​ព្រះ​ជនក​ជននី ពុំ​មែន​ជា​មនុស្ស​ប្រកប​បរិបូរ​ដោយ​ព្រះ​មហាបុរិសលក្ខណៈ ជាដើម ទ្រង់គួរតែដូចនឹងអ្នកដទៃ ដែលមានរូបរាង ពណ៌សម្បុរ សណ្ឋាន អវយវៈដូចមាតា ឬ បិតា ។ បាន​​សេចក្តី​​ថា ភាព​​​ជា​មនុស្ស​ប្រកប​បរិបូរ​ដោយ​ព្រះ​មហា​បុរិស​លក្ខណៈ ៣២ ប្រការ ភាពជាមនុស្សលម្អដោយអនុព្យញ្ជនៈ ៨០ ប្រការ ព្រះអង្គទ្រង់បានមកព្រោះហេតុ គឺ ព្រះ​បារមី​ដែល​ទ្រង់​បាន​សន្សំ​មក​ល្អ​ហើយ ជា​ច្រើន​ក្នុង​ភព​មុន​ៗ ដែល​ជា​ការ​ប្រព្រឹត្ត​ដ៏​កំពូល ពុំមានអ្នកប្រៀបប្រដូចស្មើ ពុំមែនទ្រង់បានមកតាមខ្សែព្រះលោហិតនោះទេ៕

បញ្ហាទី ៤ - ភគវតោ ព្រហ្មចារិប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាព្រហ្មចារី (អ្នកប្រព្រឹត្តដូចព្រះព្រហ្ម ) ឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ពិតមែន ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ជាព្រហ្មចារី ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បើដូចនេះ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ក៏ឈ្មោះថា ទ្រង់ជាសិស្សរបស់ព្រះព្រហ្ម ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់មានដំរីព្រះទីនាំងជាប្រធាន មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ដំរីនោះ ជួនកាលក៏បន្លឺកោញ្ចនាទ ( បញ្ចេញសំឡេងស្រែកដូចបក្សីក្រៀល ) មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ វាបន្លឺកោញ្ចនាទ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះ ដំរីនោះក៏ឈ្មោះថា ជាសិស្សរបស់បក្សីក្រៀល ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះព្រហ្មជាអ្នកត្រូវមានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឬ ក៏មិនបាច់មានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ជាអ្នកត្រូវមានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះ ព្រះព្រហ្មក៏ត្រូវជាសិស្សរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៤

បញ្ហាទាក់ទងនឹងភាពជាព្រហ្មចារីរបស់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ឈ្មោះថា ភគវតោ ព្រហ្មចារិប្បញ្ហា ។ តាមព្រះមតិរបស់ព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រង់កំណត់ទុកថា ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រហ្ម​ចារី ព្រោះ​មាន​អត្ថន័យ​ថា ទ្រង់​ប្រព្រឹត្ត​ដូច​ដែល​ព្រះ​ព្រហ្ម​ទ្រង់​ប្រព្រឹត្ត ។ ព្រោះ​ដូច​នោះ ទើប​ត្រាស់​ថា ព្រះ​ពុទ្ធ​ជា​ម្ចាស់​ទ្រង់ជាសិស្សរបស់ព្រះព្រហ្ម ។ ចំណែក តាមមតិរបស់ព្រះថេរៈ ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ​ទ្រង់​ព្រះ​នាម​ថា ព្រហ្មចារី ព្រោះ​អត្ថ​ន័យ​ថា ទ្រង់​ប្រព្រឹត្ត​ប្រការ​គួរ​ប្រព្រឹត្ត ដែលជាព្រហ្ម គឺ ប្រសើរបំផុត ព្រោះពាក្យថា “ ព្រហ្ម ” មានអត្ថន័យថា ប្រសើរបំផុត ក៏បាន ។ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ទើប​បាន​ជា​លោក​សួរ​ថា “ ព្រះព្រហ្មជា សពុទ្ធិកៈ - ត្រូវមានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឬក៏ជា អពុទ្ធិកៈ - មិនបាច់មានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ” ដូចនេះ ។ ក្នុង​ពាក្យទាំងនោះ ពាក្យថា សពុទ្ធិកៈ ប្រែ​ថា អ្នក​ត្រូវ​មាន​ព្រះ​ពុទ្ធ​ជា​ម្ចាស់ គឺ ដំណើរទៅអាស្រ័យព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ធ្វើខ្លួនឱ្យដល់សេចក្តីសុខ សេចក្តីសួស្តីបាន ដោយអាស្រ័យពាក្យដំបូន្មាន របស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ។

ពាក្យថា អពុទ្ធិកៈ ប្រែថា អ្នកមិនបាច់មានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ គឺ មិនបានប្រព្រឹត្តទៅ ដោយអាស្រ័យព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ គឺ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ និងព្រះបច្ចេកពុទ្ធជាម្ចាស់ ក្នុង​អត្តភាព​ចុង​ក្រោយ៕

បញ្ហាទី ៥ - ភគវតោ ឧបសម្បទាបញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ការឧបសម្បទាជាប្រការល្អឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពិតមែន មហាបពិត្រ ការបួសជាប្រការល្អ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់មានការឧបសម្បទា ឬក៏ទ្រង់មិនមាន ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បានឧបសម្បទាហើយ នៅគល់ពោធិ៍ព្រឹក្ស ព្រមជាមួយព្រះសព្វញ្ញុតញ្ញាណ ពុំមានអ្នកដទៃថ្វាយការឧបសម្បទា ចំពោះ​ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ ដូច​ដែល​ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ​ទ្រង់​បញ្ញត្ត​សិក្ខា​បទ ចំពោះពួកសាវ័កទាំងឡាយ គឺជាសិក្ខា-បទ ដែលសាវ័កទាំងឡាយ មិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើសរហូតអស់ជីវិត ដូចនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៥

បញ្ហាសួរដល់ការឧបសម្បទា របស់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ឈ្មោះថា ភគវតោ ឧបសម្បទាបញ្ហា ។

ពាក្យថា ឧបសម្បទា - ការឧបសម្បទា សម្រាប់អ្នកជាសាវ័ក ទាំងឡាយ រមែងបានការឧបសម្បទាដោយប្រការដែលអ្នកផ្សេងឱ្យកាន់សិក្ខា ៣ គឺ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឬគណៈសង្ឃ ឱ្យ​កាន់​សិក្ខា ៣ ពោលគឺ អធិសីលសិក្ខា អធិចិត្តសិក្ខា និង អធិបញ្ញាសិក្ខា ។ រីឯ សម្រាប់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់បានទទួលការឧបសម្បទា ដោយទ្រង់ប្រព្រឹត្តចរិយា ៣ យ៉ាង គឺ លោកត្ថចរិយា - ប្រព្រឹត្ត​ដើម្បី​ប្រយោជន៍​ចំពោះ​មនុស្ស​លើ​លោក ញាតត្ថចរិយា - ប្រព្រឹត្តដើម្បីប្រយោជន៍ ចំពោះញាតិ និង ពុទ្ធត្ថចរិយា - ប្រព្រឹត្តដើម្បីប្រយោជន៍ ចំពោះភាពជាព្រះពុទ្ធ ដែល​សម្រេច​បាន​ដំណាល​គ្នា​នឹង​ព្រះ​សព្វញ្ញុតញ្ញាណ គឺ ភ្លាម ៗ ដែលទ្រង់សម្រេចបានព្រះសព្វញ្ញុតញ្ញាណ ដូចនេះ ៕

បញ្ហាទី ៦ - អស្សុភេសជ្ជាភេសជ្ជប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន មនុស្សម្នាក់យំពេលមាតាស្លាប់ មនុស្សម្នាក់ទៀតយំដោយក្តីស្រឡាញ់ធម៌ បណ្តាអ្នកដែលយំទាំង ២ នាក់នោះ ទឹក​ភ្នែក​របស់​នរណា ចាត់​ទុក​ជា​ថ្នាំ របស់​នរណា​មិន​ចាត់​ទុក​ជា​ថ្នាំ?”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ទឹកភ្នែករបស់មនុស្សម្នាក់មានមន្ទិល ក្តៅព្រោះភ្លើង គឺ រាគៈ ទោសៈ និងមោហៈ ទឹកភ្នែករបស់មនុស្សម្នាក់ទៀតប្រាសចាកមន្ទិល ត្រជាក់​ព្រោះ​បីតិ និង​សោមនស្ស សូមថ្វាយព្រះពរ ទឹកភ្នែកដែលត្រជាក់ចាត់ទុកជាថ្នាំ ទឹកភ្នែកដែលក្តៅមិនចាត់ទុកជាថ្នាំទេ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៦

បញ្ហាមានការសួរអំពីទឹកភ្នែកដែលជាថ្នាំ និងមិនមែនថ្នាំ ឈ្មោះថា អស្សុភេសជ្ជាភេសជ្ជប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា យំដោយក្តីស្រឡាញ់ធម៌ គឺ យំមានទឹកភ្នែកហូរដោយក្តីស្រឡាញ់ គឺ ដោយ​បីតិ​សោមនស្ស​ដ៏​មាន​កម្លាំង​កើត​ឡើង ព្រោះ​ការ​បាន​ស្តាប់ធម៌ ឬដឹងដល់ធម៌ ។ ឈ្មោះថា ទឹកភ្នែកត្រជាក់ ព្រោះមិនបានក្តៅដោយសារភ្លើងមានរាគៈ ជាដើម ។ ឈ្មោះថា ចាត់ទុកជាថ្នាំ ព្រោះ​ភាព​ជា​បច្ច័យ​កម្ចាត់​ជំងឺ គឺ កិលេសទាំងឡាយបាន ៕

បញ្ហាទី ៧ - សរាគវីតរាគនានាករណប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកដែលមានរាគៈ និង អ្នកដែលប្រាសចាករាគៈ មានអ្វីជាប្រការខុសប្លែកគ្នា ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ម្នាក់ជាអ្នកចុះញ៉ម ម្នាក់ទៀតជាអ្នកមិនចុះញ៉ម ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ឈ្មោះថា ជាអ្នកចុះញ៉ម ជាអ្នកមិនចុះញ៉មនេះគឺ យ៉ាងដូចម្តេច ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ គឺថា ម្នាក់មានសេចក្តីត្រូវការ ម្នាក់ទៀតពុំមានសេចក្តីត្រូវការទេ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាឃើញដូចតែគ្នាគឺ អ្នកមានរាគៈក្តី អ្នកប្រាសចាករាគៈក្តី គ្រប់ ៗ គ្នាទាំងនេះ សុទ្ធតែត្រូវការរបស់ល្អ ៗ ដូចគ្នា មិនថា ជារបស់ទំពា ឬរបស់​ហូប អ្នក​ណា​ក៏​មិន​ត្រូវ​ការ​របស់មិនល្អ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកមិនទាន់ប្រាសចាករាគៈបរិភោគអាហារ ជាអ្នកស្គាល់រសផង ចេះរីករាយក្នុងរសផង ប៉ុន្តែអ្នកដែលប្រាសចាករាគៈបរិភោគអាហារ ជាអ្នក​ស្គាល់​រស​តែ​ម្យ៉ាង ពុំ​មែន​ជា​អ្នក​ចេះ​រីក​រាយ​ក្នុង​រសដែរទេ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៧

បញ្ហាមានការសួរអំពីប្រការដែលខុសប្លែកគ្នានៃអ្នកមានរាគៈ និងអ្នកប្រាសចាករាគៈ ឈ្មោះថា សរាគវីតរាគនានាករណប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា បរិភោគអាហារជាអ្នកស្គាល់រស គឺ បរិភោគ​អាហារ​ជា​អ្នក​ស្គាល់​រស ដោយ វេទនា គឺ កើតពីជិវ្ហាសម្ផស្សៈ (ការប៉ះផ្លូវអណ្តាត) ។

ពាក្យថា ជាអ្នកចេះរីករាយក្នុងរស គឺជាអ្នកចេះរីករាយក្នុងរស ដោយរាគៈ ដែលកើតពីការប៉ះជិវ្ហា ៕

បញ្ហាទី ៨ - បញ្ញាបតិដ្ឋានប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បញ្ញារមែងនៅប្រចាំទីកន្លែងណា ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ បញ្ញាពុំបាននៅប្រចាំទីណាទេ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ បើដូចនេះបញ្ញាក៏គ្មានពិត ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ខ្យល់រមែងនៅប្រចាំទីណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្យល់ពុំបាននៅប្រចាំទីណាទេ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះខ្យល់ក៏គ្មានពិត ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៨

បញ្ហាមានការសួរអំពីទីតាំងនៃបញ្ញា ឈ្មោះថា បញ្ញាបតិដ្ឋានប្បញ្ហា ។ ព្រះរាជាទ្រង់សំដៅដល់លទ្ធិដែលថា វត្ថុដែលមាននៅពិត រមែងមានទីនៅប្រចាំ បានជាត្រាស់សួរថា “ បញ្ញា​រមែង​នៅ​ប្រចាំ​ទី​កន្លែង​ណា ” ដូចនេះ ។

បញ្ញា ពេលកើតឡើងរមែងកើតឡើងជាធម៌ ដែលសម្បយុត្តជាមួយចិត្ត កាន់យកអារម្មណ៍តែមួយជាមួយចិត្ត ដល់ខណៈទាំង ៣ គឺ កើតឡើង តាំងនៅ និងរលត់ទៅ ដំណាលគ្នានឹងចិត្ត ។ បញ្ញានោះ ពេលផុតខណៈទាំង ៣ នោះទៅហើយ ក៏ដល់ភាពជារបស់មិនទៀង ពោល គឺ ដល់ភាពរលត់ទៅ បញ្ញាដែលដល់ភាពរលត់ទៅហើយ រមែងមិនកើតទៀត ។ បើ​បច្ច័យ​នៃ​បញ្ញា​ប្រជុំ​​គ្នា​ទៀត បញ្ញា​ផ្សេង​រមែង​កើត​ឡើង កើត​ឡើង​ហើយ​ក៏​ដល់​ភាព​រលត់​ទៅ យ៉ាងនោះទៀត។ ព្រោះហេតុថា ពេលមានបច្ច័យក៏កើតឡើង ពេលមិន​ទាន់​មាន​បច្ច័យ ក៏​មិន​ទាន់​កើត​ឡើង​​យ៉ាង​​នេះ ទើបព្រះថេរៈពោលថា “ បញ្ញាពុំបាននៅប្រចាំទីកន្លែងណាទេ ” ដូចនេះ ៕

បញ្ហាទី ៩ - សង្សារប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្វីដែលលោកម្ចាស់ហៅថា “សង្សារវដ្ត” នេះ សង្សារវដ្តនោះយ៉ាងដូចម្តេច ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ បុគ្គលកើតក្នុងលោកនេះហើយ ក៏ស្លាប់ក្នុងលោកនេះ លុះស្លាប់ក្នុងលោកនេះហើយ ក៏កើតក្នុងលោកផ្សេង កើតក្នុងលោកនោះហើយ ក៏​ស្លាប់​ក្នុង​លោក​នោះ ៗ ឯង លុះស្លាប់ក្នុងលោកនោះហើយ ក៏កើតក្នុងលោកផ្សេងទៀត ។ សូមថ្វាយព្រះពរ សង្សារវដ្ត គឺ យ៉ាងដូចនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា បុរសម្នាក់ទំពាហូបផ្លែស្វាយទុំ រួចបណ្តុះគ្រាប់ស្វាយនោះទុក បន្តពីគ្រាប់ស្វាយដែលបណ្តុះទុកនោះ បានកើតជាដើមស្វាយធំ រួចឱ្យផល។

លំដាប់នោះ បុរសនោះក៏នឹងទំពាហូបផ្លែស្វាយទុំ ពីដើមស្វាយដើមទី ២ នោះ រួចក៏បណ្តុះគ្រាប់ស្វាយទុក បន្តពីគ្រាប់ស្វាយដែលបណ្តុះទុកនោះ បានកើតជាដើមស្វាយធំ រួច​ក៏​ឱ្យ​ផល​ទៀត។ បើ​ដូច​នេះ ដើម​ដំបូង​បំផុត​នៃបណ្តាដើមស្វាយទាំងនោះ ក៏រមែងមិនបង្ហាញឱ្យឃើញ ។ យ៉ាង​ណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ បុគ្គលកើតក្នុងលោកនេះហើយ ក៏កើតក្នុងលោកផ្សេង កើត​ក្នុង​លោក​នោះ​ហើយ ក៏​ស្លាប់​ក្នុង​លោក​នោះ ៗ ឯង លុះ​ស្លាប់​ក្នុង​លោក​នោះ​ហើយ ក៏កើតក្នុងលោកផ្សេងទៀត សូមថ្វាយព្រះពរ សង្សារវដ្តរមែងមានតាមប្រការដូចពោលមកនេះ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៩

បញ្ហាទាក់ទងនឹងសង្សារវដ្ត ឈ្មោះថា សង្សារប្បញ្ហា ។ គួរជ្រាបអំពីការប្រៀបធៀបសេចក្តីក្នុងឧបមា និងឧបមេយ្យ ដូចតទៅនេះ ៖

បច្ច័យនៃការកើត គឺ កិលេស និងកម្ម ដែលសត្វសន្សំទុកក្នុងជាតិមុនៗ ប្រៀបដូច គ្រាប់ស្វាយពីដើមស្វាយមុន ៗ ដែលបុរសនោះបណ្តុះទុក នាមរូបដែលសន្មតថា សត្វ បុគ្គល កើត​ឡើង​ក្នុង​ជាតិ​បន្តៗទៀត ។ ព្រោះកិលេសនិងកម្ម ដែលបានសន្សំទុក ក្នុងជាតិមុនៗនោះ ប្រៀបដូចដើមស្វាយថ្មី ដែលកើតឡើងដោយសារគ្រាប់ស្វាយនៃដើមស្វាយមុនៗ ដែល​បុរស​នោះ​បាន​បណ្តុះ​ទុក សុខនិងទុក្ខ ដែលសត្វបានសោយក្នុងជាតិនោះ ៗ ប្រៀបដូច ផ្លែស្វាយទុំដែលបុរសបានទំពាហូប ដូចនេះ ។

ពាក្យថា ដើមដំបូងបំផុតរមែងមិនបង្ហាញឱ្យឃើញ បានសេចក្តីថា ដើមដំបូងបំផុត អ្នកណាក៏មិនអាចដឹងបាន ៕

បញ្ហាទី ១០ ចិរកតសរណប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលរមែងរឭកដល់កិច្ច ដែលកន្លងទៅហើយ ដែលបានធ្វើយូរហើយ បានដោយសារអ្វី ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ គេរមែងរឭកឃើញដោយសារសតិ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន គេរមែងរឭកឃើញដោយចិត្ត មិនមែនទេឬ ? មិនមែនដោយសតិទេ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ជ្រាបច្បាស់មិនមែនទេឬ ? ថា ព្រះរាជករណីយកិច្ចខ្លះ ដែលព្រះអង្គទ្រង់បានធ្វើ រួចភ្លេចទៅ (រឭកមិនឃើញ) ក៏មាន ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ពិតមែន ខ្ញុំព្រះករុណាជ្រាបច្បាស់ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ក៏ក្នុងសម័យនោះ ព្រះអង្គទ្រង់ជាមនុស្សគ្មានចិត្ត ឬយ៉ាងណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំមែនដូចនេះទេ ក្នុងសម័យនោះគឺគ្មានសតិទេតើ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះ ព្រោះហេតុអ្វីបានជាព្រះអង្គត្រាស់យ៉ាងនេះថា “គេរមែងរឭកឃើញដោយចិត្ត មិនមែនដោយសតិទេ ” ដូចនេះទៅវិញ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១០

បញ្ហាទាក់ទងនឹងការរឭកដល់កិច្ច ដែលបានធ្វើយូរហើយ ឈ្មោះថា ចិរកតសរណប្បញ្ហា ។ ធម៌ដែលជាការរឭកឃើញ ឬជាហេតុឱ្យសត្វរឭកឃើញ ឈ្មោះថា សតិ សតិជាធម៌ ដែល​កើត​ក្នុង​ចិត្ត រមែងមាន ពេលមានចិត្តក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែនៅពេលណាដែលមានចិត្ត ពេលនោះនឹងមានសតិកើតឡើងជាមួយពិតប្រាកដ គឺពុំមែននោះទេ ។ ចិត្ត​មាន​នៅ​ជា​ប្រចាំ​ចំពោះ​សត្វ​គ្រប់​វេលា​ដែល​មាន​ជីវិត ប៉ុន្តែសតិពុំបានមានជាប្រចាំគ្រប់វេលាដូចនោះទេ ។ ក្នុងវេលាដែលបុគ្គលរឭកឃើញ ក្នុងវេលានោះពោលបានថា មានសតិកើតឡើង ។ ក្នុង​វេលា​ណា​ដែល​រឭក​មិន​ឃើញ ទោះ​ជា​មាន​ចិត្តក្នុងវេលានោះ គឺពោលបានថា ពុំមានសតិកើតឡើង។ ហេតុនោះ ទើបពោលបានថា បុគ្គលរមែងរឭកឃើញដោយសតិ មិនមែនដោយចិត្តទេ ។

ពាក្យថា ភ្លេចទៅ គឺ ភ្លេចភ្លាំងសតិ បានសេចក្តីថា រឭកមិនឃើញព្រោះពុំមានសតិកើតឡើង ៕

បញ្ហាទី ១១ - អភិជានន្តសតិប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សតិលុះកើតឡើងមក ក៏ដឹងភ្លាមទាំងអស់ឬ ? ឬក៏មានតែសតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ប៉ុណ្ណោះ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សតិទោះជាឱ្យដឹងភ្លាមក៏មាន ទោះជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយក៏មាន ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ជាដូចនេះទេតើ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សតិសុទ្ធតែឱ្យដឹងភ្លាមៗ សតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ពុំមានទេ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រសិនបើសតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ពុំមានទេនោះ ពួកសិក្សាការងារសិល្បៈទាំងឡាយ ក៏ពុំមានកិច្ចអ្វីៗ ដែលគួរធ្វើ ដោយ​ជា​ការងារ​ដែល​គួរ​ធ្វើ ដោយ​ជា​សិល្បៈ​ដែល​គួរ​ធ្វើ ឬ​ដោយ​ជា​ឋានៈ​នៃ​វិជ្ជា ទាំងពួកគ្រូបាអាចារ្យ ទាំងឡាយ ក៏រមែងជាមនុស្សឥតប្រយោជន៍ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា សតិ​ជា​ហេតុ​ឱ្យ​ដឹង​ក្រោយ​ពេល​ធ្វើ​ទៅ​ហើយ ក៏មាន ព្រោះហេតុនោះ ទើបមានកិច្ច ដែលគួរធ្វើ ដោយជាការងារដែលគួរធ្វើ ដោយជាសិល្បៈដែលគួរធ្វើ ឬ ដោយជាឋានៈនៃវិជ្ជា និង ប្រយោជន៍​ដោយ​គ្រូ​បា​អាចារ្យ ទាំងឡាយ ក៏មាន ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១១

ពាក្យថា សតិលុះកើតឡើងមកក៏ដឹងភ្លាម បានសេចក្តីថា សតិពេលកើតឡើងមកភ្លាម ៗ ក៏ប្រកបជាមួយបញ្ញា ដែលជាការដឹង ។

ពាក្យថា សតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ បានសេចក្តីថា សតិលុះកើតឡើងមក មិនទាន់អាចដឹងបានភ្លាម គឺមិនទាន់ប្រកបព្រមនឹងបញ្ញា។ ប៉ុន្តែលុះបាន​ធ្វើ​កិច្ច​ទាក់​ទង​នឹង​ការ​សិក្សា​ក្នុង​ការងារ​នោះ តាមដែលអ្នកដទៃបានធ្វើទុកជាគំរូ ឬតាមដែលគ្រូបាអាចារ្យបង្រៀន ក៏ជាហេតុឱ្យកើតបញ្ញាបាននាពេលក្រោយ គឺជាធម្មជាតិដែលប្រកបព្រមនឹងបញ្ញា នា​ពេល​ក្រោយ។

ពាក្យថា ប្រសិនបើសតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ពុំមានទេនោះ ៘ ពួកគ្រូបាអាចារ្យទាំងឡាយ ក៏រមែងជាមនុស្សឥតប្រយោជន៍ បានសេចក្តីថា ប្រសិនបើសតិ ជា​ហេតុ​ឱ្យ​ដឹង​ក្រោយ​ពេល​ធ្វើ​ទៅ​ហើយ ពុំមានទេនោះ បើដូចនេះ កិច្ចដែលទាក់ទងនឹងការសិក្សាក្នុងការងារសិល្បៈទាំងឡាយ ក៏រមែងមិនមាន គឺមិនអាចប្រារឰបាន ។ ព្រោះ​ការ​ធ្វើកិច្ច​ទាំង​នោះ​បាន ចាំ​បាច់​ត្រូវ​អាស្រ័យ​ភាព​ជាអ្នកមានសតិ ប៉ុន្តែក្នុងពេលនោះ មិនអាចធ្វើសតិឱ្យកើតឡើងបាន ព្រោះសតិសុទ្ធតែត្រូវកើតរួមជាមួយបញ្ញា ដែលក្នុងពេលនោះ មិន​ទាន់​ជា​ឱកាស​របស់​បញ្ញា ព្រោះ​នៅ​សិក្សា​នៅ​ឡើយ មិន​ទាន់​ចប់​ការ​សិក្សា និង ព្រោះហេតុនោះ គ្រូបាអាចារ្យទាំងឡាយ ក៏រមែងជាមនុស្សគ្មានប្រយោជន៍ ពោលគឺ មិន​អាច​បង្រៀន​ឱ្យ​អ្នក​ដទៃ​ធ្វើ​កិច្ច​ទាក់​ទង​នឹង​ការ​សិក្សាបាន ព្រោះសតិរបស់មនុស្សទាំងនោះ មិនកើតឡើង ។ ប៉ុន្តែ តាមការពិត ពួកសិក្សាការងារសិល្បៈទាំងឡាយ ទោះជាមិនទាន់​មានបញ្ញា មិន​ទាន់​ដឹង​សព្វ​គ្រប់​ក្នុង​ការងារ​សិល្បៈ​នោះ​ក្តី ក៏រមែងធ្វើកិច្ចទាក់ទងនឹងការសិក្សារបស់ខ្លួនបាន ដែលជាការបង្ហាញថា អាចធ្វើសតិឱ្យកើតឡើងបាន ។ ព្រោះ​ហេតុនោះ សតិ​ដែល​មិន​ប្រកប​ព្រម​ជា​មួយ​បញ្ញា ជាសតិដើមហេតុឱ្យកើតបញ្ញានាពេលក្រោយ ដែលបានធ្វើកិច្ចទាក់ទង នឹងការសិក្សាបរិបូរហើយ ក៏មាន ។ ព្រោះ​ហេតុនោះ ប្រយោជន៍ដោយគ្រូបាអាចារ្យទាំងឡាយ រមែងមាន ដោយ​ហេតុ​ថា ការ​ពិត​ជាយ៉ាងនេះ បានជាព្រះថេរៈពោលថ្វាយវិសជ្ជនាថា “សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា សតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ក៏មាន ” ដូចនេះជាដើម៕


ទំព័រមុន:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ

ទំព័របន្ទាប់:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ